O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
MUSTAQIL ISH
MAVZU: TCP/IP pog’onasi, vazifalari, qo’llaniladigan
asosiy protokollar
Topshirdi: Mirbabaev Rustam
Qabul qildi: Xasanov Orifjon
Toshkent – 2024
Reja:
I. Kirish
II. Asosiy qism
1. TCP/IP protokoli.
2. TCP/IP pog’onasi haqida tushuncha.
3. TCP/IP vazifalari.
4. TCP/IP qo’llaniladigan asosiy protokollar.
III. Xulosa
IV. Foydalanilgan adabiyotlar
2
Kirish
O‘tgan asr 80-yillarining birinchi yarmida va keyinchalik TCP/IP nomini olgan
axborot uzatish modeli protokoli yaratilgan. TCP/IP stek protokoli to‘rt pog‘onali
tuzilishga ega bo‘lib, har bir pog‘onada o‘zining protokollari mavjud. Bu protokol
orqali adreslashdan nafaqat internet tarmog‘i elementlarini adreslashni amalga
oshirish mumkin, balki lokal tarmoqda ham foydalanuvchilarga noyob adreslar
berish mumkin. Adreslash orqali tarmoq foydalanuvchilari bir-biridan farqlanadi
va paketlar aniq belgilangan foydalanuvchiga yetib borishi kafolatlanadi. Oldin
shaxsiy kompyuterlar soni kam bo‘lgan va ularni adreslashda muammo
bo‘lmagan, ammo shaxsiy kompyuterlarning va boshqa tarmoq qurilmalari
sonining keskin ortishi adreslashda muammolarni vujudga keltirdi. IP
protokollarining to‘rtinchi IPv4 va oltinchi IPv6 versiyalari mavjud bo‘lib, ular
turli xususiyatlarga ko‘ra bir-biridan farqlanadi. Barcha tarmoqning asosiy
tuzilishi IPv4 ga asoslangan, ammo ushbu protokol taqdim etayotgan adreslar soni
hozirgi ehtiyojlarni qondira olmaydi. Internet tarmog‘i shu darajada
rivojlanmoqdaki, u taqdim etayotgan xizmat turlari ham ko‘payib bormoqda.
Internet buyumlari, ya’ni masofadan boshqaruv tizimlari, «aqlli uy» kabi
zamonaviy imkoniyatlarni ta’minlash uchun IPv6 ni qo‘llashdan boshqa iloj
qolmadi. «Xalqaro simsiz tadqiqotlar» forumi a’zolarining baholashicha 2017–
2020 yillarda internet buyumlarining soni 7 trln.ni tashkil etadi va bir
foydalanuvchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha miqdorda Internet buyumlarining soni
3000–5000 tani tashkil qilar ekan. Hozirda IPv4 adreslari yakunlangani uchun
IPv6 protokolini tarmoqda qo‘llash ustida global miqyosda ish boshlangan.
