Mundarija
Kirish………………………………………………………………………………..
1. Marshrutlash usullari: oddiy, tasodifiy, fiksirlangan, adaptiv
marshrutizatsiyalash va uning variantlari, paketlarni filtrlash..................................
1.1 Umumiy qoidalar…………………………………………………………..
1.2 IP tarmoqlarda marshrutlash negizlari………………………………..........
1.3. Marshrutlash protokollari………………………………………………….
2. TCP/IP tarmog‟i. OSI va TCP/IP protokollarining o‟tishuvchanligini mazmuni...
2.1. Umumiy qoidalar…………………………………………………………...
2.2. TCP/IP tarmog‟i.................................………………………………..........
2.3. OSI va TCP/IP protokollarining o‟tishuvchanli…………………………..
3. Hisobiy qism......................................................................................................
Xulosa…………………………………………………………………………....
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………………
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
KIRISH
Hozirgi kunda dunyo bo‟ylab telekommunikatsiya sohasida fundamental
o‟zgarishlar bilan bog‟liq rivojlanishning yangi bosqichi amalga oshirilmoqda.
Chuqur ilm talab qiladigan telekommunikatsiya sohasi innovatsion rivojlanish
masalalari har doim dolzarb vazifa bo‟lib kelgan. Shu bilan birga sohani
innovatsion rivojlantirish, rivojlangan davlatlarning yutuqlarini hisobga olib,
mutaxassislarni tayyorlash muhim ahamiyatga ega. Telekommunikatsiya sohasini
innovatsion rivojlantirishni amalga oshirish tizimli yondashuv, ya„ni huquqiy,
texnologik, tashkiliy va malakali kadrlar bilan ta„minlashni talab qiladi.
Zamonaviy sharoitda telekommunikatsiya sohasini innovatsion rivojlantirish
masalalarini yechishga qaratilgan kompleks yondashuv bilimli va tajribali
mutaxassislarni talab qiladi. Sohani innovatsion rivojlantirish yo‟liga o‟tishda
mutaxassislarni
tayyorlashda
Telekommunikatsiya
yangicha
tarmog‟ini
yondashuvlarga
innovatsion
rivojlantirish
majbur
qiladi.
uchun
ko‟p
mutaxassislarni tarmoq texnologiyalari, tarmoq yechimlari va tarmoq integratorlari
bo‟yicha
tayyorlash
kerak.
Ma„lumki,
telekommunikatsiyaning
har
bir
yangi ko‟rinishi asosan ikkita sababga ko‟ra paydo bo‟ladi;
- unga talabni paydo bo‟lishi;
-mos keluvchi texnik va texnologik asosning mavjudligi telekommunikatsiya
rivojining asosiy yo‟nalishini va telekommunikatsiya rivojining asosiy kuchini
aniqlashga yordam berdi.
Telekommunikatsiya rivojining asosiy yo‟li–bugungi kunda integratsiya
jarayonlarini, ya„ni texnologiyalar, tarmoqlar va xizmatlar (turli ko‟rinishdagi
axborotlarni uzatishga mo‟ljallangan) kuchaytirish hisoblanadi. Integratsiya – bu
bir maqsadda birlashish va o‟zaro ishlash tushuniladi. Bu bo‟lishi mumkin:
- ko‟plab turli texnologiyalar;
- ko‟plab turli tarmoqlar;
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
- muloqot paytida kerakli vaqtda, kerakli joyda, kerakli formada va
harakatda maksimum axborotlarni qabul qilish hisoblanadi.
Yuqorida keltirilgan xolat bo‟yicha foydalanuvchilarga yuqori sifatda
xizmatlarni taqdim etish telekommunikatsiya operatorlari uchun katta ahamiyatga
ega. Bugungi kunda telekommunikatsiya operatorlari tomonidan turli xizmatlar,
mobil kompaniyalar tomonidan mobil ilovalar taqdim qilinmoqda. Bu xizmatlar
soni kun sayin ortib bormoqda, lekin tarmoqda xizmat ko‟rsatish muammolari
ko‟payib bormoqda. Shu sababli tarmoq texnologiyalarini o‟rganishda tarmoq
protokollarini
ishlatish muhim.
1.1.Amaliy protokollar – ilovalarning muloqoti va ular o‟rtasidagi axborot
almashi-nuvini
ta„minlaydi.
Ularning
ko‟p
ishlatiladigani
va
taniqliligi
quyidagilardir:
-FTAM(File Transfer Access and Management) – fayllarga bog‟lanish OSI
protokoli;
-X.400 – elektron pochtalarni halqaro almashish uchun CCITT protokoli;
-X.500 – bir necha tizimda fayl va katalog xizmati;
SMTP(Simple Mail Transfer Protocol) – elektron pochta almashinuvi uchun
Internet global tarmoq protokoli;
FTP(File Transfer Protocol) – fayllar uzatish uchun Internet global tarmoq
protokoli;
SNMP (Simple Network Management Protocol) – tarmoq monitoringi, tarmoq
qismlarini nazorat va ularni boshqarish protokoli;
Telnet – Internet global tarmoq protokoli, u uzoqdagi xostlarni qayd qilish va
ularda axborotga ishlov berish vazifasini bajaradi;
Microsoft SMBs(Server Message Blocks, serverni xabar berish bloklari) va
mijoz qobig‟i yoki Microsoft redirektorlari;
NCP(Novell Net Ware Core Protocol) va mijoz qobig‟i yoki Novell
redirektorlari.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
1.2 Amaliy pog’ona protokollari: Telnet, FTP va TFTP, NTP
Amaliy pog‟ona protokollari - bu ilova dasturlari bo‟lib, qo‟llanilishi jihatdan
turli vazifalarni bajaradi. Masalan: Telnet qurilmalarga uzoqdan ulanishni
ta„minlaydi. FTP va TFTP protokollari esa serverga ma„lumotlarni uzatish va
qabul qilish uchun ishlatiladi. Lokal tarmoqlarda telnetni qisqa vaqt uchun ishlatish
mumkin. Telnet eskirgan protokol hisoblanib, qurilmalar o‟rtasida ishlashda
shifrlanmagan xavfsiz ma„lumot ko‟rinishiga o‟xshaganday identifikatsiya
axborotlari (foydalanuvchi nomi va paroli) ochiq uzatiladi. SSH uzoqdagi
qurilmalar bilan bog‟lanishda himoyani ta„minlaydi. Qurilmalarni autentifikatsiya
(foydalanuvchi nomi va paroli) ma„lumotlarini ishonchli shifrlaydi. Shuningdek
qurilmalar o‟rtasida uzatilayotgan ma„lumotlarni ham himoyalaydi. SSH TCP-port
22 ni,Telnet TCPport 23 ni ishlatadi. 1 – rasmda begona shaxs Wireshark dasturi
yordamida
paketlarni
ko‟rishi
mumkinligi
keltirilgan.
Telnet
oqimida
foydalanuvchi nomi va parolini ushlashi mumkin.
1 - rasm. Telnetni Wireshark dasturi yordamida ushlash
2 – rasmda begona shaxs himoyalanmagan telnet seansida administratorning
nomini va parolini ushlashi mumkinligi keltirilgan.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
2- rasm. Himoyalanmagan telnet seansida administratorning nomini va
parolini ushlash 3 – rasmda SSH seansini Wireshark dasturi yordamida ko‟rish
ko‟rsatilgan. Begona shaxs administratorning qurilmasini IP manzili yordamida
seansni kuzatishi mumkinligi keltirilgan.
SSH protokolini ishlashi uchun kriptografik funksiyalarga va imkoniyatlarga
(shifrlash) ega bo‟lgan IOS dasturiy ta„minotli kommutatorlar kerak bo‟ladi.
Kommutatorda show version buyrug‟ini berib, kommutator qaysi IOS versiyasida
ishlayotganligini ko‟rish mumkin (5.5 - rasm).
Agar operatsion tizimning nomida K9 so‟zi ishlatilsa, bu kriptografik
funksiyaga
va
imkoniyatlarga
(shifrlash)
egaligini
ko‟rsatadi.
3- rasm. Operatsion tizimning nomida k9 so‟zi mavjudligi SSH protokolini
sozlashdan oldin kommutatorda tugunning maxsus nomini va tarmoq ulanishining
mos keluvchi ko„rsatkichlarini ko‟rsatish lozim. SSH protokoli borligini bilish
uchun show ip ssh buyrug‟i beriladi. Agar kommutatorda kriptografik funksiyani
qo‟llab quvvatlovchi IOS bo‟lmasa, bu buyruq ishlamaydi.
Tarmoqning IP domenini global konfiguratsiya rejimida ip domain-name
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
domen nomi yordamida ko‟rsatiladi. 4 – rasmda domen nomi cisco.com qilib
olingan. Uzoqdagi qurilmani boshqarish uchun SSH protokolini sozlash 109
IOSning hamma versiyalarida ham SSHning 2 versiyasi ishlatilmaydi. SSHning 1
versiyasida ma„lum zaifliklar mavjud.
SSHni sozlash uchun global konfiguratsiya rejimida ip ssh version 2 buyrug‟i
beriladi. Juft RSA kalitlari yaratilganda SSH protokoli avtomatik ishga tushadi.
