Uploaded by Nursulton Orzikulov

Asbob uskunalar bo

advertisement
Asbob uskunalar bo’limida hujjat aylanishining axborot tizimini loyihalash
Reja:
1.Kirish
I Bob.1.1. Axborotlashgan jamiyatni shakllantirish jarayonlari
1.2. Axborot tizimlari tushunchasi. Axborot tizimlarini boshqarish
II Bob.2.1 Loyihalashning umumiy masalalari va asosiy loyihalash hujjatlari
2.2. Bo‘limdagi texnologik jarayonni loyihalash
2.3.Foydalanilgan adabiyotlar
3.Xulosa
Kirish
Mamlakatimiz
ishlab
chiqarish
sohalarini
axborotlashtirish
jamiyat
rivojlanishining obyektiv jarayoni hamda zarur bo’lgan axborotlarni yig’ish,
saqlash, uzatish, qayta ishlash va taqdim etishning tabiiy davomidir. Iqtisodiyot,
ishlab chiqarish, aloqa, ilmiy-tadqiqot, ta’lim, tibbiyot va biznes sohalaridagi
mehnat sifati, mehnat unumdorligi va samaradorlik darajasini yuksaltirish ularda
tadbiq qilinayotgan eng zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan
bog’liq.
Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari to’plangan axborot
mahsulotlarini kishilarga tezkor sur’atda yetkazib sermehnatlik darajasini
kamaytirgan holda mavjud muammolarni hal etish uchun keng imkoniyatlar
yaratib
bermoqda.
texnologiyalarini
Shuning
uchun
ham
axborot-kommunikatsiyalar
iqtisodiyotning
barcha
tarmoqlarida
samarali
qo’llash
mamlakatni texnologik va iqtisodiy jihatdan rivojlantirishni ifodalovchi ko’rsatkich
bo’lib xizmat qilmoqda.
Axborotlashgan jamiyat iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy jihatdan yanada
yuksalishga, mamlakatda ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini va mehnat
unumdorligini oshirishga, iqtisodiyotni makro va mikro darajada boshqarishni
takomillashtirish hamda istiqbolli ilmiy yo’nalishlarni rivojlantirishga katta zamin
yaratib beradi. Bunday jamiyatni barpo etish ilmiy-texnika taraqqiyoti yutuqlari va
axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini ilg’or ishlab chiqarish sohalarida
qo’llash hamda materiallar va xom-ashyo yaratish bilan chambarchas bog’langan.
Jamiyatning asosiy ijtimoiy ishlab chiqaruvchi kuchi sanalmish
inson barkamolligi yo’lida axborotlashtirish jarayonlari asosiy negiz bo’lib xizmat
qiladi. U insonlarga eng zamonaviy kompyuter texnika vositalarini amaliyotda
keng qo’llash bo’yicha malakasini oshirishga va o’zining tuganmas qobiliyatini
amalda sinab ko’rishga katta imkoniyat tug’diradi.
Insonning axborotni qayta ishlash bo’yicha imkoniyatlarini kuchaytiruvchi
zamonaviy texnologiyalar bilan qurollantirish - axborotlashtirish sanoatini jadal
rivojlantirishni talab etuvchi eng muhim texnik, iqtisodiy vazifa hisoblanadi.
Iqtisodiyotda axborot texnologiyalaridan foydalanish iqtisodiy axborotlar
sifati, uning aniqligi, ob'ektivligi, tezkorligini va buning natijasi sifatida esa
boshqaruv qarorlarini o’z vaqtida qabul qilish imkoniyati oshishini taьminlaydi.
Demak, axborotlashtirishning milliy tizimini shakllantirish shu kunning eng
dolzarb vazifalardan biri bo’lib, jamiyat taraqiyotining asosiy omili hisoblanadi.
Axborot texnologiyalarini joriy qilishning asosiy mezoni har bir insonning, har
qanday bozor munosabatida va davlat boshqaruvida yo’naltirilgan bo’lishi kerak.
Axborot texnologiyalari inson faoliyatining barcha sohalarida qo’llaniladigan,
tashkiliy, iqtisodiy va ijtimoiy tuzilishga ega bo’lgan axborot tizimini o’z ichiga
oladi.
Axborot tizimlari va texnologiyalari yildan-yilga kishilik faoliyatining turli
sohalarida yanada keng qo’llanilib borilmoqda. Ularni yaratish, ishga tushirish va
keng qo’llashdan maqsad - jamiyat va insonning butun xayot faoliyatini
axborotlashtirish borasidagi muammolarini hal etishdir.
Ma’lumki, hozirgi davrda O‘zbekiston Respublikasining barcha sohalarida
ko‘plab axborot-kommunikatsiya texnologiyalari qo‘llanilmoqda. Ularni yaratish,
faoliyat olib borish va keng tarqalishidan asosiy maqsad jamiyatning
axborotlashtirish muammolarining еchimi hisoblanadi. Respublikamizning ijtimoiy
va iqtisodiy rivojlanishida axborot kommunikatsiya texnologiyalari muhim o‘rin
egallashini nazarga tutgan holda hukumatimiz tomonidan bir qator qonunlar,
Prezident farmonlari va Vazirlar Mahkamasi qarorlari hamda vazirlik va idoralar
tomonidan sohaning tashkiliy huquqiy bazasini tashkil etuvchi me’yoriy hujjatlar
ishlab chiqilgan.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi turli tashkilot va
korxonalarda axborot tizimlaridan foydalanish bilan uzviy bog‘liq. Shunday qilib,
yangi axborot texnologiyalarini boshqaruv-chilar, mutaxassislar, texnik xodimlar
uchun axborotni qayta ishlash, qarorlar qabul qilish hamda axborotlarni to‘liq va
aniq ma’lumotlar bilan ta’minlashga yordam beruvchi zamonaviy axborot
tizimlarini yaratish imkonini beradi.
Inson, jamoa va tashkilotning samarali faoliyati ko‘p jihatdan axborotga
egalik darajasi va undan samarali foydalanish imkoniyatiga bog‘liq. Boshqacha
aytganda, biror to‘g‘ri qarorni qabul qilishdan avval axborotlarni to‘plash, qayta
ishlash, tahlil qilish kerak. Istalgan sohada to‘g‘ri qaror qabul qilishda katta
hajmdagi axborotlarni qayta ishlash zarurati mavjud, buni osonlashtirish uchun esa
maxsus texnik va dasturiy vositalarni jalb etish mumkin. Buning natijasida
zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga tayangan yangi axborot
tizimlarini
yaratishga
talab
ortib
bormoqda.
Tashkilot,
korxona
yoki
muassasalarning tashkiliy-huquqiy bazasidan qat’i nazar aynan dolzarb va aniq
axborotga egalik bilan bir qatorda, ularga mos ravishda ushbu axborotlarni
to‘plash, qayta ishlash va uzatishning samarali usul va uslublaridan foydalanish
muvafaqqiyatning asosiy garovi hisoblanadi.
Yangi
XXI
asrda
mamlakatlarning
milliy
iqtisodi
globallashib,
axborotlashgan iqtisod shakliga aylanmoqda. Ya’ni milliy iqtisoddagi axborot va
bilimlarning tutgan o’rni tobora yuksalmoqda va ular strategik resursga aylangan.
Dunyoda jamg’arilgan axborot va bilimlarning 90 % i so’nggi 30 yil mobaynida
yaratilgan. Axborot va bilimlar hajmining kundan-kunga ortib borishi milliy
iqtisodning barcha sohalarida, jumladan, ta’limda ham axborot-kommunikatsiyalar
texnologiyalaridan keng ko’lamda samarali foydalanishni talab etmoqda.
Axborot xuddi an’anaviy resurslar kabi izlab topish, tarqatish mumkin
bo’lgan resursga aylandi. Ushbu resursning foydalanadigan umumiy hajmi
kelgusida davlatlarning strategik imkoniyatini, shuningdek mudofa qobiliyatini
ham belgilab beradi, deyishga jiddiy asos bor. Axborot, kompyuterlashtirish,
