0 ‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
A- S A T T O R O V
MA’LUMOTLAR
BAZASINI BOSHQARISH
SISTEMASI
( A C C E S S WINDOWS - 9X/2000 UCHUN)
TOSHKENT - 2006
www.ziyouz.com kutubxonasi
A. Sattorov. M a’lumotlar bazasini boshqarish sistemasi (ASSES
windows - 9У/2000 uchun). T., «Fan va texnologiya», 2006, 304-bet.
Taqrizchilar:
A. A. XOLJIGITOV, O 'zM U professori;
Sh. UMAROVA, JIDU katta o'qituvchisi.
M azkur kitobda ma’lumotlar bazasini loyihalash, uning usullari va
m a’lumotlarni m a’lum bir tizimga keltirish haqida tushunchalar hamda
loyihalashga doir bir qator misollar berilgan. Windows-95 va uning
keyingi versiyalari asosida ishlaydigan A ccess-m a’lumotlar bazasini
boshqarish sistemasining tafsiloti keltirilgan. Accessning tarkibini
tashkil etuvchi asosiy elem entlar - jadvallar, so'rovlar, formalar, hisobotlar, modullar, makroslar, misollar va rasmlar yordamida keng yoritilgan. Access imkoniyatlarining keng yoritilishi m a’lumotlar bazasini
yaratuvchilar uchun qulayliklar tu g ‘diradi. Kitobdan akadem ik litsey,
kollej va oliy o‘quv yurti talabalari, shuningdek, mustaqil o ‘rganuvchilar ham foydalanishlari mumkin. Kitobning sodda va tushunarli
tilda yozilganligi undan foydalanishni osonlashtiradi.
This book is intended to give the students the no fines about pro­
jecting of database, and examples concerning them, methods of pro­
jecting and also notions of systema tizered the information. It contains
the details controlling the database working under the Access pro­
gramme of "Windows-95" and later versions of this programme.
The main elem ents of the Access programme is given in the forms
of charts, tables, inquiries, modules, examples of macros and pictures.
Breed description of possibilities of the Access programme mashes it
easier to create programmes for the creators of database.
This book can widely be used by the students of academic lyceum
and colleges, higher educational restitutions and also in self studying.
ISBN 9 7 8 - 9 9 4 3 - 1 0 - 0 1 5 - 2
© «Fan va texnologiya» nashriyoti, 2006
www.ziyouz.com kutubxonasi
M a'lum otlar
bazasi
siz
o ‘ylaganchalik
narsalar
yoki
predm etlar ombori emas, balki
. predm etlar haqidagi m a ’lum otlarning tizimlashtirilgan to'plam i
(bazasi)dir. Siz bunga kitobni
o'qish jarayonida ishonch hosil
qilasiz.
KIRISH
Ma’lumki, informatika fani m a’lumotlar (axborotlar) ustida ish olib
boradi, ya’ni bir m a’lumotdan (ma’lumotlardan) boshqa bir m a’lumotni
(ma’lumotlarni) hosil qiladi. Masalan, ixtiyoriy programmalashtirish
tillari yordamida boshlang'ich ma’lumot asosida yangi m a’lumotlarni
hosil qilishni ko'rgansiz. Kvadrat tenglama koeffitsiyentlari a, b, s berilgan deb, yangi m a’lumotlar: kvadrat tenglamaning ildizlari X, va X2
larni hosil qilishni har birimiz o'rta maktabdan bilamiz.
Zamonaviy kom pyuterlardan foydalangan holda yangi axborot
texnologiyalari asosida m a’lumotlarni qayta ishlash bilan akademik
litsey va kasb-hunar kollejlari o ‘quvchilari, shuningdek, institut va
universitet talabalari keng shug'ullanmoqdalar. Hozirgi kunda kompyuterdan foydalanuvchi har bir kishi WORD matn muharriri yor­
damida m atnlarni qayta ishlashni, ya’ni kerakli ko'rinishda formatlashni, chop etishni va bir qancha nusxa olishni qiynalmasdan amalga
oshiradi. Hisoblashlar bilan bog'liq masalalarni EXCELda, taqdimot
jarayonlarini PowerPointda amalga oshirish ko'pchilikka m a’lum.
Xuddi shuningdek, internet sahifalariga m a’lumotlarni kiritish uchun
HTML tilidan yoki FrontPage programmasidan foydalanish kerakligini
bilasiz.
Kompyuter bilan bog'liq va kom pyuter yordamida juda tez amalga
oshirish mumkin b o ig an shunday masalalar turkumi mavjudki, ular
bilan har kuni va har qadamda ro‘baro‘ bo'lasiz. Bunday masalalar
turkumi m a’lumotlar bazasi deb ataladi. M a’lumotlar bazasini loyihalash, hosil qilish, ma’lum bir sistemaga keltirish, m a’lumotlarni
to'plash, tashkil etilgan bazadan kerakli ma’lumotlarni qidirib topish
va h.k. masalalar bilan shug'ullanuvchi programmaga ma’lumotlar ba-
www.ziyouz.com kutubxonasi
zasini boshqarish sistemasi deb ataladi. Windows muhitida ishlovchi
shunday programmalardan biri Accessdir. Hozirgi kunda Accessning
juda ko‘p ko‘rinishlari (versiyalari) mavjud. Masalan, Access 2.0, Win­
dows 95 uchun Access, Access 2000 va b.q. Bu programmalar
zamonaviy kom pyuterlarning paydo bo'lishi va zamonaviy operatsion
sistemalarning yaratilishi bilan bog‘liq bo‘lib, ular bir-birini to'ldirib
boradi. Programmalarning har biri oldingisining imkoniyatlarini qaytarish bilan birga, yangi imkoniyatlarga ham ega. Lekin bu program ­
malarning qaysi birini o rganishingizdan qat’i nazar, ularning asosi bir
xildir.
Access paydo b o ‘lmasidan oldin ham ma’lumotlar bazasi bilan
ishlovchi bir qator programmalar mavjud boig an . Hozirgi kunda Ac­
cess kabi keng q o ‘llanilayotgan juda mukammal m a’lumotlar bazasini
boshqarish sistemalari mavjud bo‘lib, ulardan mutaxassislar va foydalanuvchilar unum li foydalanib kelmoqdalar. Masalan, PC-FILE, Re­
flex, Lotus, Paradox, FoxPro, Dbase, Karat, Oracle, MS SQL Server
kabi programmalardir. Ammo Accessning qulayligi shundaki, uni
o ‘rganish juda oson bo'lishi bilan birga, deyarli barcha kompyuterlarda
qo'llanilayotgan Windows operatsion sistemasi muhitida ham ishlay
oladi.
M a’lumotlar bazasi yuqorida ta’kidlanganidek, predm etlar ombori
emas, balki ombordagi predmetlar haqidagi ma’lumotlarning sistemalashtirilgan m a’lum bir strukturasidir. Masalan, dorixonani (aptekani) qaraydigan bo'lsak, unda turli-tum an dorilar to'plangan. Agar
biz shu dorixonadagi dorilar haqidagi m a’lumotni to'plasak, shu
dorixonadagi dorilarning m a’lumotlar bazasini yaratgan bo'lamiz. Bu
m a’lumotlar nimalardan iborat bo'lishi mumkin: dorilarning nomi,
qaysi kasalga davoligi, ularning narxi, qaysi firma tomonidan ishlab
chiqilgani, saqlanish muddati va h.k. Agar shu m a’lumotlar har bir
dori uchun shu sistemada (shu tahlilda) yozilib bir yerga to'plansa, u
holda siz dorilarning m a’lumotlar bazasini yaratgan bo'lasiz. Yaratilgan
m a’lumotlar bazasidan o'zingizga kerakli ma’lumotni qidirib topishingiz mumkin va bu ma’lumotlar asosida dorixonada ish yuritish osonlashadi. Albatta, dorixonaga yangi-yangi dorilar kelib turganidek
(dorilar ombori yangilanib turganidek), mos m a’lumotlar bazasi ham
doimo o'zgarib turadi. Bu o'zgarishlarni MS Access programmasi
www.ziyouz.com kutubxonasi
kom pyuter yordamida juda tez amalga oshiradi.
Yuqorida ta ’kidlangan ishlami Access yordamida amalga
oshirishni o ‘rgatish mazkur kitobning asosini tashkil etadi va kitobning
har bir bobi Accessni tashkil etuvchi obyektlaming tavsifini akslantiradi.
Kitobning 1-bobida ma’lumotlar ularning turlari, loyihalash va
m a’lumotlar bazasiga tegishli bir qator tushunchalar keltirilgan.
2-bobda ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemalari, ularning turlari va Access oynasi va menyu elementlari haqida m a’lumot berilgan.
Darslikning 3-bobi jadvallarga, 4-bobi so'rovlarga, 5-bobi formalarga, 6-bobi hisobotlarga bag'ishlangan bo'lib, ular misollar va
rasmlar yordamida yoritilgan.
7-bobda modul va makroslar keltirilgan bo'lib, ulami loyihalash
usullari aniq misollar yordamida tushuntirilgan.
M azkur kitobga talabalarning reyting tizimini tashkil etish va
kerakli m a’lumotlarni olish uchun yaratilgan «REYTING» m a’lumotlar
bazasi disketada ilova qilinadi. Bu sistema Accessni o'rganishni yana
ham osonlashtiradi va shu sohaga to ‘g‘ridan-to‘g ‘ri qo'llash imkoniyatini yaratadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
I bob. MA’LUMOTLAR BAZASI
M azkur bobda m a’lum otlar bazasi haqida filer yuritiladi.
M a ’lum otlar bazasi o ‘zi nima, u qanday yaratiladi? M a ’lum otlar
bazasini loyihalash deganda nimani nazarda tutish kerak?
M a ’lum otlarni jadvallarda qay y o ‘sinda saqlash, ularning takrorlanm asligini t a ’m inlash kabi bir qator tushunchalar keltiriladi.
Kitobning kirish qism ida ta ’kidlanganidek, m a’lum otlar bazasi narsalar yoki predm etlar om bori emas, balki om bordagi predm etlar
haqidagi m a’lum otlam ing sistem alashtirilgan m a’lum bir strukturasidir. Bu strukturada nafaqat predm etlar, balki insonlar haqidagi
m a’lum otlar ham bo'lishi m umkin. M asalan, kadrlar bo'lim idagi
xodim lar haqidagi m a’lumot, o'qishga kirayotgan abiturientning
shaxsiy varaqasi yoki shifoxonadagi har bir bem or uchun
to 'ldiriladigan kasallik tarixi varaqasi va h.k.
M a’lum otlar bazasini yaratishda eng muhim narsalardan biri loyihalash. Yaxshi loyihalangan m a’lum otlar bazasi tejamli, puxta
b o ‘lib,
m a’lum otlarning
takrorlanm asligini
va
un d an
boy
m a’lum otlar olish im konini yaratadi. Siz qurayotgan uyingiz uchun
aw a lo loyiha tayyorlaysiz. Loyihani tajribali m utaxassis ustalardan
so ‘rab olasiz. Natijada, siz qurgan uy puxta, ko 'rk am b o 'lad i va
en g asosiysi kam m ablag' sarflanadi, lekin uning foydali xonalari
k o 'p ro q b o ‘ladi.
M a’lum otlar bazasini qurish ham xuddi uy qurishdek gap. Avval,
uni
loyihalash
kerak,
Loyihalashda
qanaqa
turdagi
m a’lum otlarning bo'lishi va bu m a’lum otlardan qanday foydalana
olish ju d a m uhim dir. C hunki biror loyiha asosida qurilgan uyni
buzib, qaytadan qurish qanchalik qim m atga tushishini ta sa w u r
qilamiz, albatta. X uddi shuningdek, m a’lum otlar bazasining loyihasi
yoqm asa yoki loyihaning ayrim elem entlarini o'zgartirishga ehtiyoj
tu g ‘ilsa, bu ishni A ccess osongina amalga oshiradi, faqatgina ayrim
m a'lum otlar y o ‘qolishi m umkin. Bundan hech cho'chim aslik kerak.
Q ilingan ayrim xato va kam chiliklar sizga keyingi loyihalarning
puxta b o iis h i uchun dars vazifasini bajaradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
1.1. Ma’lumotlar bazasi nima?
M a’lum otlar bazasi - bu m a’lum otlar (inform atsiyalar)ni
saqlash uchun m o‘ljallangan tashkiliy struktura. M a’lum otlar bazasi
elektron saqlash va qayta ishlash vositalariga b o g 'liq bo'lishi shart
emas.
KundaliK turm ushda juda к о ‘р m isollar mavjud:
1. Yon daftaringizdagi do'stlaringizning ism i-sharifi va ular­
ning telefon raqam lari.
2. D ekanatdagi talabalar ro‘yxati va ular to ‘g ‘risidagi
m a’lumotlar.
3.
K adrlar bo'lim idagi ishchilar va ular haqidagi m a’lum otlar
(shaxsiy varaqalari).
4. O m bordagi tovarlam ing nomlari, ularning soni, narxi va
h.k.
5.
DAN idorasidagi m ashinalar haqida m a’lumot, ularning
egalari, nom erlari va h.k...
6. Telefon raqam lari va ular egalarining adreslari.
7.
K utubxonadagi Kitoblar va ular haqid agi m a’lumotlar.
8.
D orixonadagi dorilar haqida m a’lumot.
9.
Bank va bank xodim lari haqidagi m a’lumot.
10. R espublikadagi oliy o 'q u v yurtlari haqidagi m a’lumot.
11. Va h.K..
Yuqoridagi m isollardan ko'rinib turibdiki, m a’lum otlar bazasini
har bir sohada ko'rish m um kin ekan. Ayniqsa, hozirgi paytda m uhim m asalalardan biri arxivlardir. Arxivga m a'lum otlarni m a’lum bir
sistem aga solib yozishning o ‘zi m a’lum otlar bazasidir. Undan
kerakli m a’lum otlarni qidirib topish ju d a m ashaqqatli ishlardandir.
Agar shu va shunga o'xshash m asalalar uchun m a ’lum otlar bazasining loyihasi yaratilsa va u kerakli m a’lum otlar bilan to'ldirib
borilsa (Access yordam ida), u holda bizga kerakli m a’lum otlarni
kom pyuter yordam ida daqiqa ichida qidirib topishim iz mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Keling, birinchi misolga qaytaylik. Siz bilgan-bilm agan holda
o'zingiz u ch u n m a’lum otlar bazasini yaratgansiz. Yon daftarchangizga e ’tibor qarating, unda siz o'zingiz uchun e n g sodda
ko'rinishdagi m a’lum otlar bazasini d o ‘stlaringiz va tanishbilishlaringiz haqidagi m a’lum otlar yordam ida tuzib chiqqansiz.
Unda ancha palapartish shaklda yozilgan quyidagi ko'rim shdagi
m a’lum otlarni ko'rishingiz mumkin:
1-misol
23-41-33
Alimov U chqun
162-41-67
Salimov B
Parpiev Ahm ad
65-66-72
Razzoqov Vahob
45-67-52
T urdieva Zilola (Andijondan)
35-43-56
Shu zaylda siz yon daftarchangizni m a’lum otlar bilan to'ldirib
borasiz. U ndagi m a’lum otlar juda palapartish yozilgan, y a ’ni ayrim
yozuvlarda oldin familiya va ism, keyin esa telefon nom eri, ayrim
yozuvlarda faqat ism, so ‘ngra telefon nomeri. Bir xil yozuvlarda
oldin telefon nomeri, so 'n g ra familiya va ism, hattoki esdan
chiqm aslik uchun ayrim tushuntirishlar (Andijon) ham yozib
q o ‘ygansiz. O ’zingiz tuzgan bu m a’lum otlar bazasidan kerakli
m a’lum otni qidirib topishda ancha vaqtingiz sarf b o ‘ladi. Ayrim
hollarda daftarchangizdagi bor m a’lum otni qidirib topolm aysiz
ham. V araqlashga erinasiz. Shundaym i?
Bu qiyinchilikdan qutulish uchun siz endi boshqa k o ‘rinishdagi
yon daftarchadan, y a ’ni alfavit harflari k etm a-ketligida tartiblangan
va har bir v a ra g 'i ikki qism ga chiziq bilan ajratilgan daftarchadan
foydalanasiz. Bu daftarchaga familiyani yozishda siz, albatta, alfavitga e ’tibor berasiz va qidirishda ham fam iliyaning qaysi harfdan
boshlanishiga qarab uni tezda topasiz. Endi, albatta, topasiz (agar
shu m a’lum ot daftarchangizda bo'lsa).
Siz en d i m a’lum otlarni m a’lum bir strukturaga solib
yozganligingizni payqadingiz shekilli va bu struktura sizga
m a’lum otni tezda qidirib topish im konini yaratdi. Buni endi
qo 'rq m asd an m a’lum otlar bazasi deb aytsa bo'ladi. Yashang. M ana,
siz tuzgan m a ’lum otlar bazasi:
www.ziyouz.com kutubxonasi
A
Alimov Yorqin
Axmedov U
Akramov Botir
162-42-56
45-26-23
344567
B
Botirov Nozim
Boltaev Sobir
Bakirov T
67-46-78
123-45-99
567893
Kornilov T
34-35-35
Karimov Sh
Kabirov Ilxom
67-34-23
56-45-56
K
X o ‘sh, sizning m a’lum otlar bazangizda nim alar m avjud va undan nim alarni topish m um kin? K o'rinib turibdiki, undan familiyani
yoki telefon nom erlarini, yoki familiya va telefon nom erini topishingiz m umkin. Juda ham kam m a’lum ot to'g 'rim i? M agazinda
yoki om borda narsalar, yoki narsalarning turi qanchalik k o ‘p
bo'lsa, undan xarid qiladigan narsalarim iz ham shunchalik k o 'p
bo'ladi. X uddi shuningdek, m a’lum otlar bazasi qanchalik to ‘liq
bo'lsa, undan shunchalik k o ‘p m a’lumot olishimiz mumkin.
M a’lum otlar bazasining m agazin yoki om bordan farqi shundaki, siz
m agazindan narsa xarid qilganingizda m agazindagi narsalar kamayib boradi (shuning uchun ham m agazinni shu narsalar bilan
to id irib turishadi), ammo m a’lum otlar bazasidan m a’lum ot olganingizda u kam aym aydi. M a’lum otlar bazasini faqat yangi
m a’lum otlar bilan to ‘ldirib turish m umkin, bu esa sizga yanada
yangi m a’lum otlar olish imkonini tug'diradi.
Y uqoridagi m isollardan ikkinchisini k o ‘raylik, y a ’ni d ekanatlardagi talabalar haqidagi m a’lumot. H ar bir talaba uchun dekanatlarda shunchalik k o 'p m a’lum otlar to ‘planadiki, hatto uni qayta
ishlash uch u n kam ida ikkita-uchta uslubchilar ish olib boradilar.
Buni har bir dekan juda yaxshi biladi. Respublikam izda juda k o 'p
o 'q u v yurtlari m avjud va ularda talabalar haqidagi m a ’lum otlar
turli-tum an ko'rinishda to 'p lan ad i (har bir o 'q u v yurtining xususi-
www.ziyouz.com kutubxonasi
yatlariga qarab). O uyida Jahon iqtisodiyoti va diplom atiya universiteti m isolida keltirilgan m a’lum otlar bazasining eng sodda
k o ‘rinishi tasvirlangan.
2-misol
M a’lum otlar bazasini jadval shaklida tasvirlaymiz.
t /r
F.I.Sh.1
Fakul- Kurs
Guruh
tet
Qaysi
l.I-ja d v a l
O ’rtacha
viloyatdan
reyting
bali
1
Tolipov E.
XIM5
3
0-la-00
Andijon
92
2
Ahmedov N.O.
XX3
1
1-la-02
Samarqand
84
3
Sobirov K.G.
XM4
1
3-2a-02
Toshkent
88
4
Parpiyev R.O.
XIM
2
0-5a-01
Buxoro
79
5
M ansurov G.Sh.
XX
5
l-2a-98
Toshkent
80
6
Nosirov V.A.
XX
1
l-5a-02
Sirdaryo
93
7
Valiyev A.E.
XM
2
3-3a-01
Farg'ona
81
8
Sattorov X.A.
XIM
1
0-6a-02
Toshkent
90
9
M ahsudov P.O.
XM
3
3-4a-00
Namangan
82
10
Shamsiyeva K.N.
XIM
1
0-7a-02
Xorazm
84
Bu ro'yxatni universitetda nechta talaba b o ‘Isa, shuncha davom
ettirish m um kin. Hozir biz uchun uning nechtaligi emas, balki
m a’lum otlar bazasining strukturasi va undagi m a’lum otlarning turi
muhimdir, M azkur m a’lum otlar bazasida yetti xildagi m a’lum otlar
mavjud b o ‘lib, ular quyidagilardan iborat:
1 Familiyalar ixtiyoriy olingan.
2 Xalqaro iq tisod iy munosabatlar.
3 Xalqaro huquq.
4 Xalqaro munosabatlar.
www.ziyouz.com kutubxonasi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Talabaning tartib nomeri.
Talabaning familiyasi, ismi va sharifi.
Talabaning qaysi fakultetda o'qishi.
Talabaning qaysi kursda o'qishi.
Talabaning guruh nomeri.
Talaba qaysi viloyatdan ekanligi.
Talabaning o'rtacha reyting bali.
Biz tuzgan bu m a’lumotlar ma’lum bir sistemaga solib yozilgan,
jadvalning har bir ustunida q a t’iy bir turdagi m a'lum otlar
tasvirlangan. Jadvalning har bir satridagi m a’lumot faqat bitta
talabaga
tegishlidir.
Shu
shaklda
tuzilgan
ma'lumotlarni
ma'lumotlar bazasi deb atash mumkin. Ammo jadvalda keltirilgan
m a’lumotlar juda kam. Sizda yana bir qancha m a’lumotlar kiritish
haqida fikr tug'ilishi tabiiy. Jadvalning ustunlariga yangi
m a’lumotlar kiriting, masalan, talabaning tug'ilgan yili, stipendiya
miqdori, mutaxassisligi, budjetda yoki kontraktda o'qishi va h.k.
Bu yangi ma’lumotlar har bir talabani (yoki obyektni) yana ham
to'liqroq aniqlaydi. Jadvalning har bir katagida, albatta, m a'lum ot
bo'lishi shart emas, biror bir paytda sizda biror obyektning m a’lum
bir tomonini aniqlovchi ma'lumot bo'lmasligi ham mumkin. Uni
keyinchalik yozib qo'ysa bo'ladi. Yuqoridagi jadvalda keltirilgan
ma'lumotlar bazasida keltirilgan m a'lum otlardan uchta narsaga
e'tibor qarating, chunki bular keyinchalik m a’lumotlar bazasini
boshqarish sistemasida (Accessda) ishlashingizda muhim rol
o'ynaydi. Bular quyidagilar:
> jadval ustunlarida yozilgan ma'lumotlar turlarining har xilligi;
> jadvalning bir ustunida yozilgan m a'lum ot turining bir xilligi;
> jadval satrida yozilgan barcha ma'lumotlar bitta obyektga tegishliligi.
Endi uchinchi misolga e'tibor qarataylik. Ishga kirmoqchi
'kjan har bir xodim kadrlar bo'limiga uchrashishi va shaxsiy va*o'ldirishi shartligini biladi. Shaxsiy varaqa m a'lum bir for' lib, unda har bir shaxs haqida m a’lumot to'planadi. Sizga
n'lishi uchun quyidagi k o ‘rinishdagi formaui olamiz:
www.ziyouz.com kutubxonasi
3-m isol
S h a x siy varaqa
Rasm uchun
FaimliyasL
Ismi
O tasining ismi
M illati
Jinsi
T ug'ilgan
M u taxassisligi
vili
Respublika
T ug'ilgan joyi:
V ilovat vo k i shahar
Tuman
K o‘cha
Respublika
V ilovat voki shahar
Tuman
K o'cha
Turar joyi:
O avsi olivcrohni aach on tuaatqan
Pasport
Seriya
O achon va kim tom onidan berilaan
To'ldirilqan kuni
Imzo
Har bir ishga kiruvchi bu formani tcfldirganda o'zi hm a ’lumot yozadi va shu tariqa kadrlar b o ;limida ma'lumotlc>
tashkil topadi. Bu m a ’lumotlar bazasida ishchilar
ma'lum otlar to'planib, keyinchalik undan kerakli m a ’1
www.ziyouz.com kutubxonasi
yoki to 'ldirib boriladi. M azkur m a’lum otlar bazasiga e ’tibor bersak,
unda biz oldingi m isollarda uchram agan yangi m a’lum otni uchratdik. Bu rasm dir. Demak, m a’lum otlar bazasidagi m a’lum otlar turlitum an b o 'lish i m um kin ekan. Hozirgi zam on kom pyuterlari bu xildagi m a’lum otlarni ham xotirasida saqlash im koniyatiga ega.
Bunga, Siz kom pyuter bilan m uloqot paytida ishonch hosil qilgansiz.
Yana bir m isolga e ’tiboringizni qarataylik. O m bor uchun
m a’lum otlar bazasini yaratishga harakat qilaylik. O m bordagi narsalarning nom ini N1, N2, N3, ... va shu narsalarni ishlab chiquvchi
firm alarning nom larini FI, F2, F3, ... ko'rinishda yozaylik. Qulaylik
uchun m a’lum otlar bazasini jadval shaklida tasvirlaymiz.
4-misol
2.
3.
4.
Omborda bor yoki
uchun so'm da)
1000
kg
500 t.
ha
F2
850
kg
600 t
y o ‘q
F2
120
metr
5000 m.
ha
F3
150
m et r
1000 m.
ha
N2
N3
N4
form asi
y o 'q lig i
FI
Zaxirasi
N1
Tarqatish
Firma
1.
Tovar nom i
T /r
Narxi (bir-birligi
1.2-jadval
F4
350
dona
6000 d.
ha
FI
200
dona
4000 d.
y° q
F3
5000
quti
500 k.
ha
F5
4500
quti
4000 k.
ha
F6
4000
quti
0 k.
y°q
F7
5000
quti
4500 k.
ha
www.ziyouz.com kutubxonasi
Jadvalni xohlagancha davom ettirish m umkin, chunki om borda
kam ida yuz xildan ortiq narsalar b o ‘ladi. Biz uchun m uhim i jadvaldagi narsalarning sonida emas, balki ularning yozilish strukturasida. Jadvaldagi m a’lum otlarga e ’tibor bersak, unda bir xil nom li
narsalarning bir qancha firmalarda ishlab chiqarilganligini ko'ram iz.
O m borchi uch u n balki shu ko'rinishda m a’lum otlar bazasini
yaratish m uhim dir, chunki u har bir tovarning qaysi firm alarda ish­
lab chiqarilishini, ularning narxi va zaxirasi qanchaligini birpasda
aniqlaydi. Ammo m a’lum otlar bazasini boshqarish sistem alari bilan
ishlash jarayonida bu k o ‘rinishdagi m a’lum otlarning loyihasini
tuzishda m a’lum bir qoidalarga e ’tibor berishga to ‘g ‘ri keladi. Bular bilan keyingi boblarda tanishamiz.
O ’ylaym anki, Sizda m a’lum otlar va m a’lum otlar bazasi haqida
ayrim tushuncha va tasaw u rlar hosil bo'ldi. Q olgan m isollar uch u n
yoki o ‘zingiz xohlagan m asalalar uchun m a’lum otlar bazasini u
yoki bu k o ‘rinishda yaratishga harakat qiling. Keyingi b o ‘lim larda
m a’lum otlar bazasining turlari va ularni loyihalash ustida fikr yuritamiz.
1.2. Ma’lumotlar bazasining turlari
Y uqoridagi m isollardan k o ‘rinib turibdiki, m a’lum otlar turli
ko'rinishda bo'lishi m um kin ekan. Q anchalik turli-tum an bo'lishidan q a t’i nazar, ularni uchta guruhga ajratish m um kin. Bu guruhlar
quyidagicha nom lanadi:
• daraxtsim on m a’lum otlar bazasi;
• tarm oq ko'rinishidagi m a’lum otlar bazasi;
• relatsion (jadval) ko'rinishdagi m a’lum otlar bazasi.
Bularni m isollarda ko'rib chiqamiz.
Daraxtsimon ma’lumotlar bazasi
D araxtsim on m a’lum otlar bazasi sizga inform atika kursidan
m a’lum b o 'lg a n Norton kommanderda kataloglar strukturasini
daraxtsim on k o 'rinishda tasvirlash misol b o 'la oladi. Uni quy id a­
gicha tasvlrlash m um kin (1.1-rasm):
www.ziyouz.com kutubxonasi
Norton Commander
1.1-rasm.
Xuddi shuningdek, 4-misolni ham daraxtsimon ko'rim shda tasvirlash mumkin. Ayrim hollarda m a’lumotlar bazasini bu ko'rinishda tasvirlash foydalanuvchi uchun ma’lum qulayliklar tug'diradi. Bunga, Siz
N orton program m asida ishlaganingizda ishonch hosil qilgansiz.
Ayniqsa, ichm a-ich joylashgan (qism) kataloglarni daraxtsimon k o 'ri­
nishda tasvirlash foydalanuvchiga qulayliklar tu g ‘diradi. Shuningdek,
daraxtsim on m a’lumotlar bazasini Windows bilan ishlaganda ham
ko'rgansiz. PUSK menyusi yoki PROVODNIK bilan ishlaganingizda
bunga amin bo'lgansiz.
Tannoq ko'rinishidagi ma’lumotlar bazasi
Bu k o ‘rinishdagi m a’lum otlar bazasiga internet tarm o g 'i misol
b o ‘la oladi. Internetda m a’lum ot m a’lum bir protokol asosida yoziladi va shu protokol asosida barcha internetga ulangan kom pyuterlar uni o'qiydi. M a’lum otlar bazasi esa bir-biridan uzoqda joylash­
gan serverlarda (kom pyuterlarda) saqlanadi. Bu turdagi m a ’lum otar bazasini quyidagi rasm da ko'rish m um kin (1.2-rasm):
www.ziyouz.com kutubxonasi
TARMOQ
Mijoz
1.2-rasm.
R elatsion (jadval) k o ‘rin ish d a g i m a ’lu m o tlar bazasi
Relatsion yoki jadval ko'rinishdagi ma'lumotlar bazasi hayotda
keng q o ila n a d ig a n m a ’lumotlar bazasi bo'lib, A ccess ham relatsion
m a’lumotlar bazasi bilan ishlaydi. Relatsion m a’lumotlar bazasi - b u
shunday m a ’lumotlar bazasiki, unda m a ’lumotlar ikki o'lchovli jadvallarda saqlanadi va ular o ‘rtasida o ‘rnatilgan b o g ’lanish qayta
ishlash samaradorligini oshiradi hamda bir xil m a ’lumotlarning takrorlanishini (dublirovanie) kamaytiradi.
Relatsion m a ’lumotlar bazasi maydon (ustun) va yozuv (qator)
dan tashkil topgan (1.3-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
Relatsion m a’lum otlar bazasining k o ‘rinishi:
s
A
T
R
L
A
R
USTUNLAR
1-m aydon | 2-m aydon | 3-m aydon |4-m aydon
1- yozuv
2345-
yozuv
yozuv
yozuv
yozuv
1.3-rasm.
M aydon - m a’lum otlar bazasida saqlanadigan obyektning bitta
param etrini (xarakteristikasini) kiritish uchun m o‘ljallangan jad valning elem enti (ustuni). Bitta m aydonning barcha elem entlari
faqat bir turli m a’lum otlarni saqlaydi. Yozuv - m a’lum otlar bazasiga tegishli biror obyekt haqida axborot beruvchi (bir qatorda
yozilgan) barcha m aydonlar majmui. Bu holda jadvalning asosini
satr va ustunlar tashkil etadi. H ar bir satr biror obyekt haqidagi
m a’lum otlardan iborat bo'lib, yozuv (zapis) deb ataladi. H ar bir ustun bir xil tu rd ag i m a’lum otlardan iborat b o ‘lib, m aydon (polya)
deyiladi.
Bunga misol qilib, dekanatdagi talabalam ing ro'yxati tuzilgan
2-misolni (ma’lumotlar bazasi) olish mumkin. H ar bir satrda joylashgan m a’lumotlar aniq bir talabaga tegishli boiib, ular mos ravishda
talabaning tartib nomerini, familiyasini, ismini, sharifini, qaysi fakultetda o'qishini, kursini, guruhini, talaba qaysi viloyatdan kelganligini va uning o'rtacha reyting balini aniqlaydi. Har bir ustundagi
m a’lumotlar bir xil turda b o ‘lib, ularning turi quyidagichadir:
1.3-jadval
Ustun nomi
№
F.I.Sh.
Fakultet
Kurs
G uruh
Viloyat
Reyting bali
Ma’lumot turi
Butun
M atn
M atn
Butun
M atn
M atn
Butun
j
Г;
www.ziyouz.com kutubxonasi
Jadvaldan k o ‘rinib turibdiki, bir qancha m aydonlarning turlari
bir xil bo'lishi m um kin ekan. Ko‘p hollarda obyektni aniqlovchi
param etrlar soni juda ham ko'payib, jadvalni to ‘ldirish va uni
o ‘qish
m urakkablashib
ketadi.
Bu hollarda
m a’lum otlarni
bo'laklarga bo'lish va bir nechta jadvallardan foydalanish
m aqsadga m uvofiqdir. Accessda bir paytda bir qancha jadvallardan
foydalanish va ularni o ‘zaro b o g ‘lash im koniyati mavjud. Bu holda
m a’lum otlam ing takrorlanishi kabi ayrim kam chiliklardan xoli
bo'lam iz. Bu ishlarni qanday am alga oshirish keyingi bo'lim larda
aniqlanadi. Siz o'zingiz o'ylagan yoki yuqorida keltirilgan m isollarning jadval ko'rinishidagi m a’lum otlar bazasini yarating.
1.3. Ma’lumotlar bazasini loyihalash
Siz yuqoridagi bo'lim lardan m a’lum otlar bazasi nim a va u
qanaqa k o 'rinishda bo'lishi m um kinligi haqida m a’lum tushuncha
va tasa w u rlarg a egasiz. M a’lum otlar bazasini yaratishdagi en g m uhim tushunchalardan biri uni loyihalashtirishdir. Keyingi barcha
m ulohazalarim iz relatsion ko'rinishdagi m a'lum otlar bazasiga tegishli bo'ladi.
M a’lum otlar bazasini loyihalashtirishning dastlabki bosqichida
m a’lum otlar bazasini yaratishning maqsadini, uning asosiy funksiyalarini va u n d a saqlanadigan m a’lum otlarni aniqlab olish zarur.
Ya’ni m a’lum otlar bazasi jadvallarining asosiy mavzuini va jadval
m aydonlarida saqlanadigan axborotlarni aniqlab olish zarur.
M a ’lumotlar bazasi u bilan doimiy ishlovchilarning talablariga
muvofiq bo'lishi kerak. Buning uchun mavzularni, m a ’lumotlar b a ­
zasi chiqarib beradigan hisobotlarni aniqlab olish, ma'lum otlarni
yozishda qo'llanayotgan formalarni tahlil qilib chiqish, yaratilavotgan m a’lumotlar bazasini unga o'xshash yaxshi loyihalashtirilgan
m a’lumotlar bazasi bilan taqqoslash lozim.
M icrosoft A ccessda jadval, furma va boshqa obycktlarni hosil
qilishdan oldin m a ’lumotlar bazasining tuzilishini aniqlab olish za­
rur. M a'lum otlar bazasining tuzilishi qancha yaxshi b o ‘Isa,
m a’lumotlar bazasi ham barcha talablarni qanoatlantiruvchi va
samarali bo'ladi. Loyihalashda ikki bosqich bo'lishi mumkin:
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dastlabki
“kompyutersiz”
bosqichlar
• Masalaning aniq q o ‘yilishi. M a’lumotlar bazasini
qurishning maqsadini aniqlash. Masalalarni oydinlashtirish.
• M a’lumotlar
bazasiga
qanaqa
ma’lumotlam i
kiritish.
• Masalalar bajarilishining ketma-ketligi.
• M a’lumotlarni tahlil qilish. M a’lumotlar bazasini
o'zida saqlovchi jadvalni aniqlash.
• M a’lumotlar bazasida m a’lumotlaming takrorIanmasligini ta ’minlash.
• M a’lumotlarning
tizimini,
jadvaldagi
kerakli
maydonlami va ular o'rtasidagi o ‘zaro aloqani
aniqlash.
• M a’lumotlar bazasidan qanaqa ma’lumotlar talab
qilinishini aniqlash.
Ishning
“kompyuterga
bog‘liq”
bosqichlari
• Ilovaning maketini va foydalanuvchi interfeysini
ishlab chiqish.
• Ilovaning tashkil qilinishi.
• Tekshirish va mukammallashtirish. MS Accessda
tahlil qilish vositalaridan foydalanish.
Ma’lumotlar bazasi uchun zarur jadvallami aniqlash
M a’lum otlar bazasini loyihalashtirishda jadvallam i ishlab
chiqish m urakkab bosqichlardan biridir. Jadvallam i loyihalashti­
rishda
um um an
MS A ccessdan foydalanish shart emas.
M a’lum otlar bazasining strukturasini, aw alo, q o g ‘ozda qilib olgan
m a’qul. Jadvallam i loyihalashtirishda quyidagi asosiy prinsiplarga
am al qilish m aqsadga muvofiq:
• Jadvaldagi m a’lumot takrorlanm asligi kerak. Jadvallararo
ham takrorlanishlar b o ‘lmasligi zarur.
• A gar m a’lum bir axborot faqat bitta jadvalda saqlansa, uni
o ‘zgartirish ham faqat bitta joyda am alga oshiriladi. Bu esa ishning
yanada sam arali b o ‘lishini ta'm inlaydi ham da m a’lum otning turli
jadvallarda muvofiq kelm ay qolishining oldini oladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
• H ar bir jadvalda faqat bitta m avzudagi m a’lum otlar saqlanishi
kerak. H ar bir m avzuga oid m a’lum otlar bir-biriga b o g ‘liq
bo'lm agan jadvallarda saqlansa, ularni qayta ishlash osonroq
b o ia d i. M asalan, m ijozning manzili va buyurtm asi alohida jadval­
larda saqlansa, buyurtm a haqidagi m a’lum ot o ‘chirilgan taqdirda
ham, mijoz haqidagi m a’lum ot m a’lum otlar bazasida saqlanib
qoladi.
• Jadvaldagi zaruriy m aydonlarni aniqlash. H ar bir jadvalda
alohida m avzuga oid m a’lum otlar saqlanadi, jadvalning har bir
m aydonida esa jadvalning m avzuiga oid alohida axborotlar saqla­
nadi. H ar bir jadval uchun m aydonlarni aniqlashda quyidagilarni
e ’tiborga olish zarur:
>
har bir m aydon jadval mavzui bilan bo g 'liq bo'lishini;
>
jadvalga kiritilayotgan m a’lum otlar biror ifodaning natijasi b o ‘lmasligini;
>
jadvalda barcha kerakli m a’lum otlar m avjud bo'lishi zarurligini;
>
m a’lum otlarni im koni boricha kichik m antiqiy birliklarga
ajratish kerakligini (masalan, “F.I.Sh.” degan um um iy m aydon
emas, balki “Fam iliyasi”, “Ismi” va “Sharifi” m aydonlari).
Har bir maydonga yagona qiymat berish
MS Access turli jadvallardagi m a’lum otlam i b o g 'lay olishi
uchun
(masalan,
mijoz va
uning
buyurtm alari
haqidagi
m a’lum otlam i) har bir jadval shu jadvaldagi har bir yozuvga alo­
hida (individual) qiym at beruvchi m aydon yoki m aydonlar
m ajm uyiga eg a bo'lishi zarur. Bunday m aydon yoki m aydonlar
m ajmuyi asosiy kalit hisoblanadi.
Jadvallararo bog‘lanishni aniqlash
M a’lum otlarni jadvallarga taqsim lab va asosiy m aydonlarni
aniqlab b o 'lg an d a n so'ng, turli jadvallardagi m a’lum otlarni
bog'lovchi sxem ani tanlab olish zarur. Buning uchun jadvallararo
bog'lanishni belgilab olish kerak,
Ma’lumotlami qo‘shish va ma’lumotlar bazasining bosbqa
obyektlarini yaratish
www.ziyouz.com kutubxonasi
Jadval strukturasi q o ‘yilgan talablarga javob b ergandan so ‘ng,
m a’lum otlarni kiritish, s o ‘ngra istalgan so‘rov, forma, hisobot,
m akros va m odullarni hosil qilish m umkin.
Umuman, ham m a m a’lum otlar jadvallarda saqlanadi. Accessda
jadvallar ishlatilishiga qarab uch turda bo'ladi. Ular quyidagilardir:
1) asosiy jadvallar;
2) m a’lum otli jadvallar;
3) yordam chi jadvallar.
Buni m isollarda ko'rib chiqamiz. Bu misol uchun m a’lum otlar
bazasi 1.1-jadvalda keltirilgan (1.4-jadval).
t/r
F.I.Sh.
Fakul-
Kurs
Guruh
tet
1
2
3
4
5
Oaysi
1.4-jadval
O'rtacha
viloyatdan
reyling
6
7
bali
1
Tolipov E.
XIM
3
0 - la-00
Andijon
92
2
Ahmedov N.O.
XX
1
1-la-02
Samarqand
84
3
Sobirov K.G.
XM
1
3-2a-02
Toshkent
88
4
Parpiyev R.O.
XIM
2
0-5a-01
Buxoro
79
5
Mansurov G.Sh.
XX
5
l-2a-98
Toshkent
80
6
Nosirov
V .A .
XX
1
l-5a-02
Sirdaryo
98
7
Valiyev A.E.
XM
2
3-3a-01
Farg'ona
81
8
Sattorov X.A.
XIM
1
0-6a-02
Toshkent
90
9
Mahsudov P.O.
XM
3
3-4a-00
Namangan
82
10
Shamsiyeva K.N. XIM
1
0-7a-02
Xorazm
84
1.4-jadvalni asosiy jadval sifatida qabul qilamiz. Ammo bu jadvalning uchinchi, beshinchi va oltinchi ustunlarida (4-ustunni
e ’tiborga olm aganda) takrorlanishlarni ko'rishim iz m um kin. Ya’ni
fakultetlar soni uchta bo'lishiga qaram asdan ular k o 'p m arta tak-
www.ziyouz.com kutubxonasi
rorlanadi. X uddi shuningdek, 6-ustunda viloyatlar nom i ham takrorlanadi. Endi faraz qiling, m a’lum otlar bazasida talabalar soni
m ingdan ortiq b o 'lsa (amalda shunday ham b o ‘ladi), u holda takrorlanishlar soni yana ham ortadi. Bu m a’lum otlar bazasini
to'ldirish u ch u n k o ‘p vaqt talab etsa, ikkinchidan, xatoliklarga y o ‘l
qo'yilishiga olib keladi. U ndan tashqari, m a’lum otlarni t o ‘ldirish
jarayonida siz «Х1М» so'zining o ‘m iga «Xim» yoki «xim»,
«Sam arqand» so'zining o 'rn ig a «SAMARQAND» va h.k. yozib
yuborishingiz m umkin. Siz va m en uchun bu so ‘zlarning m a’nosi
bir xil b o 'lishiga qaram asdan, kom pyuter uchun ular boshqaboshqa so 'zlard an iboratdir. G o'yoki kom pyuter itchun «Х1М»,
«Xim» va «xim» nomli uchta fakultet mavjud, xuddi shuningdek,
«Sam arqand» va «SAMARQAND» nomli ikkita viloyat paydo
bo'ladi.
A gar siz «Х1М» fakultetida o'qiydigan talabalarning ro'yxatini
kom pyuter yordam ida, y a ’ni Accessda hosil qilm oqchi b o ‘lsangiz, u
holda sizning ro'yxatingizga «Xim» va «xim»da o 'q iy d ig an tala ­
balar kirm aydi. Vaholanki, ular ham shu fakultetning talabalaridir.
Shu kabi m uam m olar viloyatlar uchun ham yuz berishi ehtim oldan
xoli emas.
Faraz qilaylik, rektorning buyrug'i bilan biror fakultetning
nomi o ‘zgardi. U holda siz m a’lum otlar bazasida shu fakultet nomi
necha m arta uchrasa, shuncha m arta o ‘zgartirishingizga to 'g 'ri k e ­
ladi. Shunga o'xshash bir qator m uam m olar m avjudki, bular
m a’lum otlar bazasi bilan ishlashni ancha m urakkablashtiradi. Bu
m uam m olardan qutulishning y o ‘li bormi? Bor, albatta. Buning
uchun m a’lum otli jadvallardan foydalanish kerak bo'ladi. Asosiy
jadval bilan m a’lumotli jadvallarni o'zaro bog'lash va birgalikda
ishlatish A ccessda juda yaxshi yo'lga qo'yilgan. M a’lum otli jadval­
lardan foydalanish yuqoridagi m uam m olarga o 'z -o 'z id a n chek
qo'yadi. X o'sh, m a'lum otli jadval nima va unda qanaqa
m a’lum otlar saqlanadi. Um uman, m a’lumotli jadvallarga asosiy ja d ­
valda takrorlanishi m um kin b o 'lg an m a’lum otlarni kiritish
m aqsadga muvofiqdir. Yuqoridagi misol uchun birinchi m a’lumotli
jadvalga fakultetlarni kiritamiz:
www.ziyouz.com kutubxonasi
1.5-jadval
Fak kodi
1
2
3
Fak nomi
XIM
XH
XM
1.5-jadval ikki u stundan iborat ek an (ko‘p hollarda m a ’lumotli
jadvallar ikki ustu n d an iborat bo'ladi). Birinchi ustunda fakultetga
mos qo'yilgan raqam (kod) va ikkinchi ustunda mos fakultetning
nomi. Kod har doim ham natural sonlar bo'lishi shart em as.
X uddi shuningdek, viloyatlar uchun ham m a’lum otli jadval
tuzish m umkin. U ning ko'rinishi quyidagicha bo'lishi m um kin (1.6jadval):
1.6-jadval
Yil kodi
Viloyatlar
1
Toshkent sh
2
Toshkent
3
Samarqand
4
Sirdaryo
5
Jizzax
6
Buxoro
7
Navoiy
8
Qashqadaryo
9
Surxondaryo
10
Farg'ona
11
Andijon
12
Nam angan
13
Xorazm
14
Ooragalpog'iston
www.ziyouz.com kutubxonasi
Struktura jihatidan
Faqat ular m a’lum otlar
jihatdan farq qilar ekan.
nomi orqali quyidagicha
bu jadval ham oldingisiga o 'x sh a r ekan.
soni (yozuvlar) va m a’lum otlam ing tarkibi
Bu ikki jadvalni shartli ravishda m aydonlar
tasvirlash mumkin:
Fakultet jadvali
Fak_kodi
Fak nomi
Viloyat jadvali
Vil_kodi
Viloyatlar
Asosiy jadvalda (1.4-jadval) fakultet va viloyat ustunlarida mos
fakultet va viloyatlarning o'rniga ularning kodini qo'yib chiqamiz.
U holda asosiy jadvalning k o ‘rinishi quyidagicha bo'ladi (1.7-jadval).
t/r
F.I.Sh.
Fakul­
tet
Kurs
Guruh
1
2
Tolipov E.
Ahmedov N.O.
Sobirov K.G.
Parpiyev R.O.
Mansurov G.Sh.
Nosirov V.A.
Valiyev A.E.
Sattorov X.A.
M ahsudov P.O.
Shamsiyeva K.N.
3
4
3
1
1
2
5
1
2
1
3
1
5
0-la-00
l-la -0 2
3-2a-02
0-5a-01
l-2a-98
l-5a-02
3-3a-01
0-6a-02
3-4a-00
0-7a-02
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
2
3
1
2
2
3
1
3
1
www.ziyouz.com kutubxonasi
Qaysi
viloyatdan
6
11
3
2
6
2
4
10
2
12
13
1.7-jadvaI
O 'rtacha
reyting
bali
7
92
84
88
79
80
98
81
<30
82
84
X uddi shu ishni guruhlar uchun ham qilish m um kin, chunki
ular ham juda k o ‘p m arta takrorlanadi. H ar bir kodning qaysi fa­
kultet yoki qaysi viloyatga mos kelishini biz o'zim iz tu zg an jadvallarga qarab aniqlashim iz m umkin. Access aniqlashi u ch u n asosiy va
m a’lum otli jadvallar orasida b o g ‘lanish bo'lishi kerak. Bu
b o g 'lanish y a ’ni fakultet kodi asosiy jadvalda 1 raqam i bo'lsa, u
m a’lum otli jadvaldagi «Х1М» fakultetiga mos kelishi, x u d d i s h u ­
ningdek, asosiy jadvaldagi 3 raqam li viloyat kodiga «Sam arqand»
viloyati m os kelishi m um kin. Agar asosiy jadvalning 3 -u stu n i (fakultetjni m a’lum otli «Fakultet jadvali» jadvalining «Fak_kodi»
m aydoni bilan va xuddi shuningdek, asosiy jadvalning 6-u stu n i
(viloyat)ni m a’lum otli «Viloyat jadvali» jadvalining «Vil_kodi»
m aydoni bilan mos bog'lanishlarni o'm atsak , u holda Access ham
biz tu sh u n g an d ek tushunadi. Bunga siz Access bilan tanishish
jarayonida ishonch hosil qilasiz. Jadvallar orasidagi o'zaro aloqa
quyidagicha bo'ladi:
Fakultet
jadvali
Fak_kodi
Fak nom i
A sosiy
jadval
Tal kodi
F.I.Sh.
4
Fak kodi
Kurs
Guruh
V il_ k o d i
Reyting
Г ">
4 L _J
V iloyat jadvali
V il k od i
V iloyatlar
1.4-rasm.
1.4-rasm da asosiy va m a’lum otli jadvallarning mos m aydonlari
orasidagi b o g 'lan ish lar keltirilgan. Asosiy jadvalning «Fakultet» va
«Qaysi viloyatdan» nom li m aydonlari
m a’lum otli jadvallarning
mos ravishda «Fak_kodi» va «Vil_kodi» nom li m aydonlari bilan
alm ashgan.
Jadvallar orasidagi bu bog'lanishlarni o'rn atish yuqorida sanab
o 'tilg a n barcha kam chilik va m uam m olarni bartaraf etadi, y a ’ni:
^ jadvallardagi m a’lum otlarning takrorlanishlarini yo'qotadi;
^
h ar xil ko'rinishdagi yozishlarga barham beradi («Х1М»
www.ziyouz.com kutubxonasi
o 'rniga «Xim» kabi yozishlar). Barcha yozuvlar,m a’lum otli jadvalda
qaysi k o ‘rinishda bo'lsa, shu k o ‘rinishda tasvirlanadi;
^ asosiy jadvaldagi biror m a’lum ot
o ‘zgarsa (masalan,
«Х1М» s o ‘zi «МЕО» so ‘ziga alm ashganda), uni mos m a’lumotli
jadvalda bir m arta alm ashtirish yetarli;
^ asosiy jadvalni to ‘ldirish juda tezlashadi va xatoliklarga barham beriladi.
Biz yuqorida asosiy va m a’lum otli jadvallar, ular orasidagi
bog'lanishlarni k o ‘rdik. Jadvallam ing yana bir turi yordam chi ja d ­
vallar b o ‘lib, ular bilan biz sizni keyingi bo'lim larim izda tanishtirib
o ‘tamiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Accessni o'rganish uchun
kom pyuter tili уою дгек alfavitini
bilish
shart
emas.
M atem atikani yaxshi bilish ham
talab etilm aydi
II bob. MA’IUMOTIAR BAZASINI BOSHQARISH
SISTEMALARI (MBBS)
MBBSlar Katta inform atsion m assivlar-m a’lum otlar bazasini
(MB) boshqarish sistemasi b o ’lib, u yangi bazalar sistem asini
yaratishga, uni yangi m a’lum otlar bilan to'ldirishga va tahrir qilishga ham da m a’lum otlarni vizuallashtirishga m o ‘ljallangan vositalar m ajmuyidir.
M a ’lum otlarni vizuallashtirish-ko'rsatilgan om illarga k o ‘ra
m a’lum otlarni tanlash, ularni tartiblash, chiqarish qurilm asiga berish uchun m oslab tahrir qilishdir. M BBClarning bir n echa turlari
mavjud:
Oddiy MBBSlar. Bular laqat bitta inform atsion m assivlar (jadvallar) bilan ishlash im koniyatini beradi, m asalan, shaxsiy
kartoteKa. Ular yordam ida m a’lum otlarni kiritish, qidirish, saralash,
hisobot tayyorlash va h.k. mumKin. Ularga PC-FILE, Reflex, Q&A
misol bo 'lad i
Mukammal MBBSlar. Bular bir paytda bir necha inform atsion
m assivlar bilan ishlash im konini beradi va ular orasidagi
b o g ‘lanishni ta ’minlaydi. O datda, bunday MBBSlarida program m alashtirish im koniyatlari ham mavjud. Ularga Lotus, Paradox,
FoxPro, Dbase, Access, Karat, RIHC va boshqalar kiradi.
Mijoz-server turidagi MBBClar. Ularda m a’lum otlar bazasi
server deb ataluvchi kuchli kom pyuterlarda saqlanadi. Serverga
m a’lum otlar boshqa kom pyuterlardan-m ijozlardan keladi. Ularga
Oracle, MS SQL Server, Informix misol b o ‘ladi.
Biz quyida m ukam m al MBBS lardan biri b o ‘lgan va W indow s
m uhitida ishlaydigan Access m a’lum otlar bazasini boshqarish sis­
tem asi bilan tanishib o'tam iz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
MS Access - funksional to 'liq relatsion MBBS. Access turli
m anbalardan olingan m a’lum otlam i bitta relatsion m a’lum otlar bazasiga birlashtiradi. Tuzilgan formalar, so ‘rovIar va hisobotlar
m a’lum otlam i tez va sam arali yangilash, savollarga javob olish,
kerakli m a’lum otlam i qidirishni tashkil etish, m a’lum otlarni tahlil
qilish, hisobot va diagram m alam i chop etish im konini beradi.
MB da har bir m anbadan kelgan m a’lum ot alohida jadvalda
saqlanadi. Bir necha jadvallardagi m a’lum otlar bilan ishlaganda,
ular o'rtasid a bog'lanish o ‘rnatiladi. M a’lum talablarga javob beruvchi m a’lum otlam i qidirish va tanlash uchun so'rovlar tuziladi.
Shu bilan birga so'rovlar bir vaqtning o'zida bir necha yozuvlarni
yangilash yoki o ‘chirish, m axsus hisoblashlarni bajarish im konini
beradi.
Jadvallarga
m a’lum otlarni kiritish,
ulam i k o 'rish
yoki
o 'zgartirish u ch u n form alardan foydalaniladi. Forma bir yoki bir
necha jadvallardan m a’lum otlam i standart yoki foydalanuvchi tom onidan tuzilgan m aket asosida tanlash va ularni ek ran g a chiqarish im konini beradi.
M a ’lum otlam i tahlil qilish va m a’lum tartibda chop etish
uchun hisobotdan foydalaniladi. M asalan, m a’lum otlarai guruhlovchi va natijalarni hisoblovchi hisobotni tuzish va chop etish
m um kin.
Access quyidagilarni am alga oshirish im konini beradi:
M a ’lum otlarni aniqlash-siz m a’lum otlar bazasida aynan qanday
axborot saqlanishini aniqlashingiz, m a’lum otlarning tizimi va turini
(masalan, raqam va belgilarning soni), shuningdek, bu m a’lum otlar
o'zaro q anday bog'langanligini berishingiz m umkin. Ayrim hollarda
siz m a ’lum otlarni tekshirishning format va xususiyatlarini b eri­
shingiz m um kin.
M a ’lum otlarni qayta ishlash - m a’lum otlarni turli usullar bilan
qayta ishlash m um kin. Ixtiyoriy m aydonni tanlash, filtrlash va
m a’lum otlarni saralash m um kin. M a’^um otlarni u n g a o'zaro
bog langan boshqa m a’lum otlar bilan birlashtirish va yak u n iy natijani hisoblash m umkin.
M a’lum otlarni boshqarish - siz m a’lum otlar bilan tanishish,
ulam i tahrir qilish va yangi m a’lum otlar q o ‘shish uchun kim h uquqli ekanligini ko'rsatishingiz mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
2.1. MS Accessning arxitekturasi
MS Access nuqtayi nazaridan m a’lum otlar bazasi bu yozuvlar
va um um iy m asala bo'yicha o ‘zaro bo g 'lan g an obyektlar
to'plam idir. MS Access — m a’lum otlar bazasini boshqarish sistem asining fayli (kengaytm asi *.mdb) m a’lum otlar bazasi haqidagi barcha axborotlam i o ‘z ichiga oladi.
A ccessda nom ga ega bo'lgan barcha narsalar o b y e k tla r deb
ataladi. A ccessda asosiy obyektlar bo‘lib ja d v a lla r (таблицм ),
so'rovlar (запросм ), form alar (форми), h iso b o tla r (отчетм),
m akroslar (м акроси ) va m odullar (модули) hisoblanadi. O ffise
2000 tarkibiga kiruvchi A ccessda yana bir obyekt kiritilgan b o ‘lib,
uning nom i sa h ifa la r (страници) deb nom langan.
Jadval
So'rov
Forma
M a’lum otlam i saqlash uchun aniqlanadigan va foydalaniladigan obyekt. Har bir jadval m a’lum turdagi axborotlarni o ‘z ichiga oladi, masalan, talabalar haqidagi.
Jadval turli ma’lumotlar, masalan, talabalam ing familiyasi
yoki manzilgohini o'zida saqlovchi maydon (ustun)dan va
yozuv (qator deb ham ataladi)dan iborat. Yozuvda muayyan predm et haqidagi barcha m a’lumotlar yig'ilgan, m a­
salan, Alisher Olimov ismli talaba haqida. Har bir jadval
uchun siz dastlabki kalit (har bir yozuv uchun yagona
qiymat oluvchi bir yoki bir nechta maydon)ni va
ma’lumotlarga kirish tezligini oshirish m aqsadida bir yoki
bir nechta indekslarni aniqlab olishingiz mumkin.
Foydalanuvchiga bir yoki bir necha jadvallardan kerakli
m a’lumotlarni olish imkoniyatini beruvchi obyekt.
So‘rovni tuzishda «конструктор запроса» (namunaga
ko‘ra so‘rov)dan yoki SQL ko‘rsatmalaridan foydalanishingiz mumkin. Siz ma’lumotlarni tanlash, yangilash,
o‘chirish yoki q o ‘shish maqsadida so‘rovlarni tuzishingiz
mumkin. Mavjud bir yoki bir necha jadvallardagi
ma’lumotlardan foydalanib, so'rovlar yordamida siz yangi
jadvallar tuzi-shingiz mumkin.
Asosan
ma’lumotlarni
kiritishga,
ularni
ekranga
chiqarishga yoki ilova ishini boshqarishga m o'ljallangan
obyekt. So‘rov yoki jadvallardan olingan m a’lumotlarni
www.ziyouz.com kutubxonasi
H isobot
M akros
M odul
Sahifa
foydalanuvchi talablariga ko'ra, tasvirlash maqsadida siz
formalardan
foydalanishingiz mumkin.
Shuningdek,
formalami chop etish mumkin. Forma yordamida siz
ayrim hodisalarga javob tariqasida makros yoki
modullarni ishga tushirishingiz mumkin - masalan, aniq
bir ma’lumotlarning qiymati o ‘zgarganida makrosni ishga
tushirishingiz mumkin.
Hujjat tuzishga m o‘ljallangan obyekt. Tuzilgan hujjat
boshqa ilova hujjatiga kiritilishi yoki chop etilishi mum­
kin. Hisobotni printerda chop etishdan oldin ekranda
ko'rib chiqishingiz mumkin.
Bir yoki bir necha harakatning tartiblangan tavsifi bo'lib,
m a’lum bir hodisaga javoban Access bajarishi lozim
bo'Igan harakatdir. Masalan, siz asosiy formadagi biror
elem entni o'zgartirishingizga javoban boshqa formani
ochuvchi makrosni aniqlashingiz mumkin. Boshqa makros
yordamida siz biror maydonda o'zgartirish kiritilganida,
uning qiymatini tekshirishingiz mumkin. Makrosga
kiritilgan harakatlardan birortasining bajarilish yoki bajarilmasligi uchun, makrosga yana qo‘shimcha shartlar
kiritish mumkin. Shuningdek, siz bir makrosdan boshqa
makrosni yoki modul funksiyasini ishga tushirishingiz
mumkin.
Ish jarayonini ancha kichik harakatlarga parchalab va
m akroslar yordamida aniqlanmay qolgan xatolarni topish
imkonini beruvchi programmalami MS Access Basicda
saqlovchi obyekt. Modullar ilovaning ixtiyoriy joyidan
chaqirish mumkin bo'Igan funktsiyalarni o'zida jamlagan
m ustaqil obyektlar bo'lishi ham mumkin. Lekin ular alohida forma yoki hisobotlarga, ularda ro‘y berishi mumkin
b o ‘lgan ayrim o'zgarishlarga reaksiya uchun bevosita
«bog‘langan» bo'lishi mumkin.
M a’lumotlarga
murojaat
qilish
sahifasi
maxsus
k o ‘rinishdagi W eb-sahifa bo'lib, Intem etdagi m a’lum otlam i ko'rish va unda ishlash imkoniyatini yaratadi.
Shuningdek, MS Accessning yoki MS SQL Servem ing
m a’lumotlar bazasida saqlanuvchi m a’lumotlar bilan
qiziquvchilarga tanishish uchun imkoniyat yaratadi.
M a’lumotlarga murojaat sahifasi MS Excel kabi boshqa
m a’lumotlar manbalarini ham o‘z ichiga oladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
2.2. A ccessni ish g a tu sh irish v a A ccess o y n a si
A ccessni ishga tushiiish W indow sning boshqa ilovalarini (program m alarini) ishga tushirishdek am alga oshiriladi. U ning bir
qancha usullari mavjud:
1. ПУСК m enyusi orqali (2.1-rasm).
2. Office paneli orqali.
3. A ccessda tayyorlangan biror faylning ustida sichqonchaning
chap tugm asini ikki m arta bosish orqali.
4. A gar fayl ПУСК m enyusining Д окум ентм bo 'lim id ag i fayllar ro'yxatida b o ‘Isa, uning ustida sichqonchaning chap tugm asini
ikki m arta bosish orqali.
2.1-rasm .
2 .2 -rasm .
U chinchi va to ‘rtinchi usullarda A ccess bilan birga m os fayl
ham ochiladi. Birinchi usulda A ccess ishga tushirilganda ek ran d a
2.2-rasm da tasvirlangan taklif oynasi hosil bo'ladi:
Agar siz birinchi bor m a’lum otlar bazasini hosil qilishni boshlasangiz, Н о в а я б а за данньгхш tanlang.
Agar sizda m a’lum otlar bazasi b o ‘lsa, u holda О ткрьгг б азу
d a n n ix n i tan lan g (Access yuklanganda shu holat aktiv b o ‘ladi).
Agar siz master yordamida ma’lumotlar bazasini yaratmoqchi
bo‘lsangiz, М астера, страницм и проектм база данньгхш tanlang.
Bizda hozircha m a’lum otlar bazasi y o ‘q, shuning u ch u n ham
eng yuqoridagi b o ‘limni tanlaymiz. N atijada, A ccess sizga fayl
www.ziyouz.com kutubxonasi
nomi va u hosil qilinadigan joyni taklif etadi (2.3-rasm). Kerakli
joyni (Папка) va nom ni o'zingizga yoqadigan ko 'rin ish d a oling
(yaxshisi m asalaning qo'yilishiga mos b o ‘lgani m a’qul, masalan,
«Talaba»). 0 ‘ylaym anki, bu ishlarni am alga oshirish uchun sizda
tajriba bor, chunki siz boshqa program m alar bilan ishlab, ancha
tajriba orttirgansiz.
П ап к а:
L J Mo* д ок ун ен ть!
“ 3
'* • f f i l l e
K
£ )Ш ~
Седис .
_ J My W ebs
l Mon видеозаписи
Мои музьпеальнье записи
•^ЧМои рисуики
Ш*1
|сЬ2
1. Kerakli joini tanlang
сЬЗ
|db 4
jdbS
|dbe
2.Nom tanlang
3. Shu yem i bosing
й^яфайпв; |ВГ
L*" Файла:
“3 S f
jBasbi данньос Mfcrosoft Access
2.3-Tasm.
2.3-rasm dan k o ‘rinib turibdiki, Access sizga o ‘zi ham nom ta k ­
lif etadi (dbl, db2 va h.k.). Xohlasangiz, bu nom larni qoldirishingiz
ham m um kin. Yaxshisi, o'zgartirganingiz m a’qul. Ammo fayl nomi
nima bo 'lish id an q a t’i nazar, uning kengaytm asi .mdb (masalan,
Talaba.mdb) k o 'rinishda bo'ladi. Siz Создать tugm achasini bosishingiz bilan ekranda m a’lum otlar bazasining oynasi paydo bo'ladi
(2.4-rasm). 2.4-rasm da keltirilgan oyna A ccessning m arkaziy oynalaridan biri b o ‘lib, barcha boshqarishlar shu yerdan am alga
oshiriladi, g o ‘yo bu joy A ccessning boshqarish pultidir. H aqiqatan
ham shunday, siz bunga m a’lum otlar bazasini yaratish jarayonida
ishonch hosil qilasiz. Windows 95 uchun m o'ljallangan A ccessda
va uning keyingi versiyalarida bu oynaning ko'rinishi biroz farq
qiladi (2.5-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
2.4-rasm.
ЛШж1
aP db2 : б а э а д а н н и х
ШИ Т абл ш ь! J ggl Ja n p o c b i |
Э
Ф орм ь! j
Н
итчеть! |
Q
Макрось< |
М оаули | *
ЬО
МСГР^'Т.1Г;
__J
Гл^дяП !
I
2.5-rasm.
A ccessning qaysi bir obyektini (jadval, so‘rov, forma, hisobot,
sahifa, m odul va makros) hosil qilm oqchi b o ‘lsangiz, shu nomli
bo'lim ni faollashtiring. Hozir sizda bu b o ‘limlar b o ‘sh. M a ’lum otlar
bazasi hosil b o ‘la borishi bilan, bu b o ‘lim larda jadvallarning,
s o ‘rovlarning va h.k. ro'yxati paydo bo'ladi. M ukam m al yaratilgan
m a’lum otlar bazasidagi ro ‘yxatlarda bir qancha obyektlar bo'ladi
(2.6-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
т
ш
ш
ш
ш
£ § | 0 г к р ь 1т ъ
1
ш
а
| т '
K q hctd uktod ^ О
1
О б ъ е кть!
ш
Ш
ш
Ш
j
___________J
j X
-
!□ ( х |
Г Н *Н : lift
@
С озд ание таблиць! в р е ж и м е ко н с гр у кто р а
®
С озд ание таблиць! с по м ош ь ю м асте ра
Ш
^
ш з т ь
Д о ста вка
10
За казан о
Ш
З а казь!
Ш
К ли ен ть!
(0 0
П оставш ики
Ш
С отруа м и ки
Ш
Типь1
Ш
Т оварь!
2.6-rasm.
2.3. A ccess m enyusi
A ccess yuklanganda m a’lum otlar bazasi oynasi (2.4-rasm) A c­
cess oynasining ichida paydo bo'ladi. A ccess program m asining o y ­
nasi W indow s boshqa program m alarining (W ord, Excel va b.q.)
oynasidek ko'rinishda b o ‘lib, faqat m enyularining ro‘yxati va
ularning tarkibida farq bo'lishi mumkin. Q uyida A ccess m enyusi
bilan qisqacha tanishib o ‘tamiz. Umuman, W indow s tarkibiga kiruvchi program m alarda biror obyekt ustida bajarilishi m um kin
b o 'lg an m a’lum bir ishni (nusxa olish, qirqish, ajratish va h.k.)
kam ida uch xil usulda am alga oshirish mumkin:
1. Asosiy m enyu orqali.
2. K onteks m enyu orqali.
3. A sboblar panelidagi asboblar orqali.
Q aysi usulda ishlash foydalanuvchining ixtiyorida, am m o natijasi bir xildir. A ccess oynasida (2.7-rasm) quyidagi m enyular
ro ‘yxati keltirilgan.
Fayl m enyusi
Fayl m enyusi ochilganda (uni siz qanday ochish kerakligini bilasiz, bu W indow sning boshqa program m alaridek, y a ’ni m os
www.ziyouz.com kutubxonasi
m enyu ustida sichqonchaning chap tugm asini bir m arta bosish b i­
lan am alga oshiriladi), obyektlarning aktiv yoki passiv holatiga
qarab uning qaysidir bo'lim lari aktiv, qaysilaridir passiv b o ‘ladi.
2.5-rasm da T_talaba nomli jadval aktiv (ya’ni belgilangan). A gar
birorta ham obyekt belgilanm agan bo'lsa, u holda m enyuning bir
qancha bo'lim lari passiv holatda bo'ladi. Bu hoi barcha m enyular
uchun ham o'rinlidir.
jJHJxJ
M icioso ft A ccess
Файл Праека finfl 8стаека С^рвис Qkho £праека
D
Создать..
Clri+N
йткрьггь...
Clri+0
m -
Внешние даннь!е
Закрьгтъ
Q;
рьпъ
'■
Oshi\
Констр^стор i= § Создаггь
X
1
»:•; [ f it
® ]
Создание таблиць! в режиме комструктора
Сохранигь gaK...
Gsf]
Создание таблицм с помошью мастера
Э ксп ор г...
Ш]
Создание таблиць* пугем ввода данньк
Q l П редваркгеяьмь 1й лросмотр
s
Печать...