4-rasm. Uzoqdagi qurilmani boshqarish uchun SSH protokolini sozlash 109
IOSning hamma versiyalarida ham SSHning 2 versiyasi ishlatilmaydi. SSHning 1
versiyasida ma„lum zaifliklar mavjud. SSHni sozlash uchun global konfiguratsiya
rejimida ip ssh version 2 buyrug‟i beriladi. Juft RSA kalitlari yaratilganda SSH
protokoli avtomatik ishga tushadi. Kommutatorda SSH serverini ishlatish va juft
RSA kalitlarini generatsiya qilish uchun global konfiguratsiya rejimida crypto key
generate rsa buyrug‟i kiritiladi. RSA kalitlarini yaratishda administratordan
modulni uzunligini kiritish talab etiladi. Modulning uzunligi 1024 bit bo‟lishi
tavsiya etiladi (3.4 – rasm). Uzun modul ishlatilsa xavfsiz bo‟ladi, lekin uni
yaratishda va ishlatishda ko‟p vaqt ketadi. Izoh: juft RSA kalitlarini o‟chirish
uchun global konfiguratsiya rejimida crypto key zeroize rsa buyrug‟idan
foydalaniladi. Juft RSA kalitlarini o‟chirilgandan keyin SSH server avtomatik
o‟chadi. SSH-server foydalanuvchilarni lokal yoki autentifikatsiya serveri
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
yordamida himoyalashi mumkin. Autentifikatsiyaning lokal usulini ishlatish uchun
global konfiguratsiya rejimida username imya_polzovatelya secret password
buyrug‟i beriladi. Foydalanuvchi uchun admin parol uchun ccna olindi. Tinch
holatda SSH ikkala versiya (1 va 2)ni qo‟llab quvvatlaydi. Agar ikkala versiya
ishlasa, u holda show ip ssh buyrug‟ining natijasi 1.99 versiya deb xabar beradi. 1
versiyada ko‟p zaifliklar mavjud. Shu sababli faqat 2 versiyani ishlatish tavsiya
qilinadi. Uni ishlatish uchun global konfiguratsiya rejimida ip ssh version 2
buyrug‟i beriladi.
Marshrutlash so'zining umumiy tushunchasi bu birlashgan tarmoq orqali
manbadan belgilangan nuqtagacha axborotning borishi tushuniladi. Bunda yo'l
davomida hech bo'lmasa bitta tugun uchraydi. Marshrutlash o'z ichiga ikkita
asosiy komponentni oladi: marshrutlashning optimal traktlarini aniqlash va
birlashgan tarmoq orqali axborot guruxlarini (oddiy aytganda paketlarni) olib
borishi. Marshrutlash algoritmini ishlab chiqarishda bitta yoki bir nechta
maqsadlar ko'zda tutiladi:
1. Optimallik.
2. Oddiylik va past foydasiz xarajatlar.
3. Yashovchanlik va stabillik.
Optimallik ishlab chiqarishning eng umumiy maqsadi bo'lib hisoblanadi. U
marshrutlash
algoritmining
eng
yaxshi
yo'nalishini
tanlash
qobiliyatini
tavsiflaydi. Eng yaxshi yo'nalish hisoblash davrida ishlatiladigan ko'rsatkichlar va
bu ko'rsatkichlarning ―vazni ga bog„liq, masalan, marshrutlash algoritmi
ma'lum to'xtalish bilan bir necha uzatishlarni mumkin edi, lekin xisoblash vaqtida
to'xtalish ―vazni - juda katta deb baholanishi mumkin.
Oddiylik va past foydasiz xabarlar. Marshrutlash algoritmlarini ishlatish
boriga oddiy qilib ishlab chiqarishga xarakat qilinadi, ya'ni u o'z funksional
imkoniyatlarini dasturli ta'minotni va ishlatish koeffitsientini minimal xarajatlar
bilan samarali ta'minlashi kerak. Samaradorlik ayniqsa marshrutlash algoritmini
amalga oshiruvchi dastur kompyuterda yoki fizik resurslari cheklangan tugunlarda
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
ishlashi kerak bo'lgan holda juda muxim bo'ladi.
Marshrutlash algoritmlari yashovchanlikka ega bo'lishi kerak. Boshqacha
qilib aytganda ular kutilmagan sharoitlarda ya'ni apparatlar buzilganda, yuqori
yuklanish xolatlarida va noto'g„ri foydalanishlarda aniq vazifalarni bajarishlari
kerak.
Marshrutlash algoritmlarida ko'p har xil ko'rsatkichlar ishlatiladi. Murakkab
marshrutlash algoritmlari yo'nalish tanlaganlarda ko'pgina ko'rsatkichlarga
asoslanishi mumkin va ularni kombinatsiyalab, natijada bitta alohida (gibrid)
ko'rsatkichini olishi mumkin. Pastda marshrutlash algoritmi ishlatiladigan
ko'rsatkichlar keltirilgan:
1. Yo'nalish uzunligi.
2. Ishonchlilik.
3. To'xtalish.
4. O'tkazish yo'lining kengligi.
5. Yuklanish.
6. Aloqa tan-narxi.
Ushbu ko'rsatkichlarni to'laroq ko'rib chiqamiz. Yo'nalish uzunligi
marshrutlashning umumiy ko'rsatkichi xisoblanadi. Marshrutlashning ayrim
protokollari tarmoq adminstratorlariga tarmoqning har bir kanaliga o'z xolli narx
tayinlashga imkon beradi. Bu xolda, traktning uzunligi bo'lib, xisobga olingan xar
bir kanal bilan bog„liq, xarajat mablag„i hisoblanadi. Marshrutlashning boshqa
protokollari ―uzatishlar soni‖ ni aniqlaydilar, ya'ni birlashgan tarmoqlar
uskunalari (marshrutizatorga o'xshagan) orqali manbadan to tayinlanish nuqtasi
orasidagi yo'lda paket bajarishi kerak bo'lgan, o'tishlar sonini tavsiflovchi
ko'rsatkich hisoblanadi.
Marshrutlash algoritmida ishonchlilik deganda tarmoqning xar bir kanalidagi
ishonchlilik kiradi. Tarmoqning ayrim kanallari boshqalariga nisbatan ko'proq rad
etishi.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Ishonchlilik baxosi belgilanganda, ishonchlilikning xar qanday omili hisobga
olinishi mumkin. Tarmoq kanallarining ishonchlilikni baxolash odatda tarmoq
adminstratori belgilaydi.
Marshrutlashning to'xtatilishi deyilganda, odatda paketning birlashgan
tarmoqlar orqali manbadan to tayinlangan nuqtasigacha yurish uchun kerak
bo'lgan vaqtning bir qismi tushuniladi. To'xtalish ko'pgina omillarga: tarmoqning
oraliqkanallarining o'tkazish yo'li, paket borish yo'lida, xar bir marshrutizatorning
portiga navbat. Tarmoqning oraliq xamma kanallarida tarmoqning ortiqcha
yuklanishi va paket ko'chirilishi kerak bo'lgan fizik masofaga bog„liq.
O'tkazish yo'li, bironta kanal trafikining bor quvvatiga kiradi. Boshqa teng
ko'rsatkichlarda, Ethernet 10Mb/s kanali, 64Kbayt/s li o'tkazish yo'lli xar qanday
ijaraga olingan liniyaga nisbatan afzalliroq. Yo'nalish tanlashda marshrutizator va
oxirgi tugun ishi bo'lib, marshrutlash jadvalini qurish usuli xisoblanadi.
Marshrutizatorlar xizmat axborotlari bilan almashib avtomatik marshrutlash
jadvalini tuzishadi. Bu maqsadda, marshrutizatorlar orasida xizmat axborotlari
bilan almashishning har xil protokollari ishlatiladi.
Yuqorida ko'rsatilgan marshrutlash o'lchovlari va algoritmlari asosida IP
tarmoqlarida marshrutlash negizlari va algoritmlarini ko'rib chiqamiz.
2.2. IP tarmoqlarda marshrutlash negizlari
Tarmoqli darajaning muxim masalasi bo'lib, marshrutlash - tarkibli
tarmoqlardagi ikkita oxirgi tugunlar orasida paketlarni uzatish xisoblanadi. 10.1rasmda ko'rsatilgan tarkibiy tarmoq misolida marshrutlash negizlarini ko'rib
chiqamiz.
Ushbu tarmoqda 20 ta marshrutizator umumiy tarmoqqa 18 ta tarmoqni
birlashtiradi: S1,S2,…,S20 - bu tarmoqlar raqami. Marshrutizatorlar, tarmoqlar
ulanadigan bir nechta portga (kamida ikkita) ega. Marshrutizatorning xar bir
portiga tarmoqning aloxida tugunidek qarash mumkin: bu unga ulangan
tarmoqostida o'z tarmoqmanziliga va lokal manzilga ega, masalan: 1-raqamli
marshrutizator 3 portga ega, unga S1, S2, S3 tarmoqlari ulangan.
