O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI DENOV TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA INSTITUTI MAVZU: PUL BOZORI MA’RUZACHI: SHERALIYEV A. DENOV -2023 Reja: 1. Pul bozorining iqtisodiy mohiyati, vujudga kelishi va qo‘llanish xususiyatlari 2. Pul bozori ishtirokchilari 3. Pul bozori instrumentlari Moliya bozori muddatiga ko’ra Pul bozori Kapital bozori PUL BOZORI Pul bozori atamasi ushbu bozor uchun to‘liq mos kelmaydi. Sababi, pul bozorida pul yoki valyuta oldi-sotdisi amalga oshirilmaydi. Pul bozorida savdo qilinadigan qimmatli qog‘ozlar qisqa muddatli hamda likvidlilik darajasi yuqori bo‘lgan instrumentlar hisoblanadi ya’ni ularning pulga aylanish jarayoni tez amalga oshadi. Davlat, korporativ tuzilmalar va aholining pul mablag‘lariga bo‘lgan doimiy talabi va ma’lum shartlar asosida qisqa muddatlar uchun vaqtinchalik pul mablag‘larini boshqa shaxslardan jalb qilishga ehtiyojning mavjudligi pul bozorining yuzaga kelishiga va rivojlanishiga olib kelgan. Mamlakatimizda ham pul bozorini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. PUL BOZORIDAGI QIMMATLI QOG‘OZLARNING UCHTA ASOSIY XUSUSIYATLARI MAVJUD Ular asosan yirik, ya’ni ko’p miqdorda sotiladi Ulardagi defoly riski juda ham past xisoblanadi Ularning muddati emissiya qilingan sanadan boshlab bir yilgacha bo’ladi. (Pul bozorida aksariyat qimmatli qog’ozlarning muddati 120 kundan kam bo’ladi.) PUL BOZORINING VUJUDGA KELISHI Pul bozori vujudga kelishiga to‘xtaladigan bo‘lsak, 1970 yillarda AQShda inflyatsiya darajasi oshganligi sababli, banklar taklif etadigan depozit stavkalari investorlarni qanoatlantirmagan, ushbu holatdan foydalangan brokerlik agentliklari depozit stavkalaridan yuqoriroq foiz stavkalari to‘laydigan pul bozori instrumentlari reklama qilishni boshlagan. Bunga qarshi banklar depozit stavkalarini oshirish bilan javob qaytara olmagan, sababi ular to‘lashi mumkin bo‘lgan foiz stavkalari Markaziy Bank tomonidan chegaralab qo‘yilgan. Ammo Markaziy Bank bu holat bo‘yicha qonunchilik hujjatlarini tezda ko‘rib chiqib, tegishli o‘zgartirishlar kiritdi. Shundan so‘ng yana depozitlarga nisbatan talab oshgan bo‘lsada, pul bozori o‘z mavqeini saqlab qoldi. PUL BOZORI ISHTIROKCHILARI ISHTIROKCHILAR ULARNING PUL BOZORIDAGI O‘RNI Moliya vazirligi yoki G‘aznachilik Davlat qarzlarini qoplash maqsadida qisqa muddatli davlat qimmatli boshqarmasi Tijorat banklari qog‘ozlarini emissiya qiladi Davlat qimmatli qog‘ozlarini xarid qiladi; depozit sertifikatlarini sotadi; pul bozorida ishtirok etuvchi investorlarga qisqa muddatli kreditlar beradi; Korxonalar O‘zining moliyaviy faoliyatini yaxshilash maqsadida qisqa muddatli qimmatli qog‘ozlarni emissiya qiladi yoki sotib oladi; Investitsiya kompaniyalari Investitsion portfelni shakllantirib, uning risklilik darajasini pasaytirish maqsadida pul bozori instrumentlarini sotib oladi; Moliyaviy kompaniyalar Individual investorlarga kreditlar taqdim etadi; Sug‘urta kompaniyalar O‘z likvidliligini yo‘qotmaslik uchun pul bozoriga investitsiya kiritadi; Pensiya fondlari Risklilik darajasi past bo‘lganligi uchun pul bozori instrumentlariga o‘z mablag‘ini investitsiya qiladi; Individual investorlar O‘z mablag‘larini pul bozori investitsiya fondiga yo‘naltiradi; Pul bozorining investitsiya fondlari Kichik investorlarga o‘z mablag‘larini yirik miqdorda sotiladigan pul bozori instrumentlarini sotib olish uchun investitsiya qilish imkonini beradi; PUL BOZORI INSTRUMENTLARI Davlat qisqa muddatli qimmatli qog’ozlar Qayta sotib olinuvchi shartnomalar Depozit sertifikatlar Bankir kafolati Yevrodollar PUL BOZORI INSTRUMENTLARINING DAROMADLILIK DARAJASINI ANIQLASH Ular emissiya qilingandan so‘ng o‘zining nominal bahosidan past narxda sotiladi va muddati kelganda esa uni sotib olgan investor qimmatli qog‘ozni emitentga taqdim etib, qimmatli qog‘ozning nominaliga teng bo‘lgan summani qaytarib oladi Pul bozori instrumentlarining daromadlilik darajasi quyidagi formula orqali aniqlanadi!!