TOSHKENT DAVLAT TRANSPORT
UNIVERSITETI
«Temir yo‘ldan foydalanish ishlarini boshqarish»
kafedrasi
Fanning nomi: «Texnik foydalanish qoidalari va tashish ishlarini tashkil
etish»
AMALIY MASHGʻULOTI
AT-3 guruh
F.I.SH.
Bajardi:
Nashirov.S
Qabul qilishdi:
SANA
Abdullayev J.
Toshkent – 2024
1
IMZO
MUNDARIJA
Kirish...................................................................................................... 3
1-Bob. Vagon oqimlari hisobi ............................................................... 4
1.1. 2–Mintaqaviy temir yo‘l uzeli uchastkalarining texnik foydalanish
tasnifi...................................................................................................... 4
1.2. Vagon oqimlari jadvalini hisoblash va bo‘sh vagon oqimlari
sxemasini tuzish ..................................................................................... 5
1.3. Yuk poezdining og‘irlik me’yorini va poezdlar tarkibidagi
vagonlar sonini aniqlash ........................................................................ 7
1.3.1Yuk poezdi og‘irligini hisoblash ................................................... 7
1.4. Uchastkalar mahalliy ishlarini tashkil etish ................................... 9
1.4.1. Terma poezdlar sonini aniqlash ................................................... 9
1.4.2. Poezdlar harakati grafigida terma poezdlarni joylashtirish
sxemasini tanlash ................................................................................. 12
1.5. Yuk poezdlarini tuzish rejasini hisoblash..................................... 13
1.5.1. Vagon oqimlari yiriklashtirilgan jadvalini tuzish ..................... 14
1.5.2. Bir guruhli poezdlar tuzish rejasi hisobi ................................... 16
1.5.3. Poezdlar tuzish rejasining qulay variantini aniqlash ................. 17
2-BOB. MTU uchastkalarining o‘tkazuvchanlik qobiliyati ................ 23
2.1. MTU uchastkalari bo‘yicha harakat miqdori va poezdlar turini
aniqlash ................................................................................................ 23
2.2. Zaruriy o‘tkazish qobiliyatini hisoblash ....................................... 25
2.3. Mavjud o‘tkazish qobiliyatini hisoblash ...................................... 25
Xulosa .................................................................................................. 26
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati...................................................... 27
2
KIRISH
Poezdlar harakati grafigi – bu poezdlar ishini tashkil etishning va
temir yo‘l liniyalarining o‘tkazuvchanlik qobiliyatini va harakatdagi
tarkibning samarali ishlatilishining asosiy vositasidir.
Temir
yo‘l
transportida
texnik
foydalanish
qoidalarida
ko‘rsatilganidek poezdlar harakatini tashkil etishning asosini harakat
grafigi tashkil etadi va u temir yo‘l korxonalarining barcha ishini
birlashtiradi.
Harakat grafigi, poezdlar harakati bilan bog‘liq temir yo‘l transporti
korxonalarining stansiya, texnik xizmat ko‘rsatish punktlari, lokomotiv va
vagon depolari, elektrota’minot uchastkalari, signalizatsiya va aloqa
masofalarini barcha ishlar rejasi bo‘yicha umumiy transport konveyiriga
birlashtiradi.
Poezdlar harakati grafigida har bir poezdning peregon bo‘yicha yurish
vaqti, ajratish punktiga qabul qilish, jo‘natish yoki to‘xtamasdan o‘tkazib
yuborish vaqti, lokomotivlarni aylanish stansiyalarida bo‘lishi davomiyligi
o‘rnatilgan bo‘ladi.
Ushbu kurs loyihasida 4 ta mintaqaviy temir yo‘l uzelidan (MTU)
iborat bo‘lgan temir yo‘lning vagon oqimlari hisoblanadi, 2–MTUning
texnik foydalanish tavsifi keltirilib, uning uchastkalarida mahalliy ishlar
hajmi aniqlanadi va yuk poezdlar tuzish rejasi hisoblanadi. 2–MTU
uchastkalari bo‘yicha poezdlar harakat miqdorini hisoblanadi,
o‘rganilayotgan uchastkalarning talab etiladigan (zaruriy) va mavjud
o‘tkazuvchanlik qobiliyatlarini taqqoslash natijasida ularni oshirish
tadbirlar belgilanadi hamda B-V va V-G uchastkalari uchun poezdlar
harakati grafigi tuziladi. Ushbu uchastkalar poezdlar harakati grafigining
va 2-MTUning foydalanish ishlari ko‘rsatkichlari hisoblanib, tegishli
xulosalar qilinadi.
3
1-BOB. VAGON OQIMLARI HISOBI
1.1. 2–MINTAQAVIY TEMIR YO‘L UZELI UCHASTKALARINING
TEXNIK FOYDALANISH TASNIFI
2–Mintaqaviy temir yo‘l uzeli (MTU) uchastkalarining umumiy
uzunligi 242 kilometrni tashkil etadi (topshiriqning 2-bandi). Shu jumladan
B-V uchastkasi 124 kilometr, V-G uchastkasi 118 kilometrni tashkil etadi.
MTU tarkibiga “B-V” va “V-G” uchastkalari, 3 ta texnik, ya’ni B, V, G
stansiyalari va 8 ta oraliq a, b, v, g, d, e, j, z stansiyalari kiradi. 2– MTU 3
ta MTU lari bilan chegaradosh, bular A stansiyasi orqali 1–MTU bilan, D
stansiyasi orqali 3–MTU bilan va E stansiyasi orqali 4 MTU bilan
tutashadi.
MTU uchastkalari avtoblokirovka tizimi bilan jixozlangan bo‘lib
texnik va oraliq stansiyalaridagi strelka o‘tkazgichlari va signallar elektr
markazlashtirilgan.
MTU stansiyalarining qabul-jo‘natish yo‘larining foydali uzunligi 850
metrni tashkil etadi (topshiriqning 5-bandi).
