Mavzu : web dasturlash Reja : 1. IT sohasi bo`yicha kerakli adabiyotlar ketma-ketligi 2. Zamonaviy kasblarning biri bu IT sohasi 3. Zamonaviy IT sohasiga katta hissa qo`shgan olimlar hayoti Web dasturlash haqida Dasturlash juda qiziqarli va har tomonlama foydali mashg’ulot. Dasturlashni o’rganish juda oson. Qiziqish va yangi bilimlarni o’zlashtirishga bo’lgan yuqori darajadagi istak bilan bir necha oylik mehnat orqali har kim malakali dasturchiga aylanishi mumkin. Web dasturlash mening sevimli mashg’ulotlarimdan biri. Web dasturlash brauzeringiz orqali ko’rishingiz va foydalanishingiz mumkin bo’lgan barcha web dasturlarni tayyorlash jarayonini o’z ichiga oladi. Web dasturlash ham juda qiziqarli va katta daromad keltiradigan soha hisoblanadi. Malakali dasturchilarga bo’lgan talab bugungi kunda har doimgidan ham yuqori. Agar qachondir web dasturlashni o’rganish haqida o’ylab ko’rgan bo’lsangiz, hozir bu niyatingizni amalga oshirish uchun kirishishning ayni vaqti! Web dasturlashni o`rganishning dolzarbligi Web dasturlashni o'rganishning dolzarbligi bir nechta faktorga bog'liq. Ushbu faktorlar quyidagilardir: 1. O'rganish uslubi: Web dasturlashni o'rganishning turli usullari mavjud, masalan, universitetlar, kollejlarga yoki online platformalarga yozilish mumkin. Narx o'rganish uslubi va ko'rsatilgan tajribadan bog'liq bo'ladi. 2. O'rganish davomiyligi: Web dasturlashni o'rganishning davomiyligi muhim. Bir nechta oylik kurslar, yillardan beri davom etadigan bakalavriat yoki magistratura dasturlari mavjud. Uzun muddatli o'rganishning narxi doimiy to'lovni talab qilishi mumkin. 3. O'rganish platformasi: Web dasturlashni o'rganish uchun bir nechta online platformalar mavjud. Bu platformalar bepul yoki pulli ta'lim kurslari, video darslar va boshqa resurslarni taklif qilishi mumkin. Pullik platformalarning abonentlik to'lovlari bo'ladi. 4. O'rganish manbalarining ko'rsatkichlari: O'rganish uchun kitoblar, o'quv qo'llanmalari va onlayn resurslarning narxi mavjud bo'ladi. Bu manbalar narxi o'rganishning boshqa faktorlariga qaraganda yaxshi ko'payishi mumkin. 5. O'rgangan vaqt miqdori: Web dasturlashni o'rganish uchun sarf etilgan vaqtni hisobga olish lozim. O'rganish kurslari, intensiv darslar yoki shaxsiy mentorliklar uchun to'lov qilinishi mumkin. Umumiy tarzda aytib o'tish mumkin, web dasturlashni o'rganish uchun narxlar o'zaro farq qilishi mumkin. Narxlar o'rganish uslubiga, o'rganish davomiyligiga, o'rganish platformasiga, manbalarning narxiga va o'rgangan vaqt miqdoriga bog'liq bo'ladi. Web dasturlash uchun bir nechta muhim qismlar mavjud: 1. Front-end (qo'shimcha tomondan ma'lumotlar): Bu qismda HTML, CSS va JavaScriptdan foydalaniladi. HTML asosan veb sahifalarni strukturallashtirish uchun ishlatiladi, CSS stil berish va sahifani dizayn qilish imkonini beradi, JavaScript esa interaktivlikni qo'shish uchun ishlatiladi. 