OA*P
Отпраеигь
Свойства базь* д анн ь к
1 Т алаба
2 C:\Program FfesSMicrasoft 0 fh ce \0 fFce4Samples\Bopefl
3 db4
4 db6
2Г1
Bfejxoa
2.7-rasm.
С оздать - yangi fayl hosil qilish. Bu holatda ochilgan fayl avtom atik tarzda yopiladi va yangi fayl hosil bo'ladi, y a ’ni 2.3rasm dagi holat takrorlanadi. Bu ishni Ctrl+N tugm alarini birgalikda
bosib ham am alga oshirish mumkin.
0ткрить(С 1г1+ 0) - mavjud faylni ochish. A gar siz qidirgan
fayl Fayl m enyusining quyi qism ida keltirilgan fayllar ro'yxatida
bo'lm asa, bu h o latdan foydalaning. Bu holda sizga tanish 2.3rasm dagidek oyna paydo bo'ladi. Faqat С оздать so'zining o'rn ig a
О т к р и т ь bo'ladi. Kerakli joydan kerakli faylning nom ini tanlab
Открьггь tugm achasini bosing yoki tanlangan fayl nom i ustida
sichqonchaning chap tugm asini ikki m arta bosing.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Закрить - faylni yopish. Bu holda aktiv m a’lum otlar bazasi
oynasi yopiladi, am m o Access oynasi ochiq qoladi.
Сахранить (Ctrl+S) -b iro r ochiq obyektdagi (konstruktor holatida ham b o ‘lishi mumkin) o'zgarishlarni saqlash.
Сахраньггь как - bu hoi ochiq faylning biror obyekti (ma­
salan, biror jadval belgilangan) aktiv b o 'lg an d a ishlaydi va shu
faylda belgilangan obyektdan qaysi k o ‘rinishda (jadval, forma, hisobot) nusxa olish kerakligini k o ‘rsatadi (2.8-rasm).
Экспорт - faylning biror aktiv obyektidan boshqa bir faylga
nusxa olish.
Предварительние просмотр -b iro r aktiv obyektni chop e tishdan oldin q o g ‘ozdagi holatini ko'rish.
Печать (Ctrl+P)- biror aktiv obyektni chop etish.
Свойства база даннмх - shu fayl haqida qo'shim cha
m a’lum otlar olish.
Виход (Alt+F4) - Accessdan chiqish.
£{§j Открьпъ ^
Сохранение объекта Таблииа 'Т_тала6а' в:
Консгруктор yj§ Соэдзгь I X
Обьектм
]Копия "Т_тала6а“
afi
Создание таблиць! в режиме констр
Созаамие таблиць! с помошью маст;
Как
Созааиие таблиць! лугем веода дан»
Т_талаба
Форма
|Отчет
2.A ktiv jadval
1. T anlang
3. Bosing
■Готоео
www.ziyouz.com kutubxonasi
Pravka menyusi
Pravka m enyusidagi bo'lim lar obyektning holatiga va uning
ustida bajarilgan ishga qarab o ‘zgarib turadi (2.9-rasm).
Отменить (Ctrl+Z) - so ‘nggi bajarilgan ishdan voz kechish.
Вмрезать (Ctrl+X) - qirqish (buferga olish).
Коперовать(Ог1+С) - nusxa olish (buferga olish).
BcraBbiTb(Ctrl+V) - joylashtirish (buferdan qo'yish).
Создать ярлик - biror obyekt uchun yorliq hosil qilish (ma­
salan, biror jadvalni ishchi stoldan yorliq yordam ida ochish).
Удалить (Delete) - belgilangan obyektni yo'qotish.
Переименовать (F2) - aktiv obyektning nom ini o'zgartirish.
Объеггь)
Уда/мть
пугем в в о с а данньк
'Т'жт
fpymt»
2.9-rasm.
V id m enyusi
Vid m enyusining um um iy ko'rinishi 2.10-rasm da keltirilgan.
Oaysi holatda bo'lishingizga qarab m enyuning bo'lim lari o'zgaradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
xJ
Q Microsoft Access
Фзйл Прэвка
Бстзвкэ С^Рвис 2*сно £<раекз
2.10-rasm.
О б ектм б а за д а н н и х - bu holatda siz A ccessning asosiy
obyektlaridan biriga o'tishingiz mumkin. Bu ishni m a’lum otlar
bazasining oynasi orqali ham am alga oshirish m umkin.
К р у п н и е зн ачк и , м е л к и е зн ачки , список, т а б л и ц а - bu
to ‘rtta b o ‘lim yordam ida m a’lum otlar bazasidagi obyektlarning
(jadvallar, s o ‘rovlar va h.k.) ko'rinish holatini tanlashingiz m um kin.
У порядочит зн а ч к и - bu b o ‘lim orqali siz m a’lum otlar bazasi­
dagi obyektlarning (jadvallar, s o ‘rovlar va h.k.) joylashish tartibini
tanlashingiz m um kin (masalan, yaratilish vaqti, o ‘zgartirilgan vaqti
va h.k.).
П ан ел и и н стр у м ен то в - kerakli asboblar panelini tanlash.
О б н ови ть (F5) - m enyu elem entlarini yangilash (o‘zgartirish).
В ставка m enyusi
В ставка m enyusi va uning b o ‘limlari 2.11-rasm da keltirilgan
b o ‘lib, unda A ccessning asosiy obyektlarini hosil qilish m um kin.
Bu jarayonni to ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri m a’lum otlar bazasi oynasi orqali
г м т am alga oshirish m umkin. Sizga m a’lumki, W in d o w sd a biror
is^mi am alga oshirishning bir qancha usullari (alternativlari)
www.ziyouz.com kutubxonasi
mavjud. A gar biror obyekt aktiv b o ‘lsa (rasmcTa «Talaba» nom li
jadval belgilangan), u holda m enyudagi oxirgi ikkita b o ‘lim ham
aktiv bo'ladi:
А втоф орм а - aktiv jadvalga A ccessning o ‘zi forma quradi.
А втоотчеть - aktiv jadvalga A ccessning o ‘zi hisobot quradi.
|м и т а я г х
M iciosoK A ccess
ja x j
; Файл Правка Е ч й ; Встзека Сервис Пкно £праека
Г о то к,..............
7
'
1 - .... p — }-------,-------- 1-------- i* #
-----
/,
2.11-rasm.
Servis m enyusi
Servis m enyusi A ccess bilan ishlash jarayonida m a’lum bir q u layliklam i (opsiyalam i) o 'm atish uchun kerak. U ndagi b o iim la r
bilan siz A ccessni o ‘rganish jarayonida tanishib borasiz. U lardan
eng m uhim i П а р а м е т р и (2.12-rasm) b o ‘limi b o ‘lib, unda m a’lum
o p siy a la r joylashgan. Ularning m azm uni keyinchalik tushunarli
bo'ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
П арам етри
‘
Формь! и отчеть)
8ид
]
Обшие
|
j
Другие
Клавиатура
Правкаипоиск
Переход при нажатии Enter
С нет
_ z j* j
Таблиць! и запрось!
I
Режим та6лиць<
j -Поведение при входе в поле
I (• §ь1делить поле целиком
‘следуюшее поле!
| С перейти е начало поля
Г следукнцая ^апись
'I <*" перейти в конец поля
Переход no клавише со стрелкой :| "
(* ^ледуюшее поле
Г
Остамов на первом и последнем поле
следуюший знак
ОК
Отмена
Прмьземнть
2.12-rasm.
Окно menyusi
Окно m enyusida (2.13-rasm) barcha ochiq obyektlarning (jadvallar, so ‘rovlar va h.k.) ro ‘yxati va ulam i joylashtirish usullarining
ro ‘yxati keltirilgan. Bu obyektlarga m a’lum otlar bazasining oynasi
ham kiiadi. 2.13-rasm da u ch ta oynaning (ikkita jadval va
m a’lum otlar bazasi oynasi) ro ‘yxati keltirilgan. U lardan uchinchisi
aktiv holatd a (uning oldidagi belgi buni bildiradi). Q aysi oynaga
o ‘tish kerak b o ‘lsa, ro ‘yxatdan shu oynani tanlaysiz.
Albatta, bu yagona y o ‘l emas. Ammo oynalar ek ran d a bir
paytda k o ‘rinib turishi yoki boshqa usulda joylashishini (Сверху
вниз - yu q o rid an pastga, Слева направо - ch ap d an o ‘ngga,
Каскадом - qatlam ) O k h o m enyusining m os b o ‘lim laridan
tanlashingiz m um kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Q Microsoft Access
З^айя flpaaca 8иц 8craer.a Ф о д в т
Н
s
a
r
Записи С ^вис I Qkko £пр»ка
: • tfe ff!, •••* ^
4.'i-
с«р»,Е»«
Слем направо
Тал иоди
Г~
Талзба
j Салимов C.
2 Парпиев A.
3 Paxvwoe T.
£«*аасм
j
Упорядочкгь эначки
Скруть
0пб?'1»*гс.. .
. "
ХТапаба бамданньк
2 Копия ‘Т_та«да'‘ :таблица
Тал_ноди
>ал збв
\*
3 Т_тала6а : табямца
1 СалиновС.
2 Парпиев А.
3 Рахимсе Т.
Залисьг
ilj j jr
Рйхжхфтш
2.13-rasm.
2.14-rasm.
Контекст menyu
Biz yuqorida tanishgan m enyulardan tashqari yana bir m enyu
m avjud. Windowsda bu m enyu контекст m enyu deb ataladi. Bu
m enyuni hosil qilish uchun biror belgilangan obyekt ustidsichcronchii^incr o ‘r: ’ tugm asini bir m r i e bosish yetarli. Ekrand.
www.ziyouz.com kutubxonasi
shu obyekt ustida hozir nim a ishlarni bajarish m um kinligi haqidagi
ro'yxat (menyu) hosil b o ‘ladi. Siz undan keraklisini tanlashingiz
m um kin (2.14-rasm).
2.14-rasm da «Talaba» nomli jadval belgilangan b o ‘lib, bu
obyekt ustida nima ishlarni bajarish m um kinligi k o ntekst m enyuda
keltirilgan. Bu m enyuning bo'lim lari bilan biz yuqorida tanishib
o ‘tdik.
С п р ав ка m enyusi
С правка m enyusi yordam ida A ccessga tegishli har qanday
savolga javob olishingiz mumkin. W indow sning kutubxonasi shunchalik boyki, uning yordam ida fstagan savolingizga tezda va to ‘liq
javob topishingiz m umkin. U ning kutubxonachisi doim sizning
xizm atingizda. Faqat savolingizni to ‘g ‘ri bersangiz b o ‘ldi. Savolga
javob olishning ikki xil usuli m avjud (2.15-2.16-rasm lar):
S
M ic ro s o ft A c c e s s
j Файя Правка Вид Вставка Сервис Окно
jD
Й | Ш Ok
ғл т т а
^Открргп,
Показать помотника
U Квнсжштағ 'ЙвСоэмть I >*?
Ta6/s (Ubi
3anpe«ctsi
mm
! & % Ш & ! ® £пре»ка no Microsoft A ccess F1
----- —
Обьекть!
m
\ Справка
ifbi
атоэтот«кое?
Office на V/eb
Создание таблиць! i
т
Создание таблиць! •
tH ]
Созаание таблиоь! I
Ш
Найти и устранить...
[т_талаба|
X ® * '•?OpMfc-1
QT45TW
a
it
Страниць)
Mat pocbi
Модули
2.15-rasm.
С п р ав ка no M icrosoft A ccess (FI) - bu holda siz um um an
A cess haqida m a’lum ot olishingiz mumkin. O 'zingizni qiziqtirgan
www.ziyouz.com kutubxonasi
savolni savol yoziladigan darichaga yozib, Н ай ти tugm achasini bosishingiz bilan savolingizga javob olasiz.
Д ействие
/
С о э д ан и в и и эм в н е н и е п р о ц е д у р в
и одулях
1. Savolni yozing
sy С о э д ан и в , и эм ен ен и в и п р о см о тр
р е зу /ъ т а т о в зап р о са
. / С о э д ан и е и и зм в н е н и е и ж р о с о в
>/ С о э д ан и е , и э п е н е н и в и п е ч а т ь
отчетов
'у
2. Bu yem i bosing
С о э д а н и е , и зм е н е н и е и в в о д
д а н н ь к в та б л и ц у
"Ж Сн. д а л е е . ..
П арад отрь!
Н а ўти
2.16-rasm.
Что это такое? (Shift+Fl) - bu holda siz aniq bir obyekt
haqida m a’lum ot olishingiz m umkin. Bu usulni tanlashingiz bilan
(2.15-rasm) sichqoncha kursori
k o ‘rinishni oladi. Bu yangi
kursorni biror obyekt ustiga olib kelib, sichqonchaning ch ap tugm asini bir m arta bosishingiz bilan shu obyekt haqida m a ’lumot
ekranda paydo b o 'lad i (2.17-rasm). Yozuv tashqarisida sichqon­
chaning chap tugm asini bir m arta bosish bilan yozuvni y o ‘qotish
m um kin.
Файл Праека Виц Бстаька Сервис Окло Справка
команда «Вмрезать» (меню «Правка»)
Удаляет вь1деленнь|й элемент (например,
элемвнтуправления илизапись) и помешаетего
е буфер обмена для последуклцей вставки. Чтобь!
отмвнить последнюю операцию внрезания,
виберите в иеню Правка командуОтменить
удаление в буфер
ie ионсгр^сгора
www.ziyouz.com kutubxonasi
Asboblar paneli
Asboblar paneli m enyu satridan keyin joylashgan b o ‘lib, unda
har xil piktogram m alar joylashgan. H ar bir piktogram m a m a’lum
bir m a’noni anglatadi va u asosiy m enyuning b o iim la rin i takrorlaydi. Bu piktogram m alarning nima ish bajarishini m enyu
b o ‘lim larini o ‘rgangan paytim izda k o ‘rib chiqqanm iz. A gar biror
piktogram m aning nim a ish bajarishi yodingizdan k o ‘tarilsa,
sichqonchaning kursorini shu piktogram m a ustiga olib kelib biroz
kuting (taxm inan bir soniya). Natijada, piktogram m a tag id a shu
piktogram m aning vazifasini eslatuvchi mos yozuv paydo b o ‘ladi.
A sboblar
panelidagi
piktogram m alar
siz
qaysi
holatda
b o iish in g iz g a qarab doimo o ‘zgarib turadi. H attoki, asboblar panelining o ‘zi ham o'zgarishi m um kin. Siz asboblar panelining qaysilari kerakliligini Вид => П ан ел и и н стр у м еето в m enyusi orqali
tanlashingiz yoki ortiqchasini olib tashlashingiz m um kin. Kerakli
piktogram m alarni asboblar paneliga o'rnatish uchun Вид => П а н е л и и н стр у м ен то в => Н а с тр о й к а m enyusidan foydalanish lozim.
Yoki stan d art asboblar panelidan foydalanib ham (Access 2000da)
bu ishni am alga oshirish m um kin (2.18-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
M ening barcha narsalarim
cham adonda taxlangan, A c c e ssn in g
barcha m a'lum otlari jadvalda
joylashtirilgan.
Ill bob. JADVALLAR
Ha, A ccessda barcha m a’lum otlar jadvalda saqlanadi. U ndan
kerakli m a’lum otlam i siz ham, A ccess ham tezda topa oladi. Buning uchun m a’lum otlarni shunday joylashtirish kerakki, ular jadvaldan (cham adondan) imkon boricha kam joy olsin. Ikkinchidan,
cham adonga bir xil narsadan ik k i-uchtadan joylashtirish m aqsadga
muvofiq em as, x u d d i shuningdek, jadvalda ham m a’lum otlam i takrorlam aslikka harakat qilish kerak.
Jadval A ccessning eng muhim tom onlaridan biri b o ‘lib,
m a’lum otlar bazasini loyihalash deganda ham jadval (jadvallar)ni
qanday tanlash k o 'z d a tutiladi. Siz uy qurish uchun uyning loyihasini tuzishga harakat qilasiz, y a ’ni xonalari nechta bo'lishi va har
bir xonaning b o 'y i va eni qanday bo'lishi kerakligini o'ylaysiz. Bu
ham m asi ketad ig an sarf-xarajatlar bilan bo g 'liq . Hech qachon oshxonangizning enini o 'n metr, bo'yini sakkiz m etr qilib loyihalam aysiz yoki m ehm onxonangizni torgina qilm ay, im koni boricha keng
qilishga harakat qilasiz. Bu narsa A ccessda ham juda m uhim rol
o'ynaydi. Jadval m aydonlarining (ustunlarining) o'lcham ini tanlash
xonalam ing o'lch am in i tanlashdek m uhim dir. C hunki xonalam ing
o'lcham ini n o to 'g 'ri tanlash ortiqcha sarf-xarajatlarga yoki noqulayliklarga olib kelganidek, m aydonlarning o'lcham ini n o to 'g 'ri
tanlash k om pyuter xotirasidan ortiqcha joy olishga yoki
m a’lum otlarning yo'qolishiga sabab bo'ladi.
Shuni nazarda tutish kerakki, A ccessda xohlagan paytda ja d ­
valning xohlagan joyiga yangi ustunlar qo'shishingiz yoki nokeraklarini olib tashlashingiz mumkin. Jadvalga yangi ustunlar
q o'shilganda m a’lum otlar yo'qolm aydi, faqatgina mavjud m aydonning turi yoki o 'lch am i o'zgarganda un d ag i m a’lum otlar yo'qolishi
m um kin. Bundan ehtiyot bo'lish lozim.
www.ziyouz.com kutubxonasi
3.1. Jadval maydonlaridagi ma’lumotlarning turlari
Yuqorida ta ’kidlanganidek, jadval satrlardan (yozuvlardan) va
ustunlardan (m aydonlardan) tashkil topgan. H ar bir yozuv bitta
obyektga tegishli va ustun elem entlari bir tu rda b o ‘lishi shartligini
biz oldingi boblardan bilamiz. Jadval ustunlariga (Accessda m aydonlar deb ataladi) kiritiladigan m a’lum otlarning turiga qarab, har
bir m aydon oldindan aniqlangan bo'lishi kerak. Bitta u stunda bir
xil turdagi m a ’lum otlar yoziladi.
M aydonni aniqlash deganda quyidagilar tushuniladi:
1. M aydonning nomi.
2. M aydon elem entlarining turi.
3. M aydonga beriladigan izoh.
1. M aydonning nomi, albatta, bo'lishi shart va bu nom kiri­
tiladigan m a ’lum otning m azm uniga bo g 'liq b o ‘lgani m a’qul
(masalan, kurs, stipendiya, viloyat va h.k.). A ccessda m aydon
nom ining uzunligi eng k o ‘pi bilan 64 ta belgidan tashkil to p g an
b o ‘lishi m um kin (probellarni q o ‘shib hisoblaganda). 64 ta belgidan
tashkil to p g an nom deyarli uchram aydi, am alda nom larning
uzunligi 5 - 8 ta belgidan tashkil topgan bo'ladi.
2. M aydon elementlarining turi m aydonga kiritiladigan
m a’lum otning turiga b o g ‘liqdir. A ccessda m aydonda kiritiladigan
m a’lum otlarning turi 3.1-jadvalda keltirilgan.
3.1-jadval
M a’lum ot
turlari
M atnli
Текстовьш
MEMO
m aydoni
Pole M EM O
Sonli
Числовьш
M aydonda b o'lish i mumkin
O 'lcham i
H isoblashda ishlatilm aydigan
matn yo k i sonlar, m asalan, telefon
raqamlari.
Belgilar so n i 255
tadan osh m asligi
kerak. MS A ccess
m ayd on n in g foyd alanilm agan q is m idagi b o 'sh b e lg ilarni saqlam aydi
K o'pi bilan 65535
tagacha b e lg i
U zun matn yok i matn va raqamlar
kom binatsiyasi.
Son li
m a’lumotlar
h iso b -k ito b
ishlarini bajarish uchun foyd alaniladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
1, 2, 4 yo k i 8 bayt
’
S an a/vaq t
Д ат а/в р ем я
Pulli
Д ен еж н н й
H isob ch i
Счетчик
M antiqiy
Л огический
OLE
obyekt
m aydoni.
П оле обеъкта
OLE
G iper-m urojaat
Гиперссилка
1 0 0 0 -9 9 9 9 —yillarga
taalluqli
b o'lgan sanalar va vaqt.
Pul qiym atlari va butun qism ida
15 ta, kasr qism ida 4ta belgigacha
aniqlikda
b o'lgan,
matem atik
hisoblarda
ishlatiladigan
sonli
qiymatlar.
0 ‘ziga
xos
ketm a-ketlikda
(1 taga) o 'su vch i va jadvalga har
bir ya n g i yozu v q o'shilganda
avtom atik
tarzda
kiritiluvchi
sonlar. Bu turdagi m aydonning
qiym atlarini o'zgartirish mum kin
em as.
M antiqiy qiymatlar, shuningdek,
H a /Y o ‘q (Д а/Н ет) qiym atlaridan
birini
qabul
qilishi
mum kin
b o'lgan maydonlar.
M S A ccess jadvallariga b o g 'la n gan yok i kiritilgan ob yek t (m a­
salan, E xcel, W ord hujjati, rasm
va h.k.)
Gipermurojaatni ko'rsatuvchi ixtiyoriy matn.
8 bayt
8 bayt
4 bayt
1 bit
Bir G igabaytgacha
(disk hajmi bilan
chegaralanadi)
M atn u zu n lig i 1048
tagacha b o'lish i
m um kin
Sonli m a’lum otlar qiym atiga qarab xotiradan 1-, 2-, 4-, 8-bayt
joy egallashi m umkin. Bu joylarga qanday kattalikdagi sonlarni
-yozish m um kinligi 3.2-jadvalda keltirilgan.
3.2-jadval
Q iym ati
Bayt
Butun
U zun butun
Bayoni
0 dan 255 gach a b o ig a n butun sonlar
-32768 dan 32767 g ach a b o'lgan
sonlar
-2 147 483 648 dan
2 147 483 647 gach a b o 'lg a n sonlar
www.ziyouz.com kutubxonasi
Kasr
qism i
Y o‘q
Yo'q
O 'lch am i
1 bayt
2 b ayt
Yo'q
4 b ayt
O 'nli kasr
O 'nli kasr
M anfiy qiym atlar uchun 3.402823E385 dan -1.401298E -45
gacha b o 'lg a n sonlar va musbat
qiym atlar uchun 1.401298E-45 dan
3.402823E38 gach a bo'lgan sonlar.
M anfiy qiym atlar uchun
-1,79769313486231E308 dan
-4.940 6 5 64 5 8 4 1247E-324 gacha va
m usbat sonlar uchun
1.79769313486231E308 dan
4.94065645841247E -324 gacha
7 ta gacha
raqam
4 bayt
15 tagach a
raqam
8 bayt
3.
M aydonga beriladigan izoh bo'lishi ham, bo'lm asligi ham
m umkin. A gar izoh yozilgan b o ‘Isa, u jadvalning mos m aydonini
to 'ldirish jarayonida holatlar satrida paydo bo'ladi. Ayrim hollarda,
m aydonni to'ldirish jarayonida m a’lum otning formati, m atnning
uzunligi, sonlar qiym atining chegaralari esdan chiqib qolishi m um ­
kin. Yoki m a’lum otlar bazasini yaratgan kishi boshqa, un d an foydalanuvchi esa boshqa kishi bo'lishi mumkin. B unday hollarda ay­
rim tushunm ovchiliklarning oldini olish uchun izoh yoziladi.
3.2. Jadvalni loyihalash
Endi biz Accessda jadvallarni hosil qilishni k o 'rib o'tam iz.
Faraz qilaylik, bizda loyihalashtirilgan m a’lum otlar bazasi bor. Buni
I bobdagi d ekanatdagi talabalarning ro'yxati m isolida ko'rishim iz
m um kin (2-misol).
1. Accessni yuklang(2.1-rasm ): Пуск => Программм => Mi­
crosoft Access.
2. Hosil b o 'lg an oynada (2.2-rasm) Новая база данних
bo'lim ini tanlang va OK tugm asini bosing.
3. Hosil b o 'lg an oynada (2.3-rasm) fayl nom i sifatida «Talaba»
so'zini yozing va rasm dagidek am allarni k e tm a -k e t bajaring.
4 Hosil b o 'lg an m a’lum otlar bazasi oynasidan (2.4-rasm yoki
2.5-rasm) Таблицм obyektini aktivlashtiring va Создать tugm asini
sichqonchaning chap tugm asi bilan bir m arta bosing. N atijada,
yangi oyna paydo b o 'lad i (3.1-rasm).
5
Son d agi E harfi 10 darajasi ekanligini b ild iiad i (m asalan,
1,2*102).
www.ziyouz.com kutubxonasi
1,2E2
=
С о з а а н и е тавпиць! c пом ош ью м а с т е р а
^
С о здан м е таблиць! п чтем вв о д а даниь!х
С о зд а н и е таб л иць! в
реж им е таб лиць).
Bu yerda
bosing
К онструктор
М астер таблиц
Импорт таблиц
С в яэь с табпицаии
•----- ----- worn—
3.1-rasm.
3.1-rasm. Jadval hosil qilishning besh xil usuli keltirilgan.
>
Р еж и м та б л и ц м - m a’lum otlarni to ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri jadvalga kiritish y o ‘li. Bu usul bilan С оздание т а б л и ц и п утём ввод а
данньгх usuli bir xildir.
>
К он структор - bu usul yordam ida jadvalning har bir
m aydoni alohida loyihalashtiriladi, y a ’ni m aydon nomi, m aydondagi m a’lum otning turi va m aydonga berilgan izoh aniqlanadi. Bu
usul jadval qurishning eng qulay usuli bo'lib, asosan u n d an foydalaniladi. Bu usul bilan С оздание та б л и ц м в р еж и м е к о н с тр у к то р а usullari bir xildir.
>
М астер т а б л и ц _ - bu usul tanlanganda A ccess sizga bir
qator oldindan tuzilgan jadvallarning ro ‘yxatini va ularga mos
m aydonlarning ro ‘yxatini taklif etadi. Siz hosil qilayotgan
m a’lum otlar bazasiga qarab bu ro ‘yxatdan o'zingizga keragini
tanlab olishingiz m um kin. Bu usul bilan С озд ан и е та б л и ц м c n o м ош ю м астер а usullari bir xildir.
>
И м порт та б л и ц - bu usulda siz boshqa m a’lum otlar bazasidan (boshqa fayldan) tayyor jadvalni k o ‘chirib olishingiz (im­
port qilishingiz) m um kin.
>
С вяз c т а б л и ц а м и - bu usul tanlanganda boshqa
m a’lum otlar bazasidan (boshqa fayldan) biror jadvalni (jadvallarni)
joriy fayl bilan bog'lashingiz (im port qilishingiz) m umkin. Bu usul
www.ziyouz.com kutubxonasi
ham импорт usuliga o'xshashdir. Bu usulda b o g ia n g a n (импорт
qi-lingan) jadvalga ixtiyoriy o ‘zgartirishlar kiritish m um kin emas.
Lekin siz o ‘z faylingizdan turib aloqa o 'rn atilg an jadvalga
o'zgartirishlar kiritsangiz
(yangi yozuvlar q o ‘shsangiz),
bu
o 'zgarishlar aloqa o 'rnatilgan boshqa fayldagi m azkur jadvalning
o 'zgarishiga ham sabab b o ‘ladi.
3.3. Konstruktor yordamida jadval hosil qilish
3.1-rasm dan констукторп1 tanlang, natijada, jadval qurishning
конструктор holatiga o'tasiz (3.2-rasm).
Demak, bizda m a’lum otlar bazasining nomi «Talaba», hosil qilinayotgan birinchi jadval hozircha «Таблица 1» deb nom langan.
3.2-rasm dan k o ‘rinib turibdiki, konstruktor oynasi ikki qism dan
iborat. Yuqori qismi jadval m aydonlarini aniqlash uchun, pastki
qismi esa h ar bir m aydonning xossasini (Свойство поля) aniqlash
uchun m o ‘ljallangan. Bu qism hozir passiv holatda. M aydonning
nom ini va m a’lum otning turini k o ‘rsatishimiz bilan u aktivlashadi.
X uddi shuningdek, konstruktor oynasining pastki qism o ‘ng tom onida m aydon haqida qisqacha m a’lumot paydo bo'ladi. O ynaning eng pastki qism ida Access qo'shim cha m a’lumot ham berib
boradi. Bu m a’lum ot qaysi holatda b o ‘lishingizga qarab o'zgarib
turadi.
jg ]* i
] Файл Праека Виа Bcr^ena Сереис Owe £npae*e
ш
•
н
■$, •>
•p
-■
з
iy 1 ^ 3 - I J S - A
©
a -
www.ziyouz.com kutubxonasi
l ? . :
Endi jadval m aydonlarini aniqlashni davom ettiram iz. I-bobda
keltirilgan 3.4-jadvalni konstruktor yordam ida aniqlaymiz.
3.4-jadval
t/r
F.I.Sh.
Fakultet
Kurs
Guruh
O aysi
O'rtacha
viloyatdan
reyting
bali
1
T olipov E.
XIM
3
0 - l a -0 0
A ndijon
92
2
A h m ed ov N .O .
XX
1
l - l a -0 2
Samarqand
84
3
Sobirov K.G.
XM
1
3 -2 a -0 2
T osh k en t
88
4
Parpiyev R.O.
XIM
2
0 -5 a -0 1
Buxoro
79
5
M ansurov G.Sh.
XX
5
l-2 a -9 8
T oshkent
80
l-5 a -0 2
Sirdaryo
98
6
N osirov V.A.
XX
1
7
V aliyev A.E.
XM
2
3 -3 a -0 1
Farg'ona
81
8
Sattorov X.A.
XIM
1
0 - 6a -0 2
T oshkent
90
M ah su d ov P.O.
XM
3
3 -4 a -0 0
N am an gan
82
Sham siyeva K.N.
XIM
1
0 -7 a -0 2
Xorazm
84
9
10
3.4-jadval ustunlari nom ini 3.2-rasm da keltirilgan jadval konstruktorining Имя поля m aydoniga yozamiz (3.3-rasm).
Birinchi m aydon nomi bu talabaning tartib raqam i, uni
«Tal_kodi» deb nom ladik. Tab tugm asini bosib (yoki Enter tugm asini bosib, yoki sichqoncha kursorini olib kelish bilan) Тип данньгх
m aydoniga o ‘tamiz. Access sizga текстовьш (matnli) m a’lumot
turini taklif etadi. Ammo bizning hoi uchun m a’lum otning bu turi
to ‘g ‘ri kelm aydi. C hunki talabalarning tartib raqam i natural sonlardan (1, 2, 3, ...) iboratdir. Shuning uch u n ham shu m aydonning
o ‘ng tom onida paydo bo 'lg an tugm achani bosamiz. N atijada,
m a’lum otlarning turini ko'rsatuvchi ro ‘yxat ochiladi. B undan
Счетчик (hisobchi)ni tanlaym iz va yana Tab tugm asini bosib keyingi m aydonga o ‘tamiz. Описание m aydoniga ixtiyoriy m atn, m a­
salan, «Talabaning tartib raqam i»ni yozib qo'yish m um kin. Yana
Tab tugm asini bosib, keyingi m aydonning nom ini kiritam iz. U tala­
baning familiyasi, ismi va sharifining bosh harflaridan iborat
www.ziyouz.com kutubxonasi
bo 'lg an nom (3.4-rasm).
1Q M iaosoft Access
-!□!х!
Файл Правка Вид Вставка Сервис Окно Спршзка
В
•: 0
» . %v
X % й '
Y
«
»
V
§ е §“ -Й'
4
12).
1 T аблиаа! ; табянца
Имя поля
Текстовьй
Поле MEMO
Числоеой
Дата/время
Денежнь1Й
Обшие
Подстамоека i
Размер поля
Формат попя
Маска ввода
Подпись
Значение по умолчанию
50
ЕЗЕЭИ
Логический
Поле объекга OLE
Гиперссьшка
Мастер подстановок..
Тип дашьи определяет
значения, которьге можно
Конструктор. Ғ6 « переключение окон. Ғ1 = справка.
3.3-rasm.
Bu rasm ga e ’tibor bersangiz к о н стр у к то р oynasining quyi
qism ida XI bo 'lim d an tashkil topgan m aydonning xossalarini
aniqlovchi b o ‘lim lar ochiladi. Bu bo'lim lar m aydonning turiga
qarab doim o 'zgarib turadi. Har bir bo'lim ning m azm uni k ey in ­
chalik o ‘z -o ‘zidan tushunarli bo'lib boraveradi. Hozir biz uchun
Разм ер п о л я qism idagi 50 soni muhim dir. A ccess sizga shu m aydonda yoziladigan m atnning uzunligini har doim 50 tad a n oshm asin deb taklif etadi. Sizga m a’lumki, bu m aydonga yozish m um kin
b o 'lg an m atnning uzunligi 255 tad an oshm asligi kerak edi. Bizning
misolimizda familiya uchun (ism va sharifning bosh harflari) 50 ta
joy juda k o ‘p. Uni 20 ga o'zgartirib q o 'y sak ham bo'laveradi. Har
qanaqa ortiqcha joy kom pyuter xotirasidan qo'shim cha joy talab
etadi. Im koni boricha ajratiladigan joylarni m inim um ga keltirish
kerak. O rtiqcha joy ortiqcha sarf-xarajat deganidir.
www.ziyouz.com kutubxonasi
JP) *1
S Microsoft Access
I Файл Правка Виа Встаька Сервис Окно Спраасз
к ц;. ш V 'о 1 у
Счетчик
s -a - su
Талабанинг тартиб нокери
Текстовьй
j J Талабаиинг фамиляси.Исми ва шарифииинг бош харфлари
d
Своиства лоля
Обтие
Подстансвка ]
50
Размерполя
Формат поля
Масха ввода
Лодпись
Значение по унолчанию
Услоеие на знзчение
Сообшениеоб ошибке
Нет
Обязательное поле
Нет
Лустие строки
Индексироеанное поле
Нет
Ла
Сжатие Южкод
Тип данньк определяет значения,
которь1е мсжио ссхранять еэтон
гюле. Для справки по типам данньк
нажмитеклаеишуҒ!.
Конструктор. Ғ6 * переключеше окон. Ғ1 * страека.
NUMj
3.4-rasm.
Bu b o ‘lim larning (3.4-rasm) yana biriga e ’tibor bering. U О бязател ьн о е поле bo'lim idir. Agar bu bo‘lim da Н ет so ‘zi tu rgan
bo'lsa, bu jadvalni m a’lum otlar bilan t o ‘ldirish jarayonida mos
m aydonni hozircha b o ‘sh qoldirish ham m um kin degan m a’noni
anglatadi. Agar m aydonni m a’lum otlar bilan to ‘ldirish, albatta,
shart b o ‘lsa, bu b o'lim ga Д а so'zini yozib qo'ying. Buni shu m aydonda ochiluvchi m enyudan ham tanlashingiz m um kin. Д а so ‘zi
yozilgandan so'ng, jadvalning mos m aydoniga m a’lum ot yozm aguningizcha A ccess sizni boshqa m aydonga o ‘tkazm aydi. Sizda bir
savol tu g ‘ilishi m um kin. Nim a uchun A ccess har doim m aydonning
turini m atnli (Текстовьш ) va m aydon uzunligini 50 d eb taklif
etadi. Buni siz С ервис => П ар ам етр м => та б л и ц м и за п р о с м
m enyusi orqali ko'rishingiz va xohlasangiz o'zingizga moslab
o'zgartirishingiz m um kin.
3.4-rasm dagi konstruktor oynasini to'ldirishni davom ettiramiz.
Keyingi m aydonning nom i «Fakultet» b o ‘lsin. Bizning misolimizda
fakultetlarning nom i sifatida XIM, XX, XM so'zlari olingan. Shuning uch u n ham m aydonning turi matnli b o ‘lib, uzunligini 3 qilib
www.ziyouz.com kutubxonasi
olish yetarlidir.
K eyingi m aydonning nom ini «Kurs» deb nomlaymiz. K ursning
qiym ati bizning m isolim izda 5 dan oshm agan butun sonlar. Shuning uchun ham bu m aydonning turi sonli (Числовой) b o 'la d i va u
u ch u n bir bayt joy yetarli. Bir bayt joyni o 'rnatish uchun k o h c t
р у к т о р oynasining С войства п оля qism idan Р азм ер п ол я
b o ‘lim iga kiram iz va ochiluvchi m enyudan Б а й т т tanlaym iz. Umuman, sonli m a’lum otlar uchun sonli format shu yerdan tanlanadi
(3.5-rasm).
-
Q M ic to s o lt A c c e s s
• Ф айл
т
П раека
£иа
В стаека
чQ
С ^рвис
Окмо £ п р а в к а
.jg£' .0 уГ>
as* -М©
- Шк»!
Тип д ан н ь:х
Талабаним г ф амипяси.Иеми в а ш врифиминг бош х а р ф л а р и
Ф а к у л ь т е т л а р номи
С в о й ств а п оля
ОбиАИФ
I П о д с та м о вк а \
Р азм о р п о л я
Ф ориат п о л я
Число д е с я г и ч н м х зн а к о е
М аска в в о д а
П о д п и сь
Зм ам вние п о ум олчанию
У с л о в .в н а эн а ч е н и е
С о о б ш е н и е о б о ш ибке
О бязвтельн ое none
И н д е к с и р о в а н н о е по л е
■»
Ц еп ое
Д лин ное ц ел о е
О д и н ар н о е c п п ав а ю ш е й точ кой
Д в ой н ое с п л а в а ю ш в й т о ч к о й
К од р епл ик ации
Д е й ст в и т в л ь н о е
Нет
Н вт
Р а з м ер и ти п ч и с ел ,
евод им Ь 1х в д ам м ое п о л е .
: С там даргн& 1ё м астройки: ’С
I п л а в а ю ш е й то ч к о й (8 б а й т )'
и 'Д л и н н о е ц е л о е '. При
\ о б ъед им ем ии д а н к о г о л о л я с
! п ол ем с м етч и к а в отм ош ении
; 'км огие к одиомў* ом о д о л ж и о
I и м еть тил ‘Д п им нсе ц е л о е '.
К о м с т р у к т о р . Ғ6 — п е р в к л ю ч е н и в оком . F t — cnpaetca.
3.5-rasm.
N avbatdagi m aydon «Guruh» b o ‘lib, uning turi m atnli va
uzunligi 7 ta b o ‘lishi yetarli. Keyingi m aydonning nomi «Viloyat»
b o ‘lib, uning turi m atnli va uzunligi 15 ta b o ‘lishi yetarlidir. O xirgi
m aydonning nom ini «Reyting_bali» k o ‘rinishida olamiz. Bu m aydondagi sonlar b u tu n b o ig a n i va qiymati 100 dan oshm agani tufayli, m a’lum otning turini sonli (Числовой) va m aydon o ‘lchovini
(Размер поля) Б ай т deb tanlash yetarli. Natijada, jadval ko n stru k tori oynasining k o'rinishi 3.6-rasm dagidek b o ‘ladi.
S hunday qilib, biz jadvaldagi barcha m aydonlarni aniqladik. Bu
ishlarning barchasi konstruktor holatida am alga oshirildi. Um um an,
jadvalga yangi m aydonlar q o'shish yoki olib tashlash, m aydonlarning turini va o ‘lcham ini o'zgartirish kabi barcha tuzatishlar k o h
-
www.ziyouz.com kutubxonasi
структор holatida am alga oshiriladi. Bu holatdan chiqishdan oldin
jadvalda shunday m aydonni aniqlash kerakki (bu har doim ham
emas, m asalan, yordam chi jadvallarda), bu m aydondagi qiym at har
bir yozuvni bir qiym atini aniqlasin. Bizning m isolim izda bunday
m aydonga «Tal_kodi» nomli m aydon va undagi qiymat, y a ’ni talabaning tartib raqam i mos keladi. C hunki har bir talaba uchun
yagona kod (raqam) mavjud. O olgan m aydondagi qiym atlar bu
ishni am alga oshira olmaydi. Masalan, «Kurs» nom li m aydondagi
qiym atlam i oladigan bo'lsak, ularda takrorlanishlar mavjud. O ’zo ‘zidan k o ‘rinib turibdiki, bir xil kursda o ‘qiydigan talabalar bir
qancha. X uddi shuningdek, qolgan m aydonlarning qiym atlari ham
har bir yozuvni bir qiym atini aniqlay olmaydi. F aqatgina
«Tal_kodi» nom li m aydondagi qiym at (har bir talabaning o ‘z kodi
bor va bu kod boshqa talabada uchram aydi) har bir yozuvni bir
qiym atli aniqlaydi. A ccessda bunday m aydonlar kalitli m aydon
(Клю чевой поле) deb ataladi. Kalitli m aydonni jadvalni loyihalash
jarayonida (кон структор holatida) aniqlash lozim. A gar siz kalitli
m aydonni aniqlam agan bo'lsangiz, A ccess hisobchi (Счетчик)
turidagi m aydonni kalitli m aydon sifatida oladi. Jadvalda hisobchi
ko'rinishidagi m aydon bo'lm asa, A ccess o'zi bunday m aydon hosil
qiladi va uni kalitli m aydon deb belgilaydi,
Ф айл
Л раека
f im
В стаека
Cgpcw c
Q uho С п р а е к а
3-5).
■Ш:
I Таблица! ; табпмца
Тал коди
ф И Ш
Факультет
Курс
Счетчик
Текстоемй
Текстовьм
Числое-ой
Текстоеми
Текстоеь4Й
Чиспоеой
Вилоят
Рейтинг бали
Т ал а б ан и н г т а р т и б н о и ер и
Т ал а б ан и н г ф ам и ляси .И см и в а ш ари ф и ни н г бош х а р ф л а р и
Ф а к у л ь т е т л а р иони
Своистьа поля
Обшие
j Л одсганоека ]
Размер поля
Ф ориатполя
Число д есяти чньи знакое
Маска вео д а
Подпись
Значение no уполчанию
Усповие на знамвние
С ообш еж е об оиибке
О бя»атвльное none
I/I м типлвдиилл пПМ
Длинное ие^юе
Авто
> Н е с ^ я з а т е л ь н ь * п ар а м е т р .
\
б ь е о д и т с я е строку
; СОСТОЛ*М ПРИ БМСОрв ПОЛЯ В
0
ф о р м е . Д л я справкя n o
описанию яояя н аж м и те
клавишуҒГ.
Нет
К онструктор. Ғ6 - переилочение оком. Ғ1 - спраека.
3.6-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Biror m aydonni kalitli m aydon deb belgilash uchun konstruktor holatida shu m aydon belgilanadi va asboblar panelidan S 3
kalit yorlig‘i sichqonchaning chap tugm asi bilan bosiladi. N atijada,
mos m aydon nom i oldida kalit belgisi paydo b o ‘ladi. Bu shu
m aydonning kalitli m aydonligini bildiradi (3.7-rasm).
1 3 M icrosoft A c c e s s
. Файл Праека Bi« Вст^вка Сесвис £кно £праека
ТЁшЗ
Талабанинг фашАяси.Исми ва шарифн^янг бош харфлари
Факультетлар ном\
Ф_И_Ш
Факуяьтет
Р а зм е р сс
Н овье з \
Длинное иепое
Последователь»*>1е
Форнзтп
Подпись
Индексир
2. Bu join i b o sin g
txrm c,в.-дпд tnpa>w r
1. Bu joini b elg ila n g
HHctviM пояей *а*гмте
кпаеишу F l .
К о м ст р у к т о р . P6 « п е р е к л ю ч е ж е о кон . F I * с пр аек а.
3.7-rasm.
K onstruktor holatida jadval hosil qilingandan s o ‘ng, uni
saqlash lozim. A gar jadval birinchi m arta saqlanayotgan b o ‘Isa,
Файл => Сахранить yoki asboblar panelidan S yorliqni bosish
yoki Ctrl+S tugm alarini birgalikda bosish yetarli. U holda ekranda
jadval nom ini s o ‘rovchi oyna paydo b o ‘ladi (3.8-rasm). A ccess
sizga jadvalning nom i sifatida «Таблица1» ni taklif etadi. Yaxshisi,
bu nom ni o ‘zgartirish va
m asalaning m ohiyatiga
m oslab
nom
berish
m aqsadga
muvofiqdir.
Bizning m isolim izda bu
nom «J_asosiy» b o ‘lsin
(3.9-rasm).
N om ning
oldiga «J_» ni q o ‘shib
www.ziyouz.com kutubxonasi
yozishning qulayligi shundaki, m a’lum otlar bazasi yaratish jarayonida obyektlar ju da k o ‘payib ketadi va ularning qaysi biri jadval,
qaysilari so 'ro v yoki
Сохранение
1MI formaligi yodingizdan
ko'tariladi. Shu holИмя таблицьс
OK
larda
siz nom ning
|ж_асосий|
Отмена
birinchi harfiga qarab,
ularni tezd a
ajratib
3.9-rasm.
olish
im koniga
ega
b o ‘lasiz.
A gar jadval
oldindan hosil qilingan bo'lsa va siz unga m a’lum o ‘zgartirishlar
kiritib, uni yuqoridagi usullarning biri yordam ida saqlasangiz 3.8rasm dagi oyna hosil bo'lm aydi. Barcha o ‘zgarishlar shu jadvalning
o'zid a saqlanadi. Jadval saqlangandan s o ‘ng m a’lum otlar bazasi
oynasining k o ‘rinishi 3.10-rasm dagidek b o ‘ladi. A gar biror obyekt
(rasmda «J_asosiy» nomli jadval) aktiv b o ‘Isa, m a’lum otlar bazasi
oynasida О ткрм ть, К он структор va С оздать b o ‘limlari ham aktiv
b o ‘ladi. Aks holda, faqat Sozdat bo'lim i aktiv holda b o ‘ladi. С озд ать yordam ida biz yangi obyekt hosil qilishim iz m um kin. Um uman, A ccessda har bir obyekt ikki xil holatda bo'lishi m um kin.
.
,=jai *i|
Ф айл
D
в
Ц раека
»
'й
e
Вид Вставка Сервис Q k h o
a
V
Конструктор
Справка
-
!
#
•
Й
й
’
цй)Создать
Соэдамие таблиць! в режиме конструктора
Создание таблиць! с помошью мастера
Создаиие таблиць! путем ввоаа данньк
j*
www.ziyouz.com kutubxonasi
Birinchisi — Конструктор holati. Bu holatda aktiv obyektni
ochib, uning strukturasiga o'zgartirishlar kiritish m um kin, y a ’ni
yangi
m aydonlar
q o ‘shish,
kerakm aslarini
olib
tashlash,
m a’lum otlar turini va o'lcham ini o'zgartirish va h.k.
Ikkinchisi — jadval (yoki so ‘rov, yoki forma, yoki hisobot va
h.k.) holati. Bu holatga Открьггь b uyrug'i yordam ida o ‘tiladi va
jadvalga yangi m a’lum otlar kiritilishi yoki a w a lg i m a’lum otlarga
o'zgartirishlar kiritilishi, m a’lum otlar form atlanishi m um kin va h.k.
3.4. Jadvalga ma’lumot kiritish
Aktiv jadvalni jadval holatida ochish uchun Открьггьш tanlash
yoki jadval nom i ustida sichqonchaning chap tugm asini ikki m arta
bosish yetarli. Shu usullarning biri bilan ochilgan «J_asosiy» ja d ­
valning ko'rinishi 3.11-rasm da keltirilgan. H ar bir m aydonga mos
izoh holatlar satrida akslanadi va bir m aydondan ikkinchisiga
o ‘tg an d a o ‘zgarib turadi. Tab "y°ki Enter tugm asini bosish yo r­
dam ida bir m aydondan ikkinchisiga o ‘tiladi.
Файл Прэека Виа Встаека “Рормаг Залиси Оервис Окно Справка
Е ’
r
3.1 l- r a s m .
www.ziyouz.com kutubxonasi
оГ.
3.11-rasm da hozir «Tal_kodi» nom li m aydon aktiv va m aydon
turi hisobchi (Счетчик). Shuning uchun ham holatlar satrida shu
m aydonga mos izoh ko'rinib turibdi. Bu turdagi m aydonlarga qiym at kiritilm aydi. U ning qiym atini A ccess avtom atik ravishda o ‘zi
hosil qiladi (1, 2, 3,
Tab tugm asini bosib «F_I_Sh» nom li m ay­
donga o ‘tishim iz bilan «Tal_kodi»da mos qiym at hosil b o ‘ladi.
Q olgan m aydonlarga 3.4-jadvalga mos qiym atlarni kiritam iz. N atijada, «J_talaba» nom li jadvalning k o'rinishi 3.12-rasm dagidek
b o ‘ladi. Bir yozuvdan ikkinchisiga o 'tilg a n d a m a’lum otlar xotirada
saqlanib boradi.
M arker ustuni deb ataluvchi ustunga e ’tibor bering. Shu ustundagi ixtiyoriy to 'rt burchakni sichqonchaning chap tugm asi bi­
lan bir m arta bosish yordam ida mos satr belgilanadi. Bu u stu n d a
m axsus belgilar hosil b o ‘lishi m um kin va ular quyidagi m a’noni
bildiradi:
! ~ - xotirada saqlangan joriy yozuv;
*
- m a’lum ot kiritish m um kin bo 'lg an yangi yozuv;
^ - xotirada hali saqlanm agan, o'zgartirilayotgan yozuv;
0
- bu yozuvni o'zgartirish m um kin emas.
3.12-rasm da 11-yozuv hali xotirada saqlanm agan. Jadvalning
Запись deb nom langan satriga e ’tibor bering. U nda joylashgan
b a ’zi bir belgilarning m a’nosi quyidagicha (belgilar bosilganda bajariladigan amallar):
birinchi yozuvga o ‘tish;
- i J - bitta yozuv orqaga o ‘tish;
I
11 - kursor tu rgan yozuv raqami;
- U - b i t t a yozuv oldinga o'tish;
111 - oxirgi yozuvga o'tish;
- y a n g i m a’lumot kiritish uchun jadvalning oxirgi bo'sh
satriga o'tish.
www.ziyouz.com kutubxonasi
| £ а й ч П р *к а B i« BcTgeKa f op*sai Залеи С д *и с Окно Сфав*:а
й - B s a ?
Сг|!0ткрьггь
a
'.
и ШЪЪПЯ:
>♦ «
S -^1 * ® *
KoMCTp^rop ,£}Ссзсгть X
|
§
! Фвкульхет ] Курс | Гурух'*44. Еилоят jРейпшп.бал*
хим
3 0—1а—00
92
1 1—1a —02
С аиаркак^^^^
XX
84
хм
1 3-2а-02
Тошкент
хим
2 0 —5а —01
Бухоро
5 Мапеуров ГШ. XX
51-24-98
Тоаасент
80
6 Носиров ВА
XX
1 1—За —02
Сардарё
98
7 Заллев А.Е
Сврғсна
хм
2 З-Зв-01
81
8 Сатторов ХА
хим
1 0-6а-02
Тошкект
90
9 Махсудов П.О. хм
3 3-4а-00
Наманган
82
Ю Шаисиева К Н хим
1 0-7а-02
Хорази
84
11 Ааииов Ш.Г
J
I
(Счетчик)
¥
Загись: i<I <1!
11 > I’Ml>*Tie U
Тал.кодн j
Ф_И_Ш
1 Толипов Э.
2 Ахиедсв Н.
3 Собиров К Г
4 Парпиев P.O.
йжу1ьтетларис*и
яим
Li
3.12-rasm.
3.5. Konstruktor holatida jadvalga o‘zgartirishlar kiritish
Jadval aktiv b o ‘lganda, uni biror holatda ochish uchun
m a’lum otlar bazasi oynasidagi Открьхть yoki Конструктор
bo'lim laridan foydalanish mumkin. Agar jadval biror holatda ochiq
b o ‘Isa, bir h o latdan ikkinchi holatga tezda o ‘tish uchun asboblar
IJfe£ - I
panelidagi
(Вид) tugm asidan foydalanish m umkin. Bu tugm acha k o ‘rish holatini o'zgartirish uchun q o ‘llanadi, u barcha
obyektlar uch u n ham o'rinli.
Jadval konstruktori holatida yangi m aydonlar q o ‘shish, olib
tashlash yoki m avjud m aydonlarni m oslash hisobiga yangi jadvallar
hosil qilish m um kin.
M aydonlaming o‘mini o‘zgartirish
A gar siz tuzgan jadvalda biror m aydonning o ‘rnini alm ashtirishga t o ‘g ‘ri kelsa, quyidagi ishlam i bajaring (3.13-rasm).
1. M arker ustu nidan joyi o ‘zgarishi kerak b o ‘lgan m aydonni
tanlang.
2. T anlangan satrning m arker ustunida sichqonchaning chap
tugm asini bosing.
www.ziyouz.com kutubxonasi
l
Файл Празка
Bm
Встзвкз Cgреис Qkho Спраека
СМН ■
1&
S
54
2. Sudrang
й
1. Bu yerga
b osin g
3.13-rasm.
3. Sichqonchaning chap tugm asini bosgan holda yuqoriga
(qaysi m aydondan oldin) yoki pastga (qaysi m aydondan keyin)
sudrang.
4. Q uyuq qora chiziq (satr) kerakli joyga kelganda sich q o n ­
chaning chap tugm asini qo'yib yuboring.
N atijada, m aydonning o ‘rni alm ashadi, y a ’ni «Reyting» nom li
m aydon «Guruh» nomli m aydondan oldin joylashib qoladi. M aydonni sudrash jarayonida quyuq qora chiziqqa e ’tibor bering. Bu
chiziq sizga qaysi m aydonga kelganingizni k o ‘rsatib turadi.
Jadvalga yangi maydon qo‘shish
K onstruktor holatida jadvalga yangi m aydon q o ‘shish uchun
(masalan, siz talabaning reyting balidan keyin uning stipendiyasini
ham q o ‘shm oqchisiz) «Reyting_bali» nomli m aydondan (3.13-rasm)
keyingi satrga m os ravishda m aydon nom ini (masalan, «Stipendiya»), m aydondagi m a’lum ot turini (masalan, Денежньш) va
lozim b o ‘Isa, izohni kiriting. Т ип д а в н и х b o ‘lim ida Денежньга
turi tan lan g an d an keyin, Ф орм ат п о л я qism ida mos form atni
tanlang (3.14-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
-101*1
Й Ta6m«a1 : таблица
Факультет
Kypc
Вилоят
Рейтимг_6али
>ипендия
Обиия
Т екстоеьй
Числоеои
Т екстовьй
Чслоеой
Демежньй
] подстано
Фосиат поля
Ч кп о дес<тм*>осзнзксв
Масха веода
Подпись
Внг^ение no уколчанио
Усповие на значеше
Сообшение сб оа^бке
Обязательиое пояе
^Нмксированнэе none
Осноеной
Денежмьй
Евро
3456,789
3 456,79р.
3 456,79€
Фсрнэт еьвода знауений данного
С разделитепями разрядое 3 456,79
Процентнь*
123,00%
Экспоненииальньй
3,46Е+03
\попа. Виберите станвартньм форнат
j или создайте новьй. Дпа спрэекипо
фориатэм нажиите клавишу Ғ1.
3.14-rasm.
Siz kiritm oqchi b o 'lg an m aydon mavjud m aydonlarning orasida
joylashishi kerak b o ‘Isa, yuqoridagi usul bilan jadvalning oxiriga
m aydon kiritish va uni kerakli joycja surib q o ‘yish m um kin. M aydonlar orasiga yangi m aydon kiritishning yana bir usuli quyidagicha (masalan, siz viloyatdan oldin talabaning m illatini ham kiritm oqchisiz 3.14-rasm):
1. «Viloyat» nomli m aydonni tanlang (3.14-rasm).
2. A sboblar panelidan Д обавить строки КИэ tugm asini bosing, natijada, jadvalning shu satri ustida b o 'sh satr hosil bo'ladi
(3.15-rasm).
1 Ж _асосий : табяица
ш
Имапола
Курс
Г>рух
Тип даннь!Х
Числовой
ОПИСДИИ»
Текстовий
Вияоят
Текстоеьй
Рейтинг б
Числовой
zJ
Денежньй
Свойства т пя
Обши«
j Подстаноека |
I
1.Maydon nomini
aniqlang
2. Ma’lumot turini
aniqlang
www.ziyouz.com kutubxonasi
Иия |о » я >MX?T c o q o a T b и ) 6«
3. Izohni aniqlang
3. Yangi m aydonni aniqlang.
Maydonlarni yo‘qotish
K onstruktor holatida jadvaldan keraksiz biror m aydonni olib
tashlash uchun shu m aydonni belgilash va asboblar panelidan Уда-
лить строки
tugm achasini bosish yetarli. Access sizdan yana
bir bor shu m aydon va undagi m a’lum otlarni y o 'q o tish haqida
so'raydi va sizdan tasdiq olgandan keyingina uni y o ‘qotadi.
K etm a-ket joylashgan bir nechta m aydonni birdaniga yo'qotish
uchun quyidagi ishlarni amalga oshirish kerak:
1.
Y o'qotilishi kerak bo'lgan birinchi m aydonni belgilang,
2.
Shift tugm asini bosgan holda oxirgi m aydonni belgilang.
Natijada, birinchi va oxirgi maydon oralig'i (birinchi va oxirgi
m aydon ham) belgilanadi.
3.
Shift tugm asini qo'yib yuboring.
4.
Delete tugm asini bosing.
X uddi shu y o ‘l bilan ketm a-ket joylashgan bir nechta m aydon­
ning joyini ham o'zgartirish mumkin.
Maydon oralarini kengaytirish
Ayrim hollarda konstruktor holatida jadval konStruktori oynasida satrlar orasini yoki ustunlar enini kengaytirishga to ‘g ‘ri keladi.
M arker u stunida sichqoncha kursori (—») bir satr chegarasidan ikk o 'rinishda bo'ladi.
kinchi satr chegarasiga o'tish davrida
Shu holda sichqonchaning chap tugm asini bosgan holda chegara
yuqoriga (kichraytirish) yoki pastga (kengaytirish) tortilsa, barcha
satrlarning o'lcham i bir xil o'zgaradi. X uddi shu usul bilan Имя
поля, Тип даннмх va Описание uch u n ajratilgan kengliklarni
ham o 'zg artirish m um kin. Bu holda o 'zgarish har bir u stu n uchun
alohida bo'ladi.
Yuqorida konstruktor holatida jadvalga b a ’zi bir o'zgartirishlar
kiritish m um kinligini k o 'rib o'tdik. Bu o'zgarishlarning k o 'p larin i
k o n tek st m enyu orqali ham am alga oshirish mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
3.6. Jadval holatida jadvalga o'zgartirishlar kiritish
Biror jadvalni yuqoridagi usullam ing biri
oching. Bizning misolimizda bu «J_talaba»
rasm dagi k o ‘rinishda bo'ladi. K o'rinishidan
o ‘xshaydi. Ammo A ccessda ishlash jarayonida
o'zgartirishlar kiritishga to 'g 'ri keladi. Bular
mumkin:
bilan jadval holatida
nomli jadval, 3.12ham m asi yaxshiga
jadvalga m a’lum bir
quyidagilar b o ‘lishi
Shriftlami o‘zgartirish
Kursorni jadvalning ixtiyoriy katagiga o ‘m ating. M enyu satridan Format => Shrift ni tanlang. Hosil b o 'lg an oynadan (3.16-rasm)
siz
shriftning
turini,
ko'rinishini,
o'lcham ini
va
rangini
o'zgartirishingiz m um kin. Barcha o'zgartirishlarni kiritganingizdan
so 'n g OK tugm asini bosing. Natijada, jadvaldagi barcha
m a’lum otlar siz o 'rn atg a n ko'rinishga o'tadi. A ccessda alohida katakdagi m atnning o'zini form atlash m um kin emas. Jadvaldagi ixti­
yoriy form atlash jadvalning barcha elem entlariga tegishli b o 'ladi.
Н ачертание:
Ш р и ф т:
Размер:
BalticaUzbek
% Academ y Uzbek
гф Arial
4 ? Arial Black
Arial N arrow
Arial Unicode MS
BalticaUzbek
г Образец
Видоизменение
П~ п о д ч е р к н у т ь 1Й
ц в е т:
г~
“
М алиновми
и
АаВЬБбФ ф
И1р« .фт T rueType Он и спо л ьзуе тся к а к при вьнводе на зкр а н , т а к и
при п е ч а ти .
www.ziyouz.com kutubxonasi
Jadval ko‘rinishini o ‘zgartirish
-ZlJil
Ф о р м а т таб л и ц ь!
О ф ормление-J-----
ок
|
обь!чное
Отмена
п р ип од н ятое
С
утоплем ное
Цв е т фона:
Цвет линий сетки:
[ ■ ИЁс ир ен ев о - роз ов ь 1Й
|
ИШЯ ярко- зяленьД
3
|Ш Я Я Я Ш К
■>]
- Вцд границь! и линий
|гр а н и ц а таблиць!
3.17-rasm.
M a’lum otlar bazasi bilan ishlash jarayonida Access sizga jad vallarning ko'rinishini 3.12-rasm dagidek taklif etadi. Ayrim hollarda, bu k o 'rin ish sizga yoqm asligi yoki foydalanuvchi uch u n noqulay b o 'lish i m um kin. Bu hollarda jadval k o ‘rinishiga b a ’zi bir
o ‘zgartirishlar kiritishingiz m um kin (masalan, jadval foni, chegara
chiziqlarining ko'rinishi, rangi va h.k..). Bu ishlarni am alga oshirish
uchun m enyu satiidan Format => Режим таблицм ni tanlang.
N atijada 3.17-rasm dagi k o ‘rinishdagi oyna paydo b o ‘ladi. U ndan
mos o'zgarishlarni tanlashingiz m umkin. Agar kiritgan o'zgartirishlaringiz yoqm asa, yana bu holatga qayta kirib, har xil tajribalar
qilib k o 'rin g . N atijada o ‘zingizga yoqadigan jadval k o ‘rinishini h o ­
sil qilasiz.
Satrlarning bo‘yi va ustunlar kengligini o‘zgartirish
Satrlar b o'yi va ustunlar kengligini o ‘zgartirish jadvalning konstruktor ho latid ek am alga oshiriladi. Bu holda ham biror satr
www.ziyouz.com kutubxonasi
b o ‘yining o'zgarishi barcha satrlar balandligiga bir xil ta ’sir etadi,
y a ’ni ular bir xilda o ‘zgaradi (3.18-rasm).
Ustun enini o‘zgartirish uchun sudrang
Ma’lumot
katakda
to iiq ko'rinishi uchun.
o ‘ng chegarani sich­
qonchaning chap tugmasi bilan ikki marta
bosing
Satr balandligini o'zgartirish uchun sudrang
3.18-rasm.
A gar biror m aydonning o ‘ng chegarasida sichqonchaning chap
tugm asini ikki m arta bossangiz, m aydonning kengligi undagi eng
uzun m a’lum ot kengligida o ‘zgaradi (bunga m aydon nom i ham
kiradi).
Satrlar balandligini m enyu satridan Format => В и со та стр о ки
orqali ham am alga oshirish m umkin. Bu o ‘zgarish ham barcha satrlarga tegishli b o ‘ladi. Kursor turgan ustunning enini o'zgartirishda
ham m enyu satrida Format => Ш и ри н а стол б ц а dan foydalangan
holda bajarish m umkin.
Katakdagi ma’lumotlarni o‘zgartirish
1. Jadval holatida jadvalni oching.
2. K atak ichidagi m a’lum otlarni o'zgartirish uchun shu katak ning ichiga k o ‘rsatkichni o 'rn atin g va sichqonchaning chap tu g m a ­
sini bosing. Jadval holatida butun katakni belgilash uchun k o ‘rsatkichni m aydonning chap chegarasiga olib boring va sich q o n ch a­
ning tugm asini bosing.
3. K laviaturadan m atnni kiriting.
Izoh.
■
Agar m atnni kiritishda xatoga y o ‘l q o ‘yilgan b o ‘lsa, BACKSPASE tugm asini bosing. Joriy m aydonda qilingan o 'zgarishni bekor qilish uch u n ESC tugm asini bosing. Butun yozuvda qilingan
o'zgarishlarni bekor qilish uchun m aydondan chiqishda y an a ESC
tugm asini bosing.
www.ziyouz.com kutubxonasi
■
MS Access qilingan o'zgarishlarni boshqa yozuvga o ‘tish
vaqtida saqlab qoladi.
“Область ввода” oynasini ochish
Ayrim hollarda biror m aydonga kiritiladigan m a’lum ot juda
uzun b o ‘lib, uni bir paytda ko'rish va tahrirlashda m a’lum noqulayliklar vujudga keladi. Shuning uchun ham Accessda m a’lum otlarni
bir paytda k o 'rib turish uchun Область ввода oynasidan foy­
dalaniladi. Buning uchun quyidagi ishlarni am alga oshirish kerak:
1. Jadvalni jadval holatida oching.
2. O 'zgartirilishi (ma’lum ot kiritilishi) lozim b o 'lg an m aydonni
tanlang.
3. SHIFT+F2 tugm alarini bosing. N atijada, ek ran d a Область
ввода oynasi (3.19-rasm) paydo bo'ladi.
3.19-rasm.
Agar kursor tu rg an katakda m a’lum ot bo'lsa, u Облась ввода
oynasida hosil bo'ladi. Siz bu oynada turib yangi m a ’lum otlar
kiritishingiz yoki aw alg ilarin i tahrirlashingiz m um kin. B archa o'zgartirishlardan so 'n g OK tugm asini bosing.
Jadval ustunlarining o‘m ini almashtirish
K onstruktor holatidagidek jadval holatida ham m aydonlarning
o'rnini, nom ini alm ashtirish va yangi m aydonlar q o 'sh ish m umkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
M aydonlarning o'rnini alm ashtirish uchun o ‘rni alm ashtirilishi
kerak b o ‘lgan m aydonni aniqlang va m aydon nom i ustida sichqonchaning chap tugm asini bir m arta bosing. N atijada shu m aydon
belgilanadi (3.20-rasm). M aydon nom i ustida sichqonchaning chap
tugm asini qaytadan bir m arta bossangiz qora quyuq vertikal chiziq
paydo b o ‘ladi. Sichqonchaning chap tugm asini qo'yib yuborm agan
holda uni chapga yoki o ‘ngga sudrang. Q ora chiziq kerakli joyga
kelganda sichqonchaning chap tugm asini qo'yib yuboring. N atijada
belgilangan m aydon surilib qoladi.
| Q Microsoft Access
лэш !
j
ШШ- ц).
L
5£айл Правка Вид Вставка Форм-эт ^аписи Сереис Окмо Слравка
k e f ir ,
Тал_гц
Ф _И _Ш
|ф а к у л ь || .Курс"!
1 Т олипов Э.
М илАсаr| В и ло я т
Андижои
2 Алмедов Н .
Самарқаид
3 С о б и р о Е К .Г.
Тошкент
4 П арпиев P.O.
Бухоро
5 М ансуроЕ
Г .Ш .
Р ейв±
Zl
режим таблиш
ISIUM :
3.20-rasm.
Y onm a-yon joylashgan bir necha m aydonlarning o 'rn in i ham
bir paytda alm ashtirish mumkin. Buning uchun yuqoridagi usul
bilan biror m aydonni belgilang va sichqonchaning chap tugm asini
q o ‘yib yuborm asdan kursorni chapga yoki o ‘ngga suring. N atijada
yonm a-yon joylashgan m aydonlar belgilanadi. Bu ishni boshqacha
ham am alga oshirish m umkin. Birinchi m aydonni belgilang. Shift
tugm asini bosgan holda k o ‘chirilishi kerak b o 'lg an oxirgi m ay­
donni belgilang va sichqonchaning chap tugm asini q o ‘yib y u b o ­
ring. N atijada, siz aniqlagan barcha m aydonlar belgilanadi. Sich­
qonchaning chap tugm asini belgilangan biror m aydon nom i ustida
bosib, chapga yoki o ‘ngga sudrang. Belgilangan barcha m aydonlar
birgalikda o ‘rnidan k o ‘chadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Jadval maydonlarining nomini o ‘zgartirish, yangi maydonlar
qo‘shish va maydonlami yo‘qotish
Jadval biror m aydonining nom ini o'zgartirish uchun, shu m ay­
don nomi ustida sichqonchaning chap tugm asini ikki m arta bosish
kerak va yangi nom ni kiritish lozim. Bu ishni m aydon nomi ustida
sichqonchaning o ‘ng tugm asini bosib, hosil b o ig a n kontekst
m enyudan П ер еи м ен о в ать столбец b o ‘limini tanlab ham am alga
oshirish m umkin.
Jadvalga yangi m aydon qo'shish uchun uni qaysi m aydondan
oldin qo'yishingizni aniqlang va bu m aydonni belgilang. K ontekst
m enyudan Добавить столбец b o ‘limini tanlang. N atijada, Поле 1
nom li yangi m aydon hosil bo'ladi. Uni yuqoridagi usullar bilan
qayta nom lashingiz mumkin. M aydondagi m a’lum otning turini
Access m atnli qilib tanlaydi.
Jadvaldan biror m aydonni undagi m a’lum otlar bilan birga olib
tashlash uchun, shu m aydonni belgilang va kontekst m enyudan
Удалить столбец b o ‘limini tanlang. Access sizdan m aydonni olib
tashlash tasd ig 'in i so 'raydi va shundagina m aydonni y o ‘qotadi.
Maydonlami vaqtincha yashirish
Katta jadvallar bilan ishlash jarayonida jadvalning bir nechta
m aydonlari vaqtincha kerak em as va ular ishlash paytida (m a’lum ot
kiritish, m a’lum otlarni tahrirlash va h.k.) sizga xalaqit berishi
m umkin. B unday hollarda m azkur m aydonlam i vaqtincha yashirish
(ekranda k o 'rin m ay turishini ta ’minlash) m umkin. Buning uchun:
www.ziyouz.com kutubxonasi
1.