Rasmda ushbu portlarning tarmoqmanzillari M1(1), M1(2), M1(3) bilan
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
belgilangan. M1(1) porti tarmoqda S1 raqamli, M1(2)-S2 raqamli, M1(3)-S3
raqamli lokal manzilga ega. Shunday qilib, marshrutizatorni, xar biri o'z
tarmog„iga kiruvchi bir nechta tugunlar yig„indisi deb ko'rish mumkin.
Marshrutizator bir butun qurilma bo'lganligi sababli, u aloxida tarmoqmanziliga
ham, xech qanday lokal manzilga xam ega emas. Murakkab tarkibiy tarmoqlarda,
ikkita oxirgi tugunlar orasida paketlarni uzatish uchun bir nechta alternativ
yo'nalishlar deyarli xar doim mavjud. Yo'nalish bu yuboruvchidan to tayinlangan
nuqtagacha paket o'tishi kerak bo'lgan marshrutizatorlarning ketma-ketligi.
Shunday qilib A tugunidan B tuguniga yuborilgan paket 17, 12, 5, 4 va 1 yoki 17,
13, 7, 6 va 3 marshrutizatorlar orqali mumkin.
A va B tugunlari orasida yana bir nechta marshrutlarni topish qiyin
bo'lmaydi. Bir nechta imkoni bo'lganda, yo'nalishni tanlash masalasini
marshrutizatorlar,
xamda oxirgi tugunlar xal qiladi. Tanlash ushbu qurilmalarda tarmoqning oxirgi
konfiguratsiyasi
to'g„risida
axborot
bo'lishiga
qarab,
xamda
yo'nalishni
tanlashning berilgan mezoni asosida bajariladi. Odatda mezon sifatini aloxida
paketlarning yo'nalish o'tishidagi to'xtalishlar yoki paketlarinig ketma-ketligi
uchun yo'nalishning o'rtacha o'tkazish qobiliyati bajaradi. Ko'pincha yo'nalishda
o'tilgan oraliq marshrutizatorlar sonini xisobga oluvchi, juda oddiy mezon
ishlatiladi. Agar tayinlanish tarmog„ining manzili bo'yicha, paketning keyingi
yurishidagi to'g„ri yo'nalish tanlansa, xar bir oxirgi tugun va marshrutizator
marshrutlash jadvali deb nomlangan maxsus axborot tuzilishini taxlil qiladi.
Marshrutizatorga yangi paket kelganda, kelgan kadrdan tayinlangan tarmoqraqami
birin-ketin jadvalning har bir qatoridagi tarmoqlar raqami bilan solishtiriladi. Mos
kelgan tarmoqraqamli qator, paketni eng yaqin marshrutizatorga yuborilishi
kerakligini ko'rsatadi. Masalan, agar S6 tarmoqqa yuborilgan paket 4marshrutizatorning har qaysi portiga paket kelib tushsa, unda marshrutlash
jadvalidan ko'rinib turibdiki, keyingi marshrutizator manzili M2(1), ya'ni ushbu
paket
harakatining
navbatdagi
bosqichi,
2-marshrutizatorning
1-portiga
boradi.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
6-rasm.
6-rasmda ko'rsatilgan ko'rinishda, marshrutizatorlarning tarmoqli manzili va
tarmoqlar
raqamlari
uchun
shartli
belgilarni
ishlatib,
marshrutizatorda
marshrutlash jadvali qanday ko'rinishda bo'lishini ko'rib chiqamiz.
Paket tarkibiy tarmoqning har qanday tarmog„iga yuborilish mumkinligi
sababli, marshrutlashning har bir jadvali tarkibli tarmoqqa kiruvchi hamma
tarmoqlar to'g„risida yozuvlarga ega bo'lishi kerak deb qaralishi mumkin. Lekin
bunday yondoshishda, katta tarmoq bo'lsa, marshrutlash jadvalining hajmi katta
bo'lishi mumkin. Bu esa uni ko'rib chiqish vaqtiga ta'sir etadi va saqlash uchun
ko'p joy talab etadi.
Shuning uchun marshrutlash jadvalida yozuvlar sonini maxsus yozuv―Sukut
saqlash
bo'yicha
marshrutizator‖
(default)
ishlatish
hisobiga
kamaytiriladi. haqiqatda, tarkibiy tarmoq topologiyasini inobatga olsak, unda
tarkibiy tarmoq tashqarisida joylashgan marshrutizatorlar jadvalida, ushbu
marshrutizatorga bevosita ulangan yoki yaqin orada, boshi berk yo'nalishda
joylashgan tarmoqlar raqamini yozish kifoya bo'ladi. Qolgan hamma tarmoqlar
to'g„risida, ushbu tarmoqlarga boruvchi yo'llar o'tuvchi marshrutizatorni
ko'rsatuvchi yagona yozuv jadvalida yoziladi. Bunday marshrutizator, sukut
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
saqlash marshrutizatori deyiladi, tarmoqraqami o'rniga, muvofiqqatorda, alohida
yozuv joylashtiriladi, masalan, default. Bizning misolimizda S5 tarmoqi uchun
bunday marshrutizator bo'lib, 5-marshrutizator, to'g„rirog„i uning M5(1) porti
hisoblanadi. Bu shuni bildiradiki katta tarkibiy tarmoqning qariyb hamma
tarmoqlariga S5 tarmog„idan yo'l marshrutizatorning ushbu porti orqali o'tadi.
Keyingi marshrutizatorga paketni uzatishdan oldin hozirgi marshrutizator,
o'zining bir nechta portlaridan qaysi biriga joylashtirishini aniqlab olishi kerak.
Buning uchun marshrutlash jadvalining uchinchi ustuni xizmat qiladi, yana bir
marta ta'kidlab o'tamizki, har bir port o'z tarmoqmanzili bilan aniqlab olinadi.
Tarmoq protokollarning ayrim amalga oshiruvchilari marshrutlash jadvalida
bir vaqtda bitta tayinlash tarmoqmanziliga muvofiq bir nechta qator bo'lishlariga
ruxsat beradi. Bu holda yo'nalish tanlashda ―Tanlash tarmog„igacha bo'lgan
masofa‖ ustuni inobatga olinadi. Shu bilan birga masofa deganda tarmoq
paketining berilgan
mezoniga (ko'pgina servis sinfi deyiladi) muvofiq
ishlatiladigan har qanday metrika tushuniladi. Masofa xoplar, aloqa liniyalari
bo'yicha paketning o'tish vaqti, ushbu yo'nalishda aloqa liniyalari ishonchligining
bironta tavsifi yoki berilgan mezonga nisbatan bu yo'nalishning sifatini aks
ettiruvchi boshqa kattalik bilan o'lchanishi mumkin. Agar marshrutizator
paketlarning bir necha servislar sinfini quvvatlasa, unda servisning (yo'nalishni
tanlash mezoni) xar bir turi uchun yo'nalishlar jadvali aloxida tuziladi va
qo'llaniladi.
2.3 Marshrutlash protokollari
Marshrutlash masalalari hamma marshrutizatorlarda va tarmoqning oxirgi
tugunlarida joylashtirilgan marshrutlash jadvalini tahlil qilish asosida yechiladi.
Marshrutlash jadvalini tuzish bo'yicha asosiy ish avtomatik tarzda bajariladi, lekin
qo'l yordamida tuzatish va qo'shish imkoni nazarda tutilgan.
Marshrutlash jadvali avtomatik tarzda qurish uchun marshrutizatorlar maxsus
xizmat protokoliga muvofiq tarkibiy tarmoq topologiyasi to'g„risida axborot
almashib turishadi. Bunday turdagi protokollar marshrutlash protokollari (yoki
marshrutlovchi protokollar) deyiladi. Marshrutlash protokollarini (Masalan RIP,
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
OSPF, NLSP), tarmoq protokollaridan (masalan: IP, IPX) farqlash kerak. Ikkalasi
ham OSI modelining tarmoqli daraja vazifalarini bajarishadi. Ularni paketni har
xil turdagi tarkibiy tarmoqmanzili egasiga yetkazib berishadi. Lekin shu vaqtdan
birinchilari ichida faqat xizmat axborotini yig„ib uzatishadi, ikkinchilari esa kanal
darajasi protokollari kabi foydalanuvchilar axborotini uzatish uchun mo'ljallangan.
Marshrutlash protokollari tarmoq prtokollarini transport vositasi sifatida
ishlatishadi. Marshrutlash protokollari paketlari yo'nalish axborotlari bilan
almashganda, tarmoq darajasi hattoki transport darajasi paketlarining ma'lumotlar
maydonida joylashtiriladi. Shuning uchun, paketlarni joylashtirish nuqtai
nazaridan marshrutlash protokollarini rasmiy tarmoq darajaga nisbatan yuqoriroq
darajada deb qaralishi kerak.