MTU joylashgan yo‘nalishdagi tortuv turi elektrli bo‘lib yuk tashish
harakatida 2TE10L va yo‘lovchi tashish harakatida TEP70 rusumdagi
lokomotivlardan foydalaniladi (topshiriqning 6-bandi).
Asosiy lokomotiv deposi V stansiyasida va aylanish depolari B, G, E
stansiyalarida joylashgan (topshiriqning 7-bandi). V stansiyasida vagon va
lokomotiv depolari hamda, vagonlarga texnik xizmat ko‘rsatish punktlari
mavjud.
MTU uchastkalaridagi yo‘lovchi poezdlar soni uncha katta emas.
Yo‘nalishlardagi yo‘lovchilar mintaqaviy temir yo‘l uzeliga tegishli
bo‘lgan poezdlar bilan tashiladi.
Jo‘natuvchi marshrutlar umumiy vagon oqimlarining 40% ni tashkil
etadi, ya’ni 2067 vagonni (1.8-jadval).
Yuqoridagi ko‘rsatkichlar va ish xajmidan ko‘rinib turibdiki MTU
uchastkalari asosan tranzit poezdlarni o‘tkazish jarayonlari bilan
shug‘ullanadi.
2 – MTU uchastkalarining sxemasi, peregonlari va uchastkalari
masofalari bilan ko‘rsatilgan holda 1.1-rasmda keltirilgan.
4
1.1-rasm. 2–MTU uchastkalarining sxemasi.
1.2. VAGON OQIMLARI JADVALINI HISOBLASH VA BO‘SH
VAGON OQIMLARI SXEMASINI TUZISH
MTU va stansiyalar o‘rtasidagi vagon oqimlari tashkil etish va ishlarni
bajarishda qulaylik yaratish uchun rejali vagon oqimlari jadval ko‘rinishiga
keltiriladi (1.1-jadval). U quyidagi 4 qisimdan tashkil topgan:
1. Mahalliy aloqa – 2–MTU stansiyalaridan, 2–MTU stansiyalari
manziliga yuk yuklash;
2. Boshqa MTUlarga jo‘natish – 2–MTU stansiyalaridan, boshqa
MTU stansiyalari manziliga yuk yuklash, ya’ni 2–MTU chegarasidan
tashqariga;
3. Boshqa MTUlardan qabul qilish – boshqa MTU stansiyalaridan 2–
MTU stansiyalari manziliga vagonlarni qabul qilish;
4. Tranzit – 2–MTUdan tashqari, boshqa MTUlaridan, boshqa
MTUlari manziliga vagonlarni qabul qilish. Jumladan bu vagonlar 2–
MTUdan tranzit sifatida o‘tib ketadi.
2 – MTU dagi tashish ishlari hajmi 1.1- jadvalda keltirilgan.
Vagon oqimlari jadvalini hisoblash bu, jadvalni ustunlar va qatorlar
bo‘yicha hisoblab, ularni umumiy hisobini chiqarishdan iboratdir. Har bir
qator yig‘indisi jo‘natilgan vagonlar sonini (ortish), ustunlar yig‘indisi esa,
tushurishga kelgan vagonlar sonini bildiradi. Stansiyalarda tushirilgan
vagonlar sonini yuklangan vagonlar soniga taqqoslash orqali har bir
stansiya uchun ortiqcha yoki yetishmayotgan bo‘sh vagonlar soni
aniqlanadi. Agar yuk tushirilgan vagonlar soni yuk yuklash uchun talab
etilayotgan vagonlar sonidan ko‘p bo‘lsa stansiya uchun ortiqcha bo‘sh
vagonlar soni kelib chiqadi. Agar yuk tushirilgan vagonlar soni yuk
5
yuklash uchun talab etilayotgan vagonlar sonidan kam bo‘lsa stansiya
uchun yetishmayotgan bo‘sh vagonlar soni kelib chiqadi. Barcha
stansiyalardagi ortiqcha bo‘sh vagonlar yuk yuklash uchun vagonlar
yetishmayotgan stansiyalarga junatiladi.
Stansiyalardagi bo‘sh vagonlar masofani inobatga olgan holda
tarqatiladi. Yuk ortish uchun vagonlar yetishmayotgan stansiyalarga bo‘sh
vagonlarni tarqatish 1.1–jadvalning “Bo‘sh vagonlar balansi” ustunlari
bo‘yicha amalga oshiriladi. Bunda “+” belgisi bilan mazkur stansiyadagi
ortiqcha vagonlar soni, “-“ belgisi bilan mazkur stansiyaga yetishmaydigan
vagonlar soni ifodalanadi.
Misol: Stansiyalarda 239 ta bo‘sh (ortiqcha) vagon mavjud, ularni yuk
ortish uchun bo‘sh vagonlar yetishmayotgan stansiyalarga tarqatish tartibi
quyidagicha amalga oshiriladi:
 “B” dan “A” ga 50 ta;
 “a” dan “A” ga 3 ta.
-“a”dan “b” ga 2 ta
 “v” dan “b” ga 3 ta;
 “v” dan “g” ga 3 ta.
 “v” dan “g” ga 3 ta;
 “E” dan “D” ga 70 ta.
 “V” dan “D” ga 17 ta
 “V”dan “z”ga 12 ta
 “e” dan “z” ga 2 ta
 “j” dan “z” ga 2 ta
 “g” dan “D” ga 72 ta
Bo‘sh vagonlarni tarqatish sxemasi 1.2–rasmda keltirilgan. 1.2-rasmda
keltirilgan bo‘sh vagonlar oqimi sxemasi orqali topilgan ma’lumotlar
vagon oqimlari jadvalida (1.1- jadval) ko‘rsatiladi.
