O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
QARSHI MUHANDISLIK-IQTISODIYOT INSTITUTI
“QISHLOQ XO ‘JALIGI VA TRANSPORTDA INNOVATSION TEXNIKA VA
TEXNOLOGIYALAR: MUAMMOLAR, YECHIMLAR VA ISTIQBOLLAR”
MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
MAQOLALARI TO‘PLAMI
2023 yil 4-5 oktyabr
Qarshi – 2023
1
МИНИСТЕРСТВО ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ, НАУКИ И
ИННОВАЦИЙ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН
КАРШИНСКИЙ ИНЖЕНЕРНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЙ ИНСТИТУТ
СБОРНИК СТАТЕЙ
Республиканской научно-практической конференции
«ИННОВАЦИОННАЯ ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИИ В СЕЛЬСКОМ ХОЗЯЙСТВЕ И
ТРАНСПОРТЕ: ПРОБЛЕМЫ, РЕШЕНИЯ И ПЕРСПЕКТИВЫ »
4-5 октября 2023 г.
Карши – 2023
2
“Qishloq xo‘jaligi va transportda innovatsion texnika va texnologiyalar: muammolar,
yechimlar va istiqbollar” / Respublika ilmiy-amaliy anjumani ilmiy maqolalar to‘plami. Qarshi,
2023. 554-bet
Respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to‘plamida energetika va transport vositalari,
transport va qishloq xo‘jaligida innovatsion texnika va texnologiyalar, yer usti transport tizimlariga
texnik xizmat ko‘rsatish va ulardan foydalanish darajasini oshirish, Oliy ta’lim muassasalarida kadrlar
tayyorlash va o‘qitishning pedagogik texnologiyalari sohasidagi innovatsiyalar yo‘nalishlarida olib
borilayotgan ilmiy-tadqiqot ishlarining natijalari keltirilgan.
Mazkur to‘plam ushbu yo‘nalishlarda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borayotgan talaba, doktorant,
professor-o‘qituvchi va ilmiy xodimlarga mo‘ljallangan.
To‘plamni nashrga tayyorlovchi tahrir hay’ati tarkibi:
1. Bazarov O.Sh.
2. Uzoqov G‘.N.
3. Ismailov I.I.
4. Namazov N.Sh.
5. Boymirov O.S.
6. Mamatov F.M.
7. Rahmatov M.I.
8. Toshtemirov S.J.
9. Chuyanov D.Sh.
10. Abduraxmonov O‘.N.
11. Boynazarov O‘.R..
12. Karimov A.A.
13. Xidirov M.Q.
- tashkiliy qo‘mita raisi, rektor, dotsent;
- rais muovini, ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha
prorektor, t.f.d., professor;
- a’zo, a’zo, o‘quv ishlari bo‘yicha prorektor;
- a’zo, Qashqadaryo viloyati Transport boshqarmasi boshlig‘i;
- a’zo, Qashqadaryo viloyati Qishloq xojaligi
boshqarmasi boshlig‘i;
- a’zo, ilmiy-amaliy tadqiqotlarni rivojlantirish va
innovatsiya markazi direktori, t.f.d., professor;
- a’zo, ilmiy –tadqiqotlar, innovatsiyalar va ilmiypedagogik kadrlar tayyorlash bo‘lim boshlig‘i, t.f.n. dotsent;
- a’zo, Muhandislik texnikasi fakulteti dekani;
- a’zo, “Transport vositalari muhandisligi” kafedrasi mudiri,
t.f.d., professor;
- a’zo, “Transport vositalari muhandisligi” kafedrasi
professori v.b., t.f.n. dotsent;
- a’zo, “Transport vositalari muhandisligi” kafedrasi
professori v.b., t.f.n. dotsent;
- a’zo, “Transport vositalari muhandisligi” kafedrasi
dotsenti v.b., t.f.f.d.;
- a’zo, “Transport vositalari muhandisligi” kafedrasi assistenti.
To‘plamga kiritilgan materiallardagi ma’lumotlar to‘g‘riligi uchun mualliflar
mas’uldirlar.
Respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to‘plami Qarshi muhandislik-iqtisodiyot
instituti Ilmiy Kengashida “04 ” oktabr 2023 yil 2 - sonli yig‘ilishida muhokama qilingan va chop
etishga tavsiya etilgan.
©Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
3
c) reproduction of highly professional personnel (for specific types of production activities,
for specific jobs), who will be engaged in the creation and dissemination of competitive technologies.
It is obvious that, as part of the formation of new standards of education in the field of high
technologies, it is necessary to conduct a large-scale study of the experience of the world's leading
technological universities in developing the competencies of their graduates, to create educational
programs and systems of quality indicators that will provide graduates with the required level of
training, taking into account forecasting the prospects for the development of high-tech industries.
