Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyası
“Dəniz Naviqasiyası” kafedrası
Fəlakət zamanı qlobal dəniz rabitə sistemi
Mühazirələr konspekti
050620 - “Dəniz naviqasiyası mühəndisliyi” ixtisası üzrə
təhsil alan tələbələr üçün
Tərtib edən:
b.m. H.N. Nəbiyev
Bakı-2019
1
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
―Fəlakət zamanı qlobal dəniz rabitə sistemi‖ fənni üzrə mühazirələr konspekti
"Dəniz naviqasiyası" kafedrasının iclasında müzakirə olunub və 050620-―Dəniz
naviqasiyası mühəndisliyi‖ ixtisasının tələbələri üçün tədris prosesində istifadə
edilməsi tövsiyə olunmuşdur.
Mühazirə konspekti Manila düzəlişləri də daxil olmaqla DHDNÇ-78 (bölmə AIII/6,
AIII/7) Beynəlxalq Konvensiyasının tələbləri və 7.08 Model kursu əsasında tərtib
edilmişdir.
2
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mündəricat
MÜHAZİRƏ 1: Giriş. Qlobal Dəniz Fəlakət və Təhlükəsizlik Sisteminin (QDFTS)
yaranma tarixi və əsas prinsipləri................................................................................4
MÜHAZİRƏ 2: Səyyar Dəniz Xidməti və Səyyar Dəniz Peyk Xidmətləri.
Radiodalğaların yayılması.Tezliklərin ölçü vahidləri (Hs, kHs, MHs, QHs)..................7
MÜHAZİRƏ 3: Dəniz rabitəsində tezlik diapazonları..................................................12
MÜHAZİRƏ 4: Gəmi və sahil radiostansiyalarının çağırış siqnalları. MMSİ
nömrəsi.......................................................................................................................17
MÜHAZİRƏ 5: Dəniz üzmə rayonları. Qlobal dəniz rabitəsində А1, А2, А3,
А4 dəniz rayonları......................................................................................................19
MÜHAZİRƏ 6: Gəmi QDFTS radioavadanlıqlarının tərkibi........................................21
MÜHAZİRƏ 7: Gəmi qəza xilasetmə vasitələri radioavadanlıqları.............................25
MÜHAZİRƏ 8: Modulyasiyanın növləri və Şüalanma sinfi.........................................29
MÜHAZİRƏ 9: Simpleks kanal. Dupleks kanal. QDFTS qəza və Təhlükəsizlik
kanallarında növbə çəkmə qaydaları..........................................................................32
MÜHAZİRƏ 10: QDFTS-də RSÇ-nin təyinatı və funksiyaları.....................................35
MÜHAZİRƏ 11: RSÇ rejimində ‖Fəlakət‖, ―Təcili‖, ―Təhlükəsizli‖ və ―Xidməti‖
məlumatlarının hazırlanması və ötürülməsi................................................................39
MÜHAZİRƏ 12: Dəniz rabitəsində radioteleks və onun təyinatı. Texniki format........42
MÜHAZİRƏ 13: İnmarsat Peyk sistemi. İnmarsat sisteminin quruluşu və
QDFTS-də funksiyaları...............................................................................................45
MÜHAZİRƏ 14: Xilasetmə Koordinasiya Mərkəzi ilə Sahil Yer stansiyasının
birgə fəaliyyəti.............................................................................................................48
MÜHAZİRƏ 15: QDFTS-ə daxil olan Gəmi Peyk vasitələri. İnmarsat nömrələri........51
MÜHAZİRƏ 16: Inmarsat-C Peyk vasitəsində məlumatların hazırlanması və
göndərilməsi...............................................................................................................53
MÜHAZİRƏ 17: COSPAS-SARSAT peyk sistemi. QRB - Qəza Radiobuylarının
qeydiyyatı. Qəza radiobuylarına texniki qulluq..........................................................58
MÜHAZİRƏ 18: NAVTEX-in təyinatı. 490 kHs, 518 kHs və 4209.5 kHs tezliklərin
təyinatı. Məlumatların növləri......................................................................................61
MÜHAZİRƏ 19: Dənizdə təhlükəsizlik üzrə məlumatların İnmarsat peyk
3
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
sistemləri vasitəsilə qəbulu. Safety NET şəbəkəsi. Geniş qrup çağırışı
(GQÇ) qəbuledicisi....................................................................................................64
MÜHAZİRƏ 20: Ümumdünya naviqasiya xəbərdarlığı xidməti. NAVAREA.
Dairəvi və düzbucaqlı coğrafi rayon anlayışı.............................................................67
MÜHAZİRƏ 21: Telefon rejimində Fəlakət, Təcili və Təhlükəsizlik hallarında
məlumatların verilişi və qəbulu. Məlumatların retranslyasiyası..................................71
MÜHAZİRƏ 22: QDFTS radioavadanlıqlarının etibarlı və fasiləsiz işləməsinin
təmin edilməsi üsulları. Antena sistemləri..................................................................75
MÜHAZİRƏ 23: QDFTS radiomütəxssislərinin diplomları. STCW Beynəlxalq
Konvensiyanın tələbləri. Rabitə Reqlamenti..............................................................77
MÜHAZİRƏ 24: QDFTS radioavadanlıqlarının yoxlanması. Növbə köməkçisinin
öhdəlikləri. Radio jurnlının işlənməsi qaydaları..........................................................81
MÜHAZİRƏ 25: Gəmi radiostansiyasının sənədləri. Gəmi stansiyasına lisenziya.
QDFTS Radio jurnalı. Beynəlxalq Telekomunikasiya İttifaqının nəşrlər.....................83
MÜHAZİRƏ 26: Rabitə xidmətlərinə görə ödənişlər. Hesablama təşkilatı.................85
MÜHAZİRƏ 27: Müasir dəniz radiorabitəsi. Dəniz rabitəsində SDR
texnologiyadan istifadə. UAİS qurğusu......................................................................87
MÜHAZİRƏ 28: Uzaq məsafədən tanınma və izləmə sistemləri UMTİ (LRİT) və
SSAS – Gəmi Mühafizə Xəbərdarlığı Sistemi............................................................89
MÜHAZİRƏ 29: Gəmidə QDFTS radioavadanlıqlarının test yoxlanışı......................93
MÜHAZİRƏ 30: Terminologiya lüğəti. Məlumatların hazırlanması və
ötürülməsində xüsusi terminlərdən istifadə................................................................98
ƏDƏBİYYAT ............................................................................................................101
Mühazirə 1.
Giriş. Qlobal Dəniz Fəlakət və Təhlükəsizlik Sisteminin (QDFTS)
yaranma tarixi və əsas prinsipləri. [1, 3, 5, 6, 12]
4
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirənin planı:
1)
2)
3)
4)
QDFTS-in yaranma tarixi və əsas prinsipləri.
SOLAS-74 Beynəlxalq Konvensiyasi.
―Köhnə‖ sistemin əsas çatışmazlıqları:
Dəniz rayonları anlayışı.
QDFTS-in yaranma tarixi və əsas prinsipləri. Radio yarandığı ilk vaxtlardan
etibarən bəzi ölkələr dənizdə insanların həyatınının xilas edilməsində radiodan
istifadə etməyə başlamşdırlar. Dünya dənız birliklərinin səylərinin dənizdə insan
həyatının qorunması (SOLAS-14) istiqamətində birləşdirilməsinə yönəlmiş ilk cəhdlər
hələ 1-ci dünya müharibəsinin başlanmasından əvvəl meydana gəlmişdir. Təklif
edilmişdir ki, göyərtəsində 50 nəfərdən artıq insan olan gəmiləri iki - əsas və qəza
radioqurğuları ilə təmin edilsin və mütləq 500 kHs tezlikdə radionövbə aparılması
təşkil edilsin. Əsas radioqurğunun köməyi ilə rabitə məsafəsi 100 mildən az olmamalı
idi. Qəza radioqurqusu 6 saat müddətində fasiləsiz işləməni təmin edən akumlyator
batareyası ilə qidalanmalı, rabitə məsafəsi 50-80 mil olmalı idi. XX əsrin əvvəlliində
dünyada baş verən bir sıra hadisələr bu məsələnin həyata keçirilməsinə imkan
vermədi. Yalnız SOLAS-29, sərnişin gəmilərində və ümumi tutumu 1600 reg.ton və
yuxarı olan gəmilərdə orta dalğa diapazonunda 500 kHs tezlikdə Morze hərflərindən
istifadə etməklə mütləq olaraq radionövbə çəkilməsi barədə qətnamə qəbul etdi.
SOLAS-48 ümumi tutumu 300-1600 r.t. olan gəmilərdə 2182 kHs tezlikdə
radiotelefon rejimində radionövbə aparılması tələbini irəli sürdü. Bütün bunlar,
Dənizdə insan həyatının qorunması istiqamətində atılmış mütərəqqi addımlar idi.
Lakin, dənizdə baş verən fövqəladə hadisələr zamanı o dövrə məxsus radiorabitə
texnologiyası sahəsindəki müəyyən çatımazlıqlar dənizdə insan həyatının
qorunması istiqamətində maksimum müsbət nəticələrə nail olunmasına imkan
vermirdi.
SOLAS-74 Beynəlxalq Konvensiyası dənizdə olan bütün gəmilər üçün
radiotelefon rejimində UQD və AD diapozonunlarında müvafiq olaraq 156.8 МHs и
2182 kHs tezliklərində radionövbə çəkilməsi tələbini qəbul etdi.
Yuxarıda göstərilən diapozonlardakı dalğaların xassələri qlobal miqyasda rabitə
yaradılmasına imkan vermirdi. Buna görə də açıq dənizdə olan gəmilər qəza zamanı
yalnız 100-150 mil məsafədə olan, kömək etmək (SOS) siqnalı qəbul etmiş digər
gəmilərin köməyinə ümid edə bilərdilər. Rabitə vasitələrinin təsir məsafəsinin
məhdudluğu, həmçin insan faktoru dənizdə insan həyatının qorunmasının
effektivliyini aşağı salırdı. Bu səbəbdən Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı (İMO) 1988-ci ildə
SOLAS-74 beynəlxalq
Konvensiyasının müqavilə bağlamış hökümətlərinnin
Konfransını çağırdı. Bu konfransda dəniz üzmə təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün
Qlobal Dəniz Fəlakət və Əmniyyət Rabitə Sisteminin QDFƏRS tətbiq edilməsi ilə
əlaqədar radiorabitə üzrə əlavə və düzəlişlər edilməsi haqqda qətnamələr qəbul
edildi. Bu vaxtlar məsafədən asılı olmayaraq sürəkli və etibarlı rabitəni təmin edən
peyk rabitə sistemləri, həmçinin morze hərflərini sıxışdırıb aradan çıxaran hərfçap
edən rabitə (teleks) geniş təbiq olunmuş, eşitmə radionövbəsi aparılmasından imtina
edilməsini şərtləndirən rəqəmsal seçmə çağırışı (RSÇ) kəşv edilmişdir.
1979-cu ildə BDT-nin iştirakı ilə çağrlmış Beynəlxalq Konfrans dənizdə axtarış
xilasetmə barədə konvensiya qəbul etdi. Bu konvensiyanın əsas məqsədi –
çoxtərəfli razılaşma əsasında qlobal miqyasda sahil yanı və ona bitişik dəniz
5
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
rayonlarında qarşılıqlı dəstəkləmə əsasında axtarış xilasetmə əməlliyyatları zamanı
əməkdaşlıq barədə qlobal planın hazırlanması idi.
Buna qədər SOLAS Konvensiyasına uyğun olaraq mövcud olan rabitə sistemi
ona əsaslanırdı ki, qəza zamanı və dənizdə təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün,
dənizdə müəyyən sinifə daxil olan gəmilər, rabitə reqlamentinə daxil edilmış və bu
məqsəd üçün ayrılmış, beynəlxalaq qəza tezliklərində fasiləsiz radiomüşahidə
aparmalı idilər. Bu gəmilər həmçinin raduiosiqnalları minimal məsafəyə ötürə bilən
radioavadanlıqlarla təchiz olunmali idilər. Qəzaya düşən gəmidən, təyyarədən,
xilasetmə qayığından qəza siqnlaı qəbul etmiş kapitan dərhal və tam sürətlə kömək
məqsədilə fəlakət yerinə üzməli və qəza obyektini nəzərdə tutulan hərəkət planı
barədə məlumatlandırmalı idilər. Bu gəmilərdə olan radiovadanlıqların təsir məsafəsi
100-150 mil olduğundan yanız qəzaya düşən gəmilərə fəlakət yerinə yaxı olan digər
gəmilər kömək edə bilərdilər. Bu o deməkdir ki, qəza zamanı rabitə sistemi ―gəmigəmi‖ əlaqəsini təmin edə bilən radioavadanlıqlardan ibarət idi.
Mövcud olan rabitə sistemi, əsasən iki avtomatlaşdırılmayan alt sistemdən ibarət
idi:
a). 1600 req.ton və yuxarı yük gəmilərində və bütün sərnişin gəmilərində olan
morze həriflərindən istifadə olunan 500 kHs tezlikdə işləyən radioteleqraf rabitə
sistemindən;
b). 300 req.ton və yuxarı yük gəmilərində və bütün sərnişin gəmilərində 2182 kHs və
156,8 MHs tezlikdə işləyən radiotelefon rabitə sistemindən.
“Köhnə” sistemin əsas çatışmazlıqları:
1. Avtomatlaşmanın aşağı səviyyədə olması və 500 kHs tezlikdə Morze rejimində
radiomüşahidənin aparılmasıdır ki, bu da gəmidə ixtisaslı radiomütəxəssisin olmasını
tələb edirdı.
2. Radiovadanlıqların təsir məsafəsinin 100÷150 mil (Opta dalğa - OD) civarında
olması səbəbindən qəzaya düşən gəmilərə yalnız hadisə yerinə yaxın olan digər
gəmilər kömək edilə bilirdi.
XX əsrin 80-ci illərində müasir texnologiyaya əsaslanan rabitə stemlərinin və
metodlarının, peyk və təkmilləşdirilmış (həmçinin rəqəmsal seçmə çağırışı) yerüstü
rabitə sistemlərinin gəmilərdə tətbiqi nəticəsində meteoroloji şəraitdən və dalğaların
mühitdə yayılma şəraitində asılı oımayaraq istənilən məsafədə qəza siqnallarının
avtomatik olaraq verilişi və qəbulu mümkün olumuşdur.
QDFƏRS ona əsaslanır ki, axtarış xilasetmə təşkilatları və qəza rayonunda oaln
gəmilər mümükün qısa zaman kəsiyində qəza barədə məlumatlandırılır və zaman
itkisinə yol verilmədən birgə əlaqələndirilmış əməliyyat təmin edilir. Həmçinin sistem
təhlükəsizlik və təcili məlumatlarln, dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsiszliyini təmin edən
naviqasiya və meteoroloji məlumatlarının mübadiləsini təmin edir.
Beləliklə SOLAS-74 Beynəlxalq Konvensiyası tələblərinə əsasən istənilən gəmi
özünün və onun olduğu dəniz rayonunda olan digər gəmilərin təhlükəsizliyini təmin
edən etibarlı rabitə vasitələri ilə təmin olunmalıdırlar.
Fəlakət zamanı Qlobal dəniz rabitə sistelərinin əsas vəzifəsi.
Sistem aşağıdakıları təmin etməlidir.
1. Fəlkət xəbərdarlıqlarının ötürülməsini;
Fəlkət xəbərdarlıqlarının ötürülməsi dedikdə qəza barədə qəza, rayonunda olan
köməklik göstərə bilmək iqtidarında olan gəmilərin və xilasetmə koordinasiya
6
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
mərkəzinin sürəkli və etibarlı şəkildə xəbardar edilməsi başa düşülür. Adətən qəza
xəbərdarlığı , xilasetmə koordinasiya mərkəzinə sahi radiostansiyası və ya
İNMARSAT yer sahil stansiyası vasitəsilə çatdırılır. Bundan sonra isə axtarışxilasetmə vasitələrinə və qəza rayonunda olan gəmilərə məlumat verilir.
2. Gəminin üzmə rayonundan asılı olmayaraq rabitə vasitələri qəza barədə
məlumatları aşağıda göstərilən 3 istiqamətdə ötürmək imkanına malik
olmalıdırlar;
 ―Gəmi-Sahil‖ ən azı iki asılı olmayan müxtəlif növ radioəlaqə vaistəsindən
istifadə etməklə.
 ―Gəmi-Gəmi‖ əlaqəsi (100 mildən artıq olmayan məsafələrdə effektiv olacaq);
 ―Sahil-Gəmi‖ əlaqəsi (Ya İnmarsat peyk rabitə vasitəsilə, ya da ənənəvi rabitə
vasitəsi vasitəsilə bu məqsədlər üçün ayrılmış tezliklərdə). Retranslyasiya
eilmış qəza xəbərdarlığı almış qəza rayonunda olan gəmilər axtarış-xilasetmə
əməliyyatlarında bilabasitə iştirak etmək üçün göstəriş almaq üçün xilasetmə
kordinasiya mərkəzi ilə rabitəyə çıxmalıdırlar.
Axtarış və xilasetmə işlərini əlaqələndirmək üçün məlumatların ötürülməsi və
qəbulu.
Bu növ rabitəyə XKM ilə qəza yerində axtarış xilasetmə əməliyyatı rəhbəri ilə və ya
qəza yerində su üstü (dəniz) axtarış kordinatoru ilə məlumat mübadiləsi aiddir.
Rabitənin bu növü üçün peyk və ya ənənəvi rabitə kanallarının köməyi ilə gəmidə
qurqaşdırılan radioavadanlıqda n və üzmə rayonundan asılı olaraq telefon və ya
teleks rejimindən istifadə edilir.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
Dəniz rabitəsində köhnə sistemin çatışmazlıqları?
UQD və AD diapozonunlarında hansı tezliklərdə radionövbə aparılır?
Gəmi radioavadanlıqları Fəlakət barədə məlumatları hansı istiqamətdıə
ötürmək imkanına malık olmalıdırlar?
SOLAS-74 Beynəlxalq konvensiyasının əsas vəzifəsi.
Neçənci ildən etibarən SOLAS-74 Beynəlxalq konvensiyasının tələblərinin
icrasıbna başlanıldı?
7
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 2.
Səyyar Dəniz Xidməti və Səyyar Dəniz Peyk Xidmətləri.
Radiodalğaların yayılması. [3, 5, 6, 12]
Mühazirənin planı:
1)
2)
3)
4)
SDX və SDPX stansiyalarının növləri.
Tezliklərin ölçü vahidləri (Hs, kHs, MHs, QHs).
Radiodalğaların yayılması.
Radiodalğaların növləri.
Səyyar dəniz obyekti (SDO) dedikdə gəmilər, üzən qazma qurğuları və digər dəniz və
okean akvatoriyasında müxtəlif təyinatlı tapşırıqları yerinə yetirən qurğular başa
düşülür.
SDO-nun rabitə sistemi rabitəyə olan tələbatı ödəyən radioqurğulardan və onları
istismar edən mütəxəssislərdən ibarətdir.
Səyyar Dəniz Xidmətinin (SDX) əsas vəzifələr:
1. Dənizdə insan həyatının qorunması və dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsisliyinin
təmin edilməsi;
2. SDO-nun işlərinə operativ-dispetçer rəhbıərliyinin təmin olunması.
3. Ölkə və xarici təşkilatlarla fəlakət siqnalı və dənizdə insan həyatının
qorunması məsələləri ilə əlaqədar informasiya mübadiləsinin təmin edilməsi;
4. SDO-nun istismari ilə məşğul olan insanların rabitəyə olan tələblərinin
ödənilməsi.
Səyyar Dəniz Xidmətində (SDX) stansiyaların növləri
Gəmi stansiyası – SDX-nın gəmilərdə quraşdırılan və xilasetmə vasitələrinə aid
edilməyən vasitələr.
Sahil stansiyası– SDX-nın quruda yerləşən stansiyası.
Liman stansiyası– Liman xidmətlərinin sahil stansiyası;
Losman stansiyası - Losman xidmətinin stansiyası;
Hava gəmisinin stansiyası – səyyar hava xidmətinin hava gəmisində quraşdırılan
və xilasetmə vasitələrinə aid edilməyən vasitələr.
Xilasetmə-kordinasiya mərkəzinin stansiyası. Xilasetmə-kordinasiya mərkəzi
(XKM və ya Rescue Coordinating Centre - RCC) axtarış və xilasetmə
əməliyyatlarının səmərəli aparılmasın təşkilinə, nəzərdə tutulan rayon üzrə axtarış və
xilasetmə əməliyyatlarının aparılmasının əlaqələndirilməsinə cavabdehlik daşıyan
orqandır.
XKM stansiyası – müəyyən XKM-ə məxsus olan, fəlakət haqqda xəbərdarlığın
qəbulu/ötürülməsnə və axtarış-xilasetmə əməliyyatlarının əlaqələndirilməsi üçün
rabitəyə cavabdeh stansiya.
8
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
SDX-da radiorabitə aşağıdakı tiplərə ayrılır






