Antyk – powtórzenie wiadomości Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mul medialna Sprawdź się Dla nauczyciela Bibliografia: Źródło: Stefan Sawicki, Tyrteusz Wielki Norwida, „Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja” 1975, nr 3 (21), s. 54–55. Źródło: Horacy, Pomnik [Exegi monumentum], tłum. Zygmunt Kubiak. Źródło: Zygmunt Kubiak, Literatura Greków i Rzymian, 1999. Źródło: Ezop, Lis i winogrona, tłum. Zygmunt Kubiak. Źródło: Tyrtajos, Wezwanie do walki, tłum. Zygmunt Kubiak. Źródło: Sofokles, Król Edyp, tłum. Kazimierz Morawski. Cytat za: wolnelektury.pl. Źródło: Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Kraków 1997. Antyk – powtórzenie wiadomości “ Kiedy zapada wieczór, wracam do domu, wchodzę do swojej biblioteki i już na jej progu zrzucam z siebie codzienną, zbrukaną błotem odzież, a przywdziewam szaty godne królewskiego dworu; tak dostojnie ubrany wkraczam w odwieczną dziedzinę ludzi starożytnych, gdzie uprzejmie przez nich przyjęty posilam się tym pokarmem, który, tylko on, jest moim i do którego spożywania urodziłem się; gdzie nie wstydzę się rozmawiać z nimi i pytać o racje ich czynów, a oni mi z właściwą sobie życzliwością odpowiadają. Fragment listu Niccolo Machiavelliego do Francesco Vettoriego, 10 grudnia 1513 r. Kulturę starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu uważa się za kolebkę kultury europejskiej. Każda kolejna epoka czerpie ze skarbca mitów, filozofii, sztuki i literatury tego okresu. Wiele słów, których używamy do dziś, ma swoje źródło w grece lub łacinie. Grecji zawdzięczamy pojęcie demokracji (dosłownie: „rządy ludu”), która rozwijała się zwłaszcza w Atenach – mieście‐państwie (polis) – po zwycięstwie stronnictwa demokratycznego pod wodzą Efialtesa i Peryklesa. Okres działalności tego ostatniego (462–429 p.n.e.) nazywany jest złotym wiekiem kultury greckiej. Po utracie politycznego znaczenia Ateny nadal przodowały w życiu kulturalnym – IV w. p.n.e. to czas rozwoju szkół i rozszerzania się kultury greckiej poza tereny zasiedlone przez Greków. Kiedy w 27 r. p.n.e. Grecja staje się rzymską prowincją (pod nazwą Achaja), ponosząc klęskę polityczną, równocześnie podbija zwycięzcę swoją kulturą: Rzym przejmuje grecką architekturę, literaturę, mitologię. Po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego (476 r.) tradycje kultury greckiej kontynuuje cesarstwo bizantyńskie ze stolicą w Konstantynopolu. Twoje cele Powtórzysz wiadomości dotyczące świata antycznego. Wymienisz najważniejsze postacie i wydarzenia ze starożytności. Przypomnisz sobie pojęcie mitu i mitologii oraz postacie mityczne. Przedstawisz najważniejsze gatunki, motywy, konwencje i najważniejszych twórców literatury antyku. Omówisz konwencje, dzieła i przedstawicieli sztuki antycznej. Przeczytaj Religia i mitologia Religia Greków i Rzymian w starożytności miała charakter politeistyczny, tzn. wierzono w wielu bogów. Rzymianie, w miarę podbojów, dodawali coraz to nowe bóstwa do swojego panteonu. Opowieści o powstaniu świata, bogach i bohaterach (herosach) były rozpowszechniane w starożytnej Grecji przez wędrownych śpiewaków zwanych aojdami Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o. (do takich ponoć należał Homer). Ich pieśni‐opowieści były podstawą utrwalanych później w piśmie mitów. Najwięcej na temat mitologii greckiej wiemy z poematów Homera i Hezjoda. “ Zygmunt Kubiak Mitologia