O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
Ro’yxatga olindi
Vazirlikning 2014- yil “____”
_______________________
__________ dagi ______ - sonli
2014- yil “___”____________
buyrug’i bilan tasdiqlangan
ZOOLOGIYA
FAN DASTURI
Bilim sohasi:
100000 – Gumanitar
Ta`lim sohasi:
110000 – Pedagogika
Bakalavriat yo`nalishi:
5110400 –Biologiyani o’qitish
metodikasi
Toshkent – 2014
Fan dasturi Oliy va o‘rta maxsus, kasb – hunar ta’limi o‘quv - metodik
birlashmalari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi kengashning 2014 - yil «___»
________ dagi «_______» - son majlis bayoni bilan ma’qullangan.
Fan dasturi Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universitetida
ko’rib chiqildi va turdosh oliy ta’lim muassasalari bilan kelishildi
Tuzuvchilar:
– Zoologiya, anatomiya va fiziologiya kafedrasi
professor, biologiya fanlari doktori.
Saparov Qalandar – Zoologiya, anatomiya va fiziologiya kafedrasi
dotsenti, biologiya fanlari nomzodi.
Toshmanov Nizom – Zoologiya, anatomiya va fiziologiya kafedrasi
dotsenti, pedagogika fanlari nomzodi.
Mavlonov Ochil
Taqrizchilar:
– Jizzax DPI “Umumiy biologiya va uni o’qitish
uslubiyoti” kafedrasi dotsent. v.b., biologiya
fanlari nomzodi.
Sh.E.Abduazimova – 1 Respublika tibbiyot kolleji biologiya fani o‘qituvchisi
L.Sh.Sanayeva
Fan dasturi Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti O’quv uslubiy kengashida tavsiya qilingan (2014-yil “___” _________dagi “___” -sonli
bayonnoma).
Kirish
Zoologiyadan fan dasturi uch bo’limdan iborat. Uning birinchi bo’limi
hayvonlarlarning tuzilishi, ko’payishi, rivojlanishi va hayot kechirishi, Yer yuzida
tarqalishi, tabiatda va inson hayotidagi ahamiyati hamda umurtqasiz hayvonlar
sistematikasi kabi ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. Dasturning ikkinchi bo’limi
gistologiya – hayvonlarning embrional taraqqiyoti, to’qima va organlarini
o’rganishga bag’ishlangan. Dasturning uchunchi bo’limi umurtqali hayvonlar
sistematikasi va o’ziga xos xususiyatlarini o’rganishga bag’ishlangan.
Fanining maqsadi va vazifalari
Zoologiya fanni o’qitishdan maqsad hayvonlarning tuzilishi, ko’payishi
kelib chiqishi va amaliy ahamiyatini tushuntirish orqali talabalarning tirik
mavjudolarga nisbatan ilmiy dunyoqarashini shakllantirish, ularning tabiatga va
hayvonot olamiga mehr-muhabbat his – tuyg’usini rivojlantirishdan iborat.
Zoologiya fanining vazifasi talabalarga hayvonlar hujayrasi, to’qimalari,
organlari va organizmi tuzilishi hamda funktsiyasi, hayvonlarning ko’payishi,
rivojlanishi, hayot kechirishi to’g’risidagi bilim va ko’nikmalarni shakllantirish;
ularning tabiatda hayvonlarni kuzatish, asosiy sistematik guruhlar va turlarni
aniqlay bilish malakalarini rivojlantirishdan iborat.
Fanlar bo’yicha talabalarning bilimi, ko’nikma va malakasiga
qo’yiladigan talablar
«Zoologiya» o’quv fanini o’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan
masalalar doirasida bakalavr:
– hayvonlarning asosiy sistematik guruhlari (tip, sinf, turkum, oila,
tur)larning o’zbekcha va ilmiy (lotincha) nomlarini, asosiy sistematik guruhlar va
turlarning tavsifiy belgilarini, hayvonlarning tashqi va ichki tuzilishi, ko’payishi,
rivojlanishi, Er yuzida tarqalishi konuniyatlarini, hayvonlarning kelib chiqishi va
turli sistematik guruhlar o’rtasida filogenitik munosabatlarni, asosiy zoologik
terminlarning mazmunini, embrional taraqqiyot bosqichlarini, to’qimalar xillari va
tuzilishini bilishi kerak;
– aniqlagich yordamida asosiy taksonomik guruhlar (sinf, turkum, oila,
urug’, tur)ni aniqlash, hayvon to’qimalari, ularni klassifikatsiya qilish printsiplari,
fanlar bo’yicha ko’p tanlov javobli test topshiriqlarini tuzish va ulardan
foydalanish, matematik formula yordamida o’z – o’zini baholash tamoyillari,
laboratoriya mashg’ulotlarida ish daftari yuritish ko’nikmasiga ega bo’lishi kerak;
– hayvonlar ustida tajriba olib borish, ularni laboratoriya sharoitida saqlash
va ko’paytirishni, hayvonlar, ular to’qima va organlaridan vaqtinchalik va doimiy
gistologik preparatlar tayyorlashni, noyob va soni kamayib borayotgan turlar va
ularni muhofaza qilish tadbirlarini,
mikroskop bilan ishlash va doimiy
mikropreparatlar tayyorlash malakalariga ega bo’lishi kerak.
Zoologiyaning boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi va uslubiy jihatdan
uzviy ketma – ketligi
Zoologiya biologiyaning asosiy fanlaridan bo’lib, 1,2,3,4 – semestrlar
davomida o’qitiladi. Dasturni amalga oshirilishi uchun talabalar botanika,
tsitologiya, biokimyo, odam anatomiyasi va fiziologiyasi, embriologiya,
geografiya, ekologiya, evolyutsion ta’limot, genetika, fanlaridan o’rta umumiy
ta’lim maktablari va litsey, kasb – hunar kollejlari hajmida ma’lumotga ega
bo’lishlari lozim.
Fanning ta’limdagi o’rni
Zoologiya va gistologiya umumiy o’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim
muassasalarida asosiy fan sifatida o’qitiladi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida
zoologiyaga 68 soat, akademik litseylarda 120 soat ajratilgan. Gistologiya bo’yicha
asosiy tushunchalar odam va uning salomatligi (8 - sinf) va umumiy biologiya
fanlarida beriladi. Zoologiyadan olingan bilimlar o’quvchilarda Vatanga va
tabiatga nisbatan mehr his – tuyg’ularini singdirishda, ularda kasbiy
tushunchalarini shakllantirishda katta ahamiyatga ega.
Fanni o’qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar
Zoologiyaga oid tushunchalarni talabalar o’zlashtirib olishda darslik, o’quv
va uslubiy qo’llanmalar, ma’ruzalar matni, tarqatma materiallar, elektron vositalar,
rasmli jadvalllardan foydalaniladi. Laboratoriya mashg’ulotlari uchun o’quv –
metodik majmua (talaba ish daftari, tarqatma o’quv materiallari, rasmli
topshiriqlar, ko’p tanlov javobli topshiriqlar, o’qituvchi ish daftari) ishlab
chiqilgan. Talabalar olgan bilim va ko’nikmalar maxsus matematik formula
yordamida baholanadi.
1-bo’lim. Umurtqasizlar zoologiyasi
Asosiy qism
Fanning nazariy mashg’ulotlari mazmuni
Hayvonlar to’g’risida umumiy ma’lumotlar
Zoologiya va uni o’rganish tarixi. Zoologiya fanlari sistemasi. Zoologiyaning
rivojlanish tarixi.
Hayvonlar tuzilishi va hayotining asosiy xususiyatlari,
hujayralari, to’qimalari, oziqlanish, nafas olish, ayirish va nerv sistemalari, sezgi
organlari, ko’payishi va rivojlanishi. Hayvonlar klassifikatsiyasi.
Bir hujayrali hayvonlar kichik olami.
Sarkomastigoforalar tipi, umumiy tavsifi. Sarkodalilar sinfi, tuzilishining
asosiy xususiyatlari, turkumlarga bo’linishi, ahamiyati. Xivchinlilar sinfi,
fitomastiginalar kenja sinfi vakillrining oziqlanishi, asosiy turkumlar evglenasimonlar, fitomonadalar va qalqondorlar. Zoomastiginalar kenja sinfi,
parazit xivchinlilarning tarqalishi va ahamiyati.
Infuzoriyalar tipi. Tuzilishi, ko’payishi va rivojlanishning asosiy
xususiyatlari, klassifikatsiyasi. Parazit va simbioz yashovchi infuzoriyalarning
tarqalishi va ahmiyati.
Sporalilar tipining umumiy tavsifi. Gregarinalar va koktsidiyasimonlar
sinflari, asosiy turkumlari, ularning rivojlanishi va ahamiyati. Qon sporalilar
turkumi, bezgak plazmodiysining rivojlanishi va ahamiyati, tuzilishi hamda hayot
kechirishning asosiy xususiyatlari, klassifikatsiyasi.
Ko’p hujayrali hayvonlar kichik olami.
Ko’p hujayrali hayvonlarning tuzilishi va hayot kechirishning asosiy
xususiyatlari, klassifikatsiyasi,kelib chiqishi to’g’risidagi nazariyalar.
Tuban ko’p hujayralilar. Plastinkasimonlar tipi tuzilishi, ko’payishi va
rivojlanishi.
G’ovaktanlilar tipi tuzilishi, rivojlanishi, ahamiyati. CHuchuk suv
g’ovaktanlilari. G’ovaktanlilar tipi sistematikasi, ahamiyati, nazariy ahamiyati.