Shu m aydonni belgilang yoki kursorni shu m aydonning
ixtiyoriy k atagiga o ‘m ating.
2.
M enyu satridan Format => Скрьггь столбцм ni tanlang.
N atijada, shu m aydon jadvaldan vaqtincha yo'qoladi va undan
o ‘ngdagi barcha m aydonlar bitta chapga suriladi. Bu ishni k o ntekst
m enyu orqali ham am alga oshirish m umkin. Yashiringan m aydonlarni qay tad an hosil qilish uchun, m enyu satridan Format =>
Отобразить столбцм b o ‘limini tanlang. N atijada 3.21-rasm dagi
oyna hosil b o 'ladi. U nda shu jadvaldagi barcha m aydonlarning
ro'yxati keltirilgan. O ldida belgi qo'yilm agan m aydonlar yashirin­
gan m aydonlardir. Ular oldidagi to 'rtburchaklarni sichqonchaning
chap tugm asini bir m arta bosish bilan belgilashingiz va ekranda
ko'rinishini t a ’m inlashingiz m umkin. Birdaniga shu oynani ochib,
xohlagan m aydonlaringizni yashirishingiz yoki ekranda k o 'rsa tishingiz m um kin.
Maydonni doim ko‘rinadigan holga keltirish
M aydonlari k o ‘p jadvallar bilan ishlash (ma’lum ot kiritish,
tahrirlash va h.k.) jarayonida bir m aydondan ikkinchi m aydonga
o ‘tishda m aydonlar ekrandan y o ‘qolib boradi va m a’lum qiyinchiliklar tu g ‘iladi. M asalan, biror talabaga tegishli m a’lum otlarni
kiritish jarayonida talaba familiyasi ko'rsatilgan m aydon ek ran d an
y o ‘qoladi va siz bir zum da qaysi talaba haqida m a’lum ot kiritayotganingizni unutib qo'yishingiz tabiiydir. Siz yana orqaga qaytib,
talabaning fam iliyasini k o ‘rib olasiz va ortiqcha vaqt y o ‘qotasiz. Bu
jarayon bir necha bor takrorlansa, asabingizga tegadi. Bu vaziyatdan chiqish uch u n Access da ayrim m aydonlam i doim o ekranda
ko'rinib turad ig an qilish im koniyati kiritilgan (yodingizda bo'lsa,
bu Excel da ham bor edi). Siz, m asalan, 3.20-rasm da «F_I_Sh»
nomli m aydonni ekranda doimo k o ‘rinadigan qilm oqchisiz. Buning
uchun quyidagi ishlarni bajaring:
1. «F _I_S h» nomli m aydonni belgilang.
2. M enyu satridan Format => Закрепить столбцм ni tanlang.
N atijada, siz tanlagan m aydon birinchi ustun b o 'lad i va doim
ekranda k o 'rin ib turadi. Bu holatdan chiqish uchun m enyu satridan
Format => Освободить все столбцм ni tanlang. Bir paytda bir
nechta m aydonlam i ham ekranda doim o ko'rinib tu radigan qilish
www.ziyouz.com kutubxonasi
m um kin. M aydonni o ‘z joyiga qaytarish uch u n yuqoridagi usullardan birini tanlang.
Jadval maydonlarida foydalaniladigan ma’lumotlar
M aydonda foydalaniladigan m a’lum otlarning turini tan lash d a
quyidagilarni e ’tiborga olish zarur:
■ M aydonda q anday qiym atlar aks ettirilishi kerak? M asalan,
m aydonga berilgan m a’lum otlar turi raqam li bo'lsa, u n g a m atn
kiritish m um kin emas.
■ M aydonda qiym atlarni saqlash uchun qancha joy kerak?
■ M aydonda qiym atlar ustida qanday am allar bajarilishi kerak.
M asalan, sonli va pul form atlari berilgan m aydonlarda qiym atlarni
qo'shish mumkin, lekin OLE obyektlari va m atnli m aydonlarda
m um kin emas.
■ M aydonni indekslash yoki saralash kerakm i? MEMO m aydonlarini saralash va indekslash m um kin emas, xuddi shuningdek,
OLE obyektlari va giperm urojaatlar uchun ham m um kin emas.
■ So‘rov yoki hisobotlardagi yozuvlarni guruhlashda m aydonlardan foydalanish zarurmi? Yozuvlarni guruhlashda MEMO
m aydonlari, OLE obyektlari va giperm urojaatlardan foydalanish
m um kin emas.
■ M aydondagi qiym atlar qay tartibda saralanishi kerak? M atnli
m aydonlardagi sonlar sonli qiym atlar sifatida emas, balki sonli qatorlar sifatida saralanadi (1, 10, 100, 2, 20, 200 va h.k.). Sonlarni
sonli qiym atlar sifatida saralash uchun sonli yoki pul form atli m aydonlardan foydalaning. Shuningdek, m atn m aydonlariga kiritilgan
k o ‘pgina sana form atlarini kerakli darajada saralash m um kin emas.
Saralashni am alga oshirish uch u n «Дата/время» turidagi m aydon­
dan foydalaning.
3.7. Foydalaniladigan kalit maydonlaming turlari
Biz yuqoridagi bo'lim larda kalitli m aydon va uni aniqlash
haqida fikr yuritdik. MS Access kabi relatsion m a’lum otlar bazalarining afzalligi shundaki, ular so'rov, forma va hisobotlar yordam ida turli jadvallardagi m a’lum otlarni tezda topib b o g ‘lay oladi-
www.ziyouz.com kutubxonasi
lar. Buning uchun har bir jadvalda jadvaldagi har bir yozuvni bir
qiymatli nom lovchi (aniqlovchi) bir yoki bir necha m aydonlar
bo'lishi kerak. Bu m aydon (maydonlar) jadvalning kalitli m aydoni
(maydonlari) deb ataladi. A gar jadvallar uchun kalit m aydonlar
belgilangan b o ‘lsa, MS Access kalit m aydonlarga b o ‘sh qiym atlarning kiritilishi va takrorlanishining (dublirovanie) oldini oladi.
MS Accessda kalit m aydonlarni uchta turga ajratish mumkin:
hisobchi (schetchik), oddiy kalit va tarkibli kalit.
Schetchikning (hisobchining) kalit maydonlari
Hisobchi m aydoni shundayki, jadvalga har bir yozuvni kiritish
bilan bu m aydonga avtom atik ravishda tartib raqam i kiritiladi. Kalit
m aydonlarni hosil qilishning eng sodda usuli, hisobchi m aydonning
kalit m aydon sifatida qabul qilinishi b o ‘ladi. Tuzilgan jadval yopilgunga q a d a r kalit m aydon belgilanm agan b o ‘Isa, saqlash jarayonida kalit m aydon tuzilganligi haqida m a’lum ot chiqadi.
Oddiy kalit
A gar m aydon yagona qiym atga ega b o ‘Isa (masalan, kod yoki
inventar raqam lari kabi), bu m aydonni kalit m aydon sifatida qabul
qilish m um kin. A gar m aydon takrorlanuvchi yoki b o ‘sh qiym atlarga
ega b o ‘Isa, bu m aydon kalit m aydon b o ‘la olmaydi. T akrorlanuvchi
m a’lum otlarga ega b o ‘lgan yozuvlam i aniqlash uchun, tak ro rlan u v ­
chi yozuvlarni qidirishga oid so ‘rov berish m umkin. Q iym atlarni
o ’zgartirish y o ‘li bilan ham takrorlanishlarni bartaraf etishning iloji
b o ‘lmasa, jadvalga kalit m aydon sifatida hisobchi m aydonni
q o'shish kerak yoki tuzilgan kalitni aniqlash kerak.
Tarkibli kalit
H ar bir m aydon qiym atlarining yagonaligini ta ’m iniab bo'lmasa, bir necha m aydonlardan iborat b o ‘lgan kalit tuzish im koniyatidan foydalanish m umkin. K o‘pincha bunday holat ikkita jad valni «ko‘p g a -k o ‘p» m unosabatda b o g ia s h uchun foydalaniladigan
jadvallarda vujudga keladi. «Ko‘p g a -k o ‘p» m unosabatlar bilan k ey ­
ingi boblarda tanishib o ‘tamiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ilova. Agar tarkibli kalit uchun m os m aydonlar to 'p lam in i
aniqlash qiyin b o ‘lsa, hisobchi m aydon qo 'sh in g va uni kalit m ay­
doni qilib q o ‘ying. M asalan, kalitni “Ism” va “Fam iliya” m aydonlari
b o 'yicha aniqlash tavsiya etilmaydi, chunki turli shaxslar uch u n bu
juftlikning qiym atlari takrorlanm asligining oldini olib b o ‘lmaydi.
3.8. Ma’lum otlam i klaviatura yordamida tahrirlasb
Izoh. A gar kursor ekranda ko'rinm asa, uni chiqarish uch u n F2
tugm asini bosing.
Kursomi maydonda barakatlantirish
3.5-jadva
K laviaturadan
B ajariladigan ish
Bir belgi o ‘ngga
—>
Bir belgi chapga
<—
Bir so‘z o'ngga
CTRL + -»
I Bir so‘z chapga
CTRL + <-
I Bitta qatordan tashkil topgan maydonning
oxiriga
END
Bir necha qatordan tashkil topgan m aydon­
ning oxiriga
Bitta qatordan tashkil topgan maydonning
boshiga
Bir necha qatordan tashkil topgan maydon­
ning boshiga
Keyingi maydonga
CTRL + END
Oldingi maydonga
Shift + Tab
Keyingi sahifaga
PageDown
Oldingi sahifaga
PageUp
www.ziyouz.com kutubxonasi
HOME
CTRL + HOME
Tab yoki Enter
Matnni ko‘chirish, undan nusxa olish va yo'qotish
3 .6 - ja d v a l
Buyruq
M enyu orqali
Tugm achalar
K laviatura
orqali
orqali
Qirqish
Правка => Вьфезать
*
Nusxa
Правка => Копировать
Чй
Ctrl+X
Ctrl+C
olish
Q o‘yish
Ctrl+V
Правка => Вставить
HaraKatni Ьеког qilish
K laviaturadan Kiritilgan yozuvni butunlay bekor qilish: Ctrl+Z
yoki Alt+Backspace.
Joriy m aydon yoki jorii yozuvdagi o ‘zgarishlarni bekor qilish:
Esc tugm asini bir m arta bosish m aydondagi, ikkinchi m arta bosish
yozuvdagi o ‘zgarishlarni bekor qiladi.
Jadval holatida ma’lumotlarni kiritishni tezlatish
3 .7 -j a d v a l
Buyruq
Natija
CTRL + ; (nuqtali vergul)
Joriy sanani kiritish
CTRL +:(ikki nuqta)
Joriy vaqtni kiritish
CTRL + ALT + probel
Qiymatlar maydoniga avtomatik ravishda
qiymat berish
CTRL + E(‘ apostrof)
M aydonning
qiymat
maydoniga
oldingi
yozuvdagi qiymatni qo'yish
CTRL+ + (plus)
Yangi yozuv qo'shish
CTRL + - (minus)
Joriy yozuvni o'chirish
SHIFT + ENTER
Joriy yozuvdagi o ‘zgarishlarni saqlash
PROBEL
Holat bayroqchasini o ‘matish
CTRL + ENTER
Yangi satr qo'yish
www.ziyouz.com kutubxonasi
Maydondagi ma’lumotlarning turi va qiymatlarga qo‘yilgan
talablarning kiritilayotgan ma’lumotga ta’siri
M a’lum otlarni kiritib b o ‘lib, m aydondan chiqishda Access
kiritilgan qiym atning shu m aydonga mos yoki mos em asligini tekshirib ko'radi. A gar m um kin bo'lm agan qiym at b o ‘lsa, ek ran g a bu
haqda xabar chiqadi. Bu holda m aydondan chiqish uchun to ‘g ‘ri
qiym at kiritish yoki a w a l kiritilgan qiym atni bekor qilish lozim.
M aydondagi qiym at quyidagi sabablarga k o ‘ra, qabul qilinm asligi mumkin;
■ Q iym at m aydonning m a’lumot turiga mos em as (masalan,
sonli va m atnli m aydonlar yoki sana maydoni). Agar m aydonga turi
to ‘g ‘ri kelm aydigan m a’lumot kiritilsa, Access uni m aydonning turi
bo'yicha to ‘g ‘rilashga harakat qiladi. Lekin ayrim m a’lum otlarni
boshqa turga o'tkazib b o ‘lmaydi, m asalan, sonli m aydonda m atnli
qiym atni saqlash m um kin emas.
■ M a’lum otlar shu m aydonning Условие назначения xossasida o ‘rnatilgan barcha shartlarni qanoatlantirm aydi.
■ M aydonga m a’lum otlar kiritilm asdan b o ‘sh qoldirilishi m um ­
kin emas.
■ M aydonning yangilanishi До обновления xossasi bilan b o g ‘langan m akrosda bekor qilingan, lekin bu tekshirilayotgan shartga
ziddir.
M a’lum otlar, shuningdek, yozuvdan chiqilayotganda ham tekshiriladi. Yozuvni saqlashdan a w a l Access Условие назначения
xossasida o 'rn atilg an barcha shartlarni tekshiradi. Bundan tashqari,
o'zgartirish kiritilayotgan jadval kalitga yoki unikal indeksga ega
bo'lsa, o ‘zgartiriladigan yozuvda jadvalning boshqa yozuvlaridagi
qiym at bilan u stm a-u st tushuvchi m aydonlar b o r-y o ‘qligi tekshiriladi. A gar yozuvni saqlash m umkin bo'lm asa, kerakli o ‘zgarishlarni
kiriting yoki Отменить tugm asini bosib yozuvga kiritilgan
o'zgarishlam i bekor qiling.
Jadval holatida maydon va yozuvlarni belgilash
3.8-jadvalda m a’lum otlar bazasining jadval holatida m a’lumot
va yozuvlarni belgilash uchun sichqoncha yordam ida qilinadigan
harakatlar bayon qilingan.
www.ziyouz.com kutubxonasi
3 .8 -j a d v a l
Belgilash
Ko‘rsatkichni o'rn atish va sichqoncha
tugm alarini bosish
M aydondagi
Ko'rsatkich
ma’lumotlar
keltiriladi. Sohani kengaytirish uchun sichqon-
belgilanadigan
sohaning
boshiga
chaning tugmasini bosgan holda ko'rsatkich suriladi.
Butun maydon
Jadval maydonining chap chegarasida, y a’ni k o 'r­
satkich O
ko‘rinishini olgan holda sichqoncha-
ning tugmasi bosiladi.
Qo'shni
Ko'rsatkich maydonning chap chegarasida. Sohani
maydonlar
kengaytirish
uchun
sichqonchaning
tugmasini
bosgan holda ko'rsatkich suriladi.
Ustun
Maydonni
belgilash
so'nasiaa
(maydon
nomi
ustida) sichqonchaning chap tugmasi bosiladi.
Q o‘shni
M aydonning nomida sichqonchaning tugmasi bo­
ustunlar
siladi. Sohani kengaytirish uchun sichqonchaning
tugmasini bosgan holda ko'rsatkich suriladi.
Yozuv
Yozuvni belgilash sohasida (marker ustunida) sich­
qonchaning chap tugmasi bosiladi.
Bir nechta yoz-
Birinchi yozuv belgilanadi. Sohani kengaytirish
uvlar
uchun sichqonchaning tugmasini bosgan holda
ko'rsatkich suriladi.
Barcha yozuvlar
П равка menyusida Вмделить все записи buyrug'ini tanlang.
3.9-jadvalda yozuv va m a’lum otlam i klaviatura yordam ida qanday belgilash m um kinligi bayon etilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi
3 .9 -ja d v a l
Belgilash
Maydondagi
m a’lumotlar
Butun maydon
Oo'shni
maydonlar
Joriy ustun
Joriy yozuv
Bir necha yozuv
Bajariladigan amallar
Ko'rsatkich belgilanadigan matnning boshiga olib
kelinadi va Shift tugmasini bosgan holda ko'chiruvchi klavishlar(<—T—»i) yordamida kerakli soha
belgilanadi.
Ko'rsatkichni maydonda joylashtiring va F2 tu g ­
masini bosing.
Maydonni belgilang va Shift tugmasini bosgan
holda mos ko'chiruvchi («—T—>1 ) klavishlami bo­
sing.
Ctrl+probel tugmalarini bosing
Shift +probel tugmalarini bosing.
Shift+piobel, so ngra Shift + ty o k i Shift +4
Jadval elementlarini saralash
Jadval satrlarini bir yoki bir necha ustunlardagi qiym atlarga
k o 'ra saralash m um kin. Buning uchun saralash am alga oshiriladigan m aydonni tanlang, Agar saralash bitta ustun b o ‘yicha b o 'ladigan b o ‘lsa, kursorni saralanadigan m aydonning ixtiyoriy katagiga
o 'm a tish yoki m aydonni belgilash yetarli. Saralash bir necha m ay­
don bo'yicha am alga oshiriladigan b o ‘Isa, bu m aydonlarni belgilash
lozim. Bu holda ham saralash birinchi m aydon b o 'yicha am alga
oshiriladi. Faqat birinchi m aydonning ikki yoki bir q ancha elem enti
ustm a-ust tu sh g an holdagina saralanishi kerak b o 'lg an ikkinchi
m aydonning mos elem enti b o ‘yicha saralanadi va h.k. M aydonlar
saralanganda mos yozuvlarning o 'rni o'zgaradi.
M aydon elem entlarini saralash uchun asboblar panelidan C op-
тировка no возрастанию 1^ (o'sish tartibida) yoki Сортировка
no убьгаанию M (kamayish tartibida) tugm alaridan m osini bosing. Saralash chapdan o 'n g g a tartibda am alga oshiriladi. Bu ishni
m enyu satridan Запись => Сортировка =$ Сортировка no возрастанию yoki Запись => Сортировка => Сортировка по убмванию orqali ham am alga oshirish mumkin. X uddi shuningdek, kontekst m enyu orqali bajarsa ham bo'ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Faraz qilaylik, 3.12-rasm da keltirilgan «J_talaba» nom li jadval
elem entlarini kurs b o ‘yicha o ‘sish tartibida saralam oqchim iz, y a’ni
oldin birinchi kurs, so ‘ngra ikkinchi kurs va h.k. shaklda talabalar
ro ‘yxati hosil b o ‘lsin. Buning uchun kursorni «Kurs» nom li m ay­
donning ixtiyoriy katagiga o'rnatam iz yoki bu m aydonni belgilaymiz va asboblar panelidan Й tugm achani bosamiz. N atija 3.22rasm dagidek k o ‘rinishda bo'ladi.
-и-
1 Ж_асосий: таблица
Талходи
►
Ф_И_Ш
1 T ypyi
Факульшст
К урс
Вилояш
-JnJxJ
Р ейт инг бали
11 Аш мов Ш.Г.
Ю^Шамсиева К.Н. 0 -7 а -0 2 х и м
8 Сатторов Х .А 0 - в а -0 2 х и м
1\Хораэм
84
1 Тошкент
90
6 Носиров B A
J1 -5 а -0 2 XX
1\Сирдарё
98
З.Собиров К.Г.
3—2а-02 х м
1 Тошхент
88
2 Ахмедов Н.
1 - 1 а - 0 2 1XX
1 Самарқанд
84
7 Валиев АЕ.
З -З а —01 х м
2;Фарғоиа
81
4 Парпиев P.O.
0 -5 а -0 1 х и м
ЪБухоро
79
9М ахсудов П.О. 3 -4 а -0 0 х м
3 Намангаи
82
1 Тоят ов Э.
3 Андижон
92
5 Гошкенш
80
0 -1 а -0 0 \ХИМ
5 Мансуров Г.Ш. 1 -2 а -9 8 XX
* 'Счетчик)
| Зались: и| <II
:
.
Г
1'
1 >JHj»*| из 11
3.22-rasm.
Jadval elementlarini filtrlash
Filtrlash jadvaldagi faqat m a’lum bir yozuvlarni k o ‘rish im ko­
nini beradi, y a ’ni siz o'zingizga kerakli yozuvlarni ko'rm o q ch i
b o ‘lsangiz filtrlashdan foydalanganingiz m aqsadga muvofiq. M a­
salan, sizga faqat birinchi kurs yoki toshkentlik talabalarining
ro ‘yxati kerak. Bu holda siz «Kurs» yoki «Viloyal» nom li m ay­
donlar b o ‘yicha filtrlashingiz lozim. Natijada, jadvalda faqat bir­
inchi kurs yoki toshkentlik talabalarning ro'yxati qoladi. Xohlasangiz filtrni bekor qilib, jadvalni qayta tiklashingiz m um kin.
Filtrlashning uch xil usuli mavjud.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Tanlash o ‘tkazilishi m o‘ljallangan m a’lum otni aniqlang, so'ngra
Фильтр no виделенному
tugm asini bosing.
■ Jadvalning bir yoki bir necha maydonlariga talab qilingan qiy-
Я
matlami chiqarish uchun Изменить фильтр
tugmasini bosing.
■ Filtrlash yoki yozuvlarni saralash m aqsadida ancha kengroq
shartlarni berish uchun, Записи m enyusining Фильтр b u y ru g ‘idan
Расширение фильтра b o ‘limini tanlang.
O ddiy yoki kengaytirilgan filtrni qo'llash uch u n Применить
фильтр §1 tugm asi bosiladi.
Faraz qilaylik, sizga faqat birinchi kurs talabalarining ro'yxati
kerak (3.22-rasm). Buning uchun quyidagi ishlarni am alga oshiring:
1.
Kursorni «Kurs» nomli m aydonning qiym ati 1 b o ‘lgan katagiga o ‘rnating. M asalan, 10-raqamli talaba Sham siyeva K.N.
uchun.
2. Asboblar panelidan £33 tugm achani bosing.
N atijada, 3.23-rasm dagi jadval hosil bo‘ladi.
-1Р| х|
B Microsoft Access
Файл Лраека Виа Вставка Формагг Записи Сервис Окно Справка
м, *
б
ё &
У \
>*
21
1
| S Ж_асосий : таблица
Тал
коди
►
Ф _И _Ш
Гурух
Ф акульш еш
6 Н о с и р о в В .А
1- 5а - 0 2
3 С о б и р о в К .Г .
3 - 2а - 0 2
хим
хим
хм
2 Am egos Н.
1- 1а - 0 2
XX
10 Ш а м с и е в а К . Н 0—7а —02
8 С а ш ш о р о в Х .А 0 - 6а - 0 2
*
М..............
в
-&К
5 ) -
*
Курс
XX
Вилояш
Рейт инг
S
Х оразх
84 \
1\ Т о ш к е н т
90
1 С ирдарё
98
1\ Т о ш к е н ш
88
1 С ам арқанс,
84
Р
/С ч е ш ч и х .)
Режим таблиць!
1
ФЛТР
www.ziyouz.com kutubxonasi
NUH
!d
г
E’tibor bering, filtr qo'llangandan so'ng, kursor o 'rn atilg an katakdagi yozuv belgilanib qoldi. Shuning uchun ham bunday
filtrlashni Фильтр no вмделенному deb atashadi. Xohlasak, biz
o'zim iz biror katakdagi m atnning m a’lum qism ini belgilab, shu
bo'yicha ham filtrlashimiz mumkin, y a ’ni belgilangan m atn qism ining boshqa kataklarda uchrashi qidiriladi. Filtrlash jarayoni am alga
oshgandan so ‘ng (3.22-rasm) asboblar panelidagi
tugm acha
aktiv k o ‘rinishda bo 'lad i va uning vazifasi o ‘zgaradi, y a ’ni endi u
filtrni bekor qilish vazifasini bajaradi. Bu tugm achani yana bir
bosib, jadvalni a w a lg i holiga keltirish mumkin.
Ma’lumotlami qidirish va almashtirish
Jadval holatida kerakli m a’lum otlarni biror m aydon b o ‘yicha
yoki butun jadval b o ‘yicha qidirish va alm ashtirish im koniyati ham
mavjud. M aydondagi aniq bir m a’lum otni qidirish uchun asboblar
panelida Найти
tugm asini bosing va shu m a’lum ot mavjud
b o 'lg an barcha yozuvlar bo'yicha k etm a-k et q o ‘llang (3.24-rasm)
Поиск и замена
Поиск
Образец:
H ill
c ..: .
j
Замена
|хйм
Наити далее
Отмена
Поиск в:
Совпадение;
|Ж_асосий : таблица
«
С любой частью поля
в—
Просмотр:
Поля целиком
С начала поля
вге----------- ~z
Jimрегистра
Г &уйетомЯадматаполей
www.ziyouz.com kutubxonasi
Меньше
]
T opilgan m a’lum otlarni alm ashtirish uchun 3.24-rasm dagi 3 a м ен а bo'lim iga kiring yoki m enyuning П р а в к а b o ‘lim ida
З ам ен и ть buy ru g ‘ini tanlang. Yangi yozuvlar kiritish uchun Н о в а я
за п и с ь ®
tugm asidan foydalaniladi. Bu tugm ani bosish bilan
jadvalning oxirida b o 'sh satr paydo bo'ladi. Yozuvlarni o 'ch irish
uchun yozuvlarning ixtiyoriy m aydonini tanlab, У далить за п и с ь
tugm asini bosish kerak.
3.10. Jadval holatida yangi jadval yaratish
Biz yuqoridagi b o ‘lim larda konstruktor holatida jadval qurishni
k o ‘rdik. Yangi jadval hosil qilishning yana bir y o 'li jadval holatidir.
Buning uchun 3.1-rasm dan Режим таблицм b o ‘limini tanlang va
OK tugm asini bosing. Natijada, ekranda 3.25-rasm dagi jadval hosil
bo'ladi.
Tабяица! : таблица
П о л е!
Jjb
П оле2
1
Н>1
-
П од еЗ
из 21
jnjxj
&
П оле4
П о л е 5 л.
*\ 1
3.25-rasm.
E’tibor bering: bu jadvalda m aydonlaming nomlari Pole 1, Pole 2,
Pole 3 va h.k. k o ‘rinishda nom langan bo'lib, ularning soni 10 tadir.
Yozuvlar soni esa 21 ga teng (Access 97 da ustunlar 20 ta, yozuvlar
esa 30 ta). Agar m aydonlar yoki yozuvlar soni yetarli b o ‘lmasa, siz
yuqoridagi usullarning biri bilan xohlagancha m aydon yoki y o ­
zuvlar q o ‘shishingiz m umkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
M aydonlarning nomi, albatta, sizni qanoatlantirm aydi. Ularning
nom larini o'zgartirish uchun nom ning ustida (m arker satrida, bu
satrda sichqoncha kursori ♦ ko'rinishda bo'ladi) sichqonchaning
chap tugm asini ikki m arta bosib, yangi nom ni kiritish yetarli. Bu
ishni Ф о р м ат => П ереи м ен овать столбец yoki kontekst m enyuning П ер еи м ен о в ать столбец bo'lim i orqali ham am alga oshirish
mumkin. Buning uchun mos m aydon belgilangan bo'lishi lozim.
M asalan, 3.12-rasm dagi jadvalni hosil qilish uchun mos ravishda
nom larni kiritib chiqish yetarli (3.26-rasm). Endi m aydonlarga mos
qiym atlarni kiritib chiqamiz. Qiym at kiritish jarayonida har bir
m aydondagi qiym atlarning turi bir xil bo'lishi kerak.
M asalan, sizda san a/v aq t form atida kiritayotgan qiym atingiz
«10.05.1950» k o ‘rinishida b o ‘lsa, qolganlari ham shu k o ‘rinishda
bo'lishi kerak. Agar siz boshqa yozuv uchun uni «10-may 1950»
ko'rinishda kiritsangiz Access tushunm asligi m um kin yoki m atnli
form atda qabul qilib, shu m aydonni m atnli m aydon deb olishi
m umkin. Access m aydon elem entlarining turini undagi qiym atlarga
qarab o ‘zi aniqlaydi. Bunga, albatta, qoyil qolish kerak. Siz, 3.12rasm dagi jadvalda «Tal_kodi» nomli m aydon bor edi, nima uchun
u endi y o 'q , d eg an savolni berishingiz tabiiy.
ij „
J d x]
j Фзйя Дравкз Виа Встзвка Формат 3-зписи Сервис Окно £правка
]й Г Т в н а Г а ~ Ў ]*, ^ г
жш:
Таблица! : таблица
|
K ypc
|
Гурух
о
1
a
1
8
Ф_И_Ш j Ф акульхег
Толипов Э. ХИМ
Ахиедов Н. XX
Собиров К.Г. ХМ
3
1
1
1- ! а - 0 2
3 - 2а —02
3
-1P.I
■
Т Вилояг [ Рей гиш 1[
Андижон
92
Самарқанд 04
Тошкент
88|
Поле7
+
zl
этись: 1«! < II
3 > i И 1»*! и> 21
М
______ j
jj
3.26-rasm.
B unga javob quyidagicha: 3.26-rasm dagi jadvalni saqlang. Jadvalga kerakli nom ni bering. Access sizdan kalitli m aydon hosil qi­
lish haqida so ‘raydi, rozi bo'ling. Natijada, siz 3.27-rasm dagi jadvalga ega bo'lasiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
a Ж_талаба1 : таблица
►
М
Ф_И_Ш
Код
Ф акудьтет
- l o 'x i
Гурух
Курс
Вилоят
Р ейш нг
1 Толипов Э.
ХИМ
3 0 —1a —00 Андижон
92
2 Ахмедэв Н.
XX
1 1 —i a —02 Самарқанд
84
[ 3 - 2 а - 0 2 Тошкент
08
3 Собиров К.Г. х м
* j (Счетчик)
I Запись; i<| < | |
3
'
[_____________________________ J ______________
> |и |» * ! ю 3
3.27-rasm.
Bu jadvaldagi «Kod» nomi yoqm asa, uni o'zgartirishingiz
mumkin. Jadvalni saqlash jarayonida qiym at kiritilm agan m ay­
donlar o ‘z -o ‘zidan y o ‘qoladi. Endi jadval konstruktori holatiga
o ‘ting. M aydonlarning turiga va Свойства поля qism idagi bo'lim larga e ’tibor bering. Q anoatlantirm aydigan joylarini o'zgartirib
chiqing.
Jadvallar hosil qilishning bu usuli ancha qulay bo'lib, juda
qisqa vaqt ichida jadvalni loyihalash im koniyatini beradi.
3.11. Jadval masteri yordamida jadval hosil qilish
Jadvallarni hosil qilishning yana bir usuli Мастер yordam ida
hosil qilishdir. A ccessda m a’lum bir m avzular b o ‘yicha oldindan
jadvallar va ularga mos m aydon nom lari hosil qilingan b o ’lib, undan siz m a’lum otlar bazasini yaratishda foydalanishingiz mumkin.
Buning uchun siz A ccess taklif etadigan dialogli oynalarda m a’lum
bir ishlarni am alga oshirishingiz yetarli. Мастер yordam ida biror
jadvalni hosil qilish uchun 3.1-rasm dan Мастер таблиц bo'lim ini
tanlang va OK tugm asini bosing. E kranda 3.28-rasm da tasvirlangan
oyna paydo bo'ladi. Bu oyna uch qism dan iborat:
Образцм таблицьг - bu yerdan siz m avzuga m os jadvalni
tanlashingiz m um kin. Tanlangan jadvalga mos m aydonlar Образцьг
полей qism ida paydo bo'ladi.
Образцм полей - bu bo'lim dan siz kerakli m aydonlarni
tanlashingiz m um kin. Biror m aydonni tanlash uchun shu m aydon
nomi belgilanadi va > tugm acha bosiladi. Birdaniga barcha m ay­
donlarni tanlash > > tugm asi yordam ida am alga oshiriladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
П оля н овой таб л и ц м - bu bo'lim da tanlangan m aydonlarning ro'yxati paydo b o ‘ladi. A gar siz biror m aydonni n o to ‘g ‘ri
tanlab q o 'y g a n b o ‘lsangiz, bu m aydonni П ол я н овой та б л и ц м
bo'lim ida belgilang va < tugm achani bosing. Natijada, m aydon
nomi m azkur bo'lim dagi m aydonlar ro'yxatidan y o ‘qotiladi. Sizga
bu b o iim d a g i barcha m aydonlar kerak b o ‘lmasa, u holda < < tu g ­
masini bosing.
вш а ш я зш ш ш я ш ш я и т и ш * :-- *
Вь|6ерите образць* таблиц для грименения при создамин собственной таблишх.
Вь|берите категорию и образец таблишя, а зате* нужнье образць* полей. Допускзется вьбор
полей иэ неосольких таблиц. Еспи заранее неясно, будет ли использоваться поле или нет,
лучшв добаеить это поле в таблицу. Его кесложно будет удалить позднев,
^Делоеье
Образць! полей:
Личньт
КодСпискаРассьш ки
Образць! таблиц:
ЕЯЯЯРРВ
Контакть)
Клиенть)
Сотрудмики
Toeapbi
Заказь!
ii
Поля ноеои таблицьг
Префикс
Имя
Отчество
Фамилия
Суффикс
Прозеише
Должность
ИмяОрганизации
гь г■
['orofitl.
53Д
3.28-rasm.
Faraz qilaylik, biz talaba uchun jadval qurm oqchim iz. Jadvallar
ro'yxatidan С т у д ен т и nomli jadvalni olamiz (3.29-rasm) va o ‘zimizga kerak b o 'lad ig a n m aydonlarni tanlab olamiz.
Вь|берите образць» таблиц для лрииенения лри создании собственной таблиць!.
Вмберите г.атегорию и образец таблиць), а затек нужтеяе образць; полей. Допускается вмбор
полеи из нескольких таблии. Если заранее неясно, будет ли ислогьзоваться none или нет,
лучше добаеитъ зто поле в табпиц/. Его несложмо будет удалить позднее.
ДвЛОВЬ*€
Образць) таблиц:
Записи работ
Операции
задачи
СотрудникиЗадачи
Образиь! полей:
Поля ноеой таблицьа:
КодСтудента
Имя
Отчество
Фамилия
Родители
Адрес
КодСтудента
№я
-id
Фамилия___
Город
ОбластьКраиРеспублика
■d
Переикеноеать поле..
Далее >
www.ziyouz.com kutubxonasi
Rasmda to ‘rtta m aydon tanlangan. Siz xohlasangiz yangi m ay­
donlar qo'shishingiz mumkin. A gar A ccess taklif etg an m aydonlar
nomi sizni qanoatlantirm asa, shu m aydonni belgilang va П ереи м ен овать поле tugm asini bosing. S o 'n g ra hosil b o ‘lgan 3.30rasm dagi oynaga yangi m aydon nom ini kiriting va OK tugm asini
bosing. A gar qilgan ishlaringiz sizni qanoatlantirm asa, О тм ена
tugm asini bosing. Agar
Ш Э
jadval
nom ini A ccess ta k ­
OK
lif etgan «Студентм» k o ‘rinishida qoldirishni xoh­
lasangiz Готово tu g m a ­
3.30-rasm.
sini, aks holda Д алее
tugm asini bosing. Готово tugm asi bosilganda jadval tayyor bo'ladi
va m a’lum otlar kiritish uchun u jadval holatida ochiladi (3.34rasm). Д ал ее tugm asi bosilganda 3.31-rasm dagi yangi oyna hosil
bo'ladi. Bu oynada siz jadvalga yangi nom berishingiz m umkin.
Hozircha kalitni aniqlashni A ccess ixtiyoriga qoldiring. A gar shu
ishlarni yetarli deb qarasangiz, Готово tugm asini tanlang, natijada,
jadval tayyor b o 'lad i va u jadval holatida ochiladi. Siz unga
m a’lum ot kiritishingiz m um kin (3.34-rasm). 3.31-rasm da Д алее
tugm asi tanlansa, yangi oyna paydo b o 'lad i (3.32-rasm). Bu oynada
m a’lum otlar bazasida mavjud jadvallar bilan m aster yordam ida
tuzilgan jadval orasida b o g ‘lanish (aloqa) o'm atiladi.
Создание табяиц
Задайте имя для ноеой таблиць»:
1 XXX XXX XXX
Ключевое поле однозначно определяет каждую запись
таблиць! подобно тому, как нонерной знак однозначно
определяет автояобиль.
2 ххх ххх ххх
3 XXX ХХХ XXX
4 ххх ххх ххх
5 ххх ххх ххх
Вьберите способ определения ключа.
<• Microsoft Access автоматически определяет ключ
f
Пользоват&ль определяет ключ самостоятельно.
Дапее >
www.ziyouz.com kutubxonasi
Hozircha 3.32-rasm da tasvirlangani bo'yicha jadvallar orasida
aloqa o ‘rnatilm agan. Bizda ham jadvallar orasidagi aloqa to ‘g ‘risida
tushuncha berilm agan. Shuning uchun ham bu rasm dan Д алее
yoki Готово tugm achalaridan birini tanlashim iz m um kin.
Связана ли новая таблица с другими таблицами базьи даннь1х? Связаннкме таблиць! содержат
со о тве тству ю ти е записи. Обьшно новая таблица связана хотя бь» с о д н ой таблицей текусцей
базь! дамнь»х.
В мекоторь1х случаях мастер создает связи между таблицами. В списке показань! имеютиеся
связи таблиць». Чтобь» и х изменить^ вь1берите табпицу и мажмите кнопку "CeflSM".
Новая таблица “Студенть«п:
не свя^ана с "Ж_асосий"
не связана с "Ж_вилоят"
не связана с "Ж _талаба 1"
Связи...
Отмена
I
< Цазад
1
Далее >
I
Готово
3.32-rasm.
Готово tanlanganda yuqoridagi hoi yuz beradi. Д ал ее tugm asini tanlash natijasida m asterning oxirgi dialogli oynasi paydo
bo'ladi (3.33-rasm). O ynada uchta asosiy qism m avjud bo'lib, ular
quyidagi m a’noni anglatadi:
И зм ен и ть с тр у к ту р у тьгблицм - bu holat o 'rn atilg an d a hosil
qilingan jadvalni A ccess jadval konstruktori holatida ochadi. Siz
jadvalga ixtiyoriy o ‘zgartirishlar kiritishingiz mumkin.
Ввести д а н н и е н еп осред ствен н о в таб л и ц у - bu holat
tanlanganda hosil qilingan jadvalni A ccess jadval holatida ochadi
va m a’lum otlar kiritishga tayyor bo 'lad i (3.33-rasm ).'
Ввести д а н н и е в таб л и ц у с помовдью ф о р м и , со зд ав аем о й
м астером - bu holatda m aster hosil qilingan jadvalga form a
quradi va form a yordam ida jadvalga m a’lum otlar kiritish m um kin
bo'ladi. H ozircha forma bilan biz tanish em asm iz va shuning uchun
ham bu holatni tanlam ay turamiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Создание таблмц
У к а з а н ъ ! в с е с в е д е н и я , н е о 6 х с д и м ь !е д я я с о э д а н и я т а б л и ц ь ! с
п о м о ш ь ю м астера.
Д альнейш ие д ей стви я после созд зн ия тзблицьи
И зм е нить с т р у к т у р у таб л иц ьь
;Веести даннь-ie непосредственмо в таблицу.
В в е с т и д а н н м е в т а б л и ц у с п о м с а ц ь ю ф ор м ь> 1, с о з д а в а е м о й
м астером .
| Г ”
В ь 1в е с т и с п р а в к у п о р а б о т е с т а б л и ц е й .
О тм ена
|
< Н азад
Гр то во
|
3.33-rasm.
Siz uchala holatdan birini tanlab va bir paytda В и в е ст и
с п р а в к у no раб оте c таб л и ц ей holatini ham o'rnatsangiz, A ccess
ishlash jarayonida sizga m avzuga mos m a’lum otlarni avtom atik
ravishda berib boradi. Agar 3.33-rasm da o'rn atilg an holatni tanlab,
Готово tugm asini bossak, ekranda hosil gilingan jadval ochiladi
(3.34-rasm) va u m a’lum otlar kiritishga tayyor bo'ladi.
Стцдентм: табяица
А дрес
3.34-rasm.
Bu holat bilan biz yuqoridagi bo'lim larda tanishib o ‘tganm iz.
Um um an, jadval qurishning bu usuli juda qulay bo'lib, ayrim
o ‘zgarishlarni konstruktor holatida am alga oshirish m umkin.
P o stro ite l y o rd am id a m ay d o n lar k iritish
A ccessda m avjud jadvallarga m aster yordam ida yangi m ay­
donlar kiritish im koniyati mavjud. Umuman, biror jadvalga yangi
www.ziyouz.com kutubxonasi
m aydon kiritishni k onstm ktor yordam ida ham am alga oshirsa
bo'ladi. S hunga qaram asdan A ccessda m avzular b o 'y ich a oldindan
jadvallar va ularga mos m aydonlar tuzib qo'yilgan. Siz bu jadvallardan x o h lagan m aydonlarni tanlab, o'zingizning m avjud jadvallingizga q o ‘shib olishingiz mumkin. Bu m aydonlardagi m a’lum otlarning turlari oldindan aniqlab qo'yilgan. Bu ishni am alga oshirish
uchun m avjud jadvallardan birini konstruktor holatida oching va
quyidagi ishlarni am alga oshiring:
1. Eng oxirgi bo 'sh satrda (shu satrda m aydon kiritiladi)
sichqonchaning o ‘ng tugm asini bosing.
2. Hosil b o 'lg an kontekst m enyudan “ I П острои тьш tanlang.
3. Sizga yuqoridagi bo'lim lardan tanish b o 'lg an oynadan
(3.35-rasm) kerakli jadvalni va m aydonni aniqlang. Д ел о вм е yoki
Л ичнм е holatlaridan birini tanlab turli xil jadvallarning ro'yxatini
ko'rishingiz m um kin. Biror jadval va unga mos m aydon tanlangandan keyin OK tugm asini bosing. Natijada, siz tan lag an m aydon
nomi va unga mos m aydon turi konstruktor holatida ochiq bo 'lg an
jadvalingizning oxirida paydo bo'ladi. Yana yangi m aydon q o ’shish
uchun yuqoridagi ishlarni takrorlab chiqing.
Ш Построитеяь полей
2 <i
Вьберите образец таблиць), а затем требуемьй образец поля.
Образць! таблнц.1
Образць! полей:
ИиТаВНЯ
КодСпискаРассьтки
Префикс
Имя
Отчество
Фамилия
Суффикс
Прозви1де
Должность
ИмяОрганизации
Адрес
Контакть!
Клиенть!
Сотрудники
Товарь!
Заказь!
Сведения о заказе
Деловь1е
С Личнь1е
d
www.ziyouz.com kutubxonasi
ок
в
□
zi
Отмена
3.12. Ja d v a lla r o rasid ag i b o g ‘la n is h la r
Birinchi bobda siz jadvallam i loyihalash, jadvallar orasidagi
aloqalarni o'rn atish va bu aloqalarning roli haqida b a ’zi bir
tushunchalarga e g a b o ‘ldingiz. Asosiy jadval bilan m a’lumotli
jadvallar orasidagi aloqani o 'rnatish uchun mos m aydonlarni
tanlash, bu m aydonlardagi m a’lum otlarning turi mos bo'lishini
ta ’m inlash haqida tushunchalarga egasiz (1.4-rasm). Bu bo'lim da
biz, A ccessda m avjud bo 'lg an jadvallararo aloqalarning turi va
qanday qilib bu aloqalarni o'rnatish haqida fikr yuritam iz.
Sizga m a’lumki, A ccessda aloqalar jadvallar o 'rta sid a o 'm a tiladi. A niqroq aytganda, aloqa ikki jadvalning mos m aydonlari
o 'rtasid a o ‘rnatiladi. M aydonlarning m osligi deganda, bu m ay­
donlardagi m a’lum otlarning turi aynan bir xil bo'lishini ta ’m inlash
tushuniladi. Aks holda, ikki m aydon orasida aloqa o ‘rnatib b o ‘lmaydi. Aloqa o 'm atilay o tg an m aydonlarning nom lari um um an bir
xil bo'lishi shart emas, lekin k o 'p hollarda ular bir xil b o ‘ladi (3.36rasm).
FAKULTET
JADVALI
£ F ak_kodi
Fak nom i
A sosiy jad v al
T al_kodi
< --------- !
F.I.Sh.
Fak_kodi
Kurs
G uruh
V il_kodi
Reyting
3.36-rasm.
Jadvallar orasida aloqa o'rn atish d a ular m a’lum otlar bilan
to 'ldirilgan b o ‘lishi shartmi, degan savol tu g ‘ilishi tabiiy. Umuman,
bu shart em as. Yaxshisi, jadvallar orasida aloqalar o 'rn atilg an d an
so ‘ng, jadvallarga m a’lum ot kiritish m aqsadga muvofiq. Sizga
m a’lumki, biz A ccessda jadvallarning uch turi h aq id a fikr yuritgan
edik.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Yodingizda bo'lsa, ular quyidagilar edi:
1. Asosiy jadvallar.
2. M a’lum otli jadvallar.
3. Yordam chi jadvallar.
Jadvallarga m a’lum ot kiritishdan oldin ular orasidagi aloqalarni
o 'rnatish lozim (agar ular orasida aloqa o 'm atish m um kin bo'lsa),
keyin m a’lum otlarni kiritish m aqsadga muvofiq. Jadvallarga m a ’lu ­
mot kiritishni a w a l m a’lum otli jadvallardan boshlash kerak, chunki
k o ‘p hollarda ular asosida asosiy jadvallar to ‘ldiriladi. Ikkinchi
bosqichda asosiy jadvallarga m a’lum ot kiritish lozim, chunki m a’­
lumotli va asosiy jadvallar asosida yordam chi jadvallar to ‘ldiriladi.
U chinchi bosqichda esa yordam chi jadvallarni m a’lum otlar bilan
to ‘ldirish tavsiya etiladi.
A ccessda aloqalarning uch turi m avjud va ular quyidagilardir:
> Birga bir qiym atli aloqalar;
> Birga k o ‘p qiym atli aloqalar;
> K o‘p g a k o ‘p qiymatli aloqalar.
M a’lum otlar bazasini yaratish jarayonida bulardan e n g k o ‘p
qo'llaniladigani birga k o ‘p q iym a tli aloqalardir. A loqalarning qolgan turlari ham m asalaning qo'yilishiga qarab ishlatib boriladi.
K eyingi bo'lim larda bu aloqalarning m azm uni va o 'rn atish usullari
haqida fikr yuritam iz.
Birga bir qiy m atli a lo q a lar
Birga b ir q iym a tli aloqalarda (3.37-rasm) «J_fam » jadvaldagi
har bir yozuvga « J _ o ‘qish» jadvalidagi bittadan ortiq b o ‘lm agan
yozuv mos keladi (bog'lanadi). Bu turdagi m unosabatlar kam
qo'llaniladi, chunki bunday m a’lum otlarni bitta jadvalda ham joylash m um kin. Birga bir q iym a tli aloqalar juda katta jadvallarni
qism larga b o ‘lishda, himoya m aqsadida jadvaldan b o ‘laklar ajratib
olishda, shuningdek, asosiy jadvaldagi yozuvga tegishli b o 'lg an
q o ‘shim cha m a’lum otlarni saqlashda q o ’llaniladi. M asalan, talabalarning q ay darajada va o ‘qishning qaysi turida o 'q ish i (3.37rasm) haqidagi m a’lum otlarni saqlash uch u n jadvalda shu turdagi
bo g ‘lanishdan foydalanish m umkin. Ikkala jadvalda ham bir xil
nom langan «Tal_kodi» nomli m aydon mavjud b o ‘lib, ular oddiy
www.ziyouz.com kutubxonasi
kalitli m aydonlardir. Bu m aydonlarning turlari hisobchi (Счетчик)
ko'rinishida bo'ladi.
Б ю д ж ет
KutlTptlKTA'
Б гадж ет
К онтраи
К онтракт
^ 1►
! 1> *| ИЗ 6
Bu qiymatlar ‘J_fam”dagi “Tal_kodi"
maidonidagi qiymatlar bilan bir xil.
3.37-rasm.
Birga k o ‘p qiy m atli a lo q a lar
A ccessda en g k o ‘p q o ‘llaniladigan aloqalaidan biri birga k o ‘p
q iym a tli aloqalardir. Yodingizda b o ‘lsa, biz I bobdagi 2-m isol
uchun u c h ta jadval tuzgan edik: 1.4-jadval asosiy, 1.5-jadval va
1.6-jadvallar esa m a’lum otli jadvallar. M a’lum otli jadvallar asosida
1.4-jadvalni 1.7-jadval k o ‘rinishiga keltirdik va ular orasidagi aloqani 1.4-rasm k o ‘rinishida tasvirladik. M azkur bobda asosiy ja d ­
valni A ccessda loyihalashning ikki xil usulini va unga m a ’lumot
kiritishni k o 'rd ik . K onstruktor yordam ida 1.5-jadval va 1.6-jadvallarni loyihalashtiram iz va ularga mos qiym atlarni kiritam iz (3.38,
3.39-, 3.40-rasm lar).
www.ziyouz.com kutubxonasi
3.40-rasm da tasvirlangan «J_asosiy» jadvalning «Fakultet»
nomli m aydoni bilan 3.39-rasm da tasvirlangan
m a’lum otli
«J_fakultet» nbm li jadvalning «Fakultet» nom li m aydonlarini
taqqoslab, quyidagiga amin b o ‘lamiz: «J_fakultet» jadvalida fakultetlarning nom i bir m artadan ishtirok etsa, «J_asosiy» jadvalda
esa ular k o ‘p m artadan ishtirok etadi. X uddi shuni «J_asosiy» ja d ­
valning «Viloyat» m aydoni bilan «J_viloyat» jadvalning «Viloyat»
m aydonlari orasida ham kuzatish mumkin, y a’ni «J_viloyat» ja d ­
valida viloyatlarning nom lari bir m artadan uchrasa, «J_asosiy» ja d ­
valda ular k o ‘p m artadan ishtirok etadi. Shuning uchun ham m a’­
lumotli jadvallar bilan asosiy jadvallar orasidagi bu ko'rinishdagi
aloqalarga birga k o ‘p q iym a tli aloqalar deb ataladi.
П
В и л _к о д
►
22В г
-=Js JjsJ
л.
В и лоят
1Тошкент in.
2
3
4
5
5
7
8
9
10
11
12
13
14
* (С ч е т ч и к )
Запись: l« I <}j
Т ош кент
С ам арцанд
С ирдарё
Ж и ззах
Е ухоро
Н авоий
Қ аш қадарё
С урхондарё
Ф арғона
А ндиж он
Н ам ан ган
Х ор азм
Қ арақалпог;
—1
А.
jd
1 ►: ►
.!!►*1
3.38-rasm.
В Ж _ Ф ак у л ьтет : т а б л и ц а
Ф а к к о д
J
[~ Ф а к у л ь т е т
1 хи м |
2 XX
...ЗХМ...
►
1 Вапись:
М 1 < 11
1
► 1 И !►*
www.ziyouz.com kutubxonasi
ToA jRogu |
Ф I f HI
| Т о т п о в Э.
.-IS)
| Г у р ух | Ф ақгдьш ею | K jp c | В ииояш ~\ Р сйт икг_ бала
0—1а—00 ХИ М
3 Андиж он .
92
Я А хм едов Н.
l —la —02 X X
1: Самарқанд
84
ЗС обировК Г.
3 -2 0 - 0 2 Х М
1\ Тошхетп
88
4 П ириись P.O.
0—5и—01 ХИ М
2 Бухиро
79
В М а н сур о в Г Ж
1—2а—98 X X
5 Тошхент
80
бН о с и р о в В .А
1—5а—02 X X
1 С ирдаре
9S
1В аш ев А Е .
З - З с -0 1 Х М
2 Ф арғона
81
Ь С ат т оров Х .А 0—6а—02 ХИ М
1 Тошкент
90
9 М а х с уд о в П.О.
3 Н ам анган
82
1 Хоразм
841
3—4а—00 Х М
Ю Ш ам сиева К.Н. 0—7а—02 ХИ М
11 Лмлмоп Ш.Г.
пись: Ml < II
1 ►
11
3.40-rasm.
K om pyuter xotirasini tejash uchun (katta m a’lum otlar bazasi
xotiradan juda k o ‘p joy talab etadi) asosiy jadvallardagi uzun nom lar o 'rn ig a ularning mos kodlari m a’lum otli jadvallardan olib
q o ‘yiladi. M asalan, «J_asosiy» jadvalning «Fakultet» m aydonidagi
barcha «Х1М» so'zlarining o ‘rniga «J_fakultet»dan «1» kodi, «XX»
o'rn ig a «2» kodi va «ХМ» o ‘rniga esa «3» kodi yoziladi. X uddi
shuningdek, viloyatlar uchun ham ularga mos kodlarni yozish
kerak. O o g 'o zd a bu narsalarni yozib qo 'y ish qiyin em as. Ammo bu
ishlam i A ccessda am alga oshirish uchun m a’lum otlar bir qancha
qoidalarga rioya qilishi lozim. Bular nim alardan iborat?
Biz «J_asosiy» jadvalning «Fakultet» nomli m aydonidagi m atnli qiym atlarni «J_fakultet» jadvalining «Kod_fak» m aydonidagi 1,
2, 3 kabi natural qiym atlar bilan alm ashtir-m oqchim iz. A ccessda
ulam i alm ashtirish uchun bu ikki m aydondagi m a’lum otlam ing
turlari bir xil b o ‘lishi kerak, aks holda bu ikki m aydon orasida
aloqa o 'm a tib b o ‘lmaydi. Shuning uchun ham bu ikki m aydondagi
m a’lum otlarning turini moslashtiramiz. Kodlarni m a’lum otli jadval­
lardan asosiy jadvallarga qo'yganim iz uchun, asosiy jadvaldagi mos
m aydonning turini m a’lumotli jadvaldagi «kod»larning turiga
moslaymiz. «J_fakultet» jadvalidagi «Kod_fak» m aydonining turi
hisobchi (счетчик) va u kalitli m aydon. Bu turdagi m aydonga mos
keluvchi m aydonning turi sonli (числовой), m aydonning uzunligi
www.ziyouz.com kutubxonasi
(размер поля) Длинное целое k o ‘rinishida bo'lishi shart. Demak,
bizning m isolim izdagi «J_asosiy» jadvalning «Viloyat» va «Fakultet» m aydonlarining turi yuqoridagidek bo'lishi kerak. Shuning
uchun ham jadvallarni loyihalashda birdaniga shu narsalarga
e ’tibor berish lozim. Aks holda k o ‘p vaqtingiz jadvallarni qayta
loyihalashga va m a’lum otlarni boshqatdan kiritishga ketadi.
M aydonlarning nom i ustida gap ketadigan b o ‘lsa, bu sizning
ixtiyoringizdagi narsa. Xohlasangiz, ularni bir xil tanlashingiz
m umkin. Accessda ularni o'zgartirish qiyin ish emas. K o‘p hollarda
asosiy jadvaldagi nom m a’lum otli jadvaldagi nom ga m oslashtiriladi,
y a ’ni asosiy jadvaldagi «Fakultet» o ‘rniga «Fak_kod», x uddi sh u ­
ningdek «Viloyat» o 'rn ig a «ViI_kod» kabi nom lar yoziladi. Bu alm ashtirishlar bizga tushunarli bo'lishi uchun b o ‘lib, Access uchun
hech qanday aham iyati y o ‘q.
Endi sizga jadval nima uchun m a’lumotli jadval deb atalishi tu ­
shunarli b o ‘lgandir. Axir, biz asosiy jadvallar uchun m a’lum otlarni
u yerdan olayapm iz. Shuning uchun ham bu turdagi jadvallarni
m a’lum otli jadvallar deb yuritiladi. Asosiy jadval bilan m a’lum otli
jadvallar orasidagi aloqalarni o ‘rnatishni va ulardan foydalanishni
keyingi b o iim la rd a k o 'rib o'tam iz.
Ko‘pga ko‘p qiymatli aloqalar
K o'p g a k o 'p q iym a tli aloqalarda A jadvalining har bir yozuviga B jadvalining bir necha yozuvlari mos keladi, B jadvaldagi har
bir yozuvga A jadvalidan bir necha yozuv mos kelishi m umkin.
Bunday sxem a faqat uchinchi (bog'lovchi) jadval yordam ida am alga oshiriladi. Shu bog'lovchi jadvalga yordam chi jadval deb ataladi.
M asalan, faraz qilaylik, siz asosiy jadvalga (3.40-rasm) talabaning
qaysi chet tillarini bilishini kiritmoqchisiz. Agar siz chet tillari
uchun ikkita m aydon aniqlab, ularga har bir talabaning qaysi tilni
bilishini kiritm oqchi b o ‘lsangiz, shunday bir talaba topiladiki, u
urhinchi bir tilni ham biladi. Yoki talaba faqat bitta tilni bilishi
m umkin. Balki shunday talabalar topilishi m um kinki, ular to ‘rtta
chet tilda gaplashishni biladi. Demak, asosiy jadvalda old in d an tillar uchun m aydonlar sonini aniqlab bo'lm as ekan.
Bu m isolni quyidagicha ham ifodalash m umkin, y a ’ni bitta ta ­
laba bir qancha tilni biladi va bilta tilni bir qancha talaba biladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Agar biz tillar u ch u n m a’lumotli jadval tuzib, u n g a tillam ing ro ‘yxatini kiritib qo'ysak, u holda asosiy jadvaldagi har bir talabaga
(har bir yozuvga) til jadvalidagi bir qancha til (bir qancha yozuv)
mos keladi va aksincha, til jadvalidagi har bir tilga (bitta yozuvga)
asosiy jadvaldan bir nechta talaba (bir nechta yozuv) mos keladi.
Shu xildagi aloqalarga ko'pga k o ‘p q iym a tli aloqalar deb ataladi.
Bu k o 'rinishdagi aloqalarga juda k o ‘p m isollar keltirish m um ­
kin. M asalan, talabalarning kutubxonadan olgan kitoblari. Bitta ta ­
laba bir nechta kitobni olishi m um kin (odatda shunday ham b o ‘ladi), bir xil nom li kitobni (bu kitobdan kutubxonada bir necha
nusxa bo'lishi mumkin) bir nechta talaba olishi mumkin. Yana bir
misol, siz bir nechta taom ni yoqtirishingiz mumkin, bitta taom ni bir
necha kishi yoqtirishi mumkin. Yoki bitta taom ga bir necha xil masalliq ketsa, bitta m asalliq bir necha taom ga ishlatiladi.
Q ishloq x o ‘jaligida qaraydigan bo'lsak, bitta ferm er bir necha
xil m ahsulot yetishtirsa (masalan, paxta, b u g'doy, pom idor, bodring, karam, kartoshka, sabzi, piyoz va h.k.), bitta m ahsulotni (ma­
salan, paxtani) bir qancha fermerlar yetishtiradi. Shunga o'xshash
turli m isollarni keltirish mumkin.
Bu turdagi aloqalarni A ccessda o ‘rnatish
uchun uchinchi bir jadvallardan
Тил_коди
Тпл
(yordam
chi jadvaldan) foydalaniladi va
jj Инглиз
►
k o ‘pga k o 'p qiym atli aloqalar g o ‘yoki
2 Француз
ikkita aloqaga keltiriladi. Asosiy jadval
3, Немис
bilan yordam chi jadval orasidagi aloqa
4 Рус
(birga k o 'p qiymatli) va yordam chi jadval
5 Испан
bilan m a’lumotli (masalan, tillar jadvali)
б Хитой
7 Япон
jadval orasidagi aloqaga (ko'pga bir
8 Корец
qiymatli). K o‘pga bir qiym atli aloqa bilan
9 Хинд
birga k o ‘p qiym atli aloqalar bir xildir.
10 Форс
Endi yordam chi jadvalni loyihalashni
* (Сче тчик)
va unga qanday qiym atlar yozilishini k o ‘Запись: l<i < )1
1 raylik. Bizda «J-asosiy» nom li asosiy jadval
bor (3.40-rasm). Tillar uch u n m a’lumotli
3.41-rasm.
jadval tuzam iz va uni «J_tillar» deb nom laymiz. Uning strukturasi 3.38-rasm da yoki
3.39-rasm da keltirilgan mos «J_viloyat» yoki «J_fakultet» nomli
m a’lum otli jadvallarning strukturasidek bo'ladi (3.41-rasm). Endi
www.ziyouz.com kutubxonasi
yordam chi jadvalni loyihalashtiramiz. Yordamchi jadval ikkita m aydondan iborat b o ‘lib, uning birinchi m aydoniga talabaning kodi
yozilsa, ikkinchi m aydoniga tilning kodi yoziladi. Bu jadvalning
hech qaysi m aydoni kalitli m aydon bo'lolm aydi, chunki har bir
m aydonda bir xil kodlar bir necha bor takrorlanishi m um kin. Lekin
bu m aydonlar asosiy va m a’lumotli jadvallarning kalit m aydonlari
bilan bog 'lan g an lig i tufayli ular orasida m a’lum m oslik bo'lishi
kerak. Buni yuqorida k o 'rg an edik. Yordamchi jadvalni «J_yordamchi» deb nom laymiz va uni konstruktor yordam ida hosil
qilamiz (3.42-rasm).
Файл Правка Вид Вставка С§рвис Окно Справка
g Ж _ёрдам чи : таблица
Числовой
Тил_коди
|Конструктор. Ғ6 =» переключение окон. Ғ 1 «сп ра вка.
3.42-rasm.
Ко‘р marta
Bitta talaba
Bitta til
I" -|П| Х(
Тал коуц
Ф_Я_ДГ ; Факушпеу
-И ол м овЭ .
2 Ахмедов Н.
Тал.идв Тна.коди
2
XX
Тил
_2 француз :
-
Неиис
1
3 Собироз K I. ХМ
1-
5 Испан
4 Парпиев P.O. ХИМ
4
5j
6 Хнтой
7 Япон
1
бНосировВ.А XX
Ф1Г
1 >1НИ й? 1!
1
ДИнглиз
ХИМ
5М(шсуровГ.МХ
Запшь:
ТдлЦкоди I
li
3
I
8 К орец
7 Хинд
; Форс
[С ч е т ч и к )
Запись: ■< i ■ I ]
www.ziyouz.com kutubxonasi
~
Г
3.43-rasm da tasvirlangan «J_yordam chi» nomli jadvalning
maydonlaridagi qiymat mos ravishda «J_asosiy» va «J_tillar» nom li
jadvallarning mos m aydonlaridan olinadi. «J_yordam chi» ja d ­
valning «Tal_kodi» m aydonida turgan uchta bir - birinchi raqam li
talabaning (Tolipov E.) uchta tilni bilishini (ingliz, fransuz va nemis) aniqlaydi. X uddi shuningdek, ingliz tilini birinchi talaba
(Tolipov E.) va uchinchi talaba (Sobirov K.G.) bilar ekan. Dem ak,
yordam chi jadvalning mos m aydonlarida talaba va til kodlari k o ‘p
m artadan ishtirok etar ekan. Shuning uchun ham bu xildagi aloqalar k o ‘p g a k o ‘p q iym a tli aloqa deb ataladi va ular ikkita birga
k o ‘p q iym a tli aloqalarga keltiriladi, y a’ni «J_asosiy» bilan « J_ y o rdamchi» orasidagi birga k o 'p qiym atli aloqa va «J_yordam chi»
bilan «J_tillar» orasidagi k o 'p g a bir qiym atli aloqalar.
Jadvallar orasidagi aloqalami aniqlash
Jadvallar orasidagi b o g 'lanishni o 'rn atish uchun m a’lum otlar
bazasi oynasida jadval bo'lim i aktiv bo'lishi kerak (3.44-rasm).
M il!
Файл
Правка Вцд Вставка СерЕис Окно £правка
ар Т аяаба : б а за данних
№
Консгруктор •
(Ц
iH ]
..©
mlBl
Создать | X I £ £
jr
Создание таблиць! в режиме конструктора
@
Создание табяиць! с гюмошью мастера
Ш Ж_тиллар
Ж_талаба1
Юоздание таблиць! путем ввода данньж!
ЛШ Ж_укиш
1Ш|
Ж_асосий
Ш
Ш
Ж_вилояг
Ш Ж_фам
Ш
Ж_ёрдамчи
Ж_факультет
if 1
Готово
INUM
3.44-rasm.
Siz 3.44-rasm da, shu paytgacha hosil qilgan jadvallar ro'yxatini
k o 'rib turibsiz. B unga siz boshqa bo'lim larni aktivlashtirib ishonch
www.ziyouz.com kutubxonasi
hosil qilishingiz m um kin. Jadvallararo aloqani o ‘rnatish uchun
(agar aloqa oT natilgan bo'lsa ularni ko'rish, o'zgartirishlar kiritish
uchun) m enyu satridan Ф орм ат => Схема д а н н м х yoki kontekst
m enyudan С хем а д а н н и х bo'Iim larini tanlash kerak. Bu ishni asboblar panelidagi -I3J tugm achani bosib ham am alga oshirish
m um kin. B ulardan biri tanlanganda ekranda С хем а д а н н м х oynasi
ochiladi (3.45-rasm). Bu oynaning ichida yana bir oyna (Д обавлен ие таб л и ц м ) bo'lib, unda uchta b o ‘lim mavjud:
Т а б л и ц м - barcha jadvallar ro'yxati.
З а п р о с м - barcha so'rovlar ro ‘yxati.
Т аб л и ц м и за п р о с м - barcha jadvallar va so ‘rovlar ro'yxati.
Agar siz faqat jadvallar orasida bog'lanish o 'rnatm oqchi
bo'lsangiz, Т аб л и ц м bo'lim ini tanlang.
11Ш
j Файя Qpaa\a Виа Сеязи Серемс Qkho £празка
jD
w/ynmm
^
Я Г у Э,.д- © .
' *л
.
.■ '
»
,
-lai 2 J*i
Таблиць»|запрош| Табгмць!иэапрош|
j Добаеитъ j
|акрьггь |
Жвилоят
Жёрдамчи
Жтапаба!
Жтиллар
Ж_укиш
Жфакультет
Ж_фам
jJ ........
................... .
г г г г
3.45-rasm.
Agar so'rovlar orasida
nafaqat jadvallar orasida,
natish m um kin), З а п р о с и
т а б л и ц и oynasida barcha
aloqa o'rnatm oqchi bo'lsangiz (Accessda
balki so'rovlar orasida ham aloqa o*rbo'lim ini tanlang. N atijada, Д об авл ен и е
so'rovlarning ro'yxati hosil bo'ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
A gar siz ham jadvallar, ham so'rovlar orasida aloqa o 'rn a tm oqchi b o ‘lsangiz, Т аб л и ц м и за п р о с и b o ‘limini tanlang. N a ti­
jada, Д об авл ен и е та б л и ц м oynasida barcha jadvallar va so'rovlarning ro'yxati paydo bo'ladi.
Faraz qilaylik, siz jadvallar orasida aloqa o'rnatm oqchisiz. Buning uchun Д об авл ен и е таб ли ц м oynasidan kerakli jadvalni
tanlaysiz va Д об ави ть tugm achasini bosasiz. Natijada, siz tan lag an
jadval С хем а д а н н м х oynasida paydo bo'ladi. Shu usulda barcha
jadvallarni tanlash m um kin. Yonm a-yon joylashgan jadvallarni birdaniga tanlash ham m um kin. Buning uchun ro ‘yxatdan kiritm oqchi
b o 'lg an birinchi jadvalni tanlaysiz va Ш иф т tugm asini bosib tu rgan
holda ro ‘yxatdagi oxirgi jadvalni tanlaysiz. Barcha jadvallar belgilanadi va Д обавить tugm asini bosib, ularni С хем а д а н н м х o y n a­
sida hosil qilish m um kin. X uddi shuningdek, yonm a-yon joylashm agan bir necha jadvallarni ham bir paytda tanlash m um kin. B un­
ing uch u n birinchi jadvalni tanlaysiz va C trl tugm asini bosgan
holda qolgan jadvallarni ham tanlash m um kin. Barcha tanlangan
jadvallarni oldingi usul bilan С хема данньгх oynasida hosil qilish
m um kin. Kerakli jadvallar tanlangandan so ‘ng Д об авл ен и е т а б л и ц и oynasini yopish kerak. Buning u ch u n Закрьггь tugm asini
bosish yoki W indow s oynalari uchun um um iy b o 'lg an yopish tu g m achasidan foydalanish mumkin. Bu oyna yopilgandan so 'n g ekranda faqat С хем а д а н н и х oynasi qoladi va unda siz tanlagan ja d ­
vallar o'ziga mos m aydonlarning ro'yxati bilan ko'rinib turadi (ka­
litli m aydonlar quyuq qora shriftda bo'ladi).
Biror jadvalni С хем а данньгх oynasiga kiritish yodingizdan
m
chiqqan bo'lsa, asboblar panelidan
О то б р ази ть та б л и ц у tu g ­
m asini bosib, q aytadan Д обавлепние т а б л н ц и oynasini hosil q il­
ish m um kin. Q olgan ishlarni qanday am alga oshirishni endi siz bilasiz. A gar С хем а д а н н и х oynasida biror jadval ortiqcha tanlangan
bo'lsa, uni bu oynadan yo'qotish uchun, shu jadvalning ixtiyoriy
m aydonini belgilang va D elete tugm asini bosing.
Endi 3.38-, 3.39- va 3.40-rasm larda keltirilgan «J_asosiy»,
«J_fakultet», va «J_viloyat» jadvallari orasidagi bog'lanishni
o'rnatam iz. Bu bog'lanishlarni hosil qilishdan oldin «J_asosiy» jadvaldagi «Fakultet» va «Viloyat» nom li m aydonlardagi m a’lum otlarning turini jadval konstruktor holatida (m atnlidan sonliga) o ‘z-
www.ziyouz.com kutubxonasi
gartiramiz. X uddi shuningdek, ularning nom larini ham mos ravishda «Fak_kod» va «V il_kod»ga o'zgartiram iz. Yuqorida keltiril­
gan usullarning biri bilan bu jadvallarni tanlab, ularni С хем а д а н Hbix oynasida hosil qilam iz (3.46-rasm). Har bir jadvalning o'rnini
va o'lcham larini Windows qoidasi bo'yicha o ‘zgartirish m umkin.