Internet — dunyo bo'ylab joylashgan va yagona tarmoqqa birlashtirilgan minglab
kompyuter tarmoqlarining majmuidir. Internetda axborot almashish standart
qoidalar asosida amalga oshiriladi. Internetdagi ma'lumotlarni uzatish qoidalari
protokollar
(masalan,
TCP/IP
—TRANSMISSON
CONTROL
3
PROTOKOL/INTERNET PROTOKOL) deb ataladi. TCP/IP protokolining
axborotni uzatish usuli quyidagicha:  TCP protokoli axborotni paketlarga
ajratadi;  IP protokoli orqali barcha paketlar qabul qiluvchiga uzatiladi va TCP
protokoli tomonidan barcha paketlarning qabul qilinganligi tekshiriladi;  barcha
paketlar qabul qilingandan keyin TCP protokoli ularni tartibga soladi va yaxlit
ko'rinishga keltiradi. TCP/IP protokollari to'plami 1972 yilda Winton Serf
boshchiligidagi ishlab chiquvchilar guruhi tomonidan NCP (tarmoq boshqaruv
protokoli) asosida yaratilgan. 1976-yilning iyul oyida Vint Cerf va Bob Kahn
birinchi marta uchta turli tarmoq orqali TCP yordamida ma'lumotlarni uzatishni
namoyish etdilar. Paket quyidagi yo'nalishda o'tdi: San — Fransisko — LondonJanubiy Kaliforniya universiteti. Safarining oxiriga kelib, paket 150 ming km
masofani bosib o'tib, bitta bitni yo'qotmadi. TCP va IP (ingliz tili): 1978 yilda,
Cerf, Jon Postel va Dan Cohen TCP ikki alohida vazifalarni tanlash uchun qaror
qabul qildi. Internet protokoli, tarmoqlararo protokol). TCP kuntagramdagi
xabarni buzish uchun javobgar edi (ingliz tili. datagram) va ularni jo'natishning
oxirgi nuqtasida ulash. Ip alohida datagramlarni uzatish (qabul qilishni nazorat
qilish) uchun mas'ul edi. Zamonaviy Internet protokoli shu tarzda tug'ilgan. 1yanvar 1983-yilda ARPANET yangi protokolga o'tdi. Bu kun Internetning rasmiy
tug'ilgan kuni deb hisoblanadi. OSI modeli etalon model bo'lib, bu faqat nazariy
jihatdan mavjud. Hozirgi kunda bu model asosida TCP/IP stek protokollariga
asoslangan holda tarmoq ishlaydi. TCP/IP ishlab chiqilishining yagona sababi
OSI modelini soddalashtirish va qulay foydalanish hisoblanadi.
4
Tarmoqni ishlashi uchun esa bizga OSI modeli va TCP/IP protokollar steki zarur
hisoblanadi. OSI (Open System Interconnection) modeli 7ta pog'onadan iborat va
har bir pog'ona paket (ma'lumot uzatishning bir turi hisoblanadi) hosil qilishda o'z
belgisini qo'yib boradi. Ya'ni bunda agar ma'lumot biror qurilmadan chiqib
ketishdan oldin 7-pog'onadan boshlab pastki pog'onaga tushib borib paket
ko'rinishiga keladi va uzatiladi. Ikkinchi kompyuter uni qabul qilib olgandan so'ng
esa 1-pog'onadan boshlab yuqoriga qarab chiqib boradi va ma'lumot ko'rinishiga
keladi. Bunda agar qaysidir pog'onada xatolik bo'lsa, paket qaytadan so'raladi
yoki so'rov bekor qilinadi (bu tushunchalar nisbiy hisoblanib, ma'lumot
almashinuv aynan aytilganidek amalga oshirilmaydi). OSI modelining 7ta
pog'onasi:
5
ISO/OSI modelining hamma bosqichlarining ishlashini tashkil qilishga javobgar
protokol steklaridir. Protokol steklarining ishlatilishining foydali tomoni shundan
iboratki, stekka kiruvchi hamma protokollar bitta ishlab chiqaruvchi tomonidan
yaratilgan, shuning uchun ular yuqori tezlikda va samarali ishlash imkoniyatiga
ega.