Greków i Rzymian Wizerunki większości głównych bogów czczonych przez Greków są w eposach Homera tak wyraziste, że już niewiele nowych rysów doda do nich Grecja klasyczna. Mamy też w Iliadzie i Odysei poetyckie przedstawienie heroicznej tradycji o wojnie trojańskiej i o powrotach bohaterów spod Troi, a oprócz tego niemało przypadkowych, ale często bogatych w treść, aluzji do innych mitów heroicznych… Źródło: Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Kraków 1997. Hezjod natomiast w swoich Pracach i dniach zawarł m.in. mit o Pandorze i o pięciu wiekach ludzkości: złotym, srebrnym, spiżowym, heroicznym, żelaznym. Według Greków, na początku wszystkiego był Chaos, który pojmowali jako wielką pustkę, otchłań, później zaś – w czasach rzymskich – zaczęto o nim myśleć jak o mieszaninie żywiołów, z której wyłoniła się najpierw Gaja (Rozłożysta, bezpieczna podstawa dla wszystkich jak pisał Hezjod) i Eros, wreszcie noc, dzień i inne bóstwa. Tabela najważniejszych bóstw greckich i ich rzymskich odpowiedników. Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o. Filozofia Starożytna Grecja jest kolebką europejskiej filozofii - samo słowo pochodzi z greki i oznacza „umiłowanie mądrości”. Filozofowie greccy sformułowali najważniejsze dla tej nauki pytania, ustalili podstawowe terminy, określili pola zainteresowań, dzieląc przedmiot badań filozofii między cztery podstawowe działy: metafizyka - najbardziej podstawowe pytania dotyczące powstania świata, człowieka, tego, co stanowi podstawę bytu, od czego wszystko się zaczęło logika - kwestia poprawnego myślenia i rozumowania etyka - jak postępować w życiu, co jest wartością, dobrem, a co złem estetyka - problem piękna, jego istoty i przeżywania go przez człowieka Z dorobku filozofi i greckiej czerpali myśliciele rzymscy, później także chrześcijańscy. Najważniejsze kierunki filozofii greckiej Cynicy Ich mistrzem był Diogenes (V‐IV w. p.n.e.), słynny filozof mieszkający w beczce, manifestujący w ten sposób swoją pogardę dla dóbr materialnych. Cynicy głosili pochwałę życia zgodnego z naturą, drwili z autorytetów. Nie cieszyli się szczególnym poważaniem, czego wyrazem jest nazwa kierunku, pochodząca od przymiotnika „psi” (gr. kynikos). Dziś cynikiem nazywamy kogoś, kto otwarcie lekceważy wszelkie wartości i kpi z powszechnie przyjętych obyczajów. Latarnia Diogenesa, Jules Bas en-Lepage, 1873 Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna. Epikurejczycy Nazwa całej filozofii wzięła się od imienia ich mistrza, Epikura (IV‐III w. p.n.e.). Za nadrzędną wartość uważający przyjemność i osobiste szczęście. Według epikurejczyków życie szczęśliwe jest zarazem moralnie dobre. Szczęście natomiast pojmowali jako brak cierpienia. Stoicy Zenon z Kition (IV‐III w. p.n.e.) nauczał, że należy zawsze dążyć do szczęścia poprzez życie rozumne, bez względu na to, czy doświadczamy radości czy też cierpienia. Dlatego właśnie dziś mówimy o stoickim spokoju, a więc niewzruszonym, mimo przeciwności losu. Sofiści Działający głównie w Atenach od połowy V do początku IV w. p.n.e. nauczyciele przygotowujący obywateli do życia publicznego; nauczali retoryki i zasad rozumowania, zajmując się również filozofią, prawem i polityką. Termin wprowadził Platon, który krytykował przedstawicieli tego nurtu m.in. za to, że starali się udowodnić przeciwstawne twierdzenia, wykazując tym samym, że wszystko jest relatywne. Sofistom