Fəlakət, təcili və təhlükəsizliyi təmin etmə məqsədləri üçün;
Ictimai müxbirlərlə mübadilə üçün rabitə
Liman əməliyyatları üçün rabitə;
Gəmilərin hərəkətinin idarə edilməsiui üçün rabitə;
Gəmifdaxili rabitə (yanalma, lövbərə durma/çıxma, gəmi təlimlərı, yedəyəalma
və s.).
Gəmilər arasında rabitə (dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizliyinin təmin edilməsi
üçün).
Radiotezlik anlayışları. Radiotezliklərin xassələri.
Radiodalğalar elektrromaqnit dalğaları olub fəzada işıq sürətinə bərabər с = 3·108
m/s sürətlə yayılır. Təbii elektromaqnit dalğası mənbəyi olaraq şimşək çaxması və
astronomik obyektlərdə baş verən partlayışlardır. Süni olaraq yaradılmış
radiodalğalar stasionar və mobil
radiorabitədə, radio və TV yayımlarda,
radiolokasiyada, radionaviqasiyada, peyk rabitəsində, naqilsiz kompüter
şəbəkələrinin təşkilində və digər çoxsaylı sahələrdə tətbiq olunur. Dəniz radio
xidmətlərində ixtiyari növ informasiyanın (işarələr, simvollar, mətn peçatları, səslər
vəs.) ötürülməsi, şülandırılmasıvə qəbulu radiodalğalar vasitəsilə həyata keçirilir.
Beynəlxalq elektrik rabitəsi konvensiyasında radiodalğalara aşağıdakı tərif verilir:
süni dalğa daşıyıcısı olmadan fəzada yayılan 3000 QHs tezlikdən aşağı tezliklərlə
məhdudlaşan tezliklərə elektromaqnit dalğaları deyilir.
Radiorabitənin təşəkkül tapdığı ilkinn vaxtlardan stansiyaların işçi dalğaılarını metrlər,
santimetrlər və millimetrlərlə ifadə etdilməsi qəbul edilmişdir. Lakin radiostansiyaların
saylarının durmadan artması nəticəsində onların uzunluqları bir-buirindən çox az
fərqlənməyə başladı. Bu, radiodalğaların əvəzinə radiostansiyaların işçi tezliklərini
göstərmək zəruriyətinə gətirdi. Tezlik, rəqslərin sürəkliliyini Tezliklər herslərlə (Hs),
kiloherslərlə (kHs), meqaherslərlə MHs, və qiqaherslərlə (QHs) ifadə olunur.
Radiodalğalrın uzunluğu və tezliyi bir-biri ilə tərs mütanasibdir. Buna görədə tezlik və
dalğa uzunluğu arasındkı asılılıq aşağıdakı düsturla ifadə olunur:
f = c/λ,
Burada:
f – radiotezlik, Hs
c – ışığın vakumdakı sürəti, 300000 km/s,
λ – dalğa uzunluğ, m.
Düsturdan görünür ki, 1 MHs tezlik 300m yaxın dalğa uzunluğuna uyğundur.
Tezlik artdıqca dalğa uzunluğu azalır, tezlik azaldıqca dalğa uzunluğu artır.
Beynəlxalq vahidlər sistemində tezliyin vahidi Hers qəbul olunmuşdur. 1 Hs
saniyədə 1 rəqs olaraq qəbul olunmuşdur.
9
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Təcrübədə tezlikləri ölçmək üçün daha böyük vahidlərdən istifadə olunur;
1 kHs = 1000 Hs — kilohers;
1 MHs = 106 Hs = 1 000 000 Hs — meqahers;
1 QHs = 109 Hs= 1 000 000 000 Hs — qiqahers
Radiodalğaların yayılması.
Radiodalğalar iki yolla yayılır – bilavasitə yer səthi boyunca, buna səthi dalğalar
deyilir və yer səthinə müəyyən bucaq altında, buna isə fəza dalğaları (dalğalar)
deyilir. Səthi dalğlar difraksiya hesabına yəni, yer əyriliyini aşmaq xüsusiyyətlərinə
görə daha böyük məsafələrə yayıla bilir. Fəza dalğaları ionosferdən əks olunub
qayıtma və onu dəlib keçərək kosmosa yayılan xüsusiyyətlərə malık dalğalardır.
Atmosfer aşağıdakı hissələrdən ibarətdir; Atmosferin ən aşağı və sıxlığı ən yüksək
olan yer səthindən 10-12km hündürlükdə hissəsi troposfer, 12÷60 км hündürlükdə
olan hissə stratosfer, 60÷400 км hündürlükdə olan hissə isə ionosfer adlanır.
İonosfer qaz kütləsinin çox aşağı sıxlıqda olaması ilə fərqlənir. Günəş şüalarının təsiri
ilə İonosfer qazı ionlaşır, yəni ionlara və sərbəst elektronlara parçalanır. İonlaşmış
qaz elektrik kecırıcili xasəsinə malikdir və radiodalğaları əks etdirə bilir. İonosfer
ionlaşma səviyyəsinə görə şərti olaraq dörd hissəyə bölünür.
10
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
İonosfer dörd ionlaşma səviyyəsindəni barətdir və şərti olaraq D (50÷60 км), E
(90÷130 км), F1 (200÷300 км) и F2 (300÷400 км) təbəqələrinə adalanır. İonlaşma
dərəcəsi yay və qış mövsümlərində müxtəlif olur və gün ərzidə dəyişilə bilir. D və E
təbəqələri yalnız gündüz vaxtları mövcud olur. Aşağı tezlikli dalğalar ionosferin aşağı
təbəqələrindən, daha yüksək tezlikli dalğalar isə, aşağı qatları keçib daha yüksək
təbəqələrdən əks olunurlar. Radiodalğalarv o zaman əks olunur ki, tezliyin ədədi
qiyməti müəyyən Fkr qiymətdən böyük olmasın. ədədi qiyməti müəyyən Fkr
qiymətdən böyük tezlikli dalğalar ionosferdən əks olunub qayıtmır, onu dəlib keçir. 30
MHs-dən yüksək tezlikli dalğalar atmosferin bütün təbəqələrindən keçir.
Hektometrlik dalğalar ( Orta Dalğalar - OD) yer kürəsi və ionosferin D təbəqəsində
enerji itkisinə məruz qalaraq yayılır. Ona görədə, Hektometrlik dalğaların təsir
məsafəsi nəzərə çarpacaq dərəcədə günün vaxtından və ilin fəsillərindən asılı olur.
Gecə vaxtlarında radiodalğalar F qatından əks olunur. Ona görədə qəbul nöqtəsində
siqnal həm səth həm də fəza dalğaları hesabına qəbul olunur. Hektometrlik (orta)
dalğalar, əsasən, səth dal ğaları kimi yayılır, intensivliyi yerin səthində maksimal olub,
hündürlük artdıqca eksponsial olaraq azalır. Bu dalğalar həm səth dalğaları, həm də
fəza dalğaları kimi yayıla bilirlər. Fəza dalğaları atmosfer təbəqələrindən əks
olunaraq səth dalğaları ilə görüşüb müəyyən nöqtələrdə interferensiya hadisəsi
nəticəsində bir-birini zəiflədərək ―sönmə‖ effekti yarada bilər. Bu hal radiotexnikada
―Ölü zona‖ adalandırılır. Hektometrlik dalğaların yayılma şərtlərinə ilin fəsilləri də təsir
edir. Bu onunla izah edilir ki, qış mövsümündə OD dalağalar ionosferdən əks olunan
zaman udulma azalır, çünki bu mövsümdə atmosferin aşağı təbəqələrində ionlaşma
dərəcəsi aşağı olur, yay mövsümündə isə ionlaşma dərəcəsi yüksəldiyindəm zərərli
atmosfer küylərinin təsiri artır. Dəniz rabitəsində Orta dalğalar 100÷150 mil
məsafədə olan olan obyektlər əlaqə yaratmaq üçün istifadə edilir.
Dekametrlik (qısa) dalğalğalar da OD-da olduğu kimi səthi və fəza dalğaları kimi
yayılırlar.
Qısa dalğaların (QD) yayılmasına günün vaxtı, ilin fəsilləri, günəş fəaliyyətinin onbiir
illik dövrü və rabitə xətlərinin coğrafi yerləşməsi çox güclü təsir göstərir. Gündüz
vaxtları QD diapazonda aşağı tezlikli dalğalar D və E təbəqələri tərəfindən çox güclü
11
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
udulur, gecələr isə ionlaşma zəif olduğundan nisbətən yüksək tezlikli dalğalar F
təbəqəsindən zəif əks olunaraq onu dəlib keçir. Ona görədə günzüzlər rabitə əlaqəsi
üçün yüksək tezliklərdən (8÷12МГц), gecələr isə aşağı tezliklərdən (2÷8 МГц)
istifadə olunur.
QD yayılmasınınn xüsüsiyyətlərinə xüsusi hadisələrin radiosiqnalların donması, sükut
zonasının olması hadisələri də təsir edə bilir.
İonosferdə baş verən
həyəcanlanmaların təsirindən də, radiorabitə əlaqəsuinin kəsilməsi baş verə bilər. Ən
çox ionosfer həyəcanlanmaları
maqnit qütbləri ysxınlığınds baş verir. Qısa
dalğalardan uzaq rabitə yaradılması zamanı istifadə edilir.
Ultraqısa dalğalar (UQD) atmosferin aşağı qatlarında troposferdə yalnız səth
dalağaları ilə demək olar ki, düz xətt boyunca yayılır. 10 metrdən qısa dalğalar
(30NHs) ionosfer tərəfindən əks olunmur, onun kəsib keçir. Onlar həmçinin yer səthi
boyunca əyilmir, böyük ölçülü maneələri aşa bilmirlər. Ona görədə bu dalğalar yaxın
məsafələrdə 20÷30 milə qədər yerüstü rabitə üçün istifadə edilir. UQD dalğaların ən
böyük üstünlüyü səsli rabitənin təmizliyi və eyni zamanda işləyən çoxlu sayda
radiostansiyaların bir-birinə küy təsirinin göstərməməsi və ionsfer həyəcanlanmalarl
zamanı küylərə qarşı müdafiəsinin yüksək olmasıdır.
YOXLAMA SUALLARI
1. Səyyar Dəniz Xidmətinin (SDX) əsas vəzifələr nədir?
2. Səyyar dəniz obyektləri nədir?
3. Gəmi radioavadanlıqları Fəlakət barədə məlumatları hansı istiqamətdıə
ötürmək imkanına malık olmalıdırlar.
4. Xilasetmə-kordinasiya mərkəzi hansı funksiyaları yerinə yetirir?
5. Nə üçün gündüz və gecə dalğaların yayılması xüsusiyyətləri fərqli olur?
12
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 3.
Dəniz rabitəsində tezlik diapazonları [1, 5, 6, 12]
Mühazirənin planı:
1) Tezliklərin alt diapazonlara bölünməsi (OD, AD, QD, UQD).
2) Radioəlaqəyə təsir edən ümumi küylərin azaldılması tədbirləri
3) Qəza və təhlükəsizlik tezliklərinə təsir edən zərərli radio maneələrin aradan
qaldırılması yolları.
4) Səyyar dəniz xidmətlərində tabeçilik və qadağalar
Dayanıqlı rabitə əlaqəsinin yaradılması üçün istifadə edilən tezlik diapazonunu
düzgün seçmək lazımdır. Radiorabitənin mümükün olduğu məsafə uzaqlığı seçilmiş
tezlikdən, vericinin gücündən, antena sisteminin tipindən və yerləşməsindən,
qəbuledicinin həssaslığından və radio dalğaların yayılma şəraitindən asılıdır. Ayrıca
götürülmüş bir gəmi üçün rabitənin uzaqlığını müəyyən edən əsas faktor seçilmiş
tezlikdir (dalğa uzunluğudur).
Yer səthi, troposfer və ionosfer radiodalğaların yayılmasına çox güclü təsir göstərir.
Yayılan dalğaları səthi və fəza dalğalarına ayırırlar. Səth dalğaları yer səthinə yaxın
yayılır və troposferdə difraksiya, sınma və səpələnmə nəticəsində yerin sferik səthi
boyunca yayıla bilir və maneələri aşır.
Fəza dalğaları Yer səthinə müxtəlif bucaqlar altında şüalanan dalğalar olub ionosferin
qeyri bircins təbəqələrinin sərhəddində sınma və əks olunmaya məruz qalır.
Radiorabitə yaradılmasının uzaqlıği seçilmiş tezlikdən, vericinin gücündən,
qəbuledicinin həsaslığından, antenanın forma və yerləşməsindən, dalğaların yayılma
şəraitindən asılıdır. Müəyyən radioqurğu və antena üçün rabitənin uzaqlığını
müəyyən edən əsas faktor seçilmiş tezlikdir (dalğa uzubnluğudur). Müxtəlif
diapazonların dalğaları, müxtəlif məsafələrə qədar yayıla bilir. Radiodaiğaların
yayılması, atmosferin xassələrindən asılıdır.
Yerin atmosferi qeyri bircins mühitdir. Müxtəlif həcmdə hava qatının təzyiqi, sıxlığı,
temperaturu, rütubətliyi və digər parametrləri müxtəlif ədədi qiymətlərə malik olur.
Atmosferin tərkibində külli miqdarda yüklü və neytral zərrəciklər mövcuddur. Bu
səbəbin nəticəsində radiodalğaların atmosferdə yayılma sürəti eyni olmur və
dalğaların uzunluğundan asılıdır. Radiodalğaların atmosfer qatlarının ayıran
sərhədlərdə sınması və qayıtması, səpələnməsi, elektromaqnit enerşisinin udulması
müşahidə olunur. Yüklü zərrəciklərin konsentrasiyası artdıqca bu dəyişikliklərin ədədi
qiymətləri də artır.
Qış
Yay
Məsafə, Dəniz mili
300÷600
Gündüz
Gecə
Gündüz
Gecə
6
4
4
2
13
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
600÷1500
12
8
8
6
1500÷3000
16
8
12
8
3000÷5000
22
12
16
8
Tezliklərin diapozonlara və alt diapazonlara bölünməsi
SDX-da istifadə etmək üçün hər bir tezlik diaopozonunda tezlik zolaqları ayrılmışdır.
Radiotezlik spektri 9 tezlik diapozonuna bölünür. Qeyri-rəsmi terminologiyada bu
zolaqlar aşağıdakı kimi adlandırılır:
Ultraqısa dalğalar (UQD): 156÷174 MHs.
Orta dalğalar (OD): 405÷526.5 kHs;
Aralıq dalğalar (AD): 1605÷4000 кГц;
Qısa dalğalar (QD): 4÷27,5 MHs (bu diapozonda SDX üçün ayrılmış: 4, 6, 8, 12, 16,
18/19, 22 и 25/26 MHs alt diapozonlarındakı tezliklərdən istifadə edilir).
Dənizdə fəlakət zamanı Qəza və təhlükəsizlik tezliklərinə təsir edərək rabitə üçün
maneə ola biləcək istənilən şüalandırma Rabitə Reqlamentinin (NIX bənd, Bölmə I)
―QDFTS-də fəlakət və təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün tezliklər‖ bölməsinə
əsasən qadağan edilir. Bu məqsədlə 156,8 MHs (16-cı kanal) tezliyi üçün müdafiə
zolağı nəzərdə tutulmuşdur:
15-ci kanal
75-ci kanal
16-ci kanal UQD
Gücü 1W-a qədər qadağandır Qəza/çağırış
76-cı kanal
17-ci kanal
qadağandır Gücü
qədər
1W-a
Aralıq dalğa diapazonunda 2173,5÷2190,5 kHs zolağında, 2182 (телефония),
2174,5 (телекс), 2177, 2187,5 и 2189,5 (RSÇ) kHs tezliklərində çağırış istisna
olunmaqla bütün verilişlər qadağan edilir. ―QDFTS-də fəlakət və təhlükəsizliyin təmin
edilməsi üçün tezliklər‖də radioavadanlıqların sınaq yoxlanışlarının aparılması
minimuma endirilməli, və mümükün olduqca aşağı çıxış gücündə aparılmalıdır. Sınaq
yoxlanışlarından əvvəl və sonra verilişin sınaq məqsədləri üçün aparıldığı
bildirilməlidir. Bidirişə Sınaq yoxlanışları aparan stansiyanın çağırış siqnqlları mütləq
daxil edilməlidir. Fəlakət və təhlükəsizliyin təmin edilməsinə aid olmayan istənilən
verilişin Fəlakət və təhlükəsizliyin təmin edilməsiinə üçün ayrılan tezliklərdə
şüalandırmazdan əvvəl müvafiq tezlikdə fəlakətlə bağlı verilişlərin, məlumatların və
siqnalların aparılmadığına əmin olmaq üçün efir dinləməlidir.
SXD və SDPX-da xüsusi əhəmiyyətli tezliklər
14
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
QDFTS-də fəlakət, təcili və təhlükəsizlik hallarında qəza məlumatlarının mübadiləsi
üçün aşağıdakı tezliklərdən istifadə edilir.
RSÇ
Radiotelefon
Ensiz zolaqlı hərf
capetmə
ORTA DALĞALAR (MF)(OD-diapazonu)
NAVTEX 490 kHs
NAVTEX 518 kHs
ARALIQ DALĞALAR (MF)(AD-diapazonu)
SOS 2182 kHs
SOS 2187,5 kHs
SOS 2174,5 kHs
QİSA DALĞALAR (HF) (QD-diapazonu)
SOS 4125 kHs
SOS 4207,5 kHs
SOS 4177,5 kHs
SOS 6215 kHs
SOS 6312 kHs
SOS 6268 kHs
SOS 8291 kHs
SOS 8414,5 kHs
SOS 8376,5 kHs
SOS 12290 kHs
SOS 12577 kHs
SOS 12520 kHs
SOS 16420 kHs
SOS 16804,5 kHs
SOS 16695,0 kHs
NAVTEX 4209,5 kHs
MSI 4210; 16806,5 kHs
MSI 6314; 19680,5 kHs
MSI 8416; 22376 kHs
MSI 12579; 26100,5 kHs
ULTRA QISA DALĞALAR (VHF) (UQD-diapazonu)
aeroS&R 121,5; 123,1 MHs
S&R 156,3 MHs (Ch06)
15
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Safety 156,65 MHs (Ch13)
SOS 156,8 MHs (Ch16)
SOS 156,5 MHs (Ch70)
406÷406,1 MHs zolağı məxsusi olaraq ―Yer-Komos‖ (КОСПАС/SARSAT
istiqamətində fəlakət yerini göstərən peyk radiomayakları üçün istifadə edilir.
1544÷1545 и 1645,5÷1646,5 MHs tezlik zolağı İnmarsat sistemlərində fəlakət və
təhlükəsizliyin təmin edilməsi hallarımda istifadə edilir.
1530÷1544 и 1626,5÷1645,5 MHs zolaqları İnmarsat sistemlərində həm adi
hallarda və həm də fəlakət və təhlükəsizliyin təmin edilməsi hallarımda istifadə
edilir.
9,2÷9,5 QHs zolaqları radiolokasiya cavabverici mayakları və ya vericilərində
axtarış xilasetmə içlərini asanlaşdırmaq üçün istifadə edilir.
Səyyar dəniz xidmətlərində tabeçilik və qadağalar
SDX və SDPX-nın bütün stansiyaları radiorabitə şəbəkələrində işləyən zaman
həmçinin bütün radioxidmətləri öz işlərində Beynəlxalq elektrik rabitəsi reqlamentinin
müvafiq qaydalarına tabedirlər. Bununla əlaqədar SDX-ya aid olan bütün stansiyalara
aşağıdajkılar qadağandır:
1) İcazə verilməmiş tezliklərdə və ya icazə verilməmiş rəqs növləri ilə verilişlər
aparmaq;
2) Yalan və aldadıcı tanınma adları ilə verilişlər aparmaq (xüsusi razılaşma
halları istisna olmaqla);
3) Başqa stansiyaların və radioxidmətlərin işləməsinə maneə yaradan verilişlər
aparmaq;
4) Yalan və aldadıcı fəlakət, təcili və təhlükəsizlik siqnallarının veilişi;
5) Beynəlxalq fəlakət və çağırış tezliklərində icazəsiz verilişlərin aparılması;
6) Dənizdə olan gəmilər tərəfindən radioyayımların verilişi;
7) Radiolisenziyad göstərilən çxış gücündən yüksək güclə verilişlər aparmaq;
8) İxtiyarı kodların və qısaldılmış işarələrin verilişi.
Sahil radiostansiyasının operatorları və gəmi növbə operatoru efir danışğlarının
məzmununa nəzarət edirlər. Radiodanışıqların məzmununa yalnız açıq
radiokanallarla verilışınə icazə olan informasiyalar daxil edilməlidir. Kapitan
körpüsündən aparaılan danışıqların məzmununa növbə köməkçisi nəzarət edir.
YOXLAMA SUALLARI
1. Dəniz rabitəsində hansı UQD tezlik diapazonundan istifadə edilir?
2. Səyyar dəniz obyektləri nədir?
3. Orta və qısa dalğa diapozonları hansı tezlikləri əhatə edir?
16
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
4. Tezlik nədir və onun ölçü vahidi?
5. UQD dalğalar hansı növ dalğalara aiddir ?
Mühazirə 4.
Gəmi və sahil radiostansiyalarının çağırış siqnalları.
MMSİ nömrəsi. [1, 7, 10, 12]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
Çağırış siqnalı nədir?
Rəqəmli tanınma kodları.
Sahil və gəmilərin tanınma nömrəsi.
Ölkə kodları.
Dəniz radiorabitəsində çağırış siqnalı səyyar dəniz stasiyasının hər birinə təyin
olunur və bu siqnala görə onun milli mənsubiyyəti müəyyənedilir. Radiostansiyalara
xüsusi hərfli tanınma siqnalı təyin edilir. Çağırış siqnalında olan işarələrin sayı
radiostansiyanın xarakterini yəni onun sahil və yaxud gəmi stansiyası olmasını
göstərir. Çağırış siqnalı elə seçilir ki, hərflərdən düzəlmiş ifadə hər hansı xüsusi məna
daşıyan siqnalla (məsələn: Distress,Urgensy, Safety, Radiostansiya və s.) üst-üstə
düşməsin. Çağırış siqnalı hər bir ölkənin müvafiq dövlət orqanı tərəfindən təyin edilir.
Azərbaycan Respublikasında bu Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar
Nazirliyinin Dövlət Radiotezliklər İdarəsidir.
Dəniz gəmilərinin teleqraf çağırış
siqnalları dörd və ya beş işarədən ibarət olur. Gəmi radiotelefon stansiyaları da
teleqraf çağırış siqnallarından istifadə edə bilərlər.
Gəmi radiotelefon stansiyaları çağırış siqnalı kimi Beynəlxaq List V: ―Gəmi
stansiyalarının syahısı‖ məlumat kitabında göstərilən gəminin rəsmi adı istifadə edilə
bilər.
Sahil radiostansityalarına Beynəlxaq List IV. ―Sahil stansiyalarının syahısı‖
məlumat kitabında onun yerləşdıyı cığrafi məkanın adına uyğun çağırış siqnalı verilir.
Məsələn: Bakı-radio, Peterburq-radio, Lingby-radio.
Sahil və gəmi stansiyalarına radioteleqraf, radiotelefon çağırış siqlanllarından
başqa doqquuz rəqəmli tanınma nömrəsi də təyi edilir. Bu tanınma nömrəsi
Rəqəmsal seçmə çağırışı (RSÇ, ing.DSC) zamanı istifadə olunur. Düzdür, 9 rəqəmli
identifikasiya nömrəsinin telefon rejimində cağırış siqnalı kimi istifadə olunması bir
qədər narahatçılıq yaratsada, ondan istifadə edərək İTU-nun «List of Call Sign and
Numerical Identities of Stations Used by the maritime Mobile and Maritime Mobile –
Satellite Services (List VIIA)» məlumat kitabından gəminin adı və çağırış siqnalı
barədə ətraflı bilgi əldə etmək olar.
Rəqəmsal seçmə şağırışı müxtəlif kateqoriyaya aid məlumatların konkret bir
gəmiyə, gəmilər qrupuna, sahil stansiyasına və sahil atansiyaları qrupuna göndərmək
üçün istifadə edilən rəqəmli kodlardır. Çağırış siqnalı diqqəti çağırana çəlb etmək
seçmə çağırışı sistemində gəmilərin tanınması üçün onlara 9 rəqəmdən ibarət
xüsusu identifikasiya nömrələri təyin edilir. Rabitə Reqlamenti məcmuəsində bu
MMSİ (maritime mobile service identificator – SDX-nın identifikasiya nömrəsi )
adlanır. SDX-nın müxtəlif stansiyalarının MMSİ nömrələrinə nəzər yetirək: Şərti
17
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
olaraq MMSİ nömrələrinin formatı M1I2D3X4X5X6X7X8X9 kimi göstərilir. Burada M1I2D3
səyyar dəniz obyektinin mənsub olduğu bayraq ölkəsinin şifrəsidir. Beynəlxalq
razılaşmalara əsasən hər bir ölkəyə 0-dan 9-a qədər 9 rəqəmdən ibarət, müəyyən
tanınma nömrəsi təyin edilmişdir. Gəmilər qrupunun MMSI nömrəsi: 0 MIDxx xxx(9
цифр), sahil stansiyalarının MMSI nömrəsi: 00 MIDxxxx(9 цифр), sahil stansiyaları
qrupunun MMSI nömrəsi - 0 0 M I D x x x x (9 цифр) kimi göstərilir. Gəmi MMSİ
nömrələri haqqında informasiyanı BTİ-nin ―List of ship stations‖ məlumat kitabından,
sahil stansiyalarının MMSİ nömrələri haqqında informasiyanı isə ―List of coast
stations‖ məlumat kitabından əldə etmək olar.
MMSI nomrələrinin növləri
Nömrələrin quruluşu
Adı (individial) gəmilər
M1I2D3X4X5X6X7X8X9
Gəmilər qrupu
01M2I3D4X5X6X7X8X9
Sahil stansiyası və ya sahil
stansiyaları qrupu
0102M3I4D5X6X7X8X9
Axtarış-xilasetmə aviasiya
vasitələri
111213M4I5D6X7X8X9
Naviqasiya məqsədləri üçün
9192M3I4D5X6X7X8X9
Adi
gəmilərin MMSİ nömrələri MİD-lə başlayır. MİD nömrəsi ölkə kodudur və daxil
olduğu MMSİ nömrəsinin milli mənsubiyyəti barədə məlumat verir. MİD nömrələri
200-799 arasında üç sadə rəqəmdir. Onuda qeyd edək ki, MİD-in başlanğlc hərfi
onun mənsub olduğu region barədə ilkin məlumat əldə etməyə imkan verir.
Məsələn, 2 Avaropa ölkələrini (MİD İtaliya 247, Danimarka 219 və 220, Türkiyə
271,Rusiya 273 və s.), 3 Şimalı, mərkəzi amerika və karib ölkələri (Kanada, 316;
Panama, 351, 352, 353, 354, 355, 356, 357, 370, 371, 372, and 373 və s ), 4 Asia
(ÇXR 412, 413, 414; Maldiv adaları 455 və s ).
Yuxarıdakı cədvəldən göründüyü kimi, gəmilər qrupunun MMSİ nömrəsi 0-la, Sahil
stansiyası və ya sahil stansiyaları qrupunun MMSİ nömrəsi 00-la, axtarış-xilasetmə
əməliyyatlarına cəlb olunan aviasiya vasitələrinin MMSİ nömrəsi 111-lə və
Naviqasiya məqsədləri üçün istifadə edilən gəmi mayaklar, buylar 99-ka başlayır.
Xəzəryanı ölkələrin MMSİ nömrələri:
Azərbaycan: 423 (M1I2D3)X4X5X6X7X8X9
Qazaxstan: 436(M1I2D3)X4X5X6X7X8X9
İran: 422(M1I2D3)X4X5X6X7X8X9
Rusiya: 273(M1I2D3)X4X5X6X7X8X9
Türkmənistan: 434(M1I2D3)X4X5X6X7X8X9
18
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
Çağırış siqnalı nə üçün tələb olunur?
Rəqəmli tanınma nömrəsi nədir?
Sahil stansiyasının MMSİ formatı necədir?
Gəmi stansiyasının MMSİ formatı necədir?
MİD nəyi ifadə edir ?
19
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 5.
Dəniz üzmə rayonları. Qlobal dəniz rabitəsində А1, А2, А3, А4
dəniz rayonları [2 ,3, 4, 5, 6 7]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
Dəniz rayonları.
Dəniz rayonlarından asılı olaraq QDFTS rabitə vasitələri?
Dəniz rayonlarına görə radio avadanlıqlar necə dəyişir?
A4 dəniz rayonu hansı əraziləri əhatə edir?
Dəniz üzmə rayonları
Gəmilərin üzmə rayonları aşağıdakı şəkildə xarakterizə olunur.
―A1 dəniz rayonu‖ – radiotelefon rejimində ən azı bir sahil UQD stansiyasının təsir
hüdudları daxilində rəqəmsal seçmə çağırışından istifadə olunmaqla (20-50 mil)
mütəmadi məlumat ötürülmə sininin mümkünlüyünü təmin edən rayona deyilir.
―A2 dəniz rayonu‖ – A1 dəniz rayonundan başqa, radiotelefon rejimində ən azı bir
sahil stansiyasının təsir (zonası) hüdudları daxilində AD (Orta dalğa) diapazonunda
rəqəmsal seçmə çağırışından istifadə olunmaqla (150 mili civarında) mütəmadi
fəlakət məlumatlarının ötürülməsininin mümkünlüyünü təmin edən rayona deyilir.
Naviqasiya xəritələrində A1 və A2 dəniz rayonlarının sərhədi təsvir edilməlidir.
―A3 dəniz rayonu‖ – A1 və A2 dəniz rayonundan əlavə, İNMARSAT geostasionar
peyklər sistemi stansiyasının təsir (zonası) hüdudları daxilində mütəmadi fəlakət
məlumatlarının ötürülməsininin mümkünlüyünü təmin edən rayona (təxminə 70
dərəcə şimal en dairəsi ilə 70 dərəcə cənub en dairələri arasındakı zona (məkan))
deyilir.
―A4 dəniz rayonu‖ – A1, A2, A3 dəniz rayonları hüdudundan kənarda yerləşən rayon.
20
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
UQD radiostansiyanın təsir məsafəsi?
Çağırışlar neçə kateqoriyaya bölünür?
Inkarsa sistemi hansı gəmilərdə quraşdırıla bilər?
A4 dəniz rayonu hansı əraziləri əhatə edir?
Dəniz rayonlarına görə radio avadanlıqlar necə dəyişir?
21
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 6.
Gəmi Qlobal Dəniz Fəlakət və Təhlükəsizlik Sistemi
avadanlıqlarının tərkibi [1, 3, 5, 7, 12]
radio
Mühazirənin planı:
1)
2)
3)
4)
Gəmi QDFTS radio avadanlıqlarının tərkibinə olan tələblər.
Dəniz Üzmə Rayonlarından asılı olaraq tələblər.
Rəqəmsal seçmə çağırışı anlayışı
Enerji qida mənbələrinə olan tələblər.
Gəmilərdə Bütün QDFTS rayonlarında mütəmadi olaraq qəza xəbərdarlığı
məlumatlarının ötürülməsini təmin edən radio avadanlıqlar olmalıdır. Bu məqsədlə
BDT tərəfindən QDFTS radio avadanlıqlarının minimum tərkibi işlənib hazırlanmışdır.
Üzmə rayonundan asılı olaraq radio avadanlıqların tərkibi aşağıdaki cədvəldə
göstərilmişdir:
А1
А2
А3 İNM
olmadan
А3
İNM
А4
UQD qurğu RSÇ ilə
•
•
•
•
•
Navteks qəbuledicisi
•
•
•
•
•
Radiolokasiya cavabverici
•
•
•
•
•
Qəza radiobuyu
•
•
•
•
•
Əldə daşınan qəza radiostansiyası
•
•
•
•
•
2182 kHs* tezlikdə növbə qəbuledicisi
•
•
•
•
•
Radio avadanlıqlar
22
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
AD radioqurğusu RSÇ və Zolaqlı
hərfcapeedci
AD/QD radioqurğusu RSÇ və Zolaqlı
hərfcapedci
İnmarsat gəmi peyk stansiyası
GQÇ qəbuledici və ya QD-də MSİ
qəbuledicisi
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
RSÇ –rəqəmsal seçmə çağırışı*
QRB – qəza radiobuyu;
Hər bir gəmi üzmə rayonundan asılı olmayaraq təchiz olunmalıdır:
1. UQD radiostansiya:
- RSÇ rejimində156,525 MHs (70-ci kanal) tezlikdə ötürə və qəbul edə bilmə
imkanlı;
- Radiotelefon rejimində 156,3 MHs (6-ci kanal), 156,65 MHs (13-cü kanal) и
156,8 MHs (16-cı kanal) veriliş və qəbul edə bilən;
- RSÇ rejimində156,525 MHs (70-ci kanal) tezlikdə avtomatik növbə
rejimində işləyə bilən.
2. 9 QHs diapazonda işləyən radiolokasiya cavabvericisi;
3. Navteks qəbuledicisi və ya əgər üzmə rayonunda Navteks xidməti təmin
edilmirsə gəmi GQÇ qəbuledici və ya QD-də DÜT informasiya qəbuledicisi ilə
təchiz edilməlidir.
4. Qəza Radiobuyu;
5. Əldə daşınan qəza radiostansiyası;
6. 2182 kHs* tezlikdə həyəcan siqnalı verə və növbə qəbul edə bilən qurğu
A1 və A2 dəniz rayonlarında üzən gəmilər üçün Minimum tərkibə AD(MF) radioqurğu
əlavə olunmalıdır. Bu qurğu aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:
-
-
Fəlakət və təhlükəsizlik məqsədləri üçün 2187,5 kHs tezlikdə RSÇ
rejimində, 2182 kHs tezlikdə radiotelefon rejimində ötürücü və qəbuledici
xarakteristikaya malik olmalıdır;
2187,5 kHs tezlikdə RSÇ rejimində radio növbə aparmalıdır;
Radiotelefon və ya teleks rejimində ümumi təyinatlı informasiyaları ötürmə
və qəbuletmə xarakteristikaya malik olmalıdır;
A1, A2 və A3 dəniz rayonlarında üzən gəmilər üçün Minimum tərkibə mütləq aşağıda
göstərilənlər əlavə olunmalıdır:
1. AD/QD radioqurğu. Bu qurğu aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:
- Fəlakət və təhlükəsizlik məqsədləri üçün fəlakət və təhlükəsizlik
tezliklərində Radiotelefon və ya teleks rejimində ümumi təyinatlı
informasiyaları ötürmə və qəbuletmə xarakteristikaya malik olmalıdır;
23
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
diapazonlarında RSÇ rejimində, radiotelefon rejimində və dar zolaqlı hərf
çap etmə rejimində ötürücü və qəbuledici xarakteristikaya malik olmalıdır;
- 2187,5 kHs, 8414,5 kHs rezlikdə və 4, 6, 12 və ya 16 diapazonlarında ən
azı bir fəlakət və təhlükəsizlik tezliyində RSÇ rejimində radionövbə
aparmalıdır;
- Radiotelefon və ya teleks rejimində ümumi təyinatlı informasiyaları AD/QD
diapazonunda ötürmə və qəbuletmə xarakteristikaya malik olmalıdır;
2. İnmarsat gəmi yer peyk stansiyası.
Hər bir gəmi üzmə rayonuna uyğun olaraq QDFƏRS-in tələblərinə yerinə yetirə bilən
avadanlıqlarla təmin edilməlidir. Hər bir gəmidə qəza xəbərdarlığının verilişini təmin
edən bir-birindən asılı olmayan minimum iki rabitə sistemi olmalıdır. Avadanlıqlarin
istifadəsi sadə olmalı, lazım gəldiyi hallarda operatorun köməyi olmadan işləyə
bilməlidir.
Xilasetmə vasitələri (qayıq, sal və s.) axtarış-xilasetmə əməliyyatları zamanı UQD
diapazonda rabitənin aparılmasına imkan verən radiostansiya ilə və SART qurğusu
ilə təchiz olunmalıdır.
Yuxarıda sadalananlar nəzərə alınmaqla gəmilərdə QDFƏRS radio avadanlıqlarının
tərkibi aşağıdakı kimi ifadə olunur:
-
1. A1 dəniz rayonu:
- UQD radiostansiya, RSÇ ilə;
- NAVTEX qəbuledicisi;
- Radiolokasiya cavabvericisi RLC/SART;
- KOSPAS-SARSAT sistemli QRB/EPİRB;
- UQD əl radiostansiyası.
2. A2 dəniz rayonu:
- UQD/VHF radiostansiya, RSÇ ilə;
- NAVTEX qəbuledicisi;
- Radiolokasiya cavabvericisi RLC/SART;
- KOSPAS-SARSAT sistemli QRB/EPİRB;
- UQD/VHF əl radiostansiyası;
- AD/MF radiostansiya, RSÇ ilə;
3. A3 dəniz rayonu:
- İNMARSAT (1 ədəd GQÇ/EGC ilə);
- UQD/VHF radiostansiya, RSÇ ilə;
- NAVTEX qəbuledicisi;
- Radiolokasiya cavabvericisi RLC/SART;
- KOSPAS-SARSAT sistemli QRB/EPİRB;
- UQD/VHF əl radiostansiyası;
- AD/QD (MF/HF) radiostansiya, RSÇ və DZHÇ (NBDP-teleks) ilə;
A3 dəniz rayonu*:
- İNMARSAT (2 ədəd);
- UQD/VHF radiostansiya, RSÇ ilə;
- NAVTEX qəbuledicisi;
- Radiolokasiya cavabvericisi RLC/SART;
- KOSPAS-SARSAT sistemli QRB/EPİRB;
- UQD/VHF əl radiostansiyası;
- GQÇ qəbuledicisi, və ya QD diapazonunda DÜTİ qəbuledicisi;
24
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
- AD (MF) radiostansiya RSÇ ilə;
- İNMARSAT gəmi peyk stansiyası.
4. A4 dəniz rayonu:
- UQD/VHF radiostansiya, RSÇ ilə;
- NAVTEX qəbuledicisi;
- Radiolokasiya cavabvericisi RLC/SART;
- KOSPAS-SARSAT sistemli QRB/EPİRB;
- UQD/VHF əl radiostansiyası;
- GQÇ qəbuledicisi, və ya QD diapazonunda DÜTİ qəbuledicisi;
- AD/QD (MF/HF) radiostansiya, RSÇ və DZHÇ (NBDP-teleks) ilə;
Qeyd: * A3 dəniz rayonu üçün 2 variantdan biri məqbul hesab olunur.
Enerji qida mənbələrinə olan tələblər. Elektrik qida mənbələrinə olunan tələblər.
Hər bir gəmıdə fəlakət zamanı əsas və qəza enerji mənbələri sıradan çıxması
hallarında radioqurğuları qidalandırmaq üçün ehtiyat enerji qida mənbələri olmalıdır.
Ehtiyat enerji qida mənbələrinin tutumları, gəmilərin inşası və siniflərə bölünməsi
qaydalarının XI bölməsində göstərilən ―Elektrik Avadanlıqları‖ bölməsinin tələblərinə
əsasən elə olmalıdır ki,:
- 1 fevral 1995-ci və bundan sonrakı illərdə inşa olunan gəmilərdəki radio
avadanlıqları və digər köməkçi vasitələri ən azı 1 saat müddətində
qidalandırmağa kifayət etsin;
- 1 fevral 1995-ci tarixdən əvvəl inşa olunan gəmilərdəki radio avadanlıqları
və digər köməkçi vasitələri ən azı 6 saat müddətində qidalandırmağa
kifayət etsin;
25
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Əgər ehtiyat enerji mənbələri olaraq akkumulyator batareyalarından istifadə olunursa
onda onları minimal tələb olunan tutuma qədər 10 saat müddətində yükləmək üçün
ayrıca yükləyici qurğu olmalıdır.
YOXLAMA SUALLARI
1.
VHF ifadəsinin Azərbaycan dilində analoqu?
2.
HF ifadəsinin Azərbaycan dilində analoqu?
3.
MF ifadəsinin Azərbaycan dilində analoqu.
4.
Elektromaqnit dalğalarının en önəmli istifadə sahəsi.
5.
2182 kHs tezlikdə həyəcan siqnalı verə və növbə qəbul edə bilən qurğu
hansıdır?
Mühazirə 7.
Gəmi qəza xilasetmə vasitələri radio avadanlıqları [1, 4, 5, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
Radiolokasiya cavabvericiləri RLC (SART)
Qəza Radiobuyu QRB (EPİRB).
UQD ikitərəfli 3 kanallı radiostansiya (VHF).
Qəza xilasetmə avadanlıqları üzrə tələblər.
Radiolokasiya cavabvericiləri və qəza radiobuylarına, UQD (VHF) Radiostansiyalara qəza-xilasetmə avadanlıqlarına olan tələblər
Mühazirənin planı:
1)
2)
3)
4)
Radiolokasiya cavabvericiləri SART.
Qəza radiobuyu EPİRB.
QRB-nin qeydiyyatdan keçirilməsi.
2 tərəfli, 3 kanallı UQD radiostansiya
Radiolokasiya cavab vericisi fəlakətdə olan gəminin yerini təyin etmək üçün vasitədir.
Qəza zamanı radiolokasiya cavabvericisinin şüalandırdıği siqnallar Radar
qurğusunun ekranında radial istiqamətdə bir-birindən bərabər məsafədə yerləşən
nöqtələr ardıcıllığı şəkilində görünür. Xilasetmə vasitələri RLC ilə təchiz olunmalıdır.
Şəkil 1.
26
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Şəkil 1
RLC qurğusu işə salınarkən növbə rejimində olur, onun üzərinə 3 sm dalğa
uzunluğunda 9.2 … 9.5 Qəşş tezliyində Radarın impuls şüası düşərkən həmin
tezlikdə şüalanmağa başlayır və Radarın ekranında nöqtələr ardıcıllığı şəkilində
görünür.
RLC –yə olan əsas istismar tələbləri:
Əl ilə işə salına və söndürülməsi mümkün olmalıdır;
Suda batmayan qaytanı olmalıdır;
20 m yüksəklikdən suya düşərkən zədələnməyə qarşı davamlı olmalıdır.
ən azı 5 dəqiqə 10 m dərinlikdə su keçirməzliyə malik olmalıdır;
iş rejimini müəyyən etmək üçün visual və səs vasitəsinə malik olmalıdır,
fəlakətdə olan gəmi əmin olmalıdır ki, RLC Radarın şüası vasitəsi ilə işə
dümüşdür;
6. batareyanın tutumu RLC-nin 96 saat gözləmə rejimində, 8 saat şüalanma
rejimində işləməsini təmin etməlidur;
7. RLC-nin üzərində qısa istismar qaydası və batareyalarının itismar müddəti
aydın göstərilməlidir
1.
2.
3.
4.
5.
Gəmi RLS-i vasitəsi ilə RLC-nin aşkar edilmə məsafəsi
RLC-nin verici-qəbuledici antenası su səthindən ən azı 1 m hündürlükdə yerləməlidir.
Bu zaman gəmi RLS-nin (15 m yüksəklikdə yerləşən) RLC-ni aşkar etmə məsafəsi
qədər 5 mildir. 1 km yüksəklikdə olan hava gəmisindən (təyyarə helikopter) RLC-nin
aşkar olunma məsafəsi 30-50 mildir.
İMO-nun tələblərinə görə sərnişin gəmilərində və 500-dən yuxarı gəmilərdə 2 ədəd
RLC olmalıdır.
27
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Qəza Radio Buyu (QRB ing. EPİRB) fəlakət siqnallarının verilməsi üçündür və
qəza vəziyyətində olan gəmilər və uçan aparatlar üçün axtarış-xilasetmə
əməliyyatlarının asanlaşdırılmasına xidmət edir. Qəza radiobuyu axtarış-xilasetmə
xidmətlərini gəminin fəlakətə düşməsi barədə xəbərdar etmək üçün siqnal verir. Şəkil
2.
Qəza radiobuylarının aşağıdakı növləri vardır:
 KOSPAS-SARSAT Peyk Radiobuyu: Bu növ radiobuyun siqnalı KOSPASSARSAT Peykləri üzərindən 406 MHs tezlikdə yayımlanır;
 İNMARSAT-E Peyk Radiobuyu: Bu növ radiobuyun siqnalı İNMARSAT
Peykləri üzərindən yayımlanır;
 UQD Radiobuyu: Sahilə yaxın ərazilərdə 70-ci kanalda istifadə olunur.
Şəkil 2.
QRB gəminin açıq göyərtədə elə yerdə quraşdırılır ki, onu asanlıqla götürmək və
xilaetmə vasitəsinə daşımaq mümkün olsun və yaxud gəminin suya batması zamanı
avtomatik olaraq ondan ayrılıb suyun üzərinə çıxa bilsin. Ümumi mülhizələrlə
KOSPAS-SARSAT Peyk Radiobuyunun işləməprinsipi aşağıdakı kimidir: işə
salındıqdan sonra radiobuy siqnal verməyə başlayır. Bu siqnal əvvəlcədən onun
yaddaşına daxil edilmiş gəmi sahibi, qeydiyyat limanı, çağırış siqnalı, identifikasiya
nömrəsi barədə informasiyaları daşıyır. Peyklər bu siqnalları qəbul edir və axtarışxilasetmə mərkəzinə ötürür, axtarış-xilasetmə mərkəzi siqnalın mənbəyini müəyyən
edir və xilasetmə əməliyyatlarını təşkil edir.
İNMARSAT-E peyk Radiobuylarına koordinatlar daxili GPS qurğusu və ya gəmidə
olan GPS qəbuledicisindən daxil olur. Bu sutemlə işləyən QRB ancaq İnmarsat
peyklərinin əhatə dairəsində işıləyir – 700 şimal endairəsi ilə 70 cənub en dairələri
arasındakı əraziləri.
Səhvən QRB işə salınarsa (yalan həyəcan), axtarış-xilasetmə mərkəzini siqnalın yan
olması barədə xəbərdar etmək üçün züsusi prodsedur qaydalara əməl edilməkidir.
Çoxlu müxtəlif konstruksiyalı QRB-lər vardır. Onlar həm xarici görünüşlərinə, həm də
işə salınma üsullarına görə fərqlənirlər. Lakin, bütün hallarda QRB-lər üçün siqnal