Bo’shliqichlilar tipining umumiy tavsifi. Gidrasimonlar va stsifomeduzalar
sinflari vakillarining tuzilishi, ko’payishi va rivojlanishi. Korall poliplar sinfi.
Riflarning hosil bo’lishi, korall poliplarning ahamiyati. Bo’shliqichlilar tipi
filogeniyasi.
Yassi chuvalchanglar tipi.
YAssi chuvalchanglar tuzilishining asosiy xususiyatlari, tasnifi. Kiprikli
chuvalchanglar sinfi, tuzilishi, ko’payishi va rivojlanishi, ahamiyati.
So’rg’ichlilar sinfi, tuzilishi, ko’payishi, rivojlanishi va tarqalishi.
Monogenetik so’rg’ichlilar sinfi, tuzilishi, ko’payishi, rivojlanishi, asosiy
turlarini tarqalishi va ahamiyati.
Tasmasimonlar chuvalchanglar sinfi, tuzilishi, ko’payishi va rivojlanishi.
Odam va uy hayvonlarida parazitlik qiluvchi asosiy vakillari.
Chuvalchanglarning parazit yashashga moslashganligi. YAssi chuvalchanglar
tipi filogeniyasi.
To’garak chuvalchanglar tipi.
To’garak chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi. Nematodalar sinfi. Odam,
mahsuldor hayvonlar, qishloq xo’jaligi ekinlarining parazit nematodalari. Ularning
tuzilishi, ko’payishi, rivojlanishi va ahamiyati.
Qilchuvalchanglar, kinorinxlar, boshaylangichlilar, qorinkipriklilar sinflari,
ularning tuzilishi va yashash tarzi. To’garak chuvalchanglar tipi filogeniyasi.
Halqali chuvalchanglar tipi.
Halqali chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi. Ko’p tukli halqalilar sinfi,
tuzilishi, hayot kechirishi, tarqalishi, asosiy turlarining suv havzalaridagi
ahamiyati.
Kam tukli halqalilar sinfi, tuzilishi, hayot kechirishi, tarqalishi, tuproq hosil
bo’lishidagi ahamiyati.
Zuluklar sinfi, tuzilishi, parazit yashashga moslashishi, asosiy turkumlari,
ahamiyati. Halqali chuvalchanglar tipi filogeniyasi.
Bo’g’imoyoqlilar tipi.
Bo’g’imoyoqlilar tipining umumiy tavsifi, kenja tiplari. Jabra bilan nafs
oluvchilar kenja tipi. Qisqichbaqasimonlar sinfi, tuzilishi, ko’payishi, tasnifi,
ekologiyasi. Jabraoyoqlilar, maksillopodiyalar, oliy qisqichbaqasimonlar kenja
sinflari, asosiy turlarining ahamiyati.
Xelitseralar kenja tipi. O’rgimchaksimonlar sinfi vakillarining tuzilishi,
ko’payishi, rivojlanishi va ekologiyasi. Asosiy turkumlari: o’rgimchaklar,
chayonlar, solfugalar, kanalar va ularning ahamiyati. Traxeyalilar kenja tipi.
Ko’poyoqlilar sinfi, tuzilishi va hayot kechirishining asosiy xususiyatlari,
ahamiyati.
Hasharotlar sinfi, tashqi tuzilishi, yashash muhitiga moslashganligi.
Hasharotlarning ichki tuzilishi, hazm qilish, ayirish, nafas olish, qon aylanish
va jinsiy sistemalari, nerv sistemasi va sezgi organlari.
Hasharotlarning ko’payishi va rivojlanishi. Partenogenez, embrional va
postembrional rivojlanishi, bevosita va bilvosita rivojlanishi.
Hasharotlar sinfi sistematikasi, kenja sinflari. To’g’ri qanotlilar, termitlar,
suvaraklar, ninachilar, tengqanotlilar, qandalalar, bitlar, qattiq qanotlilar, tangacha
qanotlilar, parda qanotlilar, burgalar, ikki qanotlilar va boshqa turkumlari.
Hasharotlarning tabiatda va inson hayotidagi ahamiyati. Bo’g’imoyoqlilar tipi
filogeniyasi.
Mollyuskalar tipi.
Mollyuskalarning tipining umumiy tavsifi. YOnboshnervlilar kenja tipi,
xitonlar sinfi, ularning tuban tuzilishi belgilari.
Monoplakoforalar sinfi.
CHig’anoqlilar kenja tipi, qorinoyoqli mollyuskalar sinfi, tuzilishi, hayot
kechirishi, sistematikasi, tarqalishi va ahamiyati.
Ikki pallalilar sinfi, tuzilishi, ko’payishi, rivojlanishi, tarqalishi. Ovlanadigan
ikki pallali mollyuskalar.
Boshoyoqli mollyuskalar sinfi, ularning yuksak tuzilishi xususiyatlari,
harakatlanishi, nerv sistemasi va sezgi organlari, ko’payishi. Boshoyoqli
mollyuskalarning oziq-ovqat sanoatidagi ahamiyati. Mollyusklar tipi filogeniyasi.
Ignaterililar tipi.
Ignaterililar tipining umumiy tavsifi va asosiy sinflari. Dengiz yulduzlari sinfi
vakillarining morfologiyasi va anatomiyasi. Terisi va skeleti, hazm qilish, nerv,
ambulaklyar va psevdogemal sistemalari.
Dengiz tipratikanlari, ofiuralar, goloturiyalar, dengiz nilufarlari sinflarining
asosiy tuzilish xususiyatlari, ahamiyati ignaterililarning filogineyasi.
Hayvonlarni o’rganishda foydalaniladigan optik asboblar: mikroskop va
lupalarning tuzilishi hamda ulardan foydalanish.
Sarkomastigoforalar tipi. Sarkodalilar sinfi. Oddiy amyoba va
foraminiferalarning tuzilishi, oddiy amyobaning harakatlanishi va oziqlanishi.
Xivchinlilar sinfi. YAshil evglena va volvokslarning tuzilishi, harakatlanishi
va ko’payishi.
Infuzoriyalar tipi. Tufelka infuzoriyasining tuzilishi, haraktlanishi,
oziqlanishi, qisqaruvchi vakuolalarining ishlashi.
Bo’shliqichlilar tipi. Gidrasimonlar sinfi. Chuchuk suv gidrasining tuzilishi,
haraktlanishi, oziqlanishi va ko’payishi.
Koloniya bo’lib yashovchi gidropoliplar. Obeliya polipi koloniyasining
tuzilishi, jinsiy va jinssiz ko’payishi.
Stsifoid meduzalar sinfi. Aureliya meduzasining tuzilishi, harakatlanishi,
oziqlanishi va ko’payishi.
Yassi chuvalchanglar tipi. Kiprikli chuvalchanglar sinfi. Oq planariyaning
tashqi va ichki tuzilishi, teri - muskul xaltasi.
So’rg’ichlilar sinfi. Jigar qurtining tashqi va ichki tuzilishi, hazm qilish,
ayirish va nerv sistemalari. So’rg’ichlilarning jinsiy sistemasining tuzilishi va
rivojlanish tsikli.
Tasmasimon chuvalchanglar sinfi. Qoramol tasmasimonining tuzilishi.
To’garak chuvalchanglar tipi. Nematodalar sinfi. Odam askaridasi, terimuskul xaltasi, erkagi va urg’ochisining tashqi va ichki tuzilishi.
Halqali chuvalchanglar tipi. Ko’p tukli halqalilar sinfi. Nereisning bosh
qismi, dumi va parapodiysining tuzilishi.
Kam tuklilar sinfi. Yomg’ir chuvalchangining tashqi va ichki tuzilishi, terimuskul xaltasi, harakatlanishi va refleksi.
Bo’g’imoyoqlilar tipi. Qisqichbaqasimonlar sinfi. Daryo qisqichbaqasining
tashqi tuzilishi, tana bo’limlari, oyoqlari, tana qoplpg’ichi.
Daryo qisqichbaqasining ichki tuzilishi, hazm qilish, ayirish, qon aylanish,
nerv va jinsiy sistemalari.
Qisqichbaqasimonlarning xilma-xilligi. Dafniya, tsiklop, yonlab suzarning
tuzilishi va harakatlanishi.
Hasharotlar sinfi. Qora suvarak erkagi va urg’ochisining tashqi tuzilishi.
Hasharotlar og’iz organlarining xilma-xilligi: kemiruvchi, kemiruvchiso’ruvchi, so’ruvchi, sanchib-so’ruvchi, va yalovchi tipidagi og’iz organlari .
Hasharotlarning ichki tuzilishi. Qora suvarakning hazm qilish, ayirish, nafas
olish, qon aylanish, nerv va jinsiy sistemalari.
Chala metamorfoz orqali rivojlanadigan hasharotlar: chigirtka, beshiktervatar,
ninachi va xasvalarning tuzilishi hamda rivojlanishi.
To’liq metamorfoz orqali rivojlanadigan hasharotlar. Tut ipak qurti va
kolorado qo’ng’izining rivojlanishi.
O’rgimchaksimonlar sinfi. Butli o’rgimchakning tashqi va ichki tuzilishi.
O’rgimchaksimonlarning xilma-xilligi. Qoraqurt, sariq chayon, falanga va mol
kanasining tashqi tuzilishi.
Mollyuskalar tipi. Qorinoyoqlilar sinfi. Chuchuk suv shillig’i yoki
yalang’och shilliqning tashqi va ichki tuzilishi, harakatlanishi.
Ikki pallali mollyuskalar sinfi. Baqachanoqning tashqi va ichki tuzilishining
asosiy xususiyatlari.