hisoblash texnikasi, zamonaviy axborot texnologiyasi, modellash, ma’lumotlar
manbai, dasturlashtirish, shaxsiy kompyuterlar, dastur bilan ta’minlash va boshqa
shu kabi ilmiy tushunchalar jamiyatni axborotlashtirishning eng muhim
xususiyatlarini ifoda etadi.
Axborot - ijtimoiy, iqtisodiy tabiiy fanlarning, tafakkur ilmining taraqqiyoti
natijasida yuzaga kelgan bilim va ma’lumotlar, kishilarning amaliy faoliyati
davomida to’plagan tajribalari majmui demakdir. Inson axborot oqimi ichra yashar
ekan, turli-tuman voqea, xodisalar va jarayonlarning bir - biriga aloqadorligini,
o’zaro munosabati mohiyatini tahlil etish, mushohada va mulohaza qilib ko’rish
maqsadida ko’pdan ko’p dalil va raqamlarga murojaat qiladi. Axborot tufayli
nazariy bilimlar amaliyot bilan birlashadi. Hozirgi zamon fan-texnika taraqqiyoti
axborot oqimining juda ham kengayishiga olib keldi. Axborot oqimining tobora
kengayib borganidan shu narsa ham dalolat bera oladiki, o’tgan asrning 70-yillar
o’rtalariga keliboq ishlab chiqarish kuchlari taraqqiyoti shunday darajaga etgan
ediki, ulardan oqilona foydalanish, ijtimoiy ishlab chiqarishni jadallashtirish uchun
yiliga 1016 arifmetik amalni bajarish kerak bo’ladi. Tabiiyki, bunday murakkab
hisob - kitobni cho’t qoqib amalga oshirib bo’lmaydi. 10 milliard kishi bir yil
davomida tinmay ishlagan taqdirdagina shuncha arifmetik amalni yecha olishi
mumkin.
Axborot resurslarini oqilona tashkil etish va foydalanishda ular mehnat,
moddiy va energetik resurslar ekvivalenti sifatida namoyon bo’ladi. Ayni paytda
axborot — bu boshqa barcha resurslardan oqilona va samarali foydalanish hamda
ularni asrab-avaylashga ko’maklashuvchi yagona resurs turidir.
XXI asrga kelib insoniyat tarixida ilk bor sanoati rivojlangan mamlakatlar
ishlab chiqarishida axborot ish quroliga aylandi. Moddiy ishlab chiqarish
sohasidan mehnat resurslarining og’ishmay axborot sohasiga o’tib borishi
tendentsiyasi tobora yaqqol sezilmoqda. Buning asosiy sababi shundaki, ishlab
chiqarish sur’ati o’sishi va rivojlanishi jarayonida qarorlar qabul qilish hamda
boshqarish uchun zarur bo’lgan axborot hajmi oshib bormoqda. Bu o’sish avvalo,
iqtisodiy, texnik, ilmiy, texnologik va ijtimoiy tizimlar va jarayonlarda namoyon
bo’lmoqda.
Axborot
hajmining
ortishi
va
uni
qayta
ishlash
vositalarining
rivojlanmaganligi insonning u to’g’risida ta’savvurga ega bo’lishi va ulardan
foydalanishini qiyinlashtiradi. Ko’plab vaqt axborotni qidirishga, ajratishga va
foydalanishga ketadi. Axborot fondlari har bir insonga xizmat qilishi uchun yangi,
zamonaviy vositalar kerak bo’ladi. Shuning uchun XX asr o’rtalariga kelib
axborotni ishlash sohasida ko’p odamlar shug’ullana boshladi. Axborot bilimlar
manbai sifatida jamiyat uchun strategik resursga aylandi. Bu resurslardan samarali
foydalanish esa jamiyatni axborotlashtirish jarayoni bilan bog’liq.
Axborotlashtirish jarayoni deganda – inson faoliyatining muhim
yo’nalishlarida olingan bilimlardan samarali foydalanish uchun ko’rilgan kopleks
chora-tadbirlar tushuniladi. Zamonaviy va samarali yechimlar topish uchun
ko’plab, struktura jihatidan murakkab axborot tizimi yaratilmoqda, natijada,
axborotlashtirish jarayonida ishtirok etuvchilar soni kun sayin ortib bormoqda. Bu
jamiyat va moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarining ko’plab mablag’larini shu
sohaga jalb qilishga olib kelmoqda. Bu o’z navbatida insonlarni axborot
resurslaridan ratsional foydalanish yo’llarini qidirishga majbur qilmoqda.
Zamonaviy sharoitda yangi axborot oqimi qanchalik tez ko’paysa shu bilan birga
ularning eskirish muddatlari ham tezlashmoqda, bu o’z navbatida, axborotni
tanlash, unga erishish qiyinchiliklarini keltirib chiqarmoqda. Har bir injener,
xizmatchi, rahbar o’z faoliyati davomida ko’plab qog’ozlarga bitilgan axborotni
tahlil qilishiga to’g’ri keladi. Bu esa axborotga erishish uchun ko’plab vaqt
sarflashga to’g’ri kelib, ishni tashkil qilish unumdorligiga salbiy ta’sir qiladi.
Bunday muammolarni samarali yechish jamiyatni axborotlashtirish masalasini
ko’ndalang qilib qo’ymoqda.
Jamiyatni axborotlashtirish – yuridik va jismoniy shaxslarning axborotga
bo’lgan ehtiyojlarini qondirish uchun axborot resurslari, axborot texnologiyalari
hamda axborot tizimlaridan foydalangan holda sharoit yaratishning tashkiliy
ijtimoiy iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy jarayonidir.
Jamiyatni axborotlashtirish jarayoni quyidagi qator muammolarni hal etilishini
talab etadi:
1. Hisoblash texnika vositalarini jamiyat faoliyatining barcha tarmoqlariga tadbiq
qilish.
2. Jamiyat a’zolarini hisoblash texnikasi vositalaridan samarali foydalanishga
o’rgatish.
3. Jamiyat a’zolarining turli xil extiyojlarini qondirishda axborot resurslaridan to’la
va samarali foydalanishlarini ta’minlash.
Axborotlashgan jamiyat – ko’pchilik ishlovchilarning axborot, ayniqsa uning
oliy shakli bo’lmish bilimlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga
oshirish bilan band bo’lgan jamiyatidir.
Axborotlashgan jamiyatning o’ziga xos jihatlari quyidagilarda namoyon
bo’ladi:
 axborot iqtisodiyotining rivojlanishi;
 axborot tangligini bartaraf etish;
 axborot texnologiyasining globalligiga erishish;
 turli axborot resurslariga erkin kirib borilishi;
 axborot resurslarining ustunligini ta’minlash;
 yangi axborot texnikasi va texnologiyalarini keng qo’llash;
 boshqaruv faoliyatida axborotdan samarali foydalanish.
Axborotlashgan jamiyatda inson axborot bilan ishlash bo’yicha ma’lum darajadagi
axborot madaniyatiga ega bo’lishi zarur. Buning uchun shaxsni axborotni tez qabul
qilish va katta hajmini qayta ishlash, zamonaviy vositalar, usullar va
texnologiyalardan foydalanishga tayyorlash lozim.
Axborot madaniyati deganda – jamiyat a’zolarining axborotdan maqsadli
foydalanish, axborotni qayta ishlash va uzatish, zamonaviy texnik-tashkiliy
vositalardan va usullaridan foydalanish ko’nikmalariga ega bo’lishi tushuniladi.
Axborotlashgan jamiyat quyidagi jihatlarda namoyon bo’ladi:
 texnik qurilmalardan foydalanish ko’nikmalariga ega bo’lish;
 o’z faoliyatida kompyuter, axborot texnologiyalaridan foydalanish;
 turli manbalardan axborotni olishni bilish va undan samarali foydalanish;
 axborotni tahliliy qayta ishlash asoslarini egallash;
 o’z faoliyatiga taalluqli axborotni bilish va u bilan ishlashni uddalash.
Axborotlashgan jamiyatning shakllanish va takomillashish muammolariga