6
1.2-rasm. Bo‘sh vagonlar oqimi sxemasi
1.3. YUK POEZDINING OG‘IRLIK ME’YORINI VA POEZDLAR
TARKIBIDAGI VAGONLAR SONINI ANIQLASH
1.3.1YUK POEZDI OG‘IRLIGINI HISOBLASH
Yuk poezdining tarkib og‘irligini hisoblash lokomotivning tortish kuchidan
to‘liq foydalanish, poezdning hisobiy tezligi va berilgan hisobiy nishablikni
inobatga olgan holda quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
Qbr 
bu yerda
Fk  (  o'  i x )  P
 "o  i x
, t.
Fk  lokomotivning hisobiy tortish kuchi, kgs;
P  lokomotivning hisobiy og‘irligi, tonna;
ix  berilgan hisobiy nishablik ( 9,0 0 00 qabul qilinadi);
o'  tortish rejimida lokomotiv harakatiga ko‘rsatilatigan asosiy
qarshilik, kgs/t;
o"  hisobiy tezligida vagonlar harakatiga ko‘rsatiladigan asosiy
qarshilik, kgs/t.
7
1.1 – jadval
Vagon oqimlari jadvali
B
a
b
v
g
V
d
e
j
z
G
Jami
A
D
E
Jami
Umu
miy
Bo‘sh
vagonlar
balansi
+
-
2
2
2
0
23
3
0
3
2
24
61
20
24
61/50
122/50
50
1/2
2
1
2
1
3
0
1
2
15/2
17/5
0
1/3
2
2
5/3
20/5
5
3
2
2
1
2
2
1
1
20
2
1
2
5
25
1/3
0
0
1
2
2
1
13/6
2
1
0
3
16/6
0
2
1
2
0
0
16
2
0
1
3
19
0
2
0
0/16
25
30
22/13
25
77/13
129/32
32
0
1
1
1
52/1
9
9
1
2
3
6
15
0
0
1
0
8
0
2/2
0
2/2
10/2
2
1
3
11
1
1/2
0
2/2
13/2
2
1
29
0
2
0
2
31
48
20
26/72
22
68/72
116/72
76
79
79
234
516
265
323
588
703
53
1809
2071
2198
159
2141/7
0
5042
70
2132
2007/
70
4666
2211
4900
5558
239
ga
dan
B
a
b
v
g
V
2
d
e
j
z
G
Jami
A
D
E
2
4
3
2
1/3
4
4
2
1
21
2
1
1
0/3
1
0
1
1
1
2
2
1
1
0
1
1
1
0
1
3
2
0
0
1
0
1
0
1
1
0
24
1
0
0
16
3
2
0
1
24
1
0
0
1
52
19
15
13
7
78
11
9
10
10
58
282
40
2
1
2
2
30
1
0
3
1
33
115
44
2
3
3
2
23
0
2
1
2
45
127
262
36
2
1
4
2
30
3
1
1
2
52
134
312
Jami 120
Umu 172
miy
6
5
9
6
83
4
3
5
5
130
376
574
1695/
70
1960
25
20
22
13
161
15
12
15
15
188
658
650
2039
8
5
6
6
16
72
239
1.4. UCHASTKALAR MAHALLIY ISHLARINI TASHKIL ETISH
1.4.1. TERMA POEZDLAR SONINI ANIQLASH
Uchastkaning mahalliy ishi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: yuklarni
yuklash va tushirish, yukli va bo‘sh vagonlarni tarqatish, yuk yuklash
uchun bo‘sh vagonlar bilan ta’minlash va uchastkadagi stansiyalardan
ortish va tushirish amallari bajarilib bo‘lingan vagonlarni olib ketish.
Mahalliy ishning asosini oraliq stansiyalarida yuk yuklash va tushirish
tashkil etadi.
B-V va V-G uchastkalarida mahalliy ishni terma poezdlar bajaradi,
ya’ni uchastkadagi oraliq stansiyalar bo‘yicha vagonlarni tarqatadigan va
yig‘ib chiqadigan.
B-V va V-G uchastkalarida talab etilayotgan terma poezdlar sonini
aniqlash uchun vagon oqimlari jadvaliga (1.1-jadval) asosan 1.2-1.3jadvallar tuziladi va shu asosida mahalliy vagon oqimlari diagrammasi
(1.3-1.4-rasmlar) chiziladi.
1.2 – jadval
B-V uchastkasi uchun mahalliy vagon oqimlari
ga
dan
B va
keyingi
a
b
v
g
V va
keyingi
Jami
B va
keyingi
3/3
4
5
6
n4=18/3
a
b
v
g
4
3
4
2
1/2
2
3
1
2
1/3
4
2
4
1/3
2
1
11
13
12
7/3
25
20/5
22
13/6
V va
keyingi
Jami
n1=13
13
12
7
6
20/5
25
16/6
19
n2=43/3
n3=38
136/14
Izoh: B va keyingi deganda A, B va V va keyingi deganda V, d, e, j, z, G, D stansiyalari
tushiniladi.
9
1.3-rasm. B-V uchastkasi uchun mahalliy vagon oqimlari diagrammasi
1.3 – jadval
V-G uchastkasi uchun mahalliy vagon oqimlari
ga
dan
B va
keyingi
d
e
j
z
V va
keyingi
Jami
B va
keyingi
7
6
7
27
n4=47
d
e
j
z
8
9
12
7/12
0
1
0
1
1/2
1/2
1
1
1
0
0
0
4
3
2
5
15
12
15
15/16
V va
keyingi
Jami
n1=36/12
6
2
4
3
15
10/2
13/2
31
n2=14
n3=15
119/16
Izoh: V va keyingi deganda A, B, a, b, v, g, V, e va V va keyingi deganda G, D
stansiyalari tushiniladi.