Tarmoqlar yaratilgan vaqtdan beri bir necha turdagi protokol steklari yaratilgan,
ular ichida eng ko‘p ishlatiladiganlari: TCP/IP, IPX/SPX, Net BIOS/SMB, Novell
Ware, DECnet va boshqalar. Protokollar stek tarkibida bo‘lib, ISO/OSI
modelining turli bosqichlarida ishlaydi. Lekin odatda uchta protokol turi alohida
ta’kidlanadi: transport, tarmoq va amaliy.Protokol steklaridan foydalanishning
ijobiy tomoni shundan iboratki, quyi bosqichda ishlaydigan protokollar anchadan
beri ishlatiladigan va taniqli Ethernet, FDDI va boshqa tarmoq protokollaridir. Bu
protokollarning apparat vositalar yordamida bajarilishi sharofati evaziga bir xil
qurilmalarni turli tarmoqlarda ishlatish imkoni mavjud bo‘ladi. Shu tufayli
qurilmalarning moslashuv imkoni hosil bo‘ladi. Yuqori bosqich protokollari
xususida esa har bir stek o‘z afzalliklariga va kamchiliklariga egadir va «bir
protokolga – bir bosqich» tushunchasidek aniq bog‘lanish yo‘qdir, ya’ni bir
protokol birdaniga ikki-uch bosqichlarda ham ishlashi mumkin. Bundan tashqari
bizda port tushunchasi mavjud bo'lib, Port bu – mantiqiy bog'lanish tuguni
hisoblanib, bu portlar yordamida mantiqiy kerakli protokolga bog'lanish hosil
qilinadi. Ixtiyoriy so'rov biron manzildagi aynan kerakli portga murojaat qilinadi
va javob qaytarishda esa so'rov kelgan portga qayta jo'natiladi. TCP/IP da har bir
protokol uchun port mavjud. Ularning umumiy soni 65535 ta. Portlar quyidagicha
bo'ladi:
TCP\IP protokoli pog’onalari
Internetda ko‘plab turli xil paketlardan foydalaniladi, lekin asosiylaridan biri bu
— IP-paketdir (RFC-791). IP-protokol ishonchli bo‘lmagan transport muhitini
taklif etadi. Mazkur protokolning ma’lumotlarni uzatish algoritmi juda ham
oddiy: xato hollarda datagramma tashlab yuboriladi, jo‘natuvchiga esa tegishli
ICMP-xabar yuboriladi (yoki hech narsa yuborilmaydi). IP-protokolida
6
tarmoqlararo xizmatlarni ta’minlash uchun to‘rtta asosiy mexanizm qo‘llaniladi:
xizmat ko‘rsatish turi, paket yashash vaqti, sarlavhaning nazorat yig‘indisi,
qo‘shimcha imkoniyat(opsiya)lar . Xizmat ko‘rsatish turi tarmoqlararo
datagrammaning tarmoqlararo tizim orqali uzatilishida talab etiladigan sifatni
ko‘rsatishi uchun foydalaniladi.
Paketning yashash vaqti tarmoqdagi datagramma mavjud bo‘lish vaqtining
yuqori chegarasini ko‘rsatadi. Ushbu ko‘rsatkich jo‘natuvchi tomonidan beriladi
va tarmoqlararo datagrammaning marshrut nuqtalari bo‘ylab harakatlanishiga
ko‘ra kamayib boradi. Tarmoqlararo datagramma vaqti qabul qilib oluvchiga
yetib borguniga qadar nol bo‘lsa, u holda ushbu datagramma yo‘q qilinadi.
Sarlavhaning nazorat yig‘indisi undagi ma’lumotlar himoyasini ta’minlaydi.
Agarda modul sarlavhada xatolikni aniqlasa, u holda ushbu tarmoqlararo
datagramma uni aniqlagan modul tomonidan yo‘q qilinadi. Qo‘shimcha
imkoniyatlar ayrim qo‘shimcha xizmatlar bajarilishini ta’minlaydi, masalan,
ma’lumotlarni himoyalash va maxsus marshrutlashtirish usullari.
Asosiy protokollarning tahlili:
TCP/IP
TCP/IP protokol steklari (Transmission Control Protocol/Internet Protocol)
bugungi kunda eng ko‘p tarqalgan va fundamentaldir. U har qanday
o‘lchamdagi mahalliy tarmoqlarda ishlaydi. Undan tashqari protokollardan
Internet global tarmog‘ida ishlash imkonini beruvchi yagona protokoldir.