Ignaterililar tipi. Dengiz yulduzlari sinfi. Dengiz yulduzining tashqi tuzilishi,
suvtomir sistemasi, harakatlanishi.
Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni.
Talaba mustaqil ishni tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlarini hisobga
olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi:
 darslik va o’quv qo’llanmalarning boblari va mavzularini o’rganish.
Bunday tashkiliy shakl, odatda, birinchi kurs talabalari uchun tavsiya etiladi,
chunki bu toifa talabalarda mustaqil tahsil olish tajribasi kam bo’ladi. Bunday ish
natijalari laboratoriya mashg’ulotlarida, kollekviumlarda hamda referatlar,
individual berilgan vazifalar bo’yicha tekshiriladi.
 tarqatma materiallar bo’yicha ma’ruza qismlarini o’zlashtirish. Bunda
o’qituvchi asosiy materialning bayon qilinishiga alohida ahamiyat berishi lozim
bo’ladi. Tarqatma materiallar hajmi har bir ma’ruza uchun
5-8 sahifa
bo’lishiga erishish kerak. Bunday ish natijalari reyting nazoratining muvofiq
bosqichlarida tekshiriladi.
 o’qitish va nazorat qilishning avtomatlashtrilgan tizimlari bilan ishlash.
Bu usul ma’ruza mashg’ulotlari hamda laboratoriya mashg’ulotlarga tayyorgarlik
ko’rish jarayonida qo’llanilinishi mumkin.
 o’z –o’zini baxolash orqali bilimni uzluksiz nazorat qilish. Talaba maxsus
formula yordamida o’z bilimni o’zi baxolaydi va maxsus nazorat daftariga qayd
etib boradi.
 fanning boblari va mavzulari ustida ishlash. Bu maxsus va ilmiy
adabiyotlar (monografiya, maqolalar) referatlar, kurs ishlari, bitiruv malakaviy
ishlarini bajarish jarayonida amalga oshiriladi. Mustaqil tahsilning bu shakli barcha
kurs talabalariga tavsiya etiladi. Uning natijalari ham reyting nazoratida aks etadi.
 fanlar bo’yicha adabiyotlarni o’rganish va tahlil qilish, qo’shimcha
adabiyotlar ustida ishlash hamda ularni o’rganish. Bu ish ham barcha semestrlarda
amalga oshiriladi va reyting tizimida baholanadi.
 talabalarning ilmiy –tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog’liq holda fanning
muayyan boblari va mavzularini chuqur o’rganish. Mustaqil ishning bu shakli
barcha semestr talabalariga tavsiya etiladi.
 faol o’qitish metodidan foydalaniladigan o’quv mashg’ulotlari. Talabalar
tomonidan ta’lim, fan va texnologiyalarning dolzarb muammolari bo’yicha
tayyorlangan faol o’qitish metodlarini (o’yinli texnologiyalar, munozara, seminar
va b.q.) qo’llagan dars mashg’ulotlari.
 avtomatlashtirilgan o’rgatuvchi nazorat qiluvchi tizimlar bilan ishlash. Bu
esa ma’ruza mashg’ulotlari doirasida ham amaliy mashg’ulotlariga tayyorgarlik
doirasida ham olib boriladi. Mustaqil ta’limning bunday shakli axborot
texnologiyalari keng qo’llaniladigan OTM larida ham qo’llash mumkin.
 O’quv rejasidagi ayrim fanlar bo’yicha eksternat.
Masofaviy ta’lim.
Kurs ishi bo’yicha uslubiy ko’rsatmalar.
Zoologiya fanidan kurs ishlari o’quv yilining 4-semestrida bajariladi. Kurs
ishlarining asosiy maqsadi talabalarni mustaqil ishlashga o’rgatish, ular olgan
bilimlarini yanada kengaytirish va mustahkamlashdan iborat. Kurs ishlarini bajarish
davomida talabalar ilmiy tadqiqod ishlarini olib borish metodlari bilan tanishishadi;
tajribalar, kuzatishlar olib borishadi; foydalanilgan yozma manbalarda keltirilgan
ma’lumotlarni tahlil qilib, ularni xulosalashga o’rganishadi.
Kurs ishlari hayvonlar tuzilishi va hayotini o’rganish, faunistik va ekologik
kuzatishlar yoki ilmiy manbalarni tahliliy o’rganish asosida bajariladi.
Kurs ishlarini baholashda tadqiqodning metodik to’g’ri tashkil etilganligi,
tadqiqod natijalari va xulosalarning mantiqiyligi, ilmiy asoslanganligi, ish
matnining jadvallar va rasmlar bilan bezatilganligi e’tiborga olinadi.
Kurs ishlarining taxminiy mavzulari:
1. Zoologiyaning rivojlanish tarixi va zamonaviy muammolari.
2. Yashash muhiti omillari va hayvonlarning moslanish xususiyatlari.
3. Hayvonlarning ko’payishi va rivojlanishi.
4. Tuproq hayvonlari va ularning amaliy ahamiyati.
5. Parazit xivchinlilar, ularning tibbiyot va qishloq xo’jaligidagi ahamiyati.
6. Sarkodalilarning tuzilishi, ko’payishi va ahamiyati.
7. Odam va hayvonlar organizmida parazitlik qiladigan bir hujayralilar.
8. Hayvonlarning koktsidioz kasalligi.
9. Baliqlarda parazitlik qiladigan bir hujayralilar.
10. Infuzoriyalarning xilma-xilligi va ahamiyati.
11. Bir hujayralilarning foydali hasharotlar paraziti sifatida ahamiyati.
12. Bezgak parazitining hayot tsikli, tarqalishi va patogen ahamiyati.
13. Infuzoriyalar, ularning patogen ahamiyati.
14. G’ovaktanalilar, ularning ko’payishi va rivojlanishi, suv havzalaridagi
ahamiyati.
15. Ko’p hujayrali hayvonlarning tuzilishi va kelib chiqishi.
16. Stsifoid meduzualar, tuzilishi, ko’payishi, tarqalishi va ahamiyati.
17. Koloniya bo’lib yashovchi bo’shliqichlilar, tuzilishi, ko’payishi va
rivojlanishi.
18. Korall poliplar, riflarning hosil bo’lishi va ahamiyati.
19. Jigar qurti, tuzilishi, rivojlanishi va zarari.
20. So’rg’ichlilarning xilma-xilligi, asosiy vakillarning rivojlanishi va
patogent ahamiyati.
21. Qoramol va cho’chqa tasmasimon chuvalchanglari, tuzilishi, ko’payishi,
rivojlanishi va zarari.
22. exinokokk, tuzilishi, ko’payishi, rivojlanishi va zarari.
23. O’simliklarda parazitlik qiluvchi bo’rtma nematodalarning tuzilishi,
rivojlanishi va zarari.
24. Odam va hayvonlarning askaridoz kasalligi.
25. Odam organizmida parazitlik qiluvchi to’garak chuvalchanglar, ularning
patogen ahamiyati.
26. To’garak chuvalchanglar, ularning tuproqda va suv havzalaridagi
ahamiyati.
27. Dengiz halqali chuvalchanglari, ularning nazariy va amaliy ahamiyati.
28. Yomg’ir chuvalchanglari, ularning tuzilishi, ko’payishi va tuproqdagi
ahamiyati.
29. Halqali chuvalchanglar, ularning suv havzalaridagi ahamiyati.
30. Dengiz qorin oyoqli mollyuskalari, ularning harakatlanishi, ko’payishi,
rivojlanishi va ahamiyati.
31. Quruqlik va chuchuk suv qorin oyoqli mollyuskalari, tuzilishining asosiy
xususiyati va zarari.
32. Chuchuk suv ikki pallali mollyuskalari, ularning hayot kechirishi va
rivojlanishi.
33. Dengiz ikki pallali mollyuskalari, ularning ko’payishi, rivojlanishi va
zarari.
34. Foydali ikki pallali mollyuskalar, ularning iqtisodiy ahamiyati.
35. Boshoyoqli mollyuskalar, tuzilishi va hayot kechirishi.
36. Ovlanadigan mollyuskalar, asosiy turlarining iqtisodiy ahamiyati.
37. Qisqichbaqasimonlar, ularning suv havzalaridagi ahamiyati.
38. Plankton qisqichbaqasimonlar, ularning dengiz hayvonlari uchun oziq
sifatida ahamiyati.
39. Ovlanadigan qisqichbaqasimonlar, ularning iqtisodiy ahamiyati.
40. O’rgimchaklar, ularning tuzilishi, oziqlanishi va tabiatdagi ahamiyati.
41. Zaharli o’rgimchaksimonlar, ularning tarqalishi va hayot kechirishi.
42. CHayonlar, tuzilishi va hayot kechirishi.
43. Parazit kanalar, ularning tuzilishi, rivojlanishi va kasallik tarqatishdagi
ahamiyati.
44. Asalarilar, ularning tuzilishi va o’simliklar uchun ahamiyati.
45. Chumolilar, ularning hayoti va tabiatdagi ahamiyati.
46. Termitlar oilasi tarkibi va hayot kechirishi.
47. O’simliklarda zarakunandalik qiluvchi qo’ng’izlarning hayoti va zarari.
48. Yirtqich qo’ng’izlar, asosiy turlarining hayoti va tabiatdagi ahamiyati.
49. Parazit pardaqanotlilar, ulardan zararkunandalarga qarshi kurashda
foydalanish.
50. Shiralar, ko’payishi, rivojlanishi va zarari.
51. Beshiktervatarlar, asosiy turlarining tabiatdagi ahamiyati.
52. Ninachilar, tuzilishi va hayot kechirishi.
53. Ombor zararkunandalari, asosiy turlarining hayot kechirishi.
O’quv – dala amaliyotini tashkil etishning shakli va mazmuni.
