Asbob uskunalar bo’limida hujjat aylanishining axborot tizimini loyihalash Reja: 1.Kirish I Bob.1.1. Axborotlashgan jamiyatni shakllantirish jarayonlari 1.2. Axborot tizimlari tushunchasi. Axborot tizimlarini boshqarish II Bob.2.1 Loyihalashning umumiy masalalari va asosiy loyihalash hujjatlari 2.2. Bo‘limdagi texnologik jarayonni loyihalash 2.3.Foydalanilgan adabiyotlar 3.Xulosa Kirish Mamlakatimiz ishlab chiqarish sohalarini axborotlashtirish jamiyat rivojlanishining obyektiv jarayoni hamda zarur bo’lgan axborotlarni yig’ish, saqlash, uzatish, qayta ishlash va taqdim etishning tabiiy davomidir. Iqtisodiyot, ishlab chiqarish, aloqa, ilmiy-tadqiqot, ta’lim, tibbiyot va biznes sohalaridagi mehnat sifati, mehnat unumdorligi va samaradorlik darajasini yuksaltirish ularda tadbiq qilinayotgan eng zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan bog’liq. Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari to’plangan axborot mahsulotlarini kishilarga tezkor sur’atda yetkazib sermehnatlik darajasini kamaytirgan holda mavjud muammolarni hal etish uchun keng imkoniyatlar yaratib bermoqda. texnologiyalarini Shuning uchun ham axborot-kommunikatsiyalar iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida samarali qo’llash mamlakatni texnologik va iqtisodiy jihatdan rivojlantirishni ifodalovchi ko’rsatkich bo’lib xizmat qilmoqda. Axborotlashgan jamiyat iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy jihatdan yanada yuksalishga, mamlakatda ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini va mehnat unumdorligini oshirishga, iqtisodiyotni makro va mikro darajada boshqarishni takomillashtirish hamda istiqbolli ilmiy yo’nalishlarni rivojlantirishga katta zamin yaratib beradi. Bunday jamiyatni barpo etish ilmiy-texnika taraqqiyoti yutuqlari va axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini ilg’or ishlab chiqarish sohalarida qo’llash hamda materiallar va xom-ashyo yaratish bilan chambarchas bog’langan. Jamiyatning asosiy ijtimoiy ishlab chiqaruvchi kuchi sanalmish inson barkamolligi yo’lida axborotlashtirish jarayonlari asosiy negiz bo’lib xizmat qiladi. U insonlarga eng zamonaviy kompyuter texnika vositalarini amaliyotda keng qo’llash bo’yicha malakasini oshirishga va o’zining tuganmas qobiliyatini amalda sinab ko’rishga katta imkoniyat tug’diradi. Insonning axborotni qayta ishlash bo’yicha imkoniyatlarini kuchaytiruvchi zamonaviy texnologiyalar bilan qurollantirish - axborotlashtirish sanoatini jadal rivojlantirishni talab etuvchi eng muhim texnik, iqtisodiy vazifa hisoblanadi. Iqtisodiyotda axborot texnologiyalaridan foydalanish iqtisodiy axborotlar sifati, uning aniqligi, ob'ektivligi, tezkorligini va buning natijasi sifatida esa boshqaruv qarorlarini o’z vaqtida qabul qilish imkoniyati oshishini taьminlaydi. Demak, axborotlashtirishning milliy tizimini shakllantirish shu kunning eng dolzarb vazifalardan biri bo’lib, jamiyat taraqiyotining asosiy omili hisoblanadi. Axborot texnologiyalarini joriy qilishning asosiy mezoni har bir insonning, har qanday bozor munosabatida va davlat boshqaruvida yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Axborot texnologiyalari inson faoliyatining barcha sohalarida qo’llaniladigan, tashkiliy, iqtisodiy va ijtimoiy tuzilishga ega bo’lgan axborot tizimini o’z ichiga oladi. Axborot tizimlari va texnologiyalari yildan-yilga kishilik faoliyatining turli sohalarida yanada keng qo’llanilib borilmoqda. Ularni yaratish, ishga tushirish va keng qo’llashdan maqsad - jamiyat va insonning butun xayot faoliyatini axborotlashtirish borasidagi muammolarini hal etishdir. Ma’lumki, hozirgi davrda O‘zbekiston Respublikasining barcha sohalarida ko‘plab axborot-kommunikatsiya texnologiyalari qo‘llanilmoqda. Ularni yaratish, faoliyat olib borish va keng tarqalishidan asosiy maqsad jamiyatning axborotlashtirish muammolarining еchimi hisoblanadi. Respublikamizning ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishida axborot kommunikatsiya texnologiyalari muhim o‘rin egallashini nazarga tutgan holda hukumatimiz tomonidan bir qator qonunlar, Prezident farmonlari va Vazirlar Mahkamasi qarorlari hamda vazirlik va idoralar tomonidan sohaning tashkiliy huquqiy bazasini tashkil etuvchi me’yoriy hujjatlar ishlab chiqilgan. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi turli tashkilot va korxonalarda axborot tizimlaridan foydalanish bilan uzviy bog‘liq. Shunday qilib, yangi axborot texnologiyalarini boshqaruv-chilar, mutaxassislar, texnik xodimlar uchun axborotni qayta ishlash, qarorlar qabul qilish hamda axborotlarni to‘liq va aniq ma’lumotlar bilan ta’minlashga yordam beruvchi zamonaviy axborot tizimlarini yaratish imkonini beradi. Inson, jamoa va tashkilotning samarali faoliyati ko‘p jihatdan axborotga egalik darajasi va undan samarali foydalanish imkoniyatiga bog‘liq. Boshqacha aytganda, biror to‘g‘ri qarorni qabul qilishdan avval axborotlarni to‘plash, qayta ishlash, tahlil qilish kerak. Istalgan sohada to‘g‘ri qaror qabul qilishda katta hajmdagi axborotlarni qayta ishlash zarurati mavjud, buni osonlashtirish uchun esa maxsus texnik va dasturiy vositalarni jalb etish mumkin. Buning natijasida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga tayangan yangi axborot tizimlarini yaratishga talab ortib bormoqda. Tashkilot, korxona yoki muassasalarning tashkiliy-huquqiy bazasidan qat’i nazar aynan dolzarb va aniq axborotga egalik bilan bir qatorda, ularga mos ravishda ushbu axborotlarni to‘plash, qayta ishlash va uzatishning samarali usul va