bag’ishlangan chet el va mamlakatimiz olimlarining ilmiy ishlari salmog’i oz
emas. «Axborotlashgan jamiyat» tushunchasini birinchilar qatorida amerikalik
iqtisodchi olim F. Maxlup ilmiy doiraga kiritgan. U monopoliya raqobatida
patentlashtirish tizimining tutgan o’rnini statistik usullar asosida o’rganib, AQSH
yalpi ichki mahsulotida axborotning miqdoriy jihatdan tavsiflanishini ko’rib
chiqdi. Olim axborotni tovar sifatida qabul qilish kontseptsiyasiga asoslangan
holda Amerikada kelajakda jamiyat rivojlanishining asosiy sharti «axborotlashgan
iqtisod» bo’lishi g’oyasini ilgari surdi.
Axborot
intellektual
faoliyatning
muhim
mahsuloti
sanaladi.
Sanoati
rivojlangan barcha mamlakatlarda ushbu mahsulotlarni o’z foydalanuvchilariga
yetkazishning «usullari va vositalari» ni ishlab chiqish hamda joriy etish jadal
sur’atlarda olib borilmoqdaki, bu axborot tizimlari va texnologiyalari sanoatini
yaratishda o’z aksini topgan.
Axborot texnologiyasi - axborotni to’plash, saqlash, izlash, unga ishlov
berish va uni tarqatish uchun foydalaniladigan uslublar, qurilmalar, usullar va
jarayonlar majmui.
Axborot texnologiyalari industriyasining yuzaga kelishi ularning axborot
jamiyatini yaratishni qanday ta’minlashiga bog’liq. Axborot texnologiyalari
industriyasi axborot mahsulotlari va vositalarini ishlab chiqaradi hamda
iste’molchilarga yetkazadi.
Axborot mahsulotlari deganda avvalo, an’anaviy yo’l bilan yoki elektron
texnika yordamida olingan turli bilimlar sohasi, shuningdek ma’lumot va
axborotning boshqa shakllari tushuniladi.
Axborot texnologiyalari rivojlanishi bevosita iqtisodiy ob’ektlarning axborot
tizimlaridan foydalanishi bilan bog’liq.Zamonaviy axborot texnologiyalari
rahbarlarga, mutahassislarga, texnik xodimlarga axborotni qayta ishlash va qarorlar
qabul qilishda hamda to’liq va ishonchli bo’lgan zamonaviy axborot tizimini
yaratishda ko’mak beradi.
Axborot texnologiyalari ma’lumotlarni qayta ishlashning mustaqil tizimi
sifatida ham, funksiyaviy tarkibiy qism sifatida ham ishlaydi va yanada yirik tizim
doirasida boshqaruv jarayonini ta’minlaydi. Bunday tizimlar qatoriga sanoat
korxonalari, firmalar, korporatsiyalar, moliya-kredit va tijorat-savdo tashkilotlari
ishlab chiqarish va xo’jalik jarayonlarining avtomatlashtirilgan boshqarish, ilmiy
tajribalar, iqtisodiy-matematik modeli, ma’lumotlarni qayta ishlash tizimi,
kutubxona xizmati va boshqa bir qator sohalar kiradi. Hozirgi kunda nafaqat ta’lim
sohasiga, balki milliy iqtisodning barcha tarmoqlariga: tijorat, biznes va
boshqalarga zamonaviy axborot texnologiyalari keng ko’lamda kirib kelmoqda.
Axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarining hayotimiz barcha jabhalariga
kirib kelishi biznes va ta’limni yo’lga qo’yish mexanizmlarini tubdan o’zgartirib
bormoqda.
Iqtisodiyot tarmoqlari va jamiyatning axborotni tezkor ayirboshlashga, jahon
axborot resurslariga kirib borishga bo’lgan yuqori ehtiyoji, ta’lim jarayonlarini va
kishilarning kundalik turmushini kompyuterlashtirish zaruriyati, shuningdek,
axborot va ma’lumotlar bazasi tashkil etilishini ta’minlash ehtiyoji ushbu muhim
qarorlarning qabul qilinishi uchun asos bo’ldi.
Korxonalarni texnik jihatdan qayta qurollantirish, kam chiqitli va chiqitsiz
texnologiyalardan, ilg’or konstruktsiyali materiallardan foydalanish dasturlarini
amalga oshirish asosidagina mehnat unumdorligini o’stirish, mahsulot sifatini
yaxshilash, aholining harid talabini qondirish, ilm - fan ishlab chiqarish
tarmoqlarini, ayniqsa, elektronika, asbobsozlik, yangi hisoblash texnikasi,
zamonaviy aloqa vositalari ishlab chiqarishini rivojlantirish va ularni amaliyotda
qo’llash vazifasi kelib chiqadi. Bularning hammasi axborotlashtirishning ulkan
imkoniyatlaridan eng samarali foydalanishni, uning bozor munosabatlariga o’tish
davridagi
jarayonlariga ta’sirini
kuchaytirishning
eng
dolzarb vazifasiga
aylantirmoqda.
Axborot jarayonlarini tashkil etish uslublarini takomillashtirish hozirgi
vaqtning asosiy masalalaridan biri hisoblanadi, uni muvaffaqiyatli yechimini topish
iqtisodiy tizimlarni boshqarishning keyingi rivojlanish darajasini belgilaydi. Uni
bozor uslublari bilan taraqqiy toptirilishi iqtisodiyotda katta ijobiy o’zgarishlarga
olib borishi zarur.
Axborotni yig’ish, qayta ishlash va uzatish jarayonlarining zamonaviy
uslublar va vositalar asosida takomillashtirilishi nafaqat axborotga erishish
tezkorligini ko’taradi, balki sifatli axborotga erishish hisobiga boshqarish
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Shuning uchun axborot jarayonlarining
ratsional tashkil etilishi boshqarishni mukamallashtirishda markaziy bo’g’in
hisoblanadi va iqtisodiy subyektlar strategik kursini nomoyon etadi.
Avtomatlashgan axborot tizimida ma’lumotlarni qayta ishlashning tezkorligini
oshirishda boshlang’ich axborot hajmining ortiqchaligi, ya’ni boshqarish obyekti
haqidagi tushayotgan ma’lumotlarni tartiblashmaganligi salbiy ta’sir ko’rsatmoqda.
Ma’lumotlarni taqdim etish protseduralarini oddiylashtirish, obyekt alohida
bo’g’inlarini faoliyatini kelishtirish avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Shunday qilib, insonlarni ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy muammolarni hal etishga
safarbar qilmoq uchun tegishli axborotni o’z vaqtida to’plab, qayta ishlab,
muayyan bir tartibga solish va zudlik bilan kishilarga yetkazish kerak bo’ladi.
Buning uchun jamiyatni axborotlashtirish dasturini amalga oshirish va ilg’or
axborot texnologiyasini joriy etish zarur.
Axborot tizimining maqsadi – muayyan professional faoliyat bilan bog’liq bo’lgan
professional axborot ishlab chiqarish. Axborot tizimlari har qanday sohadagi
vazifalarni hal qilish jarayonida zarur bo’ladigan axborotni to’plash, saqlash,
ishlov berish, chiqarib berishni ta’minlaydi.
Axborot tizimi – qo’yilgan maqsadlarga erishish yo’lida axborotni to’plash,
saqlash, ishlov berish va chiqarishda foydalaniladigan vositalar, usullar va
xodimlarning o’zaro bog’liq majmui.
Avtomatlashtirish tizimlarini loyihalashni avtomatlashtirish masalalari asosan
ikkita me`yoriy hujjat bilan belgilanadi:
-sanoat ko`rilishi uchun ishlab chiqiladigan loyiha va sistemalar qo`llanmasi
(SN202-81);
-avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish jarayonlarini loyihalash bo`yicha asbobsozlik
avtomatlashtirish
vositalari
va
boshqaruv
tizimlari
Vazirligi
tomonidan
tasdiqlangan yuriqnoma (VSN-281-75);
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari elektron