In modern Uzbekistan, in our opinion, it is necessary to begin the creation of an educational
cluster with the unification of educational programs in which students - future industry specialists will be trained, with a bias towards bringing the theory and practice of training closer to specific
production conditions. The mechanization of labor processes in relation to education can be expressed
in the creation of electronic (distance) learning programs and courses.
Conclusion. The construction of an educational cluster is associated with the need to combine
within one (territorial, functional) zone business projects in a specific educational field, fundamental
developments and modern systems for the design of new technologies, methods, intellectual products
and preparation for the production of these products. For an employer who is a customer of
educational services, an educational cluster is a factory of complex practice-oriented knowledge that
allows one to determine areas of priority investment. Integration in an educational cluster is
understood not only as a formal unification of various structures of the well-known triad “education
- science - production”, but as finding a new form of combining their potentials in order to achieve
super-effect in solving the assigned tasks.
References
1.Смирнова Н.З., Бережная О.В. Компетентносной подход в педагогическом образовании.
Учебно-методическая пособие./ Красноярск, 2012,-168 с.
2.Рахматова Ф.М. Профессионал таълим тизимида кластерли ёндашув асосида талабаларнинг
касбий конпетентлигини
ривожлантириш тамойиллари. Муғаллим ҳәм үзлуксиз
билимлендириў илимий-методикалық журнали. №3/1-1, 2022. 71-74 б.
3.Громыко Ю.В. Что такое кластеры и как их создавать? // Альманах «Восток». – 2007. – Вып.
1 [Электронный ресурс]. – Режим доступа: URL: http://www. situation.ru/app/j_artp_1178.htm.
TALABALARNI TEXNIKA XAVFSIZLIGIGA O‘QITISH MASALALARI
Tursunov S. C.-q.x.f.n.,Abduraxmonov J. S.-ass.,Termiz davlat universiteti
jahongirabduraxmonov13@gmail.com
Annotatsiya: Ushbu maqolada texnika xavfsizli taxlil qilingan. Talabalarning texnika
xavfsizligiga oid bilimlarini rivojlantirishga qaratilgan va talabalarni texnika xavfsizligiga
o‘rgatishda eng samarali bo‘lgan texnologiyalar taxlil qilingan.
Kalit so‘zlar: texnika, xavfsizlik, talaba, texnologiya, mexanizm, pedagok, innovatsiya,
ta’lim, tajriba.
Kirish: Bugungi kunda ta’lim jarayonida innovatsion pedagogik texnologiyalarni o‘quv
jarayonida qo‘llashga bo‘lgan qiziqishga e’tibor kundan kunga kuchayib bormoqda, buning
sabablaridan biri – ta’lim oluvchilarda o‘tilayotgan mavzuga qiziqishni oshiradi, nutq qobiliyatini
shakllantirishga, ularda yangi g‘oyalar paydo bo‘lishiga olib keladi va o‘z bilimiga ishonch uyg‘otadi.
460
Talabalar dars jarayonida faol ishtirok etadi, o‘z fikrini bildiradi, tinglash va tahlil qilish qobiliyatini
rivojlantiradi. O‘qituvchi bu jarayonda shaxsning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va
tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va ta’lim jarayonida samarali usullardan foydalanadi.[1]
Talabalarda texnika xavfsizligiga oid bilimlarini rivojlantirishda interfaol metodlar,
innovatsion texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalarini qo‘llash eng samarali yo‘l
hisoblanadi. Zamonaviy texnologiyalar talabalarni egallayotgan bilimlarni o‘zlari qidirib
topishlariga, mustaqil o‘rganib, taxlil qilishlariga, xatto xulosalarni o‘zlari keltirib chiqarishiga
o‘rgatadi. O‘qituvchi bu jarayonda shaxsning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va
tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik funksiyasini bajaradi.[3]
Talabalarni bilimlarini rivojlantirish maqsadida pedagogik texnika texnologiyalardan
foydalanib dars o‘tish bu masalaning yechimi hisoblanadi. Bugungi kunda bu borada ko‘p olimlar
ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishgan bular M.Shomirzayev, I.Muxliboyev, D.Ro‘ziyeva,
M.Usmonboyeva, Z.Holiqova, E.Choriyev, M.Bozorova, N.Ochilov, N.Rahmonqulova,
X.Ibragimov, O‘.Asqarova, X.Yulbarsova, R.Movlonova va boshqa olimlar pedagogik