uslublaridan foydalanish muvafaqqiyatning asosiy garovi hisoblanadi. Yangi XXI asrda mamlakatlarning milliy iqtisodi globallashib, axborotlashgan iqtisod shakliga aylanmoqda. Ya’ni milliy iqtisoddagi axborot va bilimlarning tutgan o’rni tobora yuksalmoqda va ular strategik resursga aylangan. Dunyoda jamg’arilgan axborot va bilimlarning 90 % i so’nggi 30 yil mobaynida yaratilgan. Axborot va bilimlar hajmining kundan-kunga ortib borishi milliy iqtisodning barcha sohalarida, jumladan, ta’limda ham axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalaridan keng ko’lamda samarali foydalanishni talab etmoqda. Axborot xuddi an’anaviy resurslar kabi izlab topish, tarqatish mumkin bo’lgan resursga aylandi. Ushbu resursning foydalanadigan umumiy hajmi kelgusida davlatlarning strategik imkoniyatini, shuningdek mudofa qobiliyatini ham belgilab beradi, deyishga jiddiy asos bor. Axborot, kompyuterlashtirish, hisoblash texnikasi, zamonaviy axborot texnologiyasi, modellash, ma’lumotlar manbai, dasturlashtirish, shaxsiy kompyuterlar, dastur bilan ta’minlash va boshqa shu kabi ilmiy tushunchalar jamiyatni axborotlashtirishning eng muhim xususiyatlarini ifoda etadi. Axborot - ijtimoiy, iqtisodiy tabiiy fanlarning, tafakkur ilmining taraqqiyoti natijasida yuzaga kelgan bilim va ma’lumotlar, kishilarning amaliy faoliyati davomida to’plagan tajribalari majmui demakdir. Inson axborot oqimi ichra yashar ekan, turli-tuman voqea, xodisalar va jarayonlarning bir - biriga aloqadorligini, o’zaro munosabati mohiyatini tahlil etish, mushohada va mulohaza qilib ko’rish maqsadida ko’pdan ko’p dalil va raqamlarga murojaat qiladi. Axborot tufayli nazariy bilimlar amaliyot bilan birlashadi. Hozirgi zamon fan-texnika taraqqiyoti axborot oqimining juda ham kengayishiga olib keldi. Axborot oqimining tobora kengayib borganidan shu narsa ham dalolat bera oladiki, o’tgan asrning 70-yillar o’rtalariga keliboq ishlab chiqarish kuchlari taraqqiyoti shunday darajaga etgan ediki, ulardan oqilona foydalanish, ijtimoiy ishlab chiqarishni jadallashtirish uchun yiliga 1016 arifmetik amalni bajarish kerak bo’ladi. Tabiiyki, bunday murakkab hisob - kitobni cho’t qoqib amalga oshirib bo’lmaydi. 10 milliard kishi bir yil davomida tinmay ishlagan taqdirdagina shuncha arifmetik amalni yecha olishi mumkin. Axborot resurslarini oqilona tashkil etish va foydalanishda ular mehnat, moddiy va energetik resurslar ekvivalenti sifatida namoyon bo’ladi. Ayni paytda axborot — bu boshqa barcha resurslardan oqilona va samarali foydalanish hamda ularni asrab-avaylashga ko’maklashuvchi yagona resurs turidir. XXI asrga kelib insoniyat tarixida ilk bor sanoati rivojlangan mamlakatlar ishlab chiqarishida axborot ish quroliga aylandi. Moddiy ishlab chiqarish sohasidan mehnat resurslarining og’ishmay axborot sohasiga o’tib borishi tendentsiyasi tobora yaqqol sezilmoqda. Buning asosiy sababi shundaki, ishlab chiqarish sur’ati o’sishi va rivojlanishi jarayonida qarorlar qabul qilish hamda boshqarish uchun zarur bo’lgan axborot hajmi oshib bormoqda. Bu o’sish avvalo, iqtisodiy, texnik, ilmiy, texnologik va ijtimoiy tizimlar va jarayonlarda namoyon bo’lmoqda. Axborot hajmining ortishi va uni qayta ishlash vositalarining rivojlanmaganligi insonning u to’g’risida ta’savvurga ega bo’lishi va ulardan foydalanishini qiyinlashtiradi. Ko’plab vaqt axborotni qidirishga, ajratishga va foydalanishga ketadi. Axborot fondlari har bir insonga xizmat qilishi uchun yangi, zamonaviy vositalar kerak bo’ladi. Shuning uchun XX asr o’rtalariga kelib axborotni ishlash sohasida ko’p odamlar shug’ullana boshladi. Axborot bilimlar manbai sifatida jamiyat uchun strategik resursga aylandi. Bu resurslardan samarali foydalanish esa jamiyatni axborotlashtirish jarayoni bilan bog’liq. Axborotlashtirish jarayoni deganda – inson faoliyatining muhim yo’nalishlarida olingan bilimlardan samarali foydalanish uchun ko’rilgan kopleks chora-tadbirlar tushuniladi. Zamonaviy va samarali yechimlar topish uchun ko’plab, struktura jihatidan murakkab axborot tizimi yaratilmoqda, natijada, axborotlashtirish jarayonida ishtirok etuvchilar soni kun sayin ortib bormoqda. Bu jamiyat va moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarining ko’plab mablag’larini shu sohaga jalb qilishga olib kelmoqda. Bu o’z navbatida insonlarni axborot resurslaridan ratsional foydalanish yo’llarini qidirishga majbur qilmoqda. Zamonaviy sharoitda yangi axborot oqimi qanchalik tez ko’paysa shu bilan birga ularning eskirish muddatlari ham tezlashmoqda, bu o’z navbatida, axborotni tanlash, unga erishish qiyinchiliklarini keltirib chiqarmoqda. Har bir injener, xizmatchi, rahbar o’z faoliyati davomida ko’plab qog’ozlarga bitilgan axborotni tahlil qilishiga to’g’ri keladi. Bu esa axborotga erishish uchun ko’plab vaqt sarflashga to’g’ri kelib, ishni tashkil qilish unumdorligiga salbiy ta’sir qiladi. Bunday muammolarni samarali yechish jamiyatni axborotlashtirish masalasini ko’ndalang qilib qo’ymoqda. Jamiyatni axborotlashtirish – yuridik va jismoniy shaxslarning axborotga bo’lgan ehtiyojlarini qondirish uchun axborot resurslari, axborot texnologiyalari hamda axborot tizimlaridan foydalangan holda sharoit yaratishning tashkiliy ijtimoiy iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy jarayonidir. Jamiyatni axborotlashtirish jarayoni quyidagi qator muammolarni hal etilishini talab etadi: 1. Hisoblash texnika vositalarini jamiyat faoliyatining barcha tarmoqlariga tadbiq qilish. 2. Jamiyat a’zolarini hisoblash texnikasi vositalaridan samarali foydalanishga o’rgatish. 