Marshrutizatorlar paketlarning borishi to'g„risida qaror qilishi uchun manzil
jadvallariga murojaat qilishida, ularning ko'priklar va kommutatorlar bilan
o'xshashligini ko'rish mumkin. Ammo ular ishlatadigan manzil jadvallarining
tabiati juda farqqiladi. MACmanzillar o'rniga marshrutlash jadvalida intertarmoq
ulanadigan tarmoqraqami ko'rsatiladi. Marshrutlash jadvalining ko'priklar manzil
jadvalidan boshqa farqi bo'lib, ularni tuzish usuli hisoblanadi. Ko'prik jadvalini
qurish paytida, u orqali o'tayotgan tarmoqning oxirgi tugunlari bir-biriga
yuborayotgan axborot kadrlarini passiv kuzatib turganda, marshrutizatorlar o'z
tashabbuskorligi
bilan
maxsus
intertarmoqdagi
tarmoqlar,
xizmat
paketlari
marshrutizatorlar
va
bilan
almashadi
va
ushbu
tarmoqlarning
marshrutizatorlar bilan aloqasi to'g„risida qo'shnilariga xabar beradi. Odatda,
aloqaning nafaqat topologiyasi hamda o'tkazish qobiliyati va xolati hisobga
olinadi. Bu marshrutizatorlarga tarmoq konfiguratsiyasining o'zgarishlariga
tezroqmoslashishga hamda, o'z holli topologiyali tarmoqlarda paketlarni to'g„ri
uzatishga imkon beradi.
Marshrutlash protokollari yordamida marshrutizatorlar u yoki bu darajadagi
tavsilotli tarmoq aloqalarining xaritasini tuzadilar. Ushbu axborot asosida
tarmoqning har bir raqami uchun yo'nalish maqul bo'lishi maqsadida, ushbu
tarmoqqa yo'naltirilayotgan paketlar keyingi marshrutizatorning qaysi biriga
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
uzatilishi to'g„risida qaror qabul qilinadi. Ushbu qaror natijalari marshrutlash
jadvaliga kiritiladi. Tarmoq konfiguratsiyasi o'zgarganda jadvaldagi ayrim
yozuvlar bekor qilingan bo'lib qoladi. Bunday hollarda xatto yo'nalish bo'yicha
yuborilgan paketlar yo'lda to'xtab qolishi yoki yo'qolishi mumkin.
Marshrutlash protokoli qanchalik jadval ichidagilarini tarmoqning real
xolatiga moslashtira olishiga butun tarmoqning ishlash sifatiga bog„liq bo'ladi.
Marshrutlash protokollari marshrutlash jadvalini qurish usullari. Eng yaxshi
yo'nalishni tanlash usuli va o'z ishining boshqa xususiyatlari bilan farqlanib
turuvchi xar xil algoritmlar asosida qurilishi mumkin.
Ma'qul yo'nalish tanlashning yuqorida aytib o'tilgan misolida, boshlanish
tugunidan to oxirgi tugungacha bo'lgan marshrutizatorlarning butun ketma–
ketligiemas,
faqat
keyingi(yaqindagi)
marshrutizator
aniqlangan.
Ushbu
yondoshishga muvofiq marshrutlash taqsimlangan sxema bo'yicha bajariladi, xar
bir marshrutizator yo'nalishining faqat bitta qadamini tanlash mumkin, butun
yo'nalish esa, ushbu paket o'tgan xamma marshrutizator ishining natijasidan kelib
chiqadi. Marshrutlashning bunday algoritmlari bir qadamli deyiladi.
Bunga qarama– qarshiko'p qadamli yondoshish xam mavjud. Bu manbadan
(Source Routing) marshrutlash deyiladi. Bunga muvofiq, tugun – manbatarmoqqa
yuborilayotgan paketda, u orqali o'tadigan xamma oraliq marshrutizatorlari haqida
to'la yo'nalish berilgan. Ko'p qadamli marshrutlash ishlatilganda marshrutlash
jadvalini qurish va taxlil qilish zaruriyati qolmaydi. Bu tarmoqdan paketning
o'tishini tezlashtiradi, marshrutizatorlarni yuklanishdan to'ldiriladi, lekin bunda
oxirgi tugunlarga katta yuklanish tushadi. Bu sxema xisoblash tarmoqlarida bugun
taqsimlangan bir qadamli marshrutlashga nisbatan juda kam qo'llaniladi. Lekin IP
protokolining yangi versiyasida klassik bir qadamli marshrutlash bilan bir qatorda,
manbadan marshrutlashga xam ruxsat beriladi.
Marshrutlash protokollari yordamida marshrutizatorlar u yoki bu darajadagi
tavsilotli tarmoq aloqalarining xaritasini tuzadilar. Ushbu axborot asosida
tarmoqning har bir raqami uchun yo'nalish maqul bo'lishi maqsadida, ushbu
tarmoqqa yo'naltirilayotgan paketlar keyingi marshrutizatorning qaysi biriga
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
uzatilishi to'g„risida qaror qabul qilinadi. Ushbu qaror natijalari marshrutlash
jadvaliga kiritiladi. Tarmoq konfiguratsiyasi o'zgarganda jadvaldagi ayrim
yozuvlar bekor qilingan bo'lib qoladi. Bunday hollarda xatto yo'nalish bo'yicha
yuborilgan paketlar yo'lda to'xtab qolishi yoki yo'qolishi mumkin.
Marshrutlash protokoli qanchalik jadval ichidagilarini tarmoqning real
xolatiga moslashtira olishiga butun tarmoqning ishlash sifatiga bog„liq bo'ladi.
Marshrutlash protokollari marshrutlash jadvalini qurish usullari. Eng yaxshi
yo'nalishni tanlash usuli va o'z ishining boshqa xususiyatlari bilan farqlanib
turuvchi xar xil algoritmlar asosida qurilishi mumkin.
Ma'qul yo'nalish tanlashning yuqorida aytib o'tilgan misolida, boshlanish
tugunidan to oxirgi tugungacha bo'lgan marshrutizatorlarning butun ketma–
ketligiemas,
faqat
keyingi(yaqindagi)
marshrutizator
aniqlangan.
Ushbu
yondoshishga muvofiq marshrutlash taqsimlangan sxema bo'yicha bajariladi, xar
bir marshrutizator yo'nalishining faqat bitta qadamini tanlash mumkin, butun
yo'nalish esa, ushbu paket o'tgan xamma marshrutizator ishining natijasidan kelib
chiqadi. Marshrutlashning bunday algoritmlari bir qadamli deyiladi.
Bunga qarama– qarshiko'p qadamli yondoshish xam mavjud. Bu manbadan
(Source Routing) marshrutlash deyiladi. Bunga muvofiq, tugun – manbatarmoqqa
yuborilayotgan paketda, u orqali o'tadigan xamma oraliq marshrutizatorlari haqida
to'la yo'nalish berilgan. Ko'p qadamli marshrutlash ishlatilganda marshrutlash
jadvalini qurish va taxlil qilish zaruriyati qolmaydi. Bu tarmoqdan paketning
o'tishini tezlashtiradi, marshrutizatorlarni yuklanishdan to'ldiriladi, lekin bunda
oxirgi tugunlarga katta yuklanish tushadi. Bu sxema xisoblash tarmoqlarida bugun
taqsimlangan bir qadamli marshrutlashga nisbatan juda kam qo'llaniladi. Lekin IP
protokolining yangi versiyasida klassik bir qadamli marshrutlash bilan bir qatorda,
manbadan marshrutlashga xam ruxsat beriladi.
- oldingi tajriba bo'yicha marshrutlash, bunda yo'nalishni tanlash jadval
bo'yicha bajariladi, lekin jadval kiruvchi portlarda paydo bo'luvchi paketlarning
manzil maydonlarini tahlil qilish yordamida, ko'prik negizida quriladi.
Eng ko'p tarqalgani, adaptiv (yoki dinamik) marshrutlash algoritmi
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
xisoblanadi.
Bu
algoritmlar
marshrutlash
jadvalining
tarmoq
avtomatik
kofiguratsiyasi
o'zgargandan
yangilanishini
ta'minlaydi.
so'ng
Adaptiv
algoritmlar asosida qurilgan protokollar hamma marshrutizatorlarga aloqalar
konfiguratsiyalarining hamma o'zgarishlarini operativ ko'rib chiqib, tarmoqdagi
aloqalar topologiyasi axborotni yig„ishga imkon beradi. Adaptiv marshrutlashda
marshrutlash jadvalida, odatda ushbu yo'nalish qancha amaliy bo'lib qolish vaqti
oralig„i to'g„risida axborot bor. Bu vaqt yo'nalish hayotining vaqti (Time To Live,
TTL )deyiladi. Adaptiv algoritmal odatda, taqsimlangan xarakterga ega, bu
tarmoqda topologik axborotni yig„ib, umumiylashtiruvchi qandaydir ajratilgan
marshrutizatorlar yo'qligi bilan ifodalanadi: bu ish xamma marshrutizatorlar
orasida taqsimlangan.
Marshrutlashning adaptiv algoritmlari bir nechta muhim javob berish kerak.
Birinchidan, ular yo'nalishning optimalligini ta'minlamasa ham, uning ma'qulligini
ta'minlash kerak. Ikkinchidan, algoritmlar yetarli darajada oddiy bo'lishi kerak,
ularni amalga oshirishda juda ko'p tarmoq resurslari sarflanmasligi kerak. Oxirida
marshrutlash algoritmlari moslashuvchanlik xususiyatiga ega bo'lishlari kerak,
ya'ni har doim ma'lum bir vaqtda bir xil natijaga kelishi kerak.