texnologiyalarni rivojlantirish uchun ilmiy dadqiqot ishlarini olib borgan. Tadqiqotlarda bugungi
kunda dolzarb masalaga aylangan va jadal o‘sib borayotgan texnika xavfsizligi masalasini yechish
maqsadida talabalarda texnika xavfsizligiga oid bilimlarini rivojlantirishning innovatsion
mexanizmiga bag‘ishlangan.[9]
Bugungi kunga kelib globallashuv jarayonida innovatsiya termini kreativlik termini bilan
o‘rin almashmoqda. Kreativlik - bu ijodiy yondashuvdir, zero bugungi kunda ta’lim muassasasi
pedagoglaridan innovatsion texnologiyalarni qo‘llash bilan birga, kreativ yondoshuv malaka
ko‘nikmasini ham talab qilinmoqda, ya’ni ta’lim jarayonida qo‘llaniladigan barcha usullar va
metodlar to‘liq o‘zlashtirilgan pedagogik texnologiyalarni o‘z o‘rnida qo‘llash bo‘yicha ijodiy –
(kreativ) yondashish talab etiladi. Kreativlikning (ijodiy yondashuv) asosiy mezoni quyidagilar
hisoblanadi: [10]
1.Mavzuning murakkabligi
2.Ma’lumotlar hajmi
3.O‘quvchilarning individual xususiyatlari
4.O‘qituvchining mahorati
Ta’lim jarayonida qo‘llaniladigan har bir usul, metodni ijodiy yondashib qo‘llash –bu
kreativlikdir. Hozirgi kunda talabalarni ilm o‘rganishga chanqoqligi, mustaqil fikrlashi va ilmiyijodiy izlanishlari, yangiliklar va kashfiyotlarga nisbatan cheksiz qiziqishi ta’lim jarayonida interfaol
usullaridan keng foydalanishni taqozo etadi. Shunday ekan bugungi kun pedagoglari ta’lim
samaradorligini oshirishda innovatsion texnologiyalarga kreativlik (ijodiy yondashuv) bilan
yondashishlari talab qilinadi. Zero hozirgi zamon ilm-fan, texnika rivojlanib borayotgan bir paytda
ta`lim sohasida ham tub o‘zgarishlar sodir bo‘lishi tabiiydir. Bu ta`limda sifat va samaradorlikka
erishishning bosh omilidir. Talabalarga texnika xavfsizligiga oid bilimlarni o‘rgatishda ham axborot
komunikatsion va ko‘rgazmali materiallardan foydalanish samaralidir.[11]
Fan texnika texnologiya rivojlanmoqda bu rivojlanish katta katta yutuqlarga erishishimizga
olib kelmoqda. Lekin bugungi kunda bitta muammo qolmoqda va uning oqibatida jiddiy moddiy va
manaviy zarar yetmoqda. Bu inson hayoti faoliyati xavfsizligidir fan texnika qanchalik rivojlansada
lekin afsuski insonlarning baxtsiz xodisa natijasida jaroxatlanishi va halok bo‘lishi soni ham ortib
bormoqda[12]. Hayot faoliyati xavfsizligining aksiommalarining birida shunday deyiladi “Mutloq
xavfsiz bo‘lgan sharoit mavjud emas ” demak insonga doim qandaydir xavf xavfsolib turadi. Xavflar
ikki xil bo‘ladi yashirin va ochiq xavflar[7]. Yuqoridagi so‘zlarga etibor beradigan bo‘lsak biz
461
barchamiz doim xavf ostida bo‘lamiz. Bizga ma’lumki kasalni davolagandan oldini olgan yaxshiroq
va samaraliroqdir. Insonlarni baxtsiz xodisalardan qutqarib davolagandan ko‘ra baxtsiz hodisani
oldini olgan va shu vaziyatda insonlarni harakat qilishga o‘rgatish yaxshiroqdir[8]. Bu borada
yurtimizda bir qator ishlar olib borilmoqda. Oliy ta’lim tizimida ham talabalarni hayot faoliyati
xavfsizligiga va texnika xavfsizligiga o‘rgatilmoqda. Talabalarni texnika xavfsizligiga o‘rgatish juda
muhim va dolzarb masaladir. [4]
Fan, texnika va texnologiyaning jadal rivojlanishi sharoitida o‘qitish tizimiga quyidagi
talablar qo‘yiladi:
a) individual va mustaqil ishlash, ilmiy-texnik axborot bilan ishlash malakalarini
rivojlantirish;
b) original va nostandart qarorlar, ishchanlik - qobiliyatlarini rivojlantirish;
v) o‘qitishni individuallashtirish (o‘qishga turli qobiliyatga ega bo‘lgani uchun);
g) bilim harakatchanligi, tanqidiy fikrlashganda moslashuvchanlik va ijod, ishlab
chiqarishning zudlik bilan o‘zgaruvchan sharoitiga mos epchillikni shakllantirish.[5]
Xulosa. Xulosa qilib aytganda bugungi kunda insonlarda xavfsizlik madaniyatini
rivojlantirish muhim va dolzarb masaladir. Bu masalani yechishning eng samarali usullaridan biri bu
oliy talim tizimida o‘qiyotgan talabalarni bilimlarini, xavfsizlik madaniyati va texnika xavfsizligiga
o‘rgatishdir. Texnika xavfsizligiga o‘rgatish bugungi kunda sust o‘rgatilayotganligiga guvohmiz buni
rivojlantirish uchun ilmiy texnik izlanishlarni olib borish va darsni o‘tish davomida innovatsion
pedagogik texnika texnologiyalardan foydalanish zarur[6].