Zoologiyadan o’quv – dala amaliyoti davomida kunning birinchi yarmida
talabalar ekskurtsiya o’tkazib, hayvonlarni kuzatishadi va material yig’ishadi.
Kunning ikkinchi yarmida yig’ilgan materiallarni o’rganishadi. O’quv-dala
amaliyotida talabalar quyidagi ishlarni bajaradi:
O’quv-dala amaliyotining maqsadi va vazifalari (kunning birinchi yarmida).
Umurtqasiz hayvonlarni yig’ish, fiksatsiya qilish, jonsizlantirish va o’rganish
usullari bilan tanishish, hayvonlarni yig’ish.
Laboratoriya mashg’uloti (kunning ikkinchi yarmida). Yig’ilgan
namunalarni saralash, sistematik guruhlarga ajratish, kollektsiya tuzish, kundalik
va hisobot yozish bilan tanishish.
Dukkakli-don o’simliklarda uchraydigan umurtqasiz hayvonlarni o’rganish
(kunning birinchi yarmida). Dasht - o’tloq zonasiga ekskursiya uyushtirish,
zararkunanda hayvonlar va ular zararlagan o’simliklardan namunalar yig’ish.
Laboratoriya mashg’uloti (kunning ikkinchi yarmida). Yig’ilgan
namunalarni xillarga ajratish, momiq to’shakchaga va fiksatorga joylashtirish;
aniqlovchi kitob va to’g’irlagich taxtakash bilan ishlashni o’rganish.
Daraxt va butazorlar faunasini o’rganish (kunning birinchi yarmida). Daraxt
va butazorlar bilan qoplangan tog’ yonbag’rlariga ekskursiya uyushtirish, daraxt va
butazorlar bilan bog’liq zararkunanda va yirtqich umurtqasizlarni o’rganish va
namunalarini yig’ish.
Laboratoriya mashg’uloti (kunning ikkinchi yarmida). Yig’ilgan
namunalarni saralash, fiksatsiya qilish, to’shakchalarga joylashtirish. Aniqlovchi
kitob yordamida turkumlar va oilalarini aniqlash.
Bog’ va tog’-o’rmon zonasi umurtqasiz hayvonlarini o’rganish (kunning
birinchi yarmida). Tog’ yonbag’ridagi mevali va mevasiz daraxtlarda yashovchi
hasharotlar va boshqa umurtqasizlardan namunalar yig’ish.
Laboratoriya mashg’uloti (kunning ikkinchi yarmida). Yig’ib kelingan
namunalarni saralash, fiksatsiya qilish va saqlash. Hasharotlarning turkumlari,
oilalari va ayrim keng tarqalgan turlarini aniqlash.
Suv va suv bo’yida yashovchi hayvonlarni o’rganish (kunning birinchi
yarmida). Suv havzalarida (daryo, soy, ko’l) va ular yaqinida yashovchi
hasharotlardan namunalar yig’iladi.
Laboratoriya mashg’uloti (kunning ikkinchi yarmida). Yig’ilgan
namunalarni saralash, aniqlovchi yordamida turkum, oila va turlarga ajratish.
Hasharotlar kollektsiyasini tuzish.
Asalarilar va tut ipak qurti hayotini o’rganish, o’rgimchaklar ovini kuzatish
(kunning birinchi yarmida). Ipak qurti va asalarichilik xo’jaliklarida ipak qurti
boqish va asalarilarni parvarish qilish ustidan kuzatish olib boriladi. Kuzatish
natijalari yozib boriladi.
Laboratoriya mashg’uloti (kunning ikkinchi yarmida). Yig’ilgan namunalar
saralanadi va matrapchalarga joylashtiriladi.
Yozgi o’quv-dala amaliyotida bajarilgan ishlar to’g’risida har bir talaba
hisobot yozadi va o’quv dala amaliyoti bo’yicha baxolanadi.
Fan dasturning informatsion-uslubiy ta’minoti.
Zoologiyani o’qitish jarayonida ta’limning zamonaviy metodlari, pedagogik
va axborot texnologiyalaridan foydalaniladi.
– «Bo’shliqichlilar»ga tegishli ma’ruza darslarida zamonaviy kompyuter
texnologiyalari va elektron – didaktik texnologiyalaridan foydalaniladi;
– «Halqali chuvalchanglar», «Hasharotlar» mavzularini o’rganishda
komandalar baxsi musobaqa darsi pedagogik texnologiyasidan foydalaniladi;
– talabalar mustaqil o’qishi va ishlashini tashkil etishda ko’p tanlov javobli
topshiriqlaridan foydalaniladi;
– talabalar reytingi o’z–o’zini baholash texnologiyasi asosida aniqlanadi;
– talabalar o’z bilimlarini matematik formula yordamida baholashadi.
Didaktik vositalar
Rangli rasmli jadvallar
Mulyajlar
Hul va quruq preparatlar
Laboratoriya o`quv – metodik majmuasi
Mikroskoplar
Lupalar
Jarrohlik vannachalar
Petri idishlari
Pintsetlar
Jarrohlik qaychilar
Kompyuter
Jihozlar va uskunalar, moslamalar: Rangli rasmli jadvallar,
Skelet, Mulyajlar, Ho`l va quruq preparatlar, Jarrohlik vannachalar, Petri
idishlari, Pintsetlar, Jarrohlik qaychilari.
2-bo’lim. Gistologiya
Asosiy qism
Fanning nazariy mashg’ulotlari mazmuni
Gistologiya va embriologiya fani bo’yicha umumiy ma’lumotlar, fanning
predmeti va metodlari, boshqa fanlar bilan o’zaro aloqasi. Gistologiya va
embriologiyaning nazariy va amaliy ahamiyati, boshqa biologiya fanlari o’rtasida
tutgan o’rni.
Gistologiya va embriologiya fanining qisqacha tarixi. Gistologiya va
embriologiya fani rivojlanishining asosiy davrlari. Gistologiya va embriologiyada
eksprimental yo’nalish.
Gistologiya fani predmeti, tarixi va o’rganish metodlari. Gametogenez,
gametalar tuzilishi
Boshqa fanlar bilan o’zaro aloqasi. Gistologiya fanining ahamiyati hamda
biologik fanlar o’rtasida tutgan o’rni. Gistologiya fanining qisqacha tarixi.
Gistologiya fani rivojlanishining asosiy davrlari, Gistologiya va embriologiya
asoslari fanida eksprimental yo’nalish va uning hozirgi kun ahvoli.
Gistologiya fanining istiqbollari va vazifalari. Tirik organizmlarda ko’payish
xillari.
Gametogenez
va
gametalarning
tuzilishi.
Spermatozoidning
ultramikroskopik tuzilishi va har xil hayvonlarda urug’ hujayrasi shaklining xilmaxiligi. Tuxum hujayrasining tuzilishi. Tuxum qobiqlari. Tuxum hujayrasining
sariqlik
moddasining miqdoriga va tsitoplazmada tarqalishiga qarab
klassifikatsiyasi. Graaf pufakchasini hosil bo’lishi.
Urug’lanish, maydalanish va gasrulyatsiya.
Tashqi va ichki urug’lanish hayvonlarda urchish jarayonlarining xilmaxilligi. Jinsiy urchishning biologik ahamiyati. Sun’iy urug’lantirish va
undan chorvachilikda foydalanish, o’simliklarda urug’lanishning o’ziga xos
xususiyatlari. Maydalanish xillari to’liq va chala maydalanish. egatchalar xillari.
Blastulaning tuzulishi. Har xil hayvonlar blastulasining o’xshashligi va farqlari.
Blastula xillari: tseloblastula, amfiblastula,
periblastula, diskoblastula va
marula haqida tushunchalar. Gastrulyatsiya xillari. Lantsetnikda gastrulyatsiya
jarayoni. Gastrulaning xillari. Lantsetnikda, baliqlarda, amfibiyalarda, qushlarda va
sut emizuvchilarda gastrulyatsiya jarayoni.
O’q organlar va daslabki organlar.
Baliqlarda gastruliyatsiyaning invoginatsiya va delyaminyatsiya bilan
borishi, gastrotsel va sariqlik endodermasining hosil bo’lishi. Baliqlarda o’q
organlarining hosil bo’lishi. Amfibiyalarda gastrulyatsiyaning invaginatsiya va
epiboliya xili bilan borishi. Amfibiyalarda o’q organlarining hosil bo’lishi. Qushlar
tuxumidagi embrional disk, qushlarda genzen tugunchasining hosil bo’lishi.
Qushlarda gastrulyatsiyaning borishi, qushlarda o’q organlarining hosil bo’lishi.
Sut emizuvchilarda gastruliyatsiyaning o’ziga xos xususiyatlari. Sut
emizuvchilarda o’q organlarining hosil bo’lishi. Amniotalarda provizor organlari
shakllanishi. Seroz va amnion pardalar hosil bo’lishi va funktsiyasi. Amnion
suyuqligining ahamiyati. Sariqlik xaltachasining hosil bo’lishi va funktsiyasi.
Allontois shakllanishi va uning qushlar, sut emizuvchilar embrional
rivojlanishidagi farqi. Xarion birlamchi va ikkilamchi vorsinkalar. Sut
emizuvchilarda yo’ldoshning hosil bo’lishi. Yo’ldosh xillari. Determinatsiya
jarayonida qaltis davrlar. Determinatsiya tushunchasi. Determinatsiyani aniqlash
uchun o’tkazilgan V.Ru.Enders, SHpemanlarning tajribalari. A.Vaysman va
SHpeman nazariyalari. Bir xil blastomerlarning shakllanishida muhitning
ahamiyati, ekzogastrulyatsiya embrional rivojlanishda qaltis davrlar.