Xisoblash tarmoqlarida xozirgi vaqtda qo'llaniladigan yo'nalish axborotlari
bilan almashuvchi adaptiv protokollar, o'z navbatida ikki guruxga bo'linadi.
Guruxlarning xar biri quyidagi algoritmlarning biri bilan bog„langan:
- masofa-vektor algoritmlari (Distance Vector Algorithms).
- aloqa xolati algoritmlari (Link State Algorithm).
Masofa–vektorturidagi algoritmlarda har bir marshrutizator tarmoq bo'yicha
vaqti – vaqti bilan va keng ogohlantirilgan holda vektorni tarqatadi, uning
komponentlari bo'lib, ushbu marshrutizatordan to unga ma'lum hamma
tarmoqlargacha bo'lgan masofa hisoblanadi.
Masofa deganda xostlar soni tushuniladi. Nafaqat oraliq marshrutizatorlar
soni, tarmoq bo'yicha qo'shni marshrutizatorlar orasidan paketlarni o'tish vaqtini
ham hisobga oluvchi boshqa metrika ham bo'lishi mumkin:
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Qo'shnidan vektorni olgandan so'ng, marshrutizator vektorda ko'rsatilgan
tarmoqlargacha masofani, ushbu qo'shnigacha bo'lgan masofani ko'paytirib
boradi. Qo'shni marshrutizator vektorini olgandan so'ng, xar bir marshrutizator
unga o'zi bevosita (agar ular uning portiga ulangan bo'lsa) yoki boshqa
marshrutizatorlarning
elonidan
unga
ma'lum
bo'lgan
boshqa
tarmoqlar
to'g„risidagi axborotlarni qo'shadi, keyinroq vektorning yangi ma'lumotini tarmoq
bo'yicha yuboradi. Xullas oxirida, xar bir marshrutizator inter tarmoqdagi bor
bo'lgan tarmoqlar to'g„risida axborot qo'shni marshrutizatorlar orqali ulargacha
bo'lgan masofani bilib oladi.
Masofa-vektor algoritmlari faqat uncha katta bo'lmagan tarmoqlardagina
yaxshi ishlaydi, katta tarmoqlarda esa ular aloqa liniyalarini intensiv keng
ogoxlantiruvchi trafik yaroqsiz holatga kelib qoladi. Bundan tashqari ushbu
algoritm bo'yicha konfiguratsiyaning o'zgarishi, har doim to'g„ri katta ko'rilmagan
bo'lishi mumkin, chunki marshrutizatorlar tarmoqdagi aloqalarning topologiyasi
to'g„risida aniq tushunchaga ega emaslar. Ular faqat vositalar orqali olingan
umumlashtirilgan
axborot–masofavektoriga
ega.
Masofa–vektorprotokoliga
muvofiq marshrutizator ishi ko'prik ishini eslatadi, chunki bunday marshrutizator
tarmoqning aniq topologik suratiga ega emas.
Masofa–vektor algoritmiga asoslangan eng keng tarqalgan protokol bo'lib,
RIP protokoli xisoblanadi. U ikita versiyada tarqalgan–IPprotokoli bilan ishlovchi
RIP IP va IPX protokoli bilan ishlovchi RIP, PX.
Aloqa xolatining algoritmlari tarmoq aloqalarining aniq grafasini qurish
uchun yetarli axborot bilan xar bir marshrutizatorni ta'minlashadi. Xamma
marshrutizatorlar bir xil graflar asosida ishlaydi, bu marshrutlash jarayonini
konfiguratsiyasini o'zgarishlariga mustahkamlaydi. ―Keng ogoxlantiruvchi‖
uzatish (ya'ni marshrutizatorning bevosita qo'shnilariga paketni uzatish) bu erda
faqat aloqalar holati o'zgargandagina ishlatiladi, bu xolat ishonchli tarmoqlarda
kam uchrab turadi.
Grafaning tepasi bo'lib, marshrutizator va ular birlashtirgan tarmoqlar xam
xisoblanadi. Tarmoq bo'yicha tarqalayotgan axborot aloqaning xar xil turlaridan:
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
marshrutizator-marshrutizator, marshrutizator-tarmoq tavsiflaridan iborat.
Aloqalar xolati algoritmlari asosidagi protokollar bo'lib, OSI stekining IS-IS
protokoli (Intermediate System To Intermediate System), TCP/IP stekining OSPF
(Open Shortest Path First) protokoli va ya?inda amalga oshirilgan Novell
stekining NLSP protokoli xisoblanadi.
Shunday qilib, IP tarmoqlarida paketlarni uzatish yo'nalishini tanlash
yo'nalish jadvallari asosida bajariladi. IP protokolining o'zi paketlarni uzatish
to'g„ri yo'nalishini tanlashga imkon bermaydi. To'g„ri yo'nalishni tanlash uchun
ICMP, OSPF va RIP kabi boshqaruvchi axborotlarni almashish protokollarini
ishlatishi kerak bo'ladi.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
3. HISOBIY QISM
3.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning
samaradorligini hisoblash tartibi
Birinchi mаhаlliy tаrmоqlаr pаydо bo„lgаn vаqtdаn bеri yuzlаb turli хil
tаrmоq tехnоlоgiyalаri yarаtildi, lеkin kеng miqyosdа tаnilib, tаrqаlgаn tаrmоqlаr
bir nеchаginа хоlоs. Tаniqli firmаlаr bu tаrmоqlаrni qо„llаb-quvvаtlаshlаrigа vа
yuqоri dаrаjаdа ulаrni ish fаоliyatini tаshkiliy tоmоnlаrini stаndаrtlаshgаnigа nimа
sаbаb bo„ldi. Bu tаrmоq qurilmа vа uskunаlаrini ko„p ishlаb chiqаrilishi vа
ulаrning nаrхi pаstligi, bоshqа tаrmоqlаrgа qаrаgаndа ustunligini tа‟minlаdi.
Dаsturiy tа‟minоt vоsitаlаrini ishlаb chiqаruvchilаr hаm аlbаttа kеng tаrqаlgаn
qurilmа vа vоsitаlаrgа mo„ljаllаngаn mахsulоtlаrini ishlаb chiqаrаdilаr. Shuning
uchun stаndаrt tаrmоqni tаnlаgаn fоydаlаnuvchi qurilmа vа dаsturlаrni bir-biri
bilаn mоs tushishigа to„liq kаfоlаt vа ishоnchgа egа bo„lаdi.
Hоzirgi vаqtdа fоydаlаnilаdigаn tаrmоq turlаrini kаmаytirish tеndеntsiyasi
kuchаymоqdа. Sаbаblаridаn bittаsi shundаn ibоrаtki, mаhаlliy tаrmоqlаrdа
ахbоrоt uzаtish tеzligini 100 vа hаttо 1000 Mbit/s gа yеtkаzish uchun eng yangi
tехnоlоgiyalаrni ishlаtish vа jiddiy, ko„p mаblаg„ tаlаb qilаdigаn ilmiy-tаdqiqоt
ishlаrini аmаlgа оshirish kеrаk. Tаbiyki bundаy ishlаrni fаqаt kаttа firmаlаr аmаlgа
оshirа оlаdilаr vа ulаr o„zi ishlаb chiqаrаdigаn stаndаrt tаrmоqlаrni qо„llаbquvvаtlаydilаr. Shuningdеk ko„pchilik fоydаlаnuvchilаrdа qаysidir tаrmоqlаr
o„rnаtilgаn vа bu qurilmаlаrni birdаnigа, bаtаmоm bоshqа tаrmоq qurilmаlаrigа
аlmаshtirishni hохlаmаydilаr. Shuning uchun yaqin kеlаjаkdа butkul yangi
stаndаrtlаr qаbul qilinishi kutilmаydi аlbаtdа.
Dаsturiy vоsitаlаrni o„zgаrtirishgа qаrаgаndа (ulаrni аlmаshtirish judа оsоn)
tаnlаngаn qurilmаlаr ko„p yil хizmаt qilishi kеrаk, chunki ulаrni аlmаshtirish
nаfаqаt ko„p mаblаg„ tаlаb qilishdаn tаshqаri, kаbеllаr yotqizilish vа
kоmpyutеrlаrni o„zgаrtirish, nаtijаdа butun tаrmоq tizimini o„zgаrtirishgа to„g„ri
kеlishi mumkin.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Shuning uchun tаrmоq qurilmаsini tаnlаshdа yo„l quyilgаn хаtоlik, dаsturiy
tаminоtni tаnlаshdа yo„l qo„yilgаn хаtоlikgа nisbаtаn аnchа qimmаtgа tushаdi.Biz
bu bоbdа bа‟zi bir stаndаrt tаrmоqlаrni ko„rib o„tаmiz, bu o„quvchini tаrmоq
tаnlаshigа аnchа yordаm bеrаdi dеgаn umiddаmiz. Stаndаrt tаrmоqlаr o„rtаsidа
eng ko„p tаrqаlgаn tаrmоq bu Ethernet tаrmоg„idir. U birinchi bo„lib 1972 yildа
Xerox firmаsi tоmоnidаn yarаtilib, ishlаb chiqаrilа bоshlаndi.