10
1.4-rasm. V-G uchastkasi uchun mahalliy vagon oqimlari diagrammasi
Yuqoridagi 1.3-1.4 rasmlar asosida har bir yo‘nalish uchun alohida
terma poezdlar soni aniqlanadi. Bunda ushbu uchastkalar uchun
belgilangan poezdni og‘irligini inobatga olgan holda, peregonlar bo‘yicha
eng ko‘p vagonlar soni bo‘yicha hisoblanadi
Nterma 
nyuk  qbr  nbo'sh  qt
Qbr
, poyezd
bu yerda n yuk , nbo'sh  yukli va bo‘sh vagonlar soni;
B-V va V-G uchastkalari uchun terma poezdlar soni quyidagiga teng
B-V uchastkasi
V-G uchastkasi
11
Hisob natijalari bo‘yicha mahalliy ishlarni tashkil etish uchun B-V
uchastkasining toq yo‘nalishida 1 ta va juft yo‘nalishida 1 ta terma poezd,
V-G uchastkasining toq yo‘nalishida 1 ta va juft yo‘nalishida 1 ta terma
poezd talab etiladi.
1.4.2. POEZDLAR HARAKATI GRAFIGIDA TERMA POEZDLARNI
JOYLASHTIRISH SXEMASINI TANLASH
Mahalliy vagonlarni uchastkadagi oraliq stansiyalarida turib qolishi,
terma poezdning poezdlar harakati grafigida to‘g‘ri joylashtirilganligiga
bog‘liqdir.
Poezdlar harakati grafigiga terma poezdlarni joylashtirishda ikkita
asosiy sxema mavjud. Ushbu sxemalarni bir biriga solishtirish yo‘li orqali
eng kam vaqt sarflangan sxema tanlanadi (1.5-rasm).
I – sxemada, uchastkaga birinchi bo‘lib toq raqamli poezd jo‘natiladi,
keyin esa juft raqamli poezd.
II – sxemada, uchastkaga birinchi bo‘lib juft raqamli poezd jo‘natiladi,
keyin esa toq raqamli poezd.
B (V)
n1
I-sxema
V (G)
n1
n4
n3
II-sxema
n2
n3
1.5 – rasm. Terma poezdlarni joylashtirish sxemalari
Poezdlar
harakati
grafigida
terma
poezdlarni
samarali
joylashtirishning eng qulay sxemalarini aniqlashda ikki xil usul mavjud
bo‘lib, bular analitik va grafik usullaridir. Kurs loyihasida eng qulay
sxemani tanlashda analitik usuldan foydalaniladi.
Analitik usulda quyidagi shart bo‘yicha grafikga terma poezdlarni
joylashtirishning eng qulay varianti tanlanadi
n1  n4  n3  n2
bu yerda
n1 , n2  uchastkaga jo‘natilayotgan vagonlar soni, mos
ravishda toq va juft terma poezdlar bilan;
n3 , n4  uchastkadan kelayotgan vagonlar soni, mos ravishda
toq va juft terma poezdlar bilan;
12
Agar yuqoridagi shart bajarilsa, poezdlar harakati grafikiga terma
poezdlar I-sxema bo‘yicha joylashtiriladi, aksincha bo‘lsa II-sxema
bo‘yicha joylashtiriladi.
B-V uchastkasi
Shart bajarilmadi, demak 2-chi sxema bo‘yicha terma poezdlar
joylashtiriladi.
V-G uchastkasi
Shart bajarildi, demak 1-chi sxema bo‘yicha terma poezdlar
joylashtiriladi.
1.5. YUK POEZDLARINI TUZISH REJASINI HISOBLASH
Yuk poezdlarini tuzish rejasi deganda, yuklangan va jo‘natishga
tayyorlangan vagonlarni o‘z vaqtida poezdlarga biriktirilishi va tezroq
manziliga yetkazilishi tushiniladi.
Yuk poezdlarini tuzish rejasini ishlab chiqishda quyidagi asosiy
talablarga rioya etish kerak:
 yuklarni yetkazishni va vagonlar aylanmasini sezilarli darajada
tezlashtirish;
 texnik stansiyalararo saralash ishlarini to‘g‘ri taqsimlash;
 vagonlarni o‘z vaqtida poezdlarga biriktirish;
 qayta ishlanishlar sonini kamaytirish;
 yig‘ilish va qayta ishlanishlar jarayonida turish vaqtini qisqartirish;
 saralash va manevr vositalaridan foydalanishni jadallashtirish.
Yuk poezdlarini tuzish rejasi poezdlar harakati grafigining amal qilish
davriga ishlab chiqiladi.
Yuk poezdlarini tuzish rejasida har bir poezd tuzuvchi stansiya uchun
jo‘natiluvchi poezdlarning turlari, qabul qiluvchi stansiyalar manzili va
tarkibdagi vagonlarning manzillari, bo‘sh vagonli poezdlar uchun
harakatdagi tarkibning turi ko‘rsatiladi.
Yuk poezdlarini tuzish rejasi quyidagi asosiy ikki qismdan tashkil
topgan:
13
 yuklash joylarida jo‘natuvchi va pog‘anasimon marshrutlarni tashkil
etish;
 uchastka va saralash stansiyalarining poezdlar tuzish rejasini ishlab
chiqish.
Yuk poezdlarini tuzish rejasi, poezdlar harakati grafigini tuzish uchun
asosiy ma’lumot bo‘lib xizmat qiladi. Poezdlar tuzish rejasidan poezdlarni
jo‘natish stansiyalarini, ularni manzillarini, poezdlarni sonini va ularni
tasniflanishini va b.q. aniqlash mumkin.
Poezdlar tuzish rejasining sifati quyidagi ko‘rsatgichlar bo‘yicha
baholanadi:
a) umumiy tejalgan yoki sarflangan vagon-soatlar;
b) jo‘natish marshrutlari bilan qamrab olingan tashishlar foizi;
v) vagonlarni qayta ishlovga tushmasdan bosib o‘tgan o‘rtacha
masofasi;
g) vagonlarni yig‘ilish jarayonida o‘rtacha turish vaqti.
Kurs loyihasida yuk poezdlarni tuzish rejasini hisoblash quyidagi
ketma – ketlikda bajariladi:
 vagon oqimlari yiriklashtirilgan jadvalini tuzish;
 jo‘natuvchi marshrutlar tuzish rejasini hisoblash;
 bir guruhli poezdlar tuzish rejasini hisoblash;
 poezdlar tuzish rejasining qulay variantini aniqlash.