przypisywano też ateizm i amoralizm. Dziś używamy słów „sofistyczny”, „sofistyka”, „sofizmat” w znaczeniu zdecydowanie negatywnym: sofizmat to fałszywy dowód, w którym świadomie zostały pominięte argumenty albo etapy rozumowania w celu wprowadzenia słuchacza w błąd (przekonania do swoich racji); stosuje się je w wywodzie sofistycznym obok słów wieloznacznych, a przez to takich, które mogą zostać niewłaściwie zrozumiane; potocznie sofistyka to posługiwanie się nieuczciwą argumentacją. Sztuka Starożytna sztuka grecka, którą możemy podziwiać do dziś, to przede wszystkim: architektura sakralna, rzeźba, malarstwo wazowe. Ateński Partenon jest przykładem budynku w porządku doryckim. Rozpoznać go można najłatwiej po prostym zakończeniu kolumn. Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0. Erechtejon, świątynia poświęcona Posejdonowi i Atenie na ateńskim Akropolu, reprezentuje porządek joński charakterystyczny przez woluty, czyli tzw. "ślimaki" po bokach zakończenia kolumny. Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna. Świątynia Zeusa Olimpijskiego, znajdująca się również w Atenach, posiadała wyróżniające zdobienia w zakończeniach kolumn w postaci liści akantu, co świadczy o jej przynależności do porządku korynckiego. Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5. Świątynie greckie były budowlami monumentalnymi. Surowa powaga świątyń doryckich sąsiadowała z bardziej dekoracyjnym i lekkim porządkiem jońskim. Pod koniec VII w. p.n.e. pojawia się monumentalna rzeźba w kamieniu lub odlewana z brązu. W czasie rządów Peryklesa zarówno architektura, jak i rzeźba przeżywały swój rozkwit. Powstały dzieła Fidiasza, który także kierował pracami na ateńskim Akropolu. Rzeźby tego artysty znamy jedynie z kopii rzymskich i przekazów literackich. Były to m.in. dwa ogromne posągi: Atena Partenos (o wysokości ok. 10 m!) i Zeus Olimpijski na tronie, zaliczany do siedmiu cudów świata. (po lewej) Grafika z wyobrażeniem posągu Zeusa Olimpijskiego oraz Atena Warwakion, rzymska kopia posągu Ateny Partenos z III wieku n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5. W V w. p.n.e. działa także Poliktet. W architekturze dokonuje się synteza porządku doryckiego i jońskiego. W okresie hellenistycznym powstają dzieła znane i inspirujące artystów kolejnych epok – Wenus z Milo i Nike z Samotraki. W IV w. p.n.e. działa rzeźbiarz Praksyteles. Obie rzeźby o niepewnym autorstwie można podziwiać we francuskim Luwrze. Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0. Sztuka rzymska od początku jest silnie związana z grecką. Rozwija się monumentalna architektura miejska: termy, hale targowe, biblioteki, teatry, cyrki. Ta sztuka jest niemal całkowicie anonimowa. Literatura GRECJA RZYM okres archaiczny od początku V w. p. n. - czas epiki i liryki okres archaiczny 240 r. p. n. e. - 80 r. p. n. e. okres klasyczny V-IV w. p. n. e. Grecja - czas rozwoju dramatu okres cyceroński koniec lat 80. I w. p. n. e. - 43 r. p. n. e. okres rzymski 30-529 r. okres cesarski I-V w. Ciekawostka Mecenas (Caius Cilnius Maecenas, 70 p.n.e.