3. Jamiyat a’zolarining turli xil extiyojlarini qondirishda axborot resurslaridan to’la va samarali foydalanishlarini ta’minlash. Axborotlashgan jamiyat – ko’pchilik ishlovchilarning axborot, ayniqsa uning oliy shakli bo’lmish bilimlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan band bo’lgan jamiyatidir. Axborotlashgan jamiyatning o’ziga xos jihatlari quyidagilarda namoyon bo’ladi: axborot iqtisodiyotining rivojlanishi; axborot tangligini bartaraf etish; axborot texnologiyasining globalligiga erishish; turli axborot resurslariga erkin kirib borilishi; axborot resurslarining ustunligini ta’minlash; yangi axborot texnikasi va texnologiyalarini keng qo’llash; boshqaruv faoliyatida axborotdan samarali foydalanish. Axborotlashgan jamiyatda inson axborot bilan ishlash bo’yicha ma’lum darajadagi axborot madaniyatiga ega bo’lishi zarur. Buning uchun shaxsni axborotni tez qabul qilish va katta hajmini qayta ishlash, zamonaviy vositalar, usullar va texnologiyalardan foydalanishga tayyorlash lozim. Axborot madaniyati deganda – jamiyat a’zolarining axborotdan maqsadli foydalanish, axborotni qayta ishlash va uzatish, zamonaviy texnik-tashkiliy vositalardan va usullaridan foydalanish ko’nikmalariga ega bo’lishi tushuniladi. Axborotlashgan jamiyat quyidagi jihatlarda namoyon bo’ladi: texnik qurilmalardan foydalanish ko’nikmalariga ega bo’lish; o’z faoliyatida kompyuter, axborot texnologiyalaridan foydalanish; turli manbalardan axborotni olishni bilish va undan samarali foydalanish; axborotni tahliliy qayta ishlash asoslarini egallash; o’z faoliyatiga taalluqli axborotni bilish va u bilan ishlashni uddalash. Axborotlashgan jamiyatning shakllanish va takomillashish muammolariga bag’ishlangan chet el va mamlakatimiz olimlarining ilmiy ishlari salmog’i oz emas. «Axborotlashgan jamiyat» tushunchasini birinchilar qatorida amerikalik iqtisodchi olim F. Maxlup ilmiy doiraga kiritgan. U monopoliya raqobatida patentlashtirish tizimining tutgan o’rnini statistik usullar asosida o’rganib, AQSH yalpi ichki mahsulotida axborotning miqdoriy jihatdan tavsiflanishini ko’rib chiqdi. Olim axborotni tovar sifatida qabul qilish kontseptsiyasiga asoslangan holda Amerikada kelajakda jamiyat rivojlanishining asosiy sharti «axborotlashgan iqtisod» bo’lishi g’oyasini ilgari surdi. Axborot intellektual faoliyatning muhim mahsuloti sanaladi. Sanoati rivojlangan barcha mamlakatlarda ushbu mahsulotlarni o’z foydalanuvchilariga yetkazishning «usullari va vositalari» ni ishlab chiqish hamda joriy etish jadal sur’atlarda olib borilmoqdaki, bu axborot tizimlari va texnologiyalari sanoatini yaratishda o’z aksini topgan. Axborot texnologiyasi - axborotni to’plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish va uni tarqatish uchun foydalaniladigan uslublar, qurilmalar, usullar va jarayonlar majmui. Axborot texnologiyalari industriyasining yuzaga kelishi ularning axborot jamiyatini yaratishni qanday ta’minlashiga bog’liq. Axborot texnologiyalari industriyasi axborot mahsulotlari va vositalarini ishlab chiqaradi hamda iste’molchilarga yetkazadi. Axborot mahsulotlari deganda avvalo, an’anaviy yo’l bilan yoki elektron texnika yordamida olingan turli bilimlar sohasi, shuningdek ma’lumot va axborotning boshqa shakllari tushuniladi. Axborot texnologiyalari rivojlanishi bevosita iqtisodiy ob’ektlarning axborot tizimlaridan foydalanishi bilan bog’liq.Zamonaviy axborot texnologiyalari rahbarlarga, mutahassislarga, texnik xodimlarga axborotni qayta ishlash va qarorlar qabul qilishda hamda to’liq va ishonchli bo’lgan zamonaviy axborot tizimini yaratishda ko’mak beradi. Axborot texnologiyalari ma’lumotlarni qayta ishlashning mustaqil tizimi sifatida ham, funksiyaviy tarkibiy qism sifatida ham ishlaydi va yanada yirik tizim doirasida boshqaruv jarayonini ta’minlaydi. Bunday tizimlar qatoriga sanoat korxonalari, firmalar, korporatsiyalar, moliya-kredit va tijorat-savdo tashkilotlari ishlab chiqarish va xo’jalik jarayonlarining avtomatlashtirilgan boshqarish, ilmiy tajribalar, iqtisodiy-matematik modeli, ma’lumotlarni qayta ishlash tizimi, kutubxona xizmati va boshqa bir qator sohalar kiradi. Hozirgi kunda nafaqat ta’lim sohasiga, balki milliy iqtisodning barcha tarmoqlariga: tijorat, biznes va boshqalarga zamonaviy axborot texnologiyalari keng ko’lamda kirib kelmoqda. Axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarining hayotimiz barcha jabhalariga kirib kelishi biznes va ta’limni yo’lga qo’yish mexanizmlarini tubdan o’zgartirib bormoqda. Iqtisodiyot tarmoqlari va jamiyatning axborotni tezkor ayirboshlashga, jahon axborot resurslariga kirib borishga bo’lgan yuqori ehtiyoji, ta’lim jarayonlarini va kishilarning kundalik turmushini kompyuterlashtirish zaruriyati, shuningdek, axborot va ma’lumotlar bazasi tashkil etilishini ta’minlash ehtiyoji ushbu muhim qarorlarning qabul qilinishi uchun asos bo’ldi. Korxonalarni texnik jihatdan qayta qurollantirish, kam chiqitli va chiqitsiz texnologiyalardan, ilg’or konstruktsiyali materiallardan foydalanish dasturlarini amalga oshirish asosidagina mehnat unumdorligini o’stirish, mahsulot sifatini yaxshilash, aholining harid talabini qondirish, ilm - fan ishlab chiqarish tarmoqlarini, ayniqsa, elektronika, asbobsozlik, yangi hisoblash texnikasi, zamonaviy aloqa vositalari ishlab chiqarishini rivojlantirish va ularni amaliyotda qo’llash vazifasi kelib chiqadi. Bularning hammasi axborotlashtirishning ulkan imkoniyatlaridan eng samarali foydalanishni, uning bozor munosabatlariga