"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
O’RNATILGAN TIZIMLARDA QURILMALAR DRAYVERI
Usmonov Maxsud Tulqin o’g’li
maqsudu32@gmail.com
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Qarshi filiali
Annotatsiya: O’rnatilgan tizim-bu amaliy kompyuter tizimi bo’lib, u boshqa
turdagi kompyuter tizimlaridan, ya’ni shaxsiy kompyuterlar (PC) yoki
superkompyuterlardan farq qiladi. Biroq, siz “o’rnatilgan tizim” tushunchasini
tushunishda ba’zi qiyinchiliklarga uchrashingiz mumkin, chunki u texnologiyadagi
o’zgarishlar va turli xildagi kompyuter qurilmalari va dasturiy qismlari narxlari
sezilarli tushish natijasida doimiy ravishda mukammallashib boradi. Yaqin yillarda
o’rnatilgan tizimning an’anaviy turlari doirasi ancha kengaydi. O’quvchi yaqin
kelajakda bu tizimga duch kelishi mumkinligi sababli, tizim haqida mulohaza qilishni
va bugungi kunda ular qanchalik to’g’ri ishlashi yoki kamchiliklarini tushunishi juda
muhim hamda ular xususida onliravishda muhokama yurita olishi kerak.
Kalit so’zlar: O’rnatilgan tizimlarni loyihalashtirish, O’rnatilgan tizim
tushunchasi, O’rnatilgan tizimlarda qurilmalar drayveri.
Kirish
O’rnatilgan tizim deganda odatda maqsadga mo’ljallangan yoki muayyan
o’rnatilgan dastur bilan foydalanishga mo’ljallangan har qanday kompyuter tizimi
yoki kompyuter qurilmasi tushuniladi. Odatda, oxirgi foydalanuvchi bunday
tizimlarni o’zgartira olmaydi.
O’rnatilgan operatsion tizimlar odatda ma’lum bir vazifa yoki funktsiyaga
yuqori darajada moslashishga ega. Ular maxsus jihozlarni yoki ma’lum bir dasturni
qo’llab-quvvatlash uchun optimallashtirilishi mumkin. Tizim konfiguratsiyasi
blokirovka qilinishi va sinchkovlik bilan tekshirilishi mumkin, shuning uchun
ularning ishlab chiqaruvchilari xarajatlar darajasini boshqarish va ixtisoslashtirilgan
vazifalar uchun optimallashtirilgan juda ishonchli qurilmalarni ishlab chiqarish
imkoniyatiga ega.
Natijada, xavfsizlik tizimining buzilish ehtimoli har qachongidan ham yuqori.
Afsuski, o’zlashtirilib olingan usullar, texnologiyalar va protseduralar tahdidlarni
boshqarish va xavfsizlik buzilishlariga javob berish zamonaviy dinamik va
taqsimlangan tarmoq muhitida barqaror va hayotiy himoya strategiyalarini amalga
oshirishga imkon bermaydi. Himoyalash vositalariga misli ko’rilmagan
investitsiyalarga qaramay, bo’shliqlar hamma joyda, shu jumladan rasmiy muvofiqlik
rasmiy ravishda ta’minlangan joylarda ham mavjud. Bularning barchasi zamonaviy
tarmoqlarning samarali ishlashi uchun yangi rahbarlar, yangi fikrlash, yangi vositalar
www.openscience.uz
230
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
va yangi jarayonlar kerak degan xulosaga olib keladi.
Ba’zi tashkilotlar uchun bu axborot xavfsizligini boshqarishning korporativ
markazini (Security Operations Center, SOC) yaratish yoki uning imkoniyatlarini
kengaytirish uchun rag’batlantiruvchi omil bo’ladi, boshqalari xavfsizlikni ta’minlash
va boshqariladigan xizmatlarni etkazib berish bilan shug’ullanishni afzal ko’rishadi
(Boshqariladigan xizmat ko’rsatuvchi provayder, MSP).