hisoblash mashinalarini qo`llash asosida yaratishda sanoatning ma`lum sohasidagi
texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini ishlab chiqish
bo`yicha umumsoha uslubiy materiallari asosida olib boriladi.
Texnologik jarayonni loyihalash ishlov berish obyektini o'zgartirib,
mahsulotning yakuniy ko‘rinishi va sifatiga erishish uchun ketma-ket bajariladigan
ishlovlarni ishlab chiqishdan iborat. Texnologik jarayonni ishlab chiqish
jarayonning tarkibiy qismi hisoblanadi. Ishlab chiqarishning texnologik jarayoni
sxemalar (shakllar) ko'rinishida tuziladi va unda barcha ishlovlar ko'rsatiladi.
Ularni bajarish uchun bo'limda texnologik uskunalar, ishlab chiqarishga kerakli
mebel va yordamchi vositalar loyihalangan bo’lishi kerak.
Loyihalanadigan texnologik jarayon va o'rnatiladigan uskunalar ishlab chiqarish
yuklamasi va chiqariladigan mahsulot tavsifi bilan asoslangan bo'lishi kerak.
Bo'limda turli ishlab chiqarish texnologiyasi bo‘yicha bir necha xil mahsulot
tayyorlanadigan bo'lsa, har bir mahsulot turi uchun alohida texnologik jarayon
shakli tuziladi. Texnologik jarayonni loyihalashda texnologik ishlovlar amalga
oshiriladigan uskunalarni tanlash amalga oshiriladi. Texnologik jarayon shakllari
bo'yicha ishlab chiqarish jarayoni xaritasi loyihalanadi hamda uning asosida ishlab
chiqarish bo’limi rejalanadi. Ishlab chiqarish jarayoni, texnologik jarayondan
tashqari yarim mahsulotni bo’limlar orasida va ishlovlar orasida saqlash, ishlab
chiqarish jarayonida xomashyo, material va yarimmahsulotlarni harakatlantirish
bo'yicha transport tizimlari, tayyor mahsulotlarni harakatlantirish va uskunalarga
xizmat ko'rsatish masalalarini ham qamrab oladi. Yuqorida aytib o‘tilganidek,
aynan bir xil nashrlar turli uskunalarda tayyorlanishi, turli usullarda bosilishi,
turlicha ishlab chiqarish texnologiyasiga ega bo‘lishi hamda bezalishi bo‘yicha
turlicha bo'lishi mumkin. Loyihalash jarayonida eng maqsadga mnvofiq loyihaviy
qarorlarni qidirish zarurati tug‘ilsa, turlicha texnik jihozlanishga ega texnologik
shakllarning bir necha variantlari tuziladi. Ishlab chiqilgan qarorlarni tahlil qilish
natijasida qaror qabul qilish
loyihalanadigan
kerak; bunda bosma usulini tanlashga,
texnologiya va texnik
jihozlanishning zamonaviyligi
va
istiqbolliligiga qo‘yiladigan talablarni o‘rganish kerak.
Axborot modelini yaratish bosqichidan so'ng tizim dizayni boshlanadi.
Ushbu bosqichda texnologik yechimlarni tanlash amalga oshiriladi, ularning
asosida axborot tizimi quriladi.Zamonaviy dunyoda axborot eng muhim
manbalardan biriga aylandi va axborot tizimlari (IS) ga aylandi.Haqiqiy
sharoitlarda dizayn bu cheklovlarni hisobga olgan holda mavjud texnologiyalar
yordamida tizimning funksional talablariga javob beradigan usulni izlashdir.
IS yordamida yechilgan vazifalarning xilma-xilligi qurilish prinsiplari va
ularga xos bo'lgan ma'lumotlarni qayta ishlash qoidalari bilan ajralib turadigan
ko'plab turli xil tizimlarning paydo bo'lishiga olib keldi.Sinovning maqsadi axborot tizimlarini yaratish jarayonini bosqichma-bosqich ko'rib chiqish.Ushbu
ishning vazifalari - dizaynning asosiy maqsadi, shuningdek, axborot tizimlarini
yaratish maqsadlarini aniqlash.
1. Axborot tizimlarini loyihalash.Axborot tizimlarini loyihalash har doim
loyihaning maqsadini belgilashdan boshlanadi. Har qanday muvaffaqiyatli
loyihaning asosiy vazifasi tizimni ishga tushirish vaqtida va uning butun faoliyati
davomida quyidagilarni ta'minlashga imkon beradi:
o Tizimning zaruriy funksionalligi va uning ishlashining o'zgaruvchan
sharoitlariga moslashish darajasi;
o Tizimning kerakli o'tkazuvchanligi;
o So'rovga tizimning talab qilinadigan javob vaqti;
o Kerakli rejimda tizimning muammosiz ishlashi, boshqacha qilib aytganda tizimning
foydalanuvchi
so'rovlarini
qayta
ishlashga tayyorligi
va
mavjudligi;
o Tizimning ishlash qulayligi va uni qo'llab-quvvatlash;
o Zarur xavfsizlik.
Ishlash tizim samaradorligining asosiy hal qiluvchi omilidir. Yaxshi dizayn yuqori
samarali tizimning asosidir. Axborot tizimlari dizayni uchta asosiy yo'nalishni o'z
ichiga oladi:
· Ma'lumotlar bazasida amalga oshiriladigan ma'lumotlar ob'ektlarini loyihalash;
· Ma'lumotlarga so'rovlarning bajarilishini ta'minlaydigan dasturlarni, ekranlarni,
hisobotlarni loyihalash;
· Muayyan muhit yoki texnologiyani hisobga olish, ya'ni: tarmoq topologiyasi,
apparat konfiguratsiyasi, foydalanilgan arxitektura (fayl-server yoki mijoz-server),
parallel ishlash, tarqatilgan ma'lumotlarni qayta ishlash va hk. Zamonaviy
metodologiyaga ko'ra, IPni yaratish jarayoni barcha bosqichlarda bir qator
kelishilgan modellarni qurish va izchil o'zgartirish jarayonidir. hayot sikli (Umr
aylanishi) IS. Hayotiy tsiklning har bir bosqichida o'ziga xos modellar yaratiladi tashkilotlar, IS talablari, IS loyihalar, dastur talablari va boshqalar. Modellar loyiha
jamoasining ishchi guruhlari tomonidan tuziladi, saqlanadi va loyiha omborida
to'planadi. Modellarni yaratish, ularni boshqarish, o'zgartirish va jamoaviy
foydalanishni ta'minlash maxsus dasturiy vositalar - CASE-vositalari yordamida
amalga oshiriladi. ISni yaratish jarayoni ma'lum bir muddat bilan cheklangan va
ma'lum bir mahsulot (modellar, dasturiy mahsulotlar, hujjatlar va boshqalar)
chiqarilishi bilan yakunlangan bir qator bosqichlarga (bosqichlarga) bo'linadi.
Odatda ISni yaratishning quyidagi bosqichlari ajratiladi: tizimga talablarni
shakllantirish, loyihalash, tatbiq etish, sinovdan o'tkazish, ishga tushirish, ishlatish
va texnik xizmat ko'rsatish. ISni yaratish jarayonining dastlabki bosqichi - bu
tashkilotda yuzaga keladigan va uning maqsad va vazifalarini amalga oshiradigan
biznes jarayonlarini modellashtirish. Biznes jarayonlari va biznes funksiyalari
nuqtai nazaridan tavsiflangan tashkilot modeli ISga qo'yiladigan asosiy talablarni
shakllantirishga imkon beradi. Uslubiyatning ushbu asosiy prinsipi tizimni
loyihalash talablarini shakllantirishda obyektivlikni ta'minlaydi. IP talablarini
tavsiflash uchun modellar to'plami keyinchalik IP kontseptual dizaynini
tavsiflovchi modellar tizimiga aylantiriladi. IS arxitekturasining modellari, dasturiy
ta'minot (dasturiy ta'minot) va axborotni qo'llab-quvvatlashga (IO) talablar
shakllantirildi. Keyin dasturiy ta'minot va IO arxitekturasi shakllanadi, korporativ
ma'lumotlar bazalari va individual dasturlar ajratiladi, dasturlarga talablar
modellari shakllantiriladi va ularni ishlab chiqish, sinovdan o'tkazish va