o’tish davridagi jarayonlariga ta’sirini kuchaytirishning eng dolzarb vazifasiga aylantirmoqda. Axborot jarayonlarini tashkil etish uslublarini takomillashtirish hozirgi vaqtning asosiy masalalaridan biri hisoblanadi, uni muvaffaqiyatli yechimini topish iqtisodiy tizimlarni boshqarishning keyingi rivojlanish darajasini belgilaydi. Uni bozor uslublari bilan taraqqiy toptirilishi iqtisodiyotda katta ijobiy o’zgarishlarga olib borishi zarur. Axborotni yig’ish, qayta ishlash va uzatish jarayonlarining zamonaviy uslublar va vositalar asosida takomillashtirilishi nafaqat axborotga erishish tezkorligini ko’taradi, balki sifatli axborotga erishish hisobiga boshqarish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Shuning uchun axborot jarayonlarining ratsional tashkil etilishi boshqarishni mukamallashtirishda markaziy bo’g’in hisoblanadi va iqtisodiy subyektlar strategik kursini nomoyon etadi. Avtomatlashgan axborot tizimida ma’lumotlarni qayta ishlashning tezkorligini oshirishda boshlang’ich axborot hajmining ortiqchaligi, ya’ni boshqarish obyekti haqidagi tushayotgan ma’lumotlarni tartiblashmaganligi salbiy ta’sir ko’rsatmoqda. Ma’lumotlarni taqdim etish protseduralarini oddiylashtirish, obyekt alohida bo’g’inlarini faoliyatini kelishtirish avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Shunday qilib, insonlarni ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy muammolarni hal etishga safarbar qilmoq uchun tegishli axborotni o’z vaqtida to’plab, qayta ishlab, muayyan bir tartibga solish va zudlik bilan kishilarga yetkazish kerak bo’ladi. Buning uchun jamiyatni axborotlashtirish dasturini amalga oshirish va ilg’or axborot texnologiyasini joriy etish zarur. Axborot tizimining maqsadi – muayyan professional faoliyat bilan bog’liq bo’lgan professional axborot ishlab chiqarish. Axborot tizimlari har qanday sohadagi vazifalarni hal qilish jarayonida zarur bo’ladigan axborotni to’plash, saqlash, ishlov berish, chiqarib berishni ta’minlaydi. Axborot tizimi – qo’yilgan maqsadlarga erishish yo’lida axborotni to’plash, saqlash, ishlov berish va chiqarishda foydalaniladigan vositalar, usullar va xodimlarning o’zaro bog’liq majmui. Avtomatlashtirish tizimlarini loyihalashni avtomatlashtirish masalalari asosan ikkita me`yoriy hujjat bilan belgilanadi: -sanoat ko`rilishi uchun ishlab chiqiladigan loyiha va sistemalar qo`llanmasi (SN202-81); -avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish jarayonlarini loyihalash bo`yicha asbobsozlik avtomatlashtirish vositalari va boshqaruv tizimlari Vazirligi tomonidan tasdiqlangan yuriqnoma (VSN-281-75); Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari elektron hisoblash mashinalarini qo`llash asosida yaratishda sanoatning ma`lum sohasidagi texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini ishlab chiqish bo`yicha umumsoha uslubiy materiallari asosida olib boriladi. Texnologik jarayonni loyihalash ishlov berish obyektini o'zgartirib, mahsulotning yakuniy ko‘rinishi va sifatiga erishish uchun ketma-ket bajariladigan ishlovlarni ishlab chiqishdan iborat. Texnologik jarayonni ishlab chiqish jarayonning tarkibiy qismi hisoblanadi. Ishlab chiqarishning texnologik jarayoni sxemalar (shakllar) ko'rinishida tuziladi va unda barcha ishlovlar ko'rsatiladi. Ularni bajarish uchun bo'limda texnologik uskunalar, ishlab chiqarishga kerakli mebel va yordamchi vositalar loyihalangan bo’lishi kerak. Loyihalanadigan texnologik jarayon va o'rnatiladigan uskunalar ishlab chiqarish yuklamasi va chiqariladigan mahsulot tavsifi bilan asoslangan bo'lishi kerak. Bo'limda turli ishlab chiqarish texnologiyasi bo‘yicha bir necha xil mahsulot tayyorlanadigan bo'lsa, har bir mahsulot turi uchun alohida texnologik jarayon shakli tuziladi. Texnologik jarayonni loyihalashda texnologik ishlovlar amalga oshiriladigan uskunalarni tanlash amalga oshiriladi. Texnologik jarayon shakllari bo'yicha ishlab chiqarish jarayoni xaritasi loyihalanadi hamda uning asosida ishlab chiqarish bo’limi rejalanadi. Ishlab chiqarish jarayoni, texnologik jarayondan tashqari yarim mahsulotni bo’limlar orasida va ishlovlar orasida saqlash, ishlab chiqarish jarayonida xomashyo, material va yarimmahsulotlarni harakatlantirish bo'yicha transport tizimlari, tayyor mahsulotlarni harakatlantirish va uskunalarga xizmat ko'rsatish masalalarini ham qamrab oladi. Yuqorida aytib o‘tilganidek, aynan bir xil nashrlar turli uskunalarda tayyorlanishi, turli usullarda bosilishi, turlicha ishlab chiqarish texnologiyasiga ega bo‘lishi hamda bezalishi bo‘yicha turlicha bo'lishi mumkin. Loyihalash jarayonida eng maqsadga mnvofiq loyihaviy qarorlarni qidirish zarurati tug‘ilsa, turlicha texnik jihozlanishga ega texnologik shakllarning bir necha variantlari tuziladi. Ishlab chiqilgan qarorlarni tahlil qilish natijasida qaror qabul qilish loyihalanadigan kerak; bunda bosma usulini tanlashga, texnologiya va texnik jihozlanishning zamonaviyligi va istiqbolliligiga qo‘yiladigan talablarni o‘rganish kerak. Axborot modelini yaratish bosqichidan so'ng tizim dizayni boshlanadi. Ushbu bosqichda texnologik yechimlarni tanlash amalga oshiriladi, ularning asosida axborot tizimi quriladi.Zamonaviy dunyoda axborot eng muhim manbalardan biriga aylandi va axborot tizimlari (IS) ga aylandi.Haqiqiy sharoitlarda dizayn bu cheklovlarni hisobga olgan holda mavjud texnologiyalar yordamida tizimning funksional talablariga javob beradigan usulni izlashdir. IS yordamida yechilgan vazifalarning xilma-xilligi qurilish prinsiplari va ularga xos bo'lgan ma'lumotlarni qayta ishlash qoidalari bilan ajralib turadigan ko'plab turli xil tizimlarning paydo bo'lishiga olib keldi.Sinovning maqsadi axborot tizimlarini yaratish jarayonini bosqichma-bosqich ko'rib chiqish.Ushbu ishning vazifalari - dizaynning asosiy maqsadi, shuningdek, axborot tizimlarini yaratish maqsadlarini aniqlash. 