Adabiyotlar ro‘yxati
1. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. Toshkent: O‘zbekiston, 2017.
2. Sh.Ch Tursunov, A.T.Butayarov, K.A.Yodgorov. “Hayot faoliyati xavfsizligi” Darslik, T-2022 y.
250 b.
3. O.Musulmonova “Umumiy pedagogika” I-qism Toshkent-2020, 398 b.
4. O.R.Yuldashev, R.R.Nurmamatova “Mehnat muhofazasi” darslik T-2019, 428b.
5. O.T.Aliyev, Z.Sh.Tursunov “Hayot faoliyati xavfsizligi” darslik T-2022, 280 b.
6. O.T.Hasanova,V.Zayniddinov “Hayot faoliyati xavfsizligi” darslik T-2020,241b.
7. Е.Т.Туракулов “Безапосностъ жизнедеятелъности” Термиз. 2023-год.210стр.
8. J.Sh.Abduraxmonov “Favqulodda vaziyatlarni prognozlash va ma’lumotlar bazasini
takomillashtirish” Monografiya, TerDU nashr-matbaa markazi nashriyoti, Termiz 2022-y, 102 b.
9.
www.bilim.uz
OO‘MTV sayti
10. www.ziyo.edu.uz
OO‘MTV sayti
11. www.ziyo.net.uz
OO‘MTV sayti
12. www.mintrud.uz
Mehnat vazirligi sayti.
HAYOT FAOLIYATI MASHG‘ULOTLARIDA INNOVATSION PEDAGOGIK
TEXNOLOGIYALARNING MOHIYATI
Tursunov S. C.- q.x.f.n., Abduraxmonov J. S.- ass., Termiz davlat universiteti
jahongirabduraxmonov13@gmail.com
Annotatsiya: Maqolada mahalliy va xorijiy pedagogik adabiyotlarda zamonaviy pedagogik
texnologiyalar muhokama qilingan.
462
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
Talabalarni texnika xavfsizligiga o‘qitish
masalalari
Hayot faoliyati mashg‘ulotlarida innovatsion
pedagogik texnologiyalarning mohiyati
Methods of teaching special disciplines in
technical universities
Jumayev A. A.
Bo‘lajak muhandislarning kreativ sifatlarini
rivojlantirish
Писецкий Ю. В., Вотинов К. Внедрение фреймворка spark в методике
А.
преподавания с использованием
структурно-сложных систем
Писецкий Ю. В., Вотинов К. Внедрение структурно-сложных систем
А.
предметной среды в процесс
преподавания
Xushnayev O.A.
Bo‘lаjаk muhandis-o‘qituvchilаrgа
umumkаsbiy fаnlаrni o‘qitishning аsоsiy
mаqsаdlаri
Murtazayev E. M., Xidirov M. Avtotransport tarmog‘i korxonalarini
Q.
loyihalash fanini o‘qitishda zamonaviy
virtual dasturiy ta’minotining o‘rni
Uralova M. G.
Direct and indirect active teaching methods
using the example of lecture classes
Uralova M. G., Oktamov S. J.
Methods for developing students' creative
activity
Ruziyev I. S., Ismoilov R. I.
Oliy ta’lim muassasalarida muhandis
kadrlarni tayyorlashda “transport
vositalarida qo`llaniladigan
Yonilg’i va moylash materiallari” fanining
ahamiyati
Avazov J. D.
Kompetensiya va kompetentlikning ijtimoiy
-pedagogik dolzarbligi
Ruziev I.S. Masharibov A.R.,
Ta'lim jarayonida axborot kommunikasiya
texnologiyalaridan foydalanishni tatbiq etish
(avtomobillarning texnik ekspluatatsiyasi va
servisi fani misolida)
Muhamadiyeva N.Q.
Ta’lim oluvchilarning mustaqil bilim olish
va amaliy faoliyat ko‘nikmalarini
shakllantirish
Safarov F. S.
Ta’lim jarayonida koʻrgazmali va tarqatmali
materiallardan foydalanish
Safarov F.S.
Fanida amaliy mashg’ulotlar vaqtida
detallarga mexanik texnologiya ishlov berish
texnologiyasi
Tursunov S. C.,Abduraxmonov
J. S.
Tursunov S. C.,Abduraxmonov
J. S.
Rakhmatova F. M.
552
460
462
465
468
472
474
476
479
483
485
488
490
493
496
499
501