vermənin iki üsulu vardır - əl ilə və avtomatik.
QRB-nin əl ilə işə salınması
Əl ilə işə salınma o zaman baş verə bilər ki, gəmi batmır lakin ona təcili kömək
lazımdır: yanğın, saya oturma, kimyəvi yoluxma və s. Əl ilə işə salınmaüçün bir neçə
sadə hərəkətlər etmək lazımdır. QRB-nin işə salınma qaydası onun üzərində
yazılmışdır.
QRB-nin avtomatik işə salınması
28
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Avtomatik rejimdə, gəmi suya batarkən öz-özünə bərkidildiyi yerdən azad olur,
suyun üzərinə qalxır, fəlakət siqnalı verməyə başlayır. Bərkidildiyi yerdən avtomatik
azad olması üçün QRB xüsusi azadedici qurgu - hidrostatla təchiz edilmişdir.
QRB- lərə olan ümumi tələblər:
 QRB sudan çıxdıqdan sonra avtomatik işə düşməlidir;
 QRB yedəyə alma üçün nəzədə tutulan АРБ qaytanla və işıq güçü 0,75 kd
oloan günün qaranlıq vaxtlarında avtomatik yanan lampa ilə təchiz
olunmalıdır.
 QRB 20 m yüksəklikdən suya düşərkən zədələnməyə qarşı davamlıdır.
 Ayırıcı qurğu onunun 4m dərinlikdə batan gəmidən azad olmasını təmin
etməlidir.
 Enerji mənbəyi ən azı 48 saat müddətində QRB işləməsini təmin etməlidir;
 QRB-nin gövdəsində qısa istifadə təlimatı və batareyaların qüvvədə olma
vaxtı göstərilməlidir.
Daşımnan ikitərəfli UQD radiostansiya (QDFTS)
Daşımnan ikitərəfli UQD radiostansiya xilasetmə vasitələri avadanlığı olub fəlakət
yerpndə üzən xilasetmə vasitələri ilə xilasedici gəmilər arasında radiorabitə əlaqəsini
təmin etmək üçündür. İMO-nun tələblərinə görə sərnişin gəmilərində və 500-dən
yuxarı gəmilərdə 3 ədəd daşımnan ikitərəfli UQD radiostansiya olmalıdır. Bu
radiostansiyalar elə yerdə olmalıdır ki, Fəlakət zamanı asanlıqla götürülüb xilasetmə
vasitəlsinə daşına bilsin. Həyəcan siqnalları cədvəlində radiostansiyaları xilasetmə
vasitələrinə daşınmasına cavabdeh olan heyət üzvü göstərilməlidir. Şəkil 3
Şəkil 3.
Radiostansiyaların ən azı üç – 16, 13 və 6-cı kanallarda işləməlidir. Enerji mənbəyi
ən yüksək çıxış gücündə 8 saat veriliş rejimində, 48 saat qəbul rejimində işləməsini
təmin etməlidur. Qida mənbəyi olaraq, yüklənməyən və saxlanma müddəti 2 ildən az
olmayan batareya istifadə olunur.
Adətən daşınan UQD radiostansiyalar iki növ batareyalarla təchiz olunur: onlardan
biri 5 А/s litium batareyadır, digəri nikel-kadium akumlyatordur. Onlardan birincisi
narıncı rəngdə olur istismar müddəti 5 ildir və ancaq fəlakət zamanı istifadə olunur.
Digəri yüklənilə biləndir, yükləyici ilə təchiz olunur və gündəlik istifadə üçün nəzərdə
tutulmuşdur.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
RLC-nin ingilıis dilində analoqu?
EPİRB nədir?
iki tərəfli, üç kanallı UQD radiosansiyasının təyinatı.
29
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
4.
5.
QRB batareyaları üzrə tələblər.
156,525 MHs tezlik hansı qurğuya aiddir?
Mühazirə 8.
Modulyasiyanın növləri və Şüalanma sinfi [1, 4, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1. Modulyasiyanın növləri və Şüalanma sinfi haqqında anlayış;
2. Şüalanma sinfinin şərti simvollarla işarələnməsi
3. OD, AD, QD və UQD diapapazonunda telefon və RSÇ-də istifadə olunun
şüalanma sinfləri;
4. Dəniz rabitəsində istifadə olunan Şüalanma siniflərinin siyahısı:
Modulyasıyanın növləri və şülalanma sinifləri anlayışı
Şülanma radioiverici stansiya tərəfindən radiodalğa formasında enerji selinin
yaradılmasıdır. Modulyasiya elektrik rəqslərinin idarə edilməsidir. Modulyasiya
prosesi yüksək tezlikli rəqslərin bir və ya bir neçə parametrinin yayımlanan məlumatın
xüsusiyyətlərinə uyğun olarq dəyişilməsindən ibarətdir. Bir qayda olaraq modullyaıcı
siqnalın tezliyi generatorun yaratdığı aparıcı tezlikdən kiçik olur. Modulyasiya etmək
üçün müxtəlif üsullardan istifadə edilir, bu üsullar adətən radiötürücü qurğulara daxil
olan elektron qurğuların potensiallarının dəyişilməsinə əsalanır. Modulyasiya
30
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
prosesinin əsas xarakteristikası yüksəktezlikli rəqslərin parametrlərinin dəyişdirilməsi
iləmoddullayıcı siqnal arasındakı uyğunluq dərəcəsidir.
AM — amplitud modulyasiyası;
SSB — birzolaqlı modulyasiya;
FM — tezlik modulyasiyası;
PM — faza modulyasiyası;
CW — sönməyən rəqslərlə amplitud modulyasiyası və ya başqa sözlə —
radioteleqraf.
Daşıyıcı tezlik vericinin kökləndiyi tezlikdir. Bu tezlik elə bir tezlikdir ki, onu verilimiş
şüalanmada asanlıqla tanımaq və ölçmək mümükündür. Buna görə də gəmi
radiostansiyasını kökləmək üçün məlumat kitablarından yalnız daşıyıcı tezliyin
qiymətini götürürlər.
Təyin edilmiş tezlik daşıyıcı tezlik zolağının orta tezliyidir. Bu tezlik zolağının eni
zəruri tezlik zolağının eni ilə tezliyin icazə verilən sapmasının mütləq qiymətinin 2
mislinin cəminə bərabərdir. Bir qayda olaraq məlumat kitablarında təyin edilmiş
tezliklər göstərilmişdir.
Şüalanma sinfi şərti simvollarla işarələnmiş şüalanma xarakteristikalarının
toplusudur. Şüalanmanın siniflərə bölünməsi, CCIR–nin (International Radio
Consultative Committee) tövsiyyələrinə görə WARC-79 konfransından qəbul etdiyi
nəticələrə görə ITU-nun tövsiyəsi ile qəbul olunan yeni sinifləndirmə iki hissədən
ibarətdir. Bunun birinci hissəsi əsas xarakteristikadan ve ikinci hissəsi isə əlavə
xarakteristiklardan ibarətdir. Bunlardan başka dörd simvollu bir başqa əlavə
xarakteristik grupu Zolaq genişliyini bildirir və əvvəlki beş xarakterin önünə yazılır.
Ümumi olaraq yazılan simvollar dəstinin formatı belədir:
XXXX
YYY
ZZ
Zolağın genişliği
Şüalanma sınıfı
Əlavə xarakteristika
Nümunə: 134HJ2BCN, 2K70J3EJN, 304HF1BCN, 3M00PONAN
Tezlik zolağının enini (genişliyini) aşağdaki göstərilən nümunədəki kimi işarələyirlər:
304Н — 304Гц
2К70 — 2,7кГц
16К0 — 16 кГц.
Ümumi halda şüalanma sinfi üç simvolla ifadə olunur.
1. Əsas daşıyıcı modulyasıyanın növü (ingilis hərfi).
2. Modulyasiya edici siqnalın xarakter (rəqəm).
3. Ötürülən informasiyanın növü (ingilis hərfi).
Aşağıda şüalanma sinfini xarakterizə edən, əsas simvolların ifadələri göstərilmişdir.
A –iki zolaqlı;
H-birzolaqlı tam daşıyıcılı;
J- birzolaqlı zəif daşıyıcılı.
Əsas daşıyıcı tezliyi bucaq modulyasıyalı olan şüalanma:
F-tezlik modulyasiyası;
G-faza modulyasiyası
İmpuls şüalanması:
31
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
P-modulyasiay olunmayan impulsların ardıcıllığı
Bucaq modulyasiyası müxtəlif tezlik diapazonlarında radiorabitədə, UQD diapazonda
radioyayımda, televiziya yayımının səs müşayiətində, radiorele, troposferdə və
kosmik rabitədə tətbiq olunur. Bundan əlavə bucaq modulyasiyası radiotelemetriyada, radioidarə sistemlərində, bir sıra radionaviqasiya və radiolokasiya
sistemlərində tətbiq olunur. Teleqraf siqnalları və rəqəmli informasiya müasir dövrdə
əsasən tezlik və faza manipulyasiyası yolu ilə ötürülürlər.
Məlumdur ki, bucaq
modulyasiyası amplitud modulyasiyasına nisbətən daha yaxşı maneəyə davamlılığı
və daha yüksək enerji xarakteristikalarını təmin edir. Lakin bunun üçün daha geniş
tezlik zolaqları tələb olunur.
İmpuls şüalanması
P-modulyasiay olunmayan impulsların ardıcıllığı
İkinci simval əsas daşıyıcını modulyasiya edən siqnalın xarakterini (rəqəmlə
ifadə olunur) göstərir:
0- modullayıcı siqnalın olmaması.
1- altdaşıyıcını modulyasiyalıayan istifadə edilmədən kvant və ya rəqəmsal
informasıyadan ibarət 1 kanal;
2- altdaşıyıcını modulyasiyalıayan istifadə edilməklə kvant və ya rəqəmsal
informasıyadan ibarət 1 kanal;
3- analoq informasiyalı 1 kanal.
Üçüncü simvol – ötürülən informasiyanın növü göstərir:
N – İnformasiyanın olmaması;
A - eşitmə qəbulu üçün teleqraf;
B- avtomatik qəbul üçün teleqraf;
C-faksmillər;
E- telefon.
Dəniz rabitəsində istifadə olunan Şüalanma siniflərinin siyahısı:
A1A – sönməyən rəqslərlə teleqraf (Morze kodu);
A2A – amplitud modulyasiyası ilə teleqraf (Morze kodu);
J3E - bir zolaqlı telefon, zəifləmiş alt daşıyıcılı. AD/QD diapazonunda
tadiotelefon üçün.
Н3Е - bir zolaqlı telefon, tam daşıyıcılı (yalnız 2182 kHs tezlikdə istifadə
etməyə icazə verilir).
R3Е - bir zolaqlı telefon, qismən zəiflənmiş daşıyıcı (AD/QD diapazonunda
Radiotelefon üçün);
F3E - tezlik modulyasiyalı telefon (UQD diapazonunda telefon mübadiləsi);
32
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
G3E - faza modulyasiyalı telefon (UQD diapazonunda telefon mübadiləsi TELECOM);
G2B - faza modulyasiyası altdaşıyıcını modulyasiyalayan istifadə edilməklə
kvant və ya rəqəmsal informasıyadan ibarət 1 kanal (UQD RSÇ);
F1B – tezlik teleqrafiyası (RSÇ,radioteleks, NAVTEX);
J2B – hətrf cspedici teleqraf;
F1C – faksmil bilavasitə daşıyıcını tezlik modulyasiya etməklə (ağ-qara);
F3C – analoq faksmil;
PON - modulyasiya olmayan impuls şüalanması
VHF
DSC
Radyoteleks
Radyotelefon (1605 kHZ'in altında)
Radyotelefon (1605 kHZ'in ve
üstü)
Radyotelgraf
F3E
G2B
F1B
H3E
J3E
A1A
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
RLC-nin ingilıis dilində analoqu?
Modulyasiya nədir?
iki tərəfli, üç kanallı UQD radiosansiyasının təyinatı.
QRB batareyaları üzrə tələblər.
156,525 MHs tezlik hansı qurğuya aiddir?
Mühazirə 9.
Simpleks kanal. Dupleks kanal. QDFTS qəza və Təhlükəsizlik kanallarında növbə
çəkmə qaydaları [5, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
UQD RSC radiostansyyada simpleks kanallar
UQD RSC radiostansyyada dupleks kanallar.
Xüsusi təyinatlı kanallar AİS 1, AİS 2.
İstifadəsi qadağan edilən kanallar.
QDFTS üçün nəzərdə tutulmuş UQD radiostansiyalarda bir qayda olaraq istehsalçl
tərəfindən Rabitə Reqlamenti qaydalarına görə 156-174MHs tezlik zolağında xüsusi
olaraq dəniz rabitəsi üçün təyin olunmuş kanallar radiostansiyada əvvəlcədən
proqramlaşdırılmışdır.
33
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
DUPLEX (35 ədəd): bu kanallarda ötürmə və qəbul fərqli kanallarda aparılır. Dupleks
adi telefonda olduğu kimidir. Bir qayda olaraq gəmi və sahil stansiyaları arasında
istifadə olunur. Yəni eyni anda ötürmə və qəbul etmək mümükün olur
SIMPLEX (20 adet) : bu kanallarda ötürmə və qəbul eyni kanallarda aparılır. Gəmilər
arasənda rabitə zamanı istifadə olunur. Bu kanalda ötürmə və qəbul növbə ilə
aparılır. Yəni biri danışarkən, o birisi dinlyir və əksinə.
Simplex və duplex rabitə kanalları
Aşağıda Beynəlxalq dəniz UQD kanallar və tezlikər göstərilmişdir. Bu cədvəl
Beynəlxalq Telekomunikasiya İttifaqının ( ing.International Telecommunications
Union) Rabitə Reqlamentinin 18-ci əlavəsində geniş şərh olunur.
Cədvəldən göründüyü kimi, burada UQD ( VHF) Deniz tezlik zolağında 156-174MHz
arasında 55 Beynəlxalq kanal vardır. (1-28 ile 60-88 arası), bu kanallardan 75 ve
76. kanallar 16 çağrış ve fəlakət kanalının altında ve üstündə olduğu üçün 16.
kanalla təsirdə (enterferans) olmasın deye istifadəsi qadağandır.
(Qeyd: Yeni qaydalara görə 75 və 76. kanallar sadece 1W gücünde istifadə üzrə
açılmıştır.)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Ötürmə
tezliyi
MHz
156,050
156,100
156,150
156,200
156,250
156,300
156,350
156,400
156,450
156,500
156,550
156,600
156,650
156,700
156,750
Qəbul
tezliyi
MHz
160,650
160,700
160,750
160,800
160,850
156,300
160,950
156,400
156,450
156,500
156,550
156,600
156,650
156,700
156,750
16
156,800
156,800
S
17
156,850
156,850
S
18
19
20
21
156,900
156,950
157,000
157,050
161,500
161,550
161,600
161,550
D
D
D
D
Kan
al
Simple
x
Dublex
D
D
D
D
D
S
D
S
S
S
S
S
S
S
S
Kanalın istifadə
məqsədi
Axtarış-Xilasetmə
Gemi Daxili istifadə - Max
1W
Beynəlxalq çağırğş və
fəlakət kanalı
Gemi Daxili istifadə - Max
1W
34
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
22
23
24
25
26
27
28
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
157,100
157,150
157,200
157,250
157,300
157,350
157,400
156,025
156,075
156,125
156,175
156,225
156,275
156,325
156,375
156,425
156,475
156,525
156,575
156,625
156,675
156,725
156,825
156,875
156,925
156,975
157,025
157,075
157,125
157,175
157,225
157,275
157,325
157,375
157,425
161,700
161,750
161,800
161,850
161,900
161,950
162,000
160,625
160,675
160,725
160,775
160,825
160,875
160,925
156,375
156,425
156,475
156,525
156,575
156,625
156,675
156,725
156,825
156,875
161,525
161,575
161,625
161,675
161,725
161,775
161,825
161,875
161,925
161,975
162,025
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
1 Watt
DSC (RSÇ) knalı
AIS Sistemleri 1. Kanalı
AIS Sistemleri 2. Kanalı
Gəmilər arası çağırış və sahil stansiyalarının çağırışı qaydaya əsasən 156,8 MHs –
də (16 – cı kanal) həyata keçirilməlidir .
Verilən diapazonda tezliklərin istifadəsi
radiorabitə üzrə rəhbərlikdə gəstərilmişdir.(müd. 18, s. 333).
16 kanal –(156.8 MHs)
ancaq adi çağırışlar və qəza radiomübadiləsi hallarında
istifadə olunur.
35
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
6 kanal (156.3 MHs) – gəmi stansiyaları arasındakı rabitə və koordinasiya olunmuş
axtarış – xilasetmə əməliyyatları üçün olan hava gəmiləri arasındakı ü rabitə
üçündür.
13 kanal (156.65 MHs) – naviqasiya təhlükəsizliyinin təmini məqsədi üçündür.
70 kanal (156.525 MHs) – yalnız rəqəmli seçici çağırış üçündür
75 и 76 kanallar 16 – cı kanalda təhriflər yaratdığına görə istifadəsinə qadağan
olunub.
15 и 17 kanallar - 1W verici gücünü keçməmək şərti ilə həmçinin gəmidaxili rabitə
üçün istifadə oluna bilər.
6, 8, 10, 9, 72, 73, 69, 67, 77, 15, 17 – kanallardan gəmilərarası rabitə üçün istifadə
olunması məsləhət görülür
9, 10, 13÷15, 17, 67÷69, 71÷74; - simpleksdə
1÷5, 7, 18÷22, 60÷66, 78÷82, 84.- dupleksdə - gəmilərarası rabitədə və gəmilərin
hərəkəti və liman xidməti üçün istifadə olunur.
1÷5, 7, 60÷66, 78, 81÷88 – dupleks kanallarında Связь в направлении «gəmi sahil» istiqamətində rabitədə ümumi korrespondensiya üçün məsləhət görülür
UQD radiostansiyasınınkonkret liman üzrə istifadəsi ―mütləq qətiləşdirilmiş
liman üzrə‖ müəyyənləşdirilir.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
Simpleks və dupleks kanallar dedikdə nə başa düşülür?
UQD dəniz tezlik diapozonunu haznsıdır?
iki tərəfli, üç kanallı UQD radiosansiyası hansı kanalları əhatə edir?
QRB batareyaları üzrə tələblər.
70-ci kanal hansı tezliyə uyğundur?
Mühazirə 10.
QDFTS-də RSÇ-nin təyinatı və funksiyaları [4, 5, 6, 7]
Mühazirənin planı:
36
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
1.
2.
3.
4.
Rəqəmsal Seçmə Çağırışı
RSÇ rejimində çağırış ardıcıllığının texniki formatı
QDFTS-in tərkibinə daxil olan RSÇ qurğuları
UQD 70-ci kanalın və AD 2187,5 kHs tezliyinin təyinatı
RSÇ (англ. Digital Selective Calling, DSC) sahil və gəmiyə müxtəlif üstünlük dərəcəli
çağırışların göndərilməsi üçün ilkin olaraq tətbiq olunan və bundan sonra əlaqənin
telefon və yaxud teleks reyimində davam edəcəyini bildirən rabitə növüdür. RSÇ
kodlaşdırılmış formada ikili simvolların köməyi ilə kiçik qısa məlumatlarıın AD, QD,
UQD diapazonlarında ötürülməsini təmin edir.
RSÇ, QDFƏRS-in tərkib hissəsidir, aşağıda göstərilən funksiyaları yerinə yetirmək
üçün təyin edilmişdir:
1. Fəlakət barədə xəbərin verilməsi, Fəlakət çağırışının qəbulunun təsdiq
edilməsi, Fəlakət çağırışının retranslyasiya edilməsi;
2. Təcili və həyati əhəmiyyətli məlumatların veriləcəyi barədə gəmilərin xəbərdar
edilməsi;
3. İşçi kanalda xidməti əlaqələrin qurulması.
RSÇ sistemində çağırış ardıcıllığının formatına aşağıdakı tərkib hissələri daxildir:
-
nöqtələr ardıcıllığı;
fazalıayıcı ardıcıllıq;
formatın təyinedicisi;
ünvan;
kateqoriya (dərəcə);
özünü tanıma;
məlumat;
ardıcıllığın sonu.
Çağırış ardıcıllığındakı bütün informasiya 128 simvolun köməyi ilə kodlaşdırılır.
Çağırış nöqtələr ardıcıllığının ötürülməsi ilə başlayır. Nöqtələr ardıcıllığı çağırışın
növbəti düzgün qəbulu və kodlaşdırılması üçün şəraiti təmin edir. Nöqtələr ardıcıllığı
qəbuledicinin girişinə daxil olan zaman qəbuledici tezlikləri skan etməyi dayandırır və
çağırışı qəbul etməyə davam edir.
fazalıayıcı ardıcıllığı qəbuledicidə düzgün takt sinxronlaşmasını və çağırış ardıcıllığı
daxilində işarələrin yerini birmənalı müəyyənləşdirmək üçün təyin edilmişdir.
Formatın təyinedicisi aşağıdakı qiymətləri ala bilər.
-
Fəlakət;
Bütün gəmilərə;
Gəmilər qrupunun çağırılması;
Verilmış coğrafii rayondakı gəmilər qrupunun çağırılması;
Fərdi qaydada gəmilərin çağırılması;
Ünvan. ―Fəlakət‖ və ―Bütün gəmilərə‖ formatlı çağırışın ünvanı olmur. Belə ki, onlar
bütün gəmilərə və sahil satnasiyalara ünvünlanmışdır. Seçmə çağırışı üçün Ayrıca
götürülmüş gəmiyə, gəmilər qrupuna, sahil satansiyasına ünvanlanmış məlumatlrr
üçün ünvan olaraq MMSİ (səyyar dəniz xidmətinin tanınma nömrəsindən istifadə
edilir).
Kateqoriya çağırışın üstünlük dərəcəsini müəyyən edir:
37
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
-
fəlakət;
təcili;
təhlükəsizlik;
xidməti.
Özünü təyin etmə olaraq çağıran stansiya üçün təyi edilmiş MMSİ nömrəsindən
istifadə edilir.
Məlumat. Çağırış ardıcıllığında format təyinedicisindən asılı olaraq, fəlakətin
xarakterini müəyyən edən dördə qədər məlumat ola bilər:
-
gəminin kordinatı;
koordinatın götürülmə vaxtı;
sonrakı rabitənin növü;
Fəlakət çağırışından fərqli çağırışlara, standart olaraq iki məlumat daxil olur:
-
koordinatın götürülmə vaxtı;
sonrakı rabitənin növü;
Ardıcıllığın sonu. Bu təsdiqləmə tələbini müəyyənləşdirən simvoldur.
VHF FM-8800 radiostansiyası vasitəsilə Sahil stansiyasına
və ya gəmiyə çağırışın göndərilməsi qaydası
1. CALL düyməsini basın. Displey gözləmə vəziyyətindən COMPOSE
MESSAGE ekranına keçir.
2. ENT düyməsini basın Call type siyahısi açılsın.
3. CH düyməsini fırladaraq (və ya yuxarı/aşağı düymələrini basmaqla oxlar
vasitəsilə) COAST CALL və ya SHİP CALL (Radiomərkəzi üçün) seçin və
ENT düyməsini basın.
4. İD seçin (MMSİ məsələn, 423356100) və ENT düyməsini basın.
5. İD yerinə rəqəmli klavışlər vasıtəsilə çağırdığınız stansiyanın 9 rəqəmli MMSİ
nömrəsini daxil edirsiniz.
6. ROUTİNE, BUSİNES, SAFETY, URGENCY, DİSTRES seçin və ENT
düyməsini basın.
Gündəlik məlumatlar üçün ROUTİNE və ya BUSİNESS seçilir.
38
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
ROUTİNE
BUSİNESS
SAFETY
URGENCY
DİSTRESS
7. COMM MODE seçin və ENT düyməsini basın.
TELEPHONE
DATA
8. TLEPHONE seçin və ENT düyməsini basın.
9. CH seçin və ENT düyməsini basın. Aşağıdakı pəncərə açılır.
SELEKT CH
NO İNFO
6. Əgər Siz SELECT CH və ya MANUAL seçsəniz Aşağıdakı siyahı açılacaq.
CH düyməsini fırladaraq (və ya yuxarı/aşağı düymələrini basmaqla oxlar
vasitəsilə) lazımı kanalı seçirsiniz (radiomərkəz üçün 7-ci kanal) və ENT
düyməsini basın.
7.
SİMP CHANNEL
06 15 73
08 16
74
09 17
75
10
67 76
11
68 77
12
69 87
13
71 88
14
72
Əgər MANUAL seçsəniz rəqəmli klavişlər vasitəsilə lazım olan kanalı daxil edin.
11. CALL düyməsini 3 saniyədən artıq basmaqla, mesajı göndərirsiniz.
12. Mesaj göndərilir. Ekranda aşağıdakı pəncərə açılır.
QEYD: Radiovasitənin modelindən asılı olaraq çağırışın forması bir qədər fəırqli
ola bilər. Lakin, bütün hallarda qaydalar eyni ardıcıllıqla yerinə yetirilir.
YOXLAMA SUALLARI
39
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
1.
2.
3.
4.
5.
Rəqəmsal seşmə çağırışının ingilis dilində qısa yazılış forması?
Fəlakət zamanı Rəqəmsal seçmə çağırışınl qlsa formatı?
UQD və OD də istifadə olunan RSÇ tezliklər?
Rəqəmsal seşmə çağırışı nədir?
70-ci kanal hansı tezliyə uyğundur?
Mühazirə 11.
RSÇ rejimində ”Fəlakət”, “Təcili”, “Təhlükəsizli” və “Xidməti”
məlumatlarının hazırlanması və ötürülməsi [1, 5, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
40
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
1.
2.
3.
4.
Məlumatların təsnifatı.
UQD 70-ci kanalın və AD 2187,5 kHs tezliyinin təyinatı.
RSÇ rejimində çağırış ardıcıllığının texniki formatı
Fəlakət xəbərdarlığının verilməinin üsulu.
Fəlakət zamanı həyəcan siqnallarının verilməsi və ya fəlakət çağırışları onu bildirir ki,
dənizdə hərəkətdə olan obyekt və ya hər hansısa bir şəxs cıddi və qaçılması
mümkün olmayan təhlükə ilə üzləşmişdir və təcili kömək tələb olunur. Fəlakət zamanı
həyəcan siqnalı, fəlakət çağırışı və fəlakət barədə məlumat qəbul edən hər hansı bir
stansiya, yaxud xilasetmə əməliyytının kordinasiya mərkəzi (XƏKM), peyk və/və ya
yerüstü rabitə vasitəsinin köməyi ilə qəbul etdiyi fəlakət məlumatlarını bütün
gəmilərə, gəmilər qrupuna
və ya ayrıca götürülmüş bir gəmiyə ötürməlidir
(retranslyasiya etməlidir). Fəlakətə düşən gəmi diqqəti özünə cəlb etmək üçün öz
yerini, qəzanın xarakterini və tələb olunan köməyi bildirmək üçün gəmidə olan bütün
vasitələrdən istifadə etməlidir.Fəlakət zamanı məlumatların ötürülməsı gəmi
kapitanının və ya onu əvəz edən şəxsin əmri ilə ilə yerinə yetirilir.
Fəlakət zamanı həyəcan siqnallarının və ya fəlakət çağırışlarının Sahil stansiyasi
(SS) və ya sahil yer satansiyası (SYS) üzərindən ―gəmi-sahil‖ istiqamətində
yönəldilməsi o məqsədilə yerinə yetirilir ki, xilasetmə əməliyytının kordinasiya
mərkəzini (XƏKM) hərəkətdə olan obyektin və ya hər hansısa bir şəxsın fəlakətdə
olması barədə xəbərdar edilsin.
Bu hərəkətlər aşağıdakı texniki vasitələrin köməyi ilə icra edilir;
1. Peyk vasitəsilə ( gəmi yer stansiyası və ya peyk radiomayakı - EPİRB);
2. Yerüstü radioqurğular (gəmi radiostansiyaları RSÇ + TLF və/və ya EPİRB).
Fəlakət zamanı həyəcan siqnallarının və ya fəlakət şağırışlarının ―gəmi-gəmi‖
istiqamətində yönəldilməsi o məqsədilə yerinə yetirilir ki, fəlakət rayonuna yaxın olan
gəmiləri hadisə ilə əlaqədar xəbərdar olsun.
Gəmidən göndərilən fəlakət xəbərdarlığı özündə aşağıdakı məlumatları ifadə
etməlidir;
-
Tanınma verilənrini/gəminin eyniləşdirilməsi kodu;
Kordinatlar;
Fəlakətin xarakteri və tələb olunan köməyin növü;
Bilavsitə hadisə yerindəki hava şəraiti, küləyin sürəti, dalğanın hündürlüyı,
görünüş məsafəsi, zıb;
Gəmini tərk etmə vaxtı;
Göyərtədə qalan heyyət üzvlərinin sayı;
Suya buraxılmış xilasetmə vasitələrinin miqdarı və tipi;
Radioistiqamətləndirmə qurğuları (SART, EPİRB) xilaetmə vasitəlrində və ya
suda varmı?;
Ciddi yaralananların sayı.
Fəlakət zamanı radiotelefon çağırışı:
-
Fəlakət Siqnalı MAYDAY – 3 dəfə təkrar olunur;
41
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
-
THİS is sözü;
Fəlakətdə olan gəminin adı – 3 dəfə təkrar olunur;
Çağırış siqnalı və ya digər tanınma adı;
Əgər ilk olaraq RSÇ vasitəsilə həyəcan siqnalı verilibsə MMSİ nömrəsi.
Fəlakət zamanı məlumat,
-
Fəlakət Siqnalı MAYDAY;
Fəlakətdə olan gəminin adı;
Çağırış siqnalı və ya digər tanınma adı;
Əgər ilk olaraq RSÇ vasitəsilə həyəcan siqnalı verilibsə MMSİ nömrəsi;
En və uzunluq dairəsi göstəstərilən koordinatlar, əgər bu mümükün deyilsə və
bunu rəyi etmək üçün kifayət qədər vaxt yoxdursa, çoğrafi məkan;
Fəlakətin xarakteri;
tələb olunan köməyin növü;
Əməliyyatı asanlaşdıra bilən digər faydalı məlumatlar.
RSÇ sistemində, Fəlakət zamanı həyəcan siqnallarının verilməsi üçün uku üsuldan
istifadə olunur:
-
Bir tezlikli
Çoxtezlikli.
Fəlakət xəbərdarlığının verilməinin birtezlikli üsulu. RSÇ həyəcan siqnalı əl ilə və
ya avtomatik rejimdə 1 dəqiqədən çox olmayan zaman fasiləsi müddətində ardıcıl
olaraq 5 dəfə verilir. Bundan sonra qəbulun təsiqi üçün 3.5-4.5 dəqiqə intervalı
uzunluqda (təsadüfi) fasilə olur, sonra 5 fəlakət siqnalından ibarət olan ardıcıllıq
yenidən təkrar olunur. Bəzi qurğularda interval uzunluğu tam 5 dəqiqəyə bərabərdir.
Ardıcıllığın təkrarlanması digər radiostansiya tərəfindən qəbul təsdiq olunana qədər
və yaxud RSÇ qurğusunda müvafiq düyməyə basana qədər davam edir.
Fəlakət xəbərdarlığının verilməinin çoxtezlikli üsulu. RSÇ həyəcan siqnalı əl ilə
və ya avtomatik rejimdə 1 dəqiqədən çox olmayan zaman fasiləsi müddətində
proqramlaşdırılmış bütün tezliklərdə ardıcıl olaraq 5 dəfə verilir. Bundan sonra
qəbulun təsiqi üçün 3.5-4.5 dəqiqə intervalı uzunluqda təsadüfi fasilə olur, sonra 5
fəlakət siqnalından ibarət olan ardıcıllıq yenidən təkrar olunur. Məlimatın verilişinin
dayandırılması analoji olaraq birtezliklidə olduğu kimidir.
Fəlakət zamanı həyəcan siqnallarının verilməsi qaydası
RSÇ sistemində həyəcan siqnallarının ötürülməsinin iki qaydası nəzərdə
tutulmuşdur.
1. RSÇ Fəlakət siqnallarının formatını əvvəlcədən tərtib etmədən;
2. Formatı əvvəlcədən redaktə etməklə.
Əgər fəlakət məlumatlarını tərtib edib ora daha çox faydalı məlumatları daxil etmək
üçün kifayət qədər vaxt yoxdursa, onda 1-ci üsuldan istifadə edilir. Bunun üçün
radioqurğunun itifadə təlimatında göstərilən müvafiq düyməni aktivləşdirmək
kifayətdir. əvvəlcədən redaktə edilməmiş fəlakət xəbərdarlığı haqqda məlumatın
formatına standart olaraq aşağıdakılar daxil olur:
42
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
-
gəminin səyyar dəniz eyniləşdirilmə kodu -MMSİ;
Fəlakətin xarakteri;
Kordinatlar və onların sonuncu yenilənmə vaxtı UTC;
Rabitə əlaqəsinin növü – telefoniya ;
UQD radioqurğudan istifadə edərkən RSÇ rejimli fəlakət siqnalının ötürülməsi
avtomatik olaraq 156.525 MHs tezlikdə (70-ci kanal) aparılır.
AD/QD radioqurğudan istifadə edərkən RSÇ fəlakət siqnalının ötürülməsi avtomatik
olaraq 2187.5 kHs tezlikdə aparılır. Lakin gəmidə olan digər radioqurğlardan və
gəminin coğrafi mövqeyindən asılı asılı olaraq başqa tezliklərdən də istifadə etmək
olar
RSÇ fəlakət siqnalı verildikdən sonra radiotelefon və teleks (UBPÇ) rejimində
qəza halları üçün ayrılmış tezliklərdə radionövbə aparılır. Bu tezliklərdə həm də sahil
stansiyalarınadan, xilasetmə kordinasiya mərkəzindən XKM, Xilasetmə-axtarış
mərkəzindən fəlakət siqnallarının qəbul edilməsi barədə təsdiq alınır. Bu zaman
aşağıdakı tezliklərdən istifadə edilir:
Radiotelefon
Kanal 16
2182.0 kHs
4125.0 kHs
6215.0 kHs
8291 0 kHs
12290.0 kHs
16420.0 kHs
RSÇ/DSC
Kanal 70
2187.5 kHs
4207.5 kHs
6312.0 kHs
8414.5 kHs
12577.0 kHs
16804.5 kHs
Radioteleks
---2174.5 kHs
4177.5 kHs
6268.0 kHs
8376.5 kHs
12520.0 kHs
16695.0 kHs
QD diapozonunda RSÇ fəlakət siqnalının ötürülməsi, cədvəldə göstərilən istənilən
tezlikdə aparıla bilər. Fəlakət siqnalının bir neçə tezlikdə ötürülməsi onun sahil
radiostansiyası tərəfindən tez bir zamanda qəbul edilməsi ehtimalını artırır. QD
diapozonunda RSÇ fəlakət siqnalının ötürülməsi üçün öncə 8414.5 kHs tezlikdən
istifadə edilməsi tövsiyyə olunur.
RSÇ fəlakət siqnalının ötürdükdən sonra QDFƏRS operatoru qəbulun təsdiqi
üçün gözləmə vaxtı ərzində qəza radio mübadiləsinə hazırlaşmalıdır. Bunun üçün o,
radiostansiyanı qəza tezliyinə kökləməlidir. Əgər fəlakət siqnalının qəbulu təsdiq
olunmursa, operator fəlakət siqnalını başqa bir tezlikdə təkrar etməli və ya gəmidə
olan İnmarsat-C, FBB və s. vasitələrindən istifadə edərək təkrar etməlidir.
Fəlakət xəbərdarlığı çoxtezlikli üsulla verildikdən sonra qəbulu yalnız bir tezlikdə
təsdiq olunubsa onda QDFƏRS operatoru qəza radiomübadiləsi aparmaq üçün
radiostansiyanı fəlakət siqnalının qəbulunun təsdiq olunduğu tezliyə kökləməlidir.
Əgər qəbul bir neçə tezlikdə təsdiq olunubsa onda QDFƏRS operatoru qəza
radiomübadiləsi aparmaq üçün radiostansiyanı fəlakət siqnalının qəbulunun təsdiq
43
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
olunduğu tezliklərdən birinə kökləməlidir. Bu tezlikdə sahil radiostansiyası ilə qəza
rabitə mübadiləsi baş tutmazsa onda digər tezliklərdən birinə keçmək lazımdır.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
Fəlakət sıqnalı hansı sözlərlə başlayırr?
Şağırışlar neçə kateqoriyaya bölünür.?
Təcili sıqnal hansı sözlərlə başlayırr?
Fəlakət xəbərdarlığı hansı kanalda verilir?
70-ci kanal hansı tezliyə uyğundur?
Mühazirə 12.
Dəniz rabitəsində radioteleks və onun təyinatı. Texniki format. [1, 5, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1. OD/QD radioverci qurğuları.
2. ARQ və FEC rejimləri
3. Teleks rejimində çağırış ardıcıllığının texniki formatı.
4. Dar zolaqlı hərf çap etmə qurğuları (NBDR)
Peyk rabitə sistemlərinin intrensiv inkişafına baxmayaraq, dəniz rabitəsində
məlumatların Dar Zolaqlı Hərf Çapetmə (Radioteleks) rejimində ötürülməsi və qəbulu
hələdə aktual olaraq qalır. Donanmada rabitənin bu növü üçün Aralıq və Qısa dalğıa
diapazonlarından istifadə edilir. AD/QD diapazonunda radioteleks rabitəsi peyk
rabitəsi ilə aparılan teleks informasiya mübadiləsindən fərqlənir. Bu fərqlər qütb
rayonlarında işləmənin mümkünlüyü. İkincisi isə kosmik seqmentdən asılıəlığın
olmamasıdır. Bundan əlavə sahil stansiyasının iştirakı olmadan digər gəmi ilə
ödənişsiz rabitə əlaqəsinin mümükünlüyüdür.
44
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Peyk rabitə sistemlərindən fərqli olaraq AD/QD diapazonlarında radiorabitə bir sıra
faktorlarda, hava şəraiti, abonentlərin çoğrafi koordinatları, günün vaxtı, ilin fəsilləri və
s. ciddi şəkildə asılıdır. Bütün bu şərtlər təbii ki, təbii ki, radiorabitənin etibarlılığlnı
azaldır, məlumatların həqiqiliyini aşağı salır. Sadə şəkildə Hərf çapetmə rabitəsini
aşağıdakı kimi təsəvvür etmək olar. İlkin olaraq hər bir işarə beş elementdən ibarət
olur. Bu MTK-2 Beynəlxalq teleqraf kodudur. Bu şəraitdə element dedikdə göndəriş
və fasilə başa düşülür. Beş elementli kodlar ardıcıllığına çevirilmış informasıya
ötürücü ğuğuya verilir və efirə şüalandırılır. Rabitənin bu növü aşağı etibarlığa balidir.
Dalğaların efirdə yayılması zamanı zərərli radiomaneələrin təsirindən verilən
informasiya təhrif oluna bilər ki, nəticədə də bir hərfin yerinə başqa bir hərf çap oluna
bilər. Dar Zolaqlı Hər Çapetmə beş elementli və ya beşbitlik kod, yeddi elementli və
ya yeddibitlik koda çevirilir. Bu yeddi elmentli kodda həmişə sıfır və vahidin nisbəti 3ün 4-ə nisbətində saxlanılır. Misal üçün A hərfinin MTK-2-də kodu 11000 kimi ifadə
olunur. burada 0-fasiləni, 1-isə göndərişi bildirir. Yeddi elementli koda çeviriləndə isə
bu 0001110 kimi ifadə olunur ki, burada 0-in 1-ə nisbəti (3:4) nisbəti kimi butün
işarələr və xidməti siqnallar üçün sabit saxlanılır. Radioteleksdə F1B və J2B
şüalanma sinifi istifadə olunur.
Radioteleks nömrələri və avtocavablar
Radioteleksdə işləyən hər bir gəmi radiostansiyasına beş/doqquz rəqəmdən ibarət
radioteleks nömrəsi təyin edilir. Bunadan əlavə hər bir radiostansiyaya avtocavab
təyin edilir. Gəmi radio stansiyasının teleks avtocavabı gəminin teleks nömrəsi,
çağırış sqnalı və X hərifindən ibarətdir. Burada X onun göstərir ki, bu gəmi
stansiyasıdır. Misal üçün: 55425 UJKL X.
Sahil radiostansiyasına dörd/doqquz rəqəmdən ibarət radioteleks nömrəsi təyin
edilir.Sahil radio stansiyasının teleks avtocavabı bu radio stansiyanın teleks nömrəsi,
çağırış sqnalı və bu ölkənin hərfi işarəsindən ibarətdir. Misal üçün: 5425 UJKL AZE.
Beynəlxalq təcrübədə teleksin aşağıdakı aberviaturalarından istifadə edilir: İngilis
texniki ədəbiyyatında Telex, Teleprint, NBDR, TLX, RTLX, rus dilində УБПЧ
узкополосное буквопечатание.
45
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Dar Zolaqlı Hərf Capetmə qurğusunun iş rejimi
Dar Zolaqlı Hər Çapetmə rejiminin 2 növü vardır. ARQ (Automatic Request for
Repetion) Avtomatik Sorğu Təkrar, FEC (Forvard Error Correction) Səhvləırin birbaşa
düzəlişi.
ARQ rejimi əks rabitəsi olan ikitərəfli rabitə rejimidir. Bu rejimdə rabitə iki kanaldanveriliş və qəbul kanalları vasitəsilə icra olunur. Bu zaman radiostansiyalardan biri
aparıcı digəri isə aparılan olur. Qəbul olunan informasiyada hər hansı bir səhv
aşkarlanarsa onda aparıçıya ―təkrar et‖ və ya ―davam et‖ komndası göndərilir. ARQ
mademi rabitə kanalı vasitəsi ilə əlaqəyə daxil olmaq üçün 32 dəfə cəhd edir. əgər
çağırılan stansiya cavab vermirsə onda qurğu ―Standbay‖ (gözləmə) rejiminə keçir.
ARQ rejimində işləyən zaman çağıran stansiya ―aparıcı‖ və ya ―Master stansiya‖,
çağırılan stansiya isə ―aparılan‖ və ya ―Köməkçi stansiya‖ olur. Bu qayda rabitə
əalqəsinin mövcud olduğu bütün dövr ərzində qüvvədə qalır. Rabitə reqlamenti
qaydalarına görə limanlarda ARQ rejimində işləmək qadağandır.
FEC (Forward Error Correction – səhvləri birbaşa düzəlişləri) Rejimi əks əalqə
olmayan rabitədir, İnformasiyanın bir istiqamətdə ötürmədir. Bu rejimdə informasiya
bütün gəmilərə (COLlective FEC)
və ayrıca götürülmüş bir gəmiyə vrerilə
(SELective FEC – Seçmə çağırışı).
FEG limanlarda dayaanmış gəmilərə
informasiyaların ötürülməsi üçün ideal bir rejimdir.
YOXLAMA SUALLARI
1.
Dar Zolaqlı Hərf Çapetmə (Radioteleks) rejimi nədir?
46
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
2.
FEC rejimi nədir?
3.
ARQ rejimi nədir?
4.
SELFEC rejimi nədir?
5.
Dar Zolaqlı Hərf Çapetmə (Radioteleks) rejiminin ingilis və rus dilində qısa
yazılışı?
Mühazirə 13.
İnmarsat Peyk sistemi. İnmarsat sisteminin quruluşu və
QDFTS-də funksiyaları [1, 5, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1) Okean rayonları
2) Sahil yer stansiyaları
3) Gəmi yer stansiyaları.
4) İnmarsat alt sistemləri.
INMARSAT – Beynəlxalq dəniz peyk rabitəsi təşkilatı 1979 cu ildə yaradılıb və əsas
məqsədi gəmilərlə ümümdünya miqyasında etibarlı və fasiləsiz rabitənin təmin
edilməsindən ibarətdir. Bu təşkilatda 81 ölkənin nümayəndəsi iştirak edir. Peyk
rabitəsinin yaranması bütün dünya üzrə telekomunikasiya sahəsində böyük irəliləyiş
kimi qəbul olunur. Bu gün sistem dənizdə, quruda və havada mobil peyk rabitəsindən
uğurla istfadə etməyə imkan verir.
İnmarsat sistemi geostasionar peyklər şəbəkəsi vasitəsi ilə işləyir.
İnmarsat
şəbəsindəki peyklərin sürəti yerin fırlanma sürətinə bərabərdir. Bu səbəbdən onun
yerüstü obyektlərə nəzərən vəziyyəti dəyişmir. Bu hal fasiləsiz rabitəni təmin edir və
mobil qurğulara isə bir peykdən digər peykə qoşulmaq lazım gəlmir.Peyklər şəbəkəsi
Londonda yerləşən mənzil qərərargahdan idarə olunur.
İnmarsat bilavasitə rabitə xidmətləri göstərən şirkət deyil. Peyk siqnallarının aidiyyəti
üzrə çatdırılması işlərini yerüstü kənar ghvayderlər vasitəsilə icra olunur.onlar yalnız
peyk rabitəsi xidmətləri deyil həm də texniki vasitələrin, mobil peyk telefonlarının,
terminalların son istifadəçiyə satışını təşkil edir, zəməmanət və məsləhətçi
xidmətlərini də təklif edirlər. Bu şirkətlər bir-biri ilə əlaqədar deyillər inmarsatla
bilavasitə əməkdaşlıq edirlər.
İnmarsat sisteminin tərkibinə aşağıdakı elementlər daxildir.