1. Axborot tizimlarini loyihalash.Axborot tizimlarini loyihalash har doim loyihaning maqsadini belgilashdan boshlanadi. Har qanday muvaffaqiyatli loyihaning asosiy vazifasi tizimni ishga tushirish vaqtida va uning butun faoliyati davomida quyidagilarni ta'minlashga imkon beradi: o Tizimning zaruriy funksionalligi va uning ishlashining o'zgaruvchan sharoitlariga moslashish darajasi; o Tizimning kerakli o'tkazuvchanligi; o So'rovga tizimning talab qilinadigan javob vaqti; o Kerakli rejimda tizimning muammosiz ishlashi, boshqacha qilib aytganda tizimning foydalanuvchi so'rovlarini qayta ishlashga tayyorligi va mavjudligi; o Tizimning ishlash qulayligi va uni qo'llab-quvvatlash; o Zarur xavfsizlik. Ishlash tizim samaradorligining asosiy hal qiluvchi omilidir. Yaxshi dizayn yuqori samarali tizimning asosidir. Axborot tizimlari dizayni uchta asosiy yo'nalishni o'z ichiga oladi: · Ma'lumotlar bazasida amalga oshiriladigan ma'lumotlar ob'ektlarini loyihalash; · Ma'lumotlarga so'rovlarning bajarilishini ta'minlaydigan dasturlarni, ekranlarni, hisobotlarni loyihalash; · Muayyan muhit yoki texnologiyani hisobga olish, ya'ni: tarmoq topologiyasi, apparat konfiguratsiyasi, foydalanilgan arxitektura (fayl-server yoki mijoz-server), parallel ishlash, tarqatilgan ma'lumotlarni qayta ishlash va hk. Zamonaviy metodologiyaga ko'ra, IPni yaratish jarayoni barcha bosqichlarda bir qator kelishilgan modellarni qurish va izchil o'zgartirish jarayonidir. hayot sikli (Umr aylanishi) IS. Hayotiy tsiklning har bir bosqichida o'ziga xos modellar yaratiladi tashkilotlar, IS talablari, IS loyihalar, dastur talablari va boshqalar. Modellar loyiha jamoasining ishchi guruhlari tomonidan tuziladi, saqlanadi va loyiha omborida to'planadi. Modellarni yaratish, ularni boshqarish, o'zgartirish va jamoaviy foydalanishni ta'minlash maxsus dasturiy vositalar - CASE-vositalari yordamida amalga oshiriladi. ISni yaratish jarayoni ma'lum bir muddat bilan cheklangan va ma'lum bir mahsulot (modellar, dasturiy mahsulotlar, hujjatlar va boshqalar) chiqarilishi bilan yakunlangan bir qator bosqichlarga (bosqichlarga) bo'linadi. Odatda ISni yaratishning quyidagi bosqichlari ajratiladi: tizimga talablarni shakllantirish, loyihalash, tatbiq etish, sinovdan o'tkazish, ishga tushirish, ishlatish va texnik xizmat ko'rsatish. ISni yaratish jarayonining dastlabki bosqichi - bu tashkilotda yuzaga keladigan va uning maqsad va vazifalarini amalga oshiradigan biznes jarayonlarini modellashtirish. Biznes jarayonlari va biznes funksiyalari nuqtai nazaridan tavsiflangan tashkilot modeli ISga qo'yiladigan asosiy talablarni shakllantirishga imkon beradi. Uslubiyatning ushbu asosiy prinsipi tizimni loyihalash talablarini shakllantirishda obyektivlikni ta'minlaydi. IP talablarini tavsiflash uchun modellar to'plami keyinchalik IP kontseptual dizaynini tavsiflovchi modellar tizimiga aylantiriladi. IS arxitekturasining modellari, dasturiy ta'minot (dasturiy ta'minot) va axborotni qo'llab-quvvatlashga (IO) talablar shakllantirildi. Keyin dasturiy ta'minot va IO arxitekturasi shakllanadi, korporativ ma'lumotlar bazalari va individual dasturlar ajratiladi, dasturlarga talablar modellari shakllantiriladi va ularni ishlab chiqish, sinovdan o'tkazish va integratsiyalash ishlari olib boriladi. Tashkilot faoliyatini tahlil qilish bosqichida amalga oshiriladigan ISni yaratishning dastlabki bosqichlaridan maqsad, mijozlar tashkilotining maqsadlari va vazifalarini to'g'ri va aniq aks ettiradigan ISga qo'yiladigan talablarni shakllantirishdir. Tashkilot ehtiyojlariga javob beradigan IP yaratish jarayonini belgilash uchun ushbu ehtiyojlarning nima ekanligini aniqlash va aniq bayon qilish kerak. Buning uchun xaridorlarning IP-ga bo'lgan talablarini aniqlash va tashkilotning maqsadlari va vazifalariga muvofiqligini ta'minlash uchun ularni IPloyihasini ishlab chiqish talablariga modellar tilida xaritalash zarur. IS talablarini shakllantirish vazifasi eng muhimlaridan biri, rasmiylashtirilishi qiyin va xatolar yuz berganda eng qimmat va ularni tuzatish qiyin. Zamonaviy vositalar va dasturiy mahsulotlar tayyor talablarga muvofiq tezkor ravishda IS yaratishga imkon beradi. Ammo ko'pincha ushbu tizimlar mijozlarni qoniqtirmaydi, ko'plab modifikatsiyalarni talab qiladi, bu IP-ning haqiqiy narxining keskin ko'tarilishiga olib keladi. Ushbu vaziyatning asosiy sababi tahlil bosqichida IP talablarining noto'g'ri, noto'g'ri yoki to'liq belgilanmaganligi. Loyihalash bosqichida dastlab ma'lumotlar modellari shakllanadi. Dizaynerlar tahlil natijalarini kirish sifatida qabul qiladilar. Ma'lumotlarning mantiqiy va jismoniy modellarini yaratish ma'lumotlar bazasi dizaynining muhim qismidir. Tahlil davomida olingan axborot modeli avval mantiqiy, so'ngra jismoniy ma'lumotlar modeliga aylantiriladi. Ma'lumotlar bazasi sxemasini loyihalash bilan parallel ravishda barcha IS modullarining texnik tavsiflarini olish uchun jarayonlarni loyihalash ishlari olib boriladi. Ushbu ikkala dizayn jarayoni bir-biri bilan chambarchas bog'liq, chunki ba'zi bir biznes mantiqlari odatda ma'lumotlar bazasida amalga oshiriladi (cheklovlar, saqlangan protseduralar). Jarayonlarni loyihalashtirishning asosiy