Ma’lumotni boshqarish, to’plash, saqlash, o’zgartirish va tahlil qilish uchun
raqamli tizimlar (CS) hozirgi kunda inson faoliyatining barcha sohalarida (ishlab
chiqarish, tadqiqot, hayot, ofis, transport vositalari) qo’llaniladi. Shu munosabat
bilan, markaziy isitish tizimining narxini, o’lchamini, energiya sarfini kamaytirish va
qo’shimcha uskunalarni talab qilish tobora ortib bormoqda.
1. O’rnatilgan tizim tushunchasi
O’rnatilgan tizim-bu amaliy kompyuter tizimi bo’lib, u boshqa turdagi
kompyuter tizimlaridan, ya’ni shaxsiy kompyuterlar (PC) yoki superkompyuterlardan
farq qiladi. Biroq, siz “o’rnatilgan tizim” tushunchasini tushunishda ba’zi
qiyinchiliklarga uchrashingiz mumkin, chunki u texnologiyadagi o’zgarishlar va turli
xildagi kompyuter qurilmalari va dasturiy qismlari narxlari sezilarli tushish natijasida
doimiy ravishda mukammallashib boradi. Yaqin yillarda o’rnatilgan tizimning
an’anaviy turlari doirasi ancha kengaydi. O’quvchi yaqin kelajakda bu tizimga duch
kelishi mumkinligi sababli, tizim haqida mulohaza qilishni va bugungi kunda ular
qanchalik to’g’ri ishlashi yoki kamchiliklarini tushunishi juda muhim hamda ular
xususida onliravishda muhokama yurita olishi kerak. Quyida o’rnatilgan tizimning
bir necha umumiy xususiyatlri haqida fikr yuritiladi:
O’rnatilgan tizimlar qurilmalar va dasturiy ta’minotining keng qo’llanishi
jihatdan shaxsiy kompyuterlarga (PC) qaraganda ancha chegaralangan. Bu hol
o’rnatilgan tizimlarining muhim yo’nalishlari uchun to’g’riligini saqlamoqda.
Qurilmalar cheklanganligi to’rt jihatdan kamchiliklarga ega, ular ish sifatini
yaxshilash, is’temol kuchi, xotira va qurilma keng tarqalishidagi kamchiliklardir.
Dasturiy ta’minotdagi kamchiliklar jihatdan o’rnatilgan tizimlar shaxsiy
kompyuterlarga ancha yaqin, ya’ni tatbiqlar kam, ko’lami past tatbiqlar, operatsion
tizim yo’qligi yoki cheklangan tizimlar. Biroq bu ta’riflar boshqaruv kengashi
nazarida qisman to’g’ri va shaxsiy kompyuterlardagi dasturiy ta’minotning avvalgi va
bugungi avlodi ancha mukammal o’rnayilgan tizim loyihalariga qayta joylanmoqda.
O’rnatilgan tizimlar faqat maxsus vazifalarni bajarish uchun loyihalashtirilgan.
Ko’plab o’rnatilgan qurilmalar asosan bir xususiy vazifa uchun ishlab chiqilgan.