1.5.1. VAGON OQIMLARI YIRIKLASHTIRILGAN JADVALINI
TUZISH
Vagon oqimlari yiriklashtirilgan jadvalini tuzish 1.1–jadvalga asosan
amalga oshiriladi. Buning uchun 1.1–jadvaldagi oraliq stansiyalar qatorlar
hamda ustunlar bo‘yicha birlashtirilib B-V va V-G uchastkalari hosil
qilinadi. Vagon oqimlari yiriklashtirilgan jadvali 1.4–jadvalda keltirilgan.
1. 4–jadval
Vagon oqimlari yiriklashtirilgan jadvali
dan\ga
B
B
B-V
V
V-G
G
Jami
A
D
E
Jami
Umumiy
6
23
8
24
61
17\50
20
24
61\50
122\50
4
21
4
64\8
7\3
4
5
16\3
80\11
2\16
25
52\19
30
22\13
25
77\13
129\32
5
57
2
7\4
3
12\4
69\4
48
20
26\72
22
68\72
116\72
B-V
11
24\8
V
21
4\3
V-G
4
14
27
7
G
16
6
24
2
14
Jami
52
54
78
40
58
282
76
79
79
234
516\169
A
40
7
30
5
33
115
265
323
588
703
D
44
10
23
5
45
127
262
1809
2071
2198
E
36
9
30
7
52
134
312
1695\70
2007\70
2141\70
Jami
120
26
83
17
130
376
574
1960
2132
4666
5042\70
Umumiy
172
80
161
57
188
658
650
2039
2211
4900
5558\239
1.5 – jadval
Jo‘natuvchi marshrutlar tarkibiga jalb etilgan natijaviy vagon oqimlari
Ga
Dan
A
D
3
A
D
E
Jami
E
135
3
135
3
270
855
3
135
6
19
135
22
990
18
21
810
6
270
Jami
945
21
945
22
990
49
2205
Jo‘natuvchi marshrutlar bilan yuborilgan vagonlar soni aniqlangandan
keyin, jo‘natuvchi marshrutlar tarkibidagi vagonlarni inobatga olmagan
holda 1.6–jadval tuziladi. Buning uchun 1.4–jadvalning tegishli
kataklaridagi vagonlar sonidan jo‘natuvchi marshrutlar tarkibiga jalb
etilgan natijaviy vagon soni (1.5–jadval) ayriladi.
1.6–jadval
15
Jo‘natuvchi marshrutlar inobatga olinmagan vagon oqimlari
yiriklashtirilgan jadvali
dan\ga
B
B
B-V
11
B-V
6
24\
8
V
23
V-G
8
G
24
Jami
61
A
17\50
D
20
E
24
Jami
61\50
Umumiy
122\50
4
4
4
5
16\3
80\11
25
5
64\8
52\1
9
57
7\3
27
21
2\1
6
7
V
V-G
21
4
4\3
14
30
2
22\13
7\4
25
3
77\13
12\4
129\32
69\4
G
Jami
16
52
6
54
24
78
2
40
58
48
282
20
76
26\72
79
22
79
68\72
234
116\72
516\169
A
40
7
30
5
33
115
130
188
318
433
D
44
10
23
5
45
127
127
954
1208
E
36
9
30
7
52
134
177
1081
1062\7
0
Jami
Umumi
y
120
26
83
17
130
376
304
172
80
161
57
188
658
380
885\70
1015\7
0
1094\7
0
1142
2461
1221
2695
1196\70
5042\70
3353\23
9
1.5.2. BIR GURUHLI POEZDLAR TUZISH REJASI HISOBI
Bir guruhli poezdlarni tuzishda professor I.I. Vasilov tomonidan taklif
etilgan “Analitik taqqoslash” usulidan foydalaniladi.
Bir guruhli poezdlar tuzish rejasini shakillantirish uchun ish hajmiga
ko‘ra eng katta stansiya hisoblangan tutash liniyada joylashgan E (4-MTU)
stansiyasiga A va D stansiyalaridan keladigan va ketadigan vagon oqimlari
“Analitik taqqoslash” usuli sharti bo‘yicha tekshiriladi. Ushbu shart
quyidagi formulada aks etgan
тiп
N v  t ek
 с  т,
bu yerda
с  т  yo‘nalishlarda tarkiblarni yig‘ilishi uchun tuzish
stansiyalarida sarflangan sutkalik vagon-soatlar;
с  tarkibni yig‘ilish parametri, soat;
т  yuklangan poezd tarkibidagi yukli vagonlar soni, vagon;
N v  ko‘rilayotgan yo‘nalishdagi vagon oqimlarining sutkalik
hajmi, vagon;
16
тiп
t ek
 vagonlarning yo‘nalishdagi texnik stansiyalardan birida
qayta ishlovsiz o‘tganida keltirilgan eng kam vaqt tejami,
soat.
Yuqorida keltirilgan formuladagi shart bajarilsa, Ye stansiyasidan A va D
stansiyalariga keladigan va ketadigan vagon oqimlari alohida marshrut
sifatida belgilanadi, hamda kelgusidagi hisoblarda, ushbu vagon oqimlari
inobatga olinmaydi. Agarda shart bajarilmasa, ushbu vagon oqimlari eng
yaqin tayanch stansiyasiga jo‘natiladi va umumiy vagon oqimlariga
qo‘shilgan holda poezdlar tuzish rejasini shakillantirishda ishtirok etadi.