maqsadi - tahlil qilish bosqichida olingan funksiyalarni axborot tizimining modullariga solishtirish. Modullarni loyihalashda dastur interfeyslari aniqlanadi: menyu tartibi, oynalarni ko'rish, tezkor tugmalar va tegishli qo'ng'iroqlar. Loyihalash bosqichining yakuniy mahsulotlari: · Ma'lumotlar bazasi sxemasi (tahlil bosqichida ishlab chiqilgan ER-modeli asosida); · Tizim modullari uchun texnik xususiyatlar to'plami (ular funksional modellarga asoslangan). Bundan tashqari, dizayn bosqichida IP arxitekturasini ishlab chiqish, shu jumladan platforma (lar) ni tanlash va operatsion tizim (operatsion tizimlar). Geterogen ICda bir nechta kompyuterlar turli xil apparat platformalarida va turli xil operatsion tizimlarda ishlashi mumkin. Platformani tanlashdan tashqari, loyihalash bosqichida arxitekturaning quyidagi xususiyatlari aniqlanadi: · Bu "fayl-server" yoki "mijoz-server" arxitekturasi bo'ladimi; Quyidagi qatlamlarga ega bo'lgan 3 darajali arxitektura bo'ladimi: server, o'rta dastur (dastur serveri), mijoz dasturiy ta'minoti; · Ma'lumotlar bazasi markazlashtiriladimi yoki tarqatiladimi. Agar ma'lumotlar bazasi tarqatilsa, ma'lumotlarning muvofiqligi va dolzarbligini saqlash uchun qanday mexanizmlardan foydalaniladi; · Ma'lumotlar bazasi bir hil bo'ladimi, ya'ni barcha ma'lumotlar bazasi serverlari bitta sotuvchidan bo'ladimi (masalan, barcha serverlar faqat Oracle yoki barcha serverlar faqat DB2 UDB). Agar ma'lumotlar bazasi bir hil bo'lmasa, turli ishlab chiqaruvchilarning ma'lumotlar bazalari o'rtasida ma'lumotlar almashinuvi uchun qanday dasturiy ta'minotdan foydalaniladi (loyiha doirasida mavjud yoki ishlab chiqilgan); · Parallel ma'lumotlar bazasi serverlari (masalan, Oracle Parallel Server, DB2 UDB) kerakli ishlashga erishish uchun ishlatiladimi. Dizayn bosqichi IS uchun texnik dizaynni ishlab chiqish bilan yakunlanadi. Amalga oshirish bosqichida operatsion hujjatlar uchun dasturiy ta'minotni yaratish amalga oshiriladi. Tizimning alohida modulini ishlab chiqqandan so'ng, ikkita asosiy maqsadga ega bo'lgan avtonom test o'tkaziladi: · Modulning ishlamay qolishini aniqlash (qattiq ishlamay qolish); · Modulning texnik shartlarga muvofiqligi (barcha kerakli funktsiyalar mavjudligi, keraksiz funktsiyalarning yo'qligi). Avtonom test muvaffaqiyatli o'tganidan so'ng, modul tizimning ishlab chiqilgan qismiga kiritiladi va yaratilgan modullar guruhi o'zaro ta'sirini kuzatishi kerak bo'lgan aloqa testlaridan o'tadi. Bundan tashqari, modullar guruhi operatsion ishonchliligi uchun sinovdan o'tkaziladi, ya'ni ular, birinchidan, tizimdagi nosozliklarni simulyatsiya qilish testlaridan, ikkinchidan, ishdan chiqish orasidagi ish vaqtini sinab ko'rishadi. Sinovlarning birinchi guruhi tizimning dasturiy ta'minotdagi nosozliklardan, apparatdagi nosozliklardan qanchalik tiklanishini ko'rsatadi. Sinovlarning ikkinchi guruhi normal ishlash paytida tizimning barqarorlik darajasini aniqlaydi va tizimning ishlash vaqtini taxmin qilishga imkon beradi. Barqarorlik sinovlari to'plami tizimdagi eng yuqori yukni simulyatsiya qiladigan testlarni o'z ichiga olishi kerak. Keyin barcha modullar to'plami tizim sinovidan o'tadi - uning sifat darajasini ko'rsatadigan ichki mahsulotni qabul qilish testi. Bunga funksionallik testlari va tizimning ishonchliligi testlari kiradi. Axborot tizimining so'nggi sinovi - qabul qilish testlari. Bunday test axborot tizimini mijozga ko'rsatishni o'z ichiga oladi va amalga oshirish mijozning talablariga javob berishini ko'rsatish uchun real biznes jarayonlarini simulyatsiya qiladigan testlar guruhini o'z ichiga olishi kerak. Axborot tizimi (IS) Axborot modelini, ko'pincha - inson faoliyatining har qanday sohasini saqlashga mo'ljallangan tizimmi. Ushbu tizim axborot jarayonlari oqimi uchun vositalarni ta'minlashi kerak: Tizimlar axborotni saqlaydigan va qayta ishlaydigan ma'lumot va hisoblash tizimlari deyiladi. Axborot tizimi ma'lumot manbasidan ma'lumotlarni oladi. Ushbu ma'lumotlar saqlash uchun yuboriladi yoki tizimda biroz qayta ishlanadi va keyin iste'molchiga o'tkaziladi. Iste'molchi va axborot tizimining o'zi o'rtasida qayta aloqa o'rnatilishi mumkin. Bunday holda, axborot tizimi chaqiriladi yopiq... Kanal mulohaza iste'molchining olingan ma'lumotlarga bo'lgan munosabatini hisobga olish zarur bo'lganda zarur. Axborot tizimi quyidagilardan iborat: o ma'lumot manbai, o IC apparati, o ISning dasturiy qismi, o axborot iste'molchisi. Qo'lda qo'llaniladigan axborot tizimlari axborotni qayta ishlashning zamonaviy texnik vositalarining yo'qligi va inson tomonidan barcha operatsiyalarni bajarishi bilan tavsiflanadi. Masalan, kompyuterlari bo'lmagan kompaniyadagi menejerning faoliyati to'g'risida biz uni qo'lda ishlaydigan IS bilan ishlaydi deb aytishimiz mumkin. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari (AIS) ISning eng mashhur sinfidir. Axborotni qayta ishlash jarayonida ham inson, ham texnik vositalar ishtirok etishi kerak, bunda asosiy rol kompyuterga yuklanadi. Avtomatik axborot tizimlari barcha ma'lumotlarni qayta ishlash operatsiyalarini inson aralashuvisiz, turli xil robotlarni amalga oshiradi. Avtomatik axborot tizimlarining misoli ba'zi bir Internet-qidiruv tizimlari, masalan, Google, bu erda veb-saytlar haqidagi ma'lumotlar qidiruv roboti tomonidan avtomatik ravishda to'planadi va inson omili qidiruv natijalarining reytingiga ta'sir qilmaydi. Axborot-qidirish tizimlari - dasturiy ta'minot tizimi foydalanuvchini qiziqtirgan ma'lumotlarni saqlash, izlash va berish uchun. Axborot-analitik tizimlar - ma'lumotlarni tahliliy qayta ishlashga mo'ljallangan axborot tizimlari sinfi. Axborot-qaror tizimlari - bu ma'lum bir algoritmga muvofiq ma'lumotlarni qayta ishlaydigan tizimlar. Vaziyat markazlari (axborot-tahlil komplekslari) Dasturiy ta'minot va apparatni amalga oshirish nuqtai nazaridan bir qator tipik IC arxitekturalarini ajratib ko'rsatish mumkin: 1. An'anaviy me'moriy echimlar ajratilgan fayl serverlaridan (File-server) yoki ma'lumotlar bazasi serverlaridan (Client-server) foydalanishga asoslangan. 