Biroq, biz bugun ko’rishimiz mumkinki ayrim qurilmalar, masalan shaxsiy
ma’lumotlar bazasi yordamchisi (PDA) gibrid telefon kameralari bir necha turdagi
funksiyalarni bajarish uchun islab chiqarilgan.shuningdek, so’ngi raqamli TV lar
ikkitomonlama amallarni bajarishga moslashgan, ya’ni ko’plab turdagi “TV”larga
www.openscience.uz
231
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
bog’liq bo’lmagan umumiy, lekin muhim bo’lgan amallarni bajaradi, xususan e-mail,
internetdan foydalanish va ko’plab o’yinlar.O’rnatilgan tizim shunday kompyuter
tizimidirki, unda boshqa kompyuter tizimlaridan ko’ra yuqori sifatli va ishonchli
qurilmalar talab etiladi. O’rnatilgan qurilmalarning ba’zi qurilmalarida juda yuqori
sifatli va ishonchli uskunalar bilan jihozlangan. Misol uchun, avtomobil motori
kontrolerlarining harakat vaqtida tutashib ketishi yoki nozik tibbiyot asboblariningn
jarrohlik vaqtidagi nuqsonlari juda jiddiy oqibatlrga olib keladi. Biroq, bu yerda ham
shunday o’rnatilgan qurilmalar bo’lib, masalan TV, o’yinlar, kamera telefonlar kabi,
ularda noqulayliklar mavjud bo’lib, lekin ular hayotga xavf soladigan holatlarni
vujudga keltimaydi. Ba’zi o’rnatilgan tizimlar deb nom olgan qurilmalar, misol
uchun PDA yoki web bloknotlar, aslida o’rnatilgan qurilma emas. Kompyuter
tizimlari sohada ba’zi bahsli holatlar uchraydi va an’anviy tizimlarning hammasi ham
aslidao’rnatilgan tizim emas. Biroz tushunildiki, ancha mukammalroq loyihalarning
o’rnatilgan tizim sifatida shakllanishi, masalan PDAning, nanotexnologik bozor va
sotuv jarayoniga ko’proq bog’liq ekan muhandislarga qaraganda. Haqiqatda soha
muhandislari o’rnatilgan tizim jarayonidagi faoliyatiga qarab o’zaro bo’lingan, hatto
bu loyihachilar joriy tizimlar borasida birgalikda muhokamalashishsada, an’anaviy
o’rnatilgan tizim rivojlanishda davom etadimi yo’qmi yoki sanoat jarayonida
yakunda boshqalar tomonidan boshqariladimi. Hozirda sanoatni ta’minlaydigan
kompyuter tizimlari ko’lami mavjud emasligi sababli an’anaviy o’rnatilgan tizimlar
va umumiy maqsadli shaxsiy kompyuterlar orasidagi raqobat sustlashdi. Bu kitob
o’rnatilgan tizim evolyutsion ko’rinishini asoslab ko’rsatib beradi, qaysiki bu turdagi
kompyuter tizim loyihalarini o’z ichiga olgan.
2. O’rnatilgan tizimlarni loyihalashtirish
Muhandislik sistemalari nuqtayi nazaridan o’rnatilgan tizimlar arxitekturasi
loyihasini tuzishda bir necha modeli mavjud bo’lib, bu modellarga o’rnatilgan tizim
loyihasi siklini ifodalashda murojat etiladi. Bu modellarning ko’pchilik qismi quyida
keltirilgan rivojlantirish modellari kombinatsiyasiga asoslangan:
Big-bang modeli, bu modelning muhimlik jihati shundaki, bunda rejalashtirish
va jarayonni oldindan va sistema rivojlanish davrida amalgam oshirish shart emas.
Sode - and-fix modeli, bu modelda mahsulot resurslari ko’rsatib o’tiladi, ammo
rivojlanish boshlanguncha rasmiy jarayonlarda ko’rsatilishi shart emas.
Waterfall modeli, bunda rivojlanishning bosqichma-bosqich amalgam
oshishjarayoni ko’rsatilib, natijalar keyingi bosqichlarga zamin yaratadi.
Spiral modeli, bu modelda rivojlanish jarayoni turli bosqichda amalgam
oshiriladi va erishilgan fikr-mulohazalar jarayon mobaynida birlashtiriladi.
Kuyidagi 1.1-rasmdagi model O’rnatilgan Tizimlar Loyihasi va Lifestyle Model
Rivojlantirish modeli hisoblanadi.
Bu model Waterfall va Spiral modellari kombinatsiyasiga asoslangan.Qachonki
www.openscience.uz
232
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
muvaffaqiyatli proektlarinvestitsiyalashtirilganda va analiz qilinganda, yillar
davomida ishga oid detal, ma’lumotlar yig’iladi va yaroqsiz yoki texnik yoki resurs
jihatdan muammoli proektlar ajratiladi. Xulosa qilish mumkinki, muvaffaqiyatli
proektlarda kamida bitta yaroqsiz proektlarda uchramaydigan umumiy faktor mavjud
bo’ladi.