TCP/IP protokollar stekiga turli bosqichlarda ishlovchi ko‘p protokollar kiradi,
lekin o‘z nomini u ikkita TCP va IP protokollar nomidan olgan.TCP
(Transmission Control Protocol) – transport protokoli, TCP/IP protokollar
stekidan foydalanib tarmoqda axborotlarni uzatishni boshqarish uchun xizmat
qiladi. IP (Internet Protocol) – tarmoq bosqich protokoli, turli tarmoqdan iborat
bo‘lgan tarmoqlarda axborotlarni yetkazish uchun transport protokollarining
biridan foydalanadi. Masalan, TCP yoki UDP. TCP/IP stekning quyi bosqichi
axborot uzatishning standart protokollaridan foydalangani uchun uni har qanday
tarmoq texnologiyasiga ullanganda va har qanday operatsion tizimli
kompyuterlarda ishlatish mumkin bo‘ladi. Azaldan TCP/IP protokoli global
tarmoqlarda foydalanish uchun loyihalashtirilgan, aynan shuning uchun u
maksimal ravishda moslashuvchandir. Xususan paketlarni qismlarga ajratish
imkoni bo‘lgani uchun ham aloqa kanalining sifati e’tiborga olinmasa ham,
axborot albatta o‘z manziliga yetkaziladi. IP – protokolining mavjudligi uchun
ham turli segmentli tarmoqlar o‘rtasida ham axborot uzatish mumkin bo‘ladi.
TCP/IP – protokolining kamchiligi shundan iboratki, tarmoqda ma’murlashtirish
murakkablashadi.
7
IPX/SPS
IPX/SPS (Internetwork Packet Exchange/Seguenced Packet Exchange)
protokollar steki Novell kompaniyasining loyihasi va mulkidir. U Novell Net
Ware operatsion tizimi uchun mo‘ljallab yaratilgan, u tizim yaqin kungacha
server operatsion tizimlari o‘rtasida etakchi o‘rinlardan birida edi. IPX/SPS
protokollari ISO/OSI modelining tarmoq va transport bosqichlarida ishlaydilar,
shuning uchun a’lo darajada bir-birini kamchiligini to‘ldiradi. Afsuski IPX/SPS
protokoli steklari azaldan uncha katta bo‘lmagan tarmoqlarga xizmat ko‘rsatish
uchun mo‘ljallangan, shu tufayli uni katta tarmoqlarda ishlatish kam samara
beradi.
Net BIOS/SMB
Yetarli darajada taniqli protokol steki bo‘lib, uni IBM va Microsoft
kompaniyalari loyihalashtirgan va shu kompaniyalar mahsulotida foydalanish
ko‘zda tutilgan. TCP/IP kabi Net-BIOS/SMB stek protokollari fizik kanal
bosqichida Ethernet, Token-Ring kabi va boshqa standart protokollar ishlaydi.
Bu esa har qanday aktiv tarmoq qurilmasi bilan juftlikda ishlash imkonini
beradi. Yuqori bosqichlarda esa NetBIOS (Network Basic Input/Output System)
va SMB (Server Message Blick) protokollari ishlaydi. NetBIOS o‘tgan asrning
80-yillarida yaratilgan bo‘lib lekin tez orada ancha yaxshilangan NetBEUI
(NetBIOS Extended User Interface) protokol bilan almashtiriladi, u 200 tagacha
kompyuteri bo‘lgan tarmoqlarda juda samarali axborot almashinuvini tashkil
qilish imkonini yaratildi. Kompyuterlar o‘rtasida axborot almashinuvini hosil
qilish uchun, ulardan har biri mantiqiy nomga bog‘lanishi zarur. Kompyuterlarni
tarmoqqa ulashda dinamik ravishda har bir kompyuterga mantiqiy nom beriladi.