integratsiyalash ishlari olib boriladi.
Tashkilot faoliyatini tahlil qilish bosqichida amalga oshiriladigan ISni
yaratishning dastlabki bosqichlaridan maqsad, mijozlar tashkilotining maqsadlari
va vazifalarini to'g'ri va aniq aks ettiradigan ISga qo'yiladigan talablarni
shakllantirishdir. Tashkilot ehtiyojlariga javob beradigan IP yaratish jarayonini
belgilash uchun ushbu ehtiyojlarning nima ekanligini aniqlash va aniq bayon qilish
kerak. Buning uchun xaridorlarning IP-ga bo'lgan talablarini aniqlash va
tashkilotning maqsadlari va vazifalariga muvofiqligini ta'minlash uchun ularni IPloyihasini ishlab chiqish talablariga modellar tilida xaritalash zarur.
IS talablarini shakllantirish vazifasi eng muhimlaridan biri, rasmiylashtirilishi qiyin
va xatolar yuz berganda eng qimmat va ularni tuzatish qiyin. Zamonaviy vositalar
va dasturiy mahsulotlar tayyor talablarga muvofiq tezkor ravishda IS yaratishga
imkon beradi. Ammo ko'pincha ushbu tizimlar mijozlarni qoniqtirmaydi, ko'plab
modifikatsiyalarni talab qiladi, bu IP-ning haqiqiy narxining keskin ko'tarilishiga
olib keladi. Ushbu vaziyatning asosiy sababi tahlil bosqichida IP talablarining
noto'g'ri, noto'g'ri yoki to'liq belgilanmaganligi.
Loyihalash bosqichida dastlab ma'lumotlar modellari shakllanadi. Dizaynerlar
tahlil natijalarini kirish sifatida qabul qiladilar. Ma'lumotlarning mantiqiy va
jismoniy modellarini yaratish ma'lumotlar bazasi dizaynining muhim qismidir.
Tahlil davomida olingan axborot modeli avval mantiqiy, so'ngra jismoniy
ma'lumotlar modeliga aylantiriladi.
Ma'lumotlar bazasi sxemasini loyihalash bilan parallel ravishda barcha IS
modullarining texnik tavsiflarini olish uchun jarayonlarni loyihalash ishlari olib
boriladi. Ushbu ikkala dizayn jarayoni bir-biri bilan chambarchas bog'liq, chunki
ba'zi bir biznes mantiqlari odatda ma'lumotlar bazasida amalga oshiriladi
(cheklovlar, saqlangan protseduralar). Jarayonlarni loyihalashtirishning asosiy
maqsadi - tahlil qilish bosqichida olingan funksiyalarni axborot tizimining
modullariga
solishtirish.
Modullarni
loyihalashda
dastur
interfeyslari
aniqlanadi: menyu tartibi, oynalarni ko'rish, tezkor tugmalar va tegishli
qo'ng'iroqlar.
Loyihalash bosqichining yakuniy mahsulotlari:
· Ma'lumotlar bazasi sxemasi (tahlil bosqichida ishlab chiqilgan ER-modeli
asosida);
· Tizim modullari uchun texnik xususiyatlar to'plami (ular funksional modellarga
asoslangan).
Bundan tashqari, dizayn bosqichida IP arxitekturasini ishlab chiqish, shu jumladan
platforma (lar) ni tanlash va operatsion tizim (operatsion tizimlar). Geterogen ICda
bir nechta kompyuterlar turli xil apparat platformalarida va turli xil operatsion
tizimlarda ishlashi mumkin. Platformani tanlashdan tashqari, loyihalash bosqichida
arxitekturaning quyidagi xususiyatlari aniqlanadi:
· Bu "fayl-server" yoki "mijoz-server" arxitekturasi bo'ladimi;
Quyidagi qatlamlarga ega bo'lgan 3 darajali arxitektura bo'ladimi: server, o'rta
dastur (dastur serveri), mijoz dasturiy ta'minoti;
· Ma'lumotlar bazasi markazlashtiriladimi yoki tarqatiladimi. Agar ma'lumotlar
bazasi tarqatilsa, ma'lumotlarning muvofiqligi va dolzarbligini saqlash uchun
qanday mexanizmlardan foydalaniladi;
· Ma'lumotlar bazasi bir hil bo'ladimi, ya'ni barcha ma'lumotlar bazasi serverlari
bitta sotuvchidan bo'ladimi (masalan, barcha serverlar faqat Oracle yoki barcha
serverlar faqat DB2 UDB). Agar ma'lumotlar bazasi bir hil bo'lmasa, turli ishlab
chiqaruvchilarning ma'lumotlar bazalari o'rtasida ma'lumotlar almashinuvi uchun
qanday dasturiy ta'minotdan foydalaniladi (loyiha doirasida mavjud yoki ishlab
chiqilgan);
· Parallel ma'lumotlar bazasi serverlari (masalan, Oracle Parallel Server, DB2
UDB) kerakli ishlashga erishish uchun ishlatiladimi.
Dizayn bosqichi IS uchun texnik dizaynni ishlab chiqish bilan yakunlanadi.
Amalga oshirish bosqichida operatsion hujjatlar uchun dasturiy ta'minotni yaratish
amalga oshiriladi.
Tizimning alohida modulini ishlab chiqqandan so'ng, ikkita asosiy maqsadga ega
bo'lgan avtonom test o'tkaziladi:
· Modulning ishlamay qolishini aniqlash (qattiq ishlamay qolish);
· Modulning texnik shartlarga muvofiqligi (barcha kerakli funktsiyalar mavjudligi,
keraksiz funktsiyalarning yo'qligi).
Avtonom test muvaffaqiyatli o'tganidan so'ng, modul tizimning ishlab chiqilgan
qismiga kiritiladi va yaratilgan modullar guruhi o'zaro ta'sirini kuzatishi kerak
bo'lgan aloqa testlaridan o'tadi.
Bundan tashqari, modullar guruhi operatsion ishonchliligi uchun sinovdan
o'tkaziladi, ya'ni ular, birinchidan, tizimdagi nosozliklarni simulyatsiya qilish
testlaridan, ikkinchidan, ishdan chiqish orasidagi ish vaqtini sinab ko'rishadi.
Sinovlarning birinchi guruhi tizimning dasturiy ta'minotdagi nosozliklardan,
apparatdagi nosozliklardan qanchalik tiklanishini ko'rsatadi. Sinovlarning ikkinchi
guruhi normal ishlash paytida tizimning barqarorlik darajasini aniqlaydi va
tizimning ishlash vaqtini taxmin qilishga imkon beradi. Barqarorlik sinovlari
to'plami tizimdagi eng yuqori yukni simulyatsiya qiladigan testlarni o'z ichiga
olishi kerak.
Keyin barcha modullar to'plami tizim sinovidan o'tadi - uning sifat darajasini
ko'rsatadigan ichki mahsulotni qabul qilish testi. Bunga funksionallik testlari va
tizimning ishonchliligi testlari kiradi.
Axborot tizimining so'nggi sinovi - qabul qilish testlari. Bunday test axborot
tizimini mijozga ko'rsatishni o'z ichiga oladi va amalga oshirish mijozning
talablariga javob berishini ko'rsatish uchun real biznes jarayonlarini simulyatsiya
qiladigan testlar guruhini o'z ichiga olishi kerak.
Axborot tizimi (IS) Axborot modelini, ko'pincha - inson faoliyatining har qanday
sohasini saqlashga mo'ljallangan tizimmi. Ushbu tizim axborot jarayonlari oqimi
uchun vositalarni ta'minlashi kerak:
Tizimlar axborotni saqlaydigan va qayta ishlaydigan ma'lumot va hisoblash
tizimlari deyiladi. Axborot tizimi ma'lumot manbasidan ma'lumotlarni oladi.
Ushbu ma'lumotlar saqlash uchun yuboriladi yoki tizimda biroz qayta ishlanadi va
keyin iste'molchiga o'tkaziladi.
Iste'molchi va axborot tizimining o'zi o'rtasida qayta aloqa o'rnatilishi mumkin.
Bunday holda, axborot tizimi chaqiriladi yopiq... Kanal mulohaza iste'molchining
olingan ma'lumotlarga bo'lgan munosabatini hisobga olish zarur bo'lganda zarur.
Axborot tizimi quyidagilardan iborat:
o ma'lumot manbai,
o IC apparati,
o ISning dasturiy qismi,
o axborot iste'molchisi.