To’qimalarning ta’rifi.
To’qimali strukturalar, ularning komponentlari: hujayralar va ulardagi
modda simplastlar. To’qimalarda hujayralarning o’zaro bog’lanishi. To’qimalar
filogenezi va ontogenezi, klassifikatsiyasi.
Epiteliy to’qimasi.
Bir qavatli epiteliy. epiteliy to’qimasining tuzilishi, funktsiyasi, kelib
chiqishi, regeneratsiyasi. epiteliy to’qimasining klassifikatsiyasi. Bir qavatli yassi,
kubsimon, tsilindrik va ko’p qavatli epiteliy to’qimalari tuzilishi va funktsiyasi.
Ko’p qavatli va bezli epiteliy.
Muguzlanmaydigan va muguzlanadigan epiteliyning tuzilish qavatlari va
funktsiyalari, klassifikatsiyasi. Bir hujayrali va ko’p hujayrali, oddiy va murakkab
bezlar.
Biriktiruvchi to’qima.
Ichki muhit to’qimalari tavsifi va tasnifi, funktsiyalari. Mezenxima, uning
hosil bo’lishi.
Qon va limfa.
Qon plazmasi va shaklli elementlari, ularning tuzilishi va funktsiyasi.
Leykotsitlarning xilma -xilligi va ahamiyati. embrion va voyaga etgan organizmda
qon hosil bo’lishi. Limfatik sistemaning shaklli elementlari va himoya funktsiyasi.
Asl biriktiruvchi to’qimalar
G’ovak biriktiruvchi to’qima, tuzilishi, tarkibi va xillari elastik, kollogen va
retukulyar tolalarning tuzilishi. Zich tolali biriktiruvchi to’qimalar. Retekulyar,
yog’, pigment to’qimalar tuzilishi va funktsiyasi. Zich tolali shakllanmagan va zich
tolali shakllangan biriktiruvchi to’qimalar. Paylar, fatssiyalar va terining tursimon
qavati va elastik membranalar.
Tog’ay to’qimasi
Gialin, elastik va tolali tog’aylar tuzilishining o’xshashligi va farqlari. Tog’ay
ustki pardasi va uning ahamiyati xondroblastlar va xondrotsitlar. Tog’ay to’qimasi
tolalari va oraliq moddalari. Tog’ay to’qimasining yoshga qarab o’zgarishi.
Suyak to’qimasi
Dag’al tolali va palastinkasimon suyak to’qimasi. Osteoblast va osteotsit
hujayralar tuzilishining suyak to’qimasining oraliq moddasi. Suyak usti pardasi va
uning ahamiyati. Naysimon suyakning tuzilishi. Suyakning mezenximadan va
tog’ay o’rnida rivojlanishi, suyakning o’sishi va regeneratsiyasi. Suyak
to’qimasining yoshga qarab o’zgarishi.
Muskul to’qimasi
Ko’ndalang targ’il muskul to’qimasi. Muskul to’qimasining umumiy tavsifi
va klassifikatsiyasi. Skelet muskul tolalarining hosil bo’lishi. Ko’ndalang targ’il
muskul to’qimasining ultramikroskopik tuzilishi. To’qima T-sistemasi, muskul
tolalarining paylar bilan o’zaro munosabati. Muskullarning qisqarish mexanizmi.
Ko’ndalang targ’il muskullarning rivojlanishi va regeneratsiyasi.
Yurak va silliq muskul to’qimasi. YUrak muskul to’qimasining morfologik va
funktsional xususiyatlari, ultramikroskopik tuzilishi. YUrak muskul to’qimasini
ko’ndalang targ’il muskul to’qimasidan farqi. Silliq muskul to’qimasining tuzilishi,
funktsional xususiyatlari.
Nerv to’qimasi
Nerv to’qimasining umumiy tavsifi. Neyronlar va ularning klassifikatsiyasi.
Neyronning ultramikroskopik tuzilishi. Neyrogliya uning xillari, tuzilish, mielinli
va mielinsiz nerv tolalari sinapslar. Reflektor yoy haqida tushuncha. Nerv
to’qimasi elementlarining regeneratsiyasi.
Laboratoriya mashg’ulotlarini tashkil etish bo’yicha ko’rsatma va
tavsiyalar
Laboratoriya mashg’ulotlarida talabalar o’rganilayotgan ob’ektning
tuzilishini doimiy gistologik preparatlar, atlaslar va rasmli jadvallar yordamida
o’rganishadi.
Laboratoriya ishlari uchun tavsiya etiladigan mavzular:
Jinsiy hujayralar tuzilishi va gametogenez. Spermatozoidning
mikroskopik va ultramikroskopik tuzilishi hamda hayvonlar spermatozoidining
xilma-xilligi jadvallar va doimiy mikroskopik preparatlar yordamida o’rganiladi.
Tuxum
hujayralarning xillari, tuxum qobig’i, odam tuxum hujayrasi (Graaf
pufakchasi)ning mikroskopik tuzilishi
mikroskopik preparat va surtmalar
yordamida o’rganiladi hamda albomga chizib olinadi.
Gametogenez. Tuxumdon
va urug’donning tuzilishi va ularda
gametalarning hosil bo’lishi jadvallar va doimiy mikroskopik preparatlar
yordamida o’rganiladi. Gametogenez bosqichlari sxemasi albomga chiziladi.
Urug’lanish. Hayvonlarda urug’lanish xillari, urug’lanishning tashqi va
ichki fazalari jadvallar va doimiy mikroskopik preparatlar yordamida o’rganiladi.
Urug’lanish bosqichlari sxemasi albomga chiziladi.
Maydalanish. Maydalanish jarayoni xillarini lantsetnik, baqa va qushlar
misolida o’rganiladi. Maydalanish jarayonida egatchalarning hosil bo’lishi,
blastomerlar sonini ortib borishi va blastulaning hosil bo’lish jarayoni jadvallar,
atlas va doimiy mikroskopik preparatlar yordamida o’rganiladi. Lantsetnikda
maydalanish bosqichlari albomga chiziladi.
Gastrulyatsiya va o’q organlarining hosil bo’lishi. Gasrulyatsiya jarayoni,
xillari va gastrulaning tuzilishi jadvallar, atlas va doimiy mikroskopik preparatlar
yordamida o’rganiladi. Gastrulyatsiya xillari sxemasi va lantsetnikda gastrulyatsiya
jarayoni bosqichlari albomga chiziladi.O’q organlarining hosil bo’lishi. Nerv nayi,
xorda va haqiqiy ichakning hosil bo’lishi jarayoni shu bilan birga mezodermani
hosil bo’lish jarayoni jadvallar, atlas va doimiy mikroskopik preparatlar
yordamida o’rganiladi. Lantsetnikda o’q organ-larning hosil bo’lish xillari sxemasi
albomga chiziladi.
Dastlabki organlar va yo’ldosh xillari. Amniotalarda provizor organlar:
sariqlik xaltachasi, ammion va seroz parda, allantois, xarionlarning hosil bo’lishi
hamda tuzilishi, yo’ldosh xillari jadvallar, atlas va doimiy mikroskopik preparatlar
yordamida o’rganiladi. Provizor organlar sxemasi, yo’ldosh xillari va sut
emizuvchilarda ikkilamchi xarion vorsinkalarning bachadon devoriga kirib borish
sxemasi albomga chiziladi.
Epiteliy to’qimasi. Bir qavatli epiteliy. YAssi kubsimon, tsilindrik va ko’p
qatorli epiteliy to’qimalarini morfologik tuzilishi doimiy mikroskopik preparatlar,
jadvallar va atlas yordamida o’rganiladi.
Ko’p qavatli epiteliy. Muguzlanmaydigan, muguzlanadigan va
o’zgaruvchan epiteliy to’qimalarining tuzilishi, qavatlari va bir-biridan farqi
doimiy mikroskopik preparatlar, jadvallar va atlas yordamida o’rganiladi.
Bezli epiteliy. Bir hujayrali, ko’p hujayrali,oddiy va murakkab hamda
endokrin bezlarning morfologik tuzilishi va sekretsiya xillari doimiy mikroskopik
preparatlar, jadvallar va atlas yordamida o’rganiladi.
Ichki muhit to’qimalari. Qon. Qonning hujayraviy elementlari: eritrotsitlar,
trombotsitlar va leykotsitlarning tuzilishi, odam va baqa qon hujayrasi
elementlarining farqlari hamda bazofillar, eozinofillar, neytrofillar doimiy
mikroskopik preparatlar, jadvallar va atlas yordamida o’rganiladi.
Asl biriktiruvchi to’qimalar. G’ovak siyrak tolali va maxsus tuzilishga
ega biriktiruvchi to’qimalar. G’ovak siyrak tolali biriktiruvchi to’qimaning
tuzilishi va tarkibi, mezenxima, retikulyar, yog’, pigment to’qimalarning tuzilishi
va tarkibi doimiy mikroskopik preparatlar, jadvallar va atlas yordamida
o’rganiladi.
Zich tolali biriktiruvchi to’qima, shakllanmagan va shakllangan zich tolali
biriktiruvchi to’qima (pay, terining to’rsimon qavati)ning tuzilishi va tarkibi,
tolalarning joylashishi va tutash hosil qilishini doimiy mikroskopik preparatlar,
jadvallar va atlas yordamida o’rganish.