3. O’rnatilgan tizimlarni sinflanishi
Uzoq masofada joylashgan boshqariladigan ob’ektlarni boshqarish uchun
mo’ljallangan xisoblash tizimlar sinflari axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT) deb
nomlanardi. Kompyuter tarmoqlari paydo bo’lishi bilan tarmoq yoki taqsimlangan
ABTlarni qurish imkoniyati vujudga keldi.Integral mikrosxemalar va
mikroprotsessorlar paydo bo’lishi ABTni boshqariladigan ob’ektlarga yaqinlashtirish
yoki unga EXMni o’rnatish imkonini berdi. Shunday qilib birinchi o’rnatilgan
tizimlari (Embedded System) paydo bo’ldi. Bora-bora element bazasi arzonlanishi va
uni integrallanishi darajasi ko’tarilishi va xisoblash qurilmalarini ishonchliligi oshishi
bilan EXMni boshqariladigan ob’ektni turli joylariga o’rnatish va barcha xisoblash
tugunlarini umumiy nazorat tarmoqiga birlashtirilish imkonlari vujudga keldi.
Rivojlanish protsessida elementlar kichiklashishi va boshqariladigan ob’ektlar bilan
birlashishi bilan kiberfizik nomini olgan (CPS, Cyber Physical System) tizimlari
paydo bo’ldilar. Boshqariladigan ob’ektlariga xisoblash tizimi kiritilish darajasiga
ko’ra quyidagi tizimlarni ajratish mumkin:
Axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT).
Taqsimlanganaxborot-boshqaruvchi tizimlar (TABT).
O’rnatilgan tizimlar (Embedded System, ES).
Tarmoqli o’rnatilgan tizimlar (Networked Embedded System, NES).
Kiber fizik tizimlari (Cyber Physical System, CPS).
Texnika rivojlanishiga ko’ra boshqaruvchi kompyuter tizimlarini sinflarini
belgilash evolyutsiyasi amalga oshrilildi: axborot-boshqaruvchidan o’rnatilgan
tizimlarga, o’rnatilgandan tarmoqli o’rnatilganga, tarmoqli o’rnatilgandan kiberfizik
tizimlariga.
Zamonaviy kiberfizik tizimlari juda yaqindan boshqariladigan ob’ektlari bilan
integrallashtirilgan.
Kiberfizik tizim(CyberPhysicalSystem, (CPS)- nazorat va boshqarish ob’ekti
bilan bir vazifani bajaruvchi o’zaro munosabatlari fizik vositalariga ega (elektrik,
ximik, optik, mexanik, biologik va x.k.) maxsus xisoblovchi tizim.Kiberfizik tizimni
xisoblash platformasi asosida xarqanday kompьyuter qurilmasi qo’llanilishi mumkin.
O’rnatilgan tizimlar (Embedded System, ES) tushunchasini ko’pgina aniqlanishi
mavjud:
O’rnatilgan xisoblash tizimlari (O’XT) - nazorat va boshqarish ob’ekti bilan bir
vazifani bajaruvchi va u bilan umumiy konstruktsiyali maxsus (zakazlangan)
www.openscience.uz
233
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
xisoblash tizimlari(XT).
O’rnatilgan xisoblash tizimlari -ma’lum bir funktsiyalar yig’indisini bajaruvchi
maxsus axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT).
O’rnatilgan xisoblash tizimlari-asosiy funktsiyasi kompyuter funktsiyasi
bo’lmagan ammo kompyuterni element sifatida qo’llovchi xarqanday tizim. Masalan:
DVD-proigrivatel, svetoforli ob’ekt, bankomat va x.k.