Jadvallarning o 'rn in i va o'lcham larini o'zingizga qulay k o ‘rinishda
o ‘zgartiring. Iloji boricha jadvallar va ulardagi m aydonlarning
ro ‘yxati ekranda k o ‘rinib tursin (3.46-rasmdagidek). Endi «J_viloyat»
jadvalining «Vil_kod» nomli kalitli m aydonini sichqonchaning
chap tugm asini bosib turgan holda «J_asosiy» jadvalning «Vil_kod»
nomli m aydoni ustiga sudrab kelam iz va sichqonchaning chap
tugm asini q o ‘yib yuboramiz. Bu ishni teskarisiga ham bajarish
mumkin, y a ’ni «J_asosiy» jadvalning «Vil_kod» nom li m aydonini
«J_viloyat» jadvalining «Vil_kod» nomli kalitli m aydoniga sudrab
kelish ham m umkin. Natijada, 3.47-rasm da tasvirlangan m uloqot
oynasi paydo bo'ladi. Bu oynada tanlangan jadvallarning qaysi
m aydonlari o'zaro bog'lanayotganligi keltirilgan.
Схема даннмх
| БИл_код
Вилоят
mJE }1 A!
Ф_И_Ш
Фак_код
Курс
Гурух
Вил_код
Рейтинг бали
Фак_код
Факультет
LlU
3.46-rasm.
B og‘lanishning turi bog'lanish o'm atilay o tg an m aydonlarga
b o g ‘liq bo'ladi.
■
A gar m aydonlarning faqat bittasi kalitli m aydon b o ‘Isa yoki
unikal indeksga ega b o ‘lsa, birga k o ‘p q iy m a tli aloqa o ‘rnatiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
■ A gar m aydonlarning har ikkalasi ham kalitli m aydon va ular
счетчик tu rida b o ‘Isa yoki unikal indeksga ega bo 'lsa, birga bir
q iym a tli aloqa o ‘m atiladi.
■ K o‘pga k o ‘p qiym atli aloqalar aslida uchinchi jadval (yor­
damchi) orqali b o g 'lanuvchi ikkita birga k o ‘p q iy m a tli aloqaga
mos keladi.
Bizning m isolim izda bir jadvalning («J_viloyat») kalitli m aydoni («Vil_kod») ikkinchi jadvalning («J_asosiy») m os m aydoni
(tashqi kalit) bilan bog'lanayapti, shuning uchun ham aloqa turi
birga k o 'p d ir (3.47-rasm).
С В ш
ш
ш
Цаблица/запрос:
Связанная таблица/запрос;
I
|Ж
Y. в и л о я т
Вил
КОД
” 1
асосии
Вил
кол
3
Создать
Отмена
. d
_J
□
Обгединенце... j
- s
рбеспечение целостности данньк] ~ —
Новое.
Г" каскадное обновление связаннмх полей
Г~ кадодное удаленне связаннь!Х гаписей
Тип отношения:
один-ко-многим
3.47-rasm.
3.47-rasm da keltirilgan oynaning pastki qism ida u c h ta bo'lim
mavjud b o ‘lib, ular quyidagilardir:
О б есп ечен и е ц елостн ости д ан н м х (M a’lum otlarning beshikastligini ta ’minlash);
К аск ад н о е об н овл ен и е с в я за н н и х полей (Bog‘langan m ay­
donlarning barchasini yangilash);
К аскад н о е у д ал ен и е с в я за н н м х зап и сей (B og'langan уоzuvlam ing barchasini yo'qotish).
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ma’lumotlaming beshikastligi nimani bildiradi?
A ccessda o ‘zaro b o g 'lan g an jadvallarning yozuvlari orasidagi
m unosabatni o ‘rnatish, shuningdek, b o g ‘langan m a’lum otlam i tasodifiy o'chirilish yoki o'zgartirishdan saqlash m aqsadida q o 'lla nuvchi qoidalar sistem asi m a’lum otlar beshikastligi deyiladi. M a’­
lum otlar beshikastligini o'rn atish uchun quyidagi shartlar bajarilishi
kerak:
■ M a’lum otli jadvalning b o g ‘langan m aydoni kalitli m aydon
b o iish i yoki unikal indeksga ega bo'lishi lozim.
■ B og'langan m aydonlar bir xil turdagi m a’lum otlarga ega.
■ Ikkala jadval ham A ccessning bitta m a’lum otlar bazasiga tegishli b o ‘lishi lozim. A gar jadvallar b o g ‘langan bo'lsa, ular, albatta,
A ccessning jadvallari b o iish lari kerak. M a’lum otlarning besh ik ast­
ligini o 'rn atish uchun jadval joylashgan m a’lum otlar bazasi ochiq
bo'lishi kerak. Boshqa form atdagi m a’lum otlar bazasidagi b o g 'la n gan jadvallar uchun m a’lum otlar beshikastligini o 'm atish n in g iloji
yo'q.
M a’lum otlar beshikastligini o 'rn atg an d an so 'n g quyidagi qoidalarga am al qilish lozim:
■ Asosiy jadvalning tashqi kalit m aydoniga («Vil_kod») m a’­
lumotli jadvalning kalitli m aydonida bo'lm agan qiym atni kiritish
m um kin em as. M asalan, respublikada yangi viloyat tashkil etilgan,
ammo uning nom i sizning «J_viloyat» nomli jadvalingizga hali
kiritilm agan. A gar siz bu yangi viloyatning nom ini (yoki kodini)
«J_asosiy» jadvalning «Vil_kod» m aydoniga kiritm oqchi b o 'lsa n giz, Access bu n g a y o 'l qo'ym aydi.
■ Lekin tashqi kalit m aydonini bo 'sh qoldirish m um kin. M a­
salan, asosiy jadvalda biror talabaning qaysi viloyatdan ekanligi
haqida hozircha sizda m a’lumot yo'q. V aqtincha bu m aydonni
b o'sh qoldirishingiz m um kin.
■ A gar asosiy jadvaldagi yozuvga m a’lum otli jadvaldagi y o ­
zuvlar b o g 'lan g an bo'lsa, m a’lumotli jadvaldagi yozuvni o 'ch irish
m um kin emas. M asalan, «J_asosiy» jadvalida biror talabaning
Toshkent viloyatidan ekanligi qayd etilgan bo'lsa, «J_viloyat» jadvalidan T oshkent viloyati joylashgan yozuvni o 'ch irish yoki
o'zgartirish m um kin emas.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Bu qoidalam i m uayyan bir b og'lanishga tatbiq etish uchun
bog'lanish hosil qilinayotganda Обеспечение целостности данHbix bay ro g 'in i o 'rn atib qo'yish lozim. Agar bayroq o 'rn atilg an
b o ‘lsa, yuqorida sanab o ‘tilgan qoidalam i buzuvchi h ar qanday
harakatda ekranda bu harakatning m um kin em asligini bildiruvchi
xabar chiqadi va u bajarilmaydi.
M a’lum otlar beshikastligini ta’m inlagan holda b o g 'lan g a n yozuvlardagi m a’lum otlarni o'chirish yoki o'zgartirish m um kin b o 'li­
shi uchun К а с к а д н о е обновление связавних полей va Каскадное удаление связаннмх записей bayroqlarini o'rn atib qo'yish
lozim.
Agar Каскадное обновление связанних полей b ayrog'i
o 'm atilg a n bo'lsa, m a’lum otli jadvalning kalit m aydoni o'zgarishi
bilan b o g 'lan g a n yozuvlardagi unga b o g 'liq qiym atlar ham mos
ravishda o'zg arad i va m a’lum otlarning beshikastligi saqlanib qoladi. M asalan, faraz qilaylik, biror viloyatning nom i o 'zg ard i va bu
o'zgarishni siz m a’lum otli «J_viloyat» jadvaliga kiritdingiz. U holda
«J_asosiy» jadvalda shu viloyat nomi bilan b o g 'lan g an barcha
yozuvlarda yangi nom yoziladi.
A gar Каскадное удаление связанньгх записей bay ro g 'i o 'rnatilgan bo'lsa, m a’lumotli jadvaldagi biror yozuv o'chirilishi bilan
b o g 'liq jadvallardagi unga mos yozuvlar ham o'chib ketadi va
m a’lum otlarning beshikastligi saqlanib qoladi. M asalan, «J_viloyat»
jadvalidan biror yozuvni (viloyatni) olib tashladingiz, u holda
«J_asosiy» jadvalda shu viloyat nom i bilan b o g 'lan g a n barcha yo­
zuvlar y o ‘qoladi.
M a’lum otlam ing beshikastligini ta ’m inlovchi bayroqcha o 'rn atilishi bilan qolgan ikki hoi ham aktivlashadi. U larga mos bayroqchalarni o 'rn atib (m asalaning qo'yilishiga qarab), 3.47-rasm da Создатъ tugm asini bossak, jadvallar orasida aloqa o 'rnatiladi (3.48rasm).
Y uqoridagi usul bilan «J_asosiy» va «J_fakultet» jadvallari
orasida ham aloqa o'rn atish mumkin (3.49-rasm). Bu rasm lardagi 1
mos jadvalda qiym atlar bir m artadan ishtirok etishini bildirsa, «
belgi esa, mos jadvalda qiym atlarning k o ‘p m arta ishtirok etishini
bildiradi. Ixtiyoriy paytda jadvallar orasidagi aloqalarni o'zgartirish
m umkin. Buning uchun bog'lovchi chiziqlar ustida sichqonchaning
chap tugm asini ikki m arta bosish kerak. N atijada, chiziq quyuqla-
www.ziyouz.com kutubxonasi
shadi va 3.47-rasm da tasvirlangan oyna paydo bo'ladi. Bu oyna bi­
lan qanday ishlash kerakligini siz bilasiz. Bu ishni chiziq ustida
sichqonchaning o ‘ng tugm asini bir m arta bosib, hosil b o ‘lgan k o n ­
tekst m enyu orqali ham am alga oshirish m um kin (3.50-rasm). Agar
И зм енить с в я зь tanlansa, ekranda 3.47-rasm da tasvirlangan oyna
paydo b o ‘ladi. У далить tanlansa, jadvallar orasidagi aloqa y o ‘qotiladi. Shunday qilib, biz jadval orasida qanday qilib aloqa o'rn atish
va u bilan b o g ‘liq b a ’zi bir tushunchalarni k o ‘rdik.
jn jx j
Вкп_код
Билоят
Фак_код
Ф_И_Ш
Фак_код
Курс
Гурух
Вил_код
Рейтинг_6али
[Факультет
3.48-rasm.
Схема даннмх
|Вил_код
Вилоят
Т алкоди
Ф_И_Ш
Фак_код
Курс
Гурух
БиЛ_Кид
Рейтинг_бали
Г -Ш Ш
оо/
ш
www.ziyouz.com kutubxonasi
]Факультет
‘
Схем а данньах
ВИЛ_КО Д
Вилоят
.in i x
Талкоди
Ф_И_Ш
Фак_код
|Фак_код
оо/
Курс
Изменить связь...
К Удалить
Гурух
Вил_код
Рейтинг_бали
3.50-rasm.
Birga bir qiymatli aloqalami o‘m atish
Biz yuqorida birga k o ‘p qiymatli aloqalam i o 'm a tish va u bilan
b og'liq b o 'lg an b a ’zi bir tushunchalarni ko'rib o 'td ik . Birga bir qiy­
m atli aloqalar ham yuqoridagi usul bilan o'rnatiladi. A gar aloqa
o 'rnatilayotgan ikki jadvalning mos m aydonlari turi с ч етч и к va
ular kalitli b o ‘lsa, aloqalar o ‘z -o ‘zidan birga bir qiym atli ko'rinishda bo'ladi. Bu turdagi aloqani 3.37-rasm da keltirilgan «J_fam » va
« J _ o ‘qish» jadvallari uchun o ‘rnatamiz. Buning uch u n quyidagi
ishlarni bajarish yetarli:
H b ix
1. A sb oblar p a n e lid a g i-^ 1 tu g m a ch a yordam ida С хем а д а н och am iz.
<y
2. A sboblar panelidagi —L’-^tugmacha yordam ida Д о б авл ен и е
таблицьг oynasini ochamiz.
3. Д о б авл ен и е таблицьг oynasidan «J_fam » va « J _ o ‘qish»
jadvallarini tanlab, ularni С хема д а н н м х oynasiga o'tkazam iz.
4. Д о б авл ен и е таблицьг oynasini yopamiz.
5. «J_fam » jadvalining «Tal_kodi» m aydonini « J _ ‘qish» jadvalining «Tal_kodi» m aydoniga sudrab o ‘tkazamiz.
6 . X ohishim izga qarab, О беспечение ц ел остн ости д ан н м х
(Ma’lumotlarning beshikastligi ta’minlash) bayroqchasini o 'rn ata-
www.ziyouz.com kutubxonasi
miz. Bu tu rd ag i aloqalarda qolgan ikki holni o'rn atish m um kin
emas.
7. N atijada, 3.51-rasm da tasvirlangan oyna hosil bo'Iadi.
Ш С хем а д ам н ь1х
Д , |ф_^ '
код
Вил_код
Вилоят
оо/
|Факу;
Факультет
т
■
Тал_коди
Укиши
Укиш_тури
3.51-rasm.
K o‘p g a k o ‘p qiy m atli a lo q a la m i o 'rn a tish
Yuqorida ta ’kidlanganidek, k o 'p g a k o ‘p qiym atli aloqalar ikkita birga k o ‘p qiym atli aloqalarga keltiriladi. Bu turdagi aloqalam i
o'rn atish u ch u n 3.43-rasm da keltirilgan «J_asosiy», «J_tillar» va
«J_yordam chi» nomli jadvallardan foydalanam iz va quyidagi ishlarni am alga oshiramiz:
1. A sboblar pan elid ag i^ il tugm acha yordam ida С хем а д ан н м х
oynasini ochamiz.
o_j
2. A sboblar panelidagi s==i tugm acha yordam ida Д об авл ен и е
т а б л и ц и oynasini ochamiz.
3. Д обавление таблицм oynasidan «J_tillar» va «J_yordamchi»
nomli jadvallarni tanlab, ularni Схема данньпс oynasiga o'tkazam iz
(«J_asosiy» nom li jadval Схема д ан н м х oynasida bor, shuning
uchun uni qayta kiritmaymiz).
4. Д о б авл ен и е та б л и ц м oynasini yopamiz.
5. «J_asosiy» jadvalining «Tal_kodi» maydonini «J_yordam chi»
jadvalining «Tal_kodi» m aydoniga sudrab o'tkazamiz.
6 . X ohishim izga qarab, О беспечение ц ел остн ости д ан н м х
(M a’lu m o tla m in g b e sh ik a stlig i t a ’m inlash) bayroqchasini va u
bilan b o g 'liq b o 'lg an ikkita bayroqchani o'm atam iz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
7. С оздать tugm asini bosamiz.
8 . «J_yordam chi» jadvalining «Til_kodi» m aydonini «J_tillar»
jadvalining «Til_kodi>» m aydoniga sudrab o ‘tkazamiz.
9. X ohishim izga qarab, О беспечение ц ел остн ости данньгх
(M a’lu m o tla m in g b e sh ik a stlig i t a ’m inlash) bayroqchasini va u
bilan b o g ‘liq b o ‘lgan ikkita bayroqchani o ‘rnatamiz.
Ю .С оздать tugm asini bosamiz.
Natijada, 3.52-rasm da tasvirlangan oyna hosil bo'ladi.
3.52-rasm.
3.52-rasm da tasvirlangan Схема д а н н м х oynasida jadvallar
orasidagi aloqalarning uchala holi ham tasvirlangan. K o 'p g a k o ‘p
qiym atli aloqalar o'rn atilg an jadvallarga e ’tibor bersak, bu aloqa
yordam chi jadval yordam ida ikkita birga k o 'p («J_asosiy»> bilan
«J_yordam chi» orasida birga k o 'p va «J_yordam chi» bilan
«J_tillar» orasida k o 'p g a bir ) qiymatli aloqalarga mos kelar ekan.
Barcha aloqalar o 'rn atilgandan so 'n g С хем а д а н н м х oynasini
yopish lozim bo'ladi.
3.13. M a ’lu m o tlarn in g tu ri
K onstruktor yordam ida jadvallam i loyihalash haqida 3-bobda
fikr yuritgan edik, Jadvallari yaxshi loyihalashtirilgan m a’lum otlar
bazasi ju d a k o 'p im koniyatlarga ega bo'ladi. Jadvalni loyihalash -
www.ziyouz.com kutubxonasi
bu uning m aydonlarini loyihalash dem akdir. Yodingizda b o ‘Isa, har
bir m aydon o 'zin in g uchta param etri bilan aniqlanar edi (3.2-rasm):
> Имя поля
- M aydon nomi.
> Тип д а н н и х - M a’lum otlar turi.
> О писание
- Izoh.
Bulardan en g m uhim i m a’lum otlar turi bo'lib, A ccessda uning
lOta ko 'rin ish i m avjud (3.3-rasm):
- Matnli.
1. Текстовой
- M EM O maydon.
2. Поле MEMO
- Sonli.
3. Ч и сл о во й
4. Дата/время
- Sana/vaqt.
- Pul.
5. Денежньш
6. Счетчик
- Hisobchi.
- M antiqiy.
7. Логический
8 . Поле объекта OLE
- OLE obyekt m aydoni.
- Giperm urojaat.
9. Гиперссмлка
10. Мастер подстановок - O ’rnatish ustasi.
H ar bir m aydon m a’lum otlarning turi bilan b o g ‘liq o'zining
xossasiga e g a (3.4-rasm). Xossalar m a’lum otning tu riga qarab
o ‘zgarib tu rad i va uni to'liq ro q aniqlaydi. Q uyida har bir m a’lum ot
turiga mos ayrim xossalarning m uhim lari bilan tanishib o'tam iz.
Текстовой - M atnli
Bu holda m aydonning xossasi quyidagi qism lardan iborat b o ‘ladi (3.53-rasm):
Р азм ер п о л я - m aydondagi belgilar soni;
Ф о р м ат п о л я - bu hoi uchun ahamiyatsiz;
М аск а в в о д а - kiritish qolipi.
М аск а в в о д а - bu m a’lum otlarni biror qolip (maska) asosida
kiritishni aniqlaydi. «M aska»ni siz tayyor ro ‘yxatdan tanlashingiz
yoki o ‘zingiz tuzishingiz kerak bo'ladi. M asalan, siz tuzgan ja d ­
valning biror m aydonida telefon nom erini kiritm oqchisiz. O datda,
telefon nom eri m atnli ko'rinishda bo'ladi va faraz qilaylik, u q u y i­
dagi k o 'rin ish lam in g birida yozilsin:
> 45 50 60;
> 1 6 2 -6 5 -7 2 ;
> 67 35 23.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Свойства поля
Обшие
| Подстановка |
Размер поля
Формат поля
Маска ввода
Подпись
Значение по умолчанию
Условие на значение
Сообшемие об ошибке
Обязательное папе
Лустме строки
Индексированное поле
Сжатие Юникод
50
Нет
Нет
Нет
Да
3.53-rasm.
Bulardan qaysi birini tanlash sizning ixtiyoringizda, ammo
uchala hoi ham m a’lum bir qolipga tushadi, y a ’ni birinchi guruh
k o ‘pi bilan uchta raqam (kamida ikkita). Ulardan keyin bitta
ajratuvchi belgi (bo'sh joy yoki «-» yoki «_»). Belgidan keyin yana
ikkita raqam (ikkalasi ham bo'lishi shart) va oldingidek ajratuvchi
belgi va ikkita raqam . Bu qolipda faqat raqam lar o'zgarib turishi
m umkin, ajratuvchi belgilar esa doim bir xil ko'rinishda bo'ladi.
М аск а BBOAaning roli shundaki, u har doim siz tanlagan formani
saqlab turadi va ajratuvchi belgilarni avtom atik ravishda yozib boradi. Bu jadvalga m a’lum otlar kiritishni tezlashtiradi va foydalanuvchining ishini yengillashtiradi. М аска вв о д аш o'rn atish uchun
kursom i shu m aydonga keltiram iz (3.53-rasm). N atijada, m aydon­
ning o 'n g tom onida
ko'rinishdagi tugm acha paydo bo'ladi. Uni
bosib С озд ан и е м аски ввод а oynasini hosil qilam iz (3.54-rasm).
Bu oynaning М аск а ввода bo'lim ida tayyor «maskawlarning
nom lari, Вид д а н н м х bo'lim ida esa ularning ko'rinishlari keltirilgan. U lardan birortasi sizni qanoatlantirsa, shunisini tanlashingiz va
П роб а darichasida sinab ko'rishingiz m um kin. П р о б а darichasida
yozilgan @ belgi to'ldiruvchi belgi deb ataladi. Bu belgi siz ja d ­
valning mos m aydonini «maska» yordam ida to 'ld irg an vaqtingizda
shu m aydonda hosil bo'ladi. Siz biror belgini kiritishingiz bilan bu
belgi yo'qoladi. U sizga m a’lum otni qayerga kiritish kerakligini
k o'rsatib turadi. A gar sizni ro'yxatdagi «m aska»lar qanoatlantir-
www.ziyouz.com kutubxonasi
masa, ixtiyoriy ravishda ulardan birini o'zgartirishingiz ham m um kin. Buning uchun oldin o ‘zgartirm oqchi b o 'lg an «m aska»ni belgilash va Д ал ее tugm asini bosib, keyingi oynaga o 'tish lozim
bo'ladi (3.55-rasm).
r? -
С озд ан н е м асо к вв о д а
V
.
'
—
Которая из масок ввода обеспечивает нужньй вмд данньк?
Проверить работу вьйранной маски можно в поле "Проба".
Для изменения списка масок ввода нажмите кнопку "Список",
Маска ввода:
Вид даннмх:
*******
1Пароль
MMMM
Длинньй формат времени
Краткий формат дать!
Краткий формат времеми
Средний формат времени
Проба:
----------
г
1234
3: 12:00
27.09,1969
I03:12
03:12
zl
I®
Список
Отмена
< Назад | Далее :
Готово
3.54-rasm.
___________
Ш
Ш
. M askani o'zgartirish
Изменить маску веода?
Имя маски евода:
Определяется пользователем
Маска веода:
|эоо_оо_оо
Вмберкте энак заполнителя для отображения в поле,
■T o'ldiruvchini tanlash
Знаки заполнителя заменяются по мере веода
M askani sinab ko'rish
Проба:
Отмена
j
<Назад
| Далее >
|
Готово
|
3.55-rPsm
www.ziyouz.com kutubxonasi
3.55-rasm dagi oynada kerakli ishlarni am alga oshirganingizdan
so 'n g Д алее tugm asini bosing. Keyingi oynalar sizga «m aska»ning
tayyor b o ‘lganligi haqida m a’lumot beradi va sizdan Готово tu g ­
masini bosishni so'raydi. Siz tanlagan «maska» 3.53-rasm da tasvir­
langan М а ск а вв о д а m aydonida hosil bo'ladi.
Agar siz yangi «maska» qurm oqchi va uni «m aska»lar r o ‘yxatiga kiritib q o ‘ym oqchi bo'lsangiz (bu «m aska»dan yangi jadvallarda va boshqa m a’lum otlar bazalarida ham foydalanish m um kin),
u holda 3.54-rasm dagi oynaning С писок tugm asini bosing. N atijada, 3.56-rasm da tasvirlangan m uloqot oynasi paydo b o ‘ladi. Bu
holda ham ro ‘yxatdagi ixtiyoriy "m aska"ni o ‘zgartirish va yangi
nom berish m um kin. Bu holda ro'yxatda yettita "maska" m avjud va
ularning birinchisi ko'rinib turibdi. ^ tugm acha yordam ida bo'sh,
y a ’ni sakkizinchi yozuvga o ‘tamiz va mos m a’lum otlarni kiritam iz
(3.57-rasm).
I Ш Настройка масок ввода
X]
Мзмените ипи добаеьте маски ввода, отображаемью мастером.
Описание:
[ЗЙЯЯЯТ
Маска ввода:
IpaSSWORD
Заполнитеяь:
J*
Справка
-
Закрьггь j
Образць! данньа: J*******
Типмаски:
Запись: н 1 ‘ 1i
|текст/свободнь1Й * j
1 ►1и !►*! из 7
3.56-rasm.
Bu yerda:
О п и сан и е - "m aska"ning nomi (masalan, telefon).
М аск а вв о д а - "maska"ning o ‘zi. Bu joyda har xil belgilar
bo'lishi m um kin. U larning mazmuni bilan sal keyinroq tanishamiz.
З а п о л н и те л ь — ixtiyoriy belgi, uning m azm uni bilan siz yuqorida tanishdingiz.
- I ll www.ziyouz.com kutubxonasi
О б р а зц и д а н н м х - bu b o ‘limda siz "m aska"ni tekshirib k o ‘rishingiz m um kin.
Тип м а с к и - bu holda rasm dagidek b o ‘ladi.
*J
Si Н астрой ка м асок ввода
Измените или добавьте маски ввода, отображаемью мастером.
Описание:
(телефон
Маска ввода:
|900_00_00
Заполиитель:
|@
Справка
Закрьпъ
|
Образць! данньк:
Тип маски:
Запись: N 1 < 11
]текст/свободнь 1Й
Т
~~1
П И !>★! из 8
3.57-rasm.
Закрьггь tugm asini bosib va keyingi hosil b o 'lad ig an m uloqot
oynalarda Д ал ее yoki Готово tugm alaridan birortasini tanlab,
yangi "m aska"ni hosil qilamiz. Hosil b o 'lg an bu yangi «Telefon»
nomli "maska" 3.54-rasm da tasvirlangan "maska"lar ro ‘yxatida paydo b o ‘ladi va u 3.53-rasm dagi m aydonlarning xossalari bo'lim ining
М аска вв о д а satrida 900/_00/_00;;@ k o ‘rinishda b o ‘ladi (3.58rasm). "M aska"dagi raqam lar va undagi ayrim belgilarning m a’nosi
nima yoki "m aska"da qaysi belgilar ishtirok etadi, d eg an savol
tug'ilishi tabiiy.
U m um an, 3.58-rasm dagi М аска вв о д а darichasida yozilishi
m um -kin b o ‘lgan "maska" uch qism dan iborat bo 'lad i va ular birbiridan nuqtali vergul (;) bilan ajratiladi (masalan, (999) 0000000 !;0 ;" ").
Qismlar
Birinchi
Ikkinchi
M azmuni
«Maska»
Matnli belgini saqlash yoki saqlamaslik haqida ko'rsatm a
beradi. 0 - matnli belgi kiritilgan qiymatlar bilan birga
saqlanadi, 1 yoki hech narsa ko'rsatilmasa, faqat kiritil­
gan qiymatlar saqlanadi. Misolda (3.58-rasm) «g‘» belgini
www.ziyouz.com kutubxonasi
Uchinchi
saqlash yoki saqlamaslik ustida gap ketmoqda. Bu holda
belgi saqlanmaydi.
«Maska»dagi to'ldiruvchi belgini bildiradi (misolda «@»
belgisi). Bu joyda ixtiyoriy belgini ko'rsatish mumkin.
«Probelni» tasvirlash uchun uni " " ko'rinishda yozish
kerak. Agar bu qism bo'sh qoldirilsa, Access avtomatik
ravishda ( _ ) belgini o'rnatadi.
Ш Ж _асосий: табяица
-IPS
Тип даннь1х
Иня гюля
±
Вил_код
Рейтинг_бали
Телефон
Числовой
Чисяовой
Текстовьй
Описание
Х|
ZH3
J
----
Свойства поля
Обшне
ГТодстановка ;
Размер поля
Формат поля
Маска ввода
Подпись
Змачение по уиолчанию
Условие на значение
Сообшение об ошибке
Обязательное поле
Пустне строки
Индексированное поле
Сжатие Юмикод
15
900\_00\_00;;@
| Маска
| дпя
j ввсда
I любьгх
{даннь!х
I в поле
Нет
Нет
Нет
Да
3.58-rasm.
«M aska»da ko'rsatilm agan ayrim belgilarni A ccess avtom atik
ravishda o 'z i o 'rn atad i va bu belgilar 3.58-rasm dagi М а ск а ввода
m aydonida hosil bo'ladi.
« M aska»da ish tiro k etish i m um kin b o ‘lg an b e lg ila r
Q uyidagi jadvalda «m aska»ning birinchi qism ida uchrashi
m um kin b o 'lg an belgilarning m a’nosi keltirilgan. Jad v ald a keltirilgan belgilar (harf, raqam va belgilar)dan tashqari boshqa belgilarni
"m aska"ga kiritish uch u n ularni kerakli joyda yozish kifoya. Agar
"m aska"ga jadvaldagi belgilarni yozish ehtiyoji tug'ilsa, bu belgilardan oldin / (og'm a chiziq) belgini yozish kerak.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Belgi
0
9
#
L
?
A
ro «3 U
<
>
!
/
Parol
Ma’nosi
Kiritilishi shart bo'lgan Odan 9gacha b o ig a n ixtiyoriy
raqam. Raqam o'm iga plus [ + ] yoki minus [-] belgisini
yozish mumkin emas.
Kiritilishi shart bo'lm agan Odan 9gacha bo'lgan ixtiyoriy
raqam yoki «probel». Plus [ + ] yoki minus [-] belgisini
yozish mumkin emas.
Kiritilishi shart bo'lm agan ixtiyoriy raqam yoki «probel».
Raqam o'rniga plus [ + ] yoki minus [-] belgisini yozish
mumkin. Kiritilmagan belgi «probel»ga almashtiriladi.
Kiritilishi shart bo‘lgan harf (Adan Zgacha yoki Adan Yagacha).
Kiritilishi shart bo'lm ag^n harf (Adan Zgacha yoki Adan
Yagacha).
Kiritilishi shart bo‘lgan harf yoki raqam.
Kiritilishi shart bo‘lmagan harf yoki raqam.
Kiritilishi shart bo'lgan ixtiyoriy belgi yoki «probel».
Kiritilishi shart bo'lm agan ixtiyoriy belgi yoki «probel».
Butunni kasrdan ajratuvchi o ‘nli belgi.
Shu belgidan keyin yozilgan barcha belgilarni quyi registrga o'tkazishni bildiradi (masalan, bosh harflarni kichik
harflarga).
Shu belgidan keyin yozilgan barcha belgilarni yuqori registrga o ‘tkazishni bildiradi (masalan, kichik harflarni bosh
harflarga).
М аска вводаш chapdan o'ngga emas, balki o ‘ngdan
chapga qarab toidirishni ko'rsatadi. «Maska» ni belgilar
bilan to ‘ldirish har doim ham chapdan o ‘ngga amalga
oshiriladi. Undov belgisini М аска в в о д ат п д ixtiyoriy joyiga o'rnatish mumkin.
Ro‘yxatdagi ixtiyoriy belgini matnli konstanta k o ‘rinishida
tasvirlashni bildiradi (masalan, /А yozilsa «А» belgi
ko'rinishda tasvirlanadi).
М аска BBOAada Пароль tanlansa, parolni kiritish uchun
maydon hosil bo'ladi. Bu maydonga kiritilgan ixtiyoriy
belgi shu ko‘rinishida saqlanadi, ammo yulduzcha(*) shaklida akslantiriladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
«Maska» ga misollar
U m um an «maska» jadval va so'rovlarning m atnli m aydonlarida,
shuningdek, form aning ro'yxatli m aydonlarida m a’lum otlarni form atlash va kiritilayotgan m a’lum otlarni boshqarish uchun ishlatiladi. «M aska»dan asosan matnli, sana/vaqt, sonli va pul turidagi
m aydonlarda foydalaniladi.
Q uyida «m aska»ning ko'rinishi va kiritilishi m um kin b o 'lg a n
unga mos ayrim qiym atlar keltirilgan.
«Maska»ning ko'rinishi
(000) 000-0000
(999) 999-9999!
(000) AAA-AAAA
#999
>L????L?000L0
>L0L 0L0
00000-9999
>L<??????????????
WIN 0-&&&&&&&&&-0
<LL00000-
Qiymatiga misollar
(123) 456-7890
(123) 456-7890
( ) 456-7890
(123) 456-CTRL
(123) W I N -1985
-20
1234
-123
WSSSSAA123F3
MAY R 452Yu7
SIS 8A8
12345- 1234
12345Sattorov
Axat
WIN 1 -2 3 4 5 -6 7 8 9 -9
WIN 1 -2 3 -4 5 6 7 8 9 -0
ss 12345-
Shunday qilib, biz m atnli turga tegishli b o 'lg a n m aydon xossalaridan biri Маска ввода bilan tanishdik. Q uyida m aydonning
boshqa xossalarini o 'rganishni davom ettiram iz.
Подпись - jadvalning biror m aydonini aniqlashda Подпись
bo'lim iga (3.53-rasm) kiritilgan biror nom, jadvalni jadval holatida
ochganda, shu m aydonning nomi sifatida keladi. Bu hoi jadvalga
mos so'rov va form ada ham qaytariladi. Jadval konstruktor holatida
ochilganda m aydonning a w a lg i nom i saqlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Значение no умолчанию — m aydonning bu xossasi jadval
m aydonlarini qiym atlar bilan to id irish d a juda m uhim rol o ‘ynaydi.
Bu satrga (3.53-rasm) yozilgan qiym at avtom atik ravishda ja d ­
valning m os m aydonida hosil bo'Iadi. Agar biror m aydonga yoziladigan qiym at k o 'p m arta takrorlansa, uni yaxshisi shu m aydon
xossasining Значение no умолчанию bo'lim iga kiritish m aqsadga
muvofiq.
Условие на значение - m aydonning (3.53-rasm) bu xossasi
m aydonga kiritilayotgan qiym atlarning to 'g 'ri yoki no to 'g 'rilig in i
tekshirib boradi. M aydonga kiritilayotgan har bir qiym at Условие
на значение satrida yozilgan shart bilan taqqoslanadi. Shartni
qanoatlantirm agan qiym atlarni Access qabul qilm aydi (mos xabar
beriladi). M asalan, 3.40-rasm dagi «J_asosiy» nomli jadvalda «Kurs»
m aydonining qiym atlari sonli b o ‘lib, ular 5 dan oshm asligi kerak.
Hozir siz u n g a adashib 5 dan katta qiym atlar bersangiz ham qabul
qilaveradi. Vaholanki, kurs 5 dan oshm asligi kerak. Bu hollarni
istisno qilish uchun yaxshisi Условие на значение satriga mos
shartni yozgan m a’qul. Bizning misolimizda bu shart « < = 5 »
ko rinishida b o ‘ladi.
Shartlarga misollar:
=4 faqat 4 qiym atni qabul qiladi;
<5 faqat 5dan kichik qiymatlar;
>5 faqat 5dan katta qiymatlar;
Between 5 And 10 5 va 10 oralig'idagi qiym atlar (5 ham, 10
ham kiradi);
“X*” X (katta yoki kichik) harfidan boshlangan ixtiyoriy matn;
“F?F” u ch ta belgidan iborat bo'lib, birinchisi va oxirgisi F harfi
b o 'lg an ixtiyoriy m atn (harflarning katta yoki kichikligining farqi
yo'q);
> 31/12/2000 2001-yil 1-yanvardan boshlab hozirgacha b o 'lg an
barcha sanalar;
Between 1/1/01 And 31/12/01 faqat 2001-yildagi sanalar Условие на значение satrida yozilishi m um kin b o 'lg an shartlar bilan
so'rovlar bo'Iim ida to 'liq ro q tanishamiz.
Сообшение об ошибке - biror m aydonga kiritilayotgan qiy­
m at Условие на значение satriga kiritilgan shartni qanoatlantirmasa, С ообтение об ошибке satrida yozilgan m atn (xabar) ekranda paydo bo'Iadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Обязательное поле - agar mos m aydonning qiym ati, albatta,
kiritilishi kerak bo'lsa, bu satrga «Da» so ‘zini, aks holda «Net»
so'zini yozish kerak. Bu so'zlarni ochiluvchi ro'yxatdan tan lab olish
ham m umkin.
Пустме строки - agar m aydonning qiymati, albatta, bo'lishi
kerak bo'lsa (yuqoridagi b o ‘limdek), «Da» so ’zini, aks ho ld a «Net»
so'zini yozish kerak.
Индексированное поле - indeks m a’lum otlarni qidirishni va
m aydon bo'yicha tartiblashni tezlashtiradi. M aydonga takrorlanadigan qiym atlarni kiritishni man etish uchun «Da (Совпадения не
допускаю тся)»т tanlash kerak.
Сжатие Юникод - MS Access 2000 dan boshlab matnli,
MEMO va Гиперссмлка turidagi m aydonlardagi m a’lum otlarni
xotirada saqlashda Yunikod kodirovkasidan foydalaniladi. Bu kodirovkada har bir belgi ikki bayt joy egallaydi.
Shunday, qilib biz m atnli m a’lum otlar uchun m aydon xossalari
bilan qisqacha tanishib o'tdik,
Поле MEMO-MEMO maydon
Bu turdagi m aydonlar uchun matnli m aydonlarning xossalari
mos keladi va ularning m azm uni matnli m aydonlar xossalariga
o'xshashdir.
Числовой - sonli
Bu turdagi m a’lum otlar uchun m aydonning xossalari deyarli
3.58-rasm dagidek b o ‘ladi. Faqat unda Сжатие Юникод ishtirok
etm aydi. Sonli m aydonlar uchun xossalarning ayrim lari bilan ta n ­
ishib o'tam iz.
Размер поля - Accessda m aydonning o'lchovini unda yoziladigan sonning turi va kattaligiga b o g ‘liq holda tanlash kerak
(3.59-rasm). Bu haqda oldingi boblarda ham fikr yuritgan edik. Ac­
cess o 'z i sizga Длинное целоеш taklif etadi. Agar sizda shu m ay­
d on bilan boshqa bir jadvalning schetchik turidagi kalitli m aydoni
orasida b o g 'lan ish b o 'lsa yoki unga yoziladigan qiym atlar juda
katta sonlardan iborat bo'lsa, m aydonning o'lchovini shu k o 'rinishda tanlash m aqsadga m uvofiqdir.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Обшие
| Подстановка |
Размер поля
Формат поля
Число д е с я тй ч н ь к знаков
Маска ввода
Подпись
Значение по умолчанию
Условие на значение
Сообшение об ошибке
Длинное целое!
Байт
Целое
Длннное целое
Одинарное с гш аваю те й точкой
Двойное с плаваюшей точкой
Код репликации
Действительное
Обязательное поле
Нет
Индексированное поле
Нет
3.59-rasm.
Ф о р м ат п о л я - m aydonning bu xossasi sonlarning jadvalda
qaysi k o ‘rinishda tasvirlanishini aniqlaydi. Accessda m aydon form atining bir necha ko'rinishi mavjud (3.60-rasm). A gar Р азм ер
п о л я b o ‘lim ida siz butun son l^o'rinishini tanlagan bo'lsangiz, sonning kasr qism i har doim nol deb olinadi. Sondagi raqam lar soni
bu holda k o 'p i bilan 7 ta b o ‘lishi mumkin. Agar sondagi raqam lar
soni 7 tadan k o ‘p b o ‘Isa, Разм ер noAflda Д войное c плаван> 1цей
точ кой п 1 tanlash m aqsadga muvofiqdir.
Обтие
j Подстановка |
Размер поля
Одинарное c плаваюшей точкой
Формат поля
3456j789
Число десятичнмх знаков Основнои
Денежнь|й
3 456j79p.
Маска ввода
Евро
3 456,79€
Подпись
Фиксированнь1Й
3456,79
Значение по умолчанию
С
разделителями
разрядов!
3 456,79
'•'словие на значение
Процентнь|й
J123,00%
Сообтемие об ошибке
Экспоненциальнь|й
j3,46Е+03
И
7Т“
Обязательное поле
Нет
Йндексированноё поле
3.60-rasm.
Ч и сл о десятичньгх зн а к о в - sonning kasr qism idagi raqam ­
lar sonini aniqlaydi. Access m aydonning bu xossasiga Avto s o ‘zini
yozib q o ‘yadi. Bu sonning kasr qism ida nechta raqam b o ‘Isa, u
www.ziyouz.com kutubxonasi
shundayligicha jadvalda tasvirlanishini bildiradi. Ayrim hollarda
sonlarning kasr qism idagi raqam lar sonini bir xil qilib tasvirlash
(ortiqchalarini yaxlitlash yoki yetm aganlarini nol bilan to ‘ldirish)
m aqsadga muvofiqdir. U holda bu b o ‘limga sonning kasr qism idagi
raqam lar sonini yozish yoki ochiluvchi m enyudan birortasini
tanlash kerak b o ‘ladi.
M aydon xossalarining qolgan b o ‘limlari m atnli m aydon xossalarinikidek. Faqat bu holda М аска вводаш q o ‘llab bo'lm aydi.
Д а т а /в р е м я - s a n a /v a q t
M aydonlarning bu turi sana va vaqtni kiritishni aniqlaydi. Bu
turdagi m aydonning Ф орм ат п о л я xossasida vaqtni qaysi
ko'rinishda tasvirlash aniqlanadi (3.61-rasm). M aydonning boshqa
xossalari m atnli m aydonning xossalari bilan ustm a-ust tushadi.
Ф о р м ат п о л я ё а siz Д линнм й ф о р м а т д а тм ш tanlasangiz va ja d ­
valning mos m aydoniga m a’lumotni «12.05.01» ko 'rin ish d a kiritsangiz, A ccess siz tanlagan form atga moslab uni «12 m aya 2001 g.»
k o 'rinishga keltiradi.
Обшие
| Подстановка
Формат поля
Полнмй формат дать1
Маска ввода
Длиннь1Йформат дать1
Подпись
Средний формат дать1
Значение по умолчанию
Краткий формат дать!
Условие на значение
Длиннь1Й формат времени
Сообшение об ошибке
Средний формат времени
Обязательное поле
Краткий формат времени
Индексированное поле
19.06.1994 17:34
19 июня 1994 г,
19-июн-94
19.06.1994
17:34:23
5:34
17:34
3.61-rasm.
Д е н е ж н ь т - p u l - bu holda m aydon xossalari sonli m aydon
xossalaridek b o 'lad i (3.60-rasm).
С ч етч и к - h iso b ch i - bu hoi bilan siz yuqoridagi b o ‘lim larda
tanishdingiz. M aydon turining bu holi uchun m aydonning xossalari
ch eg aralan g an (3.62-rasm). Bu holda Р азм ер п о л я uch u n Д линное
ц ел о е olinadi. M aydon xossalaridan Н о в и е зн а ч е н и я uchun ik-
www.ziyouz.com kutubxonasi
kita k o'rinish mavjud: П о сл ед о вател ьн и е va С л у ч ай н и е. Bulardan ixtiyoriy birini shu satrdagi ochiluvchi m enyudan tanlash
mumkin. Birinchisi tanlanganda m aydonning qiym atlari k etm a-k et
kelgan natural sonlardan iborat b o ‘Isa, ikkinchisida esa ular tasodifiy sonlardan iborat bo'ladi. Ф орм ат п ол я sonli m aydonlarnikidek
bo'ladi. M aydonning keyingi xossalari m atnli m aydonlar bilan bir
xildir.
Обшие
Подстановка
Новью значения
, Последовательнью
■ Последовательньв
Формат поля
Подпись
|Случайнью
Индекснрованное поле
Нет
1
3.62-rasm.
Л оги чески й - m an tiq iy .
M antiqiy turdagi m aydonlarning xossalari chegaralangan
bo'lib, form at poly an in g uch k o ‘rinishi mavjud (3.63-rasm). Ulardan qaysi biri tanlanishidan q a t’i nazar, jadvalning mos m aydonida
□ k o 'rinishdagi belgi paydo bo'ladi va u m antiqiy m aydonning
«Лож» (yolg’on) yoki «Нет» (yo‘q), yoki «Вьгкл» (ulanm agan) hollarining biriga mos keladi. M antiqiy m aydonning «Истина» (rost)
yoki «Да» (ha), yoki «Вкл» (ulangan) qiym atlaridan birini o'rn atish
uchun belgining ustiga sichqonchaning chap tugm asini bir m arta
bosish kerak. N atijada, belgi ® ko'rinishga keladi. M aydon xossalarining qolgan b o iim la ri m a'nosi oldingi hollarga mos keladi.
Обшие
j Подстановка
Да/Нет|
Формат поля
Истина/Ложь
Подпись
Значение по умолчанию ■ Да/Нет
| Вкл/Вь|кл
Условие на змачение
Ссюбшение об ошибке
Обязательное поле
Нет
Индексированное поле
Нет
3.63-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
!Мстина
Да
Вкл
1
Поле объекта OLE - OLE obyektli maydon
Bu turdagi m aydonlar uchun ikkita xossa (Подпись va Обязательное поле) m avjud bo‘lib, ular ham m atnli m aydonlarning
xossalari kabidir.
Гиперссилка - Gipermurojaat
Bu turdagi m aydonlar uchun m atnli m aydonlarning ayrim x o s­
salari o'rinli. Faqat Формат поля bu holda bo 'sh b o ‘ladi.
Мастер подстановок — o ‘matish ustasi
Biz yuqoridagi bo'lim larda m aydonlarning turlari va ularning
xossalari bilan tanishib o 'td ik . U larga k o 'ra oldin m aydon turi
aniqlanar, keyin esa mos xossalar tanlanar ekan. B ulardan tashqari,
jadval m aydonlariga yana bir xususiyat qo'shish m um kinki, u Macтер подстановок orqali am alga oshiriladi (3.3-rasm). K o‘p hollarda
jadvalning ayrim m aydonlaridagi qiym atlar doim o takrorlanib
turadi. M asalan, 3.37-rasm da keltirilgan « J _ o ‘qish» nom li ja d ­
valning « 0 ‘qishi» m aydonida doimo «Alochi», «Yaxshi» va
«O 'rtacha» so'zlar takrorlanib keladi. X uddi shuningdek, shu ja d ­
valning « 0 ‘qish_turi» m aydonida ham «Budjet» yoki «Kontrakt»
so'zlari q ayta-qayta takrorlanadi. Jadvalni m a’lum otlar bilan
to ‘ldirishda bu so'zlarni har doim yozish, birinchidan, k o ‘p vaqtni
olsa, ikkinchidan, ayrim xatoliklarga olib kelishi m um kin. Accessda
shu va shunga o'x sh ash so'zlar ketm a-ketligini har doim ham yozib
o'tirm aslik uchun, ularning ro'yxatini oldindan bir m arta tuzib
qo'yish va jadvalning mos m aydonini m a’lum otlar bilan to 'ld irish d a
bu ro 'y x atd an kerakli so'zni tanlab olish im koniyati m avjud. Bu
ishni Мастер подстановок am alga oshiradi. Y uqorida aytilganlarni
3.37-rasm da keltirilgan « J _ o ‘qish» nom li jadvalning «O 'qishi»
m aydoni uchun qo'llab ko'ram iz. Buning u ch u n jadvalni (3.34rasm) konstruktor holatida ocham iz (3.64-rasm). M aydon tu ri Текстовий tan lan g an d an so ‘ng rasm dagidek Мастер подстановок
turini o 'm atam iz. N atijada, o 'rn atish ustasining birinchi dialogli
oynasi ochiladi (3.65-rasm). Bu oynada ikkita bo'lim m avjud bo'lib,
ular quyidagi m a’noni anglatadi. A gar hosil qilinayotgan ro'yxat
www.ziyouz.com kutubxonasi
-ial
I Ж_укиш : таблица
Имя ПОЛЯ
Тал коди
Укиши
► Укиш тури
Обшие
Размерполя
Формат поля
Тип данньк
Счетчик
Текстовьм
HSfflSrifl
Описание
__ I
ства поля
Поле MEMO
Числовой
Подстановк Дата/время
Денежнь1Й
Счетчик
'
Маска ееод а
Подпись
Значение no ут лчанию
Услоеие на значемие
Ссюбшение об ошибке
О бязательное поле
Пустне строки
Индексированное поле
С жатие Юникод
1
Логический
Поле об ъ ек та OLE
Ги перссьтка
Мастер подстановок..
Тип дан нь1х оп ред ел яет
значений, котор&е ножно
сохранять в этом пояе. Д ля .
справки по тилам да^ньих
нажмите кпавишу Ғ1.
Нет
Нет
Нет
Да
3.64-rasm.
С о зд ан и е п одстановки
Мастер создает столбец подстановки, в котором
отображается список значений для еьйора. Каким слособом
столйец лодстановки будет получать эти значения?
xxxxmmxx
Объект “столбец подстановки" будет использовать
значения из таблиць! или запроса.___
a
Вудет введен фиксированньм набор значений.
Отиена
| Аалеё > |
. forego
3 65-rasm
jadvaldan yoki so'rovdan olinsa, ulardan birinchisini tanlash kerak.
A gar ro'yxat yangidan tuzilsa, ikkinchisini, y a ’ni Б уд ет введен
ф и к с и р о в а н н ь ш н аб ор зн ач ен и й holini tanlash k erak (3.65rasm dagidek). Д алее tugm asini bosib, ustaning keyingi dialogli
www.ziyouz.com kutubxonasi
oynasini hosil qilam iz (3.66-rasm). Bu oynada Число cT0A6q0Bda
o'rn atilg an 1 qiym atni o ‘zgartirmaymiz va Столбец 1 nom li m ay­
donga mos qiym atlarni kiritamiz. R o'yxatdagi barcha so ‘zlar kiritilgandan s o ‘ng Далее tugm asini bosib, keyingi oynaga o'tam iz. Bu
oynada siz m aydonga (Подпись) yangi nom berishingiz m um kin
(umum an shart emas) va Готово tugm asini bosib, yana 3.64-rasm dagi oynaga qaytib kelasiz. Bu oynada m aydon uchun siz o 'm a tg a n
tu r va xossalar saqlanib qoladi. Barcha o'zgarishlarni xotirada
saqlab, jadvalni jadval holatida ochamiz va kursorni « 0 ‘qishi»
nom li m aydonga o'm atishim iz bilan _ll tugm acha paydo b o ‘ladi.
Bu tugm ani bosib, ochiluvchi ro'yxatdan keraklisini tanlaym iz
(3.67-rasm). Bu jadval m aydonlarni m a ’lum otlar bilan to 'ldirishning
qulay usullaridan biridir. Ammo bu usul ham m a’lum kam chiliklarga ega, M asalan, ro'yxatingizga yangi elem entlar kiritm oqchi
b o ‘lsangiz, uni t o ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri kiritishning iloji y o ‘q. Buning
uchun barcha ishlarni qaytadan am alga oshirish kerak. Bundan
qutilishning yagona y o 'li 3.65-rasm dan birinchi holni, y a ’ni Объ-
ект «столбец подстановки» будет использовать из таблицьг
или запросаш tanlash kerak b o ‘ladi. Buning uch u n siz ro ‘yxatingizni biror m a’lum otli jadvalda hosil qilasiz. Yangi e le m en tlarni m a’lum otli jadvalga kiritish yetarli. Q olgan narsalar
o'zgarm aydi. O uyida bu holni o ‘rnatishni k o ‘rib o ‘tam iz. Faraz
qilaylik, «J_asosiy» nomli jadvalning (3.40-rasm) «Fakultet» nom li
m aydoniga Мастер подстановок ni qo'llam oqchisiz. Bu m aydon­
ning qiym atlari «J_fakultet» nom li jadvaldan (3.39-rasm) olinadi.
M a’lum otlar bazasi oynasidan «J_asosiy» nom li jadvalni k o n stru k ­
tor holatida ocham iz va «Fak_kod» nomli m aydonga Мастер подстановокш o'rnatam iz. Hosil bo'lgan birinchi m uloqot oynasidan
(3.65-rasm) birinchi qism ini tanlaym iz va Далее tugm asini bosib,
keyingi oynaga o ‘tamiz. Bu oynadan kerakli jadvalni (so‘rovni)
tanlaymiz. Bizning m isolim izda bu «J_fakultet» nom li jadval. Yana
Далее tugm asini bosib, keyingi oynaga o ‘tam iz (3.68-rasm). Bu
oyna sizga tanish, Доступнме поля bo‘lim idan ikkala m aydonni
ham Вибранние поля m aydoniga o‘tkazam iz ham da Далее tu g ­
m asini bosam iz va keyingi oynaga o ‘tamiz (3.69-rasm). A gar bu
oynada Скрьпъ ключевой столбец o ‘m atilsa, asosiy jadvalda fa­
ku ltet nom lari yoziladi, aks holda fakultet nom lariga m os kodlar
www.ziyouz.com kutubxonasi
C озд ан и е п одстан овки
Вьйерите значения, которье будет содержать столбец подстановки. Введите число
столбцов спискз и значения для каждой ячейки,
Переташите правую границу заголовка столбца на нужнук» ширину или дваждь!
(целкните ёе для автоматического подбора ширинм,
Число столбцов:
1
Отмена
[
< Назад
{ Далее >
|
Готово
3 .6 6 -ra sm .
‘ *
S ж __укиш : т а б л и ц а
Тал_ко ди
Укпш и
+
1: Аълоси
+
2 Я хш и
+
....... з] Ўр т а ча
+
4 А ъ ло чи
_1_ +
5
(С четчик) А ълочи
*
Я х 1Ш
№
п
Запись:
Н I < I[
5
ц
1 .5 1 * 1
Уки ш _хур и
Бю дж ет
Контракт
Бю дж ет
|Контракт
[ Контракт
.
► 1 и !► *! и з 5
www.ziyouz.com kutubxonasi
qo'yiladi. Hozircha biz 3.69-rasm dagidek tanlaym iz va Далее tu g ­
m asini bosib, keyingi oynaga o ‘tam iz. Bu oynadan Доступнме noля sifatida «Fak_kod»ni tanlash k e ra k bo'ladi. Keyingi oynalar
sizga tanish va oxirgi oynada Готово tugm asini bosib, jadvalning
konstruktor holatiga qaytib kelamiz. Barcha o'zgarishlar xotirada
saqlangandan keyin jadvalni jadval holatida ochamiz. Endi bu ja d ­
valning «Fakultet» m aydonini to ‘ldirishda m a’lum otlarni hosil
bo 'lg an ro 'y x atd an tanlab olam iz (3.70-rasm). E’tibor bering: «Fa­
kultet» m aydonida ularning mos kodlari yozilgan. Agar foydalanuvchi kodlar o 'rn ig a fakultetlarning nom lari turishini xohlasa, 3.69rasm da Скрмть ключевой столбец o'rnatilishi yetarli.
Отиена
|
< Назад
|
flanee >
|
3.68-rasm.
m
Задайте ширину столбцов, которьле содержит столбец подстановки.
Перетатите правую границу загояовка стоябиа на нужную ширину или дваждь»
шелкните ее для автоматического подбора шириньь
Г" |Скрь!ть ключевой столбец (рекомендуется)
Отнена
|
< Вазад
|
Далее >
3.69-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
|
Готово
j
Ia i_ K o g i
►*!
Ф _И_Ш
Ф акульт ет
3 0 -1 а -0 0
2 Аш едов Н.
g: j
/ l-lc-02
3 Собирог, К.Г. u
*-\
4 П а р п и е в P .O . Р
Н | 4 11
Гуруж
2
+
Запись:
K jp c
1 Т о ш п ов Э.
Z
> 1 н |> * |т
17-02
ХИМ
19
В и л _ к о д Р е й ш 1±
<
3.70-rasm.
«J_asosiy» jadvalning «Vil_kodi» m aydoni uchun ham Мастер
подстановокш q o ‘llash mumkin. Umuman, ixtiyoriy jadvalning
biror m aydonida m a’lum otlar takrorlanishi sezilsa, unda bu usulni
hech ikkilanm asdan q o ‘llash kerak. Natijada, jadvalni m a’lum otlar
to ‘ldirish bilan b o g 'liq ish juda ham osonlashadi.
Jadvalni chop etish
Accessda ishlash jarayonida jadval elem entlarini tahlil qilish
ehtiyoji paydo b o ‘ladi. Bu ishni har doim ham kom pyuter ekranida
turib am alga oshirish yaxshi sam ara berm aydi. Shu hollarda ularni
qog'ozga chop etishga m ajbur b o ‘lasiz. Accessda jadvalni chop
etish juda oson. Buning uchun kerakli jadvalni jadval holatida
oching. A sboblar panelidagi printer rasm ini bosing yoki Fayl m enyusidan Печать b o ‘limini tanlang. Hosil b o 'lg an oynaning (3.71rasm) IIe4aT bbo‘lim ida uchta hoi bo'lishi mumkin:
все - jadvalni to ‘liq chop etish;
страници c - m a’lum sahifalarni chop etish;
виделенние записи -ja d v a ln in g belgilangan qism ini chop
etish.
Копии b o 'lim id an necha nusxada chop etishni o ‘m atish m um Kerakli b o'lim lar o ‘rnatilgandan so ‘ng, agar printeringiz yoqilgan b o ‘Isa, OK tugm asini bosing.
www.ziyouz.com kutubxonasi
-V-'
П ринтер
~--------
•
и».:
|
С воцства
с о стояние: Вь|5ран no умолчанию ; Г о то в
тип:
HP D eskJet 950С Series
м есто:
Local
за м е тки:
HP D eskJet 950C Series
Г~ п е ч а т ь в ф ай п
- Печатать •— - — - — —
| С
страницм
: ^
в^|деленнь»е записи
d P f f lg i
Г i)b?o6pc<tt-nuКйГИйН
Настройка...
3.71-rasm.
Um um an, jadvalning barcha elem entlarini chop etish shart
emas. U ning ixtiyoriy kerakli qismini chop etish m um kin. Buning
u ch u n jadvalni jadval holatida ochish va kerakli qism ini belgilash
lozim. Buning uchun belgilanishi kerak b o 'lg an yozuvning chap
yuqori chegarasiga sichqoncha kursori olib kelinsa, u k a tta plus
ko'rinishiga o'tadi. Shu paytda sichqonchaning chap tugm asini
bosgan holda kerakli m aydonni belgilash m um kin. Belgilangan
m aydonni chop etish yuqoridagi usulda am alga oshiriladi. Faqat
3.71-rasm dagi oynada вм д елен н м е зап и си bo'lim ini tanlash
kerak.
ПГПГН1 I.I"1 Г Т —
Поля
'H 4 'i
Странииа
j
Орнентация ------ —— ------ — :-----------——— —------——
C книжная
| A . ^ ! ^ ряьбокная!
Бумага — ------------- — ——--------размер:
| a 4 (210 x 297 mm)
пддача:
|Auto
3.72-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
A ccessda yana bir im koniyat mavjudki, u sizga m a’lum otlarni
chop etishdan oldin q o g'ozdagidek ko'rish im konini beradi. Buning
ГХ
uchun jadvalni oching va asboblar panelidan ^ tugm ani bosing
yoki Fayl m enyusidan П р ед вар и тел ьн ьш просм отрш tanlang.
O datda, chop etilayotgan jadvalning m aydonlari k o ‘p bo'lib,
ular q o g ‘ozga sig'm ay k o ‘p joy egallashi m umkin. Bu hollarda
yaxshisi q o g ‘ozning param etrlarini o ‘zgartirish m aqsadga m uvofiqdir. Fayl m enyusidan П а р а м е т р и стр ан и ц м ш tanlang. N atijada, 3.72-rasm dagi oyna paydo bo'ladi. Bu oynaning С тр ан и ц а
bo'lim idan ал ьб о м н аяш o'm atin g . X uddi shuningdek, m azkur oy­
naning П о л я qism idan sahifaning o'lchovlarini o ‘zgartirish m um ­
kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
M a ’lum otlam i qidirish doim
m ushkul va k o 'p vaqt talab etadi,
ammo bu ishni A c c e ss so'rov
yordam ida tez va osongina amalga
oshiradi.
I V bob. SO‘ROVLAR
Biz 3-bobda jadvallam i loyihalash, unga m a’lum otlarni kiritish
va jadvalga tegishli b a ’zi bir tushunchalar bilan tanishdik. Jadvalga
m a’lum otlarni kiritish qanchalik qiyin bo'lsa, un d an kerakli
m a’lum otlarni ajratib olish undan ham m ushkul. Bu ishlarni am alga
oshirish uch u n Accessda so'rov (запросм) obyekti kiritilgan b o ‘lib,
u juda k o ‘p im koniyatlarga ega.
iP
РЕЙТ И Н Г : база даинмк
___________________________Я
4 § 0 т к р м г в i g K - w f e T o p ^ iC o a n a n . j
Ш ВШ
X | sa > j s Ш
■
e режиме ко н с тр ^то р а
SJ
Созааюю запроса
[^ П
ICosuiawe запроса с помошью мастера!
4.1-rasm.
So‘ro v lar yordam ida bir necha jadvallardagi m a’lum otlarni
k o ‘rish, tahlil qilish va o ‘zgartirish m um kin. Shuningdek, ulardan
forma va hisobotlar uchun manba sifatida ham foydalaniladi. So‘rov
ko 'p in ch a tanlash uchun ishlatiladi. U ning bajarilishi jarayonida
www.ziyouz.com kutubxonasi
tanlov shartlarini qanoatlantiruvchi m a’lum otlar bir yoki bir nechta
jadvallardan (so'rovlardan) tanlanadi va m a’lum tartibda aks ettiriladi. A ccessda so'rovlam ing bir necha turi mavjud. So'rovlarni h o ­
sil qilish uchun m a’lum otlar bazasi oynasidan (2.4-rasm) so'rov
(запроси) b o ‘limini tanlaym iz (4.1-rasm). Hosil b o ‘lgan oynada
Создать bo'lim ini tanlab 4.2-rasm dagi oynani hosil qilamiz. Bu oy­
nada so'rovlar hosil qilishning 5 ta usuli keltirilgan:
Н овьш запрос
Самостоятельное создание
нового запроса.
Простой запрос
Перекрестньй запрос
Повторягадиеся записи
Записи без подчиненньгс
ОК
Отмена
4.2-rasm.
K o n stru k to r - konstruktor yordam ida so ‘rov hosil qilish. Bu
bo'lim 4.1-rasm dagi С оздание зап р о са в р еж и м е к о н с тр у к то р а
bo'lim i bilan bir xildir.
П ростой за п р о с - oddiy so'rovlar hosil qilishning qulay usullaridan biri bo'lib, u 4.1-rasm dagi С оздание за п р о с а c п ом ош ью
м астера b o ‘limi bilan bir xil. So‘rovlar hosil qilishning qolgan
usullari bilan keyingi paragraflarda batafsil tanishamiz.
4.1. K o n stru k to r yord am id a so ‘ro v lar h o sil qilish
So'rovlar hosil qilishning eng qulay va um um iy usuli k o n stru k ­
tor usulidir. Sizga m a’lumki, jadvallarni loyihalashda ham konstruktordan foydalanganm iz. S o‘rovlarni loyihalashda ham konstruktordan foydalaniladi. So‘rov natijasini k o 'rish uchun esa so ‘rovni ishga tushirish kerak. Faraz qilaylik, bizda talabalarga tegishli
bo'lgan quyidagi m a’lum otlar bazasi b o ‘lsin (4.3-rasm):
www.ziyouz.com kutubxonasi
1Тал_коди | Фамилня
[JАкрамов X
►♦
+
+
+
+
+
*
+:
+
+
♦
+
+
+
+
2 Алиджонов A
3 Бердиев Ф
4 Боситхонов Б
5 Ж ураев A
6 Журакулов A
7 Каримов 3
8 Махиудрв A
9 Нуриатов К
10 Рузиқулов Ш
11 Ташов Ш
12 Алииов Б
13 Базоров К
14 Бакиров X
15 Ганиев У
Зались: ■< 1 < I I
Г
►|M
Фак
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
К урс Поток Гурух Уктгужчи
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Ю 5<K
в
8
6
8
3
3
3
1
1
1
3
3
3
3
2
2
2
2
4
4
4
4
<1
-101 Х|
Внлоят ж
Топшснт Ш
-Тошкгнт
Саиарцанд
Сирддрё
Жимаж
Қашқадарё
Сурхандаре
Бухоро
НавоиА
Фарғона
Андьшшн
Намаатон
Хорази
Қарақалпоғис to i
Тош кент
J
лГ
4.3-rasm.
Bu m a’lum otlar bazasida talabaning kodi, familiyasi, fakulteti,
kursi, potoki, guruh kodi, talabaga m a’lum bir fandan dars beradigan o'qituvchining kodi va qaysi viloyatdan kelganligi tasvirlan­
gan. M a’lum otlar bazasiga kiritilgan talabalar soni 502 ta.
O d d iy s o ‘rovlar
Bizdan quyidagi narsalarni akslantiruvchi so'rov talab qilinsin:
1. Talaba kodi.
2. T alabaning familiyasi va ismi.
3. Fakulteti.
4. Kursi.
Demak, 4.3-rasm dagi jadvalda keltirilgan m a’lum otlardan tala­
baga tegishli 4 ta param etrni (maydonni) ajratib olishim iz kerak.
Buning uch u n mos so ‘rovni loyihalashim iz lozim. Loyihalashni konstruktordan foydalanib am alga oshiramiz. So'rovni loyihalashning
k onstruktor holatini tanlaymiz, natijada, ekranda s o ‘rov blankasi
(so'rovning konstruktor holati) paydo bo'ladi (4.4-rasm).
So‘rovlarni hosil qilishda asosan jadvallardan yoki oldin hosil
qilingan so ‘rovlardan foydalanish mumkin. Mos ravishda Т аб л и ц м
yoki З а п р о с и , yoki Т а б л и ц и и З а п р о с м bo'lim laridan birini ta n ­
laymiz. M azkur holatga Т аб л и ц м bo'lim i mos keladi. So'rovda
ishtirok etayotgan jadvallarni Д об авл ен и е таб л и ц м darichasidagi
jadvallar ro ‘yxatidan tanlaym iz va Д обавить tugm asini bosamiz.
Bunda J _ ta la b a nomli jadval bo'ladi. Jadvallar shu usulda tanlan-
www.ziyouz.com kutubxonasi
gandan so ‘n g Д об авл ен и е таб л и ц м darichasidagi Закрьггь tugm asini bosam iz (Закрм ть tugm asi ustida sichqonchaning chap
tugm asini). S o ‘rov konstruktori oynasida tan langan jadvallar (may­
don ro'yxatlari bilan birga) va jadvallar orasidagi bog'lanishlar
(agar bo'lsa) hosil b o ‘ladi (4.5-rasm). Ayrim hollarda so 'ro v k o n ­
struktori oynasiga yangi jadvallam i kiritishga to ‘g ‘ri keladi. Buning
uchun Д об авл ен и е та б л и ц м darichasini yana paydo qilish kerak.
Uni asboblar panelidan B S tugm achani bosish bilan yoki Зап рос
=> Д об ави ть т а б л в ц м m enyusi orqali ham hosil qilish m um kin.
Ж_гуруж
Ж_Келиагак_кунлар
Ж_лаеозш
Ж_тапа6а
Ж_уКИ7
Ж_фак
ULi
Полег
Имятабдиць»:
Схотироека:
6с*еод на жраи:
Услоеяе отборз:
или:
4.4-rasm.
as1 Запрос1 : за прос на оиборкд
ш&ш ш
Done:
Имя таблииьп
Сортировка:
Вь©од на экран:
Условие отбора:
или:
-----------------------*
□
□
'*ЧЯМ шт*. —'зяшт
www.ziyouz.com kutubxonasi
□
JmmiwM
4.5-rasm da tasvirlangan so'rov blankasi uch qism dan iborat:
> 1-qism. Sarlavha satri - bu satrda so‘rov nom i va uning
turi yozilgan. So'rov nomi hozircha Запрос 1 ko'rinishida. Hosil
b o 'lg an s o ‘rovni saqlash jarayonida Access sizdan aniq nom
so'raydi va bu nom keyinchalik shu joyda aks etadi. So'rovning
turi Запрос на вшборку ko'rinishida. O datda, Accessda oddiy
so'rovlar shu nom bilan ataladi.
> 2-qism. Jadval va so'rovlar maydoni - bu m aydonda
so'rovda ishtirok etadigan barcha jadvallar, so'rovlar va ular orasidagi bog'lanishlar aks etadi. A gar jadvallar yoki so'rovlardagi bar­
cha m aydonlarning nomlari bir paytda ko'rinm asa, ularning chegaralarini kengaytirish yo'li bilan ekranda ko'rin ad ig an holatga keltirish m umkin.
> 3-qism. Maydonlarni tanlash - bu qism bir nechta satr va
m aydonlardan iborat. Satrlar soni so 'ro v turiga qarab o'zgarib
turadi. H ar bir satr m a’lum bir m a’noni anglatadi:
Поле - so'rov uchun jadvaldan (so'rovdan) tan lan g an m aydon­
ning nomi joylashadigan satr.
Имя таблицм - tanlangan m aydon qaysi jadvaldan (so'rovdan)
olingan bo'lsa, shu jadvalning (so'rovning) nomi yoziladigan satr.
Сортировка - bu satr tanlangan m aydon elem entlarini tartiblash shart yoki shart em asligini aniqlaydi. Bu satrga kursor o 'rnatilganda ochiluvchi m enyu paydo bo 'lad i va undan siz saralash
usulini tanlashingiz m um kin (no возрастанию - o'sish tartibida,
no убиванию - kamayish tartibida va отсутствует - tartiblash
kerak emas).
Вмвод на экран - tanlangan m aydon elem entlarini ekranda
k o'rsatish kerak bo'lsa, to 'rtb u rch ak lar (-) ichiga belgi o'rnatiladi
(0 ). Buning uchun to 'rtburchak ustida sichqonchaning chap tu g ­
m asini bir m arta bosish yetarli (yana bir m arta bosilsa belgi
yo'qoladi).