Tаrmоq lоyiхаsi аnchа muvоfаqiyatli bo„lgаnligi uchun 1980 yili uni kаttа
firmаlаrdаn DEC vа Intel qо„llаdilаr (Ethernet tаrmоg„ini birgаlikdа qо„llаgаn
firmаlаrni bоsh hаriflаri bilаn DIX dеb yuritilа bоshlаndi). Bu uchtа firmаning
hаrаkаti vа qо„llаshi nаtijаsidа 1985 yili Ethernet hаlqаrо stаndаrti bo„lib qоldi, uni
kаttа hаlqаrо stаndаrtlаr tаshkilоtlаri stаndаrt sifаtidа qаbul qilаdilаr: 802 IEEE
qо„mitаsi (Institute of Electrical and Electronic Engineers) vа ECMA (European
Computer Manufactures Association). Bu stаndаrt IEEE 802.03 nоmini оldi
(inglizchа «eight oh two dot three») IEEE 802.03 stаndаrtining аsоsiy
ko„rsаtgichlаri quyidаgilаr:
Tоpоlоgyasi – shinа; uzаtish muхiti – kоаksiаl kаbеl; uzаtish tеzligi – 10
Mbit/s; mаksimаl uzunligi – 5 km; аbоnеntlаrning mаksimаl sоni – 1024 tаgаchаn;
tаrmоq qismining uzunligi – 500 m; tаrmоqning bir qismidаgi mаksimаl
аbоnеntlаr soni – 100 tаgаchа; tаrmоqgа egа bo„lish usuli – CSMA/CD, uzаtish
mоdulyatsiyasiz (mоnоkаnаl). Jiddiy qаrаlgаndа IEEE 802.03 vа Ethernet оrаsidа
оz fаrq mаvjud, lеkin ulаr hаqidа оdаtdа eslаnmаydi.
Ethernet hоzir dunyodа eng tаnilgаn tаrmоq vа shubhа yо„q аlbаttа u yaqin
kеlаjаkdа hаm shundаy bo„lib qоlаdi. Bundаy bo„lishigа аsоsiy sаbаb, uning
yarаtilishidаn bоshlаb hаmmа ko„rsаtgichlаri, tаrmоq prоtоkоli hаmmа uchun
оchiq bo„lgаnligi, shundаy bo„lgаnligi uchun dunyodаgi judа ko„p ishlаb
chiqаruvchilаr Ethernet qurilmа vа uskunаlаrini ishlаb chiqаrа bоshlаdilаr. Ulаr
o„zаrо
bir-birigа
to„liq
mоslаngаn
rаvishdа
ishlаb
chiqilаdi
аlbаttа.
Dаstlаbki Ethernet tаrmоqlаridа 50 Оmli ikki turdаgi (yug„оn vа ingichkа)
kоаksiаl kаbеllаr ishlаtilаr edi. Lеkin kеyingi vаqtlаrdа (1990 yil bоshlаridаn)
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Ethernet tаrmоg„ining аlоqа kаnаli uchun o„rаlgаn juftlik kаbеllаridаn
fоydаlаnilgаn vеrsiyalаri kеng tаrqаldi. Shuningdеk оptik tоlаli kаbеllаr
ishlаtilаdigаn stаndаrt hаm qаbul qilindi vа stаndаrtlаrgа tеgishli o„zgаrtirishlаr
kiritildi.
1995 yili Ethernet tаrmоg„ining tеz ishlоvchi vеrsiyasigа stаndаrt qаbul
qilindi, u 100 Mbit/s tеzlikdа ishlаydi (Fast Ethernet dеb nоm bеrildi, IEEE 802.03
u stаndаrti), аlоqа muхitidа fgаn juftlik yoki оptik tоlа ishlаtilаdi. 1000 Mbit/s
tеzlikdа ishlаydigаn vеrsiyasi hаm ishlаb chiqаrilа bоshlаndi (Gigabit Ethernet,
IEEE 802.03 z stаndаrti). Stаndаrt bo„yichа «shinа» tоpоlоgiyasidаn tаshqаri
shuningdеk «pаssiv yulduz» vа «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyali tаrmоqlаr hаm
qо„llаnilаdi. Bu tаqdirdа tаrmоqning turli qisimlаrini o„zаrо ulаsh uchun rеpitеr vа
pаssiv kоntsеntrаtоrlаrdаn fоydаlаnish ko„zdа tutilаdi (7–rаsm). Tаrmоqning bir
qismi (sеgmеnt) bo„lib shuningdеk bittа аbоnеnt hаm sеgmеnt bo„lishi mumkin.
Kоаksiаl kаbеllаr shinа sеgmеntlаrigа ishlаtilаdi, to‟qilgаn juftlik vа оptik tоlаli
kаbеllаr esа pаssiv yulduz nurlаri uchun ishlаtilаdi (bittаli аbоnеntlаrni
kоnsеntrаtоrgа ulаsh uchun). Аsоsiysi hоsil qilingаn tоpоlоgiyadа yopiq yo„llаr
(pеtlya) bo„lmаsligi kеrаk. Nаtijаdа jismоniy shinа hоsil bo„lаdi, chunki signаl
ulаrning hаr biridаn turli tоmоnlаrgа tаrqаlib yanа shu jоygа qаytib kеlmаydi
(hаlqаdаgi kаbi). Butun tаrmоq kаbеlining mаksimаl uzunligi nаzаriy jiхаtdаn 6,5
km gа еtishi mumkin, lеkin аmаldа esа 2,5 km dаn оshmаydi.
Bu hоldа signаlning bittа qiymаti nоlgа, bоshqаsi mаnfiy qiymаtgа egа, ya‟ni
signаlni dоimiy tаshkil qiluvchi qiymаti nоlgа tеng emаs. Gаlvаnik аjrаtish
аdаptеr, rеpitеr vа kоntsеntrаtоr qurilmаlri yordаmidа аmаlgа оshirilаdi.
Tаrmоqning uzаtish vа qаbul qilish qurilmаlаri bоshqа qurilmаlаrdаn gаlvаnik
аjrаlishi trаnsfоrmаtоr оrqаli vа аlоhidа elеktr mаnbаi yordаmidа аmаlgа
оshirilgаn, tаrmоq bilаn kаbеl to„g„ri ulаngаn. Ethernet tаrmоg„igа ахbоrоt uzаtish
uchun egа bo„lish аbоnеntlаrgа to„liq tеnglik huquqini bеruvchi CSMA/CD
tаsоdifiy usul yordаmidа аmаlgа оshirilаdi.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
7- rаsm. Ethernet tаrmоq tоpоlоgiyasi
Fast Ethernet tаrmоg„idа jismоniy «shinа» tоpоlоgiyasidаn fоydаlаnish
ko„zdа tutilmаgаn, fаqаt «pаssiv yulduz» yoki «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyasi
ishlаtilаdi. Shuningdеk Fast Ethernet tаrmоg„idа tаrmоq uzunligigа qаttiq tаlаblаr
vа chеgаrа qo„yilgаn. Pаkеt fоrmаtini sаqlаb qоlib, tаrmоq tеzligini 10 bаrаvаr
оshirilgаnligi tufаyli tаrmоqning minimаl uzunligi 10 bаrаvаr kаmаyadi (Ethernet
dаgi 51,2 mks o„rnigа 5,12 mks). Signаlni tаrmоqdаn o„tishining ikki хissаlik vаqt
kаttаligi esа 10 mаrоtаbа kаmаyadi. Ethernet tаrmоg„idаn ахbоrоt uzаtish uchun
stаndаrt kоd Mаnchеstеr – II ishlаtilаdi.
Tаrmоqdа 8 – rаsmdа ko„rsаtilgаndеk o„zgаruvchаn uzunlikkа egа bo„luvchi
strukturаli pаkеt ishlаtilаdi.
8- rаsm. Ethernet tаrmоq pаkеtining tuzulishi
(rаqаmlаr bаytlаr sоnini ko„rsаtаdi).
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Ethernet kаdr uznligi (ya‟ni priаmbulаsiz pаkеt) 512 bitli оrаliqdаn kаm
bo„lmаsligi kеrаk, yoki 51,2 mks (хuddi shu kаttаlik signаlni tаrmоqdаn bоrib
kеlish vаqtigа tеngdir). Mаnzillаshning shахsiy, guruhli vа kеng tаrqаtish usullаri
ko„zdа tutilgаn. Ethernet pаkеti quyidаgi mаydоnlаrni o„z ichigа оlgаn:
8 bitni priаmbulа tаshkil qilаdi, ulаrdаn birinchi еttitаsini 1010101 kоdi
tаshkil qilаdi, охirgi sаkkizinchisini 10101011 kоdi tаshkil qilаdi. IEEE 802.03
stаndаrtidа bu охirgi bаyt kаdr bоshlаnish bеlgisi dеb yurutilаdi (SFD – Start of
Frame Delimiter) vа pаkеtni аlоhidа mаydоnini tаshkil qilаdi.