Kosmik seqment;
Sahil yer stansityaları;
Gəmi yer stansityaları;
Londonda yerləşən mənzil qərərargahda yerləşən nəzarət-idarərəetmə mərkəzi;
47
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Kosmik seqmentə ekvatordan 35700 km yüksəklikdə geostasionar orbitdə
yerləşdirilən Peyklər daxildir. Peyklər atlantik, Hind və Sakit okean üzərində müəyyən
nöqtədə yerləşmişdir və 70° şimal en dairəsindən yuxarı, 70° cənub en dairəsindən
aşağı qütblərə yaxın ərazilər istisna olmaqla bütün yer kürəsini əhatə edir. Hazırda
orbitdə 4 peyk yerləşir ki onların da təsir dairəsi dörd okean rayonunu əhatə edir.




Atlantik okeanı/qərb,
Atlantik okeanı/şərq,
Hind okeanı,
Sakit okeanı.
İnmarsat ikinci seqment
Sahil yer stansityaları. Bu seqmentə sahil yer
stansiyaları şəbəkələri, peyklərin idarəetmə mərkəzi, şəbəkə əlaqələdirici stansiyaları
və əməliyyat mərkəzi daxildir. İdarə etmə mərkəzi mənzil qərargahdadır. Peyklərin
idarə edilməsinə xidmət edir. Sahil stansiyaları inmarsatın kosmik və yerüstü
seqmentləri arasında əlaqələndirici bənd funksiyasını yerinə yetirir. Əməliyyat
mərkəzi isə rabitə kanallarını və əlaqələndirici stansiyalara istinad edərək siqnalların
ötürülməsi işlərini idarə edir.
İstifadəçi seqmenti İnmarsat abonentlərinin istifadə etdiyi qurğulardır. Bura İnmarsat
rabitə terminalları, peyk teledfonları və digər texniki vasitələr aiddir. İnmarsat sistemi
gəmiçilik, aviasiya və yeüstü nəqliyyat və digər xidmətləri əhatə edir. İnmarsat,
müasir rabitə sistemləri içərisində ən böyük üstünlükərə malik olan və sürətlə inkişaf
edən rabitə növüdür.
48
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
İnmarsatda aşağıdakı telefon kodlarından istifadə edilir.

+870 — SNAC (Şəbəkəyə daxil olmaq üçün ümumi kod

+871 — Atlantik Okeanı rayonu/şərq, (AOR-E)

+872 — Sakit Okean rayonu (POR)

+873 — Hind Okeanı rayonu (IOR)

+874 — Atlantik okeanı/qərb, (AOR-W)
Qeyd etmək lazımdır ki, İnmarsat bir çox standartlara malikdir: Inmarsat BGAN
(BroadbandGlobalAreaNetwork) və Inmarsat FBB (FleetBroadband).
Hər bir okean rayonunda sahil stansiyalarından biri əlaqələndirici stansiya
funksiyasını yerinə yetirir, sahil və gəmi stasiyalarına müştərilərin sifarişlərinə uyğun
olaraq sərbəst kanalların ayrılmasını təmin edir və ayrılmış kanallardan istifadəyə
nəzarət edir.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
İnmarsat siteminin quruluşu?
Dünya ərazisi deçə okean rayonuna bölünmüşdür?
Okean rayonlarının teleks nömrələri?
Okean rayonlarının telefon nömrələri?
İnmarsat təşkilat olaraq neçənci ildə yaranmışdır?
49
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 14.
Xilasetmə Koordinasiya Mərkəzi ilə Sahil Yer stansiyasının birgə fəaliyyəti
[1, 4, 5, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
Xilasetmə-Kordinasiya Mərkəzi
Fələkət rayonunda məlumatların ötürülməsi və qəbulu.
Yer təyinetmə üçün siqnalların qəbulu və ötürülməsi.
Fəlakət zamanı Qlobal dəniz rabitə sistelərinin əsas vəzifəsi
Xilasetmə-Kordinasiya Mərkəzi (XKM) – axtarış-xilasetmə rayonunun hüdudları
daxilində axtarış və xilasetmə əməliyyatlarının səmərəli təşkilini və aparılmasının
əlaqələndirilməsinə görə cavabdehlik daşıyan bir orqandır. Hər bir rayona və XKM-ə
müəyyən sahil radiostansiyası xidmət göstərir. Bu sahil radiostansiyasının əsas
vəzifəsi, fəlakət siqnallarının verilməsi, qəbulu və axtarış-xilasetmə əməliyyatlarının
aparılmasının ələaqələdirilməsidir. Hər bir stansiya XKM-ilə etibarlı telefon və teleks
rabitəsi avadanlıqları ilə təchiz edilmişdir. İxtiyarı gəmidən fəlakət siqnalı qəbul
olunan zaman cavabdehlik rayonunda yerləşən XKM, fəlakətdə olan gəmini
müəyyənləşdırır, axtarış xilasetmə üzrə milli hökümət orqanlarını, gəmi sahibini,
qonşu XKM-lərini, həmçinin fəlakət zonasında olan gəmiləri və uçan aparatları hadisə
barədə məlumatlandırır. Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı, Mülki aviasiya Beynəlxalq
təşkilatı ilə birgə 1998-ci ildə üç hissədən ibarət Beynəlxalq aviasiya və dəniz axtarış
xilasetmə üzrə təlimat hazırlamışdır (International Aeronautical and Maritime Search
and Rescue Manual — IAMSAR)
Bu təlimatın məqsədi axtarış-xilasetmə üzrə müki aviasiya, dənizdə axtarış-xilasetmə
üzrə və dənizdə insan hətaının qorunması üzrə Beynəlxalq Konvensiyaların
tələblərinin icra olunmasıdır.
Fələkət rayonunda məlumatların ötürülməsi və qəbulu.
50
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Qəza yerində radio tezliyin seçilməsi və təqdim edilməsi axtarış-xilasetmə
əməliyyatını kordinasiya edən xilasetmə vasitəsinin səlahiyyətinə aiddir. Bu tip rabitə
adətən fəlakət və təhlükəsizlik məqsədləri üçün ayrılmış tezliklərdə OD və UQD
diapazonlarında radiotelefon və yaxud teleqraf rejimlərində həyata keçirilir. Hadisə
yerində radiotelefon rabitəsi üçün üztünlük verilən tezlik 156,8 MHs (UQD 16-cı
kanal) və 2182 kHs qəbul edilmışdir. Qəza yerində ―gəmi-gəmi‖ istiqamətində
həmçinin darzolaqlı hərf çapetmə teleqrafı (teleks) rejimi üçün 2174,5 kHs tezlikdən
istifadə etmək olar. Aviasiya vasitələri ilə telefoniya rabitəsi üçün 3023, 4125 və 5680
kHs tezliklərindən istifadə edilir.
Yer təyinetmə üçün siqnalların qəbulu və ötürülməsi. Bu siqnallar qəza
vəziyyətində olan gəmiləri və qəzaya düşənlərin axtarışınaı asanlaşdırmaq üçün
istifadə edilir.
Bu məqsədər üçün QDFTS istifadə edilir:
1. Radiolokasiya cavabvericiləri (SART) 9,2-9,5 QHs tezlikdə 3 sm diapazonu
radiolokasiya stansiyası ilə birlikdə işləyir.
2. Peyk qəza radiobuyu (QRB/EPİRB).
Dənizdə təhlükəsizlik üzrə məlumatların (informasiya) qəbulu və ötürülməsi
Naviqasiya, meteoroloji xəbərdəarlıq və digər təcili məlumatların verilməsi dəniz
üzmə təhlükəsizliyi təmin edilməsi üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Orta dalqada bu tip
informasiyaların ötürülməsi (verilişi) üçün darzolaqlı hərf çapetmədən istifadə
etməklə 518 kHs tezliyi ayrılmışdır. Həmçinin QDFƏRS-də 490 kHs və 4209,5 kHs
tezliklərindən istifadə eilir. Bu Beynəlxalq NAVTEX sistemi adlanır. Dəniz üzmə
təhlükəsizliyi haqqında informasıya peyk vasitəsilə də 1530-1545 MHs tezliklərdə
ötürülə bilər- genişlənmiş qrup çağırışı (GQÇ/EGC/РГВ). QDFƏRS-də bu tip
bütüninformasiyaların avtomatik olaraq qəbulu nəzərdə tutulmuşdur.
Ümumi təyinatlı məlumatların sahil sistemi və ya rabitə şəbəkəsi vasitəsilə qəbulu və
ötürülməsi. Bu rabitə növü QDFƏRS-də gəmilərin idarə edilməsi və istismarı
məsələləri üzrə gəmi və sahil radiostansiyaları arasında informasiya mübadiləsi üçün
istifadə edilir. Bu mübadilə dolayısı yolla gəminin təhlükəsizliyinə təsir edə bilər. Bu
51
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
tip rabitə istənilən tezlikdə o cümlədən fərdi informasiya mübadiləsi üçün tezlik
kanallarından istifadə etməklədə həyata keçirilə bilər.
―körpü-körpü‖ məlumatlarının ötürülməsi və qəbulu. Bu rabitə növündən UQD
radiotelefonu ilə 156.65 MHs (13-cü kanal) tezlikdə gəmilərin hərəkətinin
təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə istifadə edilir.
Fəlakət zamanı Qlobal dəniz rabitə sistelərinin əsas vəzifəsi.
Sistem aşağıdakıları təmin etməlidir.
 Fəlakət xəbərdarlıqlarının ötürülməsini;
Fəlakət xəbərdarlıqlarının ötürülməsi dedikdə qəza barədə qəza rayonunda olan
köməklik göstərə bilmək iqtidarında olan gəmilərin və xilasetmə koordinasiya
mərkəzinin sürəkli və etibarlı şəkildə xəbardar edilməsi başa düşülür. Adətən qəza
xəbərdarlığı , xilasetmə koordinasiya mərkəzinə sahi radiostansiyası və ya
İNMARSAT yer sahil stansiyası vasitəsilə çatdırılır. Bundan sonra isə axtarışxilasetmə vasitələrinə və qəza rayonunda olan gəmilərə məlumat verilir.
 Gəminin üzmə rayonundan asılı olmayaraq rabitə vasitələri qəza barədə
məlumatları
aşağıda göstərilən 3 istiqamətdə ötürmək imkanına malik olmalıdırlar;
 ―Gəmi-Sahil‖ ən azı iki asılı olmayan müxtəlif növ radioəlaqə vaistəsindən
istifadə etməklə.
 ―Gəmi-Gəmi‖ əlaqəsi (100 mildən artıq olmayan məsafələrdə effektiv olacaq);
 ―Sahil-Gəmi‖ əlaqəsi (Ya İnmarsat peyk rabitə vasitəsilə, ya da ənənəvi rabitə
vasitəsi vasitəsilə bu məqsədlər üçün ayrılmış tezliklərdə). Retranslyasiya
eilmış qəza xəbərdarlığı almış qəza rayonunda olan gəmilər axtarış-xilasetmə
əməliyyatlarında bilabasitə iştirak etmək üçün göstəriş almaq üçün xilasetmə
kordinasiya mərkəzi ilə rabitəyə çıxmalıdırlar.
Axtarış və xilasetmə işlərini əlaqələndirmək üçün məlumatların ötürülməsi və qəbulu.
Bu növ rabitəyə XKM ilə qəza yerində axtarış xilasetmə əməliyyatı rəhbəri ilə və ya
qəza yerində su üstü (dəniz) axtarış kordinatoru ilə məlumat mübadiləsi aiddir.
Rabitənin bu növü üçün peyk və ya ənənəvi rabitə kanallarının köməyi ilə gəmidə
qurqaşdırılan radioavadanlıqdan və üzmə rayonundan asılı olaraq telefon və ya
teleks rejimindən istifadə edilir.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
Xilasetmə-Kordinasiya Mərkəzi (XKM) nədir?
Qəza xəbərdarlığı XKM-ə necə çatdırılır?
Qəza yerini təyin etmək üçün hansı vasitərın köməyindən istifadə olunur?
SELFEC rejimi nədir?
Axtarış-xilasetmə məsələləri üzrə rəhbərlik sənədinin adı nədir?
52
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 15.
QDFTS-ə daxil olan Gəmi Peyk vasitələri. İnmarsat nömrələri [1, 5, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
Gəmi yer stansiyaları.
İNMARSAT alt sistemləri
İnmarsat nömrələri.
Fəlakət zamanı Qlobal dəniz rabitə sistelərinin əsas vəzifəsi
Gəmi yer stansiyaları. Gəmilərdə İnmarsat-A, İnmarsat-B, İnmarsat-C, İnmarsat-M,
QRB İnmarsat-E qurğularından istifadə olunur, hal hazırda onlardan bəziləri
istismardan çıxarılaraq yeni nəsil qurğularla əvəz edilmişdir.
İnmarsat-A, İnmarsat-B, İnmarsat-M sistemləri öz fəaliyyətlərini 09.01.2017 tarixdən
etibarən dayandırmışdır.
İnmarsat-C 1991-ci ildən gəmilərdə itismar olunur. Bu sistem rəqəmsal
texnologiyaya əsaslanır, teleks məlumatlarının və kiçik həcmlı verilənlərin 600 bit/s
sürətlə ötürülməsini və qəbulunu təmin edir. Bu rejimin xarakteristikası beledir ki,
GYS sahil yer stansiyası ilə əlaqə yaradır, informasiyanı ona ötürür və rabitədən çıxır.
İnformasiya sahil yerüstü rabitə kanalları vasitəsi ilə ünvanına çatdırılanadək
müvəqqəti sahil stansiyasında saxlanılır. Bu üsul storeandforward (məlumatın
saxlanması və sonradan ötürülməsi) adlanır.
İnmarsat-C gəmi yer stansiuyasının üstünlükləri ilə yanaşı bir sıra çatışmazlıqları da
var:
Üstün cəhətləri ölçülərinin, çəkisinin, enerji sərfiyyatının kiçik olması, Giroskopik
istiqamətləndirilməyən antenasının olması, stansiyanın və rabitə kanallarından
istifadə qiymətlərinin aşağı olamasıdır.
Çatışmayan cəhətləri real zaman anında abonentlə əalqənin mümkünsüzlüyü və
radiotelefon rejimində rabitənin olmamasıdır.
İNMARSAT-C gəmi yer stansiyası ilə fəlakət siqnallları iki üsüulla ötürülür.
a) «DISTRESS» düyməsini aktivləşdirməklə;
b) GYS terminalında olan menyu və sonra «DISTRESS» düyməsini
aktivləşdirm«DISTRESS» əkləə
Fəlakət siqnallarını göndərmək üçün ilk növbədə «DISTRESS»
knopkasını
aktivləşdirmək və 5 saniyədən az olmayaraq basılı vəziyyətdə saxlamaq lazımdır.
53
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
İNMARSAT-C terminalının menyusu vasitəsilə fəlakət barədə məlumatları göndərnək
üçün aşağdakıları etmək lazımdır:
-
Menyuda fəlkət xəbərdarlığı seçilir;
Fəlkət xəbərdarlığına aid shəni formata uyğun daoldurmalı;
Monitorun ekranında göstərilən siyahıda fəlakətin xarakterinə uyğun gələni
seçin;
Gəminin olduğu okean rayonunda ən yaxın SYS-ni (sahil yer stansiyası)
seçin;
«DISTRESS» knopkasını aktivləşdirmək və 5 saniyədən az olmayaraq basılı
vəziyyətdə saxlamaq.
Fəlakət barədə məlumat göndərildikdən sonra onu qəbul edən SYS-nin təsdiqini
gözləmək lazımdır. Əgər 5 dəqiqə ərzində monitorun ekranında təsdiq barədə
məlumat görsənməzsə, bütün prodceduru yenidən təkrar etmək lazımdır.
İnmarsat-Е
İnmarsat-E gəminin fəlakətə düşməsi barədə xəbərdarlığın ötürülməsini təmin edən
sistemdir. Sistemin tərkibinə, 1.6 QHs (L-diapazonu) tezlikdə işləyən peyk qəza
radiobuyu, İnmarsat Geostasionar peyklərı, Sahil Yer Stansiyaları və məlumatların
qəbulunu və işlənməsini təmin edən texniki vasitələr daxildir. QRB işə salındıqdan
sonra (əl ilə vəya avtomatik) o, fəlakət siqnalı verir. Fəlakət siqnalına QRB-nin
identifikasiya nömrəsi, Gəminin koordinatları və axtarış-xilasetmə işlərini asanlaşdıra
biləcək digər məlumatlar (fəlakətin xarakteri, tələb olunan kömək, gəminin srəti və
kursu, göyərtədə olan insanların sayı) daxil edilir. Peyk vasitəsi ilə yayımlanan
siqnallar sahil yer stansiyası tərəfindən qəbul eilir, işlənir və sonrakı əməliyyatların
təşkili üçün uyğun axtarış xilasetmə mərkəzinə ötürülür..
İNMARSAT Fleet F 77 –faydalı, faktiki qlobal rabitə və aktual işgüzar məlumata
dərhal girişi, 64 kbit/san sürətlə birinci yerdə olan paket qiymətlərinin verilişi, İSDN
qlobal mobil sistemi yüksək keyfiyyətli mobil şəbəkə rabitəsini birləşdirir. Fleet 77
terminalının istifadəsi zamanı mümkün xidmətlər:

İSDN şəbəkəsinə daxilolma, həmçinin qiymətlərin verilişi şəbəkəsinə daxilolma
(İnternet, qlobal və lokal şəbəkələr) 64 kbit/san sürətlə.

qiymətlərin paket verilişi rejimində iş (ödəniş ancaq qəbul olnmuş və ötürülmüş
məlumatlar olub, kanalların məşğul edilməsindən asılı deyil).