Условия отбора - tanlangan m aydon elem entlarini biror shart
asosida ajratish kerak bo'lsa, shu satrda shart yoziladi. Bu bilan
keyinroq batafsil tanishamiz.
Или - bu satrda ham shartlar yoziladi.
Kerakli so'rovni hosil qilish uchun ikkinchi qism dagi «J_talaba»
jadvalining «Tal_kodi» nomli m aydonini uchinchi qism ning Поле
www.ziyouz.com kutubxonasi
satriga tushirish kerak. Buning uchun «Tal_kodi» m aydon nomi
ustida sichqonchaning chap tugm asini bosib turgan holda П оле
satriga sudrab kelamiz. Umuman, kerakli m aydon nom ini П оле
satriga tushirishning uch xil usuli mavjud:
1. Sudrab tushirish.
2. M aydon nom i ustida sichqonchaning chap tugm asini ikki
m arta tez-tez bosish.
3. П оле satriga kursom i o ‘m atib, ochiluvchi m enyudan k e ra k ­
li m aydon nom ini tanlash.
-lot *1
Q Microsoft Access
: Ф айя
Ц р зв ка
Ё на
В с т^в к а
З ап в ос
Cgpsnc
i■ •: В liiPuk™' h Рэ Ш# ;
Зап рос1 : за п р о с н а вм борку
sasr
Д кн о
£п раека
I i M Н ЯЙ * 1Все *1ef :М В ч
' SHE!
*
Тал_коди
Фамилия
Фак коди
Курс
i l
jd
LlU
±f
--------:------------------ ---------------------Попе: Тал коди
Фзмилия
Фак коди|
».1 к у к
4;
Имя таблицьк Ж талаба
Ж талаба
Ж_талаба.*
Ж талаба
—
3
Сортироека:
Тал_коди
□
Зьвод на экран:
Фамилия
й
и
0
~J
Условие отбора:
Фзк коди
ит :
Курс
Поток
Гур_коди
И ! ..... :................................................................................................. 1 ЖН
... 1
Ч
4.6-rasm.
Uchala holda ham m aydon tanlanganda mos jadvalning nomi
avtom atik tarzda И м я таб л и ц м satrida hosil b o ‘ladi. Bu usullarning ixtiyoriy biri bilan kerakli m aydonlam i tanlash m um kin (4.6rasm). Barcha m aydonlar tanlangandan so 'n g so ‘rovni ishga tushirib tekshirib k o ‘rish lozim. Buning uchun asboblar panelidagi
qizil rangdagi katta undov belgisini
:
zapusk) yoki З ап р о с
m enyusidan З а п у с к b o ‘limini tanlang. Yoki oldin tayyor b o ‘lgan
s o ‘rovni xotirada saqlab (masalan, S _oddiy nom bilan) keyin esa
m a’lum otlar bazasi oynasining (4.1-rasm) Запросьг b o 'lim id an bu
so'rovni О тк р м ть orqali yoki so'rov nomi ustida sichqonchaning
www.ziyouz.com kutubxonasi
chap tugm asini ikki m arta bosish bilan ishga tushiring. N atijada siz
so ‘ragan m a’lum otlar ekranda hosil bo 'lad i (4.7-rasm). Demak, siz
talab qilgan m a’lum otlar (talaba kodi, talaba familiyasi, fakulteti va
kursi) so ‘rovda o ‘z aksini topgan. Shu y o ‘l bilan asosiy jadvaldan
kerakli m a’lum otlam i ajratib olishingiz m um kin. Buning uchun
kerakli so'rovni loyihalash yetarlidir. So'rov natijasi jadval shaklida
b o ‘lib, jadval elem entlari ustida bajariladigan barcha am allar (jad­
val elem entlarini form atlash va tartiblash, jadvalga ton berish, ja d ­
val uchun m a’lum bir filtr o ‘rnatish va h.k.) so ‘rovlar uch u n ham
o'rinlidir. Bu ishlarni asboblar panelidan yoki Ф орм ат => Ш рифт,
Ф орм ат ■=> Р еж и м таб л и ц м va boshqa m enyulam ing mos bo'lim lari orqali am alga oshirish m umkin (3-bobga qarang).
Файл Праека £иа Вст^ока Формлт ^аписи С^реис Ок.ио £лраека
м- a e&v
* sisiiV'av-
| §jjp С_оддий : запрос на вмборку
Тал к о а
Фамилия
►
в Акрамов X
2 Алиджонов A
3 Бердоев Ф
4 Боситхонов Б
5 Жураев A
6 Журакулов A
7Каримов 3
8 Махмудов A
9 Нурматов К
10Рузиқулов Ш
11 Тошов Ш
_
j ) Запись: 1<1
12А
<l |
Б
лимоб
1
►
Фак
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
хим
Курс
1
3
1
1
1
1
1
1
1
1
1
: -i!
из 502
4.7-rasm.
So‘rov blankasidagi (4.6-rasm) jadvallar joylashgan m aydonga
e ’tibor bering. J _ ta la b a nomli jadvaldagi m aydonlar ro'yxatining
yuqori qism ida * belgisi hosil b o ‘ldi (bu belgi s o ‘rov blankasida
ishtirok etayotgan barcha jadvallarda paydo bo'ladi). Agar siz loyihalayotgan s o ‘rovda biror jadval m aydonlarining barchasi kerak
b o ‘lsa, bu belgini biror usul bilan П оле satriga tushirish yetarli. Bu
holda so ‘rov blankasida tanlangan m aydonlar ko'rinm asada (4.8rasm), so ‘rov ishga tushganda barcha m aydonlardagi m a’lum otlar
www.ziyouz.com kutubxonasi
ekranda akslanadi. Barcha m aydonlarni tanlashning yana bir usuli
so'rov blankasidagi (4.5-rasm) kerakli jadval nom i ustida sichqonchaning chap tugm asini ikki m arta bosishdir. N atijada, jadvalning
barcha m aydonlari belgilanadi (4.9-rasm). Shu holda ixtiyoriy m ay­
donni П оле satriga su drab tushirsak, barcha m aydonlar o ‘zo'zidan П о л е satrida akslanadi. Ikkala holda ham so ‘rov natijasi bir
xil bo'ladi. Bu usullar so'rovlam i loyihalashni tezlashtiradi.
■JOi*
g°P 3anpoc1 : за про с иа виб ор ку
Yulduzchani tushiring
1
Тал_коди
Фамилия
Фак_коди
Курс
jl|
jlU
:<r
Поле:
Имя таблицьк Ж талаба
Сортировка:
Вьгеод на экрвн;
0
Условие отбора;
□
УГ
или:
<1
>г
1
4.8-rasm.
Bu yem i ikki marta bosing
8? З а п р о с 1 : з а п р о с н а в и б о р к у
-----------
----------------------------- - j -
Sudrang
i f 1!
Поп*»:
kVifl табяшьи
Сортировка:
8ьеод на экрвн:
Услоеие отбора:
или:
T an к о д и
Ф ам илия^
Ж тап аба
Ж талабат
н
<LI
в
г
|Ф а к к о д и
Курс
П о т о к -^
Ж T ai
Лч 10/1000
0
.................................................
www.ziyouz.com kutubxonasi
_
0
>Г
Ayrim hollarda siz so'rovlarni loyihalash jarayonida biror m ay­
donni n o to 'g 'ri tanlaganingizni sezib qolasiz yoki tan lan g an maydonlarning ketm a-ketligi talabga javob bermaydi. Bu hoi jadvallar
bilan ishlaganda ham yuz bergan edi. Bularni tuzatish A ccess da
hech ganaga m uam m o tug'dirm aydi. Buning uchun:
1. So'rovning konstruktor holatiga o 'tin g (4,10-rasm).
2. So'rov blankasining eng pastki qism idagi Pole satridan
kerak em as m aydonni belgilang (belgilash uchun sichqoncha kursori m aydon nom i ustidan sal yuqori ko'tarilganda u Ф ko 'rin ish d a
bo'ladi. Shu holda sichqonchaning chap tugm asini bosing, natijada,
m aydon belgilanadi).
3. D elete tugm asini bosing.
Siz tanlagan m aydon so'rov blankasidan yo'qoladi.
4.10-rasm.
M aydonlam ing joylashish ketm a-ketligini o'zgartirish uchun:
1. O 'rn i o'zgarishi kerak b o 'lg an m aydon yuqoridagidek belg i­
lanadi (4.11-rasm).
2. Belgilangan m aydon nom idan ozgina yuqorida (xuddi oldingidek, faqat shu joyda) sichqonchaning chap tugm asi bosilganda, sichqoncha kursorining pastki qism ida to 'rtb u rc h a k paydo
bo'ladi.
3. Shu holda (sichqonchaning chap tugm asini bosgan holda)
uni ch ap g a yoki o 'n g g a sudrang. O uyuq qora chiziq (4.11-rasm)
m aydonning qayerga kelganligini k o 'rsatib turadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
4. Kerakli joyda sichqonchaning chap tugm asini qo'yib yuboring.
5. M aydonning o ‘rni o'zgarganligini ko'rasiz.
ISIISik
'■ЦИММН
WBEM
*
T a n ja w t
J
Shu joidan chapga yoki o'nga sudrang
i*
Фамилия
Фак коди
Курс
d
Ш
Поле: Тал коди
Имя таблиць!: Ж талаба
Сортироека;
Бьвод на экран:
0
Условие отбора:
Фак коди
Ж талаба
3
Поток
«I?!,11II1ЯШШШШЁ Ж талаба
S S S ^S S S S
и
4.11 -rasm.
S hunday qilib, biz konstruktor yordam ida oddiy s o ‘rovni loyihalashni k o ‘rdik.
Bir nechta jadval ishtirok etgan oddiy so‘rovlar
4.3-rasm da keltirilgan m a’lum otlar bazasidan talaba kodi, tala­
baning familiyasi va u qaysi o'qituvchining guruhida o ‘qishini
aniqlash talab etilsin. Bu so ‘rovni loyihalash uchun yana konstruktordan foydalanam iz. Yuqoridagi usul bilan quyidagi (4.12-rasm)
so ‘rov blankasini hosil qilamiz. So'rovni ishga tushirib (hali xotiraga saqlam asdan) natijaga e ’tibor bersak (4.13-rasm), o ‘qituvchilarning familiyasi o ‘m iga ularning mos kodlari paydo b o ‘ldi.
So‘rovning bu k o ‘rinishda bo'lishi tabiiy, chunki asosiy jadvalda
(4.3:rasm) o ‘qituvchilar m aydonida ularning kodi yozilgan. Ammo
bu so'rovlar tushunishni qiyinlashtiradi. So'rovda ham m a narsa
tabiiy shaklda b o ‘lishi m aqsadga m uvofiqdir. So‘rovning o ‘qituvchi
m aydonida o 'qituvchilam ing familiyalari turishi uchun ularning
kodlari va fam iliyalari joylashgan «J_ukit» nom li jadvaldan foy-
www.ziyouz.com kutubxonasi
dalanamiz. Bunitig u ch u n so'rov blankasiga bu jadvalni ham kiritamiz (4.14-rasm).- S o‘rov blankasining П оле satriga «J_talaba»
nomli jadvaldan talaba kodi va familiyasini, «J_ukit» nom li ja d ­
valdan esa «Famil» m aydonlarini tushiramiz.
( 3 З а п р о с ! ; за п р о с н а ем б о р к з
Ш У
2_0Н
д)
3_ОН
ЯН
Уки_коди _I
Вил_коди
JU
Попе:
Имя таблиць::
Сортировка:
Вьшод на экран:
Условие отбора:
или:
Фамилия
Ж талаба
Тал коди
Ж талаба
Ж талаба
0
4.12-rasm.
aiF З а п р о с ! : з а п р о с н а в м б о р к у
Т ад ^коА иГ
►
У китувчп
a А крам ов X
Алиджонов Л
3 Б е р д и е в <D
8
4 Б оси тхонов Б
8
5 .Ж у р а е в A
3
8
3
7 Каримов
3
3
3
3
9 Н урм атов К
10 Р у зи қу л о в Ш
11 Т а ш о в Ш
12 А л и и о в Б
13 Б азоров К
14 Б а к и и о в X
*•< 1 ^ 1 II
1
xil
3
8
6 Ж у р а к у л о в Ав; М а х м у д о в A
I З а п и сь :
- l a l
Ф апидид
3
3
4
4
4
►|м1>*|из502
www.ziyouz.com kutubxonasi
jd
4.14-rasm.
Bu so 'ro v tushunishga ham oson va tabiiydir. So'rovlarni loyihalashda, albatta, yordam chi jadvallardan foydalanish m aqsadga
muvofiq. Bu so ‘rovni «S_oddiy2» nom bilan saqlab qo'yam iz. Agar
so'rovlarda ishtirok etgan jadvallarda biror o'zgarish kiritilgan
bo'lsa (yangi m a’lum otlar kiritilgan yoki ayrim m a’lum otlar olib
tashlangan bo'lsa), bu o ‘zgarishlar, albatta, mos so ‘rovlarda o ‘z aksini topadi. Istagan paytda m avjud so ‘rovlarga o'zgartirishlar
kiritish m um kin. Buning uchun so'rovni konstruktor holatida ochib,
so'rov blankasiga o ‘zgartirishlarni kiritish va hosil b o 'lg an yangi
so‘rovni Ф ай л => С охранить к а к m enyusi orqali yangi nom bilan
saqlash lozim. Natijada, oldingi so'rov ham saqlanib qoladi. M a­
salan, 4.15-rasm dagi so ‘rovga («S_oddiy2») o'q itu v ch ilam in g lavozimini ham kiritish kerak bo'lsin. Bu so'rovni konstruktor h o ­
latida ochamiz. So'rov blankasiga «J_lavozim» nom li jadvalni ham
kiritam iz (4.16-rasm). Undan «Lavoz» nomli m aydonni П ол е satriga
tushiram iz. Hosil bo 'lg an so'rovni Ф айл => С охранить к а к m e­
nyusi orqali, «S_oddiy3» nom bilan saqlab qo'yam iz. Bu so'rovni
ishga tushirsak, natija 4.17-rasm dagidek bo'ladi.
Hosil qilingan so'rovlarni xohlagan paytda chop etish m um kin.
Buni asboblar panelidagi mos tugm achalardan foydalanib yoki
Ф ай л m enyusidan mos bo'lim lam i tanlab am alga oshirish m um kin.
So'rovlarga ham jadvallar kabi filtrlar q o 'llash m um kin. Bular bilan
www.ziyouz.com kutubxonasi
siz jadvallarga tegishli boblarda tanishgansiz. 4.17-rasm dagi so ‘rovda 502 ta talaba hagida m a’lumot keltirilgan. Demak, bazada
502 ta talaba haqida m a’lumot mavjud. A gar sizga katta o'qituvchi
Sh. Um arovaning guruhidagi talabalarning ro'yxati va soni kerak
bo'lsa, kursorni Sh. Umarova familiyasi joylashgan ixtiyoriy katakka
o'm atib, asboblar panelidan Ф ильтр no в и д е л е н н о м у У & ки д таsini bosing. Natijada, Sh. Umarova guruhidagi talabalar ro'yxati
hosil bo'ladi, ular 75 ta ekan (4.18-rasm). Bu so'rov u ch u n ham
jadvallarga tegishli barcha amallar o'rinlidir.
-!□ ! х|
Ф ам ял
л.1
Ц
►
Тал_код и j
Ф а»ш лд а
1 А краиов X
2 А л и д ж о н о в Л.
3 Бердиев Ф
4 Бо си тхо н о б Б
5 Ж ураев A
6 Ж уракулов A
7 К арим ов 3
8 М ахм удов A
9 Н урм атов К
10 Р у зи ц ул о в I I I
11 Т а ш о в Ш
12 А л и и о в Б
1 3 Б а зо р о в К
14 Б а к и р о в X
Вапись:
M l -< l l
2
Л и Х .Ж .
Л и Х .Ж .
Л и Х .Ж .
Л и Х .Ж .
О хунов A
О хунов A
О хунов A
О хунов A
О хунов A
О хунов A
О хунов A
Умарова Ш .
Умарова Ш .
Умарова Ш .
-З
v j
► | M | ►* | из 502
4.15-rasm.
Done:
Имя таблмць): Ж талаба
Сортироека:
Вьвод на жран:
0
Услоеие отбора;
или:
Vv.-
f-Tff
Фамилия
Ж талаба
[Фамил
|Ж укит
-
♦Li....... ...
Лавоз
|Ж лавозим
0
0
►
4.16-rasm.
-141 www.ziyouz.com kutubxonasi
as®С_оддийЗ : запрос на виборкд
■
Тад_коди J
Ф зю л я я
Фзмил
J Акрамов X
>
Ли Х Ж
2 Алиджхэнов A
Ли Х.Ж.
3;Бердиев Ф
Лн Х Ж
4;Боситхонов Б
Ли Х.Ж.
51Жураев A
Охунов A
6!Журакулов A
Охунов A
? Каримов 3
Охунов A
8 Махиудов A
Охунов A
9;Нуриатов К
Охунов A
Ю^Рузиқулов Ш
Охунов A
11 Ташов III
Охунов A
12{Алимов Б
Уиарова Ш.
13 Ба-зоров К
Уиарова Ш.
14 Бакиров X
Умарова Ш.
1Зались; и | 1< 1Г
1 ►1» !►
*]из50г
Лавоз
Ўқитувчи
Ўқитувчи
Ўқитувчи
Ўқитувчи
Катта ўқитувчи
Катта ўз^итувчи
Катта ў1^итувчи
Катта ўқитувчи
Катта ўқитувчи
Катта ўқитувчи
Катта ўқитувчи
Кагта ўқитувчи
Катта ў^итувчи
Катта ўқитувчи
«1
1
а.1
—1
^j
2J
4.17-rasm.
С
о д д и й З
: з а п р о с
Г а д _ к о д и
± _
|
н а
в м б о р ку
1 2 :А л и и о в
Ш
13
Б а з о р о в
14
Б а к и р о в
15
Г а н и е в
16
И с л о м о в
Ш
Ш
X
Ў
Р
У
19
М е р ж о н о в
С
2 0
М и р з о қ у л о в
- J n i a i
-------------------------------------------------------------j
j L a v u -э
ср а гш л
К
1? |М а в л я н о Б а
2 4 |Ш
Ш
Б
2 3 |Т у х т а б о е в
1 Запись:
Ш
Ф а и и л и и
Н
Т
ў !( и т у в ч и
I
|
У м а р о в а
Ш .
К а т т а
ў и р п у ъ ч и
У м а р о в а
Ш .
К а т т а
ў ^ т у в ч и
У м а р о в а
Ш .
К а т т а
ў қ и т у в ч и
У и а р о в а
Ш .
К а т т а
ў қ и т у в ч и
У м а р о в а
Ш .
К а т т а
ў ц и т у в ч и
У м а р о в а
Ш .
К а т т а
ў ч и т у в ч и
У м а р о в а
Ш .
К а т т а
ў п н т у в ч и
У м а р о в а
III.
К а т т а
ў қ и т у в ч и
у к у р о в
У
У м а р о в а
Ш .
К а т т а
ў қ и т у в ч и
3 8 :Ж а и а т о в
A
У и а р о в а
I I I .
К а т т а
ў ч и т у в ч и
У м а р о в а
Ш .
К а т т а
ў т р ггу в ч и
У м а р о в а
Ш .
К а т т а
ў ! 5н т у в ч и
У м а р о в а
Ш .
К а т т а
ў ^ и т у в ч и
3 9
И б р а ги и о в
4 0
М е л и к о в а
41
Р а ҳ и м о в
и | < | |
Б
Ф
С
1
» | н | |
т
7 5 (Ф и л ь тр )
— j
К а т т а
<1
1
Л
|
Ji
« 1
±
г
4.18-rasm.
Siz oddiy so'rovlam i konstruktor yordam ida loyihalash va
so'rov natijalarini k o 'rish bilan tanisbdingiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
M a ste r y o rd am id a oddiy s o ‘rovlarai lo y ih a la sh
Oddiy so'rovlarni loyihalashning yana bir yo'li Просгой запрос usulidir (4.2-rasm). Bu holda ham so'rovlarni loyihalashda bir yoki bir
n echta jadval (so'rov) ishtirok etishi mumkin. A gar loyihalashtirilayotgan so'rovda bir nechta jadval ishtirok etsa, ular o'zaro
b o g 'lan g a n bo'lishi kerak. M asalan, 4.16-rasm dagi (natijasi 4.17rasmda) so'rovni bu usulda loyihalash uchun quyidagi ishlarni
am alga oshirish kerak:
1. M a ’lum otlar bazasi oynasining (4.1-rasm) З а п р о с м bo'lim ida С озд ать tugm asini bosing yoki С оздание за п р о с а c п о м о ц ь ю
м астер аш tanlang. Birinchi holda 4.2-rasm da tasvirlangan oyna
paydo bo'ladi.
2. Bu oynaning (4.2-rasm) П ростой за п р о с bo'lim ini tanlang.
N atijada, 4.19-rasm da tasvirlangan m uloqot oynasi paydo bo'ladi.
A gar С оздание за п р о с а c помопц>ю м астер а bo'lim i tanlanganda
edi, birdaniga bu m uloqot oynasi paydo bo'lardi.
Создамие npocTbix запросов
4.19-rasm.
3.
Bu oynaning Т а б л и ц и и З ап р о см b o'lim idan kerakli jadval
yoki so'rovni tanlang. Natijada, Д оступ н м е п о л я darichasida
tan langan jadvalga (so'rovqa) mos m aydonlarning ro'yxati hosil
b o 'lad i (4.20-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
4.
Bu ro'y x atd an «J_talaba» nomli jadvalni tanlang. D ostupnie
po ly a bo'lim ida bu jadvalga tegishli m aydonlarning ro'yxati
chiqadi (4.21-rasm).
Ta6/niwM5arpocbi
Таблиць! и Mnpocw
Й Ш
(Таблица: Ж_талаба
||таблица: Ж т э п а б а И Н И ^ Н К М
- Таблица.' Ж_гурух
Таблица: Ж_Келмагак_кунлар
Таблицэ: Ж_лавозим
I Таблица:
“ 3
.
Ж_талаба
* Таблица: Ж_укит
Таблица: Ж_фак
Запрос: С_оддий1
■Запрос: С_оддий
Запрос; С_оддий2
Запрос: С_оддийЗ
I 1- * "
Вьфзажьйполя:
Н'|УГТИЙИИЯИЙ1 :
1■
1 Г|1
, Фамилия
Фак_коди
3 ,п 1
1
Курс
Поток
Гур_коди
1_ЖН
2_ЖН
_ J
■
▼
-U
4.20-rasm.
3
Дйстугмавполя:
|
Ст»*ен5
|
| Датее> j
' ■ ’■
j
Гстсгг
4.21-rasm.
5. Bu ro ‘yxatdan «Tal_kodi» va «Familiya» nom li m aydonlam i
b irin-ketin tanlab Вьхбранньге п о л я darichasiga o 'tk azin g . Buning
uchun oldin m aydon tanlanadi va * ! tugm asi bosiladi.
6. Т а б л и ц и и З ап р о см bo'lim idan (4.19-rasm) «J_ukit» nomli
jadvalni tanlang.
7. Д оступ н м е п о л я bo'lim idan «Famil» nom li m aydonni ta n ­
lang va В и б р а н н и е п о л я darichasiga o'tkazing.
8. Т а б л и ц и и за п р о с м bo'lim idan (4.19-rasm) «J_lavozim»
nom li jadvalni tanlang.
9. Д о с т у п н и е п о л я bo'lim idan «Lavoz» nom li m aydonni ta n ­
lang va uni В и б р а н н и е п о л я darichasiga o 'tk az in g (4.22-rasm).
10. Д ал ее tugm asini bosing va so'rovga nom bering, masalan,
«S_oddiy4».
П .Г о т о в о tugm asini bosing. Ekranda siz loyihalagan so'rovning natijasi 4.17-rasm dagidek bo'ladi.
Istagan paytda so'rovni konstruktor holatida ochib u n g a o 'zgartirish kiritish m umkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Таблиць! и запрось!
[таблица: Ж_лавозим
—
ш .
Вубраннме поля:
Доступнме поля:
Лав коди
Я Ш
j Тал_коди
Фамилия
» . '■ Фамил
Лавоз
I -
...
1
|
_nJ
Отмена
1
<
I
Далее >
1
Готово
4.22-rasm.
S hartli so ‘rovlar
So'rovlarni loyihalash jarayonida bir yoki bir nechta m aydonlarga m a ’lum shartlar qo'yish m umkin. M asalan, sizga XIM fakultetida tahsil oladigan talabalam ing ro'y xati yoki o'q itu v ch i
Umarova Sh. guruhidagi talabalam ing ro'yxati kerak. Demak, siz
talab qilayotgan so'rovda m a’lum bir shart bajarilishi talab etilm oqda, y a ’ni birinchi holda shartingiz XIM fakultetidagi talabalar
bo'lsa, ikkinchi holda katta o'qituvchi Um arova Sh. guruhidagi ta ­
labalam ing ro'yxatidir. A gar siz loyihalayotgan so'rovda biror shart
ishtirok etsa, bun d ay so'rovlarga sh artli so'rovlar deb ataladi. Ac­
cessda shartli so'rovlarni hosil qilish hech qanaqa m uam m o
tug'dirm aydi. U larni loyihalash oddiy so'rovlarni loyihalashdek
am alga oshiriladi, y a ’ni siz oldin oddiy so'rovni loyihalashtirasiz,
keyin esa so'rov blankasining (4.5-rasm) У словия отб ора satriga
kerakli shartni yozasiz,
Faraz qilaylik, siz barcha fakultetlarda o 'q iy d ig an talabalam ing
ro'yxatini hosil qilish uchun oddiy so'rovni loyihalashtirdingiz
4.23-rasm). U ndan XIM fakultetida o'q iy d ig an talabalam ing ro 'y ­
xatini tuzish uch u n «Ғак» m aydonining У словия о тб ора satriga
XIM so'zini yozasiz. K ursom i boshqa m aydonga o'tkazishingiz bi­
lan A ccess bu so 'zn i qo'shtirnoqlar (“”) ichiga joylashtiradi. Bundan ajablanish kerak emas, chunki A ccessning standartida m atnlar
q o 'shtirnoqlar orasida joylashadi. X ohlasangiz o'zingiz bu so'zni
q o 'shtirnoqlar ichida yozishingiz ham m umkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
as® 3anpoc1 : запрос на виборку
I%
|Тал_коди
j
| Фамилия
|Фак_коди
vl
Поле:
ИмяТаблИЦЬП
Сортировка:
Вш од на жран;
Условие отбор«а:
иш:
4.23-rasm.
S o'rovni ishga tushirib, XIM fakultetidagi talabalam ing ro ‘yxatini hosil qilasiz. Ular 205 ta ekan (4.24-rasm). So'rovni «S _shartlil»
nom bilan saqlab q o ‘ying. S o‘rovda «Х1М» so'zi 215 m arta ishtirok etm oqda. Bizga shunday ham ular XIM fakultetining talabalari
ekanligi m a ’lum (so'rov shartiga k o ‘ra). Bu so ‘zlarni ekranga
chiqarm aslik uchun «S_shartlil» so ‘rovni konstruktor holatida oching va so ‘rov blankasidagi (4.23-rasm) Вьшод н а э к р а н satridagi (Zl
belgi u stid a sichqonchaning chap tugm asini bir m arta bosing. Bu
belgi 0 k o ‘rinishga o ‘tadi. So'rovni ishga tushiring va «S_shartli2»
nom bilan saqlab qo'ying. Buning uch u n Ф ай л m enyusining Coх р а н и ть к а к bo'lim idan foydalaning.
aP З а п р о с ! : за п р о с н а вмборк«
,
; I Ta/v_KOA«!I
Ф авш лвда
Qj А к р а м о в X
Ш
^ 3 1 * 1
j Запись:
ХИМ
2 А л и д ж о н о в Л.
ХИМ
3 Б ерди ев Ф
4 Бос и т х о н о в Б
ХИМ
5 Ж ураев A
ХИМ
6 Ж уракуло» A
ХИМ
7 К арииов 3
..........."в! MaxMVADB A
•
Ф ак
J
9 Н уриатов K
10 Р удицуло» Ш __|
11] Т аш о в III
1?
14 \ < 1
1
1
—*
ХИМ
ХИМ
хим
хим
хим
хим
v h m
Н н 1 > * и г к
www.ziyouz.com kutubxonasi
'•J
Agar sizga katta o ‘qituvchi Umarova Sh.ning guruhidagi talabalam ing ro'yxati kerak bo'lsa, 4.16-rasm dagi so'rov (S_oddiy3)
loyihasidan foydalanishingiz m umkin. Buning uchun:
1. «S_oddiy3» nom li so'rovni konstruktor holatida oching.
2. ' «Famil» nom li m aydonning У словия отб ора satriga
«Sh.Umarova » fam iliyani yozing.
3. So'rovni ishga tushiring va Ф ай л m enyusining С охранить
к а к bo'lim idan foydalanib, «S_shartli3» nom bilan xotiraga saqlang.
Ekranda hosil b o 'lg an so'rov natijasi 4.18-rasm dagidek bo'Iadi.
Bu ikki so'rovning natijasi bir xil bo'lishiga qaram asdan ular farqli.
4.18-rasm dagi «S_oddiy3» so'rov qaytadan ochilganda undagi filtr
y o'qoladi va barcha talabalam ing ro'yxati hosil bo'Iadi. Lozim
b o 'lg an d a yana qaytadan filtr o'rnatish kerak. Ikkinchi holda esa
so'rov ishga tushirilganda, faqat Sh. Um arova guruhidagi tala­
b alam ing ro'yxati hosil bo'Iadi.
Shartli so'rovlam i loyihalashda bir paytda bir necha maydonlarga shartlar qo'yilishi mumkin. M asalan, sizga XM fakultetining 2-kursida dots. A. Sattorov guruhida tahsil oladigan talab a­
lam ing ro'yxati kerak. Buning uchun so'rovni 4.25-rasm dagidek
loyihalaymiz. So'rovni ishga tushiring va «S_shartli4» nom bilan
saqlang (4.26-rasm). Shartlarning yozilishiga e ’tibor bering. Barcha
shartlar bitta satrda joylashgan. Bitta satrda yozilgan shartlar bar­
cha shartlarning bir paytda bajarilishini talab etadi. Yuqoridagi
so'rovda talabalar XM fakultetida va 2-kursda bo'lishi, shuningdek,
ular dots. A. Sattorovning guruhida bo'lishi kerakligini bildiradi. Shu
shartlam i qanoatlantiradigan talabalam ing ro'yxatini «S_shartli4»
so 'ro v hosil qiladi (4.26-rasm).
- IP lx t
С _ш артяи4 : з ап р о с на вмборкд
'ИВ№'
Тап_код»
Фаиилия
Фак_коди
Курс
Поток
Укн__кпди
Фаиия
J
Факкпди
®ак
1
Полв: Тал коди
Ww -таблць»: Ж талаба
Сортировка:
Вьеод ка у р аи :
0
Условие отбср*:
или:
«LL.
Фамилия
Ж там ба
Фж
Ж фак
0
Курс
Ж талаба
Фанил
Ж укит
2
0
'Сатторов А.*
0
■ХМ-
.
www.ziyouz.com kutubxonasi
—
Г
si* С _ш артяи4 : за п р о е на в и б о р кд
Тал_коди|
Ф аи и ли я
m Шк
|
Ф ак
[ К урс I
_=±b j J*1
Ф аиил
463 А скер о в М
ХМ
2: С атторов А.
4 7 4 Ш арипов Ш
хм
2 С атгоров А.
475 Б ак и ев Н
хм
2 С атторов А.
4 7 6 Б ар а то в 111
хм
2 С атторов А.
478 М и р заев К
хм
2 С атторов А.
484 Т у рд иохун ова М
хм
2 С аггоров А.
493 И с аб а е в A
хм
2 С атторов А.
4 94 К урбонов Д
хм
2 С атторов А.
4 99 Т и ллоев С
хм
2 С атторов А.
*
(Счетчик)
Зались: и | < 11
j
j
9
У 1и |
из 9
4.26-rasm.
A gar shartlar bitta satrda joylashsa AND (va), aks holda OR
(yoki) ko'rinishidagi shartlar deb ataladi. Bitta so'rovda bir paytda
ham AND, ham OR ko'rinishidagi shartlar bo'lishi m um kin.
4.27-rasm da keltirilgan so'rov loyihasi XM fakultetida yoki 2kursdan yuqori kurslarda o'qiydigan talabalam ing ro'yxatini hosil
qiladi.
Поле: Тал коди
Имя таблицьп Ж талаба
Сортнровка:
Вьеод на экран:
Условие отбора:
и.пи:
Фамилия
Ж талаба
_
a
Фак
Ж фак
_
"хм "
................ ... ......
0
Курс
Ж талаб;
.
---- Л.
...
0
>2
1
JJ
-
4.27-rasm.
Bitta m aydonga ham OR ko'rinishidagi shartlarni yozish m um ­
kin. M asalan, 4.28 va 4.29-rasm larda keltirilgan shartlar bir xil b o 'lib, ular XIM yoki XM fakultetida o'qiydigan talab alam in g ro 'y ­
xatini hosil qiladi.
Shartlarda katta (>), kichik (<), teng (q), katta yoki ten g (>q),
kichik yoki teng (<q) taqqoslash belgilarini q o 'lla sh m um kin.
Ayrim hollarda B etw een.~A nd konstruksiyasidan foydalanish
m aqsadga muvofiq. M asalan, sizga 100 bilan 200 o ralig 'id ag i qiy-
www.ziyouz.com kutubxonasi
m atlar ro'yxati kerak b o isa , mos m aydonning У словие о тб о р а
satriga Between 100 And 200 ifodani yozish yetarli.
Поле:
Имя таблицм:
Сортировка:
Вьвод ма мсран:
Успоеие отбора:
или:
Тал коди
Ж талаба
Фамилия
Ж талаба
0
Фак
Ж фак
в
0
"ХИМ"
"ХМ"
<JJ
►г
4.28-rasm.
Поле; Тал коди
Имя таблицьг Ж талаба
Сортировка;
Вьгеод на экран:
н
Условие отбора:
или:
4 Г' 1
Фамилия
Ж талаба
Фак
Ж фак
0
и
иХИМ“ Or “ХМ”
4.29-rasm.
Faraz qilaylik, biror m aydonda tu g ‘ilgan yillar haqida m a’lu ­
m otlar bor. U holda so ‘rovdagi shu m aydonga tegishli quyidagi
shartlar o'rinlidir:
>1.09.80 - 1-sentyabr 1980-yildan keyin tu g ‘ilganlar ro'yxati;
<1.09.80 - 1-sentyabr 1980-yildan oldin tug'ilganlar ro ‘yxati;
Between 1.01.80 And 31.12.80 - 1980-yilda tu g 'ilg a n la r ro'yxati.
Ayrim hollarda so'rovlarda shablonlardan ham foydalanish
m um kin. M asalan, sizga «А» harfidan boshlangan b arch a talabalam ing ro 'y x ati kerak. Buning u c h u n «Familiya» m aydonining
У словие о тб о р а satriga A* ni yozing (4.30-rasm). K ursom i boshqa
maydonga o'tkazishingiz bilan bu m atn Like”A*” ko'rinishiga o'tadi.
Поле: Тал коди
Имятаблицьк Ж талаба
Сортировка:
Вьвод на экран:
0
Условие отбора:
ww;
Фамилия
Ж талаба
Курс
Ж талзба
и
Like "A*"
0
1
........... ±
4.30-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
—
__
г
So'rovni ishga tushiring va uni «S_shartli5» nom bilan saqlang
(4.31 -rasm). Demak, bazada «А» harfidan boshlangan fam iliyalar
soni 57 ta ekan. Shablonda «*» bilan birga «?» belgidan ham foydalanish m um kin. M asalan, «А?» shablon A harfidan boshlangan
va undan keyin ixtiyoriy bitta belgi b o 'lg an m atnlarni ajratadi (ma­
salan, A A AB, A1 va h.k.).
4.31-расм.
A ccessda shablonlarni Like “[A-V]*” k o 'rinishda ham q o ‘llash
m umkin. Bu holda A, B va V harflaridan boshlangan barcha fam iliyalam ing ro 'y x ati chiqadi (agar bu shart «Familiya» m aydoniga
qo'yilgan b o ‘Isa).
Parametrli so‘rovlar
K o'p hollarda so ‘rov loyihasi bir xil b o ‘lib, shartlari har xil
b o ‘ladi. M asalan, sizga bir safar birinchi kurs talabalarining ro ‘yxati, ikkinchi safar ikkinchi kurs talabalarining ro'yxati boshqa sa ­
far esa 4 -kurs talabalarining ro'yxati va h.k. kerak bo'lsin. Bu
ko'rinishdagi barcha so'rovlar bir xil loyihalanadi va faqat mos
m aydonning У словие отб ора satrida birinchi m arta 1, ikkinchi
m arta 2, uchinchi m arta 4 va h.k. yoziladi. Bu k o 'rinishdagi so'rovlam i har doim qay ta-q ay ta loyihalam asdan, bir m arta loyihalab,
kerakli natijalam i hosil qilish m umkin. Buning uchun shu m aydon­
ning У словие о тб о р а satrida m a’lum bir param etr olinadi va har
www.ziyouz.com kutubxonasi
doim so‘rov ishga tu sh g an d a A ccess param etrning qiym atini so ‘raydi. Siz unga m os qiym at berib kerakli natijaga erishasiz. Siz
param etrga taqdim etayotgan qiym at shu m aydondagi m a’lum otlam ing turiga m os kelishi kerak. Bunday so ‘rovlarga pa ra m etrli
so ‘rovlar deb ataladi. Param etrli so'rovlar ham shartli so'rovlardek
loyihalanadi. Q uyida param etrli so'rovlarni loyihalashni m isolda
k o ‘ramiz.
Faraz qilaylik, sizga yuqorida ta ’kidlaganim izdek, biror kursda
o ‘qiydigan talabalarning ro ‘yxati kerak bo'lsin. M os so ‘rovni loyihalaym iz (4.32-rasm). Kurs m aydonining У словие о тб ора satriga
e ’tibor bering. Biz tanlagan param etrning nom i «N echanchi kurs»
bo'lib, u albatta, kvadrat qavslar ([]) oralig'ida turishi shart. Endi
З а п р о с m enyusining П арам етрьг b o ‘limini oching (4.33-rasm) va
uning П арам етр darichasiga param etrning nom ini q a v sla rsiz yozing. Тип д а н н и х qism iga esa param etrning turini ochiluvchi
m enyudan foydalanib o'rnating. Bizning m isolim izda B ayt bo'ladi,
chunki «Kurs» nom li m aydonning turi ham shunday edi. OK tu g ­
m asini bosib so 'ro v blankasiga qayting va uni «S_param etrlil»
nom bilan saqlab q o 'ying. S o'rov har doim ishga tushirilganda, ekranda 4.34-rasm dagi daricha paydo bo'ladi. G o'yoki u sizdan qaysi
kurs kerakligini so'ray o tg an d ek bo'ladi. M asalan, siz 1 qiym at kiritsangiz va OK tugm asini bossangiz, so'rov natijasi birinchi kurs
talabalarining ro'yx atidan iborat bo'ladi.
Полег
Имя таблиць»:
Сортироека:
Вь«од на экрзн:
Услоеие отбора:
или:
Тал коди
Ж талаба
Фамилия
Ж талаба
a
Курс
Ж талаба
3
[Нечанчи курс]
UJ
JJ
4.32-rasm.
- 151 -
www.ziyouz.com kutubxonasi
IS#'. JtSM
Параметрь! запроса
Паранетр
Нечанчи курс
[Тип данньос
Байт|
OK
4.33-rasm.
Param etm lng nom i ixtiyoriy bo'lishi m um kin, yaxshisi, u m asalaning m ohiyatiga mos kelgani m a’qul. Shunday qilib, siz param etrli so ‘rovlam i hosil qilish bilan tanishdingiz. Bitta so'rovda
ддим ддддддд^
xi param etrlar soni bir n ech ta bo'lishi
mumkin.
Bu
holda
param etr
nechta b o ‘Isa В ведите зн а ч е н и е
п а р а м е тр а
oynasi
(4.34-rasm)
shuncha m arta hosil b o ‘ladi. M a­
salan, sizga biror fakultetning ix4.34-rasm.
tiyoriy kursida o ‘qiydigan talabalarning ro'yxati kerak b o ‘lsin. Bu so'rov loyihasi 4.35-rasm da
keltirilgan. Bu holda «Fakultet» ning turi m atnlidir.
* З а ирос! : запрос на вмборку
- ........
Тал_коди
Фамилия
Фак_коди
Курс
ц
1 I
__J
со/
/— «OKJOQWI
1®*
zl
Попе: Тал коди
Ииятаблиць»; Ж талаба
Сортироека:
Bbteofl мл экран:
Условие отборл:
Или:
0
— .....
~
Фаиилия
Ж талаба
0
..
Фак
Ж фак
0
[Факультет]
т
www.ziyouz.com kutubxonasi
Курс
Ж талаба
[Курс]
0
*^|
—^
►
г
So'rovni «S_param etrli2» nom bilan saqlang. So'rov ishga tushirilganda ikki m arta 4.34-rasm dagi oyna paydo b o ‘ladi. M os ravishda XM va 2 qiym atlam i kiritib, XM fakultetidagi 2 kurs tala­
balarining ro'yxatini hosil qilamiz.
Param etrli so'rovlam i Between .And
konstruksiyasi bilan
birga qo'llab yaxshi natijalarga erishish m um kin. M asalan, sizga
[a,b] oraliqqa bo g 'liq ro'yxatlam i hosil qilish kerak b o ‘lsin. Bu
yerda a va b o'zgarib turuvchi ixtiyoriy qiym atlar. M asalan, a va b
biror yillar oralig‘i, reyting tizim ida ballar oralig'i, m a ’lum bir harflar oralig'i (shablonlar) va h.k. bo'lishi m um kin. Bu holda a va b
ni (ular ixtiyoriy nom lar bo'lishi m umkin) p aram etr sifatida olib,
kerakli m aydonning Условие отбора satriga Between [a] And [b]
ko'rinishdagi ifodani yozamiz a va b ni param etr sifatida aniqlaymiz. Hosil b o ‘lgan so ‘rov ishga tushirilganda Access a va b ning
qiym atini so‘raydi. M os qiym atlam i berib [a,b] oraliqqa tegishli
ro ‘yxatni hosil qilishingiz mumkin.
Hisoblovchi so‘rovlar
A ccessning m uhim tom onlaridan biri shundaki, unda Excel
program m asi kabi har xil hisoblashlarni am alga oshirish mumkin.
Sizga m a’lumki jadvallarda hisoblashlarni am alga oshirish m um kin
emas. A ccessda hisoblashlar asosan so'rovlarda, form alarda va hisobotlarda am alga oshiriladi. «J_asosiy» nomli jadvalda talabalarning stipendiyasi «Stipendiya» nomli m aydonda berilgan. Agar stipendiya 20% ga ortsa, u qancha bo'ladi? Buni topish uchun quyidagi ishlarni am alga oshiramiz:
1. T alabalam ing familiyasi va stipendiyasini aniqlovchi oddiy
so ‘rovni loyihalaym iz (4.36-rasm).
2. Bo‘sh m aydonga «Yangi_stip: [Stipendiya]*1,2» m atnni yoza­
miz. Bu yerda hosil bo‘layotgan yangi m aydonning nomi
«Yangi_stip». Bu nom dan keyin albatta : (ikki nuqta) belgisi turishi
shart. U ndan keyin yozilgan ifoda «Yangi_stip» m aydonining
qiym atini aniqlaydi. Bu holda uning qiym ati «Stipendiya»
m aydonidagi qiym atning 1,2 ga ko'paytm asiga (20% oshishi) teng.
E’tibor bering: ifodada ishtirok etayotgan m aydonlarning nomlari,
albatta, [ ] kvadrat qavslar ichida turishi shart.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Поле: Тал коди
йня таблиць»: Ж талаба
Сортироека:
Вь/вод на экран:
0
Услоеие отбора:
или:
Флмилия
Ж талаба
'
a
Стипенди?
Ж талаба
Янги стип: [СтипендияТ*1,2
a
—
л
a
л ш ...
►П
4.36-rasm.
3.
So'rovni «S _hisobl» nom bilan saqlaym iz va ishga tushiram iz (4.37-rasm).
i i 8 С _ х и со 6 1 : за п р о с н а вь|борк.у
РЁ® - J S J x l
I Тол__ к о д н 1
1 С т и п е н д и л | Я н га_ с т ш
Ф аииляв
8400
1 А крам ов X
7000
►
9600
2 А лидж онов Д
8000
3 Б ер ди ев Ф
12000
10000
4 :Б о с и т х о н о в Б
.....9 6 0 0
8000
9600
5 Ж ураев A
8000
6 .Ж у р а к у л о в A
9600
8000
7 К арим ов 3
12000
10000
8 М ахм удов A
8400
7000
9 Н урм атов К
8400
7000
10 Ру-зиқулов Ш
8400
7000
8400
.....11 Т а ш о в ИГ
..... 7 0 0 0
12 А а и и о в Б
12000
10000
j Запись:
Н 1 4 1|" ..............
* J L i ►1 1 » * | из 502
4.37-rasm.
Bu so'rovda talabalarning oldingi va 20% oshgan holdagi stipendiyalarini ko'rish m umkin. Yangi hosil qilingan m aydonlardagi
ifodalar k o 'p hollarda m urakkab bo'lib, ularni qo 'ld a yozish qiyin
kechadi. Bu hollarda yaxshisi riocrpoHTeAbdan foydalanib, yozish
m aqsadga muvofiqdir.
Y uqoridagi misolni m azkur usul bilan hosil qilishni ko'ram iz.
1.
O ldingidek oddiy so'rovni konstruktor holatida loyihalaymiz va «S_hisob2» nom bilan saqlaymiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
2. K onstruktor
holatida
birinchi
b o ‘sh
m aydonning
П ол е
■Ш
И
satriga kursorni o ‘rnatam iz va asboblar panelidan
П о стр о и ть
tugm asini sichqonchaning chap tugm asi orqali bosam iz (yoki shu
m aydonda k o ntekst m enyudan ham foydalanish m um kin). E kranda
П остроитель в и р а ж е н и й oynasi hosil b o ‘ladi (4.38-rasm). Bu
oyna ikki qism dan tashkil topgan.
Ji*i
Построитель оьгражений
[Стипемдия] * 1,2|
zl
> < <>
And Oi
ю и
(±3 Таблиць*
(±3 Запрось!
(±] Forms
| Not | Ike | j]_)J
Тал_коди
Фамилия
Встаеить
£праека
еа ш ш ш ш ш ш ш
■нш им паг
(Й Reports
(+] Функции
C] Коистанть!
C ] Операторь)
CD Обшие вь1ражения
4.38-rasm.
Yuqori qism ida biz yozgan ifoda hosil bo'ladi. Pastki qismi 3 ta
b o 'lakdan iborat. Birinchi bo'lak bizga П ровод н и кш eslatadi. U
yerda p a p k a la r ro'yxati keltirilgan U lardagi + belgisi p a p k a la r
ichida yana p a p k a la r borligini bildirsa, - belgisi ochiq p a p k a va
undagi p a p k a la r daraxtini k o ‘rsatib turadi. Bu yerdan kerakli
obyekt tanlanadi. Bizning misolimizda tanlanishi kerak b o 'lg an
obyekt «S_xisob2» so'rovdir. Ikkinchi b o ‘lakda ochiq obyektning
m aydonlari ro‘yxati akslanadi. Ayrim hollarda bu m aydonlarning
ham tashkil etuvchilari b o ‘lishi m umkin. U lar uchinchi qism da a k ­
slanadi. M asalan, Ф ун кц и и papk asin in g ichida В строеннм е
ф у н кц и и p a p k a si m avjud (1-bo‘lak). В строеннм е ф у н к ц и и p a p ­
kasining ichida har xil turga tegishli funksiyalar ro ‘yxati keltirilgan
(2-qism). Agar bu ro'yxatdan keraklisini tanlasak, unga tegishli
funksiyalar ro ‘yxati 3-qism da akslanadi.
3.
2 -b o ‘lakdan kerakli m aydonning nom ini tanlaym iz va В ставить tugm asini bosamiz. Natijada, tanlangan m aydon nom i yuqori
www.ziyouz.com kutubxonasi
qism da paydo bo'ladi. Bizning misolimizda u «Stipendiya» nomli
m aydon. K vadrat qavslar avtom atik tarzda o ‘zi hosil bo'ladi.
4.
Birinchi qism ning pastida arifm etik amallar, taqqoslash
belgilari va m antiqiy funksiyalar keltirilgan. U lardan foydalanib
yoki klaviatura yordam ida ifodaning qolgan qism ini yozamiz. Agar
yana boshqa m aydonlar kerak bo'lsa shu zaylda tanlab olinadi. Bu
m aydonlar boshqa obyektlarda ham bo'lishi m umkin.
OK tugm asini bosib hosil qilinayotgan so'rovga qaytib kelam iz
(4.39-rasm). E’tibor bering, yangi hosil b o 'lg an m aydonning nom i
«В м раж ение 1». Um uman, П острои тель hosil qilingan m aydonlarga «В м раж ен и е 1», «В и раж ен и е 2» va h.k. nom lar beradi.
Поле: Тал коди
Ииятаблицьс Ж талаба
Сортироека:
Вьвод на экран:
0
Услоеие отборл:
или:
Фамилия
Ж талаба
0
Стипендия
Ж талаба
Виражение 1: ГСтипендия1* 1,2
0
<1 1
...
^
...
Т.
7
0
>1
4.39-rasm.
Bu nom ni o'zim izga tushunarli nom bilan alm ashtiram iz. Biz­
ning m isolim izda u «Yangi_stip» nomidir. So'rovni ishga tushirib,
4.35-rasm dagi natijani hosil qilamiz.
H isoblovchi so'rovlarda hosil qilinayotgan yangi m aydonlarda
hosil b o 'lad ig an qiym atlar m a’lum bir ifodaning qiym atidan iborat
ekan. Ifodani yozishning ikki xil usuli bilan tanishdik. Um uman,
ifodada m aydon nomlari, funksiyalar, konstantalar va arifm etik
amal belgilari ishtirok etishi mumkin. U lardan foydalanishda quyidagilarga e ’tibor berish kerak:
> agar ifodada m aydon nom i ishtirok etsa, u har doim kvadrat
qavslar ([]) o ralig 'id a bo'lishi shart;
> arifm etik am allar sifatida + (qo'shish), - (ayirish), * (ko‘paytirish), / (bo'lish), "(darajaga oshirish), / (butun qismi) va M OD
(qoldiq) belgilari ishlatiladi.
Q uyida ayrim funksiyalarning ro'yxati va qo'llan ish usuli
keltirilgan:
www.ziyouz.com kutubxonasi
M atem atik funksiyalar
Tavsifi
Funksiyaning
ko‘rinishi
Abs([Son])
Cos([SonJ)
Sin([Son])
Exp([Son])
Fix([Son])
Int([Son])
«Son» maydonidagi sonning absolut qiymati
«Son» maydonidagi sonning kosinusi
«Son» maydonidagi sonning sinusi
«Son» maydonidagi sonning eksponentasi
«Son» maydonidagi sonning butun qismi
«Son» maydonidagi sondan oshmagan eng katta
butun son
«Son» maydonidagi sonning natural logarifmi
«Son» maydonidagi songa nisbatan tasodifiy
miqdor
«Son» maydonidagi sonning ishorasi
«Son» maydonidagi sondan olingan kvadrat ildiz
«Son» maydonidagi sonning tangensi
Log ([Son])
Rnd([Son])
Sgn([Son])
Sqr([Son])
Tan([Son])
Funksiyaning
ko'rinishi
CDate([Son])
S a n a /v a q t (D ata/vrem ya) funksiyalari
Tavsifi
Date()
Date$
DateAdd(“y”,5,
[Sana])
DateAdd
(“yV 5.[Sana])
DateDiff(“d”, [Oldingi
_sana],
[Keyingi_sana])
«Son» maydonidagi songa mos kun (0-0:00:00,131.12.1899,
2-01.01.1900,
3-02.01.1900,
3231.01.1900, 33-01.02.1900)
Joriy sanani kk.oo.yyyy ko'rinishda akslantirish,
bu yerda kk kun (ldan 31gacha), oo-oy (ldan
12gacha), yyyy-yil (1900 dan 9999 gacha)
Joriy sanani kk-oo-yyyy ko'rinishda akslantirish,
bu yerda kk kun (ldan 31gacha), oo-oy (ldan
12gacha), yyyy-yil (1900dan 9999 gacha)
«Sana» maydonidagi sanaga nisbatan 5 kun key­
ingi sana
«Sana» maydonidagi sanaga nisbatan 5 kun ol­
dingi sana
«01dingi_sana» nomli maydondagi sanadan
«Keyingi_sana» nomli maydondagi sanalar orasidagi kunlar soni
www.ziyouz.com kutubxonasi
DatePart(“yyyy”;
[Sana])
DateSerial(yil;
oy;kun)
DateSerial
(2000,5; 10)
Date Value (Matn)
DateValue
("01/05/2004")
Day([Sana])
Month ([Sana])
Now()
Minute (Now())
Second (Now())
Time()
Time$()
WeekDay
([Sana])
Year([Sana])
Funksiyaning
ko'rinishi
(«shart»; ifodal»;
«ifoda2»)
([Son]<5;”Yaxshi”
;”Yomon”)
«Sana» maydonidagi sananing yilini ajratish (yil
to ‘rt xonali son ko'rinishida akslanadi)
kun.oy.yil formatida sanani akslantirish
10.05.2000
M atnni sana formatiga o'tkazish
01.05.2004
«Sana» maydonidagi sananing kunini ajratish
«Sana» maydonidagi sananing oy nomerini ajra­
tish
Joriy sanani kun.oy.yil soat.minut.sek formatida
akslantirish
(31.03.2004 9:12:25)
Joriy sananing minutini aniqlash
Joriy sananing sekundini aniqlash
Joriy vaqt (soat:minut:sek formatida)
Joriy vaqt (soat:minut:sek formatida)
«Sana» maydonidagi sananing hafta kuni nomeri
(yakshanba-1, dushanba-2, ..., shanba-7)
«Sana» maydonidagi sananing yilini ajratish (yil
to ‘rt xonali son ko'rinishida akslanadi)
|
|
1
|
j
|
Boshqarish funksiyasi
Tavsifi
Agar «shart»ning qiymati rost bo'lsa «ifodal»ning qiymati olinadi, aks holda «ifoda2»ning
M atn funksiyasi
| Funksiyaning
| ko'rinishi
| Asc(“M atn”)
J Chr(“Kod”)
Tavsifi
«Matn»ning Asc kodi (Asc(“A”)q65)
“Kod”ga mos matn (Chr(65)q A
www.ziyouz.com kutubxonasi
|
|
Left([Matn],n)
Len([Matn])
Ltrim([Matn])
Mid([Matn],n,m)
Right([Matn],n)
Rtrim
Space (n)
String(n,m)
Trim
Funksiyaning
ko'rinishi
FORMAT(A;F)
Format
(Now();”F”)
uchun F ning
ko‘rinishlari
quylda keltirilgan
D
Dd
Ddd
dddd
ddddd
dddddd
W
ww
[Matn] maydonidagi matnning chapdan birinchi
n ta qismini ajratish
[Matn] maydonidagi matnning uzunligi (belgilar
soni)
[Matn] maydonidagi matnning chap tomonidan
probellarni olib tashlash
[Matn] maydonidagi matnning n-belgisidan
boshlab m ta belgini ajratish
[Matn] maydonidagi matnning o'ngdan birinchi
n ta qismini ajratish
[Matn] maydonidagi matnning o ‘ng tomonidan
probellarni olib tashlash
N ta probel qo'yish
Kodi m bo'lgan belgidan n ta hosil qilish
(String(5,65)q"AAAAA”
[Matn] maydonidagi matnning chap va o ‘ng to­
monidan probellarni olib tashlash
FORMAT funksiyasi
Tavsifi
A -sana/vaqt ko'rinishidagi maydon yoki funksiya, F-format (format qo'shtirnoqlar ichidagi
matn)
Oyning kunlari (ldan 31gacha)
Oyning kunlari (Oldan 31gachd)
Hafta kunlarining qisqa non. il'n dan Vs gacha)
Hafta kunlarining to'liq nomi (Ponedelnikdan
Vos/cresenegacha)
Sananing qisqa fomiati (01.04.2004)
Sananing uzun formati (1 Apiel 2004 g.)
Hafta kunlarining nomeri (ldan 7gacha)
Yil haftalarining nomeri (ldan 53gacha)
www.ziyouz.com kutubxonasi
|
1
|
|
m
mm
mmm
mmmm
q
У
УУ
УУУУ
h
hh
n
nn
s
ss
ttttt
AM/PM
dddg',
mining'
d g \ yyyy
mmmm ddg'
УУУУ
g'Bugun yilning
wwg' haftasi
g'Segodnya
dddd
Yil oylarining nomeri (ldan 12gacha)
Yil oylarining nomeri (Oldan 12gacha)
Yil oylarining qisqacha nomi
(yon vardan
dekabrgacha)
Yil oylarining to iiq nomi (yanvardan dekabr­
gacha)
Yil choraklari (ldan 4gacha)
Yil kunlarining nomeri (ldan 366gacha)
Yilning oxirgi ikki raqami (OOdan 99gacha)
To‘liq yil (OlOOdan 9999gacha)
Soat (Odan 23gacha)
Soat (OOdan 23gacha)
Minut (Odan 59gacha)
Minut (OOdan 59gacha)
Sekund (Odarf 59gacha)
Sekund (OOdan 59gacha)
Vaqtning uzun formati (12:13:14)
Kunduzgi yoki kechki vaqt
Vs, apr 4 2004
Aprel 04 , 2004
Bugun yilning 15 haftasi
Segodnya voskresene
Siz Ф о р м ат funksiyasining san a/v aq t ko'rinishidagi m a ’lum otlarga q anday tatbiq etilishi bilan tanishdingiz. Bu funksiyadan ja d ­
valning yoki so'rovning sonli m aydonlaridagi m a’lum otlarni form atlashda ham foydalanish mumkin.
M asalan, sizda talabalam ing joriy nazoratdan olyan baliui
aniqlovchi jadval m aydonining nomi «Reyting_bali» b o 'lsin (3.6rasm). Bu m aydonning turi Ч исловой, m aydon xossasida Р азм ер
п о л я О д и н ар н о е c плаваю гцей т о ч к о й т tanlaylik. Siz kiritgan
qiym atlar jadvalda: «15,20 ball»; «9,00 ball» va h.k. k o 'rin ish d a tasvirlanishini, y a ’ni verguldan keyin ikki xona aniqlikda va «ball»
www.ziyouz.com kutubxonasi
|
so'zi q o ‘shilib turishini xohlaysiz. Buning uchun jadvalni loyihalash
jarayonida bu m aydonning Формат поля xossasiga # , 0 0 / ball
form atini yozish yetarli.
Biror sonli m aydondagi m a’lum otlarni so ‘rovda xuddi shu
ko'rinishda hosil qilish uchun so 'ro v blankasining Поле satriga
quyidagicha yozish yetarli:
S um _JN :F o rm at([l_ JN ]Q [2 _ JN ]Q [3 _ JN ];”#,00/ ball”)
Bu holda uchta joriy nazoratning yig'indisi hisoblanib, natija
56,20 ball ko'rinishida chiqadi. Biz k o 'rg an form atlarda:
# -so n n in g b u tu n qism idagi raqam larni;
00
- sonning kasr qism idagi raqam larni (bu holda, albatta, ik­
kita raqam);
sonning b u tu n qismini kasr qism idan ajratishni;
/ - bu belgidan keyin ixtiyoriy m atn turishini bildiradi.
Bu belgilardan foydalanib, sonli m aydonlar uchun ixtiyoriy
ko'rinishdagi form atlam i hosil qilish m umkin.
Guruhli so'rovlar
Y uqoridagi bo'lim larda siz oddiy, shartli, param etrli v a hisoblovchi so'rovlar bilan tanishdingiz. Bu bo'lim da so'rovlam ing yana
bir tu ri-g u ru h li so'rovlar bilan tanishasiz. Bu turdagi so'rovlam ing
eng oddiy k o'rinishi quyidagi m asalalarni hal qilishda qo'llanadi.
M asalan, sizdan biror nazorat turi bo'yicha to 'p la n g a n en g yuqori
yoki en g past ball nim aga tengligini topish yoki talabalar to 'p la g a n
ballarining o 'rtach asi nim aga tengligini aniqlash talab etilsin. Bu
kabi m asalalarni aniqlashda guruhli so'rovlardan foydalaniladi.
Buning uchun:
1. O ldin oddiy so'rov loyihalanadi (4.40-rasm).
2. A sboblar panelidan £ (Групповие операцни) tugm asi bosiladi yoki Vid m enyusidan Групповме операции bo'lim i tanlanadi. N atijada, so'rov blankasida Групповая операция nomli
yangi satr paydo bo 'lad i (4.41-rasm) va bu satrda Группировка
so'zi hosil bo'ladi.
3. Bu satrga kursorni o'rnatishim iz va satr oxiridagi ochiluvchi
m enyu k o 'rsatkichi 3 n i bosib m enyudan M axni (ballarning m aksim um ini topish uchun) tanlaymiz. N atijada Группировка so'zi
o 'rn ig a M ax so'zi paydo bo'ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Kypc
Поток
Гур коди
4Ъкн
ш
si
iiLi
Поле: 1
Имя таблицьг: Ж талаба
Сортиррвка;
Вьазод на экран:
Условие отбора:
жн
.
■Г
0
илн;
1 ..i
Поле:
Имя таблицьк
Г рупповая операция:
Сортировка:
Вьдаод на экран:
Условие отбора:
или:
> п
4.40-rasm.
4.41-rasm.
4. So'rovni ishga tushiram iz (4.42-rasm). Natijada, 1_JN m aydonidagi eng katta ball hosil
b o ‘ladi. So'rovni «S -guruhlil»
nom bilan saqlab qo'ying.
4.41-rasm dagi
ochiluvchi
m enyuda bir qator funksiyalar
keltirilgan. Ularning m azm uni
4.42-rasm.
4.1 -jadvalda keltirilgan.
№
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Funksiya
Sum
Avg
Min
Max
Count
StDev
Var
First
Last
4.1-jadval
Bajaradigan vazifasi
Maydondagi qiymatlaming yig'indisi
M aydondagi qiymatlaming o ‘rtachasi
M aydondagi qiymatlaming eng kichigi
Maydondagi qiymatlaming eng kattasi
Maydondagi qiymatlari mavjud yozuvlar soni
Standart cheklanish
Dispersiya
Birinchi yozuvning qiymati
|
Oxirgi yozuvning qiymati
www.ziyouz.com kutubxonasi
Agar sizga Г руп п овая оп ерац и я satri kerak b o ‘lmasa, asboblar panelidan £ (Групповм е операции) tugm asini yana bir
m arta bosing. N atijada, bu satr so'rov blankasidan yo'qoladi. Siz
guruhli so'rovlarni hosil qilishning eng sodda xilini ko'rdingiz.
Q uyida uning yangi im koniyatlari bilan tanishasiz. Yuqoridagi misolda jadvalning bitta m aydoni ishtirok etdi. Umuman, guruhli
so'rovlarda bir nechta jadvallar va bir n echta m aydonlar ishtirok
etishi m umkin. M asalan, sizdan har bir fakultetda nechtadan talaba
borligini aniqlash talab etilsin. Demak, sizdan fakultetlar bo'yicha
guruhlash talab etilm oqda. Bu m asalani hal etish uchun guruhli
so 'ro v quyidagicha loyihalanadi:
• lal*
m&
*
|Фак_коди
1Фак
Тал_коди
Фамилия
Фак_коди
Kypc
Поле: Фак
Имя таблиць^: Ж фак
Групповая оперйция: Груплировка
Сортировка:
Вьюод на экран:
a
Условие отбора:
мпм-
J
d
Фак коди
Ж талаба
Count
- л.
..
0
.J ▼
4.43-rasm.
1. So'rov blankasiga «J_fak» va «J_talaba» nomli jadvallam i
kiritam iz (4.43-rasm).
2. «J_fak» jadvaldan «Fak» m aydonini, «J_talaba» jadvaldan
«Fak_kodi» m aydonlarini so'rov blankasining П о л е satriga tushiram iz (4.43-rasm).
3. A sboblar panelidan £ (Групповм е о п ерац и и ) tugm asini
bosib, Г р у п п о вая о п е р а ц и я satrini hosil qilamiz.
4. Ikkinchi m aydonda Г руп п и ровкаш ochiluvchi m enyudan
C o u n t bilan alm ashtiram iz (4.43-rasm).
5. So'rovni «S_guruhli2» nom bilan saqlab qo'yam iz va ishga
tushiram iz (4.44-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
So'tov natijasiga k o ‘ra har
bir fakultetda tahsil olayotgan
Фак
Count-Факкоди
talabalam ing sonl m a’lum bo‘> ХИМ
£15
ladi. Biz tanishgan mlsolda ma’­
XM
131
lumotlar bitta m aydon bo‘yicha
XX
'56
I
■
guruhlandi, vaholanki, bir paytЗапись: H 1 < I f
da bir nechta m aydon bo'ycha
ham
guruhlanishi
mumkin.
4.44-rasm.
Masalan, sizdan fakultelarning
har bir kursida tahsil olayotgan talabalam ing sonini topish talab
etilsin. Dem ak, sizdan ham fakultetlar bo'yicha, ham kurslar
b o ‘yicha guruhlash talab etilm oqda. Buning uchun:
1.
O ddiy so'rovni loyihalaysiz (4.45-rasm). U nda u ch ta m ay­
don ishtirok etadi.
si5С_гурухли2 : запрос на Bwdoprg
Поле: Фак
твблиць»: Ж фак
Группо&ая операция: Групгароека
Сортироека:
8ь®од нажран:
0
Vender отбора:
игм:
Курс
Ж талаба
Группиоовка
Куос
Ж талаба
а?РЯ
—
—
3
J* ?
■V
4.45-rasm.
2. «Ғак» va «Kurs» m aydonlar bo'yicha guruhlaysiz va ik ­
kinchi «Kurs» m aydoni b o ‘yicha C ountni tanlaysiz.
3. S o‘rovni «S_guruhli3» nom bilan saqlang va ishga tushiring
(4.46-rasm).
S o'rov natijasiga k o ‘ra fakultetlam ing kurslari b o 'y ich a talabalar soni hosil b o ‘ladi. Bazada faqat birinchi va ikkinchi kurslar
haqida m a ’lum ot b o 'lg an i uchun shunday natija hosil b o ‘ldi. V a­
holanki, boshqa kurslar ham bo'lishi mumkin.
G uruhli so ‘rovlardan foydalanishda ikki xil kriteriyadan foydalanish m um kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
m
Ф ак
j K ypc
1
2
1
2
1
2
► Я
ХИМ
XM
XM
XX
XX
I
JЗапись:
M 1 * If
C o u n t- K y p c |
109
106
73
58
84
72
1 ►1 ►
» 1»-*-i из 6
4.46-rasm.
B irinchi k rite riy a . G uruhlashdan oldin shartni qanoatlantirm aydigan yozuvlarni chiqarib tashlash va keyin guruhlash.
Ik k in cb i k rite riy a. O ldin barcha hisoblashlarni am alga oshirish
va keyin shartni qanoatlantirm aydigan yozuvlarni chiqarib tashlash.
Birinchi k rite riy a g a misol. Faraz qilaylik, sizdan fakultetlar va
kurslar b o ‘yicha 1-joriy nazoratdan 20 baldan yuqori ball to 'p la g a n
talabalar sonini topish talab etilsin. Buning uchun so ‘rovni 4.47rasm dagidek loyihalaym iz.
8-3 ЗапроеЗ : запрос на внборку
J
Поле: Фак
Имя таблици: Ж фак
Группоеая операция: Группировка
Сортироека:
Вьвод на ?кран:
Условив отбора:
или:
Kypc
Ж талаба
Груглировка
......
. “s
_
1 ЖН
Ж талаба
Услоеие
1 ЖН
Ж талаба
Count
-
□
>20
i
------------------ —-------------
— —I
"■
-■
1
—
Г
U nda m a’lum otlar fakultet va kurslar b o 'yicha guruhlanadi,
«1_JN » m aydon b o ‘yicha talabalar soni aniqlanadi (Count). So'rov
www.ziyouz.com kutubxonasi
blankasining 4-ustunida bu m aydon yana bir m arta ishtirok yetm oqda va bu m aydonning Г рупповая о п ер ац и я satrida ochiluvchi
m enyudan У словие b o ‘limi o'm atiladi. Bu m aydonning У словие
отб ора shart yozish m um kin.
M isolda shart >20 dan iboratdir.
Ф ак
|Қ у р с C o un t -1 _ Ж Н |
Shart yozilgan m aydon ekranda
1
14
► ЯШП
ХИМ
2
hosil
bo'lm aydi.
So'rovni
10
хм
1
12
«S_guruhli4» nom bilan saqlab
х м
2
ishga tushiram iz (4.48-rasm).
11
XX
1
1
7
So'rov natijasiga k o 'ra, fa7
XX
_____ и
k u ltetlam ing kurslar b o ‘yicha 1joriy nazoratdan 20 balldan ortiq
ball to 'p la g a n talabalam ing soni
4.48-rasm.
hosil bo'ladi. Demak, bu holda
shartni qanoatlantirm agan, y a’ni 1-joriy nazorat b o 'y ich a bali
20dan oshm agan barcha talabalar (yozuvlar) chiqarib tashlanadi va
keyin qolganlari bo'yicha ulam ing soni aniqlanadi.