Qаbul qiluvchi mаnzili vа jo„nаtuvchi mаnzili 6 bаytdаn tаshkil tоpgаn bo„lib
3.2 bоbdа yozilgаn stаndаrt ko„rinishdа bo„lаdi. Bu mаnzil mаydоnlаri аbоnеnt
qurilmаsi tоmоnidаn ishlаv bеrilаdi. Bоshqаrish mаydоnidа (L/T-Length/Type)
ахbоrоt mаydоnining uzunligi hаqidаgi mа‟lumоt jоylаshtirilаdi. U yanа
fоydаlаnаyotgаn prоtоkоl turini bеlgilаshi mumkin. Аgаrdа bu mаydоn qiymаti
1500 dаn kаm bo„lsа u hоldа ахbоrоtlаr mаydоnining uzunligini ko„rsаtаdi.
Аgаrdа 1500 dаn kаttа bo„lsа u hоldа kаdr turini ko„rsаtаdi. Bоshqаrish mаydоni
dаstur tоmоnidаn ishlоv bеrilаdi. Ахbоrоtlаr mаydоnigа 46 bаytdаn 1500
bаytgаchа ахbоrоt kirishi mumkin. Аgаrdа pаkеtdа 46 bаytdаn kаm ахbоrоt
bo„lsа, ахbоrоtlаr mаydоnining qоlgаn qismini to„ldiruvchi bаytlаr egаllаydi. IEEE
802.3 stаndаrtigа ko„rа pаkеt tаrkibidа mахsus to„ldiruvchi mаydоn аjrаtilgаn (pad
data), аgаrdа ахbоrоt 46 bаytdаn uzun bo„lsа to„ldiruvchi mаydоn 0 uzunlikkа egа
bo„lаdi. Nаzоrаt bitlаr yig„indisining mаydоni (FCS – Frame Chech Segvence)
pаkеtning 32 rаzryadli dаvriy nаzоrаt yigindisidаn ibоrаt (CRC) vа u pаkеtning
to„g„ri uzаtilgаnligini аniqlаsh uchun ishlаtilаdi. Shundаy qilib, kаdrning minimаl
uzunligi 64 bаytni (512 bit) tаshkil qilаdi (priаmbulаsiz pаkеt). Аynаn shu kаttаlik
tаrmоqdаn signаl tаrqаlishini ikki хissа ushlаnish mаksimаl qiymаtini 512 bit
оrаlig„idа аniqlаb bеrаdi (Ethernet uchun 51,2mks, Fast Ethernet uchun 5,12mks).
Turli tаrmоq qurilmаlаridаn pаkеtning o„tishi nаtijаsidа priаmbulа kаmаyishi
mumkinligini stаndаrt nаzаrdа tutаdi vа shuning uchun uni хisоbgа оlinmаydi.
Kаdrning mаksimаl uzunligi 1518 bаyt (12144 bit, ya‟ni 1214,4 mks Ethernet
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
uchun, Fast Ethernet uchun esа 121,44 mks). Bu kаttаlik muhim bo„lib, uni tаrmоq
qurilmаlаrining bufеr хоtirа qurilmаlаrining sig„imini хisоblаsh uchun vа
tаrmоqning umumiy yuklаmаsini bахоlаshdа fоydаlаnilаdi. 10 Mbit /s tеzlikdа
ishlоvchi Ethernet tаrmоg„i uchun stаndаrt to„rttа ахbоrоt uzаtish muхitini аniqlаb
bеrgаn:
10 BASE 5 (qаlin kоаksiаl kаbеl);
10 BASE 2 (ingichkа kоаksiаl kаbеl);
10 BASE-T (о„rаlgаn juftlik);
10 BASE-FL (оptik tоlаli kаbеl);
Uzаtish muхitini rusumlаsh 3 elеmеntdаn tаshkil tоpgаn bo„lib: «10»
rаqаmi, 10 Mbit/s uzаtish tеzligini bildirаdi, BASE so„zi yuqоri chаstоtаli signаlni
mоdulyatsiya qilmаsdаn uzаtishni bildirаdi, охirgi elеmеnt tаrmоq qismini
(sеgmеntini) ruхsаt etilgаn uzunligini аnglаtаdi: «5» -500 mеtrni, «2» - 200 mеtrni
(аniqrоgi, 185 mеtrni) yoki аlоqа yo„lining turini: «T» – о„rаlgаn juftlik (twisted
pair, vitаya pаrа), «F» – оptik tоlаli kаbеl (fiber optic, оptоvоlоkоpniy kаbеl).
Хuddi shuningdеk 100 Mbit/s tеzlik bilаn ishlоvchi Fast Ethernet uchun hаm
stаndаrt uch turdаgi uzаtish muхitini bеlgilаb bеrgаn:
100 BASE – T4 (to„rttаli о„rаlgаn juftlik);
100 BASE – Tx (ikkitаli о„rаlgаn juftlik);
100 BASE – Fx (оptik tоlаli kаbеl).
Bu еrdа «100» sоni uzаtish tеzligini bildirаdi (100 Mbit/s), «T» - hаrfi
о„rаlgаn juftlik ekаnini ko„rsаtаdi, «F» - hаrfi оptik tоlаli kаbеl ekаnini аnglаtаdi.
100BASE–Tx vа 100BASE–Fx rusumidаgi kаbеllаrni birlаshtirib 100BASE–Х
nоm bilаn yuritilаdi, 100BASE-TХ lаrni esа 100BASE–T dеb bеlgilаnаdi.
Bu еrdа biz аytib o„tishimiz kеrаkki Ethernet tаrmоg„i оptimаl аlgоritmi bilаn
hаm, yuqоri ko„rsаtkichlаri bilаn hаm bоshqа stаndаrt tаrmоq ko„rsаtkichlаridаn
аjrаlib turmаydi.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Lеkin yuqоri stаndаrtlаshtirilgаnlik dаrаjаsi bilаn, tехnik vоsitаlаrini judа
ko„p miqdоrdа ishlаb chiqаrilishi bilаn, ishlаb chiqаruvchilаr tоmоnidаn kuchli
qullаnishi shаrоfаti tufаyli bоshkа stаndаrt tаrmоqlаrdаn Ethernet tаrmоg„i kеskin
аjrаlib turаdi vа shuning uchun hаm hаr qаndаy bоshqа tаrmоq tехnоlоgiyasini
аynаn Ethernet tаrmоg„i bilаn sоlishtirilаdi.
2-jadval Ethernet tarmog'ining fizik qatlami spesifikatsiyasining parametrlari
Parametrlar
10Base-5
10Base-2
10Вазе-Т
10Base - F
Maksimal segment uzunligi, m
500
185
100
2000
orasidagi 2500
925
500
2500
Tarmoq
tugunlari
maksimal
masofa
(takroriy
(10BaseFB
qurilmalar yordamida), m
uchun
2740)
Segmentdagi
maksimal 100
30
1024
1024
4
4
4(10BaseF
stantsiyalar soni
Har qanday tarmoqda stantsiya 4
orasidagi repeterlarning maksimal
B uchun 5)
soni
Jadval-3 PDV (umumiy qiymati barcha baza o‟zgaruvchi orta qoluvchi segmentlar
soni) ni hisoblash uchun jadval
Segment
Chap baza Oraliq baza O‟ng baza 1m
Segmentning
turi
segmentini
segmentini
segmentini
kadrlarni
maksimal
hisoblash
hisoblash
hisoblash
ushlanish
uzunligi
vaqti
10Base-5
11.8
46.5
169.5
0.0866
500
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
10Base-2
11.8
46.5
169.5
0.1026
185
10Base-T
15.3
42.0
165.0
0.113
100
10Base-FB
-
24.0
-
0.1
2000
10Base-FL
12.3
33.5
156.5
0.1
2000
FOIRL
7.8
29
152.0
0.1
1000
AUI(>2m)
0
0
0
0.1026
48+2
PVV (Kadrlar orasidagi intervallar soni) ni hisoblash uchun
Oldingi
Segment turi
Oraliq
segment
segment
10Base-5 или 10Base-2
16
11
10Base-FB
-
2
10Base-FL
10.5
8
10Base-T--
10.5
8
Ko‟pincha segmentining uzunligi, shuningdek, takrorlagichning soni va
tarmoqning umumiy uzunligi va ularning bilan bog'liq cheklovlarni tekshirish kerak
bo‟ladi. "5-4-3" qoidasi (5 ta segmentgacha ulanishda 4 tadan ortiq takrorlash
qurilmasi, faqatgina 3tagacha tarmoq tugunlarni ulash mumkin), qolgan
(bog'lanishlar segmentlari) uzaytiruvchi kabellar sifatida ishlatiladi). Koaksiyal va
"4ta Hub" standarti optik tolali va eshilgan juftlik kabellaridan tashkil topgan
tarmoqlar uchun malumotlar uzatishda foydalanish tavsiya etilmaydi.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Turli xil jismoniy tabaqalardan iborat bo'lgan chekka tarmoqlari to'g'ri ishlashi
uchun, uchta asosiy shart bajarilishi kerak:
- Tarmoqdagi stantsiyalar soni 1024dan oshmasligi (koaksiyal segmentlar
uchun cheklovlarni hisobga olgan holda).