Ye stansiyasidan A va D stansiyalariga keladigan va ketadigan vagon
oqimlari 1.6 – rasmda keltirilgan
1.6 – rasm. Ye stansiyasidan A va D stansiyalariga keladigan va ketadigan
vagon oqimlari
1.6 – rasm asosida yuqoridagi formula yordamida shart bajarilish yoki
bajarilmasligi tekshiriladi
A-E yo‘nalish uchun:
E-D yo‘nalish uchun:
E-A yo‘nalish uchun:
D-E yo‘nalish uchun:
Hulosa: yuqorida keltirilgan barcha yo‘nalishlar uchun shart bajarildi,
demak ushbu yo‘nalishlardagi vagon oqimlari alohida marshrut sifatida
jo‘natiladi, hamda kelgusidagi hisoblarda inobatga olinmaydi.
1.5.3. POEZDLAR TUZISH REJASINING QULAY VARIANTINI
ANIQLASH
17
Poezdlar tuzish rejasining qulay variantini aniqlashda professor A.P.
Petrov tomonidan taklif etilgan “Mutloq hisoblash” usulidan foydalaniladi.
Buning uchun to‘g‘ri liniyada joylashgan A, B, V, G, D texnik
stansiyalaridan ixtiyoriy 4 tasi tanyanch stansiyalari sifatida tanlab olinadi
va shu asosida poezdlar tuzish rejasi shakillantiriladi. Kurs loyihasida A, B,
V va D texnik stansiyalari tayanch stansiyalar sifatida qabul qilinadi.
Ushbu usul hisobi ikki bosqichda amalga oshiriladi: tayanch
stansiyalari uchun poezdlar tuzish rejasining qulay variantini aniqlash; har
bir tayanch stansiyalari orasidagi texnik stansiyalar uchun reja hisoblash.
Tayanch stansiyalari uchun poezdlar tuzish rejasining qulay variantini
aniqlashdan oldin, 1.6 – jadvalga asosan qolgan vagon oqimlaridan
tayanch stansiyalar o‘rtasida vagon oqimlari hisobiy rejasi shakillantiriladi
(1.7-rasm).
1.7 – rasm. Vagon oqimlari tayanch stansiyalariga bog‘lanishi
1.7 – rasm asosida tayanch stansiyalari uchun vagon oqimlari jadvali
tuziladi
1.7 – jadval
Tayanch stansiyalari uchun vagon oqimlari jadvali
18
ga
dan
A
B
V
D
Jami
A
24/53
52
127
203/53
B
V
D
Jami
47
68
79
130
20
8
245
123/53
137
204
709/53
77
44
168
33
180
158
1.8 – jadval
4 ta tayanch stansiyasi uchun poezdlar tuzish rejasi hisobi
a) toq yo‘nalish uchun
A
B
V
S=9
.7
S=8.9
S=9.6
S=9.7
1
2.Tek=
4.1
3.Tek=3
.9
4
47 (1-2)
68 (1-3)
130 (14)
D
79 (2-3)
20 (2-4)
1
8 (3-4)
2
0
0
0
0
13
09
.5
801
3
2
0
0
0
0
4
3
2
1
2,3,
4
3.4
0
0
3
68
0
0
68
278.
8
0
254
2.5
873
801
254
2.5
2
2
5
4
2+3,4
0
0
0
0
3.4
0
68
0
278.8
432
2106
2384.
8
1
0
2
0
2
0
2,3,
4
68
3+4
0
68
68
3.4
130
0
150
0
585
585
873
801
432
2106
2
2
1
2691
0
2+3,4
0
3+4
0
20
0
19
0
3.4
198
811.
8
0
198
0
811.8
436.5
801
432
1669.
5
1
2
1
2481.
3
8
130
2,3+4
68
3+4
130
20
88
2+3+
4
0
7
20
20
2,3+4
130
20
150
6
0
myuk=45
150
2+3+4
13
0
3+4
20
150
198
15
0
348
0
13
09
.5
400.
5
3
1
7
8
4
3
2
1
78
278.
8
78
356.8
0
585
585
811.
8
58
5
1396.8
214
2
873
400.
5
432
1705.
5
873
400.5
432
1705.
5
436.5
400.
5
43
2
1269
222
0
2
1
1
2062.
3
2
1
1
2290.
5
1
1
1
2665.8
b) juft yo‘nalish uchun
24/53 (3
-4)
52 (2-4)
127 (1-4)
44 (1-3)
33 (1-2)
77 (2-3)
4
A
3
B
2
V
1
D
2
1
0
0
0
2,3,4
44
3.4
0
0
0
0
0
0
0
13
09
.5
864
4
0
0.
5
2574
3
2
1
2574
0
0
0
13
09
.5
432
3
1
0
5
2
5
2
2
1
3.
2
4
0
0.
5
1
0
0
3.4
0
0
0
5
0
3
2+3,4
4
127
2,3+4
44
3.4
127
0
0
44
0
0
171.6
0
873
864
400.5
2137.5
873
864
400.
5
2137.5
2
2
1
2309.1
2
2
1
2658.2
6
44
3+4
0
0
2+3,4
7
0
3+4
0
52
127
3.4
0
44
171.
6
2,3,4
127
520.
7
2+3+4
0
127
171
666.
9
0
171
0
666.9
436.5
864
400.5
1701
1
2
1
2367.
9
520.7
2,3+4
8
44
3+4
127
52
2+3+4
127
3+4
52
52
44
52
96
0
179
179
171
179
350
213.2
171.
6
213.2
384.8
0
733.
9
733.9
666.
9
733.9
1400.
8
2142
873
432
2355.2
2
1
400.5
1
1705.5
873
432
400.
5
1705.5
436.5
432
400.5
1269
2090.
3
2
1
1
2439.
4
1
1
1
2669.
8
Bajarilgan hisoblar natijasiga ko‘ra har ikkala yo‘nalishda ham 6–
variantlar bo‘yicha poezdlar tuzish rejasini shakillantirish uchun eng kam
vagon-soatlar sarflanmoqda. Poezdlar tuzish rejasini yakuniy shaklini
shakillantirish uchun, birinchi navbatda 6 – variantlar uchun vagon
oqimlari sxemasi (1.8 – rasm) chiziladi. Shundan so‘ng, 1.3-1.4, 1.6-1.8 –
rasmlarga va 1.5 – jadvalga asosan poezdlar tuzish rejasini yakuniy shakli
shakillantiriladi. Poezdlar tuzish rejasini yakuniy shakli 1.9 – rasmda
keltirilgan.