2. Back-end (server tomonidan ma'lumotlar): Bu qismda server tarafida ma'lumotlar ishlovchi va saqlaydigan xizmatlar yaratiladi. Bu odatda PHP, Python, Ruby, Java, JavaScript (Node.js) yoki boshqa server tomonidagi dasturlash tillari bilan amalga oshiriladi. Bu qismda ma'lumotlar bazalari bilan bog'liq operatsiyalar, autentifikatsiya, ro'yxatdan o'tish va boshqalar kabi server tomonidagi funksiyalar ko'rsatiladi. 3. Ma'lumotlar bazasi (ma'lumotlarni saqlash): Bu qismda ma'lumotlar bazasi, web ilovalarda ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Keng qo'llaniladigan ma'lumotlar bazalari MS SQL Server, MySQL, PostgreSQL, MongoDB kabi turlarda bo'lishi mumkin. 4. Veb server (saytning ishlashi): Veb server, veb ilovalarni har qanday foydalanuvchiga taqdim etish uchun xizmat qiladi. Bu server odatda HTTP protokoli orqali foydalanuvchining so'rovlarini qabul qilib, ilovaning natijasini javob sifatida qaytaradi. Apache, Nginx, Microsoft IIS kabi veb serverlar keng qo'llaniladi. Bu qismlar bir qatorda veb ilovalarni yaratishda keng qo'llaniladi, lekin har bir loyihaga qarab o'zgaradi va qo'shimcha qismlar kiritilishi mumkin. Web dasturlash haqida, Frontend nima? Siz bilan Web dasturlash nima ekanligi bilan qisqacha tanishib chiqdik. Endi hozir siz bilan Frontend haqida qisqacha tanishib chiqamiz Avvalo “frontend” va “backend” so’zlarining o’zbek tilidagi ma’nolari bilan tanishib chiqaylik. “Frontend” (front end, front-end) o’zbek tilida “Oldindagi (ustki) tomon” degan ma’noni anglatadi. Biz bu so’z bilan u yoki bu narsaning tashqi, hammaga ko’rinib turadigan qismini nazarda tutamiz. Backend (back end, back-end) esa Frontendning aksi hisoblanib, qaysidir narsaning ichki, yoki orqa tomoni degan ma’noni anglatadi. Bu bilan biz qaysidir narsaning hammaga ko’rinmaydigan, yashiring, ichki yoki orqa tomonini nazarda tutgan bo’lamiz. Frontend - Bu o‘zi nima va yuqoridagi gaplarga buning nima bog‘liqligi bor?» dersiz, bu savolingizga ushbu maqolada javob topasiz degan umiddamiz. Frontend - «tashqi interfeys degan ma’noni bildirib, veb texnologiyalarning biridir. Bu texnologiya yordamida veb sahifalarning insonga ko‘rinib turuvchi, ma’lumot beruvchi vizual qismi yaratiladi. Frontend texnologiyalarini o‘rgangan inson o‘z ijodkorligi, kretiv yondoshuvi orqali turli g‘oyalarini veb sahifalar, dasturlar shaklida ro‘yobga chiqarishi mumkin bo‘ladi. Umumiy qilib aytadigan bo‘lsak Frontend texnologiyalarini o‘rganish - internet xazinasining kalitini qo‘lga kiritish demakdir, bu xazinadan xohlagan narsangizni olishingiz, foydalnishingiz, boshqarishingiz mumkin. mumkin. Qanday texnologiyalar o‘rganiladi? Nimadan boshlash kerak? 🔥 Frontend dasturlash sohasi bir necha til va texnologiyalarni o‘z ichiga oladi. Uning asoslari HTML, CSS va JavaScriptdir. Vaqt davomida saytlarning ko‘rinishi va ishlashiga bo‘lgan sifat talabi o‘sishi tufayli shu texnologiyalar asosida bir qancha freymvork va kutubxonalar tuzib chiqilgan. Ulardan ko‘zlangan asosiy maqsadlardan biri sayt tuzishga ketadigan vaqtni qisqartirishdir. CSS asosida Less, Less oldindan ishlov beruvchi (preprotsessor), foydalanuvchi interfeysini tuzishda yordam beruvchi