TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
Iqtisodiyot (tarmoqlar va sohalar bo’yicha)
S-Iqt-323-guruh talabasi
XODJIYEVA MUNIRA BAZOROVNAning
“Iqtisodiyot nazariyasi” fanidan tayyorlagan
TAQDIMOTI
Mavzu: Iqtisоdiyotdа ахbоrоt
tizimlаrining o’zаrо intеgrаtsiyasi
Reja
• Ma’lumot uzatish tizimlari va tarmoqlari tashkil etilishining
umumiy tamoyillari.
• Kompyuter tarmoqlari.
• Internetning funksional tashkil etilishi.
2
Ma’lumot uzatish tizimlari va tarmoqlari tashkil etilishining
umumiy tamoyillari
Ma’lumot uzatish tizimlari va tarmoqlari
• Ma’lumot uzatish tarmoqlari - bu tarmoq resurslariga qulay va ishonchli
kirishni amalga oshirish orqali foydalanuvchilarga turli xil axborot va
hisoblash xizmatlarini samarali ta'minlashni amalga oshiradigan
ma'lumotlar uzatish kanallari bilan bog‘langan tugunlar majmui.
• Kompyuter (ing . computer — hisoblagich), EHM (Elektron Hisoblash
Mashinasi bilan bir xildagi atama) — oldindan berilgan dastur (programma)
boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi.
•
Kompyuter tarmog'i - bu tarmoq tugunlarida joylashgan yoki ular tomonidan taqdim etilgan
resurslarni almashish maqsadida raqamli o'zaro ulanishlar orqali umumiy aloqa protokollari
to'plamidan foydalanadigan kompyuterlar/qurilmalar (tugunlar) guruhi.
•
Tarmoqlar tashkillashtirilganda bir biriga mos kelishi (har hil texnologiyali asbob-uskanalarni,
yoki har hil tipdagi operasion sistemalarni) eng muhim muammolardan biri bo‘lib qoladi.
Tarmoq tarkibi
Simli tarmoq
Kompyuter
Firewall
Internet
Optik tolali tarmoq kabeli
Router
Kommutator
Server
Boshqa
tarmoqlar
Simsiz tarmoq
Hisoblash tarmog‘i – bu o‘zaro bog‘langan va kelishilgan
holda ishlab turuvchi dasturiy va apparat
komponenlarining murakkab majmuasi.
Tarmoqni to‘liq ishlashini o‘rganish uchun, uni alohida
tashkil etuvchilarini ishlashini bilish kerak:
• Shaxsiy elektron hisoblash mashinalarni (kompyuterlarni);
• Kommunikatsiya
asbob-uskanalarini;
• Tarmoq operatsion tizimlarini;
• Tarmoq komponentlarini.
Tarmoqning barcha dasturiy-apparat
vositalarining majmuasi ko‘p pog’onali model
yordamida ta'riflab beriladi.
Har qanday tarmoqning asosi (bazasi) - bu biron bir yo‘l bilan
standarlashgan komp'yuter platformasining apparat qatlami.
Xozirgi paytda tarmoqlarda keng ko’lamda va muvaffaqiyat
bilan xar-xil darajadagi kompyuterlar foydalanilyapti - shaxsiy
mashinalardan meynfreymlar va super EHMlargacha. Tabiiyki,
xisoblash tarmoqidagi komp‘yuterlarning tarkibi tarmoq
bajaradigan ishga mos kelishi kerak.
Kompyuter tarmoqlari qo’llanilishi
Kompyuterlarni tarmoqqa birlashtirish quyidagi
masalalarni yechishga imkon beradi:
• malumotlardan foydalanish (misol uchun, fayllar);
• apparat vositalaridan foydalanish (misol uchun,
printerlar, modemlar);
• dasturiy resurlardan foydalanish (misol uchun,
mijoz server ko’rinishidagi dasturlar);
Kompyuter tarmoqlari qo’llanilishi
tarmoq tugunlarida yagona havfsizlik siyosatini ishlab chiqish
(misol uchun, mahalliy tarmoq Internetga ulangan serverda ishchi
stantsiyani havfsizligini yaratish);
•
tarmoq tugunlarini vakolatlarini chegaralash (misol uchun,
korxonaning bo’linmalari orasidagi vakolatlarni taqsimlash);
•
foydalanuvchi ma’lumotini muhofazasini ishlab chiqarish (misol
uchun, serverdan zahiraviy nusxa olish);
•
tarmoq tugunlari orasidagi ma’lumot almashinuvini ta’minlash
(misol uchun, elektron pochtani ishlatishda);
Access va Core tarmoqlarini ko’rinishi
Internetning funksional tashkil
etilishi
- Internet — dunyo bo'ylab
joylashgan va yagona tarmoqqa
birlashtirilgan minglab
kompyuter tarmoqlarining
majmuidir.
- Internetda axborot almashish
standart qoidalar asosida
amalga oshiriladi.
•Internetdagi ma'lumotlarni uzatish qoidalari
protokollar deb ataladi.
•TCP/IP protokolining axborotni uzatish usuli
quyidagicha:
• TCP protokoli axborotni paketlarga ajratadi;
• IP protokoli orqali barcha paketlar qabul qiluvchiga
uzatiladi va TCP protokoli tomonidan barcha
paketlarning qabul qilinganligi tekshiriladi;
• barcha paketlar qabul qilingandan keyin TCP protokoli
ularni tartibga soladi va yaxlit ko'rinishga keltiradi.
Internetda o’zaro bog’lanish misoli
Kliyent-server modeli
Internet tarmog‘idagi muloqot
kliyent-server (client-server) modeli
asosida amalga oshiriladi.
‘Kliyent - server’ arxitekturasi - bu mijoz tomonidan
foydalaniladigan resurslar va xizmatlarning ko'p
qismini serverda joylashtiradigan, yetkazib beradigan
va boshqaradigan hisoblash modeli.
Kliyent-server modeli
Ushbu turdagi arxitekturada tarmoq yoki internet
aloqasi orqali markaziy serverga ulangan bir yoki
bir nechta mijoz kompyuterlari mavjud.
Kliyent-server arxitekturasi, shuningdek, tarmoq
hisoblash modeli yoki mijoz-server tarmog'i
sifatida ham tanilgan, chunki barcha so'rovlar va
xizmatlar tarmoq orqali yetkazib beriladi.
Misollar:
Misollar:
Misollar
9-Ma'ruza uchun topshiriq
•
Internet Ekotizimi tushnchasini
izohlang:
•
•
•
Tarkibiy qismlari
Vazifalari
Iqtisodiy soha/faoliyat bilan
bog’liqligini