Nomlar jadvali tarmoqdagi har bir kompyuterga tarqatiladi. Shuningdek, guruhli
nomlar bilan ham ishlash qo‘llaniladi, bu esa axborotlarni birdaniga bir necha
manzilga uzatish imkonini yaratadi. Net BEUI protokolining asosiy afzalligi
ishlash tezligi va resurslarga bo‘lgan kam talabidir. Agarda katta bo‘lmagan bir
segmentdan iborat tarmoqlarda axborot almashinuvini tez tashkil qilish talab
etilsa, u holda bu protokoldan yaxshisi topilmaydi. Undan tashqari xabarlarni
yetkazish uchun o‘rnatilgan bog‘lanishlar zarur talab emas: protokolda
bog‘lanish bo‘lmagan holda datagramma usuli qo‘llanilib, xabar jo‘natuvchining
va qabul qiluvchining manzili bilan ta’minlanadi va «yo‘lga jo‘natiladi». Lekin
NetBEUI ning asosiy kamchiligi ham mavjud bo‘lib, u paketni yo‘naltirish
tushunchasidan to‘liq mahrumdir, shuning uchun uni murakkab tarmoqlarda
foydalanish maqsadga muvofiq emas. SMB (Server Message Block) protokoli
yordamida esa tarmoqning ishini uchta eng yuqori bosqichlarda tashkil etish
mumkin. Bular aloqa vaqti, prezentatsiya va amaliy faqat undan foydalanish
8
orqaligina fayllarga bog‘lanish mumkin, ya’ni printer va tarmoqning boshqa
resurslariga. Bu protokol bir necha marotaba rivojlantirilgan, shuning uchun uni
Microsoft Vista va Windows 7 zamonaviy operatsion tizimlarda tadbiq qilish
mumkin.
HTTP
Bu protokol protokollar orasida eng ko‘p ishlatiladigani bo‘lib, u bilan
millionlab foydalanuvchilar Internetda dunyo bo‘yicha har kuni ishlaydilar.
HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) protokoli maxsus Internet uchun
loyihalashtirilgan. U «mijoz – server» texnologiyada ishlaydi, ya’ni axborotni
so‘rovchi mijoz mavjud va bu so‘rovlarga ishlov berib uni jo‘natuvchi server
qismi ham mavjud deb bilinadi. HTTP ilovalar bosqichida ishlaydi. Bu shuni
bildiradiki, ko‘rilayotgan protokol transport protokolining xizmatidan
foydalanishi darkor, ya’ni TCP protokolidan. O‘z ishida protokol URI (Uniform
Resource Identifier) resursni noyob identifikatori tushunchasi ishlatiladi. URI
parametrlar bilan ishlashni quvvatlaydi, bu hol esa protokolning vazifasini
kengaytiradi. Parametrlardan foydalanib serverdan javobni qanday formatda va
kodirovkada olishni ta’kidlash mumkin. Bu esa o‘z navbatida HTTP yordamida
nafaqat matnli hujjatlarni, har qanday ikkilik tizimidagi ma’lumotlarni ham
uzatish imkonini beradi. HTTP protokolining asosiy kamchiligi matnli axborotni
ortiqcha hajmdaligi bo‘lib, mijoz serverdan olingan javoblarni to‘g‘ri ifodalay
olishi uchun zarurdir. Veb – sahifalarning hajmi katta bo‘lganda, ortiqcha katta
trafik hosil qilishi mumkin. Undan tashqari protokol holatini saqlashning
mexanizmidan to‘liq mahrum, bu esa Veb – sahifalar bo‘yicha bitta HTTP
yordamida harakat qilishga imkon bermaydi. Shu sababli HTTP protokol bilan
birgalikda foydalanuvchi brauzerlar bilan ishlash zarur.