- Tarmoqning ikkita eng uzoq stansiyalari orasidagi signalni tarqatishning ikki
marta kechikishi (Path kechiktirish qiymati, PDV) 575 bitlik oraliqlardan
oshmaydi.
- Kadrlar orasidagi masofa 49 sekunddan ortiq intervalgacha ko'paytiriladi.
(Ramkalarni yuborish vaqtida stantsiya 96 bitli intervalgacha dastlabki interfeysni
ta'minlaydi).
-
4-Variant.
1
2
3
4
9-rasm. Har xil fizik standartlardan va segmentlardan iborat bo‟lgan Ethernet
tarmog‟iga misol.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Segment 1
10Base-5
450
Segment 2
10Base-2
100
Segment 3
10Base-T
100
Segment 4
10Base-FB
250
Segment 5
10Base-FL
250
Segment 6
FOIRL
80
Segment 7
10Base-5
100
Segment 8
10Base-2
105
Segment 9
10Base-T
100
Segment 10
10Base-FB
100
Segment 11
10Base-FL
85
Segment 12
FOIRL
1000
Hisoblash: PDV hisoblashda har bir simni kesilish joyidan segmentni jadval
asosida kechikishlarni hisoblashdan iborat, ( beriljan jadval asosida signallarning
kechikishi 1m kabel segment uzunligi bilan ko'paytiriladi), shundan keyin bu
kechikishlar chap, o‟ng va oraliq segmentlarni yig‟indisini topish kerak.
1-va 2- tarmoq o’rtasida.
1.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 3:
15.3 + 100∙0,113= 26.6
Oraliq segment 2:
46,5 + 100∙0,1026 = 56.76
Oraliq segment 1:
46.5+ 450∙0,0866 = 85.47
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Oraliq segment 4:
24 + 250∙0,1 = 49
Oraliq segment 5:
33.5 + 250∙0,1 = 58.5
O‟ng baza segment 6:
152 + 80∙0,1 = 160
1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 436.33 ga teng. PDV qiymati
575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita
signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
1. PVV qiymatini hisoblaymiz:
1- Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
2- oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
3- oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
4- oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
5- oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
1-va 2-tarmoq PVV o‟lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 42,5 ga
teng bo‟ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya‟ni qo‟yilgan
talablarga javob beradi.
1-va 3- tarmoq o’rtasida.
2.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 3:
15.3 + 100∙0,113= 26.6
Oraliq segment 2:
46,5 + 100∙0,1026 = 56.76
Oraliq segment 1:
46.5+ 450∙0,0866 = 85.47
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Oraliq segment 7:
46.5 + 100∙0,0866 = 55.16
Oraliq segment 8:
46.5 + 105∙0,1026 = 57.273
O‟ng baza segment 9:
165 + 100∙0,113 = 176.3
1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 457.563ga teng. PDV qiymati
575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita
signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
2. PVV qiymatini hisoblaymiz:
1- Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
2- oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
3- oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
4- oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
5- oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
1-va 3-tarmoq PVV o‟lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 44,5
ga teng bo‟ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan ko‟proq ya‟ni
qo‟yilgan talablarga javob bermaydi.
1-va 4- tarmoq o’rtasida.
3.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 3:
15.3 + 100∙0,113= 26.6
Oraliq segment 2:
46,5 + 100∙0,1026 = 56.76
Oraliq segment 1:
46.5+ 450∙0,0866 = 85.47
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Oraliq segment 10:
24 + 100∙0,1 = 34
Oraliq segment 11:
33.5 + 85∙0,1 = 42
O‟ng baza segment 12:
152 + 1000∙0,1 = 252
1-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 496.83ga teng. PDV qiymati
575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita
signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
3. PVV qiymatini hisoblaymiz:
1- Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
2- oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
3- oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
4- oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
5- oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
1- va 4-tarmoq PVV o‟lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 42,5 ga
teng bo‟ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya‟ni qo‟yilgan
talablarga javob beradi.
2- va 3- tarmoq o’rtasida.
4.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 6:
7.8 + 80∙0,1= 15.8
Oraliq segment 5:
33,5 + 250∙0,1 = 58.5
Oraliq segment 4:
24+ 250∙0,1 = 49
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Oraliq segment 7:
46.5 + 100∙0,0866 = 55.16
Oraliq segment 8:
46.5 + 105∙0,1026 = 57.273
O‟ng baza segment 9:
165 + 100∙0,113 = 176.3
2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 412.033ga teng. PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
4. PVV qiymatini hisoblaymiz:
1- Chap segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi.
2- oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
3- oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
4- oraliq segment, 10Base- 5: 11 bt ga qisqaradi.
5- oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi.
2-va 3-tarmoq PVV o‟lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 32 ga
teng bo‟ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya‟ni qo‟yilgan
talablarga javob beradi.
2-va 4- tarmoq o’rtasida.
5.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 6:
7.8 + 80∙0,1= 15.8
Oraliq segment 5:
33,5 + 250∙0,1 = 58.5
Oraliq segment 4:
24+ 250∙0,1 = 49
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Oraliq segment 10:
24 + 100∙0,1 = 34
Oraliq segment 11:
33.5 + 85∙0,1 = 42
O‟ng baza segment 12:
152 + 1000∙0,1 = 252
2-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 506.46ga teng. PDV qiymati
575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita
signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
5. PVV qiymatini hisoblaymiz:
1- Chap segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi.
2- oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
3- oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
4- oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
5- oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
2- va 4-tarmoq PVV o‟lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 20 ga
teng bo‟ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya‟ni qo‟yilgan
talablarga javob beradi.
3- va 4- tarmoq o’rtasida.
6.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 9:
15.3 + 100∙0,113= 26.6
Oraliq segment 8:
46,5 + 105∙0,1026 = 57.273
Oraliq segment 7:
46.5+ 100∙0,0866 = 55.16
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Oraliq segment 10:
24 + 100∙0,1 = 34
Oraliq segment 11:
33.5 + 85∙0,1 = 42
O‟ng baza segment 12:
152 + 1000∙0,1 = 252
3-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 467.033ga teng. PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
6. PVV qiymatini hisoblaymiz:
1- Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
2- oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi.
3- oraliq segment, 10Base- 5: 11 bt ga qisqaradi.
4- oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
5- oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
3-va 4-tarmoq PVV o‟lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 42,5 ga
teng bo‟ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya‟ni qo‟yilgan
talablarga javob beradi.Natijada, tarmoq Ethernet standartlariga barcha talablariga
javob beradi.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Xulosa
Barcha komponentlarning PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan
qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining
mezoni talabiga javob beradi.
1- va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 436.33 ga teng.
1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 457.563ga teng.
1- va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 496.83ga teng.
2- va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 412.033ga teng.
2- va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 506.46ga teng.
3- va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 467.033ga teng.
PVV qiymatini hisoblaymiz:
1-va 2-tarmoq PVV o‟lchamlarni jami qiymati 42,5 ga teng bo‟ladi.
1-va 3-tarmoq PVV o‟lchamlarni jami qiymati 44,5 ga teng bo‟ladi.
1- va 4-tarmoq PVV o‟lchamlarni jami qiymati 42,5 ga teng bo‟ladi.
2- va 3-tarmoq PVV o‟lchamlarni jami qiymati 32 ga teng bo‟ladi.
2- va 4-tarmoq PVV o‟lchamlarni jami qiymati 20 ga teng bo‟ladi.
3- va 4-tarmoq PVV o‟lchamlarni jami qiymati 42,5 ga teng bo‟ladi.
Barcha PVV o‟lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 49 bit oraliqdagi
chegara qiymatidan kamroq ya‟ni qo‟yilgan talablarga javob beradi.
Kurs ishimni bajarish davomida PDV va PVV o‟lchamlarni hisob kitob qilib
chiqdim va hamma hisob ishlarim barcha talablarga javob berdi. Barcha tarmoqlar
berilgan standartlarga javob beradi!
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O.T.Kenjaboev, R.X.Ayupov, B.S.Sultonov, A.O.Ro„ziev, A.X.Abdullaev
„Informatika va axborot texnologiyalari‟ fanidan ma‟ruza matnlari to`plami. Toshkent:TMI,2009.
2. “Informatika va axborot tehnologiyalari” fanidan tajriba ishlari to‟plami.
3. .Abduqodirov. “Axborot texnologiyalari” Toshkent O`qituvchi, 2001 yil.
4. M. R. Musayeva, M. A. Zoidova, F. S. Islamova “Informatika” fanidan amaliy
mashg`ulotlar
uchun
uslubiy
qo`llanma,
Toshkent
2008
yil,
TAQI.
5. S. Simonovich, G. Evseev, A. Alekseev “Umumiy informatika” Moskva:
ASTpress,2003-yil.
6. I. G. Lesnichnaya, I.V. Missing, Yu. D. Romanov, V. I. Shestakov “Informatika
va ma‟lumotlar texnologiyalari” 2-e izdaniya. Moskva: Eksmo, 2007-yil
7. Internet saytlari www.ziyo.uz, www.kitob.uz.
varaq
NDK va TU 60711400. 39sA-21TJA Kurs ishi
O’lcham
varaq Hujjat:
Imzo
Sana