Kichik kompyuterli (laptop) yoki katta universal kompyuterli (mainframe
computer) ammo personal kompyuter bo’lmagan xisoblash tizimni xam o’rnatilgan
tizim deb xisoblash mumkin.
O’rnatilgan xisoblash tizimi-umumiy qo’llaniladigan kompyuter bo’lmagan
dasturlanovchi kompyuterni o’z ichiga ko’shuvchi qurilma.
O’rnatilgan xisoblash tizimlari -stol kompyuteri bo’lmagan xarqanday amaliy
xisoblash tizimi.
O’rnatilgan tizim -boshqariladigan qurilmaga xisoblash elementi to’liq
o’rnatiladigan maxsus tizim. Universal kompьyuterga ko’ra, o’rnatilgan tizim konkret
talabli bir yoki bir necha oldindan belgilangan masalalarni bajaradi.
O’rnatilgan xisoblash tizimlari quyidagicha tasniflanadi:
qo’llanish/tayinlanish doirasi bo’yicha;
axborot va boshqarish funktsiyalarini turli o’zaro munosabatlari bo’yicha (tizim
axborot yig’uvchi yoki avtomatik boshqaruvchi);
4. O’rnatilgan tizimlarni boshqarish dasturiy ta’minotini SN ATMega128A
platasida sozlash
Kompyuter tarmoqlarining rivojlanishi taqsimlangan axborot boshqaruv
tizimlarinini rivojlanishiga sabab bo’ldi. Integral mikrosxemalarining rivojlanishi
boshqaruv obyektlarining mikroprotsessorlarini (MP) ish jarayonini o’zgarishiga
sabab bo’ldi. Yangi texnologiyalar kiritish sharoitida mutaxassislar oldida
texnologiya jarayonlarini o’rnatish tarkibiy qismlarining qo’llanilishi, zamonaviy
texnologiyalar asosida tarmoq yaratish kabi masalalar tadqiqoti dolzarblashdi.
Xususan, mikrokontrollerlar asosida dasturiy boshqariladigan qurilmalarni
yaratish dolzarb masalalardan hisoblanadi. Buning uchun qurilmalarga dastur yaratish
jarayonini amalga oshirish zarur bo’ladi. Foydalanilayotgan platada asosiy modulli
mikrokontroller ATmega128 bo’lib hisoblanadi. Bundan tashqari, platada turli
periferiya qurilmalari, kuchlanish stabilizatori va yordamchi qurilmalar mavjud.
www.openscience.uz
234
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
4.1-rasm SN ATMega128A platasining umumiy ko’rinishi
Kontroller modul platasi to’g’irlagich va kuchlanish stabilizatori bilan
jihozlangan. Kirish kuchlanishi 6-15 V. Plata manbaga ulanishi bilan mos
svetodiodlar yonadi. Mikrokontrollerni ISP va JTAG interfeysi orqali dasturlash
mumkin. MK chiqishlari multipleksorga ulangan bo’lib, uning vazifasi
mikrokontrollerning chiqishlarini kerakli funksiyalar uchun ulashga kerak bo’ladi.
Mikrokontroller ATmega128 ikkita ketma-ket interfeys bilan jihozlangan bo’lib,
signallari RS-232 pog’onasiga MAX232 o’zgartirgich bilan o’zgartirilgan. Plataga
qo’shimcha xotira - 4 Mb Atmel AT45DB041B Flash-xotira o’rnatilgan. Xotira
mikrokontroller bilan SPI interfeys orqali ulangan va uni ma’lumotlarni saqlash
uchun foydalaniladi. Qurilma modullarini boshqarish uchun mikrokontroller kiritish
chiqarish portalirini moslashtirish kerak bo’ladi.