FTP
FTP – protokoli (File Transfer Protocol) HTTP protokolidan farqli fayllar bilan
ishlaydi. Bu protokol amaliy bosqichda ishlaydi va transport protokoli sifatida
TCP – protokolini ishlatadi. Uning asosiy vazifasi fayllarni FTP – serverga
uzatish hamda undan olishdir. FTP – protokoli buyruqlar to‘plamidan iborat
bo‘lib, axborotlarni uzatish va ulash tartiblarini bayon qiladi. Bu holda buyruqlar
va axborotlar turli portlardan foydalanib uzatiladi. Standart portlar sifatida 21 va
20 – portlar ishlatiladi: birinchisi – axborotlarni uzatadi, ikkinchisi buyruqlarni
uzatadi. Undan tashqari portlar dinamik bo‘lishi mumkin. FTP – protokolining
asosiy kamchiligi, axborotlarni shifrlash mexanizmi yo‘qligidir. Bu esa bosh
trafikka ega bo‘lib, uning yordamida foydalanuvchining nomini va shuningdek,
uning FTP – serverga ulanish parolini aniqlash imkonini beradi. Bu holni
9
bartaraf etish uchun parallel ravishda SSL protokolidan foydalaniladi, bu esa
axborotlarni shifrlashni amalga oshiradi.
POP3 va SMTP
Ma’lumotlar bilan almashishning elektron pochta usulidan foydalanish anchadan
beri oddiy pochta xizmatiga alternativ bo‘lib xizmat qiladi. Elektron pochta
ancha samarali va tezdir. Bu xizmatni amalga oshirish POP3 (Post Office
Protocol Version3) va SMTP(Simple Mail Transfer Protocol) sharofati evaziga
amalga oshiriladi. POP3 protokoli amaliy bosqichda ishlaydi va pochta
serveridagi pochta qutisidan elektron ma’lumotlarni olish uchun ishlatiladi.
POP3 protokoli faqat elektron xabarlarni qabul qilishi mumkin, ularni jo‘natish
uchun esa boshqa protokoldan foydalanishga to‘g‘ri keladi, ko‘pincha bu vazifa
uchun SMTP qo‘llaniladi. Aniqrog‘i u protokolning takomillashtirilgan versiyasi
– ESMTP(Extended SMTP)/POP3 kabi SMTP protokoli ham amaliy bosqichda
ishlaydi, shuning uchun transport protokol xizmati zarurdir, bu vazifani esa TCP
protokoli bajaradi.
IMAP
IMAP (Interactive Mail Access Protocol) – yana bitta pochta protokoli bo‘lib, u
POP3 asosida yaratilgandir. Natijada POP3 protokolidagi hamma kamchiliklar
hisobga olinib va yangi ko‘p sonli kerakli vazifalar qo‘shilgan.
SLIP
SLIP (Serial Line Internet Protocol) axborotlarni uzatish protokoli doimiy
Internetga ulanishni telefon kanali va oddiy modemdan foydalanib tashkil qilish
uchun yaratilgan. Narxining yuqoriligi tufayli bu turdagi ulanishdan kam
abonentlar foydalanadilar. Bu protokol TCP/IP protokoli bilan birgalikda
ishlatiladi va u ancha past pog‘onada turadi.
PPP
PPP (Point – to – Point Protocol) protokoli yuqorida bayon etilgan SLIP
protokolining bajaradigan vazifasining biridir. Lekin u bu vazifalarni yaxshi
bajaradi, chunki qo‘shimcha imkoniyatlari mavjuddir. Undan tashqari, SLIP
farqli o‘laroq PPP nafaqat TCP/IP bilan bog‘lana oladi, balki IPX/SPX,
NetBIOS,DHCP mahalliy tarmoqlarda ko‘p ishlatiladigan protokollar bilan ham
birgalikda ishlay oladi. PPPning ko‘p tarqalishiga yana bir sabab u Windows NT
oilasiga mansub operatsion tizim o‘rnatilgan Internet – serverlarda
foydalanilgani tufaylidir.