20
(3-4)+(2-4)=76/53
– Variant
juft
(1-4)=127
2+3, 4
3+4
(2-3)+(2-4)+(1-3)=173
(1-2)+(1-3)=77
A
B
V
1(4)
2 (3)
3 (2)
D
4 (1)
(1-2)+(1-3)=115
(1-4)=130
toq
(2-3)+(2-4)+(1-3)=167
(3-4)+(2-4)=28
2+3, 4
3+4
1.8 – rasm. Poezdlar tuzish rejasini eng qulay varianti
21
B, B-V, V,
V-G, G
dan E ga:
79
juft
G dan A, B, B-V, V, E ga: 88
T.: 18/3
D dan V-G, G ga:
50
43/3
V: 76/53
47
T.: 14
V: 173
V: 127
V: 77
E
E dan A ga 177
D dan E ga 954
J.M.: 135
J.M.: 855
J.M.: 135
A
B
V
B-V
V-G
G
D
J.M.: 135
J.M.: 810
J.M.: 135
A dan E ga 188
E dan D ga 885
V: 115
V.: 130
V.: 167
T.: 13
toq
V.: 28
T.: 38
E dan B, BV, V, V-G,
G ga: 134
T. 36/
12
T.: 15
A, B, B-V, V, E dan G ga: 138 V-G, G dan D ga:
33/76
Izoh: J.M. – Jo natuvchi marshrut; V – Eng qulay variant; T – Terma poyezd.
1.9 – rasm. Poezdlar tuzish rejasi
Poezdlar tuzish rejasini yakuniy shakli shakillantirilgandan so‘ng,
ushbu rejani to‘g‘ri bajarilganligi tekshiriladi. Buning uchun har bir
stansiyaga qabul qilingan va jo‘natilgan vagonlar soni jadval shaklida
taqqoslanadi (1.8 - jadval), bunda qabul qilingan va jo‘natilgan vagonlar
soni o‘zaro teng bo‘lishi kerak.
1.8 – jadval
22
2-BOB. MTU UCHASTKALARINING O‘TKAZUVCHANLIK
QOBILIYATI
2.1. MTU UCHASTKALARI BO‘YICHA HARAKAT MIQDORI VA
POEZDLAR TURINI ANIQLASH
MTU uchastkalari bo‘yicha yuk poezdlarining o‘rtacha sutkalik
harakat miqdori 1.9 – rasmga asosan aniqlanadi. MTU uchastkalarida
haraklanuvchi yo‘lovchi poezdlar miqdori, esa kurs loyihasi topshirig‘i 12bandida berilgan.
Uchastkalardagi yuk poezdlari soni quyidagi formula bo‘yicha
aniqlanadi
N yuk 
bu yerda
n yuk
m yuk

nbo' sh
, poyezd
mbo' sh
n yuk , nbo'sh  ko‘rilayotgan yo‘nalishdagi yukli va bo‘sh
vagonlarni soni;
m yuk , mbo' sh  yukli va bo‘sh poezdlar tarkibdagi vagonlar soni.
O‘rtacha sutkalik harakat miqdori har bir uchastka uchun toq va juft
yo‘nalishlarda poezd turlari bo‘yicha aniqlanadi.
B-V uchastkasi:
Toq yo‘nalish
1. Yo‘lovchi poezdi – 2 ta;
2. Jo‘natuvchi marshrut – 6 ta;
3. O‘tkinchi poezd – 7 ta;
4. Uchastka poezdi – 4 ta;
5. Terma poezd – 1 ta.
Jami: 20 ta
Juft yo‘nalish
1. Yo‘lovchi poezdi – 2 ta;
2. Jo‘natuvchi marshrut – 6 ta;
23
3. O‘tkinchi poezd – 7 ta;
4. Uchastka poezdi – 4 ta;
5. Terma poezd – 1 ta.
Jami: 20ta
V-G uchastkasi:
Toq yo‘nalish
1. Yo‘lovchi poezdi – 3 ta;
2. Jo‘natuvchi marshrut – 21 ta;
3. O‘tkinchi poezd – 24 ta;
4. Uchastka poezdi – 3 ta;
5. Terma poezd – 1 ta.
Jami: 52 ta
Juft yo‘nalish
1. Yo‘lovchi poezdi – 3 ta;
2. Jo‘natuvchi marshrut – 22 ta;
3. O‘tkinchi poezd – 24 ta;
4. Uchastka poezdi – 2 ta;
5. Terma poezd – 1 ta.
Jami: 52 ta
Izoh: poezd tuzish uchun vagonlar soni juda ham kam bo‘lgan holatda keyingi sutkaga
qoldiriladi.
Yuqoridagi hisob natijalari 2.1 – jadval ko‘rinishiga keltiriladi.
24
2.1 – jadval
2 – MTU uchastkalari bo‘yicha poezdlar harakat miqdori
Poezd turlari
Yo‘lovchi poezdi
Jo‘natuvchi marshrut
O‘tkinchi poezd
Uchastka poezdi
Terma poezd
Jami yuk poezdlari
Umumiy
B-V uchastkasi
Toq
Juft
2
2
6
6
7
7
4
4
1
1
18
18
20
17
V-G uchastkasi
Toq
Juft
3
3
21
22
24
24
3
2
1
1
49
49
52
52
2.2. ZARURIY O‘TKAZISH QOBILIYATINI HISOBLASH
Zaruriy o‘tkazish qobiliyati bu – tashish rejasini bajarish uchun uchastka
bo‘yicha sutka davomida o‘tkazilishi zarur bo‘lgan poezdlar soni.