–8 p.n.e.) był to rzymski arystokrata wspierający artystów i skupiający ich wokół siebie. Jako współpracownik cesarza Oktawiana Augusta starał się wpływać na twórczość literacką swoich protegowanych, tak aby głosili hasła zgodne z polityką władcy. Imienia Mecenasa używamy do dziś na określenie patrona np. jakiegoś przedsięwzięcia kulturalnego. Budowa tragedii na przykładzie Króla Edypa Sofoklesa Tragedia oparta na micie o władającym Tebami rodzie Labdakidów (do niego odnoszą się również tragedie: Antygona i Edyp w Kolonos). W tragedii obowiązywały stałe zasady: trzech jedności – miejsca, czasu (akcja powinna się zamknąć w ciągu dnia lub doby) i akcji (jeden wątek), decorum – jedności stylu i jego zgodności z tematyką utworu (w tragedii obowiązywał styl wysoki, język wzniosły, dostojny, stosowny do szlachetnie urodzonych bohaterów); nie można było stosować elementów komicznych czy groteskowych ani też pokazywać scen drastycznych, takich jak śmierć czy przemoc (dlatego o samobójstwie Jokasty i okaleczeniu Edypa donosi w Królu Edypie Posłaniec), przebiegu akcji przez perypetię (zmiana losu bohatera), punkt kulminacyjny stanowiący rozpoznanie prawdy do ostatecznej katastrofy (w Królu Edypie te trzy elementy zaistniały w epejsodionie IV), mimesis – naśladowanie rzeczywistości w sztuce; kategoria antycznej estetyki zalecająca, aby między dziełem a światem wobec niego zewnętrznym zachodziła relacja prawdopodobieństwa, katharsis – cel tragedii – osiągnięcie przez widza stanu oczyszczenia z uczuć litości i trwogi, których powinien doznawać w trakcie trwania sztuki, konflikt tragiczny – zaistnienie dwóch równorzędnych racji; niezależnie od dokonanego wyboru dana sytuacja i tak doprowadza do katastrofy, wina tragiczna – inaczej hamartia; błędna ocena sytuacji, niezrozumienie własnego losu; bohater nieświadomy fałszywości obranej drogi, popełnia czyny sprzeczne z odwiecznym, kosmicznym porządkiem świata, co w konsekwencji prowadzi go do katastrofy, ironia tragiczna – określa sytuację, w której protagonista, mimo swoich działań, nieuchronnie dąży do katastrofy, hybris – pycha, postawa charakterystyczna dla bohatera tragicznego, polegająca na zuchwałym stosunku do świata i bogów, która nie pozwala, aby prawidłowo rozpoznał problem, uniemożliwia mu rozpoznanie tragizmu własnej sytuacji i uznania swojej winy. W dramacie antycznym jest przyczyną wielu katastrof które dotykają bohaterów. Tragedia grecka składa się z następujących części: prologos (wprowadzający w fabułę) – dialog Edypa, króla Teb, z kapłanem, później z przybyłym od wyroczni Kreonem, dotyczy sposobu położenia kresu klęskom, które spadają na miasto; według wyroczni można tego dokonać jedynie karząc nieznanego dotąd zabójcę poprzedniego króla Teb – Lajosa. Edyp przyrzeka odnaleźć i ukarać sprawcę nieszczęść; parodos (pieśń chóru wchodzącego na orchestrę) – prośba do bogów o pomoc w odwróceniu klęsk; cztery epejsodia (dialogi bohaterów, posuwające naprzód akcję) rozdzielane przez cztery stasimony (komentujące akcję pieśni chóru) exodos (ostatnia, podsumowująca pieśń chóru) – tu: dialog chóru z Posłańcem, dopowiadającym zakończenie fabuły (samobójstwo Jokasty, samooślepienie się Edypa), później także z Edypem; ostatnie słowo należy do nowego władcy – Kreona, który w dialogu z Edypem, ogłasza mu jego dalszy los. Streszczenie epejsodiów: Epejsodion I – Edyp przeklina zabójcę Lajosa, wzywa ślepego wróżbitę Tyrezjasza, aby ujawnił prawdę; kiedy wieszcz się waha, dochodzi do ostrej wymiany zdań i ostatecznie wróżbita oznajmia, że to Edyp jest zabójcą i kazirodcą. Epejsodion II – starcie Edypa z Kreonem, Edyp oskarża brata żony o spiskowanie z wróżbitą przeciwko niemu; Jokasta, chcąc ich pogodzić, opowiada, co wie o śmierci