Qo'lda qo'llaniladigan axborot tizimlari axborotni qayta ishlashning
zamonaviy texnik vositalarining yo'qligi va inson tomonidan barcha operatsiyalarni
bajarishi bilan tavsiflanadi. Masalan, kompyuterlari bo'lmagan kompaniyadagi
menejerning faoliyati to'g'risida biz uni qo'lda ishlaydigan IS bilan ishlaydi deb
aytishimiz mumkin.

Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari (AIS) ISning eng mashhur sinfidir.
Axborotni qayta ishlash jarayonida ham inson, ham texnik vositalar ishtirok etishi
kerak, bunda asosiy rol kompyuterga yuklanadi.

Avtomatik
axborot
tizimlari
barcha
ma'lumotlarni
qayta
ishlash
operatsiyalarini inson aralashuvisiz, turli xil robotlarni amalga oshiradi. Avtomatik
axborot tizimlarining misoli ba'zi bir Internet-qidiruv tizimlari, masalan, Google,
bu erda veb-saytlar haqidagi ma'lumotlar qidiruv roboti tomonidan avtomatik
ravishda to'planadi va inson omili qidiruv natijalarining reytingiga ta'sir qilmaydi.

Axborot-qidirish
tizimlari
- dasturiy
ta'minot
tizimi foydalanuvchini
qiziqtirgan ma'lumotlarni saqlash, izlash va berish uchun.

Axborot-analitik
tizimlar
-
ma'lumotlarni
tahliliy
qayta
ishlashga
mo'ljallangan axborot tizimlari sinfi.

Axborot-qaror tizimlari - bu ma'lum bir algoritmga muvofiq ma'lumotlarni
qayta ishlaydigan tizimlar.