Tog’ay to’qimasi. Tog’ay to’qimasining tuzilishi, tarkibi, izogen gruppalari,
xondroblast, xondrotsit, hujayralararo moddasi, tolalari doimiy preparatlar,
jadvallar va atlas yordamida o’rganiladi.
Suyak to’qimasi. Suyak to’qimasining tuzilishi, tarkibi, suyak pardasi,
hujayralari (osteoblast, osteotsit va osteoklast), hujayralararo moddasi, tolalari,
xillari, (dag’al tolali, plastinkasimon suyak to’qimalari) va suyak to’qimasining
hosil bo’lish xillarini doimiy mikroskopik
preparatlar, jadvallar va atlas
yordamida o’rganiladi.
Naysimon suyakning tuzilishi, naysimon suyakning diafiz va epifiz qismlari,
tashqi umumiy plastinka sistemasi, osteonlar sistemasi, periost, endost, ichki
umumiy suyak plastinka sistemasi, falkman va oraliq plastinkalar doimiy
mikroskopik preparatlar, jadvallar va atlas yordamida o’rganiladi.
Muskul to’qimasi. Ko’ndalang targ’il muskul to’qimasi, muskul tolalarini
tuzilishi, tarkibi. T—sistemasi (aktin va miozin oqsillari, izotrop va anizotrop
zonalari) tuzilishini va muskul qisqarganda aktinomiozin kompleksini hosil
bo’lishi doimiy mikroskopik preparatlar, jadvallar va atlas yordamida o’rganiladi .
Yurak va silliq muskul to’qimasi. YUrak muskul to’qimasining tuzilishi
va tarkibi, T—sistemasi va ko’ndalang muskul to’qimasidan farqi, silliq muskul
to’qimasining o’ziga xos xususiyatlari doimiy mikroskopik preparatlar, jadvallar
va atlas yordamida o’rganiladi. Mikroskopda o’rganilgan preparatlar, yurak
muskul to’qimasining T—sistemasi sxemasi va silliq muskul to’qimasini qisqarib,
bo’shashishi mexanizmi sxemasi albomga chiziladi.
Nerv to’qimasi. Neyron va nerv tolalarining tuzilishi, neyron tuzilishi va
tarkibi, neyron xillari, tigroid moddasi, mielinli va mielinsiz nerv tolalari tuzilishi
va reflektor yoyni doimiy mikroskopik preparatlar, jadvallar va atlas yordamida
o’rganish.
Neyrogliyalar.
Mikrova
makrogliyalarning
tuzilishi,
xillari
(ependimogliya, astrogliya, oligodendrogliya, multipotentsial giliya va glial
makrofaglar)ning joylashgan o’rni va funktsiyalarini doimiy mikroskopik
preparatlar, jadvallar va atlas yordamida o’rganiladi.
Mustaqil talimni tashkil etishning shakli va mazmuni
Talaba mustaqil ishni tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlarini hisobga
olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi:

darslik va o’quv qo’llanmalarning boblari va mavzularini o’rganish.
Bunday tashkiliy shakl, odatda, birinchi kurs talabalari uchun tavsiya etiladi,
chunki bu toifa talabalarda mustaqil tahsil olish tajribasi kam bo’ladi. Bunday ish
natijalari laboratoriya mashg’ulotlarida, kollekviumlarda hamda referatlar,
individual berilgan vazifalar bo’yicha tekshiriladi.

tarqatma materiallar bo’yicha ma’ruza qismlarini o’zlashtirish. Bunda
o’qituvchi asosiy materialning bayon qilinishiga alohida ahamiyat berishi lozim
bo’ladi. Tarqatma materiallar hajmi har bir ma’ruza uchun
5-8 sahifa
bo’lishiga erishish kerak. Bunday ish natijalari reyting nazoratining muvofiq
bosqichlarida tekshiriladi.

o’qitish va nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimlari bilan
ishlash. Bu usul ma’ruza mashg’ulotlari hamda laboratoriya mashg’ulotlarga
tayyorgarlik ko’rish jarayonida qo’llanilinishi mumkin.

o’z –o’zini baxolash orqali bilimni uzluksiz nazorat qilish. Talaba
maxsus formula yordamida o’z bilimni o’zi baxolaydi va maxsus nazorat daftariga
qayd etib boradi.

fanning boblari va mavzulari ustida ishlash. Bu maxsus va ilmiy
adabiyotlar (monografiya, maqolalar) referatlar, kurs ishlari, bitiruv malakaviy
ishlarini bajarish jarayonida amalga oshiriladi. Mustaqil tahsilning bu shakli barcha
kurs talabalariga tavsiya etiladi. Uning natijalari ham reyting nazoratida aks etadi.

fanlar bo’yicha adabiyotlarni o’rganish va tahlil qilish, qo’shimcha
adabiyotlar ustida ishlash hamda ularni o’rganish. Bu ish ham barcha semestrlarda
amalga oshiriladi va reyting tizimida baholanadi.

talabalarning ilmiy –tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog’liq holda
fanning muayyan boblari va mavzularini chuqur o’rganish. Mustaqil ishning bu
shakli barcha semestr talabalariga tavsiya etiladi.

faol o’qitish metodidan foydalaniladigan o’quv mashg’ulotlari.
Talabalar tomonidan ta’lim, fan va texnologiyalarning dolzarb muammolari
bo’yicha tayyorlangan faol o’qitish metodlarini (o’yinli texnologiyalar, munozara,
seminar va b.q.) qo’llagan dars mashg’ulotlari.

avtomatlashtirilgan o’rgatuvchi nazorat qiluvchi tizimlar bilan ishlash.
Bu esa ma’ruza mashg’ulotlari doirasida ham amaliy mashg’ulotlariga tayyorgarlik
doirasida ham olib boriladi. Mustaqil ta’limning bunday shakli axborot
texnologiyalari keng qo’llaniladigan OTM larida ham qo’llash mumkin.

O’quv rejasidagi ayrim fanlar bo’yicha eksternat.

Masofaviy ta’lim.
Tavsiya etilayotgan mustaqil ishlarning mavzulari:
1. Tuxum hujayrasi qobiqlari va uning xillari.
2. Blastula xillari.
3. Baliqlarda gastrulyatsiya.
4. Qushlarda gastrulyatsiya.
5. Sut emizuvchilarda gastrulyatsiya.
6. Sekretsiya xillari va tsikli.
7. Odamda limfa sistemasi.
8. Siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qima.
9. Biriktiruvchi to’qima hujayralararo moddasi.
10. Fibroz membranalar va elastik biriktiruvchi to’qima.
11. Tog’ay to’qimasi regeneratsiyasi.
12. Suyak to’qimasi hosil bo’lishi va tiklanishi.
13. Muskullar regeneratsiyasi.
14. Reflektor yoyi.
15. Nerv oxirlari.
Fan dasturning informatsion-uslubiy ta’minoti
Gistologiyani o’qitish jarayonida ta’limning quyidagi zamonaviy metodlari,
pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalaniladi:
– zamonaviy kompyuter texnologiyalari yordamida prezentatsion va
elektron – didaktik texnologiyalardan foydalanish;
– komandalar o’rtasida musobaqa pedagogik texnologiyalardan foydalanish;
– modul texnologiyasi va o’quv – metodik majmuadan foydalanish;
– talabalarning mustaqil o’qishi va ishlashini tashkil etishda ko’p tanlov
javobli topshiriqlardan foydalanish;
– talabalar reyting ballarini o’z – o’zini baholash texnologiyasi asosida
aniqlash;
– talabalar o’z bilimlarini maxsus matematik formula yordamida baholashi.
Didaktik vositalar
Rangli rasmli jadvallar
Mulyajlar
Hul va quruq preparatlar
Laboratoriya o`quv – metodik majmuasi
Mikroskoplar
Lupalar
Jarrohlik vannachalar
Petri idishlari
Pintsetlar
Jarrohlik qaychilar
Kompyuter
Jihozlar va uskunalar, moslamalar: Rangli rasmli jadvallar,
Skelet, Mulyajlar, Ho`l va quruq preparatlar, Jarrohlik vannachalar, Petri
idishlari, Pintsetlar, Lantsetlar, Jarrohlik qaychilari.
3-bo’lim. Umurtqasizlar zoologiyasi
Asosiy qism
Fanning nazariy mashg’ulotlari mazmuni
Xordalilar tipi
Xordalilar tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi.
Boshskeletsizlar kenja tipi
Boshskeletsizlar kenja tipi vakillarining umumiy tavsifi. Lantsetnikning
tuzilishi va hayot kechirishi. Boshskeletsizlar kenja tipining sistematikasi va
filogeniyasi.
Lichinka xordalilar kenja tipi
Lichinka xordalilar kenja tipining umumiy tavsifi va sistematikasi.
Astsidiyalar sinfi vakillarining tuzilishi, hayot kechirishi, ko’payishi va
rivojlanishi. Salplar va appendikulyariyalar sinflari.
Umurtqalilar kenja tipi
Umurtqalilar kenja tipining umumiy tavsifi va sistematikasi.
To’garak og’izlilar sinfi vakillarining tuzilishi. Miksinalar va minogalar
turkumlari vakillarining tarqalishi, hayot kechirishi va ahamiyati.
Baliqlar katta sinfi
Baliqlar katta sinfining umumiy tavsifi va sistematikasi.
Tog’ayli baliqlar sinfi vakillarining tuzilishi, ko’payishi va rivojlanishi.
Tog’ayli baliqlar sinfining sistematikasi. Akulalar va skatlar turkumlari.