Zaruriy o‘tkazish qobiliyati quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi
N zar  N yuk  N yo 'l   yo'l  N t   t   zax , juft poezd
bu yerda N yuk , N yo 'l , N t  yuk, yo‘lovchi va terma poezdlari soni;
 yo'l ,  t  yo‘lovchi va terma poezdlar tomonidan yuk poezdlarini
poezdlar harakat grafigidan siqib chiqarilish
koeffitsienti,  yo'l  1,2  1,3,  t  1,5 ga teng deb qabul
qilinadi;
 zax  zaxira o‘tkazish qobiliyati koeffitsienti  zax  1,15 1,2.
B-V uchastkasi uchun: N zar =(17+2*1.3+1*1.5)*1.2=25.32 Toq poezd
V-G uchastkasi uchun: N zar =(48+3*1.3+1*1.5)*1.2=64.08 Juft poezd
2.3. MAVJUD O‘TKAZISH QOBILIYATINI HISOBLASH
Mavjud o‘tkazish qobiliyati bu – uchastkalarning texnik jixozlanganligidan
va poezdlar harakatini tashkil qilish usulidan kelib chiqqan holda, sutka
davomida uchastkadan o‘tkazilishi mumkin bo‘lgan poezdlar soni.
Mavjud o‘tkazish qobiliyati quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi
N mav 
1440  ttex    mus ,
Tdavr
25
juft poezd
bu yerda ttex  texnologik “okno” davomiyligi (aloqa va SMB qurilmalari,
yo‘l inshootlari va boshqa qurilmalarni joriy ta’mirlash): 1
yo‘llik uchastkalar uchun – 60 daqiqa; 2 yo‘llik uchastkalar
uchun – 120 daqiqa, har bir yo‘nalishda;
 mus  mustahkamlik koeffitsienti (grafik davri, tortuv turi va
poezdlar soniga bog‘liq): elektrovozli tortuvda – 0,93;
teplovozli tortuvda 0,90;
Tdavr  grafik davri (uchastkani o‘tkazish qobiliyatini
chegaralaydigan peregon uchun hisoblanadi), daqiqa
Grafik davri uchastkani o‘tkazish qobiliyatini chegaralaydigan
peregon bo‘yicha aniqlanadi. Uchastkani o‘tkazish qobiliyatini
chegaralaydigan peregon deb, poezdlar peregonni bosib o‘tishi uchun eng
ko‘p vaqt sarflaydigan peregonga aytiladi. Shuning uchun bu peregonda
qolgan peregonlarga nisbatan poezdlarni o‘tkazish qobiliyati cheklangan
bo‘ladi.
Kurs loyihasida uchastkani o‘tkazish qobiliyatini chegaralaydigan
peregonlar (topshiriqga asosan):
B-V uchastkasida “a-b” peregon –
V-G uchastkasida “z-G” peregon –
O‘tkazish qobiliyatini chegaralaydigan peregonlardan poezdlarni
o‘tkazishning 4 ta sxemasi mavjud. Kurs loyihasida ushbu sxemalar
bo‘yicha grafik davrlari aniqlanadi va o‘zaro taqqoslash usuliga ko‘ra eng
qulay sxema tanlab olinadi. Tanlangan qulay sxemadan o‘tkazish
qobiliyatini chegaralaydigan peregonlardan poezdlarni o‘tkazishda
foydalaniladi.
B-V uchastkasi uchun
V-G uchastkasi uchun
XULOSA
26
Biz bu poyezdlar harakat grafigi hisob loyihasida erkin tarzda poyezdlar
qatnovini xavfsiz va tezkor harakatini tuzishni о‘rgandik. Bunda bizga berilgan
boshlang‘ich malumotlar asosida ularning texnik iqtisodiy kо‘rsatkichlariga
binoan optimal variantini topib, ularning harakatini shu optimal usul orqali
yо‘lga qо‘ydik.
Bunda avvalambor joyidan jо‘natiladigan mashrutlarni jо‘natib oldik.
Ularni hisoblashda stansiyadagi kunlik jami vagonlar oqimining yarmini oldik.
Chunki joyidan jо‘natiladigan mashrutlar vagonlar oqimi kamaygan mavsumda
ham jо‘natilaishi hisobiga oldik.
Mahalliy vagonlar bilan ishlashni ham yо‘lga qо‘ydik. Terma
poyezdlarning grafikda joylashish sxemasini tanlashda Analitik hisoblash
usulidan foydalandik. Terma poyezdlar harakatini tashkil qilishda terma
poyezdlarning texnik stansiyalarda tuzilishi orasidagi interval 4 soatligiga
alohida e’tibor berdik.
Albatta peregonlar va blok uchastkalar uchun tamirlash (okno) soatlarini
ham hisobga oldik, va ushbu uchastkalar uchun poyezdlar harakati grafigi
kо‘rsatkichlarini tahlil qildik.
Poyezdlar harakati grafigi kо‘rsatkichlaridan:
Texnik tezlik B-V uchastkasida v=54.31 km/soat
Uchastka tezligi B-V uchastkasida v=49km/soat ekanligini topdik.
Uchastka tezligi koeffitsiyenti B-V uchastkasi uchun: α=0.90 ekanligi
kelib chiqdi.
Lokomotivlardan foydalanish parkida
M=7 lokomotiv ishlatilar ekan.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. SH.N. Normatov, S.R. Rixsiyev, D.B. Butunov. Temir yo‘ldan
foydalanish ishlarini boshqarish, (1 – qism). O‘quv qo‘llanma. ToshTYMI,
T.: 2015, 158 bet.
2. R.Z. Nurmuxamedov «Upravlenie ekspluatatsionnoy rabotoy».
3. Prof. P.S. Gruntov «Upravlenie ekspluatatsionnoy rabotoy i
kachestvom perevozok na jeleznodorojnom transporte».
4. Temir yo‘ldan foydalanish qoidalari
5. Poezdlar harakati va manevr ishlari bo‘yicha qo‘llanma.
27