2. Korporativ axborot tizimlari Internet texnologiyasiga asoslangan (Intranet dasturlari). 3. "Ma'lumotlar omborlari" (DataWarehouse) - bir xil bo'lmagan axborot resurslari, shu jumladan birlashgan axborot muhiti. 4. Ob'ektga yo'naltirilgan yondashuvga asoslangan axborot va hisoblash komponentlarining integratsiyalashgan arxitekturasi, ular global tarqatiladigan axborot dasturlarini yaratish uchun ishlatiladi (Service Oriented architecture SOA). Rivojlanish sanoati avtomatlashtirilgan axborot boshqaruv tizimlari 1950-1960 yillarda paydo bo'lgan va asr oxiriga kelib ancha to'liq shakllarga ega bo'lgan. Birinchi bosqichda ISni loyihalashda asosiy yondashuv "pastdan yuqoriga" usuli bo'lib, tizim hozirgi paytda korxona faoliyatini qo'llab-quvvatlash uchun eng muhim bo'lgan dasturlar to'plami sifatida yaratilgan. Ushbu loyihalarning asosiy maqsadi takrorlanadigan mahsulotlarni yaratish emas, balki ma'lum bir muassasaning hozirgi ehtiyojlariga xizmat qilish edi. Ushbu yondashuv bugungi kunda qisman saqlanib qolmoqda. "Patchwork avtomatizatsiyasi" doirasida individual funktsiyalarni qo'llab-quvvatlash juda yaxshi ta'minlangan, ammo integral avtomatizatsiya tizimini rivojlantirish strategiyasi deyarli mavjud emas va funktsional quyi tizimlarning integratsiyasi mustaqil va juda murakkab muammoga aylanadi. O'z bo'limlaringizni yaratish orqali va avtomatlashtirish boshqaruvi, korxonalar o'z-o'zidan "joylashishga" harakat qilishdi. Shu bilan birga, ish texnologiyalari va lavozim ta'riflarining davriy o'zgarishlari, foydalanuvchilarning bir xil ma'lumotlarga nisbatan turli xil qarashlari bilan bog'liq bo'lgan qiyinchiliklar, alohida xodimlarning tobora ko'proq istaklarini qondirish uchun dasturiy mahsulotlar doimiy ravishda takomillashib borishiga olib keldi. Natijada, dasturchilarning ham, yaratilgan ISlarning ham ishlari tizim menejerlari va foydalanuvchilari noroziligiga sabab bo'ldi. Keyingi bosqich ulangan turli muassasalar va korxonalar faoliyatini avtomatlashtirish uchun etarlicha standart dasturiy vositalarga ehtiyoj borligini anglagan holda. Muammolarning barchasidan ishlab chiquvchilar eng sezilarli narsani aniqladilar: buxgalteriya hisobi, analitik hisob va texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish. Tizimlar "yuqoridan pastga" loyihalashtirila boshlandi, ya'ni. bitta dastur ko'plab foydalanuvchilarning ehtiyojlarini qondirishi kerak degan taxmin asosida. Foydalanish g'oyasi universal dastur ishlab chiquvchilarga ma'lumotlar bazasi tuzilishini, ekran shakllarini va hisoblash algoritmlarini tanlash qobiliyatini sezilarli darajada cheklaydi. "Yuqoridan" qo'yilgan qat'iy ramka tizimni ma'lum bir korxonaning o'ziga xos xususiyatlariga moslashuvchan ravishda moslashtirishga imkon bermaydi: analitik va ishlab chiqarish-texnologik buxgalteriya hisobining zarurligini hisobga olish, ma'lumotlarni qayta ishlashning zarur protseduralarini kiritish, ma'lum bir foydalanuvchining funktsiyalari va texnologiyasini hisobga olgan holda har bir ish joyi uchun interfeysni ta'minlash. Ushbu muammolarni hal qilish tizimga jiddiy o'zgartirishlarni talab qiladi. Shunday qilib, tizimni amalga oshirish uchun moddiy va vaqt xarajatlari va uni mijozning talablariga moslashtirish odatda rejalashtirilgan ko'rsatkichlardan sezilarli darajada oshadi. Shu bilan birga, IS mijozlari o'z faoliyatini boshqarish va rejalashtirishda korporativ ma'lumotlardan kompleks foydalanish imkoniyatini ta'minlashga qaratilgan talablarni tobora ko'proq ilgari surishni boshladilar. Shunday qilib, axborot tizimlarini yaratish uchun yangi metodologiyani shakllantirishning dolzarb ehtiyoji paydo bo'ldi. Loyihalash metodologiyasi axborot tizimlari IS hayot sikli (LC) shaklida tizimlarni yaratish va saqlash jarayonini tavsiflaydi, ularni ular ustida bajarilgan bosqichlar va jarayonlar ketma-ketligi sifatida taqdim etadi. Har bir bosqich uchun bajarilgan ishlarning tarkibi va ketma-ketligi, olingan natijalar, ishni bajarish uchun zarur bo'lgan usul va vositalar, ishtirokchilarning rollari va majburiyatlari va boshqalar belgilanadi. IS hayot tsiklining bunday rasmiy tavsifi jamoaviy rivojlanish jarayonini rejalashtirish va tashkil qilish va ushbu jarayonni boshqarishni ta'minlashga imkon beradi. Axborot tizimlarini yaratish metodologiyasini yaratish maqsadi ISni loyihalashtirish jarayonini tartibga solish va ISning o'ziga ham, rivojlanish jarayonining xususiyatlariga ham talablarning bajarilishini ta'minlash maqsadida ushbu jarayonni boshqarishni ta'minlash. Uslubiyatni amalga oshirish ushbu jarayonning to'liq va aniq ta'rifi, shuningdek, IP-ning butun hayot tsikli davomida kontseptsiyadan amalga oshirilgunga qadar IP yaratish uchun zamonaviy usul va texnologiyalarni qo'llash tufayli IP yaratish jarayoni murakkabligining pasayishiga olib kelishi kerak. IP-ning hayot tsikli uni yaratish va ishlatish jarayonida tizim bilan sodir bo'ladigan bir qator voqealar sifatida ifodalanishi mumkin. Hayotiy tsikl modeli tizimning turli