Ikkin ch i k riteriya g a m isol. Faraz qilaylik, sizdan qaysi fa­
kultet va qaysi kursda talabalar soni 80dan ortiq ekanligini topish
talab etilsin. Buning
uchun so'rovni quyidagicha loyihalaym iz
(4.49-rasm). So'rovda m a’lum otlar fakultetlar va kurslar b o 'yicha
guruhlanm oqda va bir paytda kurslar b o 'yich a yana talabalar soni
aniqlanm oqda. У словие отбора satriga >80 shart (kriteriya) yozil­
gan.
ЗапросЗ : запрос на вмборку
Фак_коди
|Ф а к
jJ
Ш
Пояе:
.
упчп ?aS/w'iULii
Групповая операция:
Сортировка:
Вьюод н<5 экран:
Условие отбора:
или:
Ф ак
^тч ivafs
Группиро вка
0'
Курс
Ж т алаба
Г р упп и р о вка
K ss
Count
0
в
www.ziyouz.com kutubxonasi
.
Ж талаба
>во
.
Bu holda barcha fakultetlar va kurslar bo'yicha hisoblashlar
olib boriladi va keyin esa shartni qanoatlantiruvchilari ajratib olinadi. So'rovni «S_guruhli5» nom bilan saqlab ishga tushirsak,
bunga ishonch hosil qilamiz
as* С_гдрахян 5 : запрос на вмборкд -Jdl х|
(4.50-rasm). Demak, XIM faФ ак
К у р с C o u n t —К
куу ррсс Ш kultetining birinchi, ikkinchi
109
1
хим
2
Ш б! kurslarida va XX fakultetining
106
XX
birinchi kursida talabalar soni
'............1'
84
Ш
80dan ortiq ekan.
! Запись; Н | ■< 11
1 ► 1 ►! !►*! из 3
Umuman, guruhli so'rov4.50-rasm.
larda ikkala kriteriyani bir
paytda qo‘llash ham m um kin.
M asalan, shunday fakultetlar va kurslam i aniqlash talab etilsinki,
birinchidan, 1-joriy nazoratdan to‘plagan ballari 15 dan ortiq
b o ‘lsin, ikkinchidan, shunday talabalar soni 40dan k o ‘p bo'lsin. Bu
so ‘rovning loyihasi 4.51-rasm da keltirilgan.
...
Попе: Фак
Инятаблицьс
Групловля операцня: Группироека
Сортироека:
Вьшод нажран:
0
Услоеие огбора:
или:
J tU
Курс
Курс
1 ЖН
Группировка
Count
Условие
0
0
>40
.........................................
—
□
>15
- i l l
4.51-rasm.
Bu holda, birinchidan, m a’lum otlar fakultetlar va kurslar
b o 'yicha guruhlanadi. Ikkinchidan, ballari 15dan yuqori va bunaqalar soni 40dan k o ‘p b o ‘lgan fakultet va kurslar chiqariladi.
S o'rovni «S_guruhli6» nom bilan saqlaym iz va ishga tushiram iz
(4.52-rasm). Dem ak, yuqoridagi ikkala kriteriyani qanoatlantimvchi
talabalar XIM va XM fakultetlarining 1-kursida, XX fakultetining 2kursida bor ekan.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ф ак
►Я 1
XM
XX
K ypc
1!
... 1
2
C o u n t-K y p c
44
42
43
4.52-rasm.
K esish ad ig an so ‘rov
K esishadigan so'rov guruhli so ‘rovlarning bir turi bo'lib, uning
yordam ida m a ’lum otlarni foydalanuvchiga qulay ko 'rin ish d a hosil
qilish m um kin. K esishadigan so'rovlar guruhli so ‘rovlardek elem entlar sonini, boshqa statistik funksiyalar qiym atlarining y ig 'in disini, o ‘rta qiym atini va h.k. hisoblaydi. S o'ngra m a’lum otlarni
guruhlarga ajratib, elektron jadvalni eslatuvchi kom pakt k o 'ri­
nishda chiqarib beradi.
K esishadigan so ‘rov natijalari har doim ikki o'lchovli jadval
k o'rinishida bo'ladi (4.2-jadval). Bu jadvaldagi satrlarda o 'q itu v chilar fam iliyalari keltirilgan, ustunlarda fakultet nom lari yozilgan.
K ataklardagi m a’lum otlar har bir o'qituvchida fakultetlar bo'yicha
n ech tad an talabalar borligini bildiradi. Bu m a’lum otni guruhli
so'rovlar yordam ida ham hosil qilish mumkin. Ammo u holda ja d ­
valning ko'rinishi quyidagicha b o 'lar edi (4.3-jadval):
4.2-jadval
Sattorov A.
Karachik V.V.
Oxunov A.
Umarova Sh.
XIM
25
26
15
20
www.ziyouz.com kutubxonasi
XM
27
31
13
20
XX
0
42
10
10
4.3-jadval
Sattorov A.
Sattorov A.
Sattorov A.
Karachik V.V.
Karachik V.V.
Karachik V.V.
Oxunov A.
Oxunov A.
Oxunov A.
Umarova Sh.
Umarova Sh.
Umarova Sh.
XIM
XM
XX
XIM
XM
XX
XIM
XM
XX
XIM
XM
XX
25
27
0
26
31
42
15
13
10
20
20
10
Bu ikki jadvaldagi m a’lum otlar bir xil bo'lishiga qaram asdan,
4.3-jadvaldagi m a’lum otlam i tahlil qilish ancha m urakkab va
noqulay. Bu hollarda, yaxshisi, kesishuvchi so'rovlardan foydalanish m aqsadga muvofiqdir. Bunday so'rovlarning nima uchun
kesishuvchi deb atalishi sizga tushunarli b o ‘lgandir. H aqiqatan ham
sizga kerakli m a’lum otlar yo'llar va ustunlarning kesishgan joyida
hosil b o ‘ladi. Bu turdagi so ‘rovlarni loyihalashda uchta narsaga
e ’tibor berish kerak.
Birinchidan, y o ‘llarning nom lari sifatida qaysi jadval (so'rov)
m aydonlarining nom lari olinadi.
Ikkinchidan, ustunlarning nomlari sifatida qaysi jadval (so'rov)
m aydonlarining nom lari olinadi.
Uchinchidan, qaysi jadvalning (so'rovning) qaysi m aydoni
bo'yicha guruhlanadi.
Shu uch p aram etr aniqlangandan s o 'n g kesishuvchi so'rovlarni
loyihalash m aqsadga muvofiqdir. So'rovni konstruktor yordam ida
yoki to 'g 'rid a n -to 'g 'ri 4.2-rasm dan Перекресньш запросш tanlab
loyihalash m um kin. 4.2-jadval ko'rinishida keltirilgan m a’lum otlarni hosil qilish u ch u n 4.2-rasm dan Перекресний запросш tanlaymiz va natijada 4.53-rasm dagi m uloqot oynasi hosil bo'Iadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ш 1И Ш
Вьйерите таблицу кпи запрос, поля
которь1х необходимо вьвести в
перекрестном загросе.
Для включения гтолей из
нескольких таблиц сначала
создаите обьгчнъй запрос>
содержадий все необходимме поля.
C оддий1
«.}
С_хисоб1
3_nap
3anpocl
3anpoc2
ЗапросЗ
С_гурухли1
r,
j
___
i
f ' Таблицм
|3anpocbi
< HS3S.fi
|С" Bee
Далее >
4.53-rasm.
4.53-rasm dagi З ап р о см bo'lim idan «S_um umiy» nom li so ‘rovni tanlaym iz. Bu so ‘rovda bizga kerakli barcha m a’lum otlar bor.
Д алее> tugm asini bosib keyingi oynaga o ‘tam iz (4.54-rasm). Bu
oynaning Д о с т у п н и е поля darichasidan o'qituvchilar familiyasi
joylashgan «Famil» nom li m aydonni В м б ран н м е п о л я darichasiga
o'tkazamiz. Natijada, 4.54-rasmdagi oynaning quyi qismida «Famil 1»,
«Famil2», «Famil3» va h.k. hosil b o ‘ladi. Bu nom lar tan langan
m aydon nom lari bilan bir xil (hozircha). T anlangan m aydonlar bir
qancha bo 'lish i ham mumkin. Yana Д алее tugm asini bosib keyingi
oynaga o ‘tam iz (4.55-rasm). Bu rasm dagi oynadan u stu n nom lari
joylashgan m aydonni tanlaymiz. Bizning misolimizda bu fakultetlarning nom lari joylashgan «Fak» nomli m aydondir. M aydon
nomi tanlanishi bilan ustunlarga tanlangan m aydon nom i bilan
b o g'liq nom lar beriladi (hozircha). Bu oynadan faqat bitta m ay­
donning nom i tanlanishi mumkin. Д алее tugm asini bosib keyingi
oynaga o ‘tam iz (4.56-rasm). Bu oynaning Ф ун кц и и bo'lim idan
Ч и с л о т tanlaym iz. Bu funksiya tanlangan narsalam ing sonini
hisoblaydi. Bu holda oynaning П оля qism idan qaysi m aydonni
tanlashning aham iyati y o ‘q, chunki har bir m aydondagi qiym atlar
barcha yozuvlarda ishtirok etadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Вьйврите лоля, значежя которьа
будут нспол>>ом»« в качестев
мголовксварск,
Допускжтся вмбор не более трех
лояей.
Вмбвритв nom no порядку
сортироеки д аж л:. H art*»»,
ножно аичдла &*х>г**пъ
ссртиражу
no страиам, 9
затеилогород#.
вьбргншеполя:
Гурух
1_ЖН
2_ЖН
3_ЖН
Суи_ЖН
1_0Н
отнена
яалее>
4.54-rasm.
4.55-rasm.
4.56-rasm dagi oynada Д алее tugm asini bosib keyingi oynaga
0 ‘tam iz. Bu oynada sizdan so'rovning nom i so'raladi. Faraz qilaylik,
u « S _ k esish g an l» b o ‘lsin. Bu oynadan Готово tugm asini bosib,
www.ziyouz.com kutubxonasi
kerakli jadvalni hosil qilamiz (4.57-rasm). Rasm dagi jadvaldan
k o 'rinib turibdiki, bazada 12ta o'qituvchi haqida m a’lum ot mavjud
ekan. H ar bir o ‘qituvchida fakultetlar b o ‘yicha talabalar soni
keltirilgan. Bundan tashqari, «Итоговое..» yangi m aydon hosil
bo'ldi. Bu m aydonda har bir o ‘qituvchiga to 'g 'ri keladigan fakultetlardagi talabalar sonining yig'indisi hisoblangan. Bu m aydonni
s o ‘rov ustasining o ‘zi qo'shib qo'ydi. Agar sizga bu m aydon kerak
b o im asa, uni so ‘rovga nom berish oynasida olib tashlashingiz
m umkin. S hunday qilib, biz kesishuvchi so'rovni so'rov ustasi
yordam ida hosil qilishni ko'rdik. Bu ishni konstruktor yordam ida
ham am alga oshirish m umkin.
i
вьмислемия необходимо
провести для кзжлои йчсики м
пересечении ст^ок и столбцов?
Напртер, иожно вьмислить суиму
эакакв дпя каждого сотрудника
(стопбец) no странам и рвгиоиан
(строка).
Толя:
Фумкции:
Фаиишя
Курс
Поток
Гурух
1_ЖН
2_ЖИ
Вьшиспитъ итогоьое значеже для
каждои сгроки?
3_ЖН
Сум ЖН
Р" Дв.
2_0h
1-“
О т н ек а
|
.1
с Н а за д
|
gsne»>
4.56-rasm.
K onstruktor holatida kesishuvchi so'rovlam i loyihalashni k o ‘rish uchun 4.57-rasm da keltirilgan «S _kesishganl» nom li so'rovni
konstruktor holatida ocham iz (4.58-rasm).
Dem ak, bu ko'rinishdagi so'rovlam i loyihalash uch u n quyidagi
ishlarni am alga oshirish kerak:
1. O ddiy so 'ro v loyihalanadi.
2. G uruhli so'rov hosil qilinadi.
3. З а п р о с m enyusidan П ерекрестн ьш bo'lim i lanlanadi.
Natijada, so 'ro v blankasida П ер екр естн ая т а б л и ц а satri paydo
bo'ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
4. Bu satrdan ochiluvchi m enyu yordam ida kerakli m aydon
uchun satr nomi, u stu n nom i va qiym atlar b o ‘limi tan lanadi (biror
m aydon bo'yicha hisoblashlar olib borilsa, u holda З н а ч ен и е ta n ­
lanadi).
5. Itogovoe znachenie m aydoni h ar doim ham k e ra k b o ‘lmaydi. Agar bu m aydon kerak b o ‘lsa, unga ixtiyoriy nom berish
mumkin.
6. Hosil b o 'lg an so'rovga nom berish va ishga tushirish lozim.
Jn |x j
si* С_кесишган1 : перекрестнмй запрос
XX
Йтоговое 3ij ХИМ ХМ |
Фаиил
19;
19 ...............i...............II
► Ахмедов A.
Буриев A
51
10
i°i1—
|
27 г
Карачик B.B.
34:
Кии Л Н
31
9
Ли Х.Ж.
... 56|....
18 ........ 20 .............
76
Мирзохидова Б
46 .......... i a ..........
54
27
Муминов М.
17
Охунов A
10
37
9
Рахматов Р.
Э9|
28
1.1
9
Сатторов A
10
221
Умарова Ш.
........ 75 _ 36
19
111
Эшмуродов Д
т
| Зались;
1<| < | f~
" Т ►1>*
из 12
4.57-rasm.
1*1 C ке с и ш га н !
;Д
пере кресгн м м запрос
-sld*]
if1
Поле: Фанил
Яия таб/пц»*: С уиу»*1Й
Групповая операция: Группировка
Пврвкресткая таб»М1в:
Сортироека:
Услсвив отбора: Заголоеки столбцое
или: Значе>*1в
(не отображавтся)
Фас
С уму»**
Групгироека
Заголоеки столбцс
Тал коди
С унумии
Count
Значеьпе
Итоговое 5мачеми«
С унумий
Count
Заголоекя строк
н
4.58-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Y angilovchi so ‘rov
Ko‘p hollarda jadval yoki so ‘rovlarning m aydonlaridagi qiym atlarni biror qoida asosida o'zgartirishga to ‘g ‘ri keladi. M asalan,
«J_talaba» nom li jadvalda «1_JN» m aydonidagi qiym atlar yanglish
30 ballik sistem a b o ‘yicha baholangan, vaholanki, ular 20 ballik
sistem ada b o 'lishi kerak edi. Siz uni 20 ballik sistem aga o'tkazmoqchisiz, y a ’ni m aydondagi barcha ballarni 2ga k o 'p ay tirib 3ga
bo'lm oqchisiz. Jadvalning bu m aydonidagi barcha qiym atlarni qaytadan q o 'ld a o ‘zgartirib chiqish juda k o 'p vaqtni oladi (ayniqsa,
yozuvlar soni k o 'p bo'lsa). Bu ishni hisoblovchi so'rov yordam ida
yangi m aydon hosil qilish bilan ham am alga oshirish m umkin.
Ammo u holda jadvalning bu m aydonidagi qiym atlar o'zgarm asdan
qoladi. Bu ishni am alga oshirishning eng qulay va oson yo'li
yangilovchi so'rovlardan foydalanishdir. Buning uchun:
1.
K erakli jadvalni va undagi qiym atlari o 'zgarishi lozim
b o 'lg an m aydonni konstruktor holatida so'rov blankasiga kiritam iz
■ р т н .
.m ix
(4.59-rasm). Bizning misolimizda «J_talaba» nom li ja d ­
ш е :
val va «1_JN» nom li m aydon.
Поток
2. Зап р о с
m enyusidan
гур .ко ди
1_ЖН
О бновление bo'lim ini ta n ­
2_ЖН
laymiz. N atijada, so 'ro v blanз_жн
jJ
kasida О б н овлен и е satri pay­
uu
do bo'ladi.
J
3. Bu satrga m a’lumotПоле: 1 ЖН
lar-ni o'zgartiruvchi ifoda yoziИмя таблицьп Ж талаба
Обновлеиие: П - * Н 1
*2/3
ladi. Bizning misolimizda bu
Условие отбора:
ifoda [l_JN ]*2/3 ko'rinishda
bo'ladi (4.59-rasm).
4.59-rasm.
4. У словие о тб о р а sa­
triga lozim b o 'lg an d a shart ham yozish m um kin. M asalan, 20 dan
ortiq b o 'lg an ballarnigina o'zgartirish kerak bo'lsa, bu satrg a >20
shartni yozish kerak va h.k.
5.
Loyihalangan bu so'rovni asboblar panelidagi
tugm asini bosib ishga tushiram iz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
за п у с к
6. E kranda biz qilayotgan o'zgarishlarni tasdiqlovchi o y -n a
paydo b o ‘ladi. U ndan biz Да (agar o'zgartirishlarga rozi b o ‘lsak)
yoki Н ет (aks holda)ni tanlaymiz.
7. X ohlasak bu so'rovni saqlab qo'yish m um kin (um um an shart
emas, chunki bu turdagi so'rovlar k o ‘p hollarda faqat bir m arta
q o ‘llanadi).
8. Jadvalni, ochib undagi o'zgarishlarni ko'rish m um kin.
S o'rovlam ing bu turi jadvalning biror m aydonidagi qiym atlarni
o ‘zgartirib yoki o'zgartirm asdan, boshqa bir m aydonga k o ‘chirishda ju d a q o ‘l keladi. 4.4-jadvalda so‘rov blankasining О б н о влен и е
satriga yozilgan ifodalar va ularning natijalariga m isollar keltiril­
gan.
4.4-jadval
Natija
Ifoda
"Universitet"
Mos maydondagi barcha qiymatlar «Universitet»ga
o ‘zgaradi
#5/10/50#
Mos maydondagi barcha qiymatlar 10-may 50sanaga o'zgaradi
Da
M antiqiy maydondagi barcha «Net»lar «Da»ga
o ‘zgaradi
[Nom] &"chi"
«Nom» maydonidagi qiymatga «chi» matnni ulab
mos maydonga yozib qo'yadi
[Narxi]*[Soni]
«Narxi» va «Soni» maydonlarining k o ‘paytmasini
hisoblaydi
[Stipendiya]*l,5
Stipendiyani 50%ga oshiradi
Right([Nom],5)
M atnni «Nom» maydonidagi matnlarning oxiridagi
5 ta belgiga almashtiradi.
Y ozuvlar q o ‘sh u v c h i so ‘rovlar
Bu turdagi so ‘rovlar bir jadvalning yozuvlariga boshqa bir ja d ­
valning yozuvlarini q o ‘shishni am alga oshiradi. M a’lum otlar oli-
www.ziyouz.com kutubxonasi
nadigan jadvallar bir nechta bo'lishi ham m umkin. Yozuvlarni
qo'shish deg an d a biror jadvalning bitta yoki bir nechta m aydoniga
boshqa bir jadvalning bir yoki bir n echta m aydonidagi qiym atlar
qo'shilishi tushuniladi. Qiym atlar har doim oxirgi yozuvdan keyin
qo'shiladi. Bir m aydondan boshqa m aydonga qiym atlar k o 'c h irilganda, albatta, bu ikki m aydondagi m a’lum otlarning tu ri bir xil
bo'lishi kerak. Q iym atlari olinadigan jadvallar boshqa fayllarda
(ma’lum otlar bazasida) bo'lishi ham m um kin. Bu holda ikkala fayl
ham bir pay td a ochiq bo'lishi kerak.
Q iym atlam i so'rovlardan ham olish m umkin. Ammo qiym at
oluvchi m aydon, albatta, jadvalning m aydoni bo'ladi. Faraz qilaylik, siz «J_talaba» nom li asosiy jadvaldan foydalanib, yangi bir ja d ­
val hosil qilm oqchisiz. Bu yangi jadval talaba kodi, talabaning familiyasi va birinchi oraliq nazoratdan olgan ballaridan iborat
b o 'lg an u c h ta m aydondan tashkil topgan bo'lsin. M azkur jadvalni
loyihalashni bilasiz. Jadval m aydonlarining turi «J_talaba» nom li
jadvalning m os m aydonlari kabi bo'ladi, ammo nom lari ixtiyoriy
bo'lishi m um kin. Faraz qilaylik, bu yangi jadvalning nom i
«J_yangi», m aydonlari mos ravishda «T ai_kodil», «Tal_fam » va
« l_ jo r_ n a z» bo'lsin.
Bu yangi jadvalning m aydonlaridagi qiym atlam i «J_talaba»
nom li asosiy jadvalning mos m aydonlaridan hosil qilish uchun:
1. S o'rov blankasini konstruktor holatida ochamiz.
2. Добавление таблици oynasidan «J_talaba» nom li jadva
tanlaym iz va bu oynani yopamiz.
3. Zapros m enyusidan Добавление bo'lim ini tanlaym iz. N ati­
jada, ek ra n d a Добавление oynasi paydo bo'ladi (4.60-rasm). O chiluvchi m enyudan yozuvlari hosil qilinayotgan jadvalni tanlaym iz.
Bizning m isolim izda u «J_yangi» nom li jadval. Agar hosil qilinadigan (qabul qiluvchi) jadval va qiym atlari olinadigan (uzatuvchi)
jadval bitta m a’lum otlar bazasida bo'lsa, u holda B текухцей базе
даннмх, ak s holda B другой базе данних holatlari o'rnatiladi.
OK tugm asini bosib, bu oynani yopamiz. Natijada, so 'ro v blankasining p astk i qismi o'zgaradi va Добавление nom li yangi satr
paydo b o 'lad i (4.61-rasm).
4. U zatuvchi jadvaldan («J_talaba») kerakli m aydonlarni so'rov
blankasiga tushiram iz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
_U2Si
- Добавление записей в таблицу
ок
имя таблицьп
Отмена
(• в текушей
в другой ба:
ипч фзй«а;
Таблица1
Таблица2
ТаблицаЗ
4.60-rasm.
§=р Запрос4 : запрос на добавпение
'
Фак_коди
Kypc
Поток
p
3
Г y p КОДИ
1_ЖН
z i
Поле:
№1Я таб/wnbi:
Сортировка:
Добав.пение;
Условие отбора:
или:
1
жн
Тал коди
Ж талаба
Фамилия
Ж талаба
Ж талаба
Тал коди1
|Ж^янги.*
■t i i ■
|Тал фам
1 жор наз
Тал фам
1 жор наз
—
_
.............
*
,13-1
.......... ± 1 ...
4.61-rasm.
5. M os m aydonlarning Д об авлен и е satriga kursom i o 'm atib,
ochiluvchi m enyud an qabul qiluvchi jadvalning («J_yangi») mos
m aydonlam i tanlaym iz.
6. Hosil b o 'lg a n so ‘rovni I.. *.J З а п у с к tugm asi orqali ishga tu shiramiz. S o'rovni saqlab qo'yish m um kin (um um an shart emas).
A gar so'rov saqlanib qaytadan ishga tushirilsa, yangi yozuvlar oldingi yozuvlam ing e n g oxiridan boshlab y a n a qo'shiladi.
7. «J_yangi» jadvalni ochib, so'rovning natijasini k o 'rish m um ­
kin (4.62-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ж
I a
ян ги : таб яи ц а
Тал_коди1
Тад_фам
Д И
-<□1x1
j 1_д®р__наз [ |
jj г * — »
1 Акрамов X
2 Алиджоноб Л
7'
3 Бердиев Ф
г Н
4 Боситхонов Б
\2 Ш
5 Ж ураев A
яф
7Ш
6 Журакулов A
9 1|
7 Каримов 3
51111
8 Махмудов A
7 рШ
9 Нурматов К
о шк
1 0 Рузиқулов Ш
IB
1*
: i Запись: H I « | Г
1 ►1 м !►*! и з 5 0 2
I
I
►
I
i
4.62-rasm.
Yangi jadvalni hosil qilishda shartlardan ham foydalanish
m umkin. M asalan, sizga birinchi joriy nazoratdan 10 balldan yuqori
ball to 'p la g a n talabalarning ro ‘yxati kerak. U holda mos m ay d o n ­
ning У словие о тб ора satriga kerakli shartni yozing (shartli
so'rovlardek).
Yo‘q o tu v ch i s o ‘rovlar
Yo‘qotuvchi so ‘rovlar jadvallarning (so'rovlam ing) ayrim (bar­
cha) yozuvlarini y o ‘qotish uchun qo'llanadi. Jadval yozuvlarini
y o ‘qotishda juda ehtiyot bo'lish kerak, chunki jadvalni qaytadan
tiklab b o ‘lm aydi. Jadvalning yozuvlarini y o 'q o tish d an oldin har
ehtim olga qarshi undan nusxa olib q o ‘yish m aqsadga muvofiq.
Agar siz qilayotgan ishingizga ishonch bilan qarasangiz, bu shart
emas.
Jadval yozuvlarini yo'qotish deganda nim ani tushunish kerak.
O datda, jadvalning qaysidir m aydonidagi (m aydonlaridagi) biror
shartni qanoatlantiruvchi yozuvlar sizga k erak emas, y a ’ni ularni
jadvalda saqlab turishga hojat y o 'q. M aydonning shu shartni
qanoatlantiruvchi barcha yozuvlarini olib tashlash jadval yozuvlarini
y o'qotish deb tushuniladi.
M asalan, sizning m a’lum otlar bazangizda barcha kurs talabalari
haqida m a’lum ot bor deb faraz qilaylik. Ammo o 'q u v yilining oxi-
www.ziyouz.com kutubxonasi
riga borib bitiruvchi kurslar o'qishni tam om lab ketishadi. Endi ular
haqidagi m a’lum otlarni bazada (jadvallarda) saqlab turishga ehtiyoj
y o ‘q. Dem ak, mos jadvalning kursni aniqlovchi m aydonidan kursi
4ga (ayrim universitetlarda 5ga) teng bo 'lg an barcha talabalar
haqidagi m a ’lum otlarni (yozuvlarni) jadvaldan y o ‘qotish kerak.
Yana bir misol. Faraz qilaylik, sizda kutubxonadagi kitoblar
b o'yicha m a’lum otlar bazasi yaratilgan. Ammo k u tubxonada sh u n ­
day kitoblar uchrashi m um kinki, undan hech kim foydalanm aydi
(har xil sabablarga k o ‘ra). A gar bu kitoblar kutubxona fondidan
olib tash lan g an bo'lsa, siz ham m a’lum otlar bazangizdan bu k ito b ­
lar haqidagi m a’lum otlam i olib tashlashingiz kerak. Bu va bunga
o 'x sh ash m asalalarda yo'qotuvchi so'rovlardan foydalaniladi.
Biz yuqorida foydalangan «J_talaba» nom li asosiy jadvalda bir­
inchi va ikkinchi kurs talabalari haqida m a’lum ot kiritilgan. Faraz
qilaylik, bizga 2-kurs talabalari haqidagi m a’lum ot kerak emas,
y a ’ni ularni bu jadvaldan olib tashlash kerak. Bu m asalani hal qiluvchi yo'q o tu v ch i so'rovni loyihalashni ko'ram iz. Buning uchun:
1. H ar ehtim olga qarshi «J_talaba» nom li jadvaldan nusxa olamiz (um um an bu shart emas). Bu yangi jadvalning nomi
« J_ talab al» bo'lsin.
2. K onstruktor holatida yangi so'rovni loyihalaym iz va so'rov
blankasiga « J_ talab al» jadvalini kiritam iz (4.63-rasm).
.JS lx J
Тал_коди
Фамилия
Фак_коди
Курс
л !
Lu j
Поле; Ж талаба1.*
Имя таблицьп Ж талаба1
Удаление: Из
Усповие отбора:
или:
A
Курс
Ж талаба!
Условие
г\
■V
Г
►
www.ziyouz.com kutubxonasi
3. Pole satriga «J_ talab al» jadvalidan yulduzchani (*) sudrab
tushiramiz.
4. Keyingi m aydonga «Kurs» nom li m aydonni olib tusham iz.
5. Zapros m enyusidan У даление bo'lim ini tanlaym iz. Natijada,
so'rov blankasining pastki qism ida У даление nom li yangi satr
paydo b o ‘ladi. Bu satrdagi birinchi m aydonda И з va ikkinchi m aydonda У словие so ‘zlari paydo bo'ladi.
6. «Kurs» m aydonining У словие отб ора satriga 2 ni yozamiz.
I *1
7. S o‘rovni i_±J zapusk orqali ishga tushiram iz. N echta yozuv
yo'qotilm oqchiligi va bunga sizning roziligingizni so ‘rovchi oyna
ekranda paydo b o ‘ladi. U ndan Даш tanlasangiz shartni qanoatlantiruvchi barcha yozuvlar jadvaldan yo'qotiladi.
8. « J_ ta la b al» nom li jadvalni ochib bunga ishonch hosil qilishingiz m um kin.
Yuqoridagi m isolda shart
bitta m aydonga q o ‘yilgan, vaholanki, shartlarni bir paytda
bir nechta m aydonga ham
qo'yish m um kin va bu shartlar
курс
m
OR
yoki AND k o ‘rinishida
Поток
b
o
‘lishi
ham m um kin.
Гур_коди
A gar asosiy jadval bilan
1_ЖН
2 ЖН
JlJ
m a’lum otli jadvallar birga k o ‘p
aloqa orqali b o g ‘langan b o ‘Isa
4.64 —rasm.
(4.64-rasm) quyidagi hollar yuz
beradi.
1. A gar aloqaning bu turida К аскад н ое у д а л е н и е связанньпс
за п и с ей holati o 'm a tilg a n b o ‘lsa, «J_ fak l» jadvaldan birorta yozuvning y o ‘qotilishi « J_ talab al» jadvaldagi shu yozuv bilan bog'liq
b o 'lg an barcha yozuvlam ing yo'qotilishiga olib keladi.,
2. A gar aloqaning bu turida К аскад н о е у д а л е п н и е с в я за н ньгх зап и сей holati o ‘rnatilm agan b o ‘lsa, u holda A ccess « J_ fa k l»
jadvaldagi yozuvlarni y o ‘qotishga y o ‘l q o ‘ymaydi.
Shunday qilib, biz bu bobda so'rov turlari va ularni loyihalash
usullari bilan tanishdik.
www.ziyouz.com kutubxonasi
M ahsulotingizni bozorgir qilish
uchun chiroyli jihozlardan foydalangansiz. Ma lumotlarni bozorgir qilish
uchun A ccessda formalardan foydalaniladi.
Vbob. FORM ALAR
Biz 4-bobda so‘rovlam i loyihalash, jadval va m avjud so'rovlardan yangi so'rovlarni hosil qilish bilan tanishdik. U m um an A ccessni sh u bilan yakunlasa ham b o 'la r edi, chunki biz jadvallar
yordam ida ixtiyoriy ko'rinishdagi m a’lum otlarni hosil qilish va
saqlashni bilamiz. X uddi shuningdek, mavjud m a’lum otlardan
keraklilarini so'rovlar yordam ida ajratib olish va ularni chop etishni
ham ko'rdik. Ammo jadvallarga to 'g 'rid a n -to 'g 'ri m a’lum ot kiritish
va so'rovlar yordam da ularni tahlil qilish foydalanuvchi uchun har
doim ham qulay emas, ayniqsa, A ccess bilan tanish bo'lm ag an foydalanuvchilar uchun m a’lum noqulaychiliklar paydo bo'ladi.
M a’lum otlar bazasidan foydalanishda form aning roli beqiyosdir.
U m um an, form alar m a’lum otlarni kiritish va ularni foydalanuvchiga
qulay ko 'rin ish d a tasvirlash uchun ishlatiladi. Form aning boshqa
qulayliklari bilan sizni uni o 'rganish jarayonida tanishtirib boramiz.
Form alarni siz hayotda k o ‘p uchratgansiz. O 'qish jarayonida
biror bir so'rovnom ani (anketani) to'ldirishga to 'g 'ri kelgan, o 'q ish ga yoki ishga kirish jarayonida shaxsiy varaqalar to'ldirgansiz. Shularning o 'z i form adir. 1-bobda keltirilgan 3-m isol ham form aga m i­
sol b o 'la oladi. M isoldan ko'rinib turibdiki, form aning har bir elem enti ikki qism dan iborat ekan. U ning birinchi qism ida nim ani
yozish kerakligi ko'rsatilsa (masalan, familiyasi), ikkinchi qism ida
esa fam iliyaning o 'zi yoziladi. Form a shu ko'rinishdagi elem entlardan tashkil to p g an bo'ladi. E lem entlam ing soni n echta bo'lishi
odatda, q o 'y ilg an m asalaga va form ani tuzuvchisiga bog'liq. M uhimi, sizga kerakli barcha elem entlar ak s etsa, bas.
Y uqorida ta ’kidlaganim izdek, form ani jadval yoki so'rov uchun
qurish m um kin. Form ani qurish uchun m a’lum otlar bazasi oynasi­
dan (2.4-rasm yoki 2.5-rasm) forma bo'lim ini tanlaymiz. Bizda
www.ziyouz.com kutubxonasi
hozircha form a b o ‘lm agani uchun bu oyna b o ‘sh (5.1-rasm). Bu
oynadan С оздать bo'lim ini tanlaymiz. Natijada, 5.2-rasm dagi m uloqot oynasi paydo bo'ladi. M azkur oyna ikki qism dan iborat
bo'lib, uning yuqori qism ida formani nim a yordam ida qurish
tanlansa, pastki qism ida esa nim aga (jadval yoki so ‘rov) qurish
tanlanadi. Bu qism dagi ochiluvchi m enyuda m a’lum otlar bazasidagi
barcha jadval va so'rovlarning ro'yxati keltiriladi.
5.1 -rasm.
Новая
шт
Ф орма
Конструкто|
А вто м атическое создание
формь! нэ основе
вь|браньь 1Х полей.
Автоформа: в столбец
/^ то ф о р м а : лен точная
Лвтоформа: табл ичная
^иаграмма
Сводная таблица
I..
Вь1б е р и т © в к а ч е с т в е
и с т о ч н и ка даннь1Х та б л и ц у
или запрос:
3
Ж талаба1
Ж укит
Ж .ф а к
Ж _фак1
Ж янги
3_пар
ЗапросЗ
С гу р у х л и !
www.ziyouz.com kutubxonasi
■Ж!
M azkur oynaning yuqori qism ida keltirilgan b o ‘lim larning
m azm uni quyidagicha:
Konstruktor - form ani konstruktor yordam ida qurish.
Master form - formani forma ustasi yordam ida qurish. Bu holda
maxsus programme ishlaydi va avtomatik holatda siz tanlagan jadval
yoki so‘rovga forma qurib beradi. M aster bilan siz jadvallami va
so‘rovlarni loyihalashda ham tanishgansiz.
Avtoforma: в столбец, Avtoforma: ленточная, Avtoforma:
табличная - hollari bir xil bo'lib, ular form aning elem entlarini
qaysi ko'rinishda tasvirlash bilan farqlanadi (ustun, tasm a va ja d ­
val). Bu holda ham formani qurish uchun m axsus program m a (usta)
ishlaydi.
Diagramma - bu holda tanlangan jadval yoki so‘rovga diagram m a (gistogram ma, grafik va h.k.) quriladi. Bu hoi Excel program m asi kabidir.
Сводная таблица - bu hoi ham Excel kabidir. Excel program m asi bilan tan ish foydalanuvchilar uchun bu hoi ham qiyinchilik tu g ‘dirm aydi. Shuning uchun ham bu ikki holga kitobda
alohida to ‘xtab o ’tilmaydi.
5.1-rasm dagi Создание формм в режиме конструктора va
Создание формм с помоцью мастера b o ‘limlari mos ravishda
5.2-rasm dagi Konstruktor va Master form b o ‘limlari bilan bir
xildir. Agar sizga shulardan birortasini tanlash kerak b o ‘lsa, 5.2rasm dagi m uloqot oynasini ochishga ehtiyoj tug'ilm aydi. Windows
sistem asida bir ishni bir necha xil usulda bajarish m um kinligini bilasiz.
Forma qurishning e n g oson yo‘li bu Master formdir. Bu usul
form a qurishda hali tajribasi bo‘lm agan foydalanuvchilar uchun
ju d a qulaydir. Form a qurishni shu usulni o ‘rganishdan boshlaym iz.
5.1. Master form yordamida formalar hosil
qilish
Buning uchun 5.2-rasm dagi m uloqot oynada Master form ni va
misol uch u n «J_talaba» nom li jadvalni tanlaylik. OK tugm asini
bosib keyingi m uloqot oynasiga o ‘tamiz (5.3-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
Bu oyna sizga tanish. Jadvallam i (3.2-rasm) va so'rovlarni
(4.19-rasm) master yordam ida loyihaiashda bu kabi m uloqot oynalari bilan ishlagansiz. Bu oynada biz tanlagan jadval va u n g a mos
m aydonlam ing ro'yxati hosil bo'ladi. A gar jadval (so‘rov) nom ini
tanlashda yanglishgan bo'lsak, bu oynaning Таблиць! и Записи
bo'lim idagi ochiluvchi m enyudan boshqa jadval (so‘rov) nom ini
tanlashim iz m um kin. Natijada, biz tanlagan jadvalga (so‘rovga) mos
m aydonlar nom larining ro'yxati Доступние поля darichasida hosil
bo'ladi. Bu darichadan forma uchun kerakli b o 'lad ig an barcha
m aydonlam ing nom lari ketm a-k et tanlanib, ular Вибранние поля
darichasiga o'tkaziladi. Buning uchun > ! yoki ШШ tugm alaridan
foydalaning. Biz hozircha barcha m aydonlarni tanlaym iz va Далее
tugm asini bosamiz. Natijada, keyingi oynaga o'tam iz (5.4-rasm). Bu
oynadan form aning ko'rinishi, aniq ro g 'i form ada elem entlam ing
qay tarzda joylashishi aniqlanadi. Hozircha в один столбец holatini tanlaym iz. Q olgan hollarini o'zingiz tanlab form aning tuzilishini ko'rishingiz m umkin. Bu ish siz uchun qiyinchilik tu g ‘dirm aydi. A gar shu paytgacha biror xatolikka yo'l q o 'y g a n bo'lsak,
uni Назад yoki Отмена tugm alari orqali qaytib tuzatishim iz m um ­
kin. Ayrim hollarda m aydon nom laridan kerak em aslarini tan lash i­
miz yoki ayrim lari qolib ketishi m umkin. Bu hollarda yuqoridagi
tugm alardan foydalaniladi. A gar barcha ishlarimiz to 'g 'r i bo'lsa,
Далее tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz (5.5-rasm).
С оздани е ф орм
Вь)6врите гюпя для формм.
Допусхается вь»бор нескольких таб/wu; или
. залросое.
Табпиць! и sanpocw
{Т абя иц а: Ж _ т а л а б а
Двп-упиьтполя:
S
^брайнь»поля;
www.ziyouz.com kutubxonasi
[ШШШШЯШИЯШвШШШШЯЯЯШШШШВШШШкЗШ^
Вмбвритввнешнийвидформь*:
С* ;r одии столбец
; i
аенточньй
£а6личнь«и
вьроенеиньм
Отмена j
<Цаэад | Далее > {
Coroeo
5.4-rasm.
Диффузнь 1Й
М еж дународн ь 1Й
Н аж д ач н ая бумага
0 ф и ц и а л ьн ь 1Й
Промьлиленнь 1Й
Рисовая бум ага
Рисунок Суми
С тан д ар тн ь|й
Отмена
}
< Назад
I
Далее >
I
Qo t o b o
5.5-rasm.
Bu oynada form aning tashqi ko'rinishi (bezagi) aniqlanadi. Undan o'zim izga yoqadiganini tanlab keyingi oynaga o'tam iz. Bu
oyna bizdan form aning nom ini so'raydi. Kerakli nom yozilgandan
so 'n g (bizning misolim izda form aning nom i «F_talaba» bo'lsin) Готово tugm asini bosib form ani hosil qilamiz (5.6-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
Forma bo‘yicba harakat
5.6-rasm dagi form aga e ’tibor bering. U nga jadvaldagi barcha
m aydon nom lari kiritilgan. Bu nom lar vertikal holatda jadvaldagi
k etm a-k etlik b o ‘yicha joylashgan. Har bir nom ning qarshisida
im ing qiym ati keltirilgan. Form aning m uhim jihatlaridan biri shundaki, uning har bir sahifasida jadvalning bitta yozuvi joylashgan,
y a ’ni undagi barcha elem entlar bitta obyektga tegishli. Bu
m a’lum otlarni tahlil qilishda va yangi m a’lum otlar kiritishda m uhim
rol o'ynaydi.
SI3 сР_талаба : Форма
• 10 • I • 11 • I ■12 • i • 13
1
форИЬ!
Область даннь!х
HL З в Г О ЛОВОК
Тал_» оди
1 .........1.. .........Г.......“ “
|Тал_коди
2_ОН
J
срами[лия
“ |Фамилия
d_UH
Ф ак
JOaK коди
ЯН
Курс
|КУРС
•Пото»
|Поток
Укитуи
I
|2_ОН
. ,г
ЧИ
В илш I
L Гтнпп
- 1
|В И Л _ К 0 Д И
lo T ^ n iu n u e 1'
.
И_жн
|Уки_коди
1
Л
|1-Ж Н
;2_ЖН
|2_ЖН
|Э_ЖИ
- |э _ ж н
|1_ОН
| -°н
1
|-------I
---------
li
~гГ
5.6-rasm.
Form aning elem entlari b o ‘yicha ham harakatlanish m um kin.
Buning uchun quyidagi tugm achalardan foydalanish lozim (5.1jadval).
Form ada bir yozuvdan boshqa bir yozuvga (sahifaga) ham
o ‘tish m um kin. Buning uchun form aning eng pastki qism ida (3aпись satrida) joylashgan tugm achalardan yoki PageUp, PageDown
tugm achalaridan foydalanish m um kin (5.2-jadval).
www.ziyouz.com kutubxonasi
5 .1-jadval
H arakat
Keyingi maydonga (agar Tab tugmasi eng
oxirgi elementda bosilsa, keyingi sahifaga
o'tiladi)
Oldingi maydonga
Keyingi maydonga
Oldingi maydonga
Birinchi maydonga
Oxirgi maydonga
|
Tugm acha
Tab
Shift+Tab
4 yoki -»
T yoki <—
Home
End
Tugm acha
PageDown
PageUp
iij
J j
Jd
►П
►*l
1 ... .......
Ш
5.2-jadval
H arakat
bir sahifa oldinga o'tish
bir sahifa orqaga o'tish
birinchi sahifaga o'tish
bitta sahifa orqaga o'tish
bitta sahifa oldinga o'tish
oxirgi sahifaga o'tish
yangi m a’lumot kiritish uchun formaning oxirgi
bo'sh sahifasiga o'tish
Sahifaning nomeri. Bu joyga ixtiyoriy nomerni
yozib va Enter tugmasini bosib, shu noraerli
sahifaga o'tish mumkin.
Form a elem entlari bo'yicha harakatlanishning eng oson y o ‘li
bu sichqonchadir. Sichqoncha kursorini ixtiyoriy elem entga olib
kelib, uning chap tugm asini bir m arta bosish yetarli.
Form a va uning elem entlari bo'yicha harakatlanishni bilganim izdan so'ng, u ning ixtiyoriy elem entiga o'zgartirish kiri-tishim iz
m umkin. Buning uch u n form aning kerakli sahifasiga o'tam iz va
qiym ati o'zgarishi kerak bo 'lg an m aydon nom ini tanlaym iz. Kursor
qiym atlar m aydonining ichida bo'ladi. Ixtiyoriy o'zgartirishlarni
kiritamiz. Biz qilgan o'zgartirishlar shu ondayoq mos jadvalning
mos m aydonida o 'z aksini topadi. X uddi shuningdek, jadvaldagi
o'zgartirishlar ham form ada aksini topadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Forma sahifasida joylashgan b a ’zi elem entlarning qiym atlar
m aydonida ^ ochiluvchi m enyu belgisi paydo b o ‘ldi. Bu nimani
anglatadi? A gar siz jadvalni loyihalash jarayonida М астер п од стан овок dan foydalangan bo'lsangiz, form aning m os elem entida bu
belgi paydo bo'ladi. Forma elem entlariga qiym atlar berishda undan
foydalanish m um kin va bu m a’lum otlam i kiritishni tezlashtiradi.
Forma yordam ida jadvalga yangi yozuvlar ham kiritish m um ­
kin. Buning uchun eng oxirgi b o 'sh sahifaga o'tam iz va form a e le ­
m entlariga m os qiym atlam i kiritamiz. Oxirgi elem entga mos qiy­
m atlar kiritib bo'lganim izdan so'ng, Tab tugm asini bosib keyingi
b o 'sh sahifaga o'tishim iz bilan, biz kiritgan m a’lum otlar mos ja d ­
valda saqlanadi.
F orm aning e n g q u la y jih a ti ja d v a l elem en tlarin i tahrirlash
va unga y a n g i y o zu v la r k iritish dadir.
Agar siz form aning yangi sahifasini to'ldirish jarayonida xato
yozganingizni sezib qolsangiz, uni tezda y o 'qotish m um kin. Buning
uchun П р а в к а => В осстановить текугцее п ол е и л и зап и сь
(Ctrl+Z) m enyusini tanlang. Shu sahifadagi barcha m aydonlar tozalanadi. X uddi shuningdek, xotirada saqlangan biror sahifani (jad­
valning yozuvini) butunlay yo'qotish uchun shu sahifada tu rg an
holda П р а в к а m enyusidan У далить зап и сьш tanlang.
5.2. A vtofonna yord am id a form alar b o sil q ilish
Jadval va so'rovlarga forma qurishning eng oson y o 'li A b t o ф opм adir. Buning uchun kerakli jadvalni yoki so'rovni tanlaymiz.
Faraz qilaylik, «S_oddiyl» nomli so'rov bo'lsin. Buning uchun:
1. M a’lum otlar bazasi oynasidan so'rov bo'lim iga o'tam iz va
«S_oddiyl» nom li so'rovni belgilaym iz (5.7-rasm).
2. В став ка m enyusidan А втоф орм аш tanlaymiz. N atijada,
«S_oddiyl» nom li form a hosil bo'ladi (5.8-rasm).
Bu form adagi deyarli barcha elem entlar sizga tanish. Jadval
yoki so 'rovga avtoform a yordam ida forma qurishni asboblar panelidagi ^ %i Н овьш о б ъ ект tugm asidagi ochiluvchi m enyudan
тоф орм а bo'lim ini tanlab ham am alga oshirish m um kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ab-
ш ш ж w a rn -СД Открьггь ^
Конструктор |jp Соэдаггь X
Объекть»
—
:j
|
Фамилия
Создание запроса с n o
Kypc
G
С_кесишган1
П о то к
n
Гурух
1
m
m
j
e
С_хисоб1
........... ...........
:
<~t>„ , ,
^ 4 • -j
г р уп пь!
m
w
i
С_умумий
Ш
ЗапросЗ
• tjO H
Xl
Запрос4
2_О Н
■S’ !
Запрос5
з_он
С_гурухли1
m
С_гурухли2
m
С_гурухлиЗ
Ш
~П
2_Ж Н
3_пар
Запрос2
А кра м ов Х
1_ЖН
e
■&!
ш т
\ -
Ш И ЯШ Ш .
Тал _код и
Созлание запроса в pe*
I
3_Ж Н
ян
Укитувчи
Вилоят
1<1 <1Г
Запись:
5.7-rasm.
Ушжент ш.
33
i" ’ ■м!**•! 502
5.8-rasm.
Jadval yoki s o ‘rovlarga forma qurishning yana bir oson yo'li
5.2-rasm dagi oynadan А втоформа: в стодбец, А втоф орм а: д ен точная, А втоф орм а: таб л и ч н ая b o ‘lim iaridan birini tanlab va
forma qurilishi kerak bo'lgan jadval yoki so ‘rovni ko 'rsatish d an
iboratdir. M a’lum otlar bazasidan biror jadval yoki so'rovni tanlab
har bir holni sinab ko'ring. Shunda form a elem entlarining joylashishi haqida sizda ta s a w u r hosil bo'ladi.
Biz loyihalagan 5.6-rasm dagi yoki 5.8-rasm dagi form alarga
e ’tibor qaratsak, ularning ko'rinishi ju d a sodda. V aholanki formaning sahifalariga rasmlar, grafiklar, turli ranglar, q o ‘shim cha m a’­
lum otlar, har xil hisoblashlar uchun yangi elem entlar va h.k.
qo'shish m um kin. X uddi shuningdek, forma elem entlarini joylashish ketm a-ketligini, yozuvlarning ranglarini, m aydonlarning
chegaralarini va h.k. o'zgartirish m um kin yoki bir so ‘z bilan aytganda, ularni form atlash mumkin. X ohlasak usta yordam ida emas,
o'zim iz x o hlagandek loyihalashimiz m um kin. Bu ishlarni am alga
oshirish uch u n A ccessda juda katta im koniyatlar mavjud. Sizga
m a’lumki, A ccessning har bir obyekti (jadval, s o ‘rov, forma va h.k.)
ikki xil holatda bo'lishi m umkin. K onstruktor holatida obyekt loyihalansa, jadval yoki so ‘rov holatida m a ’lum otlar kiritiladi yoki
www.ziyouz.com kutubxonasi
k o ‘riladi. Form a ham bundan m ustasno emas. Form ani ham k o n ­
struktor holatida o'zim iz xohlagandek loyihalashim iz m umkin,
forma holatida esa undagi m a’lum otlarni ko'rish im koniyatiga ega
bo‘lamiz. Y uqorida k o 'rg an formani A ccess bizning ayrim xohishlarimizni e ’tiborga olib loyihaladi va forma holatida taqdim etdi.
Endi form ani konstruktor yordam ida Ioyihalashni k o ‘raylik.
5.3. K o n stru k to r y ordam ida form alar h o sil
qilish
Form alarni loyihalashning eng m ukam m al y o ‘li bu konstruktordir. Boshlanishida bu usul m urakkabga o 'xshab k o ‘rinsada, siz
o'zingizga yoq q an ko'rinishdagi m ukam m al form ani qurish im koniga egasiz. Form alarni konstruktor yordam ida qurishni quyidagidan boshlaymiz:
5.2-rasm dagi oynadan:
1. К о н стр у кто р ш tanlang.
2. В м берите в кач естве и сточ н и ка д а н н и х таб л и ц у или
зап р о с bo'lim idagi ochiluvchi m enyudan «J_talaba» nom li jadvalni
tanlang.
3. OK tugm asini bosing. Natijada, ekranda konstruktor oynasi
paydo b o ‘ladi (5.9-rasm).
-Ю1 *1
Q M icrosoft A cce ss
j Файя Праека g m
;Э ’ | В
Встзека Формат Сереис Окно £правка
Qi
ffifrj
ф оем а
- I
^ а-1 e V • !% . j S 5* •*2 •ЙР © 'Я* ® .•
® Р I S - i B i i g J i i \ о 5S
•
•
Ж
К
н
|
j^ - : Л
J
Область даIHHbIX
_ E E ........... 1 .............
Тал_коди
Фамилия
Фак_коди
Kypc
Поток
1
2
(Конструктор
•;
- Ш xl
5Е Ф о р м а ! : Форм а
\
I-
j
www.ziyouz.com kutubxonasi
*1
1
▼j
[
1
’NUMj
Bu oyna (5.9-rasm) MS Office tarkibiga kiruvchi program malarning oynalaridek ko‘rinishga ega bo‘lib, undagi ko'pgina elem entlar
bilan siz tanishsiz. Xususan, programma nomi joylashgan satr (sarlavha satri), menyu satri (bu satrda joylashgan m enyulam ing tarkibi
qaysi holatda bo'lishiga qarab o'zgarib turadi). Asboblar panelidagi
ayrim asboblar siz uchun notanishdir. Ular bilan yo‘l-y o ‘lakay tanishib
boramiz. Kerakli asboblar panelini o'm atish yoki kerak emaslarini olib
tashlash uchun Вид m enyusining П анели инструм ентов bo'lim idan
foydalaniladi.
Form alarni loyihalashda siz uchun doim kerak b o ‘lib turadigan
panellar quyidagilardir:
> К о н стр у кто р ф орм - 5.9-rasm da birinchi (yuqoridan) a s ­
boblar paneli.
> П ан ел ь эл ем ен то в - 5.9-rasm da o 'rta d a g i asboblar paneli.
> Ф орм ат (ф орм а/отчет) - 5.9-rasmda pastki asboblar paneli.
5.9-rasm ga e ’tibor qaratsangiz unda siz «J_talaba» nom li ja d ­
valning m aydonlari joylashgan darichani ko'rasiz. Siz form ani loyi­
halashda qaysi jadvalni (so'rovni) tanlagan bo'lsangiz shu
o byektning m aydonlari ro'yxati paydo b o ‘ladi. A gar form ani loyi­
halash jarayonida bu daricha sizga vaqtincha kerak bo‘lmasa, uni
chekkaroqqa surib qo'yishingiz mumkin. U sizga butunlay kerak
bo'lm asa yoki aksincha, formani loyihalashda ek ran d a ko'rinm asa,
asboblar panelidagi ^ С писок п олей tugm asini bir m arta bosib
uni olib tashlash yoki o 'rn atish mumkin.
К о н тр у кто р ф орм panelidagi ayrim asboblar bilan tanishtirib
o'tam iz.
^
Bu tugm acha yordam ida formani bir holatdan boshqa
holatga o ‘t-kaziladi. M asalan, konstruktor holatidan forma holatiga.
Bu tugm a yonidagi ochiluvchi m enyudan kerakli holat tanlanadi.
G iperm urojaat. Bu tugm a yordam ida A c­
cessning oldingi versiyalarida bu tugm acha yo‘q.
2C Панельэлементов
D
,
,
, ,
,
Bu tugm a bosilganda asboblar panelidagi
П ан ел ь эл ем ен тов paydo bo'ladi yoki y o ‘qoladi.
Bu tugm a bosilganda
stilini (dizaynini) o 'zgartirish mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
ochiq
form aning
Bu tugm a yordam ida program m a (modul)
yozish oynasi ochiladi.
Bu tugm a yordam ida A ccess dagi ixtiyoriy
obyektning xossasini k o ‘rish (o'zgartirish) m umkin.
Построигь... g qu tugm a yordam ida form ulalar yozishni avtom atlashtirish m umkin. Bu bilan siz yuqoridagi boblarda tanishgansiz.
f |J Q kJ o 6aStiflartfcw M a’lum otlar bazasi oynasini aktivlashtirish.
\цр Создзть объект
h.k.) hosil qilish.
A ccess da yangi obyekt (jadval, so'rov va
M a ’lu m o tla r o y n asi
M a’lum otlar oynasi (5.9-rasm) hozircha «Form al» nom i bilan
ataladi (forma saqlanganda aniq nom beriladi va bu nom
m a’lum otlar oynasining sarlavha satrida hosil bo'ladi). O ynada gorizontal va vertikal chizg'ichlar mavjud. A gar ular ekranda
ko'rinm asa yoki sizga kerak bo'lm asa, Вид m enyusining Л и н ей ка
bo'lim idan o 'rn atish yoki
olib tashlashingiz m umkin.
U m um an m a’lum otlar oy­
nasi beshta qism dan iborat
(5.10-rasm):
Заго л о во к va п р и м ечение ф о р м м - bu qism lar doim birgalikda b o '­
ladi. В ерхний va Н и ж ний колонтитул1аг ham
birgalikda
bo'ladi.
Har
doim bo'lishi kerak bo'lgan
m aydon
О бласть
AaHHbixdir. Agar sizga b i­
ro rta bo'lim kerak b o 'l­
masa yoki uni o'rnatish
kerak
b o ‘Isa
(Область
AaHHbixdan boshqasi), Вид m enyusining mos bo'lim laridan foydalanib bu ishni am alga oshirish mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Form aning qaysi qismi aktiv bo'lsa, shu bo'lim ning sarlavhasi
qora ran g d a b o ‘ladi. Siz bajarayotgan barcha ishlar shu b o ‘lim da
am alga oshadi. Boshqa qism ni aktivlashtirish uchun u n in g sarlavhasini yoki sarlavhasi qarshisidagi vertikal lineykada joylashgan
to'rtb u rch ak n i sichqonchaning chap tugm asi bilan bir m arta bosish
yetarli. Form ani aktivlashtirish uch u n gorizontal lineykaning
boshida joylashgan to ‘rtburchakni sichqonchaning chap tugm asi
bilan bir m arta bosish yetarli. N atijada, to'rtb u rch ak n in g o ‘rtasida
qora n u q ta paydo bo'Iadi. 5.10-rasm da forma aktiv holatda.
Forma konstruktor holatida b o 'lg an d a barcha qism lar k o 'rinib
turadi, am m o forma holatida esa ekranda faqat Загол овок,
О б л асть д а н н и х v a п ри м еч ан и е bo'lim lari ko'rinadi. В ерхний
va Н и ж н и й колонтитул1агш П р ед вар и тел ьн ьш п р о см о тр tu g ­
masi orqali k o 'rish mumkin. Forma chop etilganda З аго л о во к bir
m arta birinchi sahifaning yuqori qismida, В ерхний va Н и ж н и й
колонтитул1аг mos ravishda har bir sahifaning boshida va oxirida
chop etiladi. Faqat so'nggi sahifaning oxirida oldin п р и м еч а н и е
keyin esa Н и ж н и й кол он ти тул chop etiladi. Shunga qarab siz
m a’lum otlarni kerakli joyga joylashtirishingiz m um kin. Doim
o'zgarm ay turadigan m a’lum otlar form aning З а го л о во к qism ida,
eslatm a ko'rinishidagi m a’lum otlar п ри м еч ан и е qism ida joylashgani m a’qul. В ерхний va Н и ж н и й K O A O H T m y A d a g i m a ’lum otlar
form alam i chop etishda m uhim dir. О б л асть данньгх bo'lim idagi
m a’lum otlar eng muhim b o ‘lib ular form aning bir sahifasidan
boshqasiga o 'tg a n d a o'zgarib turadi.
Forma konstruktor holatida b o 'lg an d a uning barcha qism lari
kvadratlarga (to'rga) bo'lingan ko'rinishda bo'Iadi. Bu unga
obyektlar o 'rn atish d a m a’lum qulayliklar hosil qiladi. Form adagi
har bir elem en t bu obyektdir. O byekt - to 'g 'ri to 'rtb u rc h a k k o 'ri­
nishidagi elem ent, rasm uchun joy, to ‘g ‘richiziq va h.k. Вид
m enyusining С етка bo'lim i orqali olib tashlash yoki o 'rn atish
m umkin.
Formaga obyektlar o'rnatish
Siz hosil qilgan form alarda (5.9-, 5.10-rasmlar) hozircha hech
qanday obyekt y o 'q . Yodingizda bo'lsa, bizning m aqsadim iz
«J_talaba>» nom li jadval uchun form a qurish edi. Buning uchun
www.ziyouz.com kutubxonasi
5.9-rasm dagi «J_talaba» nomli darichadan jadvalning m aydonlari
nom larini О б л асть д а н н и х д а birin-ketin sudrab (xuddi so'rov
kabi) olib kelam iz (5.11-rasm). Hozircha oltita m aydonni olib
tushdik. Q olgan m aydonlarni ham shu usulda olib tushish m umkin.
A gar biror obyekt uchun formada joy torlik qilsa, form ada kerak licha joy hosil qilish m umkin. Buning ikki usuli mavjud:
1. M a’lum otlar
oynasining o'lchovini kengaytirish.
...... 1
1
1
Bu ish barcha W indow s oyТал_ко
|Тал коди
J
i _ i — i ... 1
nalari o ‘lchovini o ‘zgartirishфамил «0
|фзмилия
dek amalga oshiriladi.
:
, .....I ...... 1...... —L..... .
|Фак_коди
„j —
2.
Sichqoncha kursori bir
ак; 1
m aydon chegarasidan ikkin1
1
1
у
chisiga o 'tay o tg a n d a u ikki
“ 1 урс
1 .1....1.... ...
tom onga y o ‘nalgan k o 'rsatjTloTOK
ток;
kichlar ko 'rin ish id a bo'ladi.
_|гур_коди
Shu paytda sichqonchaning
chap tugm asini bosib kerakli < Е ™ _ Т
± г
y o ‘nalish b o 'yicha sudrash
5.11-rasm.
lozim.
Вид m enyusidan Реж им ф о р м и ш tanlaym iz (bu ishni Вид
tugm asi orqali ham am alga oshirish m umkin), natijada, siz loyihaIagan forma form a holatiga o ‘tadi va uni « F _J_talaba» nom i bilan
xotiraga saqlab q o ‘yam iz (5.12-rasm).
ВБ Ф_Ж_таяаба : Форма
Т«я_коди;
рфайовХ
|хим
Ф амилия:
Фак:
Курст
Поток;
Гурух:
З а ги с ь :
к (
1
►
ю
5 02
www.ziyouz.com kutubxonasi
Bu ikki rasm ga (5.11 va 5.12) e ’tibor qaratsak, form adagi har
bir obyekt ikki qism dan iborat ekan. U ning birinchi qism ida
obyektning nomi (Accessda uni подпись deb yuritiladi), ikkinchi
qism ida esa shu nom ga tegishli m a’lum ot (Accessda uni область
ввода deb yuritiladi) akslangan. - Form ada bir sahifadan ikkinchisiga o ‘tg an d a (5.12-rasm) obyektning nom i o ‘zgarm aydi, nom ga
tegishli m a ’lum otlar mos ravishda o ‘zgarib turadi. Form ada gorizontal va vertikal chiziqlar paydo bo'lgan, undagi sahifalar soni 502
ta ekan. Bu son jadvaldagi yozuvlar soniga mos keladi. Biz qurgan
forma hozircha juda sodda b o ‘lib, undagi obyekt nom lari bir tekis
joylashm agan, xuddi shuningdek, m a’lum otlar m aydonidagi m a’­
lum otlar uchun ajratilgan joylar ularga mos kelmaydi, y a ’ni harflar
juda kichik, uni m e’yoriy darajaga olib kelish uchun ozgina tajriba
kerak b o ‘ladi. Siz har bir obyektning o ‘lchamlarini, joylarini, chegara
chiziqlarini, undagi yozuvlam i o ‘zingiz xohlagan ko'rinishda o'zgartirish im koniga ega b o ‘lasiz. Bir so‘z bilan aytganda, har bir obyektni
form atlash imkoniga egasiz.
Obyektlami formatlash
Ixtiyoriy obyektga o ‘zgartirish kiritish uchun form a konstruktor
holatida bo'lishi kerak. Yodingizda bo'lsin, bu qoida jadvallar
uchun ham, so'rovlar uchun ham va A ccessning boshqa obyektlari
uch u n ham o'rinlidir. Demak, form aga o'zgartirish kiritish uchun
5.11-rasm da tasvirlangan form aning konstruktor holatiga m urojaat
qilam iz yoki 5.12-rasm dagi form ani konstruktor holatiga o ‘tkazamiz.
Obyektlarning o‘rnini o‘zgartirish
O byektlarning o 'rn in i o ‘zgartirishda uch hoi b o iis h i m um kin:
.............
..... a— a s ....~
Рамилия
1.
i
i ШвяшI O byekt nom i va m a’lum otlar
ilikda (parallel) o'zgaradi.
m aydonining o ‘m i birgalikda
2.
Фамш ия:
Faqat obyekt nom ining o ‘rni o'zgaradi.
F aqat obyektdagi m a’lum otlar m ay-
donining o ‘m i o ‘zgaradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Biror obyektga o ‘zgartirish kiritish uchun u aktiv holda b o ‘lishi
kerak (5.13-rasm). O byektni aktivlashtirish uchun uning chegarasida
sichqonchaning
chap
tugm asini bir m arta bosish
E ....i
u...
пия:
Фамидия
etarli. N atijada obyektning
chegaralarida
to 'rtb u rch ak
ko'rinishidagi n uqtalar va u n ­
ing chap yuqori burchagida
Ko‘chirish marker!
«ko'chirish m arkeri» deb ataluvchi kattaroq to 'rtb u rch ak
5.13-rasm.
ko 'rin i-sh id ag i qora nuqtalar
paydo bo 'lad i (5.13-rasm).
Aktiv obyektning chegarasiga sichqoncha kursori keltirilsa, u panja
(sfc) ko‘rinishiga o ‘tadi. Shu holda sichqonchaning chap tugmasini
bosib uni xohlagan joyga sudrab kelish mumkin (birinchi hoi).
Sichqoncha kursori ko‘chirish markerining ustiga kelganda, u
i;
k o ‘rsatkich barmoq (» :) ko‘rinishda bo'ladi. Bu holda sichqoncha kur­
sori qaysi m arkem ing ustida bo'lsa, shu m arkemi o'm ini o'zgartirish
mumkin. Buning uchun sichqonchaning chap tugmasini bosib, uni
xohlagan joyga sudrab kelish mumkin (ikkinchi va uchinchi hollar).
- .... Г
1.
1
.
■
A ccessda bir paytda bir
Фамс пияТ]
|& а м и л и я
nechta obyektlarning o 'm in i
Й Р а к_ко ди
жj
|Ф а к; j
o'zgartirish m um kin. Buning
.....l".........
1....
Г
■
uchun o 'm i o'zgarishi kerak
—#5 pcrj
- Г урс
1
1.
1 Г 71"' bo'lgan har bir obyekt Ш риф т
tugm asini bosib tu rg an holda
5.14-rasm.
aktivlashtiriladi (5.14-rasm).
Sichqoncha kursori ixtiyoriy aktiv obyektning chegarasida
ill 1
panja (!да!) ko'rinishida bo'ladi. Shu holda sichqonchaning chap
tugm asini bosib obyektlam i xohlagan joyga k o 'ch irish m um kin.
Y onm a-yon joylashgan bir nechta obyektlam i aktivlashtirish uchun
sichqoncha kursorini bosgan holda ulam i to 'rtb u rc h a k k a olish
yetarlidir (W indow s da bu usul keng qo'llaniladi).
Aktiv obyektning (obyektlarning) o 'm in i o'zg artirish n in g yana
bir y o 'li C trl tugm asini bosgan holda klaviaturadagi
"t + tugm achalardan birini bosib m os yo'nalish bo'yicha o'zgartirishdir.
www.ziyouz.com kutubxonasi
O b y e k tla m in g o ‘lch a m in i o ‘zgartirish
Ixtiyoriy obyektning o'lcham ini o ‘zgartirish uchun form a k o n ­
struktor holatida b o ‘lib, obyekt aktiv holatda bo 'lish i kerak (5.13rasm). Aktiv obyektning chegarasidagi nuqtalarda sichqoncha kursori *--► yoki + + k o ‘rinishlardan birida bo'ladi. Shu holatda sichqonchaning chap tugm asini bosgan holda sudrab, mos yo'nalish
bo'yicha obyektning o'lcham ini kattalashtirish yoki kichraytirish
mumkin.
O byekt nom ini va m a’lum otlar m aydonining o'lcham larini bir
paytda o'zgartirish uchun ularning ikkalasi ham bir paytda aktiv
bo'lishi kerak (5.15-rasm).
Aktiv obyektning (obyektlam ing)
o'lcham ini o'zgartirishning yana bir
yo'li Shift tugm asini bosgan holda
klaviaturadagi
+ 4- tugm acha5.15-rasm.
lardan birini bosib mos yo'nalish
bo'yicha o'zgartirishdir.
Bir nechta obyektlam ing o'lcham larini bir xil qilish uchun
oldin ularni biror usul bilan aktivlashtirish kerak va Ф орм ат
m enyusining Р а зм е р н bo'lim idan quyidagilam ing birini tanlash
lozim:
П о р азм ер у д а н н м х - obyektlam ing o'lcham ini undagi m a’lum otlarning o'lcham iga moslash.
По узЛам сетки - obyektlarni to'rlarning tu g u n nuqtasiga
m oslash. Sizga m a’lumki, form a konstruktor holatida b o 'lg an d a
(5.9-,5.10-,5.11-rasmlar) uning m aydonlari tom onlarining uzunligi
bir santim etrga teng b o 'lg an kvadrat (to'r)larga b o 'lin g a n bo'ladi.
Bu kvadratlar, o 'z navbatida, gorizontal va vertikal bo'yicha tugun
nuqtalarga bo'lingan. T ugun nuqtalar soni har bir yo'nalish
b o 'yicha lOtadan kam bo'lsag in a ularni ekranda k o 'rish mumkin.
A ccess o'rn atilg an d a ularning soni lOtadan deb olinadi va bu t u ­
gun nuqtalar ekranda ko'rinm aydi. T ugun n u q talar sonini
ko'paytirish yoki kam aytirish uchun form aning С вой ства siga kiriladi (bu haq d a keyinroq batafsil to'xtalam iz). U nda Ч и сл о д елен и й n o X va Ч исло д е л е н и й n o Y bo'lim laridagi sonlarni o 'z g a r­
tirish kerak, m asalan 5ga. A gar Ф орм ат m enyusining П р и в яза ть к
www.ziyouz.com kutubxonasi
сетке holati o'rnatilgan bo'lsa, Access obyektlarning yuqori chap
burchagini en g yaqin tugun nuqta bilan ustm a-ust qo'yadi.
По самому вмсокому - barcha obyektlarning balandligi bo'yi
e n g baland b o 'lg an obyektning balandligiga tenglashtiriladi.
По самому низкому - barcha obyektlarning balandligi bo'yi
en g past b o 'lg a n obyektning balandligiga tenglashtiriladi.
По самому широкому - barcha obyektlarning kengligi eni
e n g uzun ho'lgan obyektning kengligiga tenglashtiriladi.
По самому узкому - barcha obyektlarning kengligi eni eng
qisqa b o 'lg a n obyektning kengligiga tenglashtiriladi.