4.2-rasm kiritish chiqarish portlari
Plataning modullari sxemasida har bir modulning kiritish va chiqarish ulanish
portlari ko’rsatilgan. Dasturlash jarayonida aynan keltirilgan portlar orqali murojaat
www.openscience.uz
235
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
etiladi. Platada sozlash jarayonlarini amalga oshirishda bir qancha dasturlash
muhitlari mavjuddir. Ushbu muhitlardan biri - AVR Studio 4 muhiti hisoblanadi.
AVR Studio 4 - bu ishlab chiqarish muhiti bo’lib, (IDE, Integrated Development
Environment), AVR-operatsion tizimlar uchun juda ham qulay muhit hisoblanadi.
Ushbu muhit 8 razryadli AVR RISC mikrokontrollerlari uchun dasturiy muhit
hisoblanadi. Muhitda assembler va S (si) dasturlash tillaridan foydalaniladi.
4.3-rasm AVR Studio 4 muhiti oynasi
Hosil qilingan dastur .hex kengaytmali faylini mikrokontrollerga yuklab
boshqaruv qurilmalarini ishga tushiramiz. Uning uchun maxsus dasturiy muhitlar
mavjud bo’lib, ulardan AVRDUDE muhitidir.
4.4-rasm AVRDUDE oynasi
4. Drayver tushunchasi
Drayver bu - kompyuterdagi qurilmalarni (videkarta, wifi modul, bluetooth
modul vahakazo) operatsion tizim bilan bog’lab beruvchi maxsus dastur. Bu dastur
bo’lmasa, sizdagi qurilmalar umuman ishlamaydi. Misol uchun, notebook sotib
oldingiz, undagi Wi-Fi modul ishlamayapti, yoki statsionar kompyuteringiz bor, lekin
undan ovoz chiqmayapti. Tanish holatmi). Demak, xulosa shuki, drayversiz sizning
qurilmangiz temirning o’zi. Drayver sizda mavjud bo’lishi kerak. Odatda, kompyuter
yoki notebook sotib olsangiz, sizga qo’shimcha disk beriladi, shu diskda sotib olgan
www.openscience.uz
236
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
hisoblash mashinangizdagi barcha qurilmalarning drayverlari mavjud bo’ladi,
kompyuterni yoqasiz diskni tiqasiz va drayverlarni ketma-ket o’rnatib chiqasiz,
hammasi oddiy.
Men bilishimcha, hozirda ko’p kompyuter do’konlari, notebook yoki statsionar
kompyuterlarga drayver yozilgan disk qo’shib berishmayotgan ekan.
Kompyuter sotib olayotganda, albatta, sotuvchidan drayver yozilgan disklarni
so’rang, uyalmang va qo’rqmang.Sotib olayotganda drayver diskini olmagan bo’lsa,
nima qilish kerak?
Sizga kerak bo’ladigan drayverlarni topishning ko’p usullari bor, shulardan
birini yozib o’taman.
Bu usul maxsus dastur-Driver Booster (https://t.me/planetaitsoft/100) orqali
drayverlarni qidirish.
1. Driver Booster dasturini o’rnatasiz. O»rnatish jarayonida internet talab
qilinmaydi, faqat yandex brauzerlarni o’rnatish taklif qilinadi, belgilashlarni olib
tashlab, ularni o’rnatmang.
2. Dastur avtomat ishga tushadi, «Сканировать» bosiladi va dastur sizni
kompyuterni analiz qiladi va qaysi drayverlar kerakligini aniqlaydi, bu holat uchun
kompyuter internetga ulangan bo’lishi lozim.
3.Sizga 3 xil ustun taklif qilinadi:
Drayver o’rnatilmagan qurilmalar.
Drayver o’rnatilgan, lekin eski versiyasi.
Drayverning oxirgi versiyasi o’rnatilgan.
4. O’rnatish kerak bo’lgan qurilmalarni belgilaysiz va «Обновить сейчас»
tugmasini bosasiz, albatta internetga ulangan holda.
5. Dastur o’z bazasida mavjud bo’lgan va sizga mos keladiganlarini o’rnatib
beradi.