holatlarini aks ettiradi, ma'lum bir ISga ehtiyoj paydo bo'lgan paytdan boshlab va uni ishlatishdan butunlay chiqib ketish paytigacha tugaydi. Hozirda quyidagilar ma'lum va foydalanilmoqda hayot tsikli modellari: Kaskad modeli loyihaning barcha bosqichlarini qat'iy belgilangan tartibda ketma-ket bajarilishini ta'minlaydi. Keyingi bosqichga o'tish oldingi bosqichda ishni to'liq yakunlashni anglatadi. Qidiruv boshqaruv bilan bosqichma-bosqich model bosqichlar orasidagi teskari aloqa davrlari bilan takrorlash orqali ISni rivojlantirishni ta'minlaydi. Bosqichlararo o'zgarishlar har xil bosqichlarda rivojlanish natijalarining haqiqatan ham mavjud bo'lgan o'zaro ta'sirini hisobga olishga imkon beradi; har bir bosqichning yashash vaqti butun rivojlanish davrida uzaytiriladi. Spiral model Spiralning har bir burilishida mahsulotning keyingi versiyasi yaratiladi, loyiha talablari aniqlanadi, uning sifati aniqlanadi va keyingi navbatning ishi rejalashtiriladi. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish tizimlarini loyihalashni amalga oshirishda loyiha topshirig`iga quyidagi boshlang`ich ma`lumotlarni kiritiladi: 9 -qurilmalarning tavsifnomalariga ega bo`lgan texnologik sxemalar, quvurlarning ulanish-kommunikatsiyalari haqiqiy ichki diametrlari, devorlarning qalinligi va quvurlar materiali ko`rsatilgan holda beriladi; Tavsifnoma va qiymatlari zarur texnologik talablarga javob beriladigan nazorat qilinuvchi va rostlanuvchi parametrlarni masofadan boshqariluvchi kuch elektr qurilmalari va boshqalar ro`yxati: -texnologik uskunalar va quvirlarni shitlar va pultlarni tavsiya etilayotgan joyi ko`rsatilgan holda ishlab chiqarish xonalarining chizmalari (reja, kesimda) -avtomatlashtirish vositalari, asboblarning joylashishi ko`rsatilgan texnologik uskunalarning chizmalari va uskunalar bilan birga komplektda keltiriladigan asboblar ro`yxati, shitlar, boshqaruv stansiyalari va boshqa qurilmalarning chizmalari; -shitlar, pultlar va boshqa texnik vositalar hamda avtomatlashtirish tizimlarining joylashtirilishi zarur bo`lgan xonalarning ko`rilish chizmalari; -o`zgaruvchan va o`zgarmas tokga ega bo`lgan elektr ta`minoti sxemalari: bu yerda texnik vositalar va avtomatlashtirish tizimlarini ta`minlovchi kuchlanish va quvvati hamda elektr uskunalarini yerga ulash sxemalari, ishga tushirish asboblari va boshqaruv stansiyasini tiplari; -suv ta`minoti sxemalari: quvurlarning diametri, suvning sarfi, bosimi, harorati ko`rsatiladi; -havo almashtirish tizimi sxemalari, havoni tozalash va ko`rilish uskunalari havoning bosimi, harorati, namligi va changlanish darajasi ko`rsatilgan holda beriladi; -rostlovchi orginlar, toraytiruvchi qurilmalar va surov varaqlarini to`ldirish uchun zarur bo`lgan boshlang`ich ma`lumotlar; Tizimlarning avtomatlashtirish vositalarining ishonchliligiga bo`lgan talablar; namunaviy loyihalar va loyiha yechimlarining texnik hujjatlari: Loyihani ishlab chiqishda bosh loyihachi asosan texnologik bo`lim va barcha bajariladigan ish hajmini belgilab beradi, shu jumladan maxsus ishtirokchi tashkilotlar avtomatlashtirish, santexnika, elektr ta`minoti, suv ta`miniti va boshqa bo`limlarni loyihalashda qatnashadilar. Xulosa Demak, axborot texnologiyalari rivojlanishining zamonaviy jahon darajasi shundayki, respublikada jahon axborot makonining infratuzilmalari va milliy axborot-hisoblash tarmog’i integratsiyasiga mos keluvchi milliy tizimini yaratish iqtisodiyot, boshqarish, fan va ta’lim samaradorligining muhim omili bo’lmoqda. Bu muammolar ancha murakkab va ayti paytda respublikamiz uchun dolzarbdir. Hozirda olib borilayotgan iqtisodiy, tuzilmaviy va boshqa o’zgarishlarni amalga oshirish natijalari respublikada axborotlashtirish bilan bog’liq muammolarning qanday va qaysi muddatlarda hal etishga ham bog’liqdir. Axborot texnologiyalari to’g’risida gap ketganda, qayta ishlashning materiali sifatida ham, mahsulot sifatida ham axborot ishtirok etadi. Biroq bu ob’ekt, jarayon yoki hodisa tug’risidagi sifat jihatidan yangi ma’lumot bo’ladi. Texnologiya xodimning axborot bilan ishlash usuli va uslubi hamda texnik vositalar orqali namoyon bo’ladi. Sanoat ishlab chiqarishida har qanday texnologiya mahsulotni yaratishning boshidan oxirigacha bo’lgan texnologik jarayonni qamrab oluvchi tarkibiy elementlari majmuining bayonini ifodalaydi. Tarkibiy ele-mentlarining (texnologik operatsiyalar) tarkibi ikki asosiy omil bilan aniqlanadi: birinchidan, mazkur texnologik jarayon asosiga nisbatan sifatli usullar va printsiplar orqali, ikkinchidan, mahsulotni tayyorlashning oxirgi jarayonidagi texnologik operatsiyani bajarish uchun jalb etish mumkin bo’lgan asbob-uskuna vositalari orqali. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Алимов Р.Х., Юлчиева Г.Т., ва бошқалар “Ахборот технологиялари ва тизимлари” дарслик-Т.: ТДИУ, 2010й. 2. Ғуломов С.С, Алимов Р.Х, ва бошқалар. “Ахборот тизимлари ва технологиялари” “Шарқ”, Т-2000 й. 3. Алимов Р.Х, Юлчиева Г.Т., Алишов Ш.А. “Ахборот технологияси ва тизимлари”. Маъруза матнлари. Т: - ТДИУ, 2005 й. 4. Alimov R.X, Begalov B.A., Yulchiеva G.T., Alishov Sh.A. “Iqtisodiyotda axborot tеxnologiyalari”. O`quv q`llanma. T.: - O`YUAJN, 2005 y. 5. Бегалов Б.А. Ахборот-коммуникациялар бозори: шаклланиш, тенденциялар, эконометрик моделлаштириш ва ривожланиш. Монография. – Тошкент: Фан, 2001. 6.Gаziеvа R.T. vа b. Tеxnоlоgik jаrаyonlаrni аvtоmаtlаshtirish. -T.; Bilim, 2004, 240 b. 7.Sirоjiddinоv O`.S.. Аvtоmаtikа аsоslаri vа mikrоprоsеssоr tеxnikаsi: O`quv qo`llаnmа; Sаmаrqаnd.-2008., 60 bеt.