Obyektlar orasidagi masofalami bir xil qilish
Accessda obyektlarni bir tekisda joylashtirish m uhim dir. 5.12rasm dagi form aga e ’tibor bersak, undagi obyektlar ju d a notekis
joylashgan. O byektlar orasidagi m asofalar ham har xil, ular u s­
tunlar b o 'y ich a ham bir tekisda joylashm agan.
O byektlarni bir tekisda joylashtirish uchun ularning o'rinlarini
o'zgartirish kerak bo'Iadi. Ammo bu ishni q o 'ld a bajarish ancha
m urakkab va k o 'p vaqt talab etadi. Shuning uchun ham Accessda
bu ishlarni avtom atlashtirish usullari mavjud. Q uyida bu usullar
bilan tanisham iz. Buning uchun forma konstruktor holatida b o '­
lishi kerak.
Vertikal yoki gorizontal bo'yicha tenglashtirish
Bu holda kam ida uchta obyektning m a’lum otlar m aydoni aktiv
holatda bo'lishi kerak (5.14-rasm). Gorizontal bo'yicha tenglashtirishda esa barcha obyektlar aktiv holda bo'lishi shart. Формат
m enyusining Интервал no вертикали yoki Интервал no горизонталв bo'lim laridan biriga kiram iz va unda quyidagilardan birini
tanlaymiz:
Сделать равньш - obyektlar orasidagi m asofalar bir xil holga
keltiriladi (obyektlarning nom lari orasidagi m asofalar ham).
Увеличить - obyektlar orasidagi m asofalar oshiriladi (obyektlam ing nom lari orasidagi m asofalar ham).
Уменьшить - obyektlar orasidagi m asofalar kam aytiriladi
(obyektlarning nom lari orasidagi m asofalar ham).
www.ziyouz.com kutubxonasi
Obyektlarni tekislash
Accessda bir nechta obyektlarni vertikal va gorizontal b o ‘yicha
avtom atik ravishda tekislash imkoniyati mavjud. Bu holatda tekislanishi kerak b o ‘lgan barcha obyektlar aktiv bo'lishi kerak (5.15rasm). O byektlarni tekislash uchun Ф орм ат m enyusining В и ровн ить b o ‘lim iga kiram iz va unda quyidagilardan birini tanlaymiz:
Vertikal bo‘yicba tekislash uchun
П о левом у к р а ю - eng chapda joylashgan aktiv obyektga nisbatan chap tom onga tekislash.
По п р аво м у к р а ю - eng o 'n g d a joylashgan aktiv obyektga
nisbatan o ‘ng tom onga tekislash.
Gorizontal bo‘yicha tekislash uchun
По верхн ем у к р а ю - eng yuqorida joylashgan aktiv obyektga
nisbatan yuqoridan tekislash.
П о н и ж н ем у к р аю - eng pastda joylashgan aktiv obyektga
nisbatan pastdan tekislash.
По узлам сетки - aktiv obyekt (obyektlar) to 'rn in g tu g u n nuqtasiga nisbatan tekislanadi (yuqorida tanishilgan holat yuz beradi)
5.12-rasm dagi formani 5.16-rasm dagi forma ko'rinishiga keltirish uchun quyidagi ishlarni bajarish kerak:
1. Barcha obyektlarning Ғ Е К Я Ш Ш Я
ja ix j
>
nom larini aktivlashtiram iz va
Тал_коди:
..... " ПГ
Ф орм ат => В м ровн ять =>
(Акрамов X
Фамилия:
П о л ево м у к р аю ш tanlay­
|хим
miz.
Фак:
2.
Barcha obyektlarning
Курс:
1 ............. 1
m a’lum otlar
m aydonlarini
ГТоток:
1
г~
aktivlashtiram iz va Ф орм ат
|la
Г урух:
~Б
=> В ьф овн ять => П о л евом у
кр аю ш tanlaymiz.
3. Shu holatda Ф орм ат
1 ►
I>1 !►*! из 502
=> И н те р в а л no вертикали1 З а тс ь : H l j 1(
=> С делать р а в н м м ш ta n ­
5.16-rasm.
laymiz.
г
J
www.ziyouz.com kutubxonasi
Obyektdagi ma’lumotlami formatlash
Biz shu paytgacha obyektlam i o'zgartirish bilan tanishdik.
U m um an obyektni va undagi m a’lum otlarning k o ‘rinishini ham
o'zgartirish m um kin. Barcha o ‘zgartirishlar aktiv obyekt (obyektlar)
uchun o‘rinli bo‘ladi. д и ш я в в и и м —
—
—
>i
Buning uchun Ф орТэл_кш и
- j Tahoma
м ат
(ф орм а/отчет)
ж к ч I ве ж т j _<§; - ; A - 1.£ - : - = asboblar
panelidagi
asboblardan
foyda5.17-rasm.
laniladi (5.17-rasm).
Bu asboblarning ko'plari sizga tanish. Shuning uchun ham ayrimlari bilan tanishtiram iz.
bu darichaning ochiluvchi m enyusida form adagi barcha obyektlar nom larining ro‘yxati bor. Qaysi obyekt
aktiv bo'lsa, shu obyektning nom i darichada bo'ladi (Excel program m asidagidek) yoki aksincha ro'yxatdan qaysi obyektning
nom ini tanlasangiz shu obyekt aktiv bo'ladi. Agar bir paytda bir
nechta obyekt akliv b o ‘lsa, u holda bu darichada nom lar
k o ‘rinm aydi.
(цвет за л и в к и /ф о н а ) aktiv obyektga (obyektlarga) fon
berish. A sbobdagi ochiluvchi m enyuda ranglar keltirilgan. U ndan
xohlagan rangni tanlashingiz mumkin.
A »i
—• ’ (цвет текста) aktiv obyekt (obyektlar) ichidagi m a ’­
lum otlarning rangini tanlash. Asbobdagi ochiluvchi m enyuda ra n g ­
lar keltirilgan U ndan xohlagan rangni belgilashingiz m um kin.
(цвет л и н и и /гр ан и ц м ) aktiv obyektning (obyektlarn­
ing) chegarasi rangini tanlash. Asbobdagi ochiluvchi m enyuda
ranglar keltirilgan. U ndan xohlagan rangni belgilashingiz m um kin.
Bu asbob yordam ida to ‘g ‘ri chiziq, to ‘rtburchak va h.k.lam ing
ranglarini ham o ‘zgartirish im koniyati bor.
(толгцина л и н и и /гр ан и ц м ) aktiv obyektning (obyekt­
larning) chegara chiziqlari qalinligini o ‘zgartirish. A sbobdagi o ch i­
luvchi m enyuda 7 xil qalinlik keltirilgan. U lardan birortasini
tanlashingiz m um kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
(вдавленное оф орм ление) aktiv obyektning (obyekt­
larning) chegara chiziqlari ko'rinishini o'zgartirish. A sbobdagi
ochiluvchi m enyuda 6 xil k o ‘rinish keltirilgan. U lardan birortasini
tanlashingiz m umkin.
Form atlash panelidagi asboblardan foydalanib, obyektlar va
ulardagi m a’lum otlarni foydalanuvchiga qulay holga keltirish
m um kin. M asalan, 5.16-rasm dagi form ani yuqoridagilardan foy­
dalanib, 5 .18-rasm dagi k o ‘rinishga keltirish mumkin.
JSJJSJ
►
|Т а л _ ко д и :
j
[ф амияия: j|
[Ф а к _ ко д и :
ХИМ
-j
|курс: | *
1
|потон: \
1
||
l»"ypyx:
Запись:
(
_3|
А крам ов X
j
la
1
J
►1 M!►*! ИЗ
502
j±J J j
5.18-rasm.
F o rm ad an o b y e k tla rn i y o ‘qo tish
Form adan ixtiyoriy obyektni y o ‘qotish m umkin. Buning uchun
forma konstruktor holatida va y o ‘qotiladigan obyekt (obyektlar)
aktiv bo'lishi kerak. Shu holatda Del (Delete) tugm asi bosilsa
obyektlar form adan yo'qoladi. Bu ishni П р а в к а m enyusining У дал и ть yoki kontekst m enyuning В м резать bo'lim i yordam ida ham
am alga oshirish m umkin. Y o'qotilgan obyektni shu ondayoq tiklash
in
uchun
О тм енить уд ален и е yoki П р а в к а m enyusining О тм ен ить у д ал ен и е (Ctrl+Z) bo'lim ini tanlash kerak.
O b y e k tla rd a n n u sx a olish
Forma konstruktor holatida b o ‘lganda obyektdan (obyektlar­
dan) nusxa olish mumkin. N usxasi olinishi kerak b o 'lg an obyekt
www.ziyouz.com kutubxonasi
aktiv holatda bo'lishi lozim. A ccessda obyektlardan nusxa olish
xuddi W o rd d ag id ek bo'lib, bu ishni П р а в к а yoki kontekst
m enyuning К о п и р о в ать (Ctrl+C) bo'lim lari yordam ida, shuningdek, asboblar panelidagi mos tugm acha orqali am alga oshirish
mumkin.
Nusxasi olingan obyektni form aning ixtiyoriy qism iga (Заголовок, п ри м еч ан и е, область данньгх, колонтитул) yoki shu joyning o ‘7.iga o 'rnatish m umkin O byektdan nusxa olingandan keyin
q o ‘yilishi kerak b o 'ladigan qism aktiv bo'lishi kerak. Xotiraga
olingan obyektni qo'yish uchun yuqorida ta ’kidlangan usullardan
birini tanlash va В ставить (Ctrl+V)dan foydalanish kerak. Nusxasi
olingan obyekt q o ‘yilganda u har doim aktiv qism ning yuqori chap
burchagiga o ‘rnatiladi. Bu joyda boshqa obyekt b o ‘lsa, yangi
obyektni ixtiyoriy joyga sudrab kelishim iz m umkin. A gar siz
obyektdan nusxa olgandan so ‘ng biror aktiv qism dagi obyektni aktivlashtirib nusxani o ‘rnatsangiz, obyektning nusxasi aktiv obyekt­
dan pastda o ‘rnatiladi.
Form a va form a o b y e k tla rin in g xo ssalari
A ccessda form a va uning elem entlari m a’lum xossalarga ega.
Form aning xossasi deganda, undagi m a’lum otlar qaysi m anbadan
(jadval yoki so'rov) olinganligi, form adagi m a’lum otlarning tasvirlanish usuli va shunga o'xshash bir qator m a’lum otlar tushuniladi.
Shuningdek, form aning har bir qismi va bu qism lardagi obyektlar
ham o 'z xossalariga ega. O byektlam ing xossalari deganda, uning
nomi, m a’lum otlar qaysi jadvalning (so'rov) m aydonidan olinishi,
shriftlarning turi, o'lchovi, ko'rinishi, obyektning o'lchovlari va
shunga o 'x sh ash bir qator m a’lum otlar tushuniladi. Ayrim obyektlarning xossasi oldindan o'm atilg an bo'ladi, m asalan, obyekt biror
jadvalning m aydoni bo'lganda. Bu m aydonning xossalari avtom atik
ravishda obyektga ko'chiriladi.
O byektning xossalarini xohlagancha o'zgartirish mumkin. Bu
o'zgarishlar obyekt olingan m anbaga (jadvalning maydoniga) tasir
etmaydi.
H ar bir obyekt (forma, forma qismlari, obyektlar) o'zining xossalar oynasiga ega. Bu oynani ochish uchun form a konstruktor ho­
latida bo'lishi shart. Q uyida oynani ochish usullari keltirilgan:
www.ziyouz.com kutubxonasi
1. Ixtiyoriy obyekt ustida sichqonchaning chap tugm asini ikki
m arta tez-tez bosish (forma va uning qismlari uch u n vertikal
lineykada joylashgan to'rtbur-chaklarni).
2. Aktiv obyekt uchun asboblar panelidagi ^ Свойства
tugm asini bosish.
3. Aktiv obyekt uchun Вид m enyusidan yoki kontekst m enyudan С войства bo'lim ini tanlash.
5.18-rasm dagi form aning xossalar oynasi 5.19-rasm da keltiril­
gan. Bu oyna W indow sning barcha oynalaridek bo'lib, uning sistem a satrida oyna qaysi obyektga tegishli bo'lsa, shu nom yoziladi.
Bizning misolim izda Ф орм а yozilgan, dem ak biz kerakli oynani
ochibmiz. 5.19-rasm da tasvirlangan oynaning m enyu satri 5 ta
qism dan tashkil topgan.
XJI
Qaysi m enyu aktiv b o 'l­
Все
|
Макет | Даннью | Собьлтия Другие
* . | 1 sa (bosilsa), u n d a form a­
Ирточник записей..................... Ж талаба
Фильтр .................................
□
ning shu xossalarini aksПорядок сортировки................
lantiruvchi bo'lim lar ko"Прнменение фильтров............
Да
Подпись................................... ..
rinadi. M enyuning Bee
Режим по умолчанию..............
Простая форма
bo'lim ida obyektga t e ­
Допустимьге режнмь!................ Все
Разрешить изменение.............. Да
gishli barch a xossalar
Разрешить удаление..............
Да
tasvirlangan.
M asalan,
Разрешить добавление............ Да
Ввод даннь1Х............................ Нет
И сточник за п и с ей b o ‘Тип набора записей................. Динамический набор
limida m azkur forma
Отсутствует
qaysi
jadval u ch u n qu Все
Область вь 1деления................ да|
j:
rilganligi k o 'rinib turibКнопки перехода..................... Да
di. A gar sichqonchaning
Разделительньие линии............ Да
Автоматический размер.......... Да
kursorini bu satrga o 'rzi
natsangiz, un d a ochilu5.19-rasm.
vchi m enyu paydo b o '­
ladi (bu juda k o 'p x o s­
salar u c h u n o'rinli). M enyuni ochib, siz barcha jadvallar va so ‘rovlam ing ro'yxatini ko'rishingiz kerak. U ndan siz form a uchun
m anbani o ‘zgartirishingiz kerak. Ammo m anbani o'zgartirishda
ehtiyot bo 'lish kerak, chunki form angiz butunlay o'zgarib ketishi
m umkin.
M enyuning k o 'p bo'lim lari sizga tanish, ularning ayrim larida
hech narsa yozilmagan, ayrim larida ochiluvchi m enyu bo'lib, bu
m enyu Д а yoki Н ет yozuvlaridan tashkil topgan. M asalan:
Р к ш .ч й н и р д к и » л п i i P H r n w
Нрт
www.ziyouz.com kutubxonasi
> П од п и сь b o ‘lim iga yozilgan nom formani form a holatida
ochganda sarlavha satrida paydo bo'ladi. M asalan, bu satrga «Ta­
labalar reytingi» deg an nom yozing.
> Р еж и м no ум олчанию bo'lim i forma hosil qilinganda
kelishuv bo'yicha П ростая ф орм а holatida bo'ladi. Undagi ochiluvchi m enyu yordam ida Л енточная ф орм а yoki Т аб л и ц а holatidan
birini tanlab, form adagi obyektlam ing ko'rinishini o'zgartirishingiz
m umkin.
> О б л асть в м д ел ен и я bo'lim idagi A ani ochiluvchi m enyudan
foydalanib N e tg a alm ashtirilsa form adagi vertikal chiziq yo'qoladi.
> Р а зд ел и тел ь н м е л и н и и bo'lim idagi Aani Н етда alm ashti­
rish form aning qism larini bir-biridan ajratuvchi gorizontal chiziqlam i y o 'qotadi.
Xossalar oynasiga kerakli o'zgartirishlar kiritilgandan so 'n g uni
yopish yetarli. Barcha qilingan o'zgarishlar form ada o 'z aksini
topadi. Y uqoridagi usul bilan forma qism larining ham xossalariga
o'zgartirishlar kiritish m umkin. 5.20-rasm da 5.18-rasm dagi forma
uchun О б л асть д а н н м х qism ining xossalar oynasi keltirilgan. Bu
oynada m a’lum otlar m aydoniga tegishli xossalam i o'zgartirish
m um kin. M asalan, siz xohishingizga qarab Ц вет ф о н а yordam ida
bu m aydonga fon berishingiz mumkin. О ф орм лен и е bo'lim i bu
m aydonni um um iy ko'rinishiga ta ’sir etadi. M aydonni sal botiq
holda ko'rishni xohlasangiz, bu satrdagi ochiluvchi m enyudan
У топленное holatini tanlang. Yuqoridagi o'zgarishlardan so'ng
form a 5.21-rasm dagi ko'rinishda bo'ladi.
*j
М ж е т j Даннью j Со6ь1Тия j Другив
Bee
И мя............................................. . . ОбластьДамнь1х
новая стрхжа ипи столбец .
. . Отсутствувт
• - 10
. . Всегда
. . Нвт
j
]Тал_кади: j
]
(Фаиилия: |
А крам ое X
|фаи_«оди:}
ХИМ
1
•I
. . . -2147483633
Допопмительпь(е сведвния .
t e
Двойное нажатие кмопки . .
Перемешенив указателя . .
Кнопка в в ерх...........................
FyPV«:
В«хь-
www.ziyouz.com kutubxonasi
1
j
i
j
1
la
zl
1 И
м
| > * ! и5 502
Forma qism larida joylashgan har qanday obyekt ham o ‘z xossasiga ega. M asalan, 5.21 -rasm dagi «Familiya» nom li obyektning
xossalar oynasini yuqorida keltirilgan usullarning b in bilan ochsak,
u 5.22-rasm dagi ko'rinishda bo‘ladi. U lardan ayrim lari ekranda
ko'rinib turibdi. V ertikal surgichdan foydalanib, qolgan xossalam i
ham ko'rish m umkin. Bu obyektning ayrim xossalari (o'lcham lari,
fonlar, shriftlar va h.k.) sizga tanish. U larning ayrim lari mos jadval
m aydonlarining xossalaridan olingan. Bu oynadagi o'zgartirishlar
jadval m aydonlarining xossalariga ta ’sir etm aydi.
x J |
М а ке т
|
Д аннью
j
1
С обь тия
Д р у ги е
Р а з р е ш и т ь а в т о з а м е н у ...................
Да
Вь вод на экр а н
Да
1
.............................. ... .
В се
|
- I
Р е ж и м в ь г а о д а .........................................
В с е гд а
П о в е р т и к а л и .............................................
Н ет
Д о с т у п ................... ............................. . . . .
Да
Нет
П рименемие аетоф и л ьтра . . . .
П а р а м е тр б азь! д а н н к
А вто п е р е хо д no Tab . .
Нет
...............
П е р е х о д n o T a b ......................................
Да
И н д е к с п е р е х о д а n o T a b ...............
1
П О Л О С Ь ! п р о к р у т к и ..............................
О тсутствую т
Р а с ш и р е н и е .....................................
Нет
С ж а т и е ........................................................ .
Нет
О т л е в о г о к р а я .........................................
3 ,5 4 7 с м
О т в е р х н е г о к р а я ..................................
j
!
1 ,2 3 6 cm
3 ,6 6 1 cm
B b ic o T c
.........................................................
Ж
'
It
0 ,6 О 8 с м
1 1
О бь чн ь Й
11
Т <+|ГИ-1Д
1Л7771Л4
=JJI
5.22-rasm.
Jadvallarda (so‘rovlarda) biror maydonni ekranda ko'rsatmaslik
imkoniyati mavjud edi. Bu imkoniyat formada ham mavjud. Buning
uchun 5.22-rasmdagi xossalar oynasida Вмвод н а э к р а н b o ‘limida
Д аш Н етда alm ashtirish yetarli.
Siz bu b o ‘lim da obyektlarning ayrim xossalari bilan tanishdingiz. Ayrimlari bilan keyingi b o ‘lim larda tanishasiz.
Formaga yangi obyektlar kiritish
A ccessda obyektlar ikki xil: bo g 'lan g an va b o g 'lan m ag an b o ‘ladi. B og‘langan obyektlar biror jadvalning yoki so'rovning may-
www.ziyouz.com kutubxonasi
donlari bo'lishi m umkin. Biz yuqorida tanishgan form alardagi bar­
cha obyektlar «J_talaba» nomli jadvalning m aydonlariga b o g 'lan gan. Form adagi bunday obyektlarning barcha xossalari (ma’lum ot
turi, o ‘lchovi va b.q.) mos m aydonning xosslari bilan bir xil, y a ’ni
m aydonga bog'Iangan. B og'lanm agan obyektlar esa hech qanday
m anbaga b o g 'liq emas. U nga m a’lum otlarni kiritib, xossalarini ixti­
yoriy tanlashingiz m umkin. Q uyida bularning ayrim lari bilan tanishamiz.
Form aga yangi obyektlar o'rn atish asosan П ан ел ь элем ен тов
panelidagi asboblar yordam ida am alga oshiriladi (5.23-rasm).
F
a
>
niDri • F i a - i S i i ' B j i
\ n ? j
5.23-rasm.
Вьгбор об ъектов - paneldagi biror asbob aktiv holda
(bosilgan) bo'lsa, uni inkor etish uchun shu asbobni bosish yetarli.
.‘X I
*•’. i М астер - paneldagi k o p asboblar bosilganda m axsus
program m a (мастер) ishga tushadi. М астер ishga tushishi uchun
bu asbob, albatta, bosilgan b o ‘lishi kerak.
Н ад п и сь - forma qism lariga ixtiyoriy m atnlar kiritish
uchun qo'llaniladi. Ixtiyoriy m atnni kiritish uchun bu asbob bosiladi (asbob bosilganda u oqish rangda bo'ladi) va sichqoncha kursori A k o 'rinishga o ‘tadi. M atnni form aning qaysi qism iga q o 'y m oqchi bo'Isangiz, shu joyda kursor yordam ida to ‘g ‘ri to 'rtb u rc h a k
chizasiz, y a ’ni joy ajratasiz. Ajratilgan joyga m atnni kiritasiz va
lozim bo'lsa, uni form atlaysiz (5.24-rasm). Bu rasm da 5.21-rasm dagi
form aning Заго л о во к ф орм м qism iga «Talabalar ro'yxati» k o 'rinishidagi m atn kiritilgan. Form ada bir sahifadan boshqasiga o 'tg a n d a
bu m atn doim o ko'rinib turadi. Umuman, Н ад п и сь form aning
qaysi qism ida bo'lishidan q a t’i nazar u o'zgarm aydi. U o'zining
xossalar oynasiga ega bo'lib, unda ixtiyoriy o'zgartirishlar kiritish
m umkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ш <Р_Ж_пг а л а б а
: Ф орма
- i n i
Ш
| * » * 1 • i • 2 • « • 3 ■ i • 4 • i*5*
J
Ba r ЭЛОБОК форМЬ!
.
1
.... J —...
; Тадабадар
it
• I
1J
I
- 1
+
i
О б я а с т ь д ан н ь(х
i
i i i g ал_кс
1 I
■fc|«.i M, J m
U
i •8 •
xl
3
.
;
■ i
■■■I
■
I
■
>ди: :Ц:: Т а л к о д и
IM “ ]
■■ - t
.... .. L—
рўйхати
i
...........................|
_ I
1
i • 8 • i *7 *
i...... . ' 1 ............ i
--------------------- ---
■
j:
...
f: ::
z i
►
d
5.24-rasm.
П оле - form ada keng qo'llaniladigan asboblardan biri
bo'lib, uning yordam ida yangi m aydon hosil qilinadi. M aydon
ichida ixtiyoriy formula turishi mumkin. Hosil qilingan bu yangi
obyekt ikki qism (obyektning nomi va m a ’lum otlar m aydoni)dan
iboratdir. M asalan, 5.24-rasm dagi form aning П ри м ечан и е qism iga
bugungi sanani o'm atm oqchisiz. Buning uchun m azkur asbobni
bosamiz, natijada kursor asbob k o ‘rinishiga o ‘tadi va shu holda joy
ajratam iz (5.25-rasm). Hosil bo‘lgan obyektning nom i П оле19 (hozircha) va m a’lum otlar m aydoni bo'sh. O byekt nom ini uning xossalar oynasi yordam ida yoki nom ni aktivlashtiribj uning ustida
sichqonchaning chap tugm asini bir m arta bosib tahrirlash m um kin.
M asalan, uni «Bugun» degan so'z bilan alm ashtirish m um kin. X uddi shu usulda obyektning ikkinchi qism iga form ula yoziladi, m a­
salan, = Date(). E’tibor bering, ixtiyoriy form ula = belgisidan (Exceldagidek) boshlanadi (5.26-rasm). O byektning ikkala qismini
ham form atlash m um kin. Barcha o'zgarishlar yuqorida t a ’kidlaganim izdek, form aning konstruktor holatida am alga oshiriladi.
Forma holatiga o'tganim izda biz kiritgan o'zgarishlar form ada o 'z
aksini topadi (5.27-rasm). Yangi obyektning m a’lum otlar m ay­
doniga form ula yozishning to 'rt xil usuli mavjud:
1. T o 'g 'r id a n - to 'g 'r i m aydonga form ulani q o 'ld a yozish.
2. M a’lum ot m aydonining xossalar oynasidagi Д ан н м е bo'lim ida form ulani q o 'ld a yozish (5.28-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
•Ғ Гфимечание формь!
~ ~ ~ r
вободньй
Б :т у н
=D ate0
■I -1:
5.26-rasm.
5.25-rasm.
1а л а о а л а р рўй хати
(тал_коди: ||
|ФамилияТ~^
Ж ураев A
[Ф а к_ ко д и Т |
ХИМ
Курс:
{Потон: |
]гурух:~1
Бутун
1а
j
11.08.2004
Ззпись: N 1 4}Г~
s’
►1 н l> » t ИЗ 502
5.27-rasm.
3.
M a’lum ot
m aydoni
aktiv
b o ‘lganda
asboblar
panelidan
Hosil b o 'lg an П острои тел ь oynasidan
(5.29-rasm) В м р аж ен и я bo'lim ini tanlash. N atijada П остр о и тел ь
в ь ф а ж е н и й oynasi ochiladi va bu oynada zarur form ula kiritiladi.
...
Построигь...
н ш
ш
ш
n - [ап 1аз^
я ш
т
Макет | Даннме | Собьгтия j Другие
Имя
Даннме.........
......................
Бугун
d t k g i',
Форм-эт поля.............................
Чиспо десятичньк знаков. . . . Авто
Мзсгз в гс д г............................
ПП УМ ППУДНИЮ ..............
5.28-rasm.
5.29-rasm.
4.
M a’lum ot m aydonining xossalar oynasidagi Д а н н м е b o ‘limiga sichqoncha kursori o'rnatish va paydo b o ‘ladigan - tugm ani
www.ziyouz.com kutubxonasi
bosib, П острои тель в м р а ж е н и й oynasini ochish. Bu oyna bilan
m uloqot qilish so'rov b o ‘lim idan sizga tanish (4.38-rasm).
X ossalar oynasining Ф орм ат п ол я bo'lim idagi ochiluvchi m enyudan sananing qanday ko'rinishda (formatda) bo'lishini tan lash ­
ingiz m um kin. Unda Д линньш ф орм ат д а т м tanlansa^ 5.27rasm dagi sana 11 a v g u sta 2004 g. k o ‘rinishida akslanadi. Form ulalarni yozishning qulay usuli П острои тель в м р а ж е н и й dan foydalanishdir.
Form ada П остроитель вьграж ений dan foydalanishga bir misol keltiram iz. 5.27-rasm dagi form aga birinchi, ikkinchi va uchinchi
joriy nazoratlarni va ularning yig'indisini akslantirm oqchim iz. B un­
ing uchun quyidagi ishlarni am alga oshiramiz.
> 5.27-rasm dagi formani konstruktor holatiga, o'tkazam iz.
> «J_talaba» jadvalidan 1_JN , 2_JN , 3_JN m aydonlarni for­
m aning О б л асть д а н н и х qism iga olib tushamiz.
> П оле asbobidan foydalanib, yangi obyekt hosil qilam iz va
uni «Sum _JN » deb nomlaymiz.
> Yangi obyektning m a’lum ot m aydoni xossalar oynasini
ochamiz.
> Kursomi xossalar oynasining Д аннм е bo‘limiga o'rnatib b d
tugm acha yordam ida П остроитель вм раж ений oynasini ochamiz.
> So‘rovdagidek «F_J_talaba» nomli formaning kerakli obyektlaridan foydalanib, form ulani hosil qilamiz (5.30-rasm).
Построитель вмражений
<1_ЖН]+[2_ЖН]+[3_ЖН]|
±1 J i i j J
d l l l l i i l And I Or I Net I Lfe I J j j j
(±] Таблиць!
(±33anpocw
(±] Forms
(±3 Reports
(±] Функции
CD Констакть)
СЗОператори
П Обшие вь!раженид
<Список полей>
Надпись18
Надлмсь1
Фаиилия
Надпись2
Фак_коди
НадписьЗ
Курс
Надпись4
Поток
AfterOelConfirm
Afterinsert
AfterUpdate
A kw A dd U o ns
ABovXjelebons
A о и О м gr Char ges
AIIowEditing
AMowE&s
AllovvFJters
AlowUpdating
5.30-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
zl
> O ynani yopamiz, natijada, bu formula xossalar oynasining
Д а н н и е bo'lim ida hosil bo'ladi.
> Xossalar oynasini yopamiz.
> Form adagi yangi obyektlam i lozim b o ‘Isa, formatlaymiz.
> K onstruktor holatidan forma holatiga o ‘tam iz (5.31-rasm ).
«Sum _JN » nom li obyektning m a’lum otlar m aydonida joriy nazoratlarning y ig ‘indisi hosil b o ‘ldi. X uddi shu usul bilan oraliq nazoratlarning ham da barcha nazoratlarning yig indisini hosil qilish
m umkin.
63 Т а л а б а л з р рей» мнги
Т алабадар рўйхати
! ) _________01
(фамилия^
Акрамов X
|» а к _ к о д и :|
ҲИМ
_______ J
1_ЖН:
J
2_ЖН:
g жн_
урс:
СуиЖН
10
10
27
}П о т о к : k
УРУх:
Бутун
Зались: »< } < | Г
1а
12 августа 2004 г.
1 ►I Н M l из 502
5.31-rasm.
—1 Г руппа п ерекл ю ч ател ей - form alarni loyihalashda juda
katta im koniyatlarga ega bo'lgan asboblardan biri. Uni biror ja d ­
valning sonli turdagi m aydoniga m a’lum bir qiym atlam i berishda
qo'llash qulayliklar tu g ‘diradi. «J_talaba» nomli jadvalning «Stipendiya» nom li m aydonini loyihalashda М астер npoBOAOKdan foydalanilgan va talabaning o'qish darajasiga qarab 10000, 8000 yoki
6000 qiym atlardan biri berilar edi. Bu ishni Г руп п а п ер ек л ю ч ател ей yordam ida ham am alga oshirish mumkin. Buning uchun:
> Form ani (5.31-rasm) konstruktor holatiga o'tkazam iz.
> Form aning О б л асть д а н н и х qism iga yangi obyekt sifatida
«J_talaba» jadvalidan «Stipendiya» m aydonini olib tusham iz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
>
Asboblar p an elidan Г руппа п ер екл ю ч ател ей ш tanlaymiz,
natijada* sichqoncha kursori bu asbob ko'rinishiga o 'tad i va 0 6 л а ст ь AaHHbixdan gruppa uchun joy ajratamiz. М астер ishga tushadi va ekranda birinchi m uloqot oynasi hosil bo'ladi (5.32-rasm).
Создамие rp yn n w переклю чателей
ХХМШ
i
Групла переключателей содержит набор кнопок,
флажков или вьключателей. Вшберите один из
mxxsx,
; (♦ 5Ш
!
^адаите подпись для каждого переключателя;
5.32-rasm.
> Uning П од п и си darichasiga mos ravishda «а’1о», «yaxshi»
va «qoniqarli» so ‘zlam i yozamiz. Bu joyda ixtiyoriy m atnni yozish
m um kin, m uhim i foydalanuvchiga tushunarli bo'lsin. Yozuvlar soni
m aydonga berilishi m um kin bo‘lgan qiym atlar soniga ten g bo'lishi
kerak.
> Д ал ее orqali keyingi m uloqot oynasiga o 'tam iz (5.33-rasm).
Bu oynada ikki holdan birini tanlaymiz, m asalan, rasm dagidek.
Создание группь! переключатеяей
Задать переключатель, используемьмпо умолчанию?
хххххх
►] | (У ххх ххих
С XXX XXX
Г
j & Дa^ Bbi6op no унолчанию;
хххх хкххх
f ' Her
5.33-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
> Д алее orqali keyingi m uloqot oynasiga o ‘tam iz (5.34-rasm).
р- хххххх —s*- ;
• (* ххх ш к
г хххххх
При вьйоре одного из переключателей группь! его
j значение присваивается самой группе.
=1
=2
Задайте значения для каждого переключателя,
1
Подписи:
аъло
яхши
коникарли
Значения:
10000
8000
6000
5.34-rasm.
> П од п и си darichasida yozilgan so ‘zlarga mos qiym atlarni
Значения darichasiga yozamiz (ulaming oldingi qiymatlari 1, 2, 3,
> Д алее orqali keyingi m uloqot oynasiga o'tam iz (5.35-rasm).
> Bu oynaning С охранить зн ачен и я в поле bo'lim ini tanlab,
undagi ochiluvchi m enyudan «Stipendiya» m aydonini tanlaym iz.
> Д ал ее orqali keyingi m uloqot oynasiga o'tam iz (5.36-rasm).
Имеется возможноеть сохражть вмбранное значение в
! поле или использовать его позднее для вьлолнения
определенной задачи, например, для печати отчета.
j
- ШШ
(? xxx
C m ш
Г
XXXX ХХИХ
XXX XXX XXX XXX
| Как предполагается использовать вьбранное значение?
j ( Сохранить значение для дальнейшего применения
XXX XXX XXX XXX
I
Сохранить значение в поле:
www.ziyouz.com kutubxonasi
|Стипендия
>
5.36-rasm dagi oyna biz hosil qilm oqchi bo 'lg an tugm achalarning tashqi ko'rinishini tanlash im koniyatini beradi. U lardan
birini tanlashimiz mumkin, masalan, rasm dagidek (вм клю чатели, c
тенью).
Создание гругш м перекгаочателей
Вьберите тип элементов упрабления:
г Образец С
переключатели
Г
флажки
г
вькгеочатели
аъло
яхши
Задайте оформление rpynnbi:
С вдавленное
(• -с теньга
обьнное
утопленное
приподнятое
5.36-rasm.
> Д алее orqali keyingi m uloqot oynasiga o ‘tamiz. Bu oyna
hosil qilingan Г р у п п ад а nom berishni so'raydi. M asalan, biz unga
«Stipendiya» deb nom beram iz (nom ixtiyoriy bo'lishi m umkin).
> Готово tugm asini bosishimiz bilan hosil qilingan Г руп п а
form ada hosil b o'Iadi (5.37-rasm).
....
jP ypyx
I-:::
1Sp_KO£1И
»1
типепц i«t] • (Стипендр я
r Степендия - —
A
-
агьло
("
. . . | . . .. . . .. .
....
,f яхши
......
коникарли
I
j
....
5.37-rasm.
>
Г руп п аш ham ixtiyoriy obyektlarni form atlagandek form atlaymiz va form a holatiga o'tam iz (5.38-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
- i n i x l
Талабадлр рўйхатв
T ал_коди:
Т
Ф ам и л и я
рФамоЁХ
Фак_коаи:
|ХЙМ
Kypc:
|
Лоток:
Гурух:
1JK H :
3
f
2_ЖН: j
ю
З.ЖН:
ю
Г
сам_жн [5Г
1
IS t i p e n d i y a
"3
]oo_J
Степенлия
аъдо £ яашги фшвдарлж
-1—---1.
Б у гуи
Запись: H i l l |
j
13 авгу ста 2004 т.
Г » 1н1»+{ из 502
5.38-rasm.
T p y n n a d a n qaysi tugmacfaani tanlasak, unga m os qiym at «Sti­
pendiya» nom li obyektning m a’lum otlar m aydonida hosil bo'ladi.
S i _
|K _
m
^
«
Вьпслючатель, к
П ер екл ю ч ател ь va
Ф лаж ок form aning obyektlari b o ‘lib, ular jadval yoki so'rovning m antiqiy
m aydonlari bilan bog'liq. Agar jadvalda m antiqiy m aydon b o ‘lsa va
siz bu jadval uch u n А втоф орм а yoki konstruktor yordam ida forma
qursangiz, form ada bu asboblarning bin ko'rinishidagi obyekt
paydo b o ‘ladi. M antiqiy m aydonga bu asboblardan ixtiyoriy bittasini b o g ‘lash m um kin. Buning uch u n tanlangan asbobning xossalar
oynasini ochasiz. U ndan Данньге b o ‘lim iga kursom i o ‘rnatasiz va
ochiluvchi m enyudan kerakli m antiqiy m aydonning nom ini tanlaysiz. O ynani yopib konstruktor holatidan forma holatiga o ‘tsangiz,
tanlangan asbobni bosib m antiqiy m aydonga qiym at berishingiz
mumkin.
JUS П о л е co списком - ro'yxatli m aydon. Y uqorida biz yangi
m aydon (Поле) hosil qildik va bu m aydonning qiym atlarini form ulaning qiym atlari k o ‘rinishida tasvirladik. Shunday m aydonlar m avjudki, ularning qiym atlari m a’lum bir ro 'y x atd an olinadi. Bu
www.ziyouz.com kutubxonasi
ko'rinishdagi jadval m aydonlarini loyihalashda bu ishni М астер
п о д стан о во к yordam ida am alga oshirgan edik. A ccess ning k e ­
yingi (yangi) versiyalarida jadvaldagi bu ko'rinishda loyihalangan
m aydonlar uchun avtom atik ravishda ro'yxatli m aydon hosil qilinadi. 5.38-rasm dagi «Fak_kodi», «Guruh» va «Stipendiya» nomli
obyektlar bunga misol bo'laoladi.
Jadvaldagi shunday xususiyatga ega bo 'lg an m aydonlar uchun
bu ishni form ada ham am alga oshirish mumkin. Buning uchun П оле co сп и ском asbobidan foydalaniladi. Uni qo'llash jadvaldagidek
am alga oshiriladi
С п и сок - ro'yxat. Bu asbobning vazifasi ham yuqoridagidek. U larning b ir-biridan farqi shundaki, П оле co сп и ском da
m aydonning qiym atlari biror jadvaldan
(so'rovdan)
olinsa,
ro 'y x atd a ular to 'g 'rid a n -to 'g 'ri hosil qilinadi, y a ’ni bu qiym atlar
М астер п о д стан о во к dagi ф и кси рован н ьш н аб ор зн ач ен и й д а
mos kladi.
■>-i
___К н о п к а - tugm acha. A ccess ning im koniyatlaridan yana
biri tugm achalardan foydalanishdir. Bu hoi, ayniqsa, A ccess ni yaxshi bilm aydigan foydalanuvchilar uchun juda kerakli asbob
hisoblanadi. U ning yordam ida bir form adan ikkinchi bir form aga
o'tish, jadval, so'rovlar va A ccess ning boshqa obyektlarini ochish
yoki yopish kabi ishlarni avtom atlashtirish m umkin. К н о п к а ni
form aning З а го л о в о к yoki п ри м еч ан и е yoki об л асть данньпс
qism lariga o 'rn atish kerak. К олон ти тул qism iga o 'rn atilg an К нопк а form a holatida ko'rinm aydi. Bir form adan turib К н о п к а yor­
dam ida boshqa bir form ani ochishni ko'raylik. Buning uchun:
> 5.38-rasm dagi form ani konstruktor holatiga o'tkazing.
> К н о п к а asbobini bosib, u uchun form aning П р и м еч ан и е
qism idan jo y ajrating (К нопка ni yuqorida ta ’kidlangandek, for­
m aning xohlagan qism iga o ‘rnatishingiz mumkin). N atijada, e k ­
randa К н о п к а ning birinchi m uloqot oynasi hosil b o 'lad i (5.39rasm).
> O ynaning К атего р и и darichasida nim a bilan ishlashini
tanlashingiz kerak. M isolda bu forma, shuning uchun Р аб ота c
ф орм ой ш tanlaysiz. T anlangan К атегории bo'lim iga nisbatan
Д ей ств н я qism idagi ro 'y x at o'zgarib turadi, y a ’ni shu holatda nima
www.ziyouz.com kutubxonasi
ishlar bajarish m um kinligi haqida m a’lum ot beriladi. К атегори и
qism idan boshqa holatlam i tanlab bunga ishonch hosil qilishingiz
mumkin.
Создание KHonoK.
Вь*берите действие, которое будет вь)полнягься при
нажатии кногтки.
КдЖДаЯ KaTci ирии сидо^Жг. i
Действия:
Категории:
Переходь! no записям
Обработка залисей
Раоотэ с формой
Работа с отчетон
Приложение
Разное
Отмена
< Наь&д
Закрьггь форму
Изменить фильтр формь!
Обмовить данньге формь!
Открьпъ страницу
Печать текушей формь!
Печать форнь)
Применигь фильтр формь)
|
Далее >
|
5.39-rasm.
> Д ей ств и я darichasidan Открьггь ф о р м у т tanlang.
> Д а л е е orqali keyingi oynaga o 'tin g (5.40-rasm).
Создание кнопок.
............
Вьбериге форму, откриваемую нажатием данной кнопки,
Ф_Ж_тала6а
Ф_оддий1____
|Ф талаба
|ш_хисоб1
______
5.40-rasm.
> Bu oynada barcha form alam ing ro'yxati keltirilgan. U ndan
keraklisi tanlanadi. Siz uchun u «F_talaba» bo'lsin.
> Д ал ее orqali keyingi oynaga o ‘tin g va u n d an О ткрьггь
ф орм у и п о к а за т ь в се зап и си bo'lim ini tanlang.
> Д а л е е orqali keyingi oynaga o ‘ting (5.41-rasm). Bu oynada
siz o 'm atm o q ch i b o 'lg an К нопкада biror rasm tanlashingiz yoki
m atn yozishingiz m um kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Что необходимо разместить на кнопке?
бведите текст или вь1берите нужньй рисунок. Для поиска
рисунка на диске вослользуйтесь кнопкой "Обзор".
Текст:
(Открьпъ форму
'рисунок:'
!
Еь.вод в гекст
Ruinn пнитк макрос
млк*ппг
Вмполнить
Вмсота строки
Вь1ход__________
3
I
Обзор...
5.41-rasm.
O ynaning Т екст bo'lim ini aktivlashtirib xohlagan m atnni
yozish m um kin. Bu m atn К н опкапш д ustida hosil bo'ladi. Agar
Ри сун ок bo'lim m i aktivlashtirsangiz, siz tan lag an rasm П о к а за т ь
все р и су н к и bo'lim i aktiv b o ‘lishi kerak. Sizga A ccess taklif etgan
rasm lar yoqm asa, О б зор orqali boshqa rasm ham qo'yish m um kin.
> Далее orqali keyingi oynaga o'ting. Bu oyna sizdan К нопкаga nom so'raydi. Uni A ccess taklif etgandek6 ham qoldirish m um ­
kin.
> Готово orqali keyingi oynaga o'ting. Form ada К н о п к а
paydo bo'ladi. Form aning boshqa obyektlaridek, uni ham form at­
lash m umkin.
> K onstruktor holatidan forma holatiga o'ting. К н о п к аш bosishingiz bilan «F_talaba» nomli forma ochiladi.
Sichqoncha kursori К нопкаш пд ustiga kelishi bilan uning tagida О ткрьггь ф орм у shaklidagi izoh paydo bo'ladi. Bu W in d o w sning barcha asboblariga xosdir. X ohlasangiz izohning ko'rinishini
o'zgartirishingiz m um kin. Buning uchun konstruktor holatida
К н оп к аш п д xossalar oynasini ochasiz. U ndan В сплм ваю гцая п од с к а зк а bo'lim iga kirib О т к р н т ь ф орм уш o 'm ig a boshqa m atn
yozasiz.
Р и су н о к - rasm. Bu asbob yordam ida form aning biror qis­
m iga rasm o 'm atilad i. Siz ajratgan joyda rasm ning bir qismi
www.ziyouz.com kutubxonasi
ko'rinishi m um kin. Rasm to ‘liq ko'rinishi uch u n bu obyektning
xossalar oynasiga kirasiz. Uning У становка разм ер о в bo'lim ida,
odatda, Ф р агм ен т o 'm atilg an b o ‘ladi. Ochiluvchi m enyudan Вписать в р а м к у yoki По р азм ер у р ам к и holatlaridan birini
o'rnating. Bu asbob yordam ida o ‘rnatilgan rasm form aning bir sahifasidan boshqasiga o ‘tganda o'zgarm aydi, chunki u OLE turidagi
m aydon em as. Jadvaldagi OLE turidagi m aydon bilan b o g ‘langan
form aning obycktidagi rasm esa bir sahifadan boshqasiga o ‘tganda
o'zgaradi.
С воб одн ая р ам к а о б ъ ек та - form aning biror qism iga
jadvalning (so'rovning) biror m aydoni bilan bog'lanm agan, OLE
m aydon o ‘rnatuvchi asbob. M asalan, Exceldagi Л и ст yoki Pow erP ointda hosil qilingan slayd va h.k. Form aning bir sahifasidan
boshqasiga o 'tg a n d a bu obyektdagi m a’lum otlar o'zgarm aydi.
П р и со ед и н ен н ая р а м к а о б ъ е к та - form aning biror qis­
m iga jadvalning (so‘rovning) biror m aydoni bilan b o g 'lan g a n OLE
m aydon o 'm atu v c h i asbob, masalan, rasm. Form aning bir sahifasi­
dan boshqasiga o 'tg a n d a bu obyektdagi m a’lum otlar o'zgaradi.
O byektni jadvalning m aydoni bilan b o g'lash uchun uning xossalar
oynasi ochiladi. X ossalar oynasining Д а н н и е bo'lim idagi ochiluv­
chi m enyudan kerakli m aydon tanlanadi yoki П остр о и тел ь в и р а ж е н и й oynasini ochuvchi tugm acha yordam ida boshqa obyekt­
ni ham o 'm a tish m umkin.
i S Разрьш с т р а н и ц и - form ada yangi ekranning boshlanishini ko'rsatish uchun qo'llaniladigan asbob. Agar form ada obyekt­
lar juda k o ‘p bo'lsa (juda k o 'p hollarda shunday ham bo'ladi),
ulam i bir paytda kom pyuter ekranida ko'rishning iloji yo'q. Bu hol­
larda bitta yozuvga tegishli obyektlam i sahifalarga ajratish m umkin.
Buning uchun:
1. Form ani konstruktor holatiga o'tkazing.
2. A sboblar panelidan Разрьш с т р а н и ц и tugm asini bosing.
3. F orm adan bu obyekt o 'm atilad ig an joyni tan lan g va uni
o ‘m ating. O d a td a bu form aning О б л асть данньгх qism ida biror
obyektdan o ld in yoki keyin joylashadi. Bu obyekt form aning chap
qism ida n u q talard an tashkil to p g an uzun chiziq shaklida b o 'lad i va
www.ziyouz.com kutubxonasi
forma konstruktor holatida bo'lganda ko‘rinadi. Р а зр м в с тр а н и ц м
obyektini form aning qaysi joyiga o ‘m atish m uhim dir. Uni shunday
o'rn atish kerakki bir paytda ekranda faqat bitta sahifa ko'rinsin.
Buning uchun sahifalarni vertikal bo'yicha o ‘lchovini bir xil va ekran o'lchovida olish kerak. O 'lchovlam i bir xil qilishda vertikal
chizg'ichlardan foydalanish mumkin. M asalan, har bir sahifaning
balandligi 8 sm yoki 9 sm dan bo'lsin. K onstruktor holatidan forma
holatiga o 'tib tekshirib k o ‘rish kerak.
4. Form aning xossalar oynasini oching. U ning Ц и к л та б у л я ц и и bo'lim ida Текугцая стр ан и ц а holatini o ‘m ating.
5. Shu holatda Полосьг п рокрутки bo'lim ida Т олько no ro р и зо н тал и yoki О тсутствую т holatlaridan birini o ‘m ating.
6. Forma holatiga o ‘ting va tekshirib k o 'rin g . Bir sahifadan ikkinchisiga o 'tg a n d a PageD ow n yoki P ageU p tugm alaridan foydalaning.
5.43-rasm.
Q uyidagi rasm larda 5.38-rasm dagi form adagi m a’lum otlar ik­
kita sahifaga b o ‘lish k o ‘rsatilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi
5.42-rasm da form aning birinchi sahifasi keltirilgan va uning 8santim etrida Р а зр м в стр ан и ц м asbobi o ‘m atilgan. 5.43-rasm da esa
form aning ikkinchi sahifasida turishi kerak b o ‘lgan m a’lum otlar
joylashtirilgan. 5.44-va 5.45-rasm larda form aning forma holatidagi
ikkita sahifasi keltirilgan.
Талебалар р ўЛ хатн
Талл бад . -р p f f t x e n
j
&
Тая_коди:
2_ЖН: |
10
Фамилия:
|Акрамов X
Фак^коди:
|Х И М
Курс:
I
1_ЖН:
З.ЖН:
|
~
To
Сам_ЖН [27
С ти п ен д и я : |
Поток:
eooojJ
J
1 ,
;
I .......
Гурух;
С тепенлия
Г "
h
.............. 3
аъло ] ДХПГХХ қониқарди
byiyo
Запись:
l<i
|
I!
19 asryciu2004 r.
Г > 1м|>»|
из 5 0 2
Б угу н
Запись:
н 1« j j
5.44-rasm.
19 а в г у с т а 2 0 0 4 г .
1
» | М \ > * \ из 502
5.45-rasm.
E slatm a. Sahifalar soni bir nechta bo'lishi m umkin. Bir sahifadan boshqasiga o ‘tganda Загол овок va п ри м еч ан и е qism laridagi m a’lum otlar doim k o ‘rinib turadi. Ekranda bir paytda faqat
bitta sahifa k o ‘rinadi.
‘S i Н а б о р в к л а д о к - qatlam lar qatori. Bu asbob ham yuqoridagidek holatlarda q o ‘llaniladi. K o‘p hollarda form adagi obyektlar
juda k o ‘payib, ularni bir paytda ekranda k o ‘rish va obyektlar bilan
ishlash m urakkablashadi. Bunaqa holatlarda form adagi obyektlarni
m antiqiy b o ‘laklarga ajratish va ular ustida ishlash m aqsadga m uvofiq. Bu foydalanuvchilar uchun ham m a’lum qulayliklar
tu g ‘diradi. H ar bir m antiqiy b o ‘lak qatlam (BKAaAKa)lardan iborat
b o ‘lib, ayni paytda ekranda biror bir aktiv qatlam dagi m a’lum ot
www.ziyouz.com kutubxonasi
ko'rinib turadi. Q atlam lar o ‘zlarining nom iga ega b o ‘lib, ularning
biridan ikkinchisiga o 'tish juda oson.
Q atlam larni form aning xohlagan qism iga joylashtirish m um kin.
K o‘p hollarda u form aning О б л асть данньгх qism iga joylashtiriladi. «J_talaba» nomli jadval uchun yangi forma tuzam iz va unga
o'rn atilad ig an m a’lum otlarni uchta m antiqiy bo'laklarga ajratamiz.
Birinchi bo 'lak - talabaning fakulteti, kursi, guruhi va b.q.
m a’lum otlar.
Ikkinchi bo‘lak - talabaning joriy nazoratlardan to'plagan ballari.
U chinchi b o 'lak - talabaning oraliq nazoratlardan to ‘plagan
ballari.
Form ani 5.38-rasm dagi form adek konstruktor yordam ida loyihalashni (5.46-rasm) boshlaymiz.
В к л ад к а asbobini kerakli joyga o'rnatishim iz bilan A ccess
bizga har doim ikkita bo 'lak d an tashkil topgan в к л а д к а hosil
qiladi (5.46-rasm) va ulardan birinchisi ochiq bo'ladi. Q atlam larning nom i har doim rasm dagidek b o 'lib ularning nom eri har xil
bo'lishi m um kin. Kerakli nom ni o 'rnatish uchun:
1 *1 • i • 2 • I • 3 • i • 4 • i • 5 ■ 1 * 6 *
i *8*
i • 9 • i • TO •
Заголовок формь!
Т
зд а б с д а р
р ў й х с
т и
■€ Область даннь1х
Ф ам илия
:в > а м и 1ИЯ
ВкладкаЗ [в ю и д к М [
■€ Примечание фориь)
— I— п— I---- г
т— I— г
5.46-rasm.
>
Q atlam nom i ustida sichqonchaning chap tugm asini ikki
m arta bosib uning xossalar oynasini ochamiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
> X ossalar oynasining П одпись bo'lim iga kerakli nom ni yozamiz.
> O yna yopilishi bilan qatlam ning nom i o'zgaradi.
В к л ад кад а yangi qatlam lar qo'shish, nokeraklarini olib tashlash yoki ularning tartibini o 'zgartinsh uchun:
> uning chegarasida sichqonchaning o ‘ng tugm asini bir m arta
bosib hosil bo 'lg an kontekst m enyudan Д об ави ть вк л ад ку , удал и ть в к л а д к у yoki п ослед овательн ость в к л а д о к 1 а ^ а п birini
tanlash kerak.
Barcha qatlam lar uch u n ajratilgan joylar doim bir xil bo'ladi.
Bu joylarni kengaytirish yoki kichraytirish va в к л а д к а ш п д o'rnini
o 'zgartirish form aning barcha obyektlaridek am alga oshiriladi. Q atlam larga jadval m aydonlarini olib tushish uchun kerakli qatlam ning
nomi bosilgan (aktiv) bo'lishi kerak. M aydon nom larini sudrab
kerakli joyga olib tushiladi va lozim b o ‘Isa, form atlanadi. Q atlam larga boshqa qatlam lardan nusxa olish y o ‘li bilan obyektlarni
k o'chirish ham m umkin. Bu holda sudrash m um kin emas.
Barcha kerakli m aydonlar mos qatlam larga olib tushilgandan
va form atlangandan keyin form aning konstruktor holatdagi k o 'ri­
nishi 5.47-,5.48- rasm lardagidek (Fakultet va JN qatlam lar) bo'ladi.
-1П1
=3
=3
|Ф ам илия
Ф акульте т
I
ЖН
| OH
Факультет
|
Т а л _ к о д н :
[Т а л _ к о д и
Ф
\Фак_коди
а к :
"3
Курс:
|кўрс
Поток:
П оток
г урух:;
Гур_кодн
jJ
JОН
1 жн7 |i ж н
12 ЖН:
|2_Ж Н
- ;3_Ж Н ;
|3 Ж Н
■Суи Ж Н ’ )1 ]Қ [3 _ Ж Н ]
* Припечание ф о р и м
! .J
ЖН
-т—— I------ 1------ Г
I
>г*
t l_ J
5.47-rasm.
5.48-rasm.
K onstruktor holatidan forma holatiga o 'tilg a n d a ularning k o 'ri­
nishi 5.49-va 5.50-rasm lardagidek bo'ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
-1 01 Xl'-
Я Я И И Ш Л ^ , .- ^ п ! X]
Талабалар рўйхати
Талабалар р ў й х а т и
Фамилия
Факультет j * H
1 ° н ..1 ....... ...
Та л _ ко д и :
г~
Ф а к:
|хим
K ypc:
1
П о то к:
Гурух:
[Д крамовХ
|А к р а м о в X
.
1
........
Г ~
|1 а
zi
1
1
zJ
Jd
Зэпнсь'. Н 1 < 11
1 ► in )►*! иэ S02
Запись: Н 1
*j Г
1
> I >1 1>»1 и з 502
5.50-rasm.
5.49-rasm.
Form ani biror nom bilan, masalan, « F _ J_ tala b a l» nom i bilan
saqlab q o ‘yish m um kin. Agar qatlam lar nom larining k o ‘rinishi,
shriftlarning o ‘lchovi va b.q. elem entlar A ccess taklif etg a n k o ‘rinishda sizni qanoatlantirm asa, Н аболр в к л а д о к ning xossalar oynasini oching va kerakli o ‘zgarishlar kiriting.
4 Л иния - to ‘g ‘ri chiziq. Forma ko'rinishini bezashda,
obyektlarni bir-biridan ajratishda qo'llaniladi. Chiziqni chizish
uchun bu asbob bosiladi va form aning kerakli joyiga chiziladi.
Shift tugm asi bosilgan holda chiziq chizilsa, u vertikal yoki gori­
zontal k o ‘rinishda b o 'lad i. C trl tugm asi bosilgan holda chiziq
chizilsa, u to ‘g ‘ri to'rtb u rch ak n in g diagonali y o ‘nalishida bo'ladi.
C hizilgan chiziqning xossalar oynasidan uning qalinligini,
ko'rinishini, rangini va joylashishini o'zgartirish m umkin.
□
П р ям оутол ьн и к - to ‘g ‘ri to'rtburchak. Bu asbob ham y u ­
qorida keltirilgan m aqsadlarda qo'llaniladi. C trl tugm asi bosilgan
holda chizilganda ekranda kvadrat hosil b o ‘ladi. C hizilgan to ‘g ‘ri
to ‘rtburchakning xossalar oynasidan uning qalinligini, ko'rinishini,
rangini va joylashishini o'zgartirish mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
T obe form alar
Jadvallam i loyihalash jarayonida ularning uch xil luri bilan
tanishgan edik (asosiy, m a’lum otli va yordam chi jadval). Jadval­
larning m aydonlari orasidagi bog'lanishlar esa o ‘z navbatida birga
bir, b irg a k o ‘p va k o ‘pga k o 'p k o ‘rinishda bo'lishi m um kin edi.
Ammo k o 'p g a k o 'p ko'rinishdagi aloqalar yordam chi jadvallar y o r­
dam ida ikkita birga k o 'p ko'rinishdagi bog'lanishlarga kelishini 3bobda k o 'rib o'tdik. 3.43-rasm da keltirilgan jadvallar bu n g a misol
bo'ladi. Bu ko'rinishdagi m a’lum otlam i form ada tasvirlashda tobe
form alardan foydalaniladi. Asosiy jadval uchun tuzilgan forma
asosiy form a bo'lib, yordam chi jadval uchun tuzilgan form a tobe
forma b o 'lad i va u asosiy form ada joylashadi.
Asosiy form adagi tobe form alam ing soni istagancha bo'lishi
m um kin, m uhim i ular asosiy form ada joylashsa bo'ldi. A ccess da
bir-birining ichida joylashgan tobe form alam ing soni y ettitagacha
bo'lishi m um kin.
T obe form a tuzishdan asosiy m aqsad bitta form ada bir
nechta jadvaldagi m a’lum otlarni akslantirishdan iborat. Tobe formali form ani 3.43-rasm dagi jadvallar uchun tuzamiz. Buning uchun
quyidagi ishlam i am alga oshirish kerak.
1. Bizda «J_asosiy», «J_yordam chi» va «J_tillar» nom li ja d ­
vallar loyihalangan deb faraz qilamiz.
2. «J_asosiy» va «J_tillar» nomli jadvallarga m a ’lum otlar
yozilgan deb faraz qilaylik. Bu jadvallarga m a’lum otlarni form ada
ham berish mumkin.
3. «J_yordam chi» jadvalga m a’lum otlar yozilgan bo 'lish i shart
emas, chunki tobe form adan foydalanib ham ularga m a’lumot
kiritish m um kin.
4. «J_yordam chi» jadvalga m a’lum otlar kiritishda М астер
noACTaHOBOKdan foydalanish m aqsadga muvofiq. M aydonlarda
k odlar em as, balki ularga mos m atnlam i ko'rsatg an m a’qul, chunki
u foydalanuvchilar uchun tushunarli bo'ladi. A gar jadvalni loyiha­
lashda М а ст е р noACTaHOBOKdan foydalanilm agan bo'lsa, bu ishni
tobe form ani loyihalashda П оле co списком asbobidan foydalanib
ham am alga oshirish m umkin.
5. «J_yordam chi» jadval uchun konstruktordan foydalanib for­
m a tuzam iz va bu form a tobe forma bo'ladi (5.51 -rasm ). U nda q u y ­
idagi ishlarni am alga oshiramiz:
www.ziyouz.com kutubxonasi
> Ikkala m aydonni ham form aning О б л асть д а н н м х qism iga
sudrab tusham iz.
> Form aning xossaI • 1 -1 • i * 2 * 1*3* 1 - 4 - 1 - 5 * 1 * 6 * » - 7
lar oynasini ochamiz.
♦ Область
Unda Реж им no умол_____даннмх
чанию
bo'lim ida ТаблиТал_к|
|Тал_коди
d
1
1. 1
ца, О бласть вм деления,
Тил_ :одиу
]Тил_коди
К нопки п ерехода va РазiZ J
делитиельнм е л и н и и Ьо‘limlariga HeTni o'm atam iz.
5.51-rasm.
7Г
> Xossalar oynasini yopib, k o n ­
stru k to r holatidan
forma
holatiga
Талкоди:
Тилкоди: 1
o 'tam iz (5.52-rasm).
Толипов Э.
Инглиз
> Sichqoncha kursorini Tal_kodi
Собиров К.Г
Инглиз
nom ning ustiga olib kelsak u
k o ‘Парпиев Р.С Инглиз
rinishga o'tadi. Shu holatda sichqon­
Француз
►Толипов 3.
chaning chap tugm asini bosib ustunni
Ахмедов Н.
Француз
belgilaym iz.
Парпиев Р.С Француз
> Ф орм ат m enyusining С крм ть
Толипов 3.
Немис
с тол б ц м bo'lim ini tanlab ustunni
Мансуров Г. Немис
yashiram iz (aks holda form ada bitta
Носирова В. Немис
familiya bir necha m arta ko'rinib qoАхмедов Н.
Рус
1
ladi).
Носирова В. Рус
> Form ani yopib uni «F_tobe»
Испан
Собиров К.Г
nom bilan saqlab qo'yam iz (5.53Собиров К.Г Хитой
rasm).
Носирова В.
Япон
6. «J_asosiy» nom li jadval uchun *
(3.43-rasm) konstruktordan foydalanib,
5.52-rasm.
forma tuzam iz va u n in g О б л асть д ан h ux
qism iga hozircha «Tal_kodi» va
«F_I_Sh» nom li m aydonlarni olib tusham iz (5.54-rasm).
7. A sboblar panelidan ЙЁ (П одчиненная ф о р м а /о т ч е т ) asbobini bosib tobe form a uch u n joy ajratam iz (5.54-rasm).
N atijada, birinchi m uloqot oynasi hosil bo 'lad i (5.55-rasm).
Bu oynada И мею гциеся ф о р м и bo'lim ini o 'm a tib undan
«F_tobe» nom li form ani tanlaymiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Tил коди:
И нглиз
И нглиэ
И нглиз
► иШ Ш Ш
Ф ранцуз
Ф ранцуз
Н ем ис
Н ем ис
Н ем ис
Рус
Рус
И спан
Х итой
Япон
*
’ I
5.54-rasm.
5.53-rasm.
М а с т е р подчиненнм х Форм
;
Создать подчиненную форму или подчиненмьм о тчет можно
либо йз имеюшейся фЬрмьь либо нз основе таблиц и запросов.
К а ки е д анн ье несбходимо вклгочить в подчиненную форму или
подчиненньм отчет?
Имеюшлеся хаблиць» и запрось!
(• Йиекмдиеся формъ!
Ф_Ж_талаба1
Ф_оддий1
Ф_тала6а
Ф хисоб!
Отмена
[
|
Далее >
|
£отово
|
5.55-rasm.
8. Д ал ее tugm asini bosib keyingi m uloqot oynasiga o'tam iz.
9. Hosil b o ‘lgan m uloqot oynasida В и б ор и з с п р а в к и holatini
o 'm atam iz va Д ал ее tugm asini bosib keyingi m uloqot oynasiga
o ‘tamiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
10.
N avbatdagi m uloqot oynasi tobe form a uchun nom so'raydi.
N om ni o ‘zgartirm ay qoldirish ham m um kin yoki biror nom berib
Готово tugm asini bosamiz. Natijada, 5.54-rasm dagi form a 5.56rasm dagi ko'rinishga keladi.
-iPl X
BU Ф о р м а 1 : Ф орм а
1*1 • I • 2 • 1 * 3 *
I•4
• • • 5 • i • 6 • • • 7 • I *8 ■i • 9 •
■€ Область даннь1Х
I
anjco; yv ;
I
|Тал_коди
, . i .......
1
,i.
]ф_И_Ш
тобе ’
I • 1 • I • 2 ■I •3 • I • 4 • I • 5 • I ' e • I • ?
|Тал_коди
jja n j: здиП
|Тил_ ;оди:Т
ш ла
1j I
±1
»
|Тил_коди
I ~I
i^ i
I
V
5.56-rasm.
11.
K onstruktor holatidan forma holatiga o ‘tsak va m a’lum form atlashlam i am alga oshirsak, uning k o ‘rinishi 5.57-rasm dagidek
b o ‘ladi. Form ani biror nom bilan («F_asosiy») saqlab q o ‘yish
m um kin.
-iDlxl
Тап_коди:
j
Ф_И_Ш:
|толиповЭ.
1
Ф_тобе
Тил коди:
Инглиз
Француз
Немис
►1
Запись:
14 1 < II
ч
Г
> |н |и » | т
10
5.57-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
5.57-rasm dagi formada har bir talaba qaysi tillarni bilsa, shu
tillarning ro'yxati «F_tobe» nom li tobe form ada ko'rinib turadi.
Shu ho latd a turib tobe form ada yangi tillarni kiritsak, bu o'zgarishlar «J_yordam chi» jadvalda o ‘z aksini topadi.
E slatm a. Tobe formalar, albatta, Т аблица holatida, asosiy
forma esa П р о с т ая ф орм а holatida bo'lishi kerak. Bu holatlar har
bir form aning xossalar oynasida o'm atiladi.
Asosiy form aning oxirgi m aydonidan tobe form aning birinchi
m aydoniga TAV tugm achasi orqali o'tiladi.
Tobe form aning birinchi m aydonidan asosiy form aning oxirgi
m aydoniga CTRL+SHIFT+TAB orqali o'tiladi.
Tobe form aning oxirgi m aydonidan asosiy form aning keyingi
m aydoniga yoki keyingi sahifaning birinchi m aydoniga yoki k e ­
yingi yozuvning birinchi m aydoniga o 'tish uchun CTRL+TAB tugm alaridan foydalaniladi.
S ichqoncha yordam ida asosiy form adan tobe form aga o'tish
uchun tobe form aning ixtiyoriy joyida sichqonchaning chap tu g ­
m asini bosing.
S ichqoncha yordam ida tobe form adan asosiy form aga o ‘tish
uchun asosiy form aning ixtiyoriy obyekti ustida sichqonchaning
chap tugm asini bosing.
Tobe form alarni tuzishda asosiy talab qilinadigan narsa jadval
yoki so 'ro v lar orasidagi bog'lanishdir. Bu bog'lanish, albatta, birga
k o ‘p k o 'rin ish d a b o ‘lm og‘i lozim. B og'lanishning 1 tarafida turgan
jadval u c h u n tuzilgan forma asosiy bo'lsa, 00 tarafida tu rg a n jadval
uchun tuzilgan forma tobe forma bo'ladi. Bu narsa har bir birlikka
k o 'p lik d an nechtasi to 'g 'ri kelishini ko'rsatadi, y a ’ni masalan,
T oshkent shahridan qaysi talabalar yoki «Х1М» fakultetida qaysi
talabalar o 'q iy d i va h.k.
Biz yuqorida konstruktor yordam ida tobe form ani tuzishni
k o 'rd ik . Bu ishni А втоф орм а yordam ida ham tezda am alga oshi­
rish m um kin. M asalan, yuqoridagi misol uch u n ABTO<)>opMadan
foydalanishda quyidagi ishlam i am alga oshirish kerak:
> M a’lum otlar bazasi oynasida jadval yoki so 'ro v obyektini
tanlaym iz (bizning misolim izda bu jadval ).
> U n d an «J_asosiy» nomli jadvalni belgilaymiz.
> Asboblar panelidan yoki В ставка m enyusidan А втоф ормаш
tanlaymiz. Natijada, ekranda tobeli forma hosil bo'ladi (5.58-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
- i n i х)
Тал_коди
Ф_И_Ш
{Толипое Э.
Фак
|хим
............... ' 3
\
Тил коди
► И нгли з
Ф ранцуз
Немис
*
Запись:
н | - | Г
1
Зались: н | < 11
Г
► 1 и !► *! из 3
> | и | > * 1 из 10
5.58-rasm.
5.58-rasm dagi form ani konstruktor holatida form atlab ortiqcha
obyektlarni olib tashlasak, u 5.57-rasm dagi k o ‘rinishga keladi.
Viloyatlardan kelgan talabalam ing ro'yxatini ko'rish uchun
m a’lum otlar bazasi oynasida «J_viloyat» nom li jadvalni tanlaym iz
va u uchun А втоф орм а quram iz (5.59-rasm).
Ж _ВИ Л О ЯТ
*
Вил_коди
|
Вилоят
[Тошкент ш.
Тад_коди
+
+
89
112
115
116
124
146
178
192
198
+
+
+
it!
+
Запись:
Н 1 < II
ь: н | < И
Г
Фаиилия
Цой Е
Бакиров Б
Мамиров Б
Матякубов Н
Ахиедов A
Шарипов М
Мустафоев X
Ниязиетов Ш
Шинкина П
Фак
»]'
хим
хим
хим
—'
хим
хим
хим
хим
хим
ХИМ
„I
1 ►1 м |>+| т 43
1 ►1М 1>*1 ИЗ 14
5.59-rasm.
Tobeli form alam i qurishning yana bir y o ‘li М астер ф opмdir.
Buning uchun:
1. M a’lum otlar bazasi oynasidan С озд атьш tanlaym iz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
2. Paydo bo'lgan Н овая ф орм а oynasida М астер ф орм ш пд
форм tanlab OK tugm asini bosamiz.