pierwszego męża; Edyp z przerażeniem rozpoznaje okoliczności zabójstwa, którego był sprawcą. Epejsodion III – Posłaniec z Koryntu przynosi wieść o śmierci Polibosa, ojca Edypa (jak sądzi on sam); opowiada także królowi o okolicznościach, w jakich znalazł się on jako dziecko na dworze w Koryncie (przyniesiony przez pasterza, teraz Posłańca, został usynowiony przez parę królewską). Epejsodion IV – zrozpaczony Edyp wzywa Sługę Lajosa, któremu Jokasta oddała nowo narodzonego syna z rozkazem zabicia go (przepowiednia bowiem głosiła, że to niemowlę w przyszłości zabije ojca i poślubi matkę, czemu Lajos i Jokasta postanowili zapobiec); sługa jednak nie wykonał rozkazu, ale oddał dziecko pasterzowi z Koryntu; w ten sposób Edyp zyskuje pewność – to on jest poszukiwanym zabójcą Lajosa. Ostatnie słowa tragedii, kończące exodos, to słowa chóru – przesłanie utworu: “ Sofokles Król Edyp A więc bacząc na ostatni bytu ludzi kres i dolę, Śmiertelnika tu żadnego zwać szczęśliwym nie należy, Aż bez cierpień i bez klęski krańców życia nie przebieży. Źródło: Sofokles, Król Edyp, tłum. Kazimierz Morawski. Cytat za: wolnelektury.pl. Wymowę całości podkreślają też stasimony, np. drugi, gdzie padają słowa będące swego rodzaju wyjaśnieniem klęski głównego bohatera: “ Sofokles Król Edyp Pycha rodzi tyranów; gdy pychy tej szały Prawa i miarę przekroczą, Runie na głowę ze stromej gdzieś skały, Gdzie głębie zgubą się mroczą, Nikt jej stamtąd nie wyzwoli. Źródło: Sofokles, Król Edyp, tłum. Kazimierz Morawski. Cytat za: wolnelektury.pl. Znikomość ludzkiego losu, iluzoryczność szczęścia podkreśla też chór w stasimonie czwartym: Sofokles “ Król Edyp O śmiertelnych pokolenia! Życie wasze to cień cienia. Bo któryż człowiek więcej tu szczęścia zażyje Nad to, co w sennych rojeniach uwije, Aby potem z biegiem zdarzeń Po snu chwili runąć z marzeń. Los ten, co ciebie, Edypie, spotyka, Jest mi jakby losem żywym, Bym żadnego śmiertelnika Nie zwał już szczęśliwym. Źródło: Sofokles, Król Edyp, tłum. Kazimierz Morawski. Cytat za: wolnelektury.pl. Przychodzi tu na myśl diagnoza biblijnego Koheleta, dotycząca marności tego życia, oraz niezawinione cierpienia Hioba (który jednak, co ważne i inne niż w greckiej tragedii, za wierność Bogu zostaje ostatecznie nagrodzony). Edyp i Jokasta wątpią w prawdziwość wyroczni; okazuje się jednak, że wyroki bogów są nieubłagane i człowiek nie może uniknąć swego losu. Spowodowane litością i współczuciem próby „oszukania” przeznaczenia (dopuścił się jej Sługa, nie słuchając polecenia Jokasty, ale ocalając dziecko) prowadzą donikąd. Los musi się dokonać. Kontynuacje i nawiązania Literatura Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich Stanisław Wyspiański, Achilles, Noc listopadowa Maria Pawlikowska‐Jasnorzewska (poetka zwana „polską Safoną”), Róże dla Safony Stanisław Grochowiak, Ikar Jarosław Iwaszkiewicz, Ikar Zbigniew Herbert, Historia Minotaura, Z mitologii, Apollo i Marsjasz, Nike, która się waha, Dlaczego klasycy Janusz Głowacki, Antygona w Nowym Jorku Madeline Miller, Achilles, Kirke Malarstwo Opera Film Słownik aojda (gr. aoidos) w starożytnej Grecji: śpiewak nadworny lub wędrowny, opiewający czyny bohaterów epos (gr. épos - słowo, opowieść) – gatunek epicki wywodzący się od arcydzieł Homera, opowiadający o losach bohatera/bohaterów na szerokim tle ważnych, często wojennych wydarzeń historycznych. W eposach Homera przenikają się dwa