Suyakli baliqlar sinfining umumiy tavsifi va sistematikasi. Suyak –
tog’aylilar, shu’la qanotlilar, ikki xil nafas oluvchilar va panja qanotlilar kenja
sinflari vakillarining tuzilishi, asosiy turkumlari (osyotrsimonlar, seldsimonlar,
karpsimonlar,
treskasimonlar,
cho’rtansimonlar,
olabug’asimonlar,
kambalasimonlar va boshqa turkumlari).
Baliqlarning ekologiyasi va filogeniyasi. Baliqlarning iqtisodiy ahamiyati.
Markaziy Osiyoda, shu jumladan O’zbekistonda ovlanadigan asosiy baliq turlari.
Noyob va yo’qolish xavfi ostida turgan baliqlar.
To’rtoyoqlilar katta sinfi. Suvda hamda quruqlikda
yashovchilar sinfi
To’rt oyoqlilar katta sinfining umumiy tavsifi va sistematikasi. Amfibiyalar
sinfining umumiy tavsifi. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar sinfi vakillarining
tashqi va ichki tuzilishi.
Suvda hamda quruqlikda yashovchilar sinfi sistematikasi. Dumlilar,
oyoqsizlar va dumsizlar turkumlari, asosiy oilalari va ularga mansub turlar.
Suvda hamda quruqlikda yashovchilarning ekologiyasi, kelib chiqishi va
ahamiyati.
Sudralib yuruvchilar sinfi
Sudralib yuruvchilar sinfi vakillarining tashqi va ichki tuzilishi.
Sudralib
yuruvchilar
sinfining
sistematikasi:
xartumboshlilar
(tumshuqboshlilar), tangachalilar (kaltakesaklar, xameleonlar, ilonlar), timsohlar
va toshbaqalar turkumlari.
Sudralib yuruvchilarning ekologiyasi, kelib chiqishi va ahamiyati.
Qushlar sinfi
Qushlarning umumiy tavsifi. Teri va pat qoplami, skeleti va muskullari,
hazm qilish, ayirish, nafas olish, qon aylanish va nerv sistemalari, sezgi organlari,
ko’payishi va rivojlanishi.
Qushlar sinfining sistematikasi. Pingvinlar, ko’kraktojsizlar va
ko’kraktojlilar katta turkumlari. Kurakoyoqlilar, laylaksimonlar, g’ozsimonlar,
lochinsimonlar (kunduzgi yirtqichlar), yapaloqqushlar, tovuqsimonlar, turnalar,
baliqchilar, kaptarlar, bulduruqlar, to’tiqushlar, qizilishtonlar, chumchuqsimonlar
va boshqa turkumlari.
Qushlar ekologiyasi. Qushlarning tabiiy guruhlari: dasht, o’rmon, tog’,
to’qay, suv va suv bo’yi qushlari. Qushlarning kelib chiqishi va evolyutsiyasi.
Qushlarning tabiatda va inson faoliyatidagi ahamiyati. Ov qushlari.
Parrandachalik. O’zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan qushlar va ularni muhofaza
qilish.
Sutemizuvchilar sinfi
Sutemizuvchmlarning umumiy tavsifi. Sutemizuvchilarning tashqi tuzilishi.
Teri qoplami, skeleti va muskullari.
Sutemizuvchilarning ichki tuzilishi, ko’payishi va rivojlanishi.
Sutemizuvchilar sinfi sistematikasi. Dastlab darrandalar kenja sinfi, ularning
tuzilishi, ko’payishi va hayot kechirishining o’ziga xos xususiyatlari.
Haqiqiy darrandalar kenja sinfi. Tuban darrandalar infrasinfi. Xaltali
sutemizuvchilar turkumi vakillarining tuzilishi, hayot kechirishi, ko’payishi,
rivojlanishi va tarqalishi.
Yo’ldoshlilar yoki yuksak darrandalar infrasinfi va ularning asosiy
turkumlari: hasharotxo’rlar, qo’lqanotlilar, kemiruvchilar, tovushqonsimonlar,
yirtqichlar, kurakoyoqlilar, kitsimonlar, naytishlilar, xartumlilar, toq tuyoqlilar, juft
tuyoqlilar, qadoqoyoqlilar, primatlar va boshqa turkumlari.
Sutemizuvchilarning
ekologiyasi.
O’zbekistonda
ovlanadigan
sutemizuvchilar, O’zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan sutemizuvchilar va ularni
muhofaza qilish.
Sutemizuvchilarning
inson
hayotidagi
o’rni,
qishloq
xo’jaligi
zararkunandalari
va
kasallik
tarqatuvchi
sutemizuvchilar
turlari.
Sutemizuvchilarning kelib chiqishi.
Laboratoriya mashg’ulotlarini tashkil etish bo’yicha ko’rsatma va
tavsiyalar
Laboratoriya mashg’ulotlarida talabalar umurtqali hayvonlarning tashqi va
ichki tuzilishini, ko’payishi, rivojlanishi, o’kuv vositalari va optik asboblar
yordamida o’rganadi, ko’nikma va malakalar hosil qilishadi. Laboratoriya ishlari
uchun tavsiya etiladigan mavzular:
Xordalilar tipi. Lichinka xordalilar kenja tipi. Astsidiyaning tashqi va ichki
tuzilishi.
Bosh skeletsizlar kenja tipi. Lantsetnikning tashqi va ichki tuzilishi.
Umurtqalilar kenja tipi. To’garak og’izlilar sinfi. Minoga va
miksinalarning tashqi tuzilishi.
Daryo minogasining ichki tuzilishi.
Baliqlar katta sinfi. Tog’ayli baliqlar sinfi. Akula va skatlarning tashqi,
ichki tuzilishi va skeleti.
Suyakli baliqlar sinfi. Zog’ora baliqning tashqi tuzilishi va tana
qoplag’ichi.
Zog’ora baliqning skeleti va ichki tuzilishi.
Baliqlarning xilma-xilligini aniqlagichlar asosida o’rganish.
Suvda ham quruqlikda yashovchilar sinfi. Ko’l baqasi misolida suvda
ham quruqlikda yashovchilarining tashqi tuzilishi.
Ko’l baqasining skeleti va ichki tuzilishi.
Suvda ham quruqlikda yashovchilarning ko’payishi va rivojlanishi. Ayrim
vakillarini aniqlagichlar asosida o’rganish.
Sudralib yuruvchilar sinfi. Ildam kaltakesakning tashqi tuzilishi va skeleti.
Ildam kaltakesakning ichki tuzilishi.
Sudralib yuruvchilarning xilma-xilligi. Ilonlar va toshbaqalar skeletlarining
tuzilishi. Aniqlagichlar asosida sudralib yuruvchilar ayrim vakillarini o’rganish.
Qushlar sinfi. Ko’k kaptarning tashqi tuzilishi va pat qoplag’ichi.
Ko’k kaptarning skeleti va ichki tuzilishi.
Qush tuxumining tuzilishi. Tuxumlarning xilma-xilligi, qushlarning
rivojlanishi, jo’ja ochadigan va jish bola ochadigan qushlar. Ayrim qush turlarini
aniqlagichlar asosida o’rganish.
Sutemizuvchilar sinfi. Quyon misolida
sutemizuvchilarning tashqi
tuzilishi, teri qoplami va skeletini o’rganish.
Quyonning ichki tuzilishi.
Sutemizuvchilar ayrim turlarini aniqlagichlar yordamida o’rganish.
Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni
Talaba mustaqil ishni tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlarini hisobga
olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi:
1. Akvarium baliqlari, asosiy turlarini boqish.
2. Akulalar, tuzilishi xususiyatlari, tarqalishi va ahamiyati.
3. Skatlar, tuzilishi, hayot kechirishi va ahamiyati.
4. Baliqchilik, uning iqtisodiy ahamiyati.
5. O’zbekiston suv havzalarida iqlimlashtirilgan baliqlarning hayoti va
iqktisodiy ahamiyati.
6. O’zbekiston suv havzalarida ovlanadigan baliqlar.
7. Dengiz va okeanlarda baliq ovlash.
8. O’zbekiston suv havzalarining noyob va yo’qolib borayotgan baliqlari.
9. Baliqlarning ko’payishi va nasl to’g’risida g’amxo’rlik qilishi.
10. O’zbekiston faunasida uchraydigan suvda ham quruqlikda
yashovchilarning hayoti va ahamiyati.
11. Suvda ham quruqlikda yashovchilarning kelib chiqishi va evolyutsiyasi.
12. O’zbekistonning zaharli ilonlari, ularning tarqalishi va ahamiyati.
13. Ilonlar, tuzilishi va hayot kechirishining asosiy xususiyatlari.
14. Kaltakesaklar, O’zbekiston faunasidagi asosiy turlarining hayoti.
15. Timsohlar: tuzilishi va hayot kechirishi, asosiy turlari, tarqalishi.
16.Toshbaqalar tuzilishining asosiy xususiyatlari, turlari, tarqalishi.