6. Kompyuterni qayta yuklash so’raladi va barcha qurilmalaringiz ishga tushadi.
Windows 10 va Windows 7 tizimlarida tekshirildi. Windows 10 o’rnatilgan HP
notebook’ka dastur o’rnatilib, shu orqali 140MB’ga yaqin drayver ko’chirib
olingandan so’ng, ko’k ekran chiqib, qayta yuklandi va muammosiz ishladi.
Drayverlarni har doim Windows operatsion tizimi o’rnatilgandan so’ng, darhol
o’rnating, shunda muammolar bo’lmaydi. Hamma dasturlarni qo’yib, so’ng drayver
o’rnatsangiz, qandaydir muammo bo’lsa, yana qaytadan shu dasturlarni o’rnatish
kerak bo’lib qoladi.Drayverlani bitta-bitta o’rnating, shunda qaysidir bittasida
muammo bo’lsa, aynan qaysinda muammoligini bilib olasiz.
Xulosa
Men ushbu loyiha ishimni tayyorlash davomida o’rnatilgan tizimlarning asosiy
tushunchalari va drayverlari to’g’risida ko’plab malumotlarga ega bo’ldim va bu
mavzuda bilimimni boyitib oldim. Misol uchun : o’rnatilgan tizim, shaxsiy
www.openscience.uz
237
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
kompьyuterlar, elektronik qurilma, GPS (Global Positioning Satellite, PDA (Personal
digital assistant), raqamli televidinie, telefon kamera, router, xab, CPS (Cyber
physical system), o’rnatilgan taroq tizimlari, o’rnatilgan tizimlarin loyihalashtirish va
drayverlar o’rnatish to’grisida turli xil malumotlarga ega bo’ldim. Hamda o’rnatilgan
tizimlarni boshqarish dasturiy ta’minotini SN ATMega128A platasida sozlash
afzalliklaridan tashqari, yaratilgan dasturiy ta’minotni qurilmalarga yuklab, ish
jarayonini vizual kuzatishda bir qancha muammolar kelib chiqadi. Ushbu
muammolarni bartaraf etish uchun SN ATMega128A platasida sozlash ishlari amalga
oshiriladi. Bundan tashqari, keltirilgan dasturiy muhitlar foydalanuvchi uchun
tushunarli va qulay bo’lishi bilan birga, murakkab o’rnatilgan tizimlar uchun dasturni
yaratish va jarayonining oddiyligi, mikrokontroller turlarining mavjudligi, ularning
qurilmalarini ish jarayonini tarkibiy qismini ishlash imkoniyatining mavjudligi va
boshqa imkoniyatlarga ega shuningdek O’rnatilgan tizimlarda qurilmalarning
drayverlarining so’ngi versiyasini o’rnatish kerak ekanligi bildim.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Qosimov S.S “Axborot texnologiyalari” texnik oliy o’quv yurtlari uchun
uslubiy qo’lanma. Toshkent.: “Aloqachi” 2006
2. Karimov I.A. Bosh maqsadimiz -keng ko’lamli islohatlar va modernizasiya
yo’lini qat’iyat bilan davom ettirish: 2012-yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish yakunlari hamda 2013-yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng
mihim ustivor yo’nalishlariga bag’ishlangan O’zbekiston Respublikasi Vmning
majlisidagi ma’ruza. -T.: O’zbekiston, 2013 -64 b.
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Axborotlashtirish sohasiga oid
hujjatlari. http://lex.uz/pages/?sort_id=3985.
4. Oliy ta’lim me’yoriy-huquqiy hujjatlar to’plami. 1-2-tom. Toshkent, «Niso
Poligraf» ShK bosmaxonasi, 2013
5. Axborot va axborotlashtirishga oid normativ-huquqiy hujjatlar to’plami.
//To’plovchilar: A.I.O’ralov, M.I.Ishbekov, D.S.Sa’dullayev. -Toshkent, “Adolat”
nashriyoti, 2008 -464 b.
www.openscience.uz
238