światy: ludzki i boski, bogowie często wkraczają w ludzkie życie, wspierając ulubieńców, a szkodząc ich przeciwnikom (wchodzą zatem we wzajemne konflikty). Ważnym elementem kompozycyjnym epopei jest inwokacja – zwrot do muz lub bogów z prośbą o natchnienie czy opiekę. Język eposu jest podniosły, wyszukany, pełen kunsztownych figur stylistycznych, takich jak: bardzo rozbudowane porównania, przeradzające się w osobny obraz (porównanie homeryckie), stałe, złożone epitety, charakteryzujące bohatera (np. „Zeus gromowładny”, „Atena sowiooka”). Epopeje Homera napisane są heksametrem (dostojna miara wierszowa, tworząca wiersz o spokojnym, majestatycznym rytmie). mity (gr. mýthos – słowo, legenda) opowieści ukazujące wyobrażenia religijne: początek świata, powstanie i naturę żywiołów, zjawisk przyrodniczych, zwierząt i roślin, powstanie człowieka i źródeł jego namiętności, dzieje bogów i bohaterów. Mit, uwypuklając ścisły związek świata ludzi, przyrody i bogów, wyjaśnia ten świat, czyni go bardziej „oswojonym” i zrozumiałym. Nadaje także sens ludzkiemu życiu poprzez umieszczenie go w sferze sacrum, uświęcenie. Posługuje się symbolami, docierając w ten sposób głębiej, stara się oddać istotę rzeczy. Zbiór mitów to mitologia. Mitologia grecka stoi u podstaw kultury europejskiej, będąc stałym punktem odniesienia dla artystów. Jest też wciąż interpretowana przez naukowców różnych dziedzin: filozofów, religioznawców, psychologów, socjologów, antropologów. mitologia (gr. mythología – opowiadanie mitów) – zespół mitów funkcjonujących w danej społeczności oda (łac. oda z gr. ōidḗ ) gatunek poetycki mający swój początek w greckiej liryce chóralnej. Jest to utwór wierszowany, najczęściej podzielony na strofy, napisany we wzniosłym stylu, mający na celu pochwałę jakiejś postaci lub idei czy wydarzenia. Początkowo w starożytnej Grecji ody wykonywane były przy okazji świąt religijnych lub narodowych. Później stały się przede wszystkim pieśniami sławiącymi bohaterów, jak np. ody Pindara pisane ku czci zwycięzców igrzysk. Ody tworzyli również: Simonides z Keos, Alkajos, Safona, Anakreont, a w poezji rzymskiej – Katullus i Horacy. W nowożytnej literaturze oda pojawiła się znów w renesansie (Ronsard, Kochanowski), a szczególnym uznaniem cieszyła się w klasycyzmie (Boileau, Wolter, Naruszewicz, Trembecki). Nieco inna odmiana ody ukształtowała się w romantyzmie (kiedy znów była jednym z popularnych gatunków) oraz w poezji późniejszej. panteon (gr. pántheon) ma dwa podstawowe znaczenia: 1. ogół bóstw uznawanych w danej religii politeistycznej, przedstawiany w mitach i sztuce, 2. rodzaj budowli wzorowanej na świątyni powstałej za cesarza Hadriana (I w.) o kształcie rotundy. Od VII w. mieści się w niej kościół z grobowcami królewskimi, stąd panteonem nazywa się miejsce spoczynku sławnych ludzi, np. polski panteon narodowy mieści się na Skałce w Krakowie. retoryka (gr. reo - mówię celowo, stosownie, pięknie) teoria i sztuka wymowy, skodyfikowana najpełniej w I w. przez Kwintyliana. W starożytności rozwijana przez takich pisarzy i mówców jak Arystoteles, Cyceron, Tacyt. W kulturze nowożytnej kultywowana na ogół w postaci homiletyki, czyli sztuki wygłaszania kazań. Retoryka była jedną z podstaw edukacji w starożytności i średniowieczu. Sztuka polegała w dużej mierze na umiejętności przekonywania i w związku z tym uczyła wszechstronnego oddziaływania na słuchacza: zarówno na jego sferę emocjonalną, jak i umysłową. Słowo miało uczyć, zachwycać i poruszać, za pomocą tropów i figur retorycznych (takich jak np. anafora, elipsa, inwersja). Retoryka oddziaływała przez wieki na prozę artystyczną, ale także na poezję i historiografię. satyra (etrus. satir - mowa, mówić, łac. satura lanx - misa z owocami) słowo pochodzące z łacińskiego satura – mieszanina; oznacza utwór literacki, którego celem jest ośmieszenie i napiętnowanie opisywanych osób, grup społecznych, obyczajów, postaw i zachowań, a także ludzkich wad. Zazwyczaj świat przedstawiony w satyrze jest komicznie wyolbrzymiony, wykoślawiony, stąd mówimy o „krzywym zwierciadle” satyry, która chętnie posługuje się groteską i karykaturą. W starożytnym Rzymie uprawiano satyrę jako odrębny gatunek literacki. Do najwybitniejszych twórców tego gatunku należeli Horacy i Juwenalis. Ponowny rozkwit tak rozumianej satyry nastąpił w klasycyzmie dzięki piórom Mikołaja Boileau, Aleksandra Pope’a, a w Polsce – Ignacego Krasickiego i Adama Naruszewicza. W kolejnych epokach satyra mogła się realizować w różnych gatunkach. sielanka (idylla) utwór epicko‐liryczny, często zawierający dialog, sławiący szczęśliwe życie pasterzy na łonie przyrody. Za twórcę tego gatunku uważa się Teokryta – greckiego poetę z III w. p.n.e. Sielanki zawiera również zbiór rzymskiego poety Wergiliusza (Bukoliki). Spopularyzował on motyw Arkadii – wyśnionej krainy szczęśliwości, w której trwa wiecznie wiosna, a ludzie wiodą szczęśliwe życie w zgodzie z przyrodą. strofa saficka używana chętnie przez Safonę strofa składająca się z trzech pierwszych wersów 11‐zgłoskowych i czwartego – 5‐zgłoskowego. Prezentacja mul medialna Polecenie 1 Zapoznaj się z prezentacją o najwybitniejszych postaciach świata starożytnego. Zredaguj notatkę, w której zwrócisz uwagę na uniwersalne cechy antyku. Polecenie 2 Na podstawie dowolnie wybranej z prezentacji pary twórców uzasadnij, że kultura rzymska wyrosła z kultury greckiej. Sprawdź się Pokaż ćwiczenia: 輸醙難 Ćwiczenie 1 Zaznacz poprawną odpowiedź przy każdym z pytań. Grecki bóg wojny to: Ares Hefajstos Apollo Grecka bogini miłości to: Afrodyta Artemida Atena Rzymska bogini mądrości to: Atena Wenus Minerwa 輸 Ćwiczenie 2 輸 Uzupełnij jednym elementem/słowem: metafizyka, logika, etyka, Ajschylos, Sofokles, jedność miejsca, czasu, Ćwiczenie 3 輸 Połącz nazwy szkół filozoficznych z ich twórcami: epikurejczycy Diogenes z Synopy stoicy Epikur z Samos cynicy Zenon z Ki on Ćwiczenie 4 輸 Dopisz po dwa tytuły utworów do twórców: Horacy: , Sofokles: Homes: , , Ćwiczenie 5 Wyjaśnij, co to jest mit. Odpowiedz na pytanie, jakie są jego charakterystyczne cechy? 醙 Ćwiczenie 6 醙 Na podstawie tragedii Król Edyp wyjaśnij pojęcie tragizmu. Ćwiczenie 7 難 Porównaj koncepcje powstania świata w Biblii i mitach greckich. Ćwiczenie 8 難 Porównaj sytuację Hioba i Edypa. Odpowiedz na pytanie, jaki jest ich stosunek do cierpienia? Dla nauczyciela Autor: Piotr Obolewicz Przedmiot: Język polski Temat: Antyk – powtórzenie wiadomości Grupa docelowa: Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy Podstawa programowa: Zakres podstawowy Cele kształcenia – wymagania ogólne IV. Samokształcenie. 3. Kształcenie nawyków systematycznego uczenia się, porządkowania zdobytej wiedzy i jej pogłębiania oraz syntezy poznanego materiału. Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe. 1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: 1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945– 1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.; 3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe; 9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji; 2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: 5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki; 6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki; Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje w zakresie wielojęzyczności; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie; kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej. Cele operacyjne. Uczeń: powtórzy wiadomości dotyczące świata antycznego; wymieni najważniejsze postacie i wydarzenia ze starożytności; przypomni sobie pojęcie mitu i mitologii oraz postacie mityczne; przedstawi najważniejsze gatunki, motywy, konwencje i najważniejszych twórców literatury antyku; omówi konwencje, dzieła i przedstawicieli sztuki antycznej. Strategie nauczania: konstruktywizm; konektywizm. Metody i techniki nauczania: ćwiczeń przedmiotowych; z użyciem komputera; dyskusja. Formy pracy: praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; telefony z dostępem do internetu. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca: 1. Nauczyciel wyświetla uczniom temat zajęć i prosi o przygotowanie w parach pytań z nim związanych. Czego się uczniowie chcą dowiedzieć? Co ich interesuje w związku z tematem lekcji? 2. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat lekcji. Następnie prosi, by uczniowie w parach opracowali swoje mapy myśli związane z tematem. Wybrana osoba z danej pary przedstawia swoje propozycje, ochotnik zapisuje je na tablicy. Pozostali uczniowie odnoszą się do tych sugestii, uzupełniając je o swoje propozycje. Faza realizacyjna: Praca z tekstem 1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią e‐podręcznika w sekcji „Przeczytaj” zamieszczonej w lekcji „Antyk – powtórzenie wiadomości”. Mogą uzupełnić mapę myśli, którą rozpoczęli tworzyć w fazie wprowadzającej lekcji. Praca z multimedium 1. Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Prezentacja multimedialna”. Indywidualnie wykonują polecenie 2. Utrwalanie wiedzy i umiejętności 1. Uczniowie pracują z ćwiczeniami zamieszczonymi w e‐materiale. Mogą pracować w parach lub w kilkuosobowych grupach. Wybrani uczniowie odczytują swoje realizacje zadań. Uczniowie porównują odpowiedzi z tymi, które zredagowali inni. Faza podsumowująca: 1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie uzupełnili zdanie: Antyk to epoka… Uczniowie słuchają wypowiedzi koleżanek i kolegów i pamiętają, aby nie powtarzać uzasadnień. Nauczyciel powinien przypomnieć, że wypowiadający się wykorzystują wiadomości z lekcji. 2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej. Praca domowa: Zapoznaj się z prezentacją o najwybitniejszych postaciach świata starożytnego. Zredaguj notatkę, w której zwrócisz uwagę na uniwersalne cechy antyku. Materiały pomocnicze: Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów kultury, pod red. Anny Janus Sitarz, Kraków. Ryszard Nycz, Wykładniki intertekstualności, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002. https://culture.pl/pl/dzielo/jacek-bochenski-antyk-po-antyku Wskazówki metodyczne: Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Prezentacja multimedialna” do podsumowania lekcji.