17. Qushlar hayotida mavsumiylik, uning sabablari va ahamiyati.
18. Ko’chib yuruvchi qushlar, asosiy turlarining hayoti.
19. O’troq qushlar, asosiy turlarining hayoti.
20. Uchib ketuvchi qushlar, asosiy turlarining hayoti.
21. CHumchuqsimon sayroqi qushlar asosiy turlarining hayoti.
22. Tovuqsimonlar, asosiy turlarining hayoti.
23. Suv qushlari, tuzilishi va hayot kechirishi.
24. Suv bo’yida yashovchi qushlarning tuzilishi va hayot kechirishi.
25. Hasharotxo’r qushlar, ularning tabiatda va inson hayotidagi ahamiyati.
26. Qushlarning kelib chiqishi va evolyutsiyasi.
27. Yirtqich qushlar, ularning tabiiy sanitarlar sifatidagi ahamiyati.
28. Noyob va soni kamayib borayotgan qushlar,ularni muhofaza qilish.
29. Qushlarning nasl to’g’risida g’amxo’rlik qilishi.
30. Tuxum qo’yuvchi sut emizuvchilarning hayoti.
31. Mushuksimonlar, hayot kechirishi va tarqilishi.
32. Itsimonlar, hayot kechirishi va tarqilishi.
33. Kemiruvchilar, asosiy turlari, ahamiyati.
34. O’zbekiston qo’riqxonalari va ularning noyob hayvonlarni asrab qolish
hamda ko’paytirishdagi ahamiyati.
35. Sut emizuvchilarnig kelib chiqishi.
36. Sut emizuvchilarni muhofaza qilish.
37. Hayvonot dunyosi evolyutsiyasi.
O’quv – dala amaliyotini tashkil etishning shakli va mazmuni
Zoologiyadan o’quv – dala amaliyoti davomida kunning birinchi yarmida
talabalar ekskurtsiya o’tkazib, hayvonlarni kuzatishadi va material yig’ishadi.
Kunning ikkinchi yarmida yig’ilgan materiallarni o’rganishadi. O’quv-dala
amaliyotida talabalar quyidagi ishlarni bajaradi:
Umurtqalilar zoologiyasidan o’tkaziladigan o’quv-dala amaliyotining
maqsadi va vazifalari. Umurtqali hayvonlar ustida kuzatish olib borish metodlari
va buning uchun zarur bo’lgan o’quv jixozlari bilan talabalarni tanishtirish.
Ochiq landshaftlarda uchraydigan umurtqali hayvonlarni o’rganish (kunning
birinchi yarmida). Ochiq tog’ yonbag’riga yoki tog’-dasht zonasiga ekskursiya
uyushtirish, bu zonada uchraydigan hayvonlar (kaltakesaklar, ilonlar, qushlar,
kemiruvchilar) hayotini o’rganish va namunalar yig’ish.
Laboratoriya mashg’uloti (kunning ikkinchi yarmida). Yig’ilgan
materiallarni saralash, aniqlash va etiketka yozish. Ho’l preparatlar tayyorlashni
o’rganish.
Tog’ o’rmon umurtqali hayvonlari hayotini kuzatish (kunning birinchi
yarmida). Mevali va yong’oqzor tog’ o’rmoni zonasiga ekskursiya uyushtirish.
O’rmon hayvonlari (qushlar) ning kun davomida aktivligi va yashash muhitiga
moslanish xususiyatlarini o’rganish.
Laboratoriya mashg’uloti (kunning ikkinchi yarmida). Yig’ilgan va
kuzatilgan materiallarni saralash va xulosalash. Aniqlovchi kitoblar yordamida
yig’ilgan va zahirada saqlanayotgan materiallarni aniqlash. Hayvonlarni yorib,
ichki organlarini joylashishini o’rganish.
Suv havzasi va suv bo’yi hayvonlarini o’rganish (kunning birinchi yarmida).
Suv havzasi va suv bo’yiga ekskursiya uyushtirish. Hayvonlar (baliqlar, qurbaqa
va baqalar) dan namunalar yig’ish.
Laboratoriya mashg’uloti (kunning ikkinchi yarmida). Yig’ilgan
materiallarin saralash, o’lchash, morfometrik ko’rsatkichlarni aniqlash, baliqni
yorib ko’rish va ichki tuzilishini o’rganish.
Madaniy landshaft umurtqalilari hayotini o’rganish (kunning birinchi
yarmi). Bog’, dala va ekinzorlarda tarqalgan hayvonlarning hayoti ustida kuzatish
olib borish.
Laboratoriya mashg’uloti (kunning ikkinchi yarmida). Yig’ilgan
materiallarni saralash, aniqlash. Baqani yorib, ichki organalarini o’rganish.
Umurtqalilar ustidan mustaqil kuzatish olib borish (kunning birinchi
yarmida). Daraxt yoki binolar bug’otiga qurilgan qushlar uyasini topib,
kushlarning tuxum bosishi, jo’ja boqishi yoki uya qurishi, qushlar uyalarining
shakli, tuzilishi, joylashgan o’rni ustida kuzatish olib borish.
Laboratoriya mashg’uloti (kunning ikkinchi yarmida). Kuzatishlar natijasini
xulosalash. O’quv – dala amaliyoti haqida hisobot yozish va amaliyotni yakunlab,
talabalarni baholash.
Fan dasturning informatsion-uslubiy ta’minoti
Zoologiyani o’qitish jarayonida ta’limning zamonaviy metodlari, pedagogik
va axborot texnologiyalaridan foydalaniladi.
– «Tuban xordalilar»ga tegishli ma’ruza darslarida zamonaviy kompyuter
texnologiyalari yordamida prezentatsion va elektron – didaktik texnologiyalaridan
foydalaniladi;
– «Qushlarning ko’payishi», «Qushlarning kelib chiqishi» mavzularini
o’rganishda komandalar baxsi musobaqa darsi pedagogik texnologiyasidan
foydalaniladi;
–zoologiyasidan laboratoriya mashg’ulotlarida modul texnologiyasi va
o’quv – metodik majmuadan faydalaniladi;
– talabalar mustaqil o’qishi va ishlashini tashkil etishda ko’p tanlov javobli
topshiriqlaridan foydalaniladi;
– talabalar reyting ballari o’z – o’zini baholash texnologiyasi asosida
aniqlanadi;
– talabalar o’z bilimlarini maxsus matematik formula yordamida
baholashadi.
Didaktik vositalar
Rangli rasmli jadvallar
Mulyajlar
Laboratoriya o`quv – metodik majmuasi
Mikroskoplar
Lupalar
Jarrohlik vannachalar
Petri idishlari
Jarrohlik qaychilar
Kompyuter
Jihozlar va uskunalar, moslamalar: Rangli rasmli jadvallar,
Skelet, Mulyajlar, Jarrohlik vannachalar, Petri idishlari, Pintsetlar, Jarrohlik
qaychilari.
Foydalaniladigan asosiy darslik va o’quv qo’llanmalar, elektron ta’lim
resurslari hamda qo’shimcha adabiyotlar ro’yxati
Asosiy darsliklar va o’quv qo’llanmalar
1.
2.
3.
Mavlyanov.O., Xurramov.SH., “Umurtqasizlar zoologiyasi”.Oliy o‘quv yurti
talabalari uchun qo‘llanma., T, “Mexnat”, 1998.( INV-U-5704)
Mavlyanov.O., Xurramov.SH., Eshova.X.,“Umurtqasizlar zoologiyasi”.Oliy
o‘quv yurti talabalari uchun
qo‘llanma., T “O‘zbekiston milliy
ensiklopediyasi” nashriyoti.T.2006.(INV-U-6362)
Mavlyanov.O., Xurramov.SH., Norboev.Z.,“Umurtqasizlar zoologiyasi”.
Oliy o‘quv yurti talabalari uchun darslik.T. “O‘zbekiston” , 2002.(INV-U5857)
4.
5.
6.
7.
8.
9.
1.
2.
3.
4.
Qulmamatov.A. “Umurtqasiz hayvonlar zooologiyasidan dala amaliyoti”.
O‘quv qo‘llanma.T. “O‘qituvchi”2004.(INV-U-6048)
Mo‘minov.V.A.,Eshova.X.S.,
Raximov.M.SH.
“Umurtqasizlar
zoologiyasidan amaliy mashg‘ulotlar. Oliy o‘quv yurtlarining biologiya
fakulteti uchun o‘quv qo‘llanma.T.2005.( INV-011608)
Dadaev S.,Saparov Q. Zoologiya. T.,“Cho‘lpon nashriyoti”. 2011.
(INV-U- 7186).
Dadaev S., To’ychiev S., Haydarova P. Umurtqalilar zoologiyasidan
laboratoriya mashg’ulotlari. O’quv ko’llanma. O’zbekiston faylasuflar milliy
jamiyati nashriyoti . T., 2006., (INV-011608).
Dadayev S., Mavlonov O. Zoologiya. Pedagogika oliy o’quv yurtlari
Agronomiya”, “Kimyo va ekologiya” ta’lim yo’nalishlari talabalari uchun
darslik. “IQTISOD-MOLIYA”2008.- 2006. (INV-6814).
Laxanov J.L. Umurtqalilar zoologiyasi: Oliy o’quv yurtlari uchun darslik.-T.:
«O’AJBNT» markazi, 2005. (INV-U-6458).
Qo’shimcha adabiyotlar ro’yxati.
To‘ychiev.S., Toshmonov.N., “Sitologiya, embriologiya, gistologiya”.T. 2005
y. (INV-6388)
To‘ychiev.S., Toshmonov.N., Fayzullaev.S., “Sitologiya, embriologiya,
gistologiya”.T. 2004 y. (INV-6576)
Абдураҳманов.Г.М., Лопатин И.К.,Исмоилов.Ш. “Основы зоологии и
зоогеографии”. Учебник.М.,2002. (ИНВ-918054)
Потапов.И.Л “Зоология с основамы экологии животных”. Учебные
пособие. М., «Академия. 2001». (ИНВ-5856)
Elektron ta’lim resurslari
1.
2.
3.
4.
www.tdpu.uz
www.pedagog.uz
www.physiology.ru/handbooks.html
www.curator.ru/e-books/b22.html