Vaziyat markazlari (axborot-tahlil komplekslari)
Dasturiy ta'minot va apparatni amalga oshirish nuqtai nazaridan bir qator tipik IC
arxitekturalarini ajratib ko'rsatish mumkin:
1. An'anaviy me'moriy echimlar ajratilgan fayl serverlaridan (File-server) yoki
ma'lumotlar bazasi serverlaridan (Client-server) foydalanishga asoslangan.
2. Korporativ axborot tizimlari Internet texnologiyasiga asoslangan (Intranet
dasturlari).
3. "Ma'lumotlar omborlari" (DataWarehouse) - bir xil bo'lmagan axborot resurslari,
shu jumladan birlashgan axborot muhiti.
4. Ob'ektga yo'naltirilgan yondashuvga asoslangan axborot va hisoblash
komponentlarining integratsiyalashgan arxitekturasi, ular global tarqatiladigan
axborot dasturlarini yaratish uchun ishlatiladi (Service Oriented architecture SOA).
Rivojlanish sanoati avtomatlashtirilgan axborot boshqaruv tizimlari 1950-1960
yillarda paydo bo'lgan va asr oxiriga kelib ancha to'liq shakllarga ega bo'lgan.
Birinchi bosqichda ISni loyihalashda asosiy yondashuv "pastdan yuqoriga" usuli
bo'lib, tizim hozirgi paytda korxona faoliyatini qo'llab-quvvatlash uchun eng
muhim bo'lgan dasturlar to'plami sifatida yaratilgan. Ushbu loyihalarning asosiy
maqsadi takrorlanadigan mahsulotlarni yaratish emas, balki ma'lum bir
muassasaning hozirgi ehtiyojlariga xizmat qilish edi. Ushbu yondashuv bugungi
kunda qisman saqlanib qolmoqda. "Patchwork avtomatizatsiyasi" doirasida
individual funktsiyalarni qo'llab-quvvatlash juda yaxshi ta'minlangan, ammo
integral avtomatizatsiya tizimini rivojlantirish strategiyasi deyarli mavjud emas va
funktsional quyi tizimlarning integratsiyasi mustaqil va juda murakkab muammoga
aylanadi.
O'z bo'limlaringizni yaratish orqali va avtomatlashtirish boshqaruvi, korxonalar
o'z-o'zidan "joylashishga" harakat qilishdi. Shu bilan birga, ish texnologiyalari va
lavozim
ta'riflarining
davriy
o'zgarishlari,
foydalanuvchilarning
bir
xil
ma'lumotlarga nisbatan turli xil qarashlari bilan bog'liq bo'lgan qiyinchiliklar,
alohida xodimlarning tobora ko'proq istaklarini qondirish uchun dasturiy
mahsulotlar doimiy ravishda takomillashib borishiga olib keldi. Natijada,
dasturchilarning ham, yaratilgan ISlarning ham ishlari tizim menejerlari va
foydalanuvchilari noroziligiga sabab bo'ldi.
Keyingi
bosqich
ulangan turli
muassasalar
va
korxonalar
faoliyatini
avtomatlashtirish uchun etarlicha standart dasturiy vositalarga ehtiyoj borligini
anglagan holda. Muammolarning barchasidan ishlab chiquvchilar eng sezilarli
narsani aniqladilar: buxgalteriya hisobi, analitik hisob va texnologik jarayonlarni
avtomatlashtirish. Tizimlar "yuqoridan pastga" loyihalashtirila boshlandi, ya'ni.
bitta dastur ko'plab foydalanuvchilarning ehtiyojlarini qondirishi kerak degan
taxmin asosida.
Foydalanish g'oyasi universal dastur ishlab chiquvchilarga ma'lumotlar bazasi
tuzilishini, ekran shakllarini va hisoblash algoritmlarini tanlash qobiliyatini
sezilarli darajada cheklaydi. "Yuqoridan" qo'yilgan qat'iy ramka tizimni ma'lum bir
korxonaning o'ziga xos xususiyatlariga moslashuvchan ravishda moslashtirishga
imkon bermaydi: analitik va ishlab chiqarish-texnologik buxgalteriya hisobining
zarurligini hisobga olish, ma'lumotlarni qayta ishlashning zarur protseduralarini
kiritish, ma'lum bir foydalanuvchining funktsiyalari va texnologiyasini hisobga
olgan holda har bir ish joyi uchun interfeysni ta'minlash. Ushbu muammolarni hal
qilish tizimga jiddiy o'zgartirishlarni talab qiladi. Shunday qilib, tizimni amalga
oshirish uchun moddiy va vaqt xarajatlari va uni mijozning talablariga
moslashtirish odatda rejalashtirilgan ko'rsatkichlardan sezilarli darajada oshadi.
Shu bilan birga, IS mijozlari o'z faoliyatini boshqarish va rejalashtirishda
korporativ ma'lumotlardan kompleks foydalanish imkoniyatini ta'minlashga
qaratilgan talablarni tobora ko'proq ilgari surishni boshladilar. Shunday qilib,
axborot tizimlarini yaratish uchun yangi metodologiyani shakllantirishning dolzarb
ehtiyoji paydo bo'ldi. Loyihalash metodologiyasi axborot tizimlari IS hayot sikli
(LC) shaklida tizimlarni yaratish va saqlash jarayonini tavsiflaydi, ularni ular
ustida bajarilgan bosqichlar va jarayonlar ketma-ketligi sifatida taqdim etadi. Har
bir bosqich uchun bajarilgan ishlarning tarkibi va ketma-ketligi, olingan natijalar,
ishni bajarish uchun zarur bo'lgan usul va vositalar, ishtirokchilarning rollari va
majburiyatlari va boshqalar belgilanadi. IS hayot tsiklining bunday rasmiy tavsifi
jamoaviy rivojlanish jarayonini rejalashtirish va tashkil qilish va ushbu jarayonni
boshqarishni ta'minlashga imkon beradi.
Axborot tizimlarini yaratish metodologiyasini yaratish maqsadi ISni
loyihalashtirish jarayonini tartibga solish va ISning o'ziga ham, rivojlanish
jarayonining xususiyatlariga ham talablarning bajarilishini ta'minlash maqsadida
ushbu jarayonni boshqarishni ta'minlash. Uslubiyatni amalga oshirish ushbu
jarayonning to'liq va aniq ta'rifi, shuningdek, IP-ning butun hayot tsikli davomida kontseptsiyadan amalga oshirilgunga qadar IP yaratish uchun zamonaviy usul va
texnologiyalarni qo'llash tufayli IP yaratish jarayoni murakkabligining pasayishiga
olib kelishi kerak. IP-ning hayot tsikli uni yaratish va ishlatish jarayonida tizim
bilan sodir bo'ladigan bir qator voqealar sifatida ifodalanishi mumkin. Hayotiy
tsikl modeli tizimning turli holatlarini aks ettiradi, ma'lum bir ISga ehtiyoj paydo
bo'lgan paytdan boshlab va uni ishlatishdan butunlay chiqib ketish paytigacha
tugaydi.
Hozirda quyidagilar ma'lum va foydalanilmoqda hayot tsikli modellari:

Kaskad modeli loyihaning barcha bosqichlarini qat'iy belgilangan tartibda
ketma-ket bajarilishini ta'minlaydi. Keyingi bosqichga o'tish oldingi
bosqichda ishni to'liq yakunlashni anglatadi.