Bootstrap, Materialize, Foundation, Bulma va Tailwind freymvorklari tuzilgan bo‘lsa, JavaScript asosida hozirgi kunda trendda bo‘lgan Angular, Vue freymvorklari, jQuery va React kutubxonalari tuzib chiqilgan. Malakali frontend dasturchilarga dunyoning ko‘plab davlatlarida talab bor. Ularning bilimi va tajribasiga qarab turlicha ish haqi to‘lanadi. Bugungi kunda O‘zbekistonda malakali frontend dasturchilar oyiga o‘rtacha 300$ dan 1000$ gacha o‘rtacha daromad topishlari mumkin. Quyida frontend dasturlash sohasiga kiruvchi til va texnologiyalar haqida batafsil ma’lumot berib o‘tamiz. Asosan o'raganish kerak bo'lgan manbalar bo'lar(Frontend uchun) 🔻 Front-End quyidagi texnologiyalar o'rganiladi (mana shu ketma ketlikda): 🔸 Html5 🔹 Css3 🔸 JavaScript (Es6) 🔹 Bootstrap 🔸 jQuery yoki Js framework Vue.js, React.js, Angular 🔹Sass Backend dasturchi veb-sayt yoki veb-ilovaning funksionaliga, ma'lumotlarni qayta ishlashga xizmat qiladi. Buning uchun backend dasturchilar ma'lumotlar ombori bilan ishlashni yaxshi bilishlari kerak. Bundan turli xil tuzatish murakkablikka ega bo'lgan algoritmlar bilan ishlay olishlari va olish uchun arxitektura qurish talablari. Aslida, backend va apparat qismiga ham tegishli. narsa, tarixan, backend va frontend ayniqsa, web-development da aniq ajralib chiqdi. Va bu hozir eng mashhur soha bo'lib kelmoqda. Server tomondagi logika va funksional funktsiyalardan so'ng frontend bilan o'rtadagi aloqa(connection) TCP/IP, HTTP, REST/SOAP protokollari orqali amalga oshirish. Bu esa o'z brauzer dasturiy dasturchidan protokollar, veb-ilovalar bilan o'zaro ishlashini yaxshilash zarurligini talab qiladi. Backend dasturlash asosan saytning yoki mobil ilovalarni qanday yuklab olish, server qismi, maʼlumotlar bazasi va brauzer oʻrtasida aloqani taʼminlash. Backend dasturchilar veb-sahifalar va ilovalarni bosilganda tez yuklanishini nazorat qiladi; ▫️Backend dasturchilar tartiblangan saytga obuna bo'lganlarni ma'lumotlar bazasi etib borilishi uchun ham ishlaydi; ▫️Web-sayt yoki ilovada sodir bo'ladigan har qanday faoliyatni amalga oshirish va uni tez hal qilish; ▫️Foydalanuvchi tomonidan taqdim etilgan barcha ma'lumotlarni to'plashlari va bir xillikda birlashtirishlari kerak. Bu asosiy ma'lumotlar bazasiga tegishli. Web dasturlashni o'rganish qobiliyatini oshirish ko'p choralar bog'liq, masalan, o'zlashtirilgan dasturlash tillarini o'rganish, o'zlashtirilgan tizimlarda ishlash, web saytlarini dizayn qilish, bilan ishlash, boshqa mutaxassislarni integratsiyalash va boshqa kabi muhim ko' egalarga. . Backend, bir dasturchining qo'shimcha dasturlash bo'limiga va ko'p o'chirish tilda yoziladi, bunga misol sifatida JavaScript, Java, Python, PHP ni mumkin bo'lishi mumkin. Backendni o'rganish uchun, web ilovalarni o'rganish, saqlash va boshqarish usullarini o'rganish kerak. Hozirgi kunda web dasturlashga iod pullik va bepul saytlar https://www.udemy.com/ (pullik) https://www.pluralsight.com/ (pullik) https://www.codecademy.com/ (pullik) https://metanit.com/ https://www.w3schools.com/ IT sohasida ilmiy faoliyat olib borayotgan olimlar IT sohasida ilmiy faoliyat olib borayotgan bir nechta olimlarning nomlari quyidagicha: 1. Tim Berners-Lee - Veb (World Wide Web) yaratuvchisi 2. Ada Yonath - Kristallografiya sohasida faoliyat ko'rsatgan, nobel laureati 3. Linus Torvalds - Linux operatsion tizimi yaratuvchisi 4. Grace Hopper - Dasturlash tillari bo'yicha katta ishlar qilgan 5. Alan Turing - Kompyuter xavfsizligi sohasidagi o'zining yutuqlari bilan tanilgan, Turing machine yaratuvchisi Bu olimlar yozuvlarida bir qancha muammolar ko'rib chiqilgan, masalan, Tim BernersLee veb protokollari yaratish paytida vebdagi ma'lumotlarni qayta ishlash vaqt va ko'p serverlarni ishlatish muammolarini hal qilgan. Ada Yonath o'zining kristallografiya va protein strukturasining tushunchalariga asoslangan usullar yaratishda muammolarni ko'rib chiqdi. Bu masalaga asoslangan tezis: "IT sohasidagi muammolar bizning kompyuter tizimlarimiz va dasturlarimizni yaratishda katta ahamiyat kasb etgan, va olimlar bizning harakat qilishimizni ko'proq aniqlashda va yaxshilashda muhim ahamiyatga ega." Shu bilan birga, IT sohasidagi olimlar bizning qo'shimcha kuchli xususiyatlarni yaratishga imkon beruvchi muammolarni muvofiqlashsa ham, bizning tizimlarimiz va dasturlarimiz hali ham yangilanish va yaxshilanishga ihtiyoch qoladi. Biz olimlarning faoliyatini muvaffaqiyatli hisoblash va ularning o'z fikrlariga e'tibor berish orqali tizimlarimizni va dasturlarimizni yaxshilash va rivojlantirishga qodir bo'ladi. IT (Information Technology) sohasi yirik ahamiyatga ega bo'lgan bir soha bo'lib, bu sohada olimlar o'zlarining sohaga xizmat qilish uchun yuqori darajada tayyorlanishlari va ilmiy faoliyat ko'rsatishlari lozim. IT sohasidagi muammolar va ularning hal qilinishi va rivojlanishi, bizning hayotimizning bir ko'p sohalarida katta ahamiyatga ega. Masalan, biz barcha xarajatlarimizni elektronik tizimlar orqali amalga oshirishimiz mumkin. Bank hisobvarag'larimizni boshqa mamlakatlarda yoki qitada boshqa joylarda bo'lsa ham nazorat qilishimiz, to'lovlarimizni amalga oshirishimiz va mablag'larimizni muvozanat qilishimiz osonlik bilan amalga oshirilishi mumkin. Hozirgi kunda IT sohasidagi olimlar o'z faoliyatlarida katta rivojlanishlar qilishmoqda. Bu sohada keng ko'lamda faoliyat ko'rsatish uchun, Internet va ulardan foydalanadigan boshqa tizimlar orqali, bir nechta yagona joylarda joylashgan olimlar ham ularga ulanish va bir-biriga yordam berish imkonini topganlar. Bu, ularning qo'shma aloqasi va hamkorligi orqali, muammolarini hal qilish va rivojlanish yuzaga kelayotgan yangi yechimlar va ilg'or usullar yaratishga imkon beradi. Shu bilan birga, IT sohasidagi olimlar, tizimlarimiz va dasturlarimizni yangilash va yaxshilash uchun muhim ahamiyatga ega bo'lgan muammolarni hal qilishda yuqori darajada ma'lumotlarga ega bo'lishi kerak. Bunday holatda ularning ilmiy faoliyatining muvaffaqiyati, bizning hayotimizning bir ko'p aspektlarida katta o'zgartirishlarni keltirib chiqarishi mumkin.