Mini – M rejiminə analoji olan faydalı telefon rejimi

Yüksək keyfiyyətli telefon rejimi (İSDN)

Analıq yerli şəbəkəyə daxil olma, faksimil rabitə (audio 3,1 kHs)

Qəza məlumat mübadiləsi halları rejimindən asılı olmayaraq gələn və gedən
rabitə seanslarının kəsilməsi imkanı
54
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası

qiymətlərin paket verilişi rejimində işləyərkən, gələn çağırış haqqında xəbərdarlıq
siqnalı
VSAT (Very Small Aperture Terminal) sistemləri
Dənizdə etibarlı və dayanıqlı rabitənin təşkili üçün təcrübədə özünü doğruldan VSAT
sitemlərindən geniş istifadə olunur. VSAT sisteminin əsas funksiyasına peyk rabitə
kanallarından istifadə edılərək yüksək sürətli rabitənin təşkili daxildir. Dünyayada
gəmiçilik donanmalarının sürətli inkişafı VSAT qurğularının tətbiq edilməsi miqyasını
genişlənməsinə səbəb olur. Birincisi, müasir gəmilərdə heyyət üzvlərinin sayının
azaldılması heyyət üzvlərinin üzərinə düşən yüklənməni artırıb. İkincisi isə gəmidə
içlədilən sənədlərin sayı nəzərə çarpacaq dərəcədə artıb. Bu cəhətlər gəminin
özündə müəyyən ―Server hisəsinin‖, İnternet sisteminin və məlumatlar bazasının
olmasını tələb edir. Bundan əlavə, əgər şirkət sahibi gəmilərində quraşdırilan VSAT
qurğularının sayını artırırsa, onda bu qurğuların korporativ şəbəkədə birləşməsi ilə
ümumi verilənlər bazasının yaradılması və qarşılıqlı məlumat mübadiləsini təmin
edilməsi imkanı əldə olunur.
VSAT sisteminin imkanlarından istifadə etməklə
gəmilərdə sürətli internet, televiziya verilişlərinin qəbulu, video konfrans təşkili, peyk
telefon danışıqları aparılması mümükün olur.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
İnmarsat sistemində neçə peyk fəaliyyət göstərir?
İnmarsat peyklərı hansı okean rayonlarını rabitə xidmətləri ilə təmin edir?
İnmarsat peyk sistemlərinin təsiri atında olan ərazi?
İnmarsat sisteminə aid alt sitemlər?
Fleet-77, Fleet-55, Fleet-33 nədir?
Mühazirə 16.
Inmarsat-C Peyk vasitəsində məlumatların hazırlanması və
göndərilməsi [1, 5, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1. Inmarsat-C qurğusu haqqında
2. LOG İN, LOG OUT şəbəkəyə qoşulma və şəbəkədən ayrılma
3. İnmarsat nömrələri.
4. Məlumatların redaktə olunması
55
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Inmarsat-C Gemi Yer Stansiyaları
Rəqəmsal texnologiya əsasında yadılmış İnmarsat-C məlumatların göndərilməsini və
qəbulunu təmin edə bilən peyk rabitə vasitəsidir. Bu qurğu ilə səsli rabitə yaratmaq
mümkün deyildir. INMARSAT-C məlumatlarıin gəmi yer stansiyasından sahil yer
stansiyasına öterelmə sürəti 600 bit/s-dir. Sistemde istifadəci tərəfindən hazırlanan
xəber paketi , ―saxla ve sonra göndər (storeandforward)‖ üsulu ilə ünvanına çatdırılır.
Aşağıda ―FURUNO‖ Felcom-15 tipli son model İNMARSAT-C qurğusu göstərilmişdir
Mətn məlumatları ilə iş.
Əsas menyunun File bölməsində yeni tekst məlumatının yaradılması üçün «New
Telex» komandası (və ya «New ASCII») və mövcud faylın ekrana gətirilməsi üçün
«Load File» komandası vardır. Mətn ilə işləmə standart mətn redaktorunun işindən
prinsipial olaraq heç nə ilə fərqlənmir. Axtarış, mətnin çıxarılışı, sislinmə,
surətçıxarma və köçürmə funksiyaları mövcuddur. Hazırlanmış məlumatı terminalın
enerjidənasılı yaddaşında (kompüterdə) saxlamaq üçün File bölməsindən «Save…»
komandasını istifadə etmək lazımdır
Bu zaman yaddaşa yazılası faylın adlandırılması təklif olunacaq. Qaydaya görə,
fayllar «8.3» standartına uyğun adlandırılır. Yəni faylın adında 8 simvoldan çox
olmayaraq və 3 addan az olmayaraq. Adlar nöqtə ilə ayrılırlar. Adlarda və
dəyişmələrdə xüsusi simvollar, durğu işarələri və probellərin istifadəsinə yol verilmir.
Məlumatın yaddaşda saxlanılması.
56
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Ekranın monitorunda əks olunan mətni əsas menyunun File bölməsində Print
komandası ilə çap qurğusuna göndərmək olar.
Məlumatların verilişi.
Əsas menyudan transmit komandası ekrana məlumatın göndərilməsinə dair pəncərə
gətirir. Pəncərədə seçim və parametrlərin daxili kursorun köməyilə həyata keçirilir.
(işıqlanmış düzbucaqlı). Pəncərə üzrə kursorun dəyişilməsi ox klavişlərinin və ya Tab
klavişinin köməyilə həyata keçirilir. Pəncərənin sol yuxarı küncündə həmişə
«kömək» olur – kursorun necə yerinin dəyişməsi göstərilir. Kursor ünvan daxil olunan
«То:» sahəsində yerləşir («hara»).
Məlumatın ötürülməsi pəncərəsi.
Kömək deyir: «Space». Bu o deməkdir ki, verilmiş parametrin dəyişdirilməsi üçün
(«hara» sahəsi) «probel» klavişini basmaq lazımdır. Bu ekrana ünvan kitabını gətirir.
və lazım olan ünvan seçilir.
Ünvan kitabı.
Ünvan kitabında ünvanlanan məntəqəni (şəxs) silə bilən, yenilərini əlavə edə bilən və
ya mövcud olanların parametrlərini dəyişə bilən özünün menyusu olur. Lazım olan
ünvanın seçimi və məlumatın ötürülməsi pəncərəsinə qayıdış üçün Select komandası
xidmət edir. Ünvan məntəqəsini göstərdikdən sonra mütləq hası sahil stansiyasından
veriliş həyata keçiriləcəyini göstərmək lazımdır. Bu, «Land Station» sahəsinin
köməyi ilə (―probel‖ klavişi kimi – operator kursorun köməyi ilə SYS – nin siyahısını
ekrana gətirir) edilir. Əgər «Text in editor» sahəsində qeyd qoyulubsa (X), onda
ekran terminalındakı məlumat verləcəkdir. Əks halda (əgər X yoxdursa) terminal
57
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
dəqiq olaraq hansı faylın (yaddaşda olan) göndəriləcəyini göstərməyə davam
edəcək.
«Transmit» pəncərəsinin sağ hissəsində verilən məlumat üçün təcili kateqoriyası,
çatdırılmanın təsdiqi üçün sorğu, veriliş zamanı çapın qoşulması və dərhal veriliş
bayrağı göstəricisi vardır.
Bütün lazımi parametrlərin göstərilməsindən sonra kursoru SEND komandasına
gətirmək və ENTER klavişini basmaq lazımdır. Stansiya bağlantının və məlumatın
verilişinin quraşdırılmasına başlayır. Bu zaman terminalın yuxarı hissəsində
«Sending» status komandası əmələ gəlir və transiver panelində «Send» indikatoru
yanır.
İNMARSAT – C sistemi məlumatı birbaşa abonentə çatdırmır. Bu arada isə SYS –
da yaddaşa salınır. Buna görə də gəmi operatoru bilavasitə olaraq məlumatın çatıb
çatmamasını bilə bilmir. SYS məlumatın verilişini, göstərilən ünvana ötürməyə davam
edtikdən sonra, o, gəmiyə çatdırılma haqqında təsdiq göndərəcək. Bu təsdiq üçün bir
neçə dəqiqə, hətta onlarla dəqiqə keçə bilər. Çatdırılmanın nəticəsini əsas menyunun
Logs bölməsində «Transmit Log» komandasının köməyi ilə görmək olar (şək. 4.28).
Status kolonkasının parametri hazırki andakı məlumatın çatdırılma prosesinin
vəziyyəti haqqındadır:
- Waiting – çatdırılmanın təsdiqinin gözlənilməsi;
- OK – məlumat müvəffəqiyyətlə çatdırılmışdır;
- Fail – çatdırılma baç tutmadı.
«Transmit Log» pəncərəsinin yuxarı hissəsində seçilmiş məlumatın baxış üçün
ekrana gətirilməsini göstərən (View), yenidən göndərilmişdir (Resubmit), silinmişdir
(Erase), təsdiqlənmişdir (Confirm) və ya çapa göndərilmişdir (Print) menyusu vardır.
Ötürülmüş məlumatların jurnalı.
«Transmit Log» pəncərəsinin sağ hissəsində seçilmiş məlumatın əlavə
informasiyası əks olunur: diskə yazılan ad, xidməti nömrə, növ, ölçü və verilişi həyata
keçirən SYS – nin adı.
Məlumatların qəbulu.
İNMARSAT
–
C
stansiyası
ilə
məlumatların
qəbulu
tamamilə
avtomatlaşdırılmışdır. Məlumatın daxil olduğu anda transiverin panelində «Mail»
indikatoru yanır. Monitorun status sətirində «Receiving» sözü yaranır. Qəbuldan
sonra isə peykin adının yanında «Mail» sözü əmələ gəlir. Stansiyanın tənzimindən və
qəbul olunmuş məlumatın kateqoriyasından asılı olaraq, avtomatik çapa verilə bilər.
Terminalın enerjidən asılı yaddaşında avtomatik saxlanma istənilən halda baş verir.
Əsas menyunun Logs bölməsindən «Receive Log» komandasından istifadə edib
terminalın ekranına qəbul olunmuş məlumatı gətirmək olar. Açılmış pəncərədə bütün
58
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
yaddaşda saxlanılan ismarıcları görmək olar. Operatorun tanış olmadığı məlumatlar
isə xüsusi işarə ilə işarələnir. Məlumatlar jurnalındakılardan istənilənini kursorun
köməyilə seçib ekrana gətirmək olar. Məlumatlar jurnalı menyusundan Print
komandası vasitəsilə məlumatları çapa vermək olar.
Qəbul olunmuş Məlumatlar jurnal ilə operatorun tanışlığından sonra terminalın status
sətirindəki «Mail» sözü yoxa çıxır.
Qəza haqqında xəbərdarlıq.
Qəza haqqında xəbərdarlığı İNMARSAT – C gəmi stansiyasının köməyi ilə 3 üsulla
yerinə yetirmək olar:
а) transiverin ön panelindəki «Set» və «ALARM» eyni vaxtda basmaq, «Alarm»
indikatoru qırpılmağa başlayana kimi 5 saniyə ərzində basılı saxlamaq. Bu zaman
stansiya, məzmun və ünvan məntəqəsi əsas menyunun DİSTRESS bölməsinin
köməyilə əvvəlcədən proqramlaşdırılan informasiyanı ötürür (aşağıda baxılacaq).
Nəzərə çatdırmaq lazımdır ki, bu quraşdırmalar düzgün olmaya və ya köhnəlmiş ola
bilər (məsələn, koordinatlar və vaxtlar).
b) Məsafəli qəza haqqında xəbərdarlıq pultunda «Distress» düyməsini basıb
«Distress» indikatoru yananadək 5 saniyə ərzində basılı saxlamaq lazımdır. Ötürülən
məlumatın ünvanlama və məzmunu əvvəlki haldakı kimidir.
c) Mətn redaktorunda ətraflı məlumatı hazırlamaq, əsas menyuda «Transmit»
komandasını seçmək, yaranan ekranda «Distress» yazısını göstərmək.
Bu zaman «То:» sahəsi avtomatik olaraq «Search & Rescue» frazası ilə dolur. «Land
Station» sahəsində istənilən SYS göstərilə bilər. «ОК» komandası ilə qəza haqqında
xəbərdarlığı vermək olar. Verilmiş xəbərdarlıq üsulu daha üstünlük təşkil edir, lakin
reallaşmağına çox vaxt tələb edir.
Bəzi «qısa» və «ətraflı» qəza haqqında xəbərdarlığın kompromisi əsas menyunun
«Distress» bölməsinin istifadəsinin köməyilə əldə olunur. Ekrana «Setting Distress
Message» pəncərəsi gəlir, hansı ki bununla edilə bilər:
- verilişi həyata keçirən SYS seçmək;
- öz gəminin koordinatını redaктtə etmək;
- kursun və sürətin qiymətini redaktə etmək (əgər bu aktualdırsa);
- qəzanın xüsusiyyətini göstərmək.
Qəza haqqında məlumatın redaktə olunması.
Pəncərə içi kursorun yerinin dəyişməsi zamanı və sahənin parametrlərinin
dəyişdirilməsi, pəncərənin idarəolunmasının ümumi prinsipi kimi qəbul olunur («ara»,
«Tab» klavişi, oxlar).
59
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Bütün lazımi parametrləri göstərdikdən sonra, kursoru «ОК» komandasının
üstündə quraşdırmaq və Enter klavişini basmaq. Yadda saxlamaq vacibdir ki, bu
zaman qəza haqqında xəbərdarlıq verlişi baş vermir! daxil olunmuş məlumat ancaq
terminalın yaddaşında yazılır və verilənə kimi saxlanılır.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
İnmarsat-C qurğusunun digər alt sitemlərdən fərqi nədir?
İnmarsat peyklərı hansı okean rayonlarını rabitə xidmətləri ilə təmin edir?
Məlumatların redaktə olunması ardıcıllığı?
LOG İN, LOG OUT nəyi ifadə edir?
VSAT nədir?
Mühazirə 17.
COSPAS-SARSAT peyk sistemi. QRB - Qəza Radiobuylarının qeydiyyatı.
Qəza radiobuylarına texniki qulluq [1, 4, 5, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
COSPAS-SARSAT peyk sistemi.
Qəza Radiobuyları
QRB- lərə olan ümumi tələblər
QRB-nin qeydiyyatdan keçirilməsi.
Kospas (Кoсмическая Система Поиска Аварийных Судов) – Sarsat (Search And
Rescue Satellite-Aided Tracking)
axtarış-xilasetmə əməliyyatlarının uğurlu
aparılmasının təmin edilməsi üçün nəzərdə tutulan Beynəlxalq peyk sitemidir.
Kospas -Sarsat Beynəlxalq peyk sistemi QDFTS-in əsas hissəsidir. Sistem 1977 –ci
ildə bir tərəfdən keçmiş SSRİ (Rusiya), digər tərəfdən isə ABŞ. Kanada və Fransanın
müştərək əməkdaşlığı və layihəsi əsasında yaradılmışdır. Sistem 30 iyun 1982-ci idə
KOSPAS-1 Rusiya peykinin orbitə çıxarılması ilə fəaliyyətə başlamışdır. KospasSarsat Beynəlxalq peyk sistemi Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı (İMO) və Beynəlxalq mülki
aviasiya təşkilatı (İKAO) tərəfindən bəyənilmişdir. Sistemin əsas təyinatı gəmi və
təyyarə qəzaları zamanı qısa zaman fasıləsində qəza yerinin koordinatlarının dəqiq
təsbit olunması və axtarış-xilasetmə əməliyyatlarının asanlaşdırılmasıdır. Qəza
yerinin koordinatlarının tez bir zamanda müəyyənləşdirilməsi fəlakətə düçar olunmuş
60
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
insanların sağ qalmaq şansının yüksəldilməsinə, axtarış-xilasetmə əməliyyatlarının
aparılması xərclərinin nəzərə çarpacaq dərəcədə azaldılmasına, həmçinin xilasetmə
əməliyyatlarında iştirak edən gəmi və aviasiya vasitələrinin şəxsi heyətinin özünün
qəzaya düşmə ehtimalını azaldır.
Ötən əsrin 80-cı illərində yaradılmış KOSPAS sistemini göstərmək olar. KOSPAS
sözü rus dilində ifadə olunmuş – qəzaya uğramış təyyarə və gəmiləri axtarmaq üçün
kosmik sistem – mənasını verən abbreviaturadır. Bu cür xidmətüçün iki sovet
«Kosmos – 1383», «Kosmos 1447» və bir amerika («NODA -84») peyki kosmosda
daimi fırlanmaqdadır. Bununla yanaşı SARSAT adında digər analoji sistem də
fəaliyyət göstərir. Bu sistem ABŞ, Kanada və Fransa tərəfindən yaradılıb. Hazırda bu
iki sistem birləşdirilib KOSPAS – SARSAT kimi əlaqəli işləyir. Söz gəlişi qeyd edək ki,
bu sistem dövlətlər və xalqlar arasında radiodalğalar vasitəsilə kömək əlini uzatmağın
ən parlaq nümunəsidir.
KOSPAS – SARSAT sistemi baş verən qəzalar haqqında operativ dürüst məlumat
verməyə qadirdir. Hər bir gəmi, təyyarə və ya başqa bir obyekt qəza siqnalları
vermək üçün metrlik (121, 5MHs) və desimetrlik (406 MHs) diapazonlarında işləyən
xüsusi qəza radiovericilərlə təchiz edilmişdir. Qəza baş verdikdə bu radiovericilər
avtomatik olaraq fəzaya qəza siqnallarını «buraxır». Bu siqnallar görünmə zonasında
olan hər hansı bir YSP tərəfindən qəbul edilərək yaddaşında saxlanılır və Yerdə
yerləşdirilmiş müəyyən informasiya qəbulu mərkəzlərinin üstündən keçərkən xüsusi
kanalla (məsələn, 1544,5 MHs tezlikli) mərkəzə çatdırılır. Bu mərkəzlər də
öznövbələrində uyğun ölkələrin axtarış xilasetmə xidmətlərinə qəza haqqında xəbər
verir. Belə sistemlərin fədakar işi nəticəsində indiyə kimi minlərlə insan həyatı və
gəmi batmaqdan xilas olmuşdur.
Sistemin quruluşu.
Kospas -Sarsat Beynəlxalq peyk sistemi aşağdakı əsas hissələrdən ibarətdir.
1. QRB (EPİRB) qəza hadisəsi barədə fəlakət siqnalı ötürür;
2. Geostasionar və aşağı orbitdəki peyklərdə yerləşən QRB-nin siqnallarını aşkar
etməyə imkan verən texniki avadanlıqlar;
3. Məlumatların qəbulunu və işlənməsini təmin edən yerüstü qəbul stansiyaları;
4. Sistemin kordinasiya mərkəzi. Qəza məlumatlarını yerüstü qəbul
stansiyalarından alır və onu xilasetmə kordinasiya mərkəzinə (XKM) ötürür.
Kospas – Sarsat sisteminə iki növ peyk daxildir;
1. 406 MHs tezlikli radiomayaklar üçün qlobal miqyasda görünüş zonasında olan
və 121,5 MHs* tezlikli radiomayaklar üçün isə bütün materiklərı əhatə edən
Yerin aşağı orbitində yerləşən peyklər;
2. Geostasionar orbitdə yerləşən peyklər. Bu peyklərdə 406 MHs tezlikli
retranslyatorlar yerləşir.
Şüalanan QRB-in koordinatları avtomatik olaraq dopler effekti əsasında 3 km
dəqiqliklə təyin edilir. Peyklərdən qəbul edilən siqnallar məlumatların qəbulunu və
işlənməsini təmin edən yerüstü qəbul stansiyalarda avtomatik olaraq 10÷15 dəqiqə
müddətində işlənilir.
*1 fevral 2009-cu ildən 121,5 MHs* tezlikli siqnalların peyk işlənməsi
dayandırılmışdır.
406,0 — 406,1 MHs diapazonunda işləyən KOSPAS – SARSAT Radiobuylarının
verilənlər bazasında qeydiyyatı ―Radiobuyların Beynəlxalq KOSPAS –SARSAT
peyksistemlərində qeydiyyatı haqqında‖ təlimata uyğun olaraq qeydiyyatdan keçirilir
61
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
və beten nəvdən olanradiobuylara: QRB (EPİRB), fərdi radiobuylara və qəza
radiomayaklarına şamil olunur.
Axtarış-Xilasrtmə əmməliyytalarının səmərəli təşkil edilməsi üçün, radiobuy
tərəfindən verilmiş fəlakət məlumatlarının işlənməsi nəticəsində əldə edilmiş
informasiyalardan (ölkə kodu, radiobuyun identifikasiya kodu, fəlakət yerinin coğrafi
kordinatları, hadisənin baş verdiyi vaxt) başqa, obyekt haqqındada məlumatlar da
xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
QRB-lərin indentifikasiya nömrələri obyektin sahibini,
onun tipini (dəniz gəmisi və ya hava gəmisi), adını, orada olana rabitə vasitələrini,
göyərtədə olan insanlsrın sayını öyrənməyə imkan verir.
Axtarış-Xilasrtmə xidmətmətləri bu məlumatları o zaman məlumat bazasından ala
bilirlər ki, bu QRB onun sahibi tərəfindən verilmiş informasiyalar əsasında rəsmi
qeydiyyatdan keçirilmişdir.
Kospas – Sarsat Sisteminin inkişaf ertdirilməsi və texniki təkmilləşdirilməsində əsas
iki məsələnin həll olunması nəzərdə tutulur.
 Fələkat siqnallarının xilasetmə xidmətlərinə çatdırılmasına sərf olunan vaxtın
qısaldılması;
 Coğrfi kordinatların dəqiqliyinin yüksəldilməsi.
Qəza radiobuyları gəmilərdə quraşdırılan xüsusi təyinatlı qurğudu və yalnız qəza
halları zamanı istifadə edilir. QRB-yə texniki qulluq və onun işlək bvəziyyətdə
olamsının yoxlanması peşəkar sahil texniki xidmət mütəxəssisləri tərəfindən yerinə
yetirilir.
Qəza Radio Buyu (QRB ing. EPİRB)
B A X: Mühazirə 7.
YOXLAMA SUALLARI
62
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
1.
2.
3.
4.
5.
KOSPAS-SARSAT sistemində neçə peyk fəaliyyət göstərir?
QRB-lər hansı tezliklərdə işləyir?
KOSPAS-SARSAT sistemində hansı ölkələr iştirak edirlər.?
EPİRB azərbaycan dilində nədir??
KOSPAS-SARSAT sitemi neçənci ildə yaradılmışdır?
Mühazirə 18.
NAVTEX sisteməri. Dəniz təhlükəsislik Məlumatlarının
növləri [5, 7, 12, 13, 14]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
Navteks sahil naviqasiya xəbərdarlığı xidməti.
490 kHs, 518 kHs və 4209.5 kHs tezliklərin təyinatı..
Məlumatların simvolları.
Məlumatlara aid nümunələr
Ümumdünya naviqasiya xəbərdarlığı xidməti İMO A.419(11) qətnaməsinə əsasən
yaradılmışdır və aşağıda göstərilən məlumatların yayımlanmasını təmin etməlidir:
 Naviqasiya xəbərdarlığı;
 Meteoroloji məlumatlar;
 Həyəcan siqnalları və axtarış-xilasetmə əməliyyatları üçün vacib olan
məlumatlar.
Bu xidmət tərəfindən dünya okeaqnı 16 coğrafi rayona bölünmüşdür. Hər bir rayon
üçün cavabdeh əlaqələndirici-ölkə təyin edilmişdir. Bu əlaqələndirici məlumatların
yığılmasına, işlənməsinə və xəbərdarlığ formasında təyinolunmuş rayona
ötürülməsini təmin edir.
Hər bir NAVAREA rayonunda sahilyanı xəbərdarlıq məlumatlarını yayımlayan
radiostansiyalar zənciri vardır. Hər bir radiostansiya tanınma adı olaraq A-dan Z-ə
qədər hərflərdən biri ilə adlandırilmışdır. Qarşılıqlı maneələri dəf etmək üçün eyni
tanınma adı verilmiş sahil radiostansiyaları bir-birindən maksimum məsafəyə qədər
uzaqlaşdırılmışdır.
63
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
NAVTEX (англ. NAVTEX — „NAVigational TEXt Messages―) Beynəlxalq
avtomatlaşdırılmış Gəmiçilikdə naviqasiya, meteoroloji və təcili məlumatların dar
zolaqlı hərf çapetmə rejimində yayımlanması
sistemidir.
Məlumatlar mətn
formasında MF (Orta Dalğada) 518 kHs tezlikdə ingilis dilində, 490 kHs tezlikdə milli
dilində, 4209,5kHs HF tezlikdə (qısa dalğa) yayımlanır. Navtex xidmətləri göstərən
sahil stansiyaları məlumatları 250-400 mil (740 km) məsafəyə qədər yayımlaya
bilirlər. Navtex məlumatları adətən 4 saatdan bir yayımlanır yayımın davam etmə
müddəti 10 dəqiqəni aşa bilməz. Navteks Ümumdünya naviqasiya xəbərdarlığı
xidmətinin tərkib hissəsidir və SOLAS-74 Beynəlxalq konvensiyasını tələblərinə
əsasən
Qlobal
Dəniz
Fəlakət
və
Təhlükəsizlik
Sistemi
(GMDSS)
radioavadanlıqlarının tərkibinə daxildir.
Navteks sistemi vasitəsilə verilən məlumatların növlərinə görə gruplaşdırılır. Hər növ
müəyyən simvolla işarələnirş B2. Bu simvol lazım olmayan məlumatların qəbulunun
ləğv edilməsi üçün istifadə edilir. Hazırda sistemdə aşağdakı hərfi işarələmələrdən
istifadə olunur.
A
B
Navigational Warnings (Naviqasiya xəbərdarlığı)
Meteorological Warnings (Meteoroloji xəbərdarlıq )
64
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
C
D
Ice Reports (Buzlaşma xəbərdarlığı )
Search & Rescue Information, and Pirate Warnings
(Axtarış-xilaetmə məlumatları və dəniz quldurluğu barədə
xıbərdarlıq)
E
F
G
H
İ
J
Meteorological forecasts (Meteoroloji proqnozlar)
Pilot Service Messages (Kılavuzluk Hizmeti Mesajları)
AIS Messages (AIS Mesajları) - əvvəl DECCA mesajlarıdır
LORAN Messages (LORAN Mesajları)
Kullanılmamaktadır - əvvəllər OMEGA mesajları
SATNAV Messages (SATNAV Mesajlarıdır) – SATNAV,
GPS teknoloji öncesi kullanılan sistem idi. Şu anda GPS
veya GLONASS ile alakalı mesajlar bu kod ile gelmektedir
Other Electronic Navaid Messages (Diğer Elektronik Seyir
Yardımcısı Mesajlar)
Navigational Warnings (Seyir Uyarıları) – A kodu dışında L
kodu ile de gelebilir.
Test Transmissions (Test Yayımları) – Sadece Birleşik
Krallık’ta kullanılmaktadır.
Notice to Fisherman (Balıkçılar üçün məlumatlarF) –
Yalnız ABŞ-de istifadə olunur.
Environmental (Ətraf mühit) – Yalnız ABŞ-de istifadə
olunur.
Special Services – (Özel Servisler)
Special Services – (Özel Servisler)
İstifadə edilmir
K
L
T
V
W
X
Y
Z
ZCZC FE60
141800 UTC NOV 09
ARCHANGEL RADIO WEATHER FORECAST NR 60
PORT ARKHANGELSK
STORM WARNING: NIL
WEATHER S_MMARY:LOW 989 HPA 79N 89E
DEEPENINGMOVING EASTWARD
WIND:WLY SWLY 6 TO 11 M/S
DAYTIME 9 TO 14 M/S
VIS:4 TO 6 KM
SEAS:0,8 TO 1,3 M=
NNNN
Burada ZCZC – verilişin başlanmasını bildirən simvoldur, FE60 – birinci işarə F –
Verici stansiyanln işarəsidir, verilmiş rayona navteks xidməti göstərən sahil stansiyası
üçün təyin edilmiş xüsusi bir işarədir (A-dan Z-ə qədər), ikinci işarə E – məlumatın
növüdür, indiki halda – meteoroloji məlumatdır, 60 – məlumatın nömrəsidir.
141800 UTC NOV 09 – məlumatın verliş vaxtıdır.
65
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
ARCHANGEL RADIO WEATHER FORECAST NR 60 – radiostansiyanın adi və
məlumatın nömrəsidir.
Bundan sonar məlumatın mətni-indiki halda arxangelsk limanında rayonunda hava
proqnozu verilir. Proqnoza qasırğa şəraiti, atmosfer təzyiqi, küləyin istiqaməti və
sürəti,
görünüş məsafəsi və dalğanın hündürlüyü.
NNNN – simvolları məlumatın verilşının sona çatdığını bildirir.
Məlumatın meteoroloji informasiyalar qrupuna aiddir və növü meteoroloji proqnozdur.
Aşağıda naviqasiya xəbərdarlığı qrupuna aid olan məlumat nümunələri göstərilir.
ZCZC FA67
120800 UTC NOV 09
COASTAL WARNING ARKHANGELSK 78
PORT ONEGA
1. REMOVAL AND REPLACEMENT OF BUOYAGE
FOR WINTER PERIOD IS COMPLETED
2. CANCEL THIS MESSAGE 22 NOV=
NNNN
ZCZC FA66
110700 UTC NOV 09
COASTAL WARNING ARKHANGELSK 77
PORT ARKHANGELSK
LIGHT ICE BUOY NO 23G STARBOARD SIDE
64-38-13.2N 040-30-51.6E OFF STATION=
NNNN
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
NAVTEKS qəbuldicisinin təyinatı?
NAVTEKS qəbuldicisinin işlədiyi tezliklər?
Hansı məlumatların qəbulunu dayandırmaq olmaz?
NAVAREA rayonu nədir?
490 kHs, 518 kHs və 4209.5 kHs tezliklərin təyinatı?
Mühazirə 19.
66
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Dənizdə təhlükəsizlik üzrə məlumatların İnmarsat peyk sistemləri vasitəsilə
qəbulu. Geniş qrup çağırışı (GQÇ) qəbuledicisi. [5, 7, 12, 13, 14]
Mühazirənin planı:
1. Dənizdə təhlükəsizlik üzrə məlumatlar.
2. Geniş qrup çağırışı (GQÇ) qəbuledicisi.
3. SafetyNET, FleetNET xidməti.
4. Məlumatlara aid nümunələr
Geniş Qrup Çağırışı (GQÇ)
İnmarsat sisteminə Geniş Qrup Çağırışı (GQÇ ing.EGC) adlandırılan bir funksiyada
daxil edilmişdir. Bu İNMARSAT-C sistemi tərəfindən tətbiq edilən dənizdə
təhlükəsizlik məlumatlarının qəbulu üzrə xüsusi xidmət növüdür. GQÇ funksiyası
rəsmi sahil informasiya xidmətlərinə, GQÇ qəbuleicisi ilə təchiz olunmuş gəmilərə
təhlükəsiliklə əlaqədar məlumatların ötürmələrinə imkan verir. Geniş Qrup Çağırışı
üç ximət növü təklif üdir - SafetyNET və Fleet NET .
Coğrafi rayon Sahil yer stansiyası (SYS) tərəfindən verilir. Əgər gəmi verilmiş
rayondadırsa onda onun GQÇ qəbuledicisi avtomatik olaraq informasiyanı qəbul edir.
Bəzi NAVAREA rayonlarına (məsələn NAVAREA XIII) informasiya tam ötürülür.
Fleet NET (donanma şəbəkə məlumtlar). Kommersiya xarakterli məlumatları
təminatçısı tərəfindən çatdırılan məlumatlardır.
System (Sistem məlumatları) – bu məlumatlar İNMARSAT sistemi tərəfindən təmin
edilir.
GQÇ qəbuledicisi ilə təchiz edilmiş bütün gəmilər SafetyNet (Təhlükəsizlik)
məlumatlarını ödənişsiz qəbul edirlər, ödənişli FleetNet məlumatları o zaman
qəbul olunur ki, gəmi terminalı FleetNet sahil informasiya xidmətində qeydiyyatdan
keçmiş olsun. SafetyNet şəbəkəsində, aşağıdakı dəniz üzgüçülüyünün
təhlükəsizliyinə aid məlumatlar yayımlanır:

Düzbucaqlı formalı sahə ilə məhdudlamış dəniz rayonuna təcili məlumatlar
(PAN PAN) və naviqasiya xəbərdarlıqları;

Sahil boyu xəbərdarlıqlar (Navteks sistemi tərəfindən xidmət göstərilməyən
rayonlar);
67
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası

Dairə formalı sahə ilə məhdudlanmış dəniz rayonuna ―Sahil-Gəmi‖
istiqamətində Fəlakət məlumatlarının ötürülməsi;

Dairə formalı sahə ilə məhdudlamış dəniz rayonuna təcili məlumatlar (PAN
PAN) və naviqasiya xəbərdarlıqları;

NAVAREA/METAREA rayonuna meteoroloji xəbərdarlıq və proqnozların,
naviqasiya xəbərdarlıqlarının ötürülməsi;

Düzbucaqlı və dairə formalı sahə ilə məhdudlamış dəniz rayonuna axtarışxilasetmə işlərinin əlaqələndiriməsi üzrə məlumatların ötürülməsi.
Dənizdə təhlükəsizlik üzrə məlumatlar Navarea/Metarea rayonuna vaxt cədvəli
üzrə ötürülür. Byundan əlavə təhlükəsizliklə əlaqədar vacib məlumatlar
növbədənkənar ötürülə bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, bir neçə peykin təsir
ərazisində yerləşən Navarea/Metarea üçün təhlükəsizlik üzrə məlumatların cədvəl
üzrə ötürülməsi xüsusi təyin edilmiş bir peyk üzərindən icra olunur. Bunun üçün
Gəmi Yer stansiyası məlumatın yayımlandığı həmin peykin siqnala köklənməlidir.
Bir neçə peykın əhatə dairəsində olan müxtəlif rayonlar üçün təhlükəsizlik üzrə
məlumatların növbədən kənar ötürülməsi bütün peyklər üzərindən ötürülür. Bu
növ informasiyalar adətən dairə və düzbucaqlı ilə mədudlanmış coğrafi
kordinatlara ünvanlandırılır.
GQÇ (EGC) sistemində Dənizdə təhlükəsizlik üzrə məlumatlar yalnız ingilis dilində
ötürülür. Müəyyən rayonda olan gəmilər qrupuna məlumatların ötürüölməsi üçün
kordinatların və rayon kodunun əl ilə və avtomatik olaraq daxil edilməsi
mümkündür. Fəlakət, təcili və fəlakət dərəcəli məlumatların qəbulu zamanı audio
və vizual işıq siqnalı verilir. Naviqasiya və meteorolji xəbərdarlıqlar, axtarışvə
xilasetmə üzrə əməlityyatları barədə olan məlumatların çap edilmədən
kənarlaşdırılması mümkün deyil.
QDFTS tərkibnə daxil edilmiş İnmarsat-C standartların aid terminallarda GQÇ
(EGS) qəbuledici funksiyası daxil edilmişdir. GQÇ avadanlıqlarının istismarı üçün
tələblər İMO-nun A.663(16) saylı qətnaməsində ifadə olunmuşdur.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
EGC qəbuldicisinin təyinatı?
Təhlükəsizlik məlumatları hansı peyk terminalı vasitəsilə qəbul olunur?
EGC nə deməkdir?
Dənizdə təhlükəsizlik üzrə məlumatlar hansı dildə yayımlanır?
Hansı məlumatların qəbulu ödənişsizdir?
68
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 20.
Ümumdünya naviqasiya xəbərdarlığı xidməti. NAVAREA. [7, 10, 11, 13, 14]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
Ümumdünya naviqasiya xəbərdarlığı xidməti. NAVAREA.
Dairəvi və düzbucaqlı coğrafi rayon anlayışı.
Naviqasiya xəbərdarlığının növləri.
Xəbərdarlıq məlumatlarının tərkibi
QDFTS-in funksiyalarından biridə dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizliyi məlumatlarının
yayımlanmasıdır (MSİ). MSİ məlumatlarının alıması, əlaqələndirilməsi və son
istifadəçiyə ötürülməsi məsələləri ilə Beynəlxalq təhlükəsizlik xidməti olan SafetyNet
məşqul olur.
SafetyNet xidməti tərəfindən həllini tapan məsələlər İMO-nun
International SafetyNET Manual təlimatında öz əksini tapmışdır.
SafetyNet məlumatlarının texniki yayımlanması məsələləri İNMARSAT-C sisteminin
tərkib hissəsi olan Genişləndirilmiş Qrup çağırışı (EGC) vasitəsilə icra edilir.
Genişləndirilmiş Qrup Çağırışı (ing.EGC) avtomatik olaraq məlumayları bütün
gəmilərə, gəmilər qrupuna və ayrıca götürülmüş müəyyən coğrafi rayona ötürür.
Bu məlumatlara lokal qaığa xəbərdarlığı, fəlakət xəbərdarlıqlarının bütün gəmilərə
verilməsi məqsədəuyğun hesab olmadığı hallarda
sahil-gəmi istiqamətində
retransliyasiyası daxildir.
Dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə naviqasiya və
meteoroloji məlumatların bütün dəniz rayonlarına çatdırılması üçün NAVAREA
Beynəlxalq naviqasiya xəbərdarlığı xidməti yaradılmışdır. Ümumdünya naviqasiya
xəbərdarlığı xidməti İMO A.419(11) qətnaməsinə əsasən yaradılmışdır və aşağıda
göstərilən məlumatların yayımlanmasını təmin edir:
 Naviqasiya xəbərdarlığı;
 Meteoroloji məlumatlar;
 Həyəcan siqnalları və axtarış-xilasetmə əməliyyatları üçün vacib olan
məlumatlar.
Bu xidmət tərəfindən dünya okeanı 16 (21) coğrafi rayona bölünmüşdür. Hər bir
rayon üçün cavabdeh əlaqələndirici-ölkə təyin edilmişdir. Bu əlaqələndirici
məlumatların yığılmasına, işlənməsinə və xəbərdarlığ formasında təyinolunmuş
rayona ötürülməsini təmin edir.
69
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
SafetyNET (təhlükəsizlik şəbəkə məlumatları). Bu QDFƏRS-in məqsədləri üçün
BDT-də qeydiyyatdan keçmiş
dənizdə təhlükəsizlik üzrə informasiya
təminatçısından alınan informasiyadır. Sahil stansiyası verilmiş coğrafii rayona
informasiya ötürür. Bu rayon tərəfləri 240 dəniz mili olan düzbuçaqlı formasında və
ya mərkəzi hadisə yerinin koordinatlarını göstərən, radiusu təxminən 700 mil olan
dairə kimi qəbul olunmuşdur.
Hər bir NAVAREA rayonunda sahilyanı xəbərdarlıq məlumatlarını yayımlayan
radiostansiyalar zənciri vardır. Hər bir radiostansiya tanınma adı olaraq A-dan Z-ə
qədər hərflərdən biri ilə adlandırilmışdır. Qarşılıqlı maneələri dəf etmək üçün eyni
tanınma adı verilmiş sahil radiostansiyaları bir-birindən maksimum məsafəyə qədər
uzaqlaşdırılmışdır.
NAVAREA barədə Beynəlxalq Telekomunikasiya İttifaqının (İTU) aktual nəşrlərində
ətraflı məlumatlar verilir. Bu nəşrlər (Admiralty List of Radio Signals, Vol.3; ITU,List of
Radiodetermination and Special Service Stations, List VI, Section 10, 11).
Ümumdünya naviqaiya xəbərdarlığı çərçivəsində üç növ naviqasiya xəbərdarlığı
yayımlanır:
1. NAVAREA xəbərdarlığı;
2. Sahil yanı xəbərdarlıq
3. Yerli xəbərdarlıqlar.
NAVAREA xəbərdarlığı uzaq təsir radiusuna malik olan müəyyən rayonlar üçün
nəzərdə tutulur və okeanlarda olan dənizçiləri dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizliyi
məlumatları ilə təmin etmək üçündür. Bu xəbərdarlıq İnmarsat beynəlxalq mobil peyk
sistemi üzərindən SafetyNet şəbəkəsi vasitəsilə yayımlanır. Dəniz üzgüçülüyünün
təhlükəsizliyinə aid xəbərdarlıqlar həmçinin Qısa dalğada Dar Zolaqlı Hərf Çapetmə
teleqrafı vasitəsilədə ötürülür. Bu vasitə İnmarsatın təsir dairəsində olmayan
70
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
rayonlarda GQÇ rejiminə alternatıv olaraq istifadə edilir. Bu vasitə QDFTS A4
rayonuna dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizliyi məlumatlarının ötürülməsi üçün yeganə
vasitədir.
Sahilyanı xəbərdarlıqlar (Coastal Warnings) – verilən rayonda dəniz
üzgüçülüyünün təhlükəsizliyi üçün zəruri məlumatlarının ötürülməsini təmin edir.
Sahilyanı xəbərdarlıqlar NAVTEKS sistemi vasitəsilə orta dalğada OD (MF) 518 kHs
tezlikdə ötürülür.
NAVTEKS sisteminin xidmətinin təsiri altında olmayan, sahildən 250 milə qədər
məsafədə yerləşən sahilyanı ərazilər SafetyNET Beynəlxalq xəbərdarlıq xidmətinə
daxil edilir.
Yerli xəbərdarlıqlar (LocalWarnings) Sahilyanı xəbərdarlıqlar sistemini tamamlayır.
Sahilyanı suların sərhədləri daxilində real şərait barədə ətraflı məlumatlarla onu
təmin edir. Yəni daxili sulara aid olan liman əraziləri hüdudları üçün naviqasiya
xəbərdarlıqlarıdır.
NAVAREA və NAVTEX xəbərdarlıqlarının tərkibi.
Naviqasiya xəbərdarlıqlarını tərkibinə üzgüçülüyün təhlükəsizliyinə təsir edə bilən ən
vacib dəyişikliklər daxil edilir. Naviqasiya xəbərdarlıqlarına daxil edilən əsas
informasıyalar aşağıda göstərilənlərdir:
- əsas gəmiçilik yollarında üzməni təmin edən naviqasiya işıqlarında, duman
siqnallarında və buylarda olan nasazlıqlar;
- əsas gəmiçilik yollarında və onların yaxınlığlnda üzgüçülük üçün təhlükəli hesab
oluna bilən batmış gəmilərn və ya onların çəpərləmələrinin olması.;
- yeni naviqasiya qurğularının quraşdırılması və ya mövcud qurğularda edilən köklü
dəyişikliklər, əgər bu dəyişikliklər dənizçiləri istiqamətlərini dəyişməyə sövq edərsə. ;
установка новых важных или существенное изменение имеющихся средств
- intensiv hərəkət olan rayonlarda böyük yedək karvanlarının olması;
- sərbəst üzən minalar;
- axtarış-xilasetmə işlərinin (SAR) aparıldığı və çirklənmə ilə əlaqədar təbirlərin
aparıldığı rayonlar (belə rayonlara daxil olmanın qarşısını almaq üçün;
- gəmiçilik yollarında və onların yaxınlığında üzgüçülük üçün təhlükəli ola bilən yeni
aşkar olunmuş qayalıqların, sayaların, riflərin və batmış gəmilərin olması;
- kabellərin və boru kəmərlərinin çəkilişı, elmi-tədqiqat işləri məqsədilə böyük
obyektlərin yedəyə alınması, idarə olunan və ya idarə olunmayan sualtı aparatların
olması və s..
71
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
QDFTS-in funksiyalarından biridə dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizliyi məlumatlarının
yayımlanmasıdır (MSİ). MSİ məlumatlarının alıması, əlaqələndirilməsi və son
istifadəçiyə ötürülməsi məsələləri ilə Beynəlxalq təhlükəsizlik xidməti olan SafetyNet
məşqul olur.
SafetyNet xidməti tərəfindən həllini tapan məsələlər İMO-nun
International SafetyNET Manual təlimatında öz əksini tapmışdır.
SafetyNet məlumatlarının texniki yayımlanması məsələləri İNMARSAT-C sisteminin
tərkib hissəsi olan Genişləndirilmiş Qrup çağırışı (EGC) vasitəsilə icra edilir.
Genişləndirilmiş Qrup Çağırışı (ing.EGC) avtomatik olaraq məlumatları bütün
gəmilərə, gəmilər qrupuna və ayrıca götürülmüş müəyyən coğrafi rayona ötürür.
Bu məlumatlara lokal qaığa xəbərdarlığı, fəlakət xəbərdarlıqlarının bütün gəmilərə
verilməsi məqsədəuyğun hesab olmadığı hallarda
sahil-gəmi istiqamətində
retransliyasiyası daxildir.
Nümunələr.
1. = NAVIND 131 INDIA WEST COAST CHART BA 1508 VENGURLA ROCK LT (F
0598) FIFTEEN FIFTY THREE NORTH SEVENTY THREE TWENTY EIGHT
EAST PD REPD INOPERATIVE =
= Навинд № 131, Индия, западный берег, карта Британского
Адмиралтейства № 1508. Огонь скалы Венгурла (по списку № 0598) в точке
15°53' северной широты 73°28' восточной долготы по сообщению не
действует =
2. = VESSELS ARE CAUTIONED NOT TO NAVIGATE IN AREA ENCLOSED BY
BUOYS OR ANCHOR WITHIN HALF MILE OF BUOYS =
= Судам не следует плавать в районе, ограниченном буями или
становиться на якорь на расстоянии ближе 0,5 мили от буя =
3. = CQ = FM ADEN SHIPPING FORECAST NEXT 24 HOURS FROM 1430 GMT
= AREA A18 WIND VARIABLE FORCE 1/3 SEA SLIGHT VIS GOOD = AREA A20
WIND VARIABLE MAINLY SOUTH TO SOUTHWEST FORCE 2/4 SEA SLIGHT VIS
GOOD = OBSY =
= Всем. Всем. Всем. = Из Адена прогноз для судоходства на последующие
24 часа с 14 ч 30 мин по среднему гринвичскому времени = Район А18 —
ветры переменные, силой 1—3 балла, волнение моря легкое, видимость
хорошая = Район A20—ветер переменный, в основном южный или югозападный, 2—4 балла, умеренное волнение, видимость хорошая =
Обсерватория =
YOXLAMA SUALLARI
1.
Sahil yanı ərazilərdə məlumatlar hansı qurğu vasitəsilə qəbul olunur ?
72
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
2.
3.
4.
5.
Navtex məlumatları ingiliscə hansı tezlikdə verilir?
EGC nə deməkdir?
Dairəvi coğrafi rayonun radiusunun uzunluğu?
Hansı məlumatların qəbulu ödənişlidir?
Mühazirə 21.
Telefon rejimində Fəlakət, Təcili və Təhlükəsizlik hallarında məlumatların
verilişi və qəbulu. Məlumatların retranslyasiyası [1, 2, 5, 6, 12]
Mühazirənin planı:
1. Fəlakət, Təcili və Təhlükəsizlik dərəcəli məlumatlar.
2. Fəlakət haqqında 16-cı kanalda çağırış və məlumat
3. Radiotelefon vasitəsilə Fəlakət haqqında çağırışın və məlumatın
retyranslyasiyası formatı aşağıdakı kimidir:
4. Təcili məlumatların ləğv edilməsi
Radiotelefonla beynəlxalq danışıqlar ingilis dilində aparılır. Bu cür danışıqları aparan
şəxs kifayət qədər ingilis dilində yaxşı danışmalı və tələffüzü yaxşı olmalıdır. Xarici
sahil radiostansiyaları ilə radiotelefonla OD diapazonda (MF) danışarkən gəmi 2182
kHs tezlikdə çağırır və mütləq 2045 kHs işçi teliyə keçib danışığı davam etdirir.
Xarici gəmilərlə telefon danışığına başlayarkən aşağıdakı çağırış formasından
istifadə edilir:
Fəlakət haqqında UQD diapazonunda 16-cı kanalda çağırış və məlumat.
Nümunə
MAYDAY MAYDAY MAYDAY
This is m/v Arcona Arcona Arcona
Call sign UPQR
MMSI 27310010
MAYDAY
m/v Arcona/
Call sign UPQR
MMSI 27310010
Position:
Latitude 54 degrees 25 minutes North,
Longitude 019 degrees 45 minutes West
I am on fire after explosion in hold
73
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
I require immediately assistance, 35 POB
Crew are ready to abandon the vessel SART activated
OVER
Fəlakət məlumatının təsdiqi formatı/Acknowledgement of Distress Alert.
 Radiotelefon rejimində
MAY DAY
Arcona 27310010 27310010 27310010
This is motor vessel Helena
call sign Unifirm Uniform Tango Sierra (или свой MMSI) хЗ
Received MAY DAY
Over
Teleks rejimində:
MAYDAY
273100080
DE 273100050 or M/V Limb/UPQR
RRR MAYDAY
= MASTER
NNNN
Radiotelefon vasitəsilə Fəlakət haqqında çağırışın və məlumatın
retyranslyasiyası formatı aşağıdakı kimidir:
MAYDAY RELAY MAYDAY RELAY MAYDAY RELAY
Lyngby radio Lyngby radio Lyngby radio
This is motor vessel VYBORG VYBORG VYBORG,
call sign Uniform Uniform Tango Sierra
MMSI 273252000
MAYDAY
Motor vessel BALKAN MMSI number 605076408
Following received from motor vessel BALKAN Time: 12 30 UTC
MAYDAY
Motor vessel BALKAN
Position: lat. 61 05 N, long. 035 34 W
Fire, immediate assistance is required
This is motor vessel VYBORG call sign UNIFORM UNIFORM TANGO SIERRA
OVER
INM-B/Fleet77 Gəmi yer stansiyası vasitəsilə radiotelefon rejimində fəlakət
məlumatlarının verilişi
MAYDAY MAYDAY MAYDAY
This is....... {ships,s name, call sign} CALLING ON INMARSAT
FROM POSITION........{Latitude and longitude, or relative to a named point of land}
MY INMARSAT MOBILE NUMBER IS.........
USING THE {Ocean Region} SATELLITE
74
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
MY COURSE AND SPEED ARE:
NATURE OF DISTRESS
ASSISTENCE REQUIRED
OTHER INFORMATIN to help rescue units
Təcili (URGENCY) çağırışlar o deməkdir ki, çağıran stansiya səyyar obyektin və ya
insanın təhlükəsizliyi ilə əlaqədar çox vacib bir məlumat verməlidir. Aşağıdakı
hallarda təcili məlumatlar verilir:





İnsan göyərtədən suya düşdükdə;
Təcili tibbi yardım tələb olunduqda;
Gəmi idarəetməni itirdikdə;
Qəza hallarında yedəyə alma tələb olunduqda;
Neft məhsulları dənizə axdıqda.
Məlumatın ütürülməsi iki hissədən ibarət olur;
1-ci hissədə RSÇ rejimində vasitəsilə çağırış göndərilir;
2-ci hissədə isə radiotelefon vasitəsilə məlumatın mətni verilir:
URGENCY (TƏCİLİ) kateqoriyalı məlumatın radiotelefon vasitəsi ilə veriliş
formatı aşağıdakı kimidir.
Nümunə:
PAN-PAN PAN-PAN PAN-PAN
All stations All stations All stations
This is Motor vessel Andrei Lavrov Andrei Lavrov Andrei Lavrov
Call sign Uniform Bravo Golf Romeo
MMSI 273298000
I am a ground.
I request towing
Position: latitude 56 degrees 52 minutes North, longitude 018 degrees 50 minutes
West
Over
Teleks vasitəsilə veriliş üçün
Nümunə:
PAN-PAN PAN-PAN PAN-PAN
THIS IS MOTOR VESSEL ANDREI LAVROV/UBGR
273050012
I AM A GROUND
REQUIRE TUG.
POSITIN: LAT. 56 52 N LOND. 018 50 W
75
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
= MASTER
NNNN
Dəniz üzgüçülüyünün təhlükısizliyinin təmin olunması üçün rabitə. Təhlükəsizlik
(Safety) çağırışı onu bildirir ki, çağıran stansiya vacib naviqaiya və meteoroloji
xəbərdarlıq məlumatı bildirmək istəyir.
Təhlükəsizliyin təmin olunması üçün çağırış və rabitə qaydaları ―TƏCİLİ‖ kateqoriyalı
məlumatların verilişində olduğu kimidir. Yeganə fərq ondadır ki, RSÇ formatında
SAFETY kateqoriyası istifadə olunur, radiotelefon və ya teleks üzrə təhlükəsizlik
xəbərdarlığı verilərkən isə SECURİTY sözündən ibarət olan təhlükəsizlik siqnalı
istifadə olunur.
Nümunə:
SECURITE SECURITE SECURITE
All stations All stations All stations
This Motor vessel Andrei Lavrov
Call sign
Uniform Bravo Golf Romeo
Drifting container sighted
Position: latitude 56 degrees 52 minutes North,
longitude 018 degrees 50 minutes West
at 1020 UTC
All ships are recommended to keep a sharp lookout
Out
Təcili məlumatların ləğv edilməsi barədə məlumatlara aşağıdakılar daxil
edilməlidir:
Təcili siqnal PAN PAN, üç dəfə təkrar olunmaqla; повторяемого три раза;
«ALL STATIONS», üç dəfə təkrar olunmaqla;
THIS IS;
Təcili məlumatı verən stansiyanın adı, üç dəfə təkrar olunmaqla;
Çağırış siqnalı və digər tanınma adı;
MMSI (əgər ilkin xəbərdarlıq RSÇ vasitəsilə verilibsə);
PLEASE CANCEL MY URGENCY MESSAGE OF time in UTC
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
MAYDAY siqnalı hansı hallarda verilir?
Təcili məlumat verilməsdən əvvəl hansı siqnal verilir?
Retranslyasiya nə deməkdir?
Fəlakət siqnalları hansı radiovasitələr vasitəsi ilə verilə bilər?
Təhlükəsizlik məlumatı verilməsdən əvvəl hansı siqnal verilir?
76
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 22.
QDFTS radioavadanlıqlarının etibarlı və fasiləsiz işləməsinin
təmin edilməsi üsulları. Antena sistemləri [1, 2, 5, 6, 12]
Mühazirənin planı:
1. Radioavadanlıqların əvəzlənməsi.
2. Sahil texniki xidmətin təşkili
3. Dənizdə QDFTS radioavadanlıqlarına texniki qulluq.
4. Antena qurğuları
QDFTS radioavadanlıqlarının fasiləsiz və etibarlı işləməsinin təmin edilməsi üçün
aşağıda göstərilən üsullardan istifadə olunur.
 Avadanlıqların əvəzləyicisinin (dublyor) olması;
 Sahil texniki xidmət və təmir;
 Dənizdə ixtisaslı texniki qulluq və təmir.
A1 və A2 dəniz rayonlarında radioavadanlıqların işlək vəziyyətə olmalarını təmin
etmək üçün yuxarıda göstərilən üsullardan hər biri istifadə edilir. A3 və A4 dəniz
rayonlarında üzən gəmilər üçün yuxarıda göstərilən üsullardan ixtiyarı ikisi istifadə
edilir.
Radioavadanlıqların əvəzləyicisinin olması o mənada başa düşülür ki, gəminin
göyərtəsində əlavə olaraq aşağıdakı radioavadanlıqların olması tələb olunur:
 A3 dəniz rayonunda üzən zaman UQD (VHF) radioqurğu, həmçinin ya AD/QD
radioqurğu və yaxud, İnmarsat gəmi yer stansiyası;
 A3 və A4 dəniz rayonunda üzən zaman UQD (VHF) və AD/QD radioqurğu. A4
dəniz rayonlarında qeyri mütəmadi səfərlər edən gəmilər üçün əlavə AD/QD
radioqurğu İnmarsat gəmi yer stansiyası il əvəz edilə bilər.
Sahil texniki xidmət və təmir işləri şirkət üçün əlverişli olan şərtlər əsasında
aşağıda göstərilənlərdən biri tətbiq oluna bilər:
 Gəminin üzmə rayonunda öz vasitələri ilə çağırışla texniki xidmət və təmir
işlərini yerinə yetirən şirkətlə müqavilə bağlanması;
 Müəyyən rayona müntəzəm səfərlər edən gəmilərin həmin rayondakı gəmilər
bazasında texniki xidmət və təmir işlərinin aparılaması. Radioavadanlıqların
77
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
siyahısına sahil texniki xidmət və təmir işlərinin aparılması şərtləri daxil
edilməlidir.
Əgər radioavadanlıların daima işlək vəziyyətdə olamaları Dənizdə ixtisaslaşmış
texniki xidmət və təmir hesabına təmin olunursa, onda gəminin göyərtəsində uyğun
gələn texniki sənədlər, alətlər, sınaq avadanlıqları və ehtiyat hissələri olmalıdır.
Dənizdə ixtisaslaşmış texniki xidmət və təmir içlərini yerinə yetirən mütəxəsis Rabitə
reqlamenti qaydalarında nəzərdə tutulan müvafiq diploma sahib olmalı və ya aidiyyəti
administrasiya tərəfindən bəyənilmiş sənədlərə sahib olan, İMO А.703(17) ―QDFTS
radiomütəxəssilərinin hazırlanması‖ qətnaməsinə uyğun olaraq hazırlıq keçmiş və
peşəkar texniki xidmət və təmir işlərini yerinə yetirən personal olmalıdır.
QDFTS radioavadanlıqlarına texniki xidmətin göstərilməsi haqqında İMO-nun
А.702(17) saylı qətnaməsində ―A3 və A4 dəniz rayonlarında QDFTS
radioavadanlıqlarına texniki xidmətin göstərilməsi və təmiri üzrə Təlimat‖da ətraflı
məlumatlar yazılmışdır.
Antenalar. Radiodalğaların şüalandırılması üçün təyin olunmuş antenalara
ötürücü antenalar, radiodalğaların tutulması üçün təyin olunmuş antenalara isə
qəbuledici antenalar deyilir. Ötürücü antenalar yüksək gücə malik olan elektromaqnit
dalğalarını şüalandırmaq üçün istifadə edilir, qəbuledici antenalardan isə zəif enerjili
dalğalarla işləyirlər. Bu antenalar qurluşca bir-birindən fərqlənsələrdə. Antenalar
istiqamətlik diaqramması ilə xaraklterizə olunur. Verici antenanın istiqamətlik
diaqramması şüalanma intensivliyinin istiqamətdən asılılığını bildirir. Gəmi antenaları
bir qayda olaraq istiqamətlənməyən antenalardır. Ancaq müasir gəmi peyk
antenalarının bəziləri istiqamətlənən, stabil olaraq peykə tuşlanan antenalardır.
QDFTS UQD radioqurğularının əksəriyyəti 2 antena ilə təchiz edilmişdir.
Onlardan birı telefon rejimi üçün, digəri isə 70-ci kanalda RSÇ rejimi üçün istifadə
edilir. UQD diapazonunda H=1,2m olan milvari antenalardan istifadə edilir.
Otra və qısa dalğa (QD) diapozonunda işləyən radioqurğularda 6-10m
hündürılüyində antenalardan istifadə edilir.
Peyk antenası
Peyk antenaları istiqamətlənən və istiqamətlənməyən olur. İNMARSAT-A/B/M, VSAT,
Fleet broadband sistemləri mürrəkəb mexanizmlı istiqamətlənən antenalarla təchiz
78
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
edilmişdir. İNMARSAT-C peyk vasitəsi antenasının istiqamətlənməyən, sadə və
qabarit ölçülərinin kiçik olması ilə fərqlənir.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
Radiovadanlıqların daima içlək vəziyyətdə olmasının təmin ediiməsi üsulları?
Hansı radioavadanlıqların dublyoru olmalıdır?
OD və QD antenanın forma və ölçüsü?
UQD antenanın forma və ölçüsü?
Peyk antenalarl neçə növdə olur?
Mühazirə 23.
QDFTS radiomütəxssislərinin diplomları. STCW Beynəlxalq Konvensiyanın
tələbləri. Rabitə Reqlamenti. [1, 2, 5, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1. QDFTS radiomütəxssislərinin hazırlanması.
2. STCW Beynəlxalq Konvensiyanın tələbləri
3. Rabitə Reqlamenti.
4. Radiorabitə operatorlarının hazırlanmasına olan tələblər
―Radiorabitə Reqlamenti‖nə 1987 ci ildə, dənizdə insan həyatının mühafizəsi üzrə
SOLAS- 74 Beynəlxalq Konvensiyaya 1988-ci ildə və Dənizçilərin hazırlanması,
diplom almaları və növbə çəkmələrri haqqında 1978-ci il Beynəlxalq konvensiyaya
1991-ci ildə edilmiş əlavələrdə Qlobal Dəniz Fəlakət və Təhlükəsizlik Sisteminın idarə
edilməsi üçün mütəxəsis hazırlığına xüsusi diqqət yetirilir.
Xüsusi hazırlıq keçmiş namizədər kurs proqramından asılı olaraq 4 kateqoriya
bölünmüş diplomlara sahib olurlar:




1-ci sinif QDFTS Radioelektronçu Diplomu/GMDSS First-Class Radio
Electronic Certificate (REC1);
2-ci sinif QDFTS Radioelektronçu Diplomu/GMDSS Second*Class Radio
Electronic Certificate (REC2);
QDFTS
Ümumi
Rayon
Operatoru
Diplomu/GMDSS
General
Operator'sCertificate (GOC)
QDFTS
Məhdud
Rayon
Operatoru
Diplomu/GMDSS
RestrictedOperator'sCertificate (ROC)
SOLAS-74 Beynəlxalq Konvensiyası Beynəlxalq sularda üzən gəmilərdə Bayraq
ölkəsi tərəfindən sənədləşdirilmiş, fəlakət zamanı QDFTS radioavadanlıqlarından
peşəkarlıqla istifadə təcrübəsinə sahib olan diplomlu mütəxəssislərin olmasını tələb
79
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
edir. Gəmi kapitanının sərəncamı ilə növbə köməkçilərindən biri Fəlakət zamanı
radiorabitəyə cavadeh təyin edilir.
SOLAS-74 Beynəlxalq Konvensiyasının tələblərinə görə UQD dalğalı,
radiostansyanın təsir dairəsi hüdudlarından kənarda üzən gəmilərdə yuxarıda
göstərilən diplomlardan il üçündən birinin (REC və ya GOS) olması qəbul edilir.
UQD dalğalı, radiostansyanın təsir dairəsi hüdudlarında ROC daxil olmaqla
dördündən birinin olması qəbul edilir.
QDFTS sertifikatları və onların verilməsinə aid minimum tələblər Rabitə
Reqlamentinin 47 fəslində geniş şərh olunmuşdur.
QDFTS radioavadanlıqları müasir informasiya texnologiyasının və radiotexniki
sistemlərin sürətli inkişafı nəticəsində daima yenilənir. Bununla əlaqədar olararaq
gəmi mütəxəsisləri müntəzəm olaraq öz üzərində daima iləməli, müasir sistemlər
barədə bilik və bacarıqlarına daima təkmilləşdirməlidirlər.
QDFTS radioavadanlıqları ilə işləyən operataorlar hazırlığa başlamazdan əvvəl
namizəd sağlamlığının vəziyyətinə, xüsusilə eşitmə, görmə və nitq qabiliyyətinə dair
tələblərə cavab verməlidir.
Hazırlıq DHDNÇ Məcəlləsinin, Beynəlxalq Telekommunikasiya Konvensiyasına
əlavə edilmiş Radiorabitə reqlamentinin və Dənizdə insan həyatının mühafizəsi
haqqında Beynəlxalq Konvensiyanın (SOLAS) müddəalarına uyğun olmalı, xüsusi
diqqət Qlobal dəniz fəlakət və təhlükəsizlik sisteminin (QDFTS) müddəalarına diqqət
yetirilməlidir. Aşağıda Operator diplomlarının alınması üçün tələb olunan nəzəri və
praktiki hazırlığa dair xülasə verilmişdir. Ətraflı məlumat Dənizçilərin hazırlanması,
sertifikatlandırılması və növbə çəkmələri haqqında 1978-ci il Beynəlxalq
Konvensiyası məcmuələrində və Rabitə Reqlamenti qaydalarında əks olunmuşdur.
Birinci Dərəcəli Radioelektronçunun Sertifikatına Aid Olan Hazırlıq
 Qlobal dəniz fəlakət və əmniyyətli rabitə sistemində tələb olunan bütün
yarımsistemlərin və avadanlığın təhlükəsiz və səmərəli istifadəsi üçün lazım
olan ümumi prinsip və əsas amillər haqqında bilik, hansı ki, praktiki hazırlığın
müddəalarının icrası üçün kifayətdir
 QDFTS yarımsistemlərinin istifadəsi, iş və xidmət rayonları haqqında bilik,
bura peyk rabitə sisteminin xarakteristikası, naviqasiya və meteoroloji
xəbərdarlıq və lazımi rabitə xəttinin seçimi də daxildir.
 əsas elektrik prinsipləri və radio və elektronika nəzəriyyəsi haqqında bilik.
 QDFTS radioavadanlığı haqqında nəzəri bilik, bura düz hərfçapedici darzolaqlı
teleqraf avadanlığı və radiotelefon vericiləri və qəbulediciləri; rəqəmli seçici
çağırış avadanlığı; yerli gəmi stansiyası, qəza radionişangahları - coğrafi
mövqe göstəriciləri (QRN); dəniz antenaları sistemi; bütün yardımçı qurğularla
birlikdə xilasedici qayıq və salların radioavadanlığı, qida mənbəyi, .habelə
adətən radionaviqasiya üçün istifadə edilən başqa avadanlığın iş prinsiplərinin
ümumi biliyi daxildir, xüsusi diqqət istismar zamanı texniki xidmətin və
avadanlığın təmirinə yetirilir.
 Sistemlərin etibarlığına, onların iş qabiliyyətinə, texniki xidmətə və təmir
prosedurlarına və nəzarət-ölçü avadanlığından düzgün istifadə etmə təsir
göstərən amillər haqqında biliklər
 Mikroprosessorlar və mikroprosseorlardan istifadə olunan sistemlərdə
nasazlığın diaqnostikası haqqında bilik.
80
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası

QDFTS radioavadanlığında idarəetmə sistemi haqqında bilik, yoxlama və
analiz də daxil edilməklə.
 QDFTS radioavadanlığı üçün kompüter proqramlarından və proqram
təminatının boşdayanmasına səbəb olan nasazlığın aradan qaldırma
metodlarından istifadəetmə bacarığı.
 Mikrosxemlərdən, radio hissələrdən, nəzəarət-ölçmə cihaz və qurğulardan
istifadə etmək, radioavadanlıqların prinsipal və elektrik sxemlərindən baş
çıxarmalı və analitik təhlil etmə qabiliyyətləri olmalıdır.
İstismar texnikası:
 qəbuledicinin və ötürücünün lazımi iş recimində köklənməsi, rəqəmli seçici
çağırışını və düz hərfçapedici teleqraf avadanlığını daxil etməklə;
 antenanın lazımi surətdə köklənməsi və başqa antenaya keçmə;
 xilasedici vasitələrin radioavadanlığından istifdə;
 qəza radio nişangahları - coğrafi mövqe göstəriciləri (QRN) istifadə
 antenanın qurulması, təmiri və texniki xidmət;
 piktoqramları, məntiqi qrafikaları və modulların birləşmə sxemlərini oxumaq və
anlamaq bacarığı;
 dənizdə blok və modulları dəyişdirmək səviyyəsində texniki xidmətin
göstərilməsi və təmiri üçün lazım olan alətlərin və nəzarətedici-ölçü
cihazlarının istifadəsi və onlara qulluq;
 əllə lehimləmə və lehimi açmanın əsas metodları və onların məhdudiyyətləri;
 cihaz/modul səviyyəsində nasazlığın aşkarlanması və təmir işi;
 nasazlıqların yaranmasına səbəb olan şəraitin aşkarlanması və aradan
qaldırılması;
 bütün QDFƏRS rabitə avadanlığının və radionaviqasiya avadanlığının istər
profilaktiki, istərsə də nasazlıqların aradan qaldırılması üzrə texniki xidmət
proseduraları;
 elektrik maneələrinin və yerlə birləşdirmə, ekranlama və şuntlama kimi
elektromaqnit maneələrinin azaldılması metodları.
 QDFTS yarımsistemlərinin istifadəsi, iş və xidmət rayonları haqqında bilik,
bura peyk rabitə sisteminin xarakteristikası, naviqasiya və meteoroloci
xəbərdarlıq sistemləri və lazımi rabitə xəttinin seçimi də daxil edilir
İkinci Dərəcəli Radioelektronçunun Sertifikatına Aid Olan Hazırlıq 1-ci dərəcəlidə
olduğu qədər nəzərdə tutulur. Bu burada fərq müəyyən meyyarlarla bağlıdır. İş
təcrübəsi, radioelektron qurğlarda iş səriştəsi, bilik və bacarığı əsas hesab olunur.
Ümumi Rayon Operatoru Diplomu üzrə hazırlıq
Bu diplom üçün hazırlıq keçən namizəd QDFTS radioavadanlıqlarından istifadə
etmək, fəlakət və digər fövqəladı hallarda Rabitə reqlamenti qaydalarının tələblərinə
müvafiq olaraq hərəkət etməli bütünprodsedur qaydalara peşəkarlıqla riayət
etməlidir.
Hazırlığa başlamazdan əvvəl namizəd sağlamlığının vəziyyətinə, xüsusilə eşitmə,
görmə və nitq qabiliyyətinə görə tələblərə cavab verməlidir.
Hazırlıq DHDNÇ Konvensiyasının, Radioreqlamentin və Dənizdə insan həyatının
mühafizəsi haqqında Beynəlxalq Konvensiyanın (SOLAS) müddəalarına uyğun
gəlməli, Qlobal dəniz fəlakət və əmniyyətli rabitə sisteminin (QDFƏRS) müddəalarına
81
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
xüsusi diqqət yetirilməlidir. Tələbləri işləyib hazırlayarkən, heç olmazsa, aşağıdakı
31-36-cı bəndlərdəki bilik və hazırlığı nəzərə almaq lazımdır.
Nəzəri hazırlıq
 Qlobal dəniz fəlakət və əmniyyətli rabitə sistemində tələb olunan bütün
yarımsistemlərin və avadanlığın təhlükəsiz və səmərəli istifadəsi üçün lazım
olan ümumi prinsip və əsas amillər haqqında bilik, Praktiki hazırlıq
Lazımdır ki, praktiki hazırlıq aşağıdakı məsələlər üzrə lazımi laboratoriya işi ilə
uzlaşdırılaraq təmin edilsin:
 radiodalğaların normal şəraitdə və tipik maneələr şəraitində yayıldığı zaman
bütün QDFƏRS yarımsistemlərinin və avadanlığının düzgün və səmərəli
istismarı;
 bütün QDFƏRS rabitə avadanlığının və yardımçı qurğuların təhlükəsiz
istismarı, təlükəsizlik tədbirləri daxil olmaqla;
 radioxəbərlərin təminedici mübadiləsini aparmaq məqsədi ilə klaviaturada
lazımi və dəqiq iş bacarığı;
Məhdud Rayon Operatoru Üzrə Sertıfıkatlaşdırılmaya Daır Hazırlıq
Ümumi müddəalar
Hazırlığa başlamazdan əvvəl namizəd sağlamlığının vəziyyətinə, xüsusilə eşitmə,
görmə və nitq qabiliyyətinə görə tələblərə cavab verməlidir.
Hazırlıq DHDNÇ Konvensiyasının, Radio reqlamentin və Dənizdə insan həyatının
mühafizəsi haqqında Beynəlxalq Konvensiyanın (SOLAS) müddəalarına uyğun
gəlməli, xüsusi diqqət Qlobal dəniz fəlakət və əmniyyətli rabitə sisteminin (QDFƏRS)
müddəalarına yetirilmə
Nəzəri Hazırlığın təmin edilməsi üçün kifayət edən A1 dəniz rayonunda QDFƏRS
sistemində tələb olunan bütün yarımsistemlərin və avadanlığın təhlükəsiz və səmərəli
istifadəsi üçün lazım olan ümumi prinsip və əsas amillər haqqında biliyə malik
olunmalıdır. Bura UQD yayılma uzaqlığının məhdudiyyətləri və antenanın təsiredici
hündürlüyü də daxildir.
QDFƏRS yarımsistemlərinin A1 dəniz rayonunda istifadəsi, istismarı və xidmət
rayonları haqqında bilik;
SOLAS Konvensiyası və Radio reqlamentin A1 dəniz rayonuna aid olan hissələrində,
xüsusilə aşağıdakılara diqqət yetirməlidir:
 fəlakət hallarında, təcili olduqda və təhlükəsizliyin təmin olunması üçün
radiorabitə;
 maneələrin qarşısını almaq, xüsusilə fəlakət zamanı və təhlükəsizliyi təmin
etmək üçün radiomübadilə apardıqda; və
 icazə verilməmiş radio ötürmənin qarşısını almaq.
 fəlakətlə bağlı proseduralara aid, təhlükəsizliyi və ümumi təyinatlı radiorabitə
təminatı üçün başqa sənədlər, bura xəbərlər üçün ödənişlər; naviqasiya
xəbərdarlıqları və Dəniz Mobil xidməti və Dəniz Mobil peyk xidmətinin A1
dəniz rayonunda hava haqqında məlumatları da daxil edilir; və s.
YOXLAMA SUALLARI
1. QDFTS radiomütəxəssislərinin hazırlanması hansı tələbdən irəli gəlir?
82
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
2.
3.
4.
5.
A1 rayonunda üzən gəmilərdə hansı QDFTS diplomu tələb olunur?
A4 dəniz rayonunda üzən gəmilərdə hansı QDFTS diplomu tələb olunur?
Rabitə reqlamenti kitabından hansı məlumatları əldı etmək olar?
Birinci Dərəcəli Radioelektronçunun Sertifikatı hansı gəmilər üçün tələb olunur?
Mühazirə 24.
QDFTS radioavadanlıqlarının yoxlanması. Növbə köməkçisinin öhdəlikləri.
Radio jurnlının işlənməsi qaydaları. [2, 5, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
Radioavadanlıqların sınaq yoxlanışı.
Gündəlik, Həftəlik və aylıq sınaq yoxlanışları
Növbə köməkçisinin öhdəlikləri
QDFTS radio jurnalı.
Radiorabitə Reqlamentinin və STSW-78 Beynəlxalq konvensiyasının tələblərinə
əsasən, istənilən anda işə hazır vəziyyətdə olmasını təmin etmək üçün, qəza rabitə
və elektroradionaviqasiya avadanlıqları müntəzəm sınaq yoxlanaışından keçirilməli
və nəticələri radio jurnalıda qeyd edilməlidir. Sınaq yoxlanışı, fəlakət zamanı
radiorabitəyə görə cavabdehlik daşıyan, radiooperator öhdəliklərini yerinə yetirən
təyin olunmuş şəxs tərəfindən icra olunur və aşağıda göstərilən dövrləri əhatə edir:
2. Limandan çıxmazdan əvvəl:
Fəlakət zamanı radiorabitəni və təhlükəsizliyi təmin edən bütün radioavadanlıqlar və
onların ehtiyat enerji qida mənbələri yoxlanmalı, işlək vəziyyətdə olduqları
təsdiqlənməlidir. Səfərə çıxmazdan əvvəl, fəlakət zamanı radiorabitəyə görə
məsuliyyət daşıyan radiooperator təmin etməlidir:


fəlakət və təhlükəsizlik hallarında istifadə olunan bütün radio avadanlıq və
ehtiyat enerci mənbələri səmərəli işlək vəziyyətində olmalıdır və bu QDFTS
Radio jurnalına qeyd edilməlidir;
beynəlxalq sazişlərlə tələb olunan bütün sənədləri, gəmi radiostansiyalarına
göndərilən məlumatları və Administarasiya tərəfindən tələb olunan əlavə
sənədləri və onların sonuncu əlavələrə müvafiq olaraq təshih olunmalarını, hər
hansı bir qeyri-uyğynluq barədə kapitana xəbər verilməlidir;
83
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası

radiorubkada saat əqrəbləri vaxtın yoxlama siqnallarına müvafiq olaraq
qoyulmalıdır;
 antenalar düzgün qurulmalı, zədəsiz olmalı və lazımi şəkildə birləşdirilməlidir;
 praktiki cəhətdən bu nə qədər mümkündürsə, üzmə rayonu üçün adi
meteoroloci və naviqasiya xəbərdarlıqları başqa rayonlar üçün olan
məlumatlarla birlikdə, kapitanın tələbinə uyğun olaraq, yeniləşdirilməli və belə
məlumatlar kapitana verilməlidir.
3. Hər gün:
- Fəlakət zamanı radiorabitəni və təhlükəsizliyi təmin edən
bütün
radioqurğların Rəqəmsal Seçmə Çağırışı (RSÇ) rejimində efirə
şüalandırılmadan daxili sınaq yoxlanışı icra olunmalıdır;
- Akumlyataor batareyalarının yüklənmə səviyyəsinin işlədicini qoşmaqla və
işlədicisiz yoxlanmalıdır;
- Printerlərdə kifayət qədər kağızın və yazı başlıqlarının qənaətbəxş
vəziyyətdə olmasının yoxlanmaq.
4. Hər həftə:
- Fəlakət zamanı radiorabitəni və təhlükəsizliyi təmin edən
bütün
radioqurğların Rəqəmsal Seçmə Çağırışı (RSÇ) rejimində lazımi qaydada
işlədiyinə əmin olmaq üçün, sahil stansiyasına sınaq çağırışı göndərməklə
yoxlanılmalıdır. Əgər gəmi bir həftədən artıq bir müddətdə sahil
satnsiyasının təsir sahəsindən kənarda yerləşərsə, onda ilk mümükün olan
şəraitdə sınaq çağırışı icra olunmalıdır.
- Xilasetmə vasitələri UQD qəza radiostansiyalarının işləmə vəziyəti
yoxlanılmalıdır.
5. Hər ay:
- Qəza radobuyunun, hidrostatık ayırıcının və radar cavabverici qurğunun
hər hansı bir xarici zədələnmənin olmamasına əminlik üçün vizual
yoxlanışı, daxili idarəetmə vasitəsinin köməyi ilə radiosiqnalların efirə
şüalandırılmadan sınaq yoxlanışı icra olunmalıdır:
- İnmarsat-C qurğusunun sınaq rejimində yoxlanılmalıdır;
- NAVTEX qurğusunun sınaq yoxlanışı icra olunmalıdır;
- Bütün akumlyator batareyalarının texniki vəziyyəti, saxlanma şəraiti və
birləşdirici naqilləri yoxlanılmalıdır.
- Antena və izoledici vasitələrin vəziyyəti yoxlanılmalıdır.
Növbə çəkən radio-operator səfərə çıxarkən və stansiyanı açarkən:
1. müvafiq qəza tezliklərində mümkün ola biləcək qəza siqnallarını aşkar etmək
məqsədi ilə efirə qulaq asmalıdır;
2. yerli sahil stansiyasına və ümumi radiomübadilənin mümkün olduğu başqa
müvafiq sahil stansiyalarına məlumat verməlidir (gəminin adı, olduğu yer, təyinat
limanı və sairə).
3.stansiya açıq olduqda növbə radiooperatoru aşağıda göstərilənləri etməlidir:
84
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
4.gün ərzində bir dəfədən az olmayaraq, radiorubkada saatı standart vaxtı yoxlama
siqnalları üzrə yoxlamaq;
5.sahil radiostansiyasının xidmət göstərdiyi zonaya daxil olub-çıxarkən, radiorabitənin
mümkün olduğu sahil stansiyasına məlumat göndərmək; və
Qlobal Dəniz Fəlakət və Təhlükəsizlik Sisteminin (QDFTS) radio jurnalı, rabitə ilə
bağlı məlumatların qeydiyyatı üçün təyin edilmiş sənəddir.
QDFTS radio jurnalının qeydiyyatına, işlənməsinə və saxlanmasına görə, kapitanın
əmri ilə təyin edilmiş, QDFTS sertifikatı olan, fəlakət zamanı radiorabitəyə cavabdeh
heyət üzvü məsliyyət daşıyır.
Radio jurnalı radionövbənin aparıldığı yerdə (məlumatların və siqnalların bilavasitə
qəbul olunduğu yerdə) saxlanılır və zəruri hallarda təftiş üçün səlahiyyətli vəzifəli
şəxsə təqdim edilir. RSÇ (ing. DSC) tezliklərində radionövbə aparılan zaman,
müxtəlif rabitə sistemləri vasitəsilə qəbul edilmiş, dəniz üzgüçülüyünün
təhlükəsizliyinə aid olan yazılar, radiorabitə üzrə növbə öhdəliklərini yerinə yetirən
QDFTS radio mütəxəssisi – növbə köməkçisi tərəfindən radio jurnala daxil edilir.
Xidməti, fərdi məlumatların ötürülməsi və radiotelefon danışıqlarının aparılması
barədə qeydlər, bu işləri bilavasitə yerinə yetirmiş QDFTS radiomütəxəssisi – növbə
köməkcisi tərəfindən radio jurnala daxil edilir.
Rabitə və elektroradionaviqasiya avadanlıqlarında aparılmış servis xidmətlərinə aid
olan qeydlər, bu işləri yerinə yetirmək öhdəliyi olan QDFTS radiomütəxəssisləri
tərəfindən radio jurnalına daxil edilir.
Fəlakət siqnalı qəbul etmiş gəmi, ilk növbədə məlumat mübadiləsini davam
etdirməyə hazır olmalıdır. Bunun üçün növbə köməkçisi radiostansiuyanı Fəlakət
siqnalının qəbul edildiyi UQD diapazonunda 16-cı kanala, OD diapazonunda isə
2182 kHs tezliyə və ya teleks tezliyinə kökləməlidir (Əgər fəlakət xəbərdarlığı
radioteleksdən qəbul olunubsa). Növbə köməkçisi fəlakət siqnalının qəbul olunmas
və onun mətni barədə dərhal kapitana məruzə etməlidir. Zəruri hallarda Fəlakət
zamanı radiorabitəyə cavabdeh şəxs kapitan körpüsünə çağırılır.
Fəlakət siqnalının qəbulu ilə əlaqədar bütün məlumatlar QDFTS jurnalında qeyd
edilməlidir.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
Hansı məqsədlə Radioavadanlıqların sınaq yoxlanşı aparılır?
Gündəlik testə nə daxildir?
Radioavadanlıqların daxili testi necə aparılır?
Radioavadanlıqların xaricı testi necə aparılır?
Sahil radiostansiyası test çağırışına cavab vermirsə nə etmək lazımdır?
85
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 25.
Gəmi radiostansiyasının sənədləri. Beynəlxalq Telekomunikasiya
İttifaqının nəşrləri. [7, 8, 9, 10, 11]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
Gəmi radiostansiyasının sənədləri.
İTU nəşrləri; List IV; List V; List VI; List VII.
QDFTS radio jurnalı.
Texniki xidmət sənədləri
QDFTS radioavadnllıqları ilə təchiz edilmiş gəmilər aşağıdakı sənədlər olmalıdır.
 “Gəmi stansiyasına lisenziya” . Bu sənəddə gəmi göyərtəsində istismar
olunan radioelektron verici qurğların istsimarına icazə sənədidir. Azərbaycan
respublikası nəqliyyat, rabitə və yüksək texnologiyalar Nazirliyinin Dövlət
Rdaiotezliklər İdarəsi tərəfindən verilir. Lisensiyada, gəminin adi, çağırış
siqnalı, sahibi, radioavadnlıqların çıxış gücü, tezlikləri və şüalanma sinfi
göstərilir;
 QDFTS radioavadnllıqları ilə işləyən radiooperatorların diplomları;
 QDFTS radio jurnalı;
Bu jurnala bütün gündəlik, həftılik, aylaıq test yoxlamalarının nəticələri, fəlakət,
təcili, təhlükəsizlik məlumatları haqqında təfərrüatlar və s.
 List IV. List of Coast Stations. Sahil stansiyalarının və İNMARSAT sahil yer
stansiyalarının siyahısı. Bu kitabda rabitə qaydaları və rabitə kanallarından
istifadəyə görə tariflər barədə genuş məlumatlar verilir.
 List V. List of Ship Stations, Peyk sistemləri və radiotelefon qurğuları ilə
təchiz olunmuş gəmilərin siyahıdı. Bu kitabda hesablama hesablama
təşkilatlarının siyahısı, tanınma işarəsi və ünvünları göstərilir;
 List VI. List of Radiodetermination and Special Service Stations.
Naviqasiya, meteoroloji, Tibbi və digər təcili məlumatların yayımlanmasını icra
edən sahil stansiyalarının siyahısı.
 List VIIA. List of Call Signs and Numerical Identities of Stations Used by
the Maritime Mobile and Maritime Mobile-Satellite Servivices. Səyyar
dəniz xidmətlərində (SDX) və səyyar dəniz peyk xidmətlərində (SDPX) istifadə
olunan çağırış siqnallarının və rəqəmlı tanınma nömrələrinin siyahısı;
 Manual for use by the Maritime Mobile and Maritime Mobile-Satellite
Services, Səyyar dəniz və səyyar dəniz peyk xidmətləri üçün təlimat;
 İnmarsat Maritime Communications Handbook. Issue 2. London
(INMARSAT peyk sisteminin istifadəsi üzrə rəhbərlik).
86
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası




Istismar zamanı bütün dəyişikliklərə uyğun korreksiya olunmuş radiorabitə və
elektroradionaviqasiya avadanlıqlarının quraşdırılmasına aid layihə konstruktor sənədləşməsi.
Radiorabitə və ERN avadanlıqlarının hər bir növünə dair texniki
xarakteristikaları və istismar qaydaların aid sənədlər. (azərbaycan, rus və
ingilis dilində).
Radioavadanlıqların istehsal edən şirkət və ya Təsnifat cəmiyyəti tərəfindən
verilmiş tipin bəyənilmə və S/nömrələri göstərilən sertifikatları:
Radioavadanlıqlar üzrə gəmilərin təhlükəsizliyinə aid Şəhadətnamə.
Radioavadanlıqlar üzrə gəmilərin təhlükəsizliyinə aid Şəhadətnamə üçün
avadanlıqların siyahısı (Forma R).
Təsnifat Cəmiyyəti nümayəndələrinə təqdim olunan sənədlər. Bu sənədlər sahil
texniki xidmətləri göstərən və aidiyyəti səlahiyyətli orqanlar tərəfindən tanınma
sənədlərinə sahib olan qurumlar tərəfindən vrilir.
1. Qəza və xilasetmə vasitəslrinin yoxlanması və tələblərə uyğunluğunu təsdiq
edən sənədlər;
2. Gəmi QDFTS radioavadanlıqlrının yoxlanılması haqqında hesabat sənədi.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
―Gəmi stansiyasına lisenziya‖ya hansı məlumatlar daxil edilir?
MMSİ nömrələri haqqında hası məlumat kitabında geniş bəhs edilir?
―Forma R‖ hansı gəmi sənədini ifadə edir?
QDFTS radio jurnalına hansı məlumatlar daxil edilir?
Hansı radiooperator sertifikatları vardır?
QDFƏRS jurnalı (Radio Log Book)
Mühazirə 26.
Rabitə xidmətlərinə görə ödənişlər. Hesablama təşkilatı. [1, 7, 8, 11, 12]
Mühazirənin planı:
87
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
1.
2.
3.
4.
Rabitə kanallarından istifdəyə görə tariflər.
Hesablama vahidləri.
Hesablama təşkilatları.
Rabitə xidmətlərinə görə hesablaşmalar.
Gəmi və sahil radiostansiyaları arasında Rabitə xidmətlərinə ödənişlər ötürülmüş və
qəbul olunmuş radioqramlar, telefon danışıqları kanallarının ayrılması və s., müəyyən
çətinliklərlə müşayət olunur. Bu çətiliklər ondan ibarətdir ki, bu prosesdə beynəlxalq
sularda müxtəlif bayraqlar altında üzən gəmilər, həmçinin müxtəlif milli valyutaya
malik müxtəlif ölkələrdən Olan abonentlər iştirak edirlər. Bu məsələləri həll etmək
üçün, dünya dəniz içtimaiyyəti rabitə xidmətlərinə görə hesablaşmalarına görə xüsusi
qaydalar işləyib hazırlamış və xüsusi valyuta nominalları təyin etmişdirlər. Bu Gold
Franc (g.f.) və SDR (Special Drawing Right) adlanır ki, BVF-nin xüsusi htsablaşma
vahidləridir. SDR və g.f. arasındakı nisbət məyyən sabit qiymətə l SDR = 3.061 g.f.
bərabər olur. SDR və g.f. milli valyutaya nisbətən rəqs edir. Təxminən hesab etmək
olar ki, l g.f. ≈ԁ 0.5 USD, a l SDR » 1.5 USD
Gəmi-sahil istiqamətində rabitə xidmətlərinə görə hesablaşmalar.
Gəmidən sahilə göndərilən məlumatların işlənməsində gəmi stansiyası, sahil
stansiyası və sahil rabitə xəttləri iştirak edir. Gəmidəki operator gəmi üçün gəmi
sahibi tərəfindən təqdim olunan informasiyanın ötürülməsinə görə gəminin xeyrinə
görə, sahil radiostansiyasının xeyirinə (land station charge - СС) görə və sahil rabitə
xəttlərinin xeyrinə (landline charge - LL) borc yaradır.
Sahil radiostansiyası xərci (land station charge - СС) və sahil rabitə xəttlərinin xərci
(landline charge - LL) haqqında əlavə və daha ətraflı məlumatları List IV; List of
Coast Stations kitablarından əldə etmək olar.
Hər ay gəmi sahibinin ünvanına rabitə xidmətlərinə görə komersiya hesabatı
göndərilir. Öz növbəsində məlumatların ötürüldüyü sahil stansiyası, rabitə xəttlərinin
bütün elementlərinə görə rabitə xidmətlərinin ümümi məbləğini hesablayır və gəmi
sahibi ilə sahil stansiyası arasında əlağələndirici olan Hesablaşma təşkilatının
(Accounting Authority) ünvanına ―Hesab‖ göndərir.
Hesablaşma təşkilatının (Accounting Authority) telefon və teleqraf üzrə Beynəlxalq
məşvərət komitəsinin və digər ölkənin tövsiyyələrinə uyğun olaraq hərəkət edir
(fəaliyyət) göstərir.
Telefon və teleqraf üzrə Beynəlxalq məşvərət komitəsi (The International Telegraph
and Telephone Consultative Committee (CCITT, from French: Comité Consultatif
International Téléphonique et Télégraphique) was created in 1956, and was renamed
ITU-T in 1993 г.) 1956-cı ildə yaradılmışdır. 1993-cü ildə adı dəyişdirilərək ITU-T
olmuşdur.
88
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Beynəlxalq elektrik rabitəsi ittifaqı onlara fərqləndirmə kodu təyin edir (Accounting
Authority Identification Code - AAIC) və müntəzəm olaraq LİST V-də müntəzəm
olaraq onun tam adaıvnı və ünvanını nəşr edir.
Gəmi radiooperatoru Hesablama təşkilarının kodunu bilməli və onu xidmətindən
istifadə etdiyi sahil stansiyasına bildirməlidir. Məsələn: Rusiya bayrağı altında üzən
gəmilər üçün hesablama təşkilatı ―Morsvyazsputnik‖, kodu isə SU4-dür.
Əyani vəsaitlər üzərində iş: List IV, List V, List VII
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
Radioteleksdə ödınişlır nəyə görə hesablanır?
Radiotelefon rabitısində ödınişlır nəyə görə hesablanır?
Hesablama təşkilatı dedikdə nə başa düşülür?
Hesablam təşkilatı haqqında hansı kitablardan məlumat əldə etmək olar?
Peyk xidmətlərində ödənişlər hansı valyuta ilə aparılır?
Mühazirə 27.
Müasir dəniz radiorabitəsi. Dəniz rabitəsində SDR texnologiyadan istifadə.
UAİS qurğusu. [3, 7, 12, 13, 14]
Mühazirənin planı:
1. Müasir dəniz rabitəsinin inkişafı.
2. E-navaiqasiya anlayışı.
3. UAİS qurğusunun işprinsipi.
4. AİS vasitəsilə hansı məlumatlar ötürülür.
Radiorabitə, informasiya daşıyıcısı qismində elektrik siqnallarından istifadə
edərək ixtiyarı məlumatların fəzada istənilən məsafəyə telsiz ötürülməsini və
qəbulunu təmin edir və indiki dövrdə səyyar obyektlərdə əsas və yeganə əlaqə
vasitəsi olaraq qalır. Çünki, bu obyetlərin yeri heç də həmişə dəqiq məlum deyil və
daima dəyişildiyindən onlarla süni, istəqamətlənmiş rabitə xəttlərinin yaradılması
mümkün deyildir. Zəruri hallarda məlumatların yayımlanmasının məxviliyi qorunub
saxlanılır.
Hazırda gəmilərdə istifadə olunan QDFTS sistemi radioavadanlıqları
mənəvi cəhətdənköhnəlməyə məruz qalır. Bu səbəbdən sistem özünün
moderinləşmə dövrünü yaşayır və əsas istiqaməti radorabitə avadanlıqlarının
89
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
elektron naviqasiya strategiyasına uyğun olaraq birləşdirilməsindən ibarətdir. Bu
strategiyanın reallaşması üçün və nəzərə alaraq ki, dəniz donanmasında müxtəlif
tezlik diapazonlu radioavadanlıqlardan istifadə olunur, SDR (Softwaredefined Radio)
proqramlaşdırılan radio texnologiyadan istifadə etmək zəruridir. Bu modernləşmə bir
qurğuda müxtəlif funksiyaların birləşdiriməsini nəzərdə tutur. Buna görədə
Beynəlxalq Dəniz təşkilatının (ing. — International Maritime Organization — IMO)
dənizdə təhlükəsizlik komitəsinin (ing. Maritime Safety Committee — MSC) dekabbr
2005-ci ildə keçirilən 81-ci sesiyasında ―Elektron naviqasiya strategiyasının
hazırlanması‖ (ing. E-navigation) haqqında sənəd müzakirəyə təqdim olunmuşdur. Enavigation strategiyasının özü isə Dənizdə təhlükəsizlik komitəsinin dekabbr 2008-ci
ildə keçirilən 85-ci sesiyasında qəbul edilmişdir. Bu yeni istiqamətin məqsədi, ilk
növbədə dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizliyinin təmin eilməsi, dənizin qorunamsı və
dəniz mühitinin mühafizəsi üçün inteqral rəqəmsal elektron naviqasiyaya əsaslanan
texnologiyanın yaradılmasıdır.
AIS (Avtomatik İdentifikasiya Sistemi) – çoxfunksiyalı texniki-informasiya sistemi,
dəniz üzgüçülüyündə təhlükəsizliyinn və naviqasiya məlumatlarının avtomatik
mübadiləsinin təmin edilməsi məqsədilə gəmilərdə və sahil xidməti obyektlərində
quraşdırılan radiotexniki qurğudur. Gəmilərdə AİS qurğularının quraşdırılması
SOLAS Beynəlxalq Konvensiyasının V/19 Qaydasına və İMO-nun müvafiq
Qətnamələrinin tələblərinə əsasən həyata keçirilir. Hazırda gəmilərdə müxtəlif
istehsalçı şirkətlərin istehsalı olan Furuno, McMurdo, Samyunq, Transas və s. tipli
Universal Avtomatik İdentifikasiya Sistemi qurğularındamn istifadə olunur. AİS
qurğularının iş prinsipi və məlumatların mübadilə sxemi aşağıdakı tabloda
göstərilmişdir. Göründüyü kimi AİS qurğuları UQD tezlik diapazonunda işləyir, lakin
əlavə qurğularla təchiz olunmaqla məlumatların qarşılıqlı mübadiləsinin peyk vaitələri
özərindən ötürülməsi mümkündür.
90
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
AİS qurğusunun təyinatı ilk növbədə toqquşma xəbərdarlığının edilməsi, həmçinin
digər gəmilər və səlahiyyətli sahil naviqasiya xidmətləri ilə üzmə təhlükəsizliyi ilə
əlaqəli məlumamat mübadiləsinin aparılmasından ibarətdir və aşağıda göstərilən
məsələlərin həllində bir teniki vasitədir:
-
Gəmi-gəmi rejimində toqquşma xəbərdarlığı vasitəsidir;
Səlahiyyətlı sahil xidməti obyektləri üçün gəmi və onun yükü haqqında
informasiya vasitəsidir;
Gəmilərin hərəkətinin idarə edilməsi mərkəzləri üçün gəmi-sahil məlumat
mübadiləsi vasitəsidir;
Gəmilərin monitorinqi və izlənməsi, həmçinin axtarış-xilasetmə əməliyyatları
zamanı mübadilə vasitəsidir;
SOLAS-74 beynəlxalq Konvensiyasının 19-cu qaydasına əsasən AİS qurğuları
Müvafiq avadanlıqlarla təchiz edilmiş sahil stansiyalarına, dəniz və hava gəmilərinə
avtomatik olaraq aşağıda göstərilən informasiyaların ötürülmısini və qəbulunu təmin
edir:
-
-
Statik məlumatların avtomatik ötürülməsi:
Gəminin adı, çağırış sinalı, MMSİ nömrəsi, qabarit ölçüləri, suya oturumu,
antenanın vəziyyəti.
Dinamik məlumatların avtomatik ötürülməsi:
Gəminin kordinatları, sürəti, hərəkət istiqamət (kursu), dönmə sürəti
naviqasiya vəziyyəti, yük haqqında bildirişlər və s.
AİS dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizliyinin, üzmə effektivliyinin və gəmilərin
hərəkətinin tənzilmlənməsi sisteminin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə xidmət göstərir.
Bu baxımdan qeyd etmək lazımdır ki, rabitə vasitəsi olaraq AİS həmçinin gəmi və
liman vasitələrinin mühafizəsi üzrə Beynəlxalq Konvensiyanın tələblərinin yeinə
yertirilməsi məsəllərindədə xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
Hansı məlumatlar statik məlumatlardır?
Hansı məlumatlar dinamik məlumatlardır?
Perspektivdə dəniz rabitəsində hansı texnologiyadan istifadə nəzərdə tutulur?
AİS qurğuları üçün hansı tezliklər ayrılmışdır?
Hansı AİS avadanlıqlarını tanıyırsınız?
91
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 28.
Uzaq məsafədən tanınma və izləmə sistemləri UMTİ (LRİT) və SSAS – Gəmi
Mühafizə Xəbərdarlığı Sistemi [3, 5, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
UMTİ avadanlıqlarına olan tələblər.
UMTİ məlumatları.
Uzaq məsafədən tanınma və izləmə sistemlərinin iş prinsipi.
Qeydiyyat və Təsdiqnamə sənədlər
Uzaq məsafədən tanınma və izləmə sistemləri UMTİ
Gəmilərdə aşağıda göstərilən LRİT (Long Range Identification and Tracking of ships
- LRIT).avadanlıqlarının quraşdırılmasına icazə verilmişdir.
- Sailor TT3000 LRIT
- Sailor TT-3000SSA с программным обеспечением SW. 2.21
- Sailor TT-3000E GMDSS Mini-C с программным обеспечением SW. 2.21
- Sailor TT-3020C GMDSS с программным обеспечением SW. 3.36
- Sailor H2095C GMDSS с программным обеспечением SW. 3.36
- Furuno Felcom-16
- Furuno Felcom-15 с терминалом IC-215 (LCD);
Aşağıda göstərilən tipli xarici səfərlər yerinə yetirən gəmilərin LRİT sisteminə
qoşulması tələb olunur:
- sərnişin gəmiləri, yüksəsürətlilər də daxil olmaqla;
- 300 tondan yuxarı yük gəmiləi, yüksəsürətlilər də daxil olmaqla;
- üzən qazma qurğuları.
BDT-nun Dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizliyinə dair MSC.210(81) saylı qətnaməsinin
tələblərinə görə xarici səfərlər yerinə yetirən gəmilər, UMTİ/LRİT qurğuları ilə təchiz
edilməlidirlər. Həmin tələblərə görə LRİT qurğuları:
-
operatorun iştirakı olmadan gün ərzində 6 saatdan bir LRİT məlumat
mərkəzinə gəmi barədə məlumatlar ötürməlidir;
LRİT məlumatlarının ötürülməsi intervalının məsafədən idarə olunması
mümkün olmalıdır;
Sorğu olunduğu təqdirdə verilənlərin ötürülməsi imkanı olamlıdır;
92
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
-
Bilavasitə gəmi GPS avadanlığına və ya LRİT in daxili GNSS qəbul edicisinə
qoşulma;
əsas və ehtiyat qida mənbələrinə qoşula bilməlidir;
IEC 60945об əlektromaqnit uzlaşması tələblərinə cavab verməlidir;
LRİT sisteminin işləmə prinsipi aşağıdakı tabloda göstərilmişdir. Gəmidə bir neçə gizli
yerdə quraşdırılmış həyəcan düymələrinə.
SSAS – Gəmi Mühafizə Xəbərdarlığı Sistemi gəmiyə hücum vaxtı gizli həyəcan
siqnalının verilməsi üçün təyin edilmişdir. Siqnal blokunda olan həyəcan düyməsi
sıxılarkən gəminin koordinaları, tanınma nömrələri və s. məlumatları təyinat
məntəqəsinə çatdırılır. Bu qurğunun quraşdıılması aşağıda göstərilən gəmilər üçün
mütləqdir:


2004-cü və sonraki illərdə inşa edilən gəmilərdə;
2004-cü ilin 1 iyul tarixə qədər inşa edilmiş xarici səfərlər edən sərnişin və yük
gəmiləri 2006-ci ilin 1 iyul tarixə qədər.
93
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Şəkildə FELCOM-18/SSAS İmarsat-C peyk rabitə qurğusudur (bax. Mühazirə İnmC) qurğusu olub Gəmi Mühafizə Xəbərdarlığı Sistemi və Uzaq məsafədən tanınma
və izləmə sistemi kimi istifadə edilə bilər. Gəmi lokal Ethernet şəbəkəsi ilə işləyir və
teleks rejimində məlumatların ötürülməsi və qəbulunu təmin edir.
Bu terminala müxtəlif xarici avadanlıqlar ğoşula bilir, məsələn:

IC-305 xəbərdalığın verilməsi/qəbulu bloku;

IC-306 siqnal bloku;

Naviqasiya qəbuledicisi
SAILOR TT-3000E/TT-3000SSA
Gəmi Mühafizə Xəbərdarlığı Sistemi və Uzaq məsafədən tanınma və izləmə sistemi
kimi istifadə edilə bilər. Sistem antena, 3 ədəd dümə və birləşdirici aksesuarlardan
ibarətdir. Qırmızı düymə həyəcan siqlı, yaşıl düymə isə test yoxlaması üçün təyin
edilmişdir.
94
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
YOXLAMA SUALLARI
1.
2.
3.
4.
5.
LRİT Azərbaycan dilində nəyi ifadə eir.?
―SASS‖ nə deməkdir və təyinatı nədir?
Normal halda gündə neçə saatdan bir informasiya daxil olur?
Uzaq məsafədən tanınma və izləmə sistemlərinin iş prinsipi?
Hansı LRİT avadanlıqlarını tanıyırsınız?
95
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 29.
Gəmidə QDFTS radioavadanlıqlarının test yoxlanışı [2, 5, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1.
2.
3.
4.
QDFTS radioavadanlıqlarının gündəlik testi.
QDFTS radioavadanlıqlarının həftəliok testi
QDFTS radioavadanlıqlarının aylıq testi
Test nəticələrinin QDFTS Radio jurnalında geyd edilməsi.
QDFTS radioavadanlıqlarının gündəlik testi
RSŞ avadanlıqlarının düzgün işləmələrinə əmin olmaq üçün onların efir
şüalandırılması olmadan gündəlik test edilməsi zəruridir. Bunun üçün qurğunun daxili
özünü test funksiyalarından istifadə edilir. Gündəlik test,
avadanlığın daxili
birləşmələrini, vericinin çıxış gücünü, və displeyi yoxlayır. Test yoxlanışı prosesi
müxtəlif avadanlıqlarda müxtəlif cür ola bilər. Furuno modelindən olan UQD
radiostansiyasının test yoxlanışı aşağıdakı kimi aoparılır:
1. Displey gözləmə vəziyyətində olarakən TEST düyməsi sıxılır. Ekranda ―TEST
IN PROGRESS‖ anı oalraq görsənir. Səsli və visual siqnal meydana çıxçır.
Displey TEST ekranını göstərir. Əkər hər şey qaydasındadırsa onda Onda
nətiçələr qarşısında OK yazılır:
Lakin, əgər bəzi funksiyalarda hasazlıq aşkarlanarsa onda NG götərilə bilər. BU
halda gündəlik test iki təkrarlana bilər. Əgər nəticə olduğu kimi qalarsa onda sahil
texniki xidmət mütəxəssislərinə dərhal xəbər veriliməlidir.
2. Həyəcan siqnalını dayandırmaq üçün CANCEL düyməsini sıxmaq lazımdır.
Gündəlik testi bitirmək üçün yenidən CANCEL düyməsini sıxmaq lazımdır.
Gündəlik Furuno modelindən olan MF/HF qurğusunda da test yoxlanışı aparmaq
lazımdır.
Bunun üçün aşağıda göstərilən hərəkətlər edilməlidir:
1. Test prosesini başlatma üçün 3/TEST düyməsini sıxmaq lzımdır. Dəstəyi
fırladaraq Gündəlik testi seçmək və enter düyməsini sıxmaq lazımdır. Bir neçə
96
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
saniyədən sonra displey testin nəticələrini göstərəcəkdir: OK hər şeyin normal
olduğunu göstərir. Testin nəticələri göünndükdən sonra da audio siqnal eşidilir
və vizual işıq bir neçədəfə yanıb sönür.
2. Gündəlik testi bitirmək üçün CANCEL düyməsini sıxıb adi displeyə qayıdılır.
Ehtiyatt enerji mənbələri də gündəlik yoxlanmalıdır. Əsasən yükləyicinin üzərində
olan voltmetrdə ON LOAD və OFF LOAD gərginliklərı yoxlanmalıdır.
OFF LOAD: bu avadalıq qoşulmamış halda 24 V və bir az yuxarı ola bilər.
ON LOAD: dəyişən cərəyanı söndür və batareyanın gərginliyini qeyd et. Sonra
MF/HF qurğusundakı Dəstəktə PTT düyməsini fəlakət və R/T tezliklərinən fərqli
telikdə sıxın. Yükdən asılı olaraq gərginlik düşəcəkdir. Əgər gərginlik 10%-dən aşağı
düşərsə, onda ya batareya zəifdir yadaki tam yüklənməyib. Bu halda batareya
yenidən yükləyiciyə qoşulmalıdır.
Həmçinin printerlərin işlək və kifayət edəcək qədər kağızın olması da yoxlanılmaılıdır.
QDFTS radioavadanlıqlarının həftəlik testi
97
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
DSC avadanlıqlarının işlək vəziyyətdə olmalarına əmin olamaq üçün həftətədə bir
dəfə 6 fəlakət və təhlükəsizlik tezliklərindən birində təsir dairəsində olan sahil
stansiyası ilə test (sınaq) yoxlanışı aparılmalıdır. Sahil stansiyasına sınaq şağırışı
aşagıda göstərilən üsulla göndərilir:
MF/HF DSC (OD/QD RSÇ)
1. DSC gözləmə vəziyyətində 2/DSC düyməsini sıxın. Sonra Displey ekranında
açılan menyuda CALL TYPE menyusuna keçmək üçün ENTER düyməsini
sıxın.
2. [ENTER] dəstəyini fırladaraq TEST CALL seçin və [ENTER] düyməsini sıxın.
COAST İD menyusunu seçnək üçün [ENTER] düyməsini bir daha sıxın.
3. Hərf düymələrindən istifadə edib çağırış göndərəcəyiniz və təsir sahəsində
üzdüyünüz Sahil stansiyasının İD nömrəsini daxil və [ENTER] düyməsini
sıxın. Sahil stansiyasının İD nömrəsi List IV məlumat kitabından tapıla bilər.
4. DSC FREQ menyusunu açmaq üçün [ENTER] düyməsini sıxın. Bu zaman
PRİORİTY avtomatik olaraq SAFETY kateqoriyası seçilir.
98
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
5. [ENTER] dəstəyini fırladaraq münasib tezlik seçilir və [ENTER] düyməsini
sıxın.
6. İndi TEST çağırışını göndərmək üçün [CALL] düyməsini sıxın.
Test çağırışı göndərildikdən sonra sahil stansiyasından təsdiqləmə siqnalı gəlir və
audio siqnal eşidilir. Çox vaxtlar sahil stansiyasından təsiqləmə məlumatl daxil olmur.
Bu halda bəzən bizə elə gəlir ki, sahil stansiyası təsdiqləmə göndərməyib.
Reallıqda bu hansısa bir texniki nasazlıq səbəbindən də ola bilər. Əmin olamaq üçün
başqa bir tezlikdə, başqa bir sahil stansiyaslına test çağırışı göndərmək lazımdır.
Əgər bu haldada təsdiqləmə daxil olmursa, İxtiyarı yaxınlıqdan keçən gəmiyə
göndərmək olar. Bu szaman Sahil stansiyasının İD nömrəsi əvəzinə gəminin MMSİ
nömrəsi yazılmalıdır. Yaxşı olardı ki, həmin gəmini telefonla çağırıb qəbulu təsdiq
etmələrini və əks tərəfə test çağırışı göndərmələrini xahiş edilsin.
Tövsiyyə olunur ki, stansiyadan stansiyaya UQD RSÇ çağırış testi göndərilsin.
6. Bunun üçün CALL düyməsi sıxılmalıdır. U zaman mesağ yazma ekranı
aşılacaq. Buradan çağırışın növü seçilməlidir. Canal dəstəyini firladaraq TEST
çağırışı seçilməlidir.
7. Stansiyanın İD nömrəsi seçilir və ya gəminin özünün MMSİ nömrəsi seçilir və
CALL düyməsi sıxılır. Audio və vizual siqnal eşidilir və digər stansiyada test
çaöırışı qəbul olunur. Cancel düyməsini sıxmaqla test cağırışı dayandırılır.
QDFTS radioavadanlıqlarının aylıq testı
R/buy, RLC, iki tərfli üç kanallı radiostansiya, Navtex qurğuları avadanlıqların
üzərində yazılan təlimatlara uyğun olaraq sınaq yoxlanışından keçirilir. Bu zaman
R/buy, RLC, iki tərfli üç kanallı radiostansiyaların batareyaları, QRB də hidrostat
qurğusu yoxlanılır, hər hansı bir zədələnmənin olmamasına diqqət yetirilir.
99
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
İnmarsat-C qurğusu da test funksiyasını yerinə yetirmək üçün menyuda test
düyməsi vardır. Bunun üçün F7 funksional düyməsi sıxılır. Açılan pəncərədə Test
seçilir. Enter düyməsi sıxılır. Açılan pəncərədə diaqnostil test seçilir və enter düyməsi
sıxılır.
Radbitə Reqlamenti qaydalarının tələblərinə görə, QDFTS (GMDSS) Radio
jurnalında, testin nəticələri haqqında qaydalara uyğun olaraq qeydlər aparılmalıdır.
YOXLAMA SUALLARI
1. Gündəlik test etməkdə məqsəd nədir?
2. UQD R/st-da daxili test hansı ardıcıllıqla aparılır?
3. AD/QD R/st-da daxili test hansı ardıcıllıqla aparılır?
4. AD/QD R/st-da sahil stansiyasına test çağırışı hansı ardıcıllıqla aparılır?
5. Qəza radioavadanlıqları test olunarkən nələrə diqqət etmək lazımdır?
100
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Mühazirə 30.
Terminologiya lüğəti. Məlumatların hazırlanması və ötürülməsində xüsusi
terminlərdən istifadə [2, 5, 6, 7, 12]
Mühazirənin planı:
1. Fonetik Əlifba.
2. Fonetik Əlifbada vasitəsilə sözlərin ixtisasrla verilişi.
3. Fonetik Əlifbada vasitəsilə rəqəmlərin ixtisasrla verilişi.
4. SMCP (Standard Marine Communicational Phrases - Standart Deniz
comunikasiya ifadələri).
Fonetik Əlifba səsli məlumatların ötürülməsi zamanı tələffüz, efir və digər küylərin
fonunda çətinliklərinin aradan qaldırılması üçün sözlərin hərf kodlanmasıda istifadə
edilir. Fonetik Əlifba ingilis əlifbasındakı hərflərin xüsusi kod adlarıdır və ana dili fərqli
olan insanların tələffüzndəki fərqləri aradan qaldırmaq məqsədilə məlumat
mətnlərinin düzgün ötürülməsini təmin etmək üçündür. Dənizdə məlumatların
ötürülməsi məsələlərində xüsusi əhmiyyət daşımasını nəzərə alaraq bu əlifbanın
əzbərlənməsi vacibdir. Fonetik əlifba məlum ICS (International Code of Signals –
beynəlxalq siqnal kodları) və SMCP (Standard Marine Communicational Phrases Standart Deniz comunikasiya ifadələrində) məcmuələrində geniş şərh edilir. Fonetik
əlfba:
Harf Yazılış
A
Alfa
B
Bravo
C
D
E
F
G
Tələffüz
AL FAH
BRAH VOH
CHAR LEE
Charlie or SHAR LEE
Delta
DELL TAH
Echo
ECK OH
Foxtrot FOKS TROT
Golf
GOLF
H
I
J
K
L
M
Hotel
India
Juliet
Kilo
Lima
Mike
HOH TELL
IN DEE AH
JEW LEE ETT
KEE LOH
LEE MAH
MIKE
Harf
Yazılış
Tələffüz
N
November NO VEM BER
O
Oscar
OSS KAR
P
Q
R
S
T
Papa
Quebec
Romeo
Sierra
Tango
U
V
W
X
Y
Z
Uniform
Victor
Whisky
X-Ray
Yankee
Zulu
PAH PAH
KEH BEK
ROW MEE OH
SEE AIR AH
TANG GO
YOO NEE FORM or OO NEE
FORM
VIK TAH
WISS KEE
ECKS RAY
YANG KEE
ZOO LOO
101
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Rəqəmlər:
Bir qayada oalraq rəqəmlər İCS və ITU (Manual for use by the Maritime mobile and
Maritime Mobile-Satellite Services- Səyyar Dəniz və Səyyar Dəniz Peyk Xidmətləri
üçün Rəhbərlik) təlimatlarına uğun olaraq tələffüz olunmalıdır. Ancaq bu bir qədər
tələffüz üçün çətinlikər yaratdığından 2002-ci ildən etibarən SMCP-nin (Standard
Marine Communicational Phrases - Standart Deniz Comunikasiya İfadələri) tələffüz
formasından istifadə edilməsinı icazə verilmişdir.
Rəqəmlər
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Decimal
Point
Full Stop
Tələffüz
(SMCP)
ZEERO
WUN
TOO
TREE
FOWER
FIFE
SIX
SEVEN
AIT
NINER
Rəqəmlər
nadazero
unaone
bissotwo
terrathree
kartefour
pantafive
soxisix
setteseven
oktoeight
novenine
Tələffüz
(ICS)
NAH DAH ZAY ROH
OO NAH WUN
BEES SOH TOO
TAY RAY TREE
KAR TAY FOWER
PAN TAH FIVE
SOK SEE SIX
SAY TAY SEVEN
OK TOH AIT
NOH VAY NINER
DAY SEE MAL
STOP
Beynəlxalq siqnallar məcəlləsinin köməyi ilə rabitə. Qeyd olunduğu kimi tələffüz
çətinliyi zamanı istifadə edilir. Pelenqə görə yeri və sahil obyektinə qədər olan
məsafəni aşağıdakı qaydada göstəriirlər:
-
A (Alfa) hərfi, ardınca üç rəüqəmili qrup yazılır ki, bu da sahil obyektin
Dən gəmiyə həqiqi pelenqi göstərir;
R (Romeo) hərfi, ardınca bir və ya bir neçə rəqəm gəlir, məsafəni dəniz mili ilə
göstərir.
Məkanı koordinatlarla göstərmək üçün:
-
-
En dairəsi L(Lima) hərfi ilə göstəırilir və ardınca dördrəmli qrup gəlir.
Bunlardan ikisi dərəcəni, ikisi isə dəqiqəni göstərir. Bundan sonra isə
vəziyyətdən asılı olaraq N (November) şimal və S (Sierra) cənub hərfləri
yazılır.
Uzunluq dairəsi G(Golf) hərfi ilə göstəırilir və ardınca beşrəmli qrup gəlir.
Bunlardan üçü dərəcəni, ikisi isə dəqiqəni göstərir. Bundan sonra isə
vəziyyətdən asılı olaraq E (Echo) şərq uzunluğunu və W (Whiskey) qərb
uzunluğunu yazılır.
102
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
Aşağıdakı cədvəldə fəlakətin xarakteri və qəza vəıziyyətində olan gəminin
sorğularına cavablar göstərilmişdir.
MCC üzrə
hərf
birləşməsi
Şifrə sözü
Siqnalın mənası
АЕ
СВ
СВ6
DX
HW3
НХ1
HY
СР
ED
EL
Alfa Echo
Charlie Bravo
Charlie Bravo Soxisix
Delta Exray
Hotel Whiskey Terrathree
Hotel Exray Unaone
Hotel Yankee
Charlie Papa
Echo Delta
Echo Lima
Mən gəmini tərk etməliyəm
Mənə təcili kömjək lazımdır.
Mənə təcili kömək lazımdır. Məndə
yanğındır
Mən batıram
Naməlum gəmi ilə taqquşmuşam
Su xəttindən yuxarıdan ciddi zədə almışam
Mənim toqquşduğum gəmi batdı
Mən sizı kömək etmək üçün gəlirəm.
Sizin fəlakət siqnalınız qəbul olunub
Fəlakət yerinin koordinatlarını təkrar edin.
Qarşı tərəfə sonrakı verilişlərin MCC (Beynəlxalq siqnallar məcəlləsinin) köməyi
veriləcəyini bildirmək üçün interco şifrə sözü göndərilir.
Nümunə (toqquşma):
Mayday, Mayday, Mayday de m/v «Baikal», m/v «Baikal», m/v «Baikal». Interco.
Lima Pantafive Kartefour Bissotwo Nadazero November Golf Nadazero Unaone
Soxisix Terrathree Terrathree Whiskey Hotel Whiskey Terrathree Hotel Exray
Unaone Hotel Yankee Charlie Bravo Alfa Romeo.
Veriliş Beynəlxalq siqnallar məcəlləsinə əsasən verilir. Mayday ―Baykal‖
teploxodu. Enlik 54°20' şimal, Uzunluq 016°33' qərb, naməlum gəmi ilə
toqquşmuşam. Su xəttindən yuxarıdan ciddi zədə almışam. Toğğuşmanın baş
verdiyi gəmi batmışdır. Təcili kömək lazımdır. Məlumatın sonu
Nümunə (yanğın):
Mayday, Mayday, Mayday de m/v «Baikal», m/v «Baikal», m/v «Baikal». Interco.
Lima Pantafive Kartefour Bissotwo Pantafive November Golf Nadazero Unaone
Soxisix Terrathree, Terrathree Whiskey Charlie Bravo Soxisix Alfa Romeo.
Fəlakət siqnalı (3 dəfə), Teploxod «Baykal» (3 dəfə) Veriliş Beynəlxalq siqnallar
məcəlləsinə əsasən verilir. Enlik 54°20' şimal, Uzunluq 016°33' qərb, Təcili
kömək lazımdır, məndə yanğındır. Məlumatın sonu.
YOXLAMA SUALLARI
1. Fonetik əlifbada kordinatlar hansı hərflərlə ifadə olunur?
2. Enlik 56°20' şimal, Uzunluq 019°37' qərb ifadəsini MCC uyğun deyin?
3. Alfa Romeo nəyi bildirir?
103
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
4. interco nəyi bildirir ?
5. Lima Pantafive Kartefour Bissotwo Nadazero November ifadəsinin
mənasını bildirin.
Ədəbiyyat:
1. Международная конвенция по охране человеческой жизни на море, 1974
года, с поправками (SOLAS-74). - СПб.: ЦНИИМФ, 2000.-640 с.
2. Международная конвенция о подготовке и дипломировании моряков и
несении вахты 1978, с поправками (STCW-78).
104
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası
3. Резолюция IMO А.1001(25). Критерий обеспечения подвижных спутниковых
систем связи в глобальной морской системе связи при бедствии и для
обеспечения безопасности.
4. Резолюция IMO А.810 (19). Принятие поправок к рекомендации по
эксплуатационным требованиям к свободно всплывающим спутниковым
аварийным радиобуям – указателям местоположения (АРБ), работающим на
406 МГц.
5. Резолюция
IMO
А.694(17)
Общие
требования
к
судовому
радиооборудованию, составляющему часть Глобальной морской системы
связи при бедствии и для обеспечения безопасности к судовым
электронным навигационным средствам.
6. «ГМССБ за три недели» - Учебное пособие по работе в Глобальной Морской
Системе Связи при Бедствии (ГМССБ); - C-Петербург, Морской учебнотренажерный центр ГМА им. адм. С.О.Макарова – 1999 г.
7. Регламент радиосвязи (МСЭ).
8. List of coast stations (список IV). Geneva. International Telecommunication
Union.
9. List of ship stations (список V). Geneva. International Telecommunication Union.
10. List of radiodetermination and special service stations (список VI). Geneva.
International Telecommunication Union.
11. List of call sign and numerical identities (список VIIA). Geneva. International
Telecommunication Union.
12. GMDSS Master Plan. London. International Maritime Organization;
13. Report ITU-R SM.2152 «Definitions of Software Defined Radio (SDR) and
Cognitive Radio System (CRS)».
14. Резолюция ИМО MSC.74(69)«Эксплуатационные требования к комбинирова
нному судовому приемномуоборудованию системы ГЛОНАСС/GPS».
15. Стандарт МЭК 61993Часть 2 «Судовое оборудование универсальной автоматической идентифик
ационнойсистемы (АИС) класса А. Технические и эксплуатационные требова
ния, методы и требуемые результатыиспытаний».
105
ADDA, ―Dəniz naviqasiyası‖ kafedrası