Qidiruv boshqaruv bilan bosqichma-bosqich model bosqichlar orasidagi
teskari aloqa davrlari bilan takrorlash orqali ISni rivojlantirishni ta'minlaydi.
Bosqichlararo o'zgarishlar har xil bosqichlarda rivojlanish natijalarining
haqiqatan ham mavjud bo'lgan o'zaro ta'sirini hisobga olishga imkon beradi;
har bir bosqichning yashash vaqti butun rivojlanish davrida uzaytiriladi.

Spiral model Spiralning har bir burilishida mahsulotning keyingi versiyasi
yaratiladi, loyiha talablari aniqlanadi, uning sifati aniqlanadi va keyingi
navbatning ishi rejalashtiriladi.

Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish tizimlarini loyihalashni amalga
oshirishda

loyiha topshirig`iga quyidagi boshlang`ich ma`lumotlarni kiritiladi:

9

-qurilmalarning
tavsifnomalariga
ega
bo`lgan
texnologik
sxemalar,
quvurlarning

ulanish-kommunikatsiyalari haqiqiy ichki diametrlari, devorlarning qalinligi
va quvurlar

materiali ko`rsatilgan holda beriladi;

Tavsifnoma va qiymatlari zarur texnologik talablarga javob beriladigan
nazorat

qilinuvchi va rostlanuvchi parametrlarni masofadan boshqariluvchi kuch
elektr

qurilmalari va boshqalar ro`yxati:

-texnologik uskunalar va quvirlarni shitlar va pultlarni tavsiya etilayotgan
joyi

ko`rsatilgan holda ishlab chiqarish xonalarining chizmalari (reja, kesimda)

-avtomatlashtirish
vositalari,
asboblarning
joylashishi
ko`rsatilgan
texnologik

uskunalarning chizmalari va uskunalar bilan birga komplektda keltiriladigan
asboblar

ro`yxati,
shitlar,
boshqaruv
stansiyalari
va
boshqa
qurilmalarning
chizmalari;

-shitlar, pultlar va boshqa texnik vositalar hamda avtomatlashtirish
tizimlarining

joylashtirilishi zarur bo`lgan xonalarning ko`rilish chizmalari;

-o`zgaruvchan va o`zgarmas tokga ega bo`lgan elektr ta`minoti sxemalari:
bu yerda

texnik vositalar va avtomatlashtirish tizimlarini ta`minlovchi kuchlanish va
quvvati

hamda elektr uskunalarini yerga ulash sxemalari, ishga tushirish asboblari va
boshqaruv

stansiyasini tiplari;

-suv ta`minoti sxemalari: quvurlarning diametri, suvning sarfi, bosimi,
harorati

ko`rsatiladi;

-havo almashtirish tizimi sxemalari, havoni tozalash va ko`rilish uskunalari
havoning

bosimi, harorati, namligi va changlanish darajasi ko`rsatilgan holda beriladi;

-rostlovchi orginlar, toraytiruvchi qurilmalar va surov varaqlarini to`ldirish
uchun zarur

bo`lgan boshlang`ich ma`lumotlar;

Tizimlarning
avtomatlashtirish
vositalarining
ishonchliligiga
bo`lgan
talablar; namunaviy

loyihalar va loyiha yechimlarining texnik hujjatlari:
Loyihani ishlab chiqishda bosh loyihachi asosan texnologik bo`lim va barcha
bajariladigan ish hajmini belgilab beradi, shu jumladan maxsus ishtirokchi
tashkilotlar avtomatlashtirish, santexnika, elektr ta`minoti, suv ta`miniti va
boshqa bo`limlarni loyihalashda qatnashadilar.
Xulosa
Demak, axborot texnologiyalari rivojlanishining zamonaviy jahon darajasi
shundayki, respublikada jahon axborot makonining infratuzilmalari va milliy
axborot-hisoblash tarmog’i integratsiyasiga mos keluvchi milliy tizimini yaratish
iqtisodiyot, boshqarish, fan va ta’lim samaradorligining muhim omili bo’lmoqda.
Bu muammolar ancha murakkab va ayti paytda respublikamiz uchun dolzarbdir.
Hozirda olib borilayotgan iqtisodiy, tuzilmaviy va boshqa o’zgarishlarni amalga
oshirish natijalari respublikada axborotlashtirish bilan bog’liq muammolarning
qanday va qaysi muddatlarda hal etishga ham bog’liqdir.
Axborot texnologiyalari to’g’risida gap ketganda, qayta ishlashning materiali
sifatida ham, mahsulot sifatida ham axborot ishtirok etadi. Biroq bu ob’ekt, jarayon
yoki hodisa tug’risidagi sifat jihatidan yangi ma’lumot bo’ladi. Texnologiya
xodimning axborot bilan ishlash usuli va uslubi hamda texnik vositalar orqali
namoyon bo’ladi.
Sanoat ishlab chiqarishida har qanday texnologiya mahsulotni yaratishning
boshidan oxirigacha bo’lgan texnologik jarayonni qamrab oluvchi tarkibiy
elementlari majmuining bayonini ifodalaydi. Tarkibiy ele-mentlarining (texnologik
operatsiyalar) tarkibi ikki asosiy omil bilan aniqlanadi: birinchidan, mazkur
texnologik jarayon asosiga nisbatan sifatli usullar va printsiplar orqali, ikkinchidan,
mahsulotni tayyorlashning oxirgi jarayonidagi texnologik operatsiyani bajarish
uchun jalb etish mumkin bo’lgan asbob-uskuna vositalari orqali.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Алимов Р.Х., Юлчиева Г.Т., ва бошқалар “Ахборот технологиялари ва
тизимлари” дарслик-Т.: ТДИУ, 2010й.
2. Ғуломов С.С, Алимов Р.Х, ва бошқалар. “Ахборот тизимлари ва
технологиялари” “Шарқ”, Т-2000 й.
3. Алимов Р.Х, Юлчиева Г.Т., Алишов Ш.А. “Ахборот технологияси ва
тизимлари”. Маъруза матнлари. Т: - ТДИУ, 2005 й.
4. Alimov R.X, Begalov B.A., Yulchiеva G.T., Alishov Sh.A. “Iqtisodiyotda
axborot tеxnologiyalari”. O`quv q`llanma. T.: - O`YUAJN, 2005 y.
5. Бегалов Б.А. Ахборот-коммуникациялар бозори: шаклланиш,
тенденциялар, эконометрик моделлаштириш ва ривожланиш. Монография. –
Тошкент: Фан, 2001.
6.Gаziеvа R.T. vа b. Tеxnоlоgik jаrаyonlаrni аvtоmаtlаshtirish. -T.; Bilim, 2004,
240 b.
7.Sirоjiddinоv O`.S.. Аvtоmаtikа аsоslаri vа mikrоprоsеssоr tеxnikаsi: O`quv
qo`llаnmа; Sаmаrqаnd.-2008., 60 bеt.
Download