10
X.25
X.25 protokoli 1976-yili yaratilgan va 1984-yili mukammallashtirilgan, u
jismoniy, kanal va tarmoq bosqichlarida ISO/OSI modeli bilan bog‘lanishda
ishlaydi. Bu protokol mavjud telefon tarmog‘ida foydalanish uchun
loyihalashtirilgan. X.25 protokolini loyihalashtirilayotgan davrda raqamli
telefon tarmog‘i noyob edi, u analog kanallarda ishlatilar edi. Shu sabab u
protokolda xatoliklarni topish va tuzatish tizimi mavjud, bu esa aloqani
ishonchliligini sezilarli darajada oshiradi. Ayni vaqtda bu tizim axborot
uzatishni sekinlashtiradi (64 Kbit/s). Lekin bu holat yuqori ishonchlilik talab
etilgan joylarda ishlatishga xalaqit bermaydi. Masalan, bank tizimida va
boshqalarida.
Frame Relay
Frame Relay – yana bitta telefon tarmog‘i orqali axborotlarni uzatishga
mo‘ljallangan protokol. X.25 kabi yuqori ishonchliligidan tashqari yangi
qo‘shimcha imkoniyatlarga ham egadir. Uzatiladigan axborotlar video, audio
formatda yoki elektron axborot ko‘rinishida bo‘lishi mumkin bo‘lgani sababli
uzatilayotgan axborotga qarab uzatish imkonini tanlashi mumkin.
Apple Talk
Apple Talk protokoli Apple Computer kompaniyasining mulki bo‘lib, u
Makintosh kompyuterlari bilan aloqa o‘rnatish uchun yaratilgan. TCP/IP kabi
Apple Talk ham protokollar to‘plamidan iborat bo‘lib, ulardan har biri ISO/OSI
modelining har birining ishi uchun javobgardir. TCP/IP va IPX/SPX
protokollaridan farqli Apple Talk protokoli jismoniy va kanal bosqichlarini o‘zi
ijro etadi.
11
Xulosa
TCP/IP haqida ko'proq ma'lumot berilishi mumkin, ammo uchta asosiy kalitlar
bor:
 TCP / IP-jismoniy tarmoqlar Internet-ta'lim uchun bir joyga to'planishiga
imkon beruvchi protokollar to'plami.
 TCP / IP shaxsiy tarmoqlarni virtual kompyuter tarmog'ini shakllantirish
uchun bog'laydi, unda alohida asosiy kompyuterlar tarmoqlarning jismoniy
manzillari bilan emas, balki IP-manzillar bilan aniqlanadi.
 TCP / IP har bir protokolning javob berishini aniq belgilaydigan ko'p darajali
arxitekturadan foydalanadi.
TCP va UDP tarmoq dasturlari uchun yuqori darajadagi xizmat ma'lumotlarini
taqdim etadi va har ikkisi ham ma'lumotlar paketlarini uzatishda IP-ga tayanadi.
Ip paketlarni o'z manziliga yo'naltirish uchun javobgardir. Internetning asosiy
kompyuterlarida ishlaydigan ikkita dasturlari orasidagi ma'lumotlar ushbu
kompyuterlardagi TCP/IP stakanlarini yuqoriga va pastga "sayohat" qiladi.
Yuboruvchi tomonidagi TCP/IP modullari tomonidan qo'shilgan ma'lumotlar
qabul qiluvchi uchida tegishli TCP/IP modullari tomonidan" kesiladi " va manba
ma'lumotlarini qayta yaratish uchun ishlatiladi.
12
Foydalanilagan adabiyotlar ro’yxati
1. Кучерявый А. E. «Интернет вещей» Kompyuter tarmoqlari
chuqurlashtirilgan kursi (X.Zayniddinov, O'rinboyev, A.Beletskiy).
2. Nigmatov X. Kompyuternыe seti i sistemы v IP telefonii. Shыmkent.2013.
240 str.
3. Abduganiev A.A. Internet asoslari.Toshkent. 2011.20 bet.
4. Abduganiev A.A. Internet muloqat vositasi. Toshkent. 2011. 21.bet.
5. Abduganiev A.A. Internetning texnik va texnologik ta’minoti. Toshkent.
2011. 23 bet.
6. Makarov N.V. «Informatika» Moskva: 2001. «Finansы i statistika»
nashriyoti. 3-nashr.
13