3. Hosil b o 'lg an oynaning Таблицш и за п р о с м darichasida
«J_asosiy» nom li jadvalni tanlaymiz.
4. Д оступнм е поля bo'lim idan «Tal_kodi» va «F_I_Sh» nomli
m aydonlam i В и б р а н н и е п о л я darichasiga o'tkazam iz.
5. Т а б л и ц м и за п р о с и darichasida «J_yordam chi» jadvalni
tanlaymiz.
6. Bu jadvalning Д о сту п н и е п ол я bo'lim idan «Til_kodi»
nom li m aydonni В и б р а н н и е п ол я darichasiga o'tkazam iz (bu darichada u c h ta m aydonning nomi paydo bo'ladi).
7. Д ал ее tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz va unda
П о д ч и н ен н ая ф орм а holatini o'm atam iz.
8. Д алее tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz va unda
л ен то ч н ая yoki таб л и ч н ая holatini o'm atam iz.
9. Д ал ее tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz va un d a for­
m aning bezagini (stilini) o'm atam iz.
Ю .Д алее tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz va unda
asosiy va tobe form alarning nom larini o'm atam iz.
11. Готово tugmasini bossak, tobeli forma hosil bo'ladi (5.60-rasm).
5.60-rasm.
Shunday qilib, biz tobeli form alarni tuzishning uch xil usuli b i­
lan tanishdek (К онструктор, А втоф орм а va М астер ф орм ). Bu
usullardan qaysi biri siz q o 'y g an m asalani hal qilolsa, shu usulni
qo'llash m um kin. U m um an olganda tobe form alar nafaqat jadval
ko'rinishida, balki П р о стая yoki л ен то ч н ая forma ko'rinishlarida
www.ziyouz.com kutubxonasi
ham bo'lishi m um kin. Bu formalarga Заголовок va примечание
qism larini ham kiritib ularda m atnli m aydonlar hosil qilish yoki har
xil hisoblar olib borish mumkin.
Formalarni chop etish
Form adagi m a ’lum otlarni chop etish uchun bir nechta buyruqlar m avjud. M a’lum otlarni ekranda ko'rinm aydigan, am m o chop
etganda k o 'rin a d ig an qilish va teskari im koniyatlar ham m avjud.
Formadagi ma’lumotlarni chop etishdan oldin ko‘rish
Form ani chop etishdan oldin ekranda k o 'rish uchun Файл
m enyusining Предварительньш просмотр bo'lim ini yoki asboblar
panelidan m os asbobni tanlash kerak. M asalan, 5.44-rasm dagi for­
m aning bu holati 5.61-rasm da keltirilgan. Предварительньга npoсмотр holatiga o 'tis h uchun forma konstruktor holatida ham
bo'lishi m um kin. 5.61-rasmga e ’tibor bersak, qog'ozning har bir sahifasiga formaning kam ida uchtadan sahifasi (yozuvi) joylashgan. Q o­
g'ozning bir sahifasidan boshqasiga
o'tish uchun oynaning pastki qis1=3
■-»"
П ГЗ
mida joylashgan tugm achalardan
бгэ
i—a
s r;
c:::«
foydalanish kerak. Q og'ozdagi m a’­
■— ■•
vv
lumotlam i katta yoki kichik qilish
uchun m a’lum otlar ustida sichqon­
сгз
chaning
chap tugmasini bosish
■w ■-I—Tjl
yetarli.
Предварительньш
npoS 3 w* tra
S
a
смотр
oynasi
bilan
ishlash
boshqa
,
*—
E -S ­
ETS
program m alardan sizga tanish. Shu
holatda
formani chop
etish uchun
a , . »
C3
Фаил
m
enyusining
Печать
(CtrHP)
es—}
сз .
r~~7 •«)“ EZ3
bo'liinini tanlash lozim. Hosil b o 'l­
-— c-5
gan oynadan kerakli param etrlar
“
p — 3o 'm atiladi. Form ani chop etishni
' С ГЭ
C 3
=2 w» I—*
asboblar panelidagi mos tugm acha
orqali ham am alga oshirish m um ­
kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Qog‘ozning har bir sahifasiga formaning bitta
sahifasini (yozuvini) joylashtirish
Access d a qog'ozning har bir sahifasiga form aning bitta sahifasidagi m a’lum otlarni joylashtirish im koniyati m avjud. M a’lumki,
form adagi deyarli barcha m a’lum otlar form aning Область даннмх
qism ida joylashadi. Demak, bu qism ning xossasiga qandaydir o'zgartirishlar kiritish kerak. Buning uchun:
1. Form ani (5.44-rasm) konstruktor holatiga o'tkazing.
2. Область данних qism ining xossalar oynasini oching (bu
qism ning ixtiyoriy bo 'sh joyida sichqonchaning chap tugm asini
ikki m arta bosing).
3. X ossalar oynasining Конец страницм bo'lim idagi ochiluv­
chi m enyudan После разделаш o'rnating.
4. X ossalar oynasini yoping.
Bu ishlardan so 'n g formani chop qilishdan oldin Предварительньш просмотр oynasini ochsangiz qog'ozning har bir sahifasida form aning bittadan yozuvi joylashadi.
Form aning biror sahifasini chop etish uchun (forma holatida)
Правка m enyusining Вмделить запись bo'lim ini tanlang va Файл
m enyusining Печать bo'lim iga kirib Печать oynasidan kerakli
bo'lim ni o 'rn a tin g ham da OK tugm asini bosing.
Forma sahifalarini nomerlash
Buning uchun:
> Form ani konstruktor holatiga o'tkazasiz.
> Вставка m enyusidan Номера страницш tanlaysiz.
> Hosil b o 'lg an oynada kerakli param etrlarni tanlaysiz.
Formaning biror maydonidagi obyektni:
> E kranda ko'rish va qog'ozda chop etish mumkin.
>- Faqat ek ran d a ko'rish mumkin, am m o qo g 'o zd a chop etish
m um kin em as.
> Q o g 'o zd a chop etish mumkin, ammo ekranda k o 'rish m um ­
kin emas.
B ulardan birortasini o 'm atish uchun:
> Shu obyektning xossalar oynasini ochasiz.
> X ossalar oynasining Режим вьгаода bo'limidagi ochiluvchi
menyudan Всегда yoki Только при печати yoki Только на экpaHlardan mosini tanlaysiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
VI bob. HISOBOT
A ccessning eng kuchli tom onlaridan biri hisobotdir. U ning
yordam ida m a’lum otlarni qulay va foydalanuvchiga tushunarli k o ‘rinishda tayyorlash va chop etish m um kin. Agar bundan 20-30 yil
oldingi davrda m agazindagi m ahsulotlarga e ’tibor bersangiz ular
peshtoqlarda oddiy ko'rinishda turar xaridorlam i o'ziga jalb qilm as
edi. Hozirgi paytda esa ahvol butunlay o'zgardi. U larning ko'rinishi
ran g -b aran g va har bir xaridom i o'ziga tortadi. X uddi shu holni
A ccessda ham kuzatish mumkin. Jadval va so'rovlar yordam ida
tayyorlangan m a’lum otlar (jadvallar) 20-30 yil oldingi m agazinlardagi m ahsulotlam ing k o ‘rinishini eslatsa, shu m a’lum otlardan hisobot yordam ida tayyorlangan m ahsulot hozirgi zam on m agazin
peshtoqlaridagi rang-baranglikni eslatadi. Hisobot yordam ida did
bilan tayyorlangan m ahsulot g o ‘yoki gul bozoridagi gullar rastasini
eslatadi. Eng muhimi, foydalanuvchi uchun uning tushunarliligidadir.
Jadvallar yoki so'rovlar yordam ida tayyorlangan jadvallam i
chop etishda ularga har xil grafik obyektlarni q o ‘yish im koniga ega
emassiz. Bu ishni hisobot yordam ida soddagina am alga oshirish
m um kin. X uddi shuningdek, m a ’lum otlarni guruhlarga ajratish va
har bir g uruh bo 'y ich a m a’lum hisoblashlarni am alga oshirish
m umkin.
H ar q anday hisobot ham form adek jadval yoki so ‘rov asosida
loyihalanadi. Form alam i loyihalashni bilgan foydalanuvchi hisobotlarni kam ida 80% ga biladi d eg an so ‘z. C hunki k o 'rin ish jihatidan forma va hisobot bir-biriga juda o'xshaydi. Q uyidagi paragraflarda hisobotlarni loyihalash va ularni chop etishga tayyorlash
yo'llari bilan tanishasiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
А втоотчет y o rd am id a hiso b o t tay y o rlash
H isobot tayyorlashning eng oson va tez y o 'li aBTooTHeTdan
foydalanishdir. Hisobot tayyorlashda so'rovlardan foydalanish m aq­
sadga m uvofiqdir, chunki so ‘rovlar m azm un jihatidan hisobotlarga
yaqin bo'Iadi. Hisobot tayyorlashning bu usulida ikki xil hoi b o '­
lishi m um kin (автоотчет: в столбец, автоотчет: ленточнм й).
U lardan qaysi birini tanlash foydalanuvchining ixtiyorida. H i­
sobot tayyorlash uchun:
1.
M a’lum otlar bazasi oynasidan hisobot (отчет) obyektini
tanlaymiz.
В ставка m enyusidan О тчет bo'lim ini yoki asboblar panelidan
asbobini yoki m a’lum otlar bazasi oynasidan
^ Соэдагь j jjQ'jjjjjjjjj tanlaymiz. Natijada, Н о в и й о тч ет oynasi
ochiladi (6.1-rasm ).
Hobwh отчет
1 '/
J
Автоматическое создамие
отчетов c полями,
расположеннь1ми в один
столбец.
Внберите в качестве
источника даннь1х таблицу
или запрос:
Конструктор
Мастер отчетов
'А втсотчет: в столбец
Автоотчет: ленточнь1Й
Мастер диаграмм
Почтовне наклейки
|С_умумии
OK
Отмена
6.1-rasm.
2.
Bu oynadan (6.1-rasm) Автоотчет: в столбец bo'lim ini va
pastki darichadagi ochiluvchi m enyudan (unda barcha jadvallar va
www.ziyouz.com kutubxonasi
so'rovlam ing ro'yxati mavjud) biror obyektni, m asalan, «S_umumiy» nom li so'rovni tanlaym iz (bu so'rov oldingi boblardan
sizga tanish).
3.
OK tugm asini bosamiz. Natijada, hisobot hosil bo 'lad i (6.2rasm).
Р1ИЕ311
3
' Ж__талаба
Ж т а л а б а
Tan_xobu
Фалъигия
1
^ииэиавХ
ч
>\yil
Kypc
1
<|
Поток
t]
Фах
Гурух.
I1" ”
1_ЖН
1
7|
1°|
2_ЖН
3_ЖН
С»м_ЖН
1D|
1
1_ОН
2_ОН
* • i1
10|
Сул^ОН
30|
I
J____
Стоанииа: н 1 4 11
i
Ул/тм 6<?р
1
27l
10|
101
3_ОН
ЯН
i
10l
87|
► 1н 1
.
<t 1
M
►V a i
6.2-rasm.
Bu holda hisobot chop etishdan oldin k o 'rish oynasida hosil
bo'ladi. H isobot qaysi obyektdan hosil qilingan bo'lsa, unda shu
obyektning barcha m aydonlari aks etadi.
Hisobot tashqi ko'rinishi jihatidan formani eslatadi. Uning bar­
cha elem entlari bir ustunda joylashgan. Form aning har bir sahifasida bittadan yozuv joylashsa, hisobotning har bir sahifasida bir
www.ziyouz.com kutubxonasi
nechta yozuv joylashishi mumkin. Bir sahifadan boshqasiga o ‘tish
uchun hisobotning quyi qismida joylashgan С траница satridagi tugm achalardan foydalaniladi. Ularning mazmuni bilan siz oldingi boblardan tanishsiz. Hisobot chop etishga tayyor obyekt b o ‘lgani uchun
undagi m a’lum otlarga o'zgartirish kiritishning iloji y o ‘q. Agar bunga
ehtiyoj b o ‘lsa, u holda hisobot hosil qilingan mos jadval yoki
so'rovda o'zgartirish kiritish kerak. Agar yuqoridagi so ‘rov uchun
6.1-rasmda Автоотчет: ленточньга holati tanlansa, hisobotning
k o‘rinishi 6.3-rasm dagi ko‘rinishda b o ‘ladi.
гш га
— 3
Ж_таяаба
Жталаба
1_ к о д и
Ф а м и Ф а Гдрс т о к Гур Ж Н Ж Н Ж Н _ЖН OH OH OH
1 Асрамо ХИ
2 Апидж
1
1 1а
ХИ
1
1 1а
3 Бердие ХИ
1
4 Боситх ХИ
1
5 /+^реев ХИ
6 >tVpa<y ХИ
7 Каримо ХИ
Страница: я I * 11
Г
7
10
7
15
1 1а
8
1 1а
12
1
1 1а
1
1
►1 н [
10
27
ОН Я Н _6ал Ф алш ч
10
30
10
67 JViXJK
7
20
37
15
84 ГкХ.Ж
10
10
10
32
10
15
11
34
11
11
19
41
17
92 /* Х .Ж
15
17
44
12
11
15
38
10
92 Ли Х.Ж
8
13
14
35
15
12
11
38
18
91 ОхуновА.
1 1a
7
10
8
25
9
10
11
30
13
68 ОхутовА.
1 1а
9
12
15
36
14
11
15
40
10
86 Ох>«овА.
<I
_____________________ I
± 0 1
6.3-rasm.
Shuni ta ’kidlash lozimki hisobotlarni hosil qilishning bu ikkala
holida ham jadval yoki so'rovdagi barcha m aydonlar ishtirok etadi.
Ko‘p hollarda hisobot tayyorlashda jadval yoki so'rovlardagi barcha
m aydonlar ham kerak boiaverm aydi. Ularning ayrim lari b o ‘yicha
hisobot tayyorlashga ehtiyoj tu g ‘iladi. Bu hollarda hisobot tayyor­
lashda М астер отчетов (6.1-rasm) dan foydalanish m aqsadga m uvofiqdir.
www.ziyouz.com kutubxonasi
М астер отчетов (Hisobotlar ustasi) yordamida
hisobotlam i loyihalash
H isobotlar ustasi yordam ida hisobotlam i loyihalash uchun:
>
6.1-rasm dagi oynadan М астер отчетовш va ochiluvchi
m enyudan kerakli jadval yoki so'rovni tanlaym iz (masalan, u
«S_um umiy» nom li so'rov bo'lsin). OK tugm asini bosib keyingi
oynaga o'tam iz (6.4-rasm).
С оздание опгчетов
Вмберите поля для отчета,
Допускается вмбор нескольких таблиц или
запросов.
Таблицм и запрось!
jsanpoc: С_умумий
Вь|браннь1е поля:
Доступньге поля:
Фамилия
Фак
Курс
Поток
Гурух
1_ЖН
2 ЖН
Отмена
<уазад
Далее >
Готово
6.4-rasm.
Bu oyna (6.4-rasm) sizga forma bo'lim idan yaxshi tanish. U ning
yordam ida biz kerakli jadvalni (so'rovni) va ulardan hisobot uchun
kerakli m aydonlam i tanlashim iz mumkin.
>
Д о сту п н м е п ол я darichasidan Вмбранньге п оля darichasiga kerakli m aydonlam i o'tkazam iz. Faraz qilaylik, ular talabaning
www.ziyouz.com kutubxonasi
kodi, familiyasi, fakulteti, kursi, potoki, guruhi, um um iy bali va
o'qituvchisining familiyalarini aniqlovchi m aydonlar bo'lsin. Д ал ее
tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz (6.5-rasm).
С о зд ан и е отчетов
Вь(6ерите вид представления
даннь1х:
- Ж_укит
- Ж талаба
- Ж_фак
- Ж_гурух
6.5-rasm.
> Bu oyna (6.5-rasm) tanlangan so 'ro v qaysi jadvallardan
(so‘rovlar) tashkil topganini k o'rsatadi va jadvallardan qaysi
birining m aydoni b o ‘yicha guruhlash im konini beradi. O ynadan
jadvallam i birin -k etin tanlab bunga ishonch hosil qilish m um kin.
Biz uchun hozir «J_talaba» nomli jadval m uhim (unda eng k o ‘p
m aydonlar ishtirok etm oqda) b o ‘lgani uch u n shu jadvalni
tanlaymiz. U m um an bu shart emas, biror m aydon bo 'y ich a guruhlashni keyingi oynalarda ham am alga oshirish m um kin. A ccessda
to 'rtta m aydon bo'yicha guruhlash m umkin. M asalan, oldin fa­
kultetlar bo'yicha, undan keyin kurslar b o ‘yicha, keyin potoklar
bo'yicha va oxirida birorta guruhlash m um kin b o ‘lgan m aydon
bo'yicha guruhlash tanlanadi. M asalan, guruhlar yoki o ‘qituvchilar
va h.k. Y uqoridagilam i birortasini bajaram iz va Д ал ее tugm asini
bosib keyingi oynaga o'tam iz (6.6-rasm).
> Bu oyna (6.6-rasm) ikki qism dan iborat b o ‘lib, uning chap
tom onida biz oldingi oynada tanlagan barcha m aydonlarning
ro 'y x ati u stu n b o 'yicha joylashgan. O lng tarafida esa shu m ay-
www.ziyouz.com kutubxonasi
donlarning ro'yxati yana bir bor keltirilgan. A gar bizda biror m ay­
don bo'yicha guruhlash kerak bo'lsa chap tom ondagi darichada
shu m aydonni tanlab uni o ‘ng tarafga o ‘tkazamiz. N atijada bu
m aydon alohida ajraladi (6.7-rasm).
Создание отчетов
Добавить уровни группировки?
Фамилия
Фак
Курс
Поток
Гурух
Умум_6ал
Фамил
л1
Уровень
JL I
Группировка,,.
Отменз
I
<Нззад
|
4алее >
|
Готоео
i
6.6-rasm.
Biz tanlagan bu guruhlash: birinchi - fakultetlar, ikkinchi kurslar, uchinchi - potoklar bo'yicha va to 'rtin ch i - o'qituvchilarning fam iliyalari b o 'y ich a jam lashni bildiradi. Buni quyidagicha
tushunish ham m um kin. M asalan, XIM fakultetining birinchi kursi
va birinchi potokida dom la A- Sattorovning talabalari ro'yxati. Bu
ro 'y x at barcha fakultetlar, barcha kurslar, barcha potoklar va bar­
cha dom lalar u ch u n hosil bo'ladi. Д алее tugm asini bosib keyingi
oynaga o'tam iz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
С о зд ан ие о тч е то в
Для удапения добавленного
уровня группировки внберите его
и нажмите
Курс
Поток
Тал_коди
Фамилия
Г урух
Умум бал
Тал_коди; Фамилия, Гурух,
Умум_6ал
[Г р у п п и р о в к а ...!
Отмена
< Назад
Далее >
I
Готово
6.7-rasm.
>
H osil b o 'lg an oyna sizga m a’lum otlarni tartiblash im konini
beradi. A gar bunga ehtiyoj bo'lsa, undagi ochiluvchi m enyudan
m a’lum otlari tartiblanishi kerak b o 'lg an m aydonning nom ini
tanlash lozim. A ccess to 'rtta m aydon bo'yicha saralash im konini
beradi. Bu oynaning muhim tom onlaridan biri guruhlashga kirm agan sonli m aydonlar bo'yicha m a’lum hisoblashlarni am alga
oshirishning m avjudligidadir. Buning uchun И тоги tugm asini bosib
keyingi oynaga o'tam iz (6.8-rasm).
Bu oynada guruhlashga kirm agan barcha sonli m aydonlarning
ro'yxati va bu m aydon elem entlari bo'yicha bajarilishi m um kin
b o 'lg an funksiyalar (Sum - guruh bo'yicha ballarning yig'indisi,
Avg - g u ru h bo'yicha o 'rta c h a ball, M in - g uruh b o 'yicha ballarn ­
ing eng kichigi, M ax - guruh b o 'yicha ballarning eng kattasi) aks
etgan.
K erakli
funksiyani tanlash
uchun
uning
ostidagi
www.ziyouz.com kutubxonasi
to ‘rtburchakda sichqonchaning chap tugm asini bosish kerak. N atijada, shu funksiya belgilanadi. Bu rasm da har bir o'qituvchining
guruhidagi talabalarning um um iy ballari y ig ‘indisini va o'rtachasini
hisoblash tanlangan. O ynadagi qolgan holatlar sizga tushunarli,
albatta. OK tugm asini bosib oldingi oynaga va undan D alee tu g ­
masini bosib keyingi oynaga o ‘tamiz (6.9-rasm).
Какие итоговью значения необходимо вьнислить?
Поле
Sum
Avg
Min
OK
Max
Отменз
Умум_6ал
г-Показать
:
(• дамнью и итоги
C
холько итоги
Г Вмчислить проценть!
6.8-rasm.
-оздание отчетов
Вьйерите вид макета для отчета.
Ж
Г М а ке т'
г
■<
■
(• |6лок
книжная
альбомная
структура 1
X
X
' Z
хххх хххх
ххххх ххххх
ххххх
ххххх ххххх
ххххх [xxxxx]
ххххх XXXXX:
ххххх xxxxx
ххххх xxxxx
ххххх xxxxx;
ххххх [xxxxx1
ххххх !xxxxxi
ххххх xxxxx
X
X
хX
X
хххх хххх хххх
ххххх ххххх ххххх
ххххх
ххххх ххххх
ххххх
ххххх jXX XX X
ххххх
ххххх
ххххх ХХХХХ
ххххх ххҳхх
ххххх
ххххх
ступемчать.мv
- Ориентация
С* с т р у кт у р а 2
С
I
по левому кр а ю 1
по левому кр а ю 2
Г? Настроить ширину полей для
размешения на одной странице.
6.9-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
> 6.9-rasm da tasvirlangan oyna bizga hisobotning tashqi
ko'rinishini o 'm a t ish im koniyatini beradi. Bu oyna bilan siz forma
bo'lim idan tanishsiz. Biror ko'rinishni tanlash uchun har xil holatni
o 'm atib tajriba qilib ko'rish m umkin. A gar sizda m aydonlar soni
k o 'p bo'lsa, ular ekranga yoki qog'ozning eniga sig'm asligi m um ­
kin. Bu hollarda ал ьб о м н ая holatini o 'm a tg a n m a’qul. Barcha holatlar o 'm atilg a n d a n so 'n g Д алее tugm asini bosib keyingi oynaga
o'tam iz.
> Bu oyna hisobotingizni bezash uchun xizm at qiladi. U bilan
ham biz form a bo'lim ida tanishganm iz. U ndan o'zingizga yoqqan
holatni o 'm a tin g (misolda Строгий holati o'm atilgan) va Д алее
tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz.
> Bu oyna hisobotning nom ini so'raydi. M asalan, u «G uruhlar» bo'lsin. Готово tugm asini bosishimiz bilan hisobot ustasi bizga
tanlagan param etrlarim izga mos hisobotni hosil qiladi (6.10-rasm).
M iciosoft A c c e s s
3
i >айя
япзви
Диа Cgpeuc
jM -e jP f o n .B l'lb i»
1
-
:
yr. ft rп-\т.\
.-
Гдрухяар
_
.■
....................................................................' ..................... ' ................................................
1
Ш Ғ БЗ I
'
J
Г у р у х л а р
Ф ак
K ypc
(ХШл
|
П отов
Фазхнл
Т а л к о д к Ф а м к л и я Г урух »та_бал
1[ЛкХЖ.
1|
1Ажригох X
Аювжоксв
___
'
(
1|
~22!Tyjrae A
1(М»фюгкяо.. Ғ
■-
Стмница: и j < П
11
Т ►й
«♦
67
84
3Берпт Ф
лШЦИТО! <*• u
Н
—
5
2*
3
6
3»
11
362
45,25
3»
2d м---------*
'1 ------------X^UOOOUKGS
Сйфуддкж 3»
—
^
_____
i£: Ctxaat X
.. эо!
www.ziyouz.com kutubxonasi
92
92
ЦУгмрож Х*с* 3*
п
Итагн BSX 'Фшоо^ ■>ЛпХ.Ж .(8 JArai
Sum
Аус
Ьсим
u
u
u
u
3a
k
13
M
9
8
_
10
a
j
й
H isobotning ko'rinishini tahlil qilishga hojat y o ‘q, chunki biz
nimani xohlagan bo'lsak, «usta» shu narsani bizga chiqarib berdi.
M a’lum otlam i tahlil qilish esa har bir foydalanuvchining vazifasidir.
M a’lumki, hisobot har doim chop etishga tayyor m a’lumot, shuning uchun ham Access uni П ред вар и тел ьн и й просм отр (chop
etishdan oldin ko'rish) oynasida hosil qiladi. Bu oyna sizga W in ­
dows ning boshqa ilovalaridan tanish. Undagi m a’lum otlar bir
paytda ek ran d a ko'rinm asligi m um kin. Bu hollarda lu p ad an foydalanish m um kin. Sichqoncha kursori hisobotning ustiga kelganda,
uning k o ‘rinishi lupa holatiga o ‘tadi. Lupaning o 'rta sid a «-» yoki
« + » belgisi paydo b o ‘ladi. Plus belgisi m a’lum otlarni kattalashtirish, m inus esa kichraytirishni bildiradi. Buning u ch u n shu holatlam ing birida sichqonchaning chap tugm asini bir m arta bosish
yetarli.
M a’lum otlarni kattaroq yoki kichikroq ko'rinishda tasvirlashning yana bir yo'li shu oynadagi М аспггаб asbobidir. U ndagi ochiluvchi m enyudan o'm atilg an foizlam i tanlash yoki xohlagan foizni
o 'm atish m um kin.
Ekranda bir paytda hisobotning bir nechta sahifasini ko'rish
uchun paneldagi k o ‘k rangdagi asboblardan foydalanish m um kin.
Ulam i qo'llash n i siz bilasiz.
H isobotlarni tayyorlashdagi aham iyatli tom onlardan biri shundaki, q o g ’ozning bir sahifasiga yoki ek ra n d a bir paytda bir butun
m a’lum otlam ing joylashishi m uhim roq. Bizning m isolim izda bu o ‘z
aksini topm agan. A xborotlarning bu k o 'rinishda joylashishi ulam i
tahlil qilishda qiyinchilik tug'diradi. H isobotlam ing «Usta»si bu
narsaga etibor berm aydi. Bundan uni tuzatishning iloji y o ‘q ekan
degan xulosaga kelm aslik kerak. Buning uchun hisobotning k o n ­
struktor holatiga o ‘tish va kerakli qism ning xossalar oynasida
m a’lum param etrlam i o'zgartirish yetarli. Yodingizda b o ‘lsa, formalarni chop etishda shu holatga duch k elg an va uni bartaraf etgan
edik. Q uyida hisobotlarni konstruktor yordam ida loyihalash bilan
tanisham iz va unda siz «usta» hisobga ololm agan ayrim holatlarni
o'zingiz am alga oshirishingiz m umkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Konstruktor yordamida hisobotlami loyihalash
K onstruktor yordam ida hisobotlarni loyihalash form alam i loyihalashdek am alga oshirilkadi. Shuning uchun ham uning ayrim
farqli tom onlarinigina keltirib o ‘tamiz. Form alarda b o ‘lganidek hisobotlar ham beshta qism dan iboratdir (5.11-rasm). Form alardan
farqli o ‘laroq hisobotlarga yangi qism lar kiritish m um kin. Bu qismlar m a’lum otlarni guruhlashda paydo b o ‘ladi.
Ш ХИСОБОТ : отчет
1- ° Н
|
.
,
,
1
•
1
•
2
1
I
1
3
*
1
•
[
'
»*5*
»
*
6
*
1*7*
»
*
8
*
1*9*
1 • 10-j
Jj
Заголовок отчета
-
I
j■ Верхний колонтитул
1
1:.
1
j + Область данньк
I
j
п
-
I
I * Нижний колонтитул
I
!
| # Лримечание отчета
-
zl
►
i J ~—— —
6.11 -rasm.
K onstruktor yordam ida hisobotlarni loyihalashni М астер отчетов yordam ida loyihalangan 6.10-rasm dagi hisobotni loyihalash
m isolida k o ‘ramiz. Buning uchun:
>
6.1-rasm dagi oynadan Конструктор holatini va «S_umumiy»
so ‘rovni tanlaym iz. OK tugm asini bosib hisobotning konstruktor
www.ziyouz.com kutubxonasi
holatiga o'tam iz va uni 6.12-rasm dagidek loyihalashni boshlaym iz.
A gar bu loyihalangan hisobotni П р ед вар и тел ьн ьш просм отр
oynasida k o ‘rsak, u 6.2-rasm dagi hisobotga o'xshaydi, y a ’ni A b t o отчет: в с т о л б е ц п т д o ‘zginasi (13-rasm). Bu hoi bizning shartim izni qanoatlantirm aydi.
Ш Гурухяар_конструкгор : огчет
Ш Гурухлар_конструктор : отчет
Я Е В |
* " " * * Aj
-------------------
ГУРУХЛАР
Тал_коди:
1
Фашлия
Область даннь(х
ХИМ
Тал_ко
Тал_коди
Kypc^i
КУРС
Поток:
Поток
1
Курс:
Поток:
1
ц%
1а
Гурух
67
Умум_бал:
Фаиил:
Алиджонэв Л
1< 1Г
1 ►! М 1
г
X Z IE
Умум_ >ал:
2
Фашлия
I
Гурух
ЛиХ.Ж
Тал_коди:
Страиица: н
:г у р у ҳ л а р
шй
АфвмовХ
Фак
3
♦ Заголовок отчета
JJ J
и
Умум_бал
Фамил
■ f Примечанив отчета
п л
6.12-rasm.
6.13-rasm.
Loyihalashni davom ettiramiz. Shartga k o ‘ra bizda to 'rtta
param etr (fakultetlar, kurslar, potoklar va o'qituvchilar) bo'yicha
guruhlash m avjud edi. Bu ishni am alga oshirish uchun:
> H isobotni konstruktor holatiga o'tkazam iz.
> Вид m enyusidan С о рти ровка и гр у п п и р о в к а bo'lim ini yoki
f<= j
asboblar panelidan shu nom li
asbobni tanlaymiz. Ekranda Copти р о в к а и гр у п п и р о в к а oynasi paydo bo'Iadi (6.14-rasm). Bu
oyna ikki qism dan iborat bo'lib, uning chap tom onida guruhlanadigan m aydonlarning ro 'y x ati va o 'n g tom onida tartiblash shakli
o'rnatiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Сортировка игруппировка
Порядоксортировки
Поле/вь1ражение
i
г
J
— ........................ ...............i
z \
Свойства rpynnbi
Bbl6op ПОЛЯИЛИВБОД
вьрзжения для
сортировки или
группировки
6.14-rasm .
>
П о л е /в м р а ж е н и е qism idagi ochiluvchi m enyudan kerakli
m aydon nom larini tanlaym iz (6.15-rasm). O lng tarafda A ccess
saralashni o ‘sish tartibida b o ‘lishini taklif etadi. .Agar bu sizga
to ‘g ‘ri kelm asa, sichqoncha kursorini kerakli satrga o 'rn atib hosil
b o 'lg a n ochiluvchi m enyudan saralashning boshqa ko'rinishlarini
tanlashingiz mumkin.
Сортировка и группировка
ESI
Порддок сортировки
По возрастанию____________
Фак
Курс _ _ _ _ _ _____ По возрастанию_________________________
Поток
По возрастан и ю ____________ _________]
Фамил
По возрастанию_________________________
Поле/вь1ражение
zl
Свойства rpynnbi
Заголовок группь)
' Да
_____________
ГруГТПЬ?
По полному значемию
Группировка
Интервал
1
He разрь1вать
И Н ет......... "
www.ziyouz.com kutubxonasi
0 1ииражсппс
области примечаний
ГРУППЬ!
Agar biror m aydon bo'yicha guruhlash jarayonida sh u guruh
uchun biror hisoblashlar qilishga to ‘g ‘ri kelsa (masalan, undagi
elem entlar soni, ularning yig'indisi va h.k. hisoblash), hisoblangan
natijalam ing qaerda turishiga qarab, har bir tanlangan m aydonning
С войства гр у п п м darichasida Заго л о во к r p y n n u yoki П р и м е ч а ние r p y n n u satrlariga Д а holatini o 'm atish kerak. T anlangan bu
qism lar konstruktor oynasida paydo b o ‘ladi (6.16-rasm). Hisobot
6.10-rasm dagi ko'rinishga kelishi uch u n uni s u n ’iy ravishda jadval
k o ‘rinishiga keltirish lozim. Buning uchun:
Гурухяар_к.онструк.тор : отчет
• * Заголовок отчета
ry P b fX Jh A f3
♦ Заголовок группь! 'Фак '
■9 Заголовок группь! 'Курс'
♦ Заголовок группь! 'Поток'
■# Заголовок группь! 'Фамий'
♦ Область д анньк
JZ
Тал_ко (и:
Тал_коди
Фамилия:
Фамилия
Фак
Курс:1
Курс
Поток:
Поток
гypyx-j
Гурух
Уиум_' )ал:
У мум_бал
Фзмил:
Фамил
I
Г
♦ Примечание группь! 'Фамил'
Примечание группь! 'Поток'
# Примечание группь! 'Курс'
-Ғ Примечание группь! 'Фак'
♦ Примечание отчета
6.16-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
|Чш!Ез
О б л асть данньгх qism idagi barcha m aydonlar nom ini Bepxн и й ко л о н ти ту л qism iga qirqlb o'tkazam iz. Ularni 6.17-rasm dagidek ketm a-k etlik d a gorizontal holatda joylashtiram iz. H ar bir
nom ning tagida mos ravishda m a’lum otlar joylashgan to 'rtb u rc h a k larni joylashtirib chiqamiz. Faqat jam lanadigan m aydonlar takrorlanm asligi uch u n ularni Заголовое груп п м “ Ф ам и л ” qism iga joy­
lashtiramiz. Bu ishni qanday am alga oshirish kerakligi haqida
forma b o ‘lim ida aytib o ‘tilgan. Barcha guruhlar b o ‘yicha hisoblashlam i har bir guruhning mos П ри м ечан и е qismida amalga oshiramiz.
Buning uchun bu joyiarga mos ravishda quyidagi form ulalarni yozib
chiqamiz. Form ulalarni yozish uchun П оле asbobidan foydalanib,
joy ajratam iz va ularni form atlaym iz (6.18-, 6.19-rasmlar).
BSD
Гурухлар_конструктор : отчет
[
j] - i | -
i • 2 ■i •3 • i • 4
' • 5 • i ■ 8 • i • ? ■ i • 8 ■ i • 9 ■ i • «3 • i • 11 • i • 12 • i
C
i ■14 • i • 15 • i • 1L±J
ГУРУХЛАР
f Верхний кодоитктул
Фах
I
IТ ^ л _ к о ^ | iФ а д ^ кл и я [
T y fe y x
|у ^ _ б а д ||
* З а го л о в о к грулпь* 'Фак*
■# З а го л о в о к гр у п пь < ‘Курс*
^ Загрлоеок группь* TtoroKV
Загопоеок rpynnw 'Фамил'
Фак
ТТ
•Ғ Областъ даннь!х
Ж
ко4 | |фЦшкя I |Г^ух |з|мун_Ц
6.17-rasm.
1♦
Приивчаиие
груттея'Фажл'
=|Ф а иил]|& "
J
Ж ам
;Урта ча
1 ♦ Прииечание гр угш ТТотас'
1
Surnij iYmvK
i -иад1)1—
б|лд|
=Avgfl УмумГбаг
[Поток| & “ i отокж "&(
жа> жЪа/ * 1
от ок
1
УРУМвдаж ами “ & ( ‘ount ‘)& ' талкба "
------
:гггпк
jf& w
I&-T
i тала! »■.. Д.
...1 '
www.ziyouz.com kutubxonasi
.....
| « 6aj
5
d V[J1 dlo i.M 'f,
й
г
1) I
м бал )
1 # Прммечание rp y n rb t *Курс’
-----
-i
1 ♦ П р т е ч а н и в rpynnw 'Фак'
1 & -< > а к у л , гтетиА а ж а н и " & C o u n : ) ь
Ф аку] ь те т ( $£иче ж аи : i балл
j b ic t I
ia й(1 л л.
•
1 •# Нижнии колон титул
=N ow ('
■
Примечание о т ч е т а
I
ЖАМИ
1
1
<1
_
J
-
ат ал а * а “
ж ал И " & ?ои п «
Ш ф С ] & ' KYPC
| К у к: 6 f . й и ч а я з и и б 1АЛ Т
{ К у >с 6 f& « в ў >тача ЗвЛЛ
1
= S u m f Y m v m балТ)
“ AvgC У м у м _6anJ)
■ т а т а ia 6 a "
“ S ’.mu У м у м 6 ant)
У м угЛ ^ б в ф "
=*[Pages] & " т а са х и ф а н и н г ■ & [P a g e ] &
I
11
1
j=Suxn
11
1
[У м у т *
бап ^
1
1
J
I
6.19-rasm.
Loyihalangan hisobotni chop etishdan oldin ko'rish oynasida
ko'rsak, uning ko'rinishi 6.20-rasm dagidek bo'ladi.
1й
Гур ухяа р_ конструкто р
I B
: о гче т
B
13
ГУРУҲЛАР
J Ik Х . Ж .
ry p jx m a ж
п
9 n n ia
Ж пх баля
362
М ^ м а а т Б гурухжлжп а
9плаЙ%
6.20-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
6.10-va 6.20-rasm lardagi hisobotlar k o ‘rinish va struktura jihatidan deyarli bir xil. Bu hisobotlarda quyidagilarni k o ‘rish
mumkin:
> H ar bir o ‘qituvchining guruhidagi talabalam ing ro ‘yxatini,
ularning sonini, ular to ‘plagan um um iy ballar yig'indisi va o 'rta c h a
bahoni;
> Potoklar bo'yicha barcha talabalar sonini, potok bo'yicha
ular to 'p la g a n um um iy ballar yig'indisi va o 'rta bahoni;
> K urslar bo'y icha barcha talabalar sonini, kurs bo'yicha ular
to 'p la g a n um um iy ballar yig'indisi va o 'rtach a bahoni;
> F akultetlar bo'yicha barcha talabalar sonini, fakultetlar
bo'yicha ular to 'p lag an um um iy ballar yig'indisi va o 'rta c h a b a ­
honi;
> U niversitet bo'yicha jami um um iy ballar yig'indisini.
Bu m a’lum otlarni ko'rish uchun 6.20-rasm dagi hisobotning
oxirgi sahifasiga o 'tish kifoya (6.21-rasm).
I Гурухлар ^ о и с т р у ^ т о р ; сттчет
------------------------------------------------------------------------------------ У2сцд^ге;-5Н0Б' с— ТЗ-----------1
343||Баходирав 0
Охунов А. гурухцца я а м и 10 талаба
Ж ам и £алл
Ў ртача б ал л
4а
9
107
10,70
2 я т и ^ ЗОп i u * l i
П о т о ж б ў й жча
жажш б а л л
П отож 6 f i n a
ў р т г а балл
2 х у р с д ь ж ш в 72 тътш&ба
К у р с б ў Ь п я я ш и и балл
К у р с б ў й и ч а ўр тч ча балл
359
1133
i
801
11,13
X X ф а я ул ьте ти д а ж я н а 156 та т а л ^ а
<Е *культет й ўй х ч л ж а м н болл
С Ь н у л ь те т б ў б о п а ў р т э т а балл
10,69
ЖАМВ
6404
13 с«ш хбря2004 г.
1667
.
1 9 т а с « и ф и д ш г 19 -си
www.ziyouz.com kutubxonasi
±1
H isobotlarni konstruktor yordam ida loyihalash ancha m urakkab
va k o ‘p v aq t talab etadi. М астер отчетов ju d a kuchli program m a
b o ‘lib hisobotlarni juda tez loyihalaydi. Shuning u ch u n ham h i­
sobotlarni loyihalashda un d an foydalanish m aqsadga muvofiq.
«Usta» hisobotda hisobga ololm agan ayrim elem entlarni kiritish
uchun uni konstruktor holatiga o'tkazish va ularni kiritish yetarli.
M asalan, «usta» (6.10-rasm) va konstruktor (6.20-rasm) yordam ida
loyihalangan hisobotlarda ikkita kam chilikni ko'rish mumkin:
1. H isobotlam ing har bir sahifasida bir nechta o'qituvchining
guruhidagi talabalam ing ro'yxati joylashgan b o ‘lib, ular hisobotni
tahlil va chop etishda foydalanuvchiga noqulayliklar tu g ‘diradi.
2. H isobotlarda talaba kodlari o 'rniga talaba familiyasi qarshisida ularning tartib nom erini chiqarish m aqsadga m uvofiq (har bir
o 'qituvchining guruhi b o ‘yicha).
Bu noqulayliklarni bartaraf etish uchun hisobotning k o n stru k ­
tor holatida quyidagi ishlarni am alga oshiramiz.
> В ерхний KOAOHTHTyAdagi «Tal_kodi» so ‘zi o 'rn ig a «№»
nom er belgisini yozam iz
> О б л асть AaHHbixdagi (6.17-rasm) «Tal_kodi» obyektining
xossalar oynasini ochamiz. U ning Д а н н и е b o ‘lim iga «= l»ni y o ­
zamiz va С ум м а c н акоп л ен и ем bo'lim iga Д ля r p y n n u holatini
o ‘rna-tam iz.
> П р и м еч ан и е r p y n n u “ Ф ам ил” qism ining xossalar oynasini
ocham iz va uning К онец с т р а н и ц и bo'lim ida П осле р а зд е л а h o ­
latini o'm atam iz.
П росм отр oynasini ochsak, yuqorida k o ‘rsatilgan noqulayliklar
y o ‘qoladi va hisobotning ko'rinishi 6.22-rasm dagidek ko 'rin ish d a
b o ‘ladi.
M a ste r d iag ram m
A ccessning y an a bir m uhim im koniyatlaridan biri jadvallar yoki
so'rovlardagi m a’lum otlar yordam ida diagram m alar qurishdan ibo-
www.ziyouz.com kutubxonasi
rat. Bu jarayon deyarli Excel program m asiga o ‘xshashdir. D iagram m ani qurishni quyidagi misol yordam ida tushuntiram iz.
BSD !
1' Гурухлар_конструктор : отчет
Ф ак
K yp c
|ХИМ
I
П оток
1|
Фамил
X-
Фамилмя
Г УРУ* гм бал -
Ш еркзлов A
Хамдамов Ф
5а
14
ба
8
1
2
У м а р о в а Ш . гу р у х и д а ж а м и
3
Юпдашев X
4а
11
4
Мепикава Ф
4а
9
5
Ибрагимов Б
6
7
Жаматов A
Рвцимов С
i
ЮсуповН
» fН |
J
13
12
8
Ғ
11
86
10,75
Ў рта ча балд
8
j
8 та л а б а
Ж а м и балл
Странииа: м | < | |
d
2|УмароваШ.
<(
j
l
6.22-rasm.
Faraz qilaylik, sizda quyidagicha so'rov loyihalashtirilgan b o ‘lsin (6.23-rasm). Bu guruhdagi talabalam ing joriy nazoratlardan
to ‘plagan ballarini taqqoslovchi gistogram m a qurish talab etilsin.
Buning uchun:
BE!ESI
|&£3 С_0хунов: запрос на виборку
Тзд.кодп
т
Ф зи и лм
5 Ж ураев A
: ..j Журакулов А
7 Карииов 3
8 Махмудов A
9 Нурматов К
10 Рузиқулов Ш
.. 11 Ташов Ш
10 Махмудова О
........ 25 Исроидов 0
| Запись: \<\ 4.1 Г
ФЗЕ ПвТСЕ
хим
ХИМ
хим
хим
хим
хим
хим
ХИМ
хим
1
1
т 1|
11i
...1'
.. ....,
Курс | Ф аянл
! Охунов A
1 Огунов A
1 Охунов A
ljOxyHOB A
10хунов A
1 Охунов A
1 Охунов A
1 Охунов A
1 Охунов A
2 J j . н |> » | m 9
www.ziyouz.com kutubxonasi
IJ K H
8
7
9
5
...
7
8
9
5
10
2_ЖН f з _ ж н
13
10
12
9
"12
8
11
~ 6*
0
14
8
15
7
13
9
11
... Q
0
>
6.1-rasm dagi oynadan М астер диаграм м п! tanlaym iz va
jadvallar (so'rovlar) ro'yxatidan «S_O xunov» nom li so'rovni o 'rn a tamiz. OK tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz (6.24-rasm).
Создание диаграмм
Вмберите поля с даннмж, которме необходимо отобразить в диагранме,
Ш Ш В>
к:|
ШKSt«К
Достулнье поля:
Поля диаграммм;
Тал_коди
Фак
Поток
Фамилия
1_ЖН
ж ш » зя
гаш»« ж|
>у I
Курс
2 ЖН
_d
6.24-rasm.
> Bu oyna (6.24-rasm) sizga tanish. U ning Д оступнм е п о л я
darichasidan П оле д и а гр а м м и darichasiga talabalam ing familiyasi
va joriy nazoratlari tasvirlangan m aydonlam i o'tkazam iz. Д алее
tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz (6.25-rasm).
Bu oynadan (6.25-rasm) diagram m aning ko'rinishi tanla-nadi.
Faraz qilaylik, u e n g birinchisi bo‘lsin. Siz har xil hollarni tanlab
ko'rishingiz m um kin. Д алее tugm asini bosib keyingi oynaga
o'tam iz (6.26-rasm).
Bu k o 'rinishda hali diagramm a tayyor emas. Diagram m ani tayyorlash uch u n b a ’zi bir ishlarni am alga oshirish kerak va ular
quyidagilar:
> Bizga joriy nazoratlarning y ig ‘indisi kerak emas. Shuning
uchun rasm dagi CyM M a_l_JN yozilgan tugm achani sichqoncha­
ning chap tugm asi bilan ikki m arta bosamiz. Natijada, 6.27-rasm dagi oyna hosil bo'ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Создание д м аграм м
<m
ik ik i
th .
m
m
Правильнь1Й тип диаграммья позволяет
наглядно представить значения
вьбражьос полей.
X
h . $
fc
Вьйерите тип диаграмиь».
Гистограмма
i
W
N
—
1*
I* °
Отображает изменения за период
времени или noKaibtbac i
относителънью значения
злементов. Категории данньк
располагаютея по горизонтали,
изменякндиеся no времеми
значемкя - no вертикали.
t i:
,*o_
j
©
Отмена
< Назад
Далее >
Готово
6.25-rasm.
Создание диаграмм
Вьйерите тип отображения данньк на
диэграмме,
Образец
1
Сумиа_1_ЖН
8000
4000
2000
Переташите кмопки полей в область
образца. Если требуется иэменить вид
группировки или вьмислений, дваждь!
шелкните на диаграмме числовое поле
илиполетипа датьь
1
РЯДЬ!
E H
Фажлия
1_ЖН
2JKH
3_ДН
,
6.26-rasm.
U ndan О тсутствует bo'lim ini tanlaymiz. A gar sizda biror m ay­
don b o 'y ich a hisoblashlar bo'lsa, ro'yxatdagilardan birini tanlashin-
www.ziyouz.com kutubxonasi
giz m um kin. OK tugm asini bosishimiz bilan bu oyna berkiladi va
6.26-rasm dagi oynaga qaytiladi. Endi undagi CyMMa_l_JN o 'rn ig a
1_JN paydo b o ‘ladi.
81 В н ч и сл ен и е итоговнх значений
Итоги для н1_ЖН":
a
OK
[Отсутствует
iSum
Отмена
Avg
Min
Max
Count
6.27-rasm.
> О б р азец ustida sichqonchaning chap tug-m asini bir m arta
bosamiz. N atijada, «1_JN» b o ‘yicha chizilgan diagram m ani k o ‘rish m um kin. Bu tugm a diagram m alam i oldindan k o ‘rish im koniyatini beradi (6.28-rasm). Закрьггь tugm asini bosib 6.26rasm dagi oynaga qaytamiz.
> Bu oynaning (6.28-rasm) o ‘ng tarafida joylashgan m aydon­
lar ro 'y x atid an «2-_JN » deb (xohlasak «3-_JN ») nom langan
tugm ani sudrab (tugm acha ustida sichqonchaning chap tug-m asini
bosib tu rg an holda) О б разец m aydonidagi «1-_JN » yozilgan
darichaga olib kelasiz (6.29-rasm).
> O ldingidek CyMMa_2_JNni 2_JN ga o'tkazam iz.
> О б р а зе ц tugm asini bosib diagram m ani oldindan k o ‘rishimiz
m um kin.
> Bu ishlarni «3_JN» u ch u n ham am alga oshiramiz. Ayrim
hollarda О б р а зе ц oynasidagi diagram m aning ko'rinishi bizni qanoatlantirm asligi m um kin. Bu holda biz О б разец oynasidan biror
www.ziyouz.com kutubxonasi
maydonni sudrab pastga olib tushishimiz yoki Назад orqali barcha
ishlami qaytadan boshlashimiz mumkin. Agar bajargan ishlarimiz
bizni qanoatlantirsa, Далее tugmasini bosib keyingi oynaga o'tamiz.
6S
О бразец
m
[3aK|DbiTbj
1?
10
8
6
d ijk h
4
2
0
a
g
0)
9
2
2
I
i
so
o,
to
o
3«
H
-
aou
• 6.28-rasm.
Создание диаграмм
Вь1берите тип отображения данньлх на
диагрзмме.
Образец
ijK H
Сумма_2__5КН
Q
Переташите кнопки полей в область
образца. Если требуется изменить вид
грулпировки или вьшислений; дваждь!
шалкните на диаграмме числовов полв
или поле типа датм.
www.ziyouz.com kutubxonasi
>
Bu oynada diagram m aga nom beram iz va Готово tugm asini
bosishim iz bilan diagram m a ko'rinishidagi hisobot e k ran d a paydo
bo 'lad i (6.30-rasm).
i" О тчетЗ : отчет
гш ш
Х _О хунов
20
15
10
Q1_)W
J
■2_Ш
□3
Страница:
■Li.ll
6.30-rasm.
Bu hisobot biz k u tgandek emas, chunki unda barcha talabalarning fam iliyalari tasvirlanm agan. Bu kam chilik diagram m a uchun
ajratilgan m aydonning kichikligidan paydo bo'lgan. Buni tuzatish
uchun hisobotni konstruktor holatiga o'tkazam iz va keragicha
form atlaym iz (6.31-rasm ).
D iagram m alam i tahrirlash Excel program m asidagi diagram m alarni tahrirlashdek, y a ’ni uning ixtiyoriy qismi ustida sichqon­
chaning chap tugm asini ikki marta bosish shu obyektga tegishli
oynani ochadi. Unda kerakli param etrlarni o'zgartirish m umkin.
P o c h ta y o rlig 'i (п очтовм е наклейки)
A ccessning yana bir ajoyib im koniyatlaridan biri, pochta yorliqlarini hosil qilishdir. U ning nima uchun zarurligi sizga m a’lum.
www.ziyouz.com kutubxonasi
O datda hisobotlar tayyorlanganda uni egalariga jo ‘natish uchun
konvertlarga solinadi va qabul qiluvchining m anzili ko'rsatiladi.
Agar qabul qiluvchilar juda k o ‘p b o ‘lsa, m anzillarni yozish uchun
k o ‘p vaqt ketadi. A gar sizning m a’lum otlar bazangizda qabul
qiluvchilar haqida m a’lum otlar bo'lsa, A ccess m akonlari bitilgan
yorliqlam i tezda hosil qilish im koniga ega. Siz uni chop etasiz va
konvprtlarga mos ravishda yopishtirib chiqasiz. A ccessda pochta
yorliqlari ham hisobotga kiradi va ular jadvallar yoki so ‘rovlardan
hosil qilinadi.
Х_Охунов
■1 _жн
|2_ЖН
□ Э_ЖН
о
о
6.31-rasm.
Faraz qilaylik, bizda o'qituvchilar va ularning lavozim lari haqidagi quyidagi hisobot hosil qilingan b o ‘lsin (6.32-rasm).
Bu so ‘rovdan foydalanib o ‘qituvchilar haqidagi p o ch ta yorlig ‘ini hosil qilamiz. U nda har bir o ‘qituvchining familiyasi, lavozimi, ish joyi, ichki va shahar telefon raqam lari aks etsin Buning
uchun:
>
6.1-rasm dagi oynada П очтовм е н а к л е й к и bo'lim ini va
«S_xodim lar» nom li so'rovni tanlaymiz. OK tugm asini bosib k e y ­
ingi oynaga o ‘tam iz (6.33-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
I вр С _ к о д и м л а р га п р о с н а виборкд
^ З н зёз]
3
Лавоз
Уки коди
Ф амил
1
Доцент
►
D Сатторов A
1
2 Карачик В.В.
П роф ессор
Катта ўқитувчи
3 Охунов А.
1
:Катта ўқитувчи
4 Умарова Ш .
Ўқитувчи
5 Буриев A
6 М ирзохидова Б Ўқитувчи
7 Муминов М.
!Ўқитувчи
8 Л и Х .Ж .
Ўқитувчи
Ўқитувчи
9 Ким Л.Н.
10 Рахматов Р.
Ўқитувчи
11 Ахмедов A
Ўқитувчи
1
12 Тўхтабоева Д.
Услубчи
Ўқитувчи
13 Эшмуродов Д
iN (Счетчик)
Ш1 ►| !►*! из 13
|
!1 Запись: 141 < i I
6.32-rasm.
Создание на кл ее к
Macrep создаег стандартнье или пользователъские наклейки.
Вмберите размер наклейки.
Код товара:
Размерь»:
Ч ю ю по горизонталн:
28441В ~
28856
29100
77.0 mm х 47.0 mm
148 0 mm х 20.0 mm
83.8 mm х 3 1 .7 mm
1
2
L td
I
a,
НЕ1ДИЕ Ш Я
89.0 mm x 48.0 mm
■
—Ц..
f -Тип наклеек -------- ШШ --------- 1
британская (• мвтрическая i ! (• ма листах
Фильтр по изготовителю:
Настройка... j
Г
руломнью
~3
pVOME
Г" Н-йГПа'31 дпуГ:'Х эазябрс'
|
6.33-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Далее >
|
Гсf t
.
|
> Bu oynaning (6.33-rasm) К од то в а р а b o ‘lim ida pochta
yorliqlarining turini, Р а зм е р и b o ‘lim idan mos o ‘lchovini va Ч исло
no го р и зо н т ал и b o ‘lim idan qog'ozning enida n echta yorliq
b o ‘Iishini o'rnatam iz. X uddi shuningdek, qaysi sistem ada ishlashim izga qarab б р и та н с к а я yoki м е т р и ч е с к а я !а ^ а п birini tanlaymiz.
Biz k o ‘proq м етр и ч еская sistem ada ish ko'ram iz. P rintem ing
turiga qarab н а л и стах yoki pyAOHHwelardan birini tanlaymiz.
Pastki ochiluvchi m enyudan har xil pochta yorliqlarining turini
o ‘m atish m um kin. Д алее tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz.
> Bu oynadan siz shriftrting turini, o'lcham ini va yana b a ’zi
bir param etrlarini o'm atishingiz m umkin. Bu sizga tanish bo'lgani
uchun uni keltirm aym iz. Д алее tugm asini bosib keyingi oynaga
o'tam iz.
> Bu oynada (6.34-rasm) yorliqqa yozilishi kerak bo 'lg an
m atnlar kiritiladi. {} qavslar ichidagi m aydon nom lari oynaning
Д о с т у п н и е п о л я qism idan П рототип н а к л е й к и qism iga o 'tk a ziladi. Q olgan m atnlar q o 'ld a teriladi (masalan, rasm dagidek). Bir
satrdan ikkinchisiga o 'tish uchun t l ko'rsatkichlaridan foydala­
niladi. B archa kerakli m aydonlar taniangandan va m atnlar terilgandan s o 'n g Д алее tugm asini bosib keyingi oynaga o 'tam iz (6.35rasm).
ш/
Какие поля требуется разиестить в наклейке?
Вьйерите поля для наклейки из списка слева, Если на каждой наклейке
нужно вьжести опрвделенньм текст, введите его в прототил справа.
Доступнме поля;
{Л а в о з} {Ф амил}
Ж И ДУ Каф . ИИТ
И чки тел. 254,255
Ш ах .тел .6 7 0 в5 1 (
www.ziyouz.com kutubxonasi
6.34-rasm.
>
Bu oynada (6.35-rasm) qaysi m aydonlar bo'yicha yorliqlarni
saralash kerakligi so'raladi. Saralanishi kerak b o ‘lgan m aydon
nom lari Д оступнш е п ол я darichasidan С орти ровка darichasiga
o ‘tkaziladi. Д алее tugm asini bosib keyingi oynaga o ‘tamiz.
Создание наклеек
Имеется возможность отсортировать наклейки по несколькииполям
(например по имени и фэмилии) или только по одному полга (например по
почтовому индексу),
Вьйерите поля для сортировки,
Достулчмелоля:
Сортировка:
[ЎйГксда
6.35-rasm.
>
Hosil b o ‘lgan yangi oynada yorliqqa (hisobotga) nom
beram iz va Готово tugm asini bosib yorliqlarni hosil qilam iz (6.36rasm).
A gar hosil b o 'lg an yorliqning b a’zi bir ko'rinishlari yoqm asa,
unga o 'zgartirishlar kiritish m um kin Buning uch u n yorliqni (hisobotni) konstruktor holatiga o'tkazam iz va xossalar oynasidan
kerakli o'zgartirishlam i kiritamiz. Saralash usulini ham o'zgartirish
m um kin. Buning uch u n Вид m enyusidan С о р ти р о вка и гр у п п и р о в к а bo'lim ini tanlaym iz. Hosil b o 'lg an oyna bilan ishlash bizga
yuqoridagi bo'lim lardan tanish.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ў цитувчп Б у р и ев А.
Ж И Д У К аф . ИИТ
И т а хел. 254,255
Ж И Д У Kudu ИИТ
И т к п хел. 254,255
[ E a i r e . v 070851
Ш а х х е л . 670851
П р о ф ессо р К а р а ч к к
В.В.
Ж ИДУ К аф . ИИТ
И ч ки тел. 254,255
Ш а х х е л . 670851
Ў ц н гув чи К и и Л .Н .
Ж И Д У Каф. ИИ Т
И чкн т е л . 254,255
Ў қп тувч п Л п Х .Ж ,
Ж И Д У К д ф . ИИГ
И ч к п тел. 254,255
Lilaж-тел. 670851
Ш а х т г д . 6?085!
Ў ч п гу я ч н М увш д ов М.
Ж И Д У Кафь. ИИТ
И ч ки т е л . 254.255
Ш а х т е л . 670851
К аххэ ў ^нту ич и
Охувшв А.
Ж И Д У К аф . ИИТ
И ч к и тел. 254,255
Ш дх.тел. 670851
Ў қитуичп Р а х п а то в Р.
Ж И Д У К а ф . ИИТ
Ичжп хед, 254,255
Ш а х т е л . 670851
Доцехгт Сатхоро» А.
Ж И Д У K arii ИИТ
И ч к в гед . 254.255
У слубчи Т ўх х аб о ева Д.
Ж И Д У К аф. ИИТ
И чки хел. 254,255
1Д ах.гел. 670851
Кахха ў ц х х у я ч и
У м арова UX.
Ж И Д У К а ф . ИИТ
И ч к н тел. 254,255
Ш а х т е л . 670851
[ Л а х т е л . 670851
ctimms: iib J I
r .d
ill JLI
Ў дихувчи
М а р зо х н д о в а Б
Ж ИДУ К аф . И К Г
И т е в тел. 254,255
Ш а х х е д . 670851
. _________ ____ |
6.36-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
. ir i
A ccessdan xabardor bo'lmagan
foydalanuvchilar uchun A ccess mahsulotlaridan foydalanishning birdanbir yo'li makroslar va modullardan
foydalanishdir
VII bob. MAKROSLAR V A M ODULLAR
A ccessning yana bir im koniyatlaridan biri m akroslar va m odullardir. Bu obyektlar yordam ida A ccessda ishlash yana ham osonlashadi. Ayniqsa, A ccessni bilm agan foydalanuvchilar uch u n m ak­
ros va m odullam ing aham iyati juda katta.
M akros nim a v a u q a n d a y ishlaydi?
Program m alash tillaridan boxabar foydalanuvchilar har bir
buyruq m a’lum bir am alni bajarishini biladi. M asalan, qo'shish,
k o'paytirish va h.k. Ammo shunday buyruqlar ham m avjudki, ular
bir qancha oddiy buyruqlam i o ‘z ichiga oladi. M asalan, chop etish,
kiritish va h.k. Bunday buyruqlar, odatda, m akrokom andalar deb
ataladi.
М а к р о к о м ан д а (makrobuyruq) - m akrosning asosiy kom ponenti b o ‘lib, m ustaqil yoki boshqa m akrobuyruqlar kom binatsiyasi
bilan m akrosda bajariladigan harakatlam i aniqlovchi yopiq k o'rsatm alardan iborat.
M akroslar esa bir nechta m akrokom andalam i birlashtiradi. A c­
c e ssd a m akroslar biror hodisaning ro‘y berishiga qarab m a’lum bir
ishlar k etm a-ketligini bajaradi.
H o d isa - obyekt ustida yoki obyektda kechuvchi aniq harak atd an iboratdir. A ccess sichqoncha tugm asining bosilishi, m a’lu-
www.ziyouz.com kutubxonasi
m otlam ing o'zgarishi, form alam ing ochilishi yoki yopilishi kabi
k o 'p lab turli hodisalarga javob beradi. O datda, hodisa foydalanuvchining harakati natijasida paydo bo'ladi. H odisa ro ‘y berganda
biror form aning yopilishi (birincha m akrokom anda) boshqa bir for­
m aning ochilishi (ikkinchi m akrokom anda) yoki hisobotning ochil­
ishi va undagi m a’lum otlarning chop etilishi am alga oshishi m um ­
kin. A ccessda m akroslarga кнопка1аг mos q o ‘yiladi. Biror к н о п к а ning bosilishi aniq bir m akrosning bajarilishini ta ’m inlaydi. Form alarga yangi elem entlar kiritishda кнопка1аг bilan tanishganm iz.
Esingizda b o ‘lsa, har bir кн оп каш п д bosilishi m a’lum bir ishni
(masalan, form ani ochish yoki yopish va h.k.) am alga oshirar edi.
Demak, shu joyda m a’lum bir m akros bajarilgan.
M akroslar tez-tez bajariladigan m asalalam i avtom atlashtirish
uchun foydali b o ‘ladi. M asalan, foydalanuvchi tugm ani bosishi bi­
lan hisobotni chop etad ig an m akrosni ishga tushirish m um kin.
M akros m akrokom andalar ketm a-ketligidan tuzilgan m akros
yoki m akroslar guruhi b o ‘lishi ham m umkin. Ayrim m asalalam i
yechishda m akrosdagi ayrim m akrokom andalar bajarilm asligi ham
m umkin. M akrokom andaning bajarilish yoki bajarilm asligini ta ’­
m inlash uchun shartli ifodalardan foydalanish kerak.
S h artli ifoda - bu shunday ifodaki, uning qiym atini A ccess
tekshiradi va ko'rsatilgan qiym at bilan solishtiradi, m asalan, If ..
T hen va S elect C ase ko'rsatm alarida. Agar solishtirish shartlari bajarilsa, bir yoki bir necha operatsiyalar bajariladi. A gar shart bajarilm asa, shartli konstruktsiyaga kiritilgan operatsiyalar o'tkazib
yuboriladi va keyingi ko'rsatm alarga o ‘tiladi. Shartli ifodalardan
m akroslarda va V isual Basic dasturlarida foydalaniladi.
M o d u llar nim a v a u la r q a n d a y ishlaydi?
M odul - bitta program m aga jam langan V isu al B asic tilidagi
satrlar va protseduralar to ‘plamidir. M odullam ing ikkita asosiy tu rlari mavjud: m odullar sinfi va standart m odullar. M oduldagi har bir
www.ziyouz.com kutubxonasi
protsedura - protsedura funksiya (Function) yoki protsedura (Sub)
bo'lishi m umkin.
Modullar sinfi
Forma m oduli va hisobot m oduli m odullar sinfi bo'lib, ular
m a’lum forma yoki hisobot bilan bog'langan. Ular odatda, h olatlarni tahlil qiluvchi protseduralardan tashkil to p g an bo'lib, u form a
yoki hisobotlarda ro 'y beradigan harakatlarda ishga tushiriladi. H olatlarni tahlil qiluvchi protseduralar forma yoki hisobotlam ing holatini boshqarish va hodisaga qay tarzda javob berishni boshqaradi,
masalan, tugm achani bosgandagi harakat. Forma yoki hisobot
uch u n holatlam i tahlil qiluvchi birinchi protsedura tuzilishidayoq
avtom atik tarzda u bilan b o g 'langan form aning yoki hisobotning
m oduli tuziladi. Form a yoki hisobotning m odulini k o 'rish uchun
konstruktor holatida П рограм м а еШ 1 tugm asini bosish yetarli.
P ro tse d u ra nim a?
V isual Basic tilida (VBA) ilovalar uch u n ixtiyoriy yopiq program m a birligi protsedura bo'Iadi. Protsedura ko'rsatm a va usullar
to'plam idan tashkil topgan bo'lib, ular yordam ida biror harakat
yoki hisoblashlar am alga oshiriladi. M asalan, quyidagi protsedura
O penForm usuli bilan “F _ talaba” formasini ochish hodisasini am al­
ga oshiradi.
P riv ate Sub F_talabaForm asiniO chish_C lick()
D oC m d.O penForm "F_talaba"
End Sub
M a ’lum otlar bazasining har bir formasi va hisoboti oldindan
o 'rn atilg an forma m oduli va hisobot m oduliga ega. Bu m odullar o 'z
navbatida hodisalarni tahlil qiluvchi protseduralardan tashkil to p ­
gan. Bu protseduralar forma yoki hisobotlarda va forma yoki hisobotlarning boshqaruv elem entlarida paydo b o 'ladigan hodisalarga
javob beradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
H odisaning formada, hisobotda yoki ularning boshqarish elem entlarida yuz berganligini A ccess aniqlagandan keyin, hodisalam i
tahlil qiluvchi protseduralar avtom atik ravishda ishga tushadi. Bu
protseduralarning nom lari obyekt va hodisa nom laridan hosil b o '­
ladi. M asalan, hodisani tahlil qiluvchi protsedura form adagi tugm aga bosilganda boshqa form aning ochilishini ta ’minlaydi.
M a k ro s la m i lo y ih a la sh
M akroslam i loyihalash A ccessning boshqa obyektlaridek k o n ­
struktor holatida am alga oshiriladi. Buning uchun:
1. M a ’lum otlar bazasi oynasida m akros obyektini tanlaym iz.
Agar hozircha boshqa m akros bo'lm asa uning faqat С оэдать b o ‘limi aktiv b o 'ladi.
2. С о зд ать tugm asini bosamiz, natijada, m akrosning k o n stru k ­
tor oynasi ochiladi (7.1-rasm). K onstruktor oynasi hozircha uch
qism dan iborat (М акроком анда, п ри м еч ан и е ва А ргум ентм
м а к р о к о м а н д и ).
П Г М акрос! : м ак р о с
Макрокоманда
J L I .............
fed
Примечание
лЛ
----
...J
_d
Дргументь! макро командь!
www.ziyouz.com kutubxonasi
М ак р о к о м ан д а - har doim bo'lishi shart b o 'lg an m aydon. Bu
m aydonda kerakli m akrokom andaning nom i ochiluvchi m enyudan
tanlanadi.
П ри м ечан и е - bu m aydonda m akrokom anda nim a ish bajarayotganligi haqida izoh yoziladi. Um um an, bu m aydonda m a’lu ­
mot yozilishi shart emas.
А ргум ентм м ак р о ко м ан д м - Bu m aydonning ko'rinishi
tanlangan m akrokom andaga bog'liq. Tanlangan m akrokom andaga
qarab bu m aydon to'ldiriladi.
U m um an m akros konstruktori beshta qism dan iborat. Q olgan
ikkitasini hosil qilish uchun konstruktorning asboblar panelidan
M XVI
ф -а
II
* (Имена м акросов) va
(7.2-rasm).
;
(Условия) tugm alarini bosamiz
IE Microsoft A ccess
■ Н Н Й М ~ т .! г М
j Файл Правка Вид Вставка Запуск Сервис Окно Справка
| Q ; <& Q i
V.
Иакрос! : макрос
1 Имя макроса I
.......... 1
j * jfe jB k .
Условие
.... ~
« I r n w i 1« N
I
Макрокоманда
! *3
1 Примечание
.........................
1©
-
п | хр- !
1+1 1;
П
|
— J
ч
Аргументь) макрокомандь!
Столбец для
задания условнь1х
въ»ражений.
—J
7.2-rasm.
И м ен а м ак росов - har doim bo'lishi shart b o 'lm agan maydon.
Bu m aydonda m akroslarga nom beriladi. U m um an bir nechta
m akroslarni bitta nom bilan birlashtirish m um kin. Ularni ajratish
www.ziyouz.com kutubxonasi
uchun bu m aydonda har biriga alohida nom lar beriladi. Bu holda
m akroslam ing nom i q o ‘shma nom (masalan, JIDU.xim, JIDU.xx,
JIDU.xm) k o ‘rinishida bo'ladi. Bu yerda. «JIDU» nom li m akros
(global nom) bir nechta m akroslar («xim», «хх», « х т» ) lardan
tashkil topgan. Bu m akroslarga m urojaat qilish uchun o ldin global
nom («JIDU») un d an keyin nuqta belgisi va ichki m akrosning nom i
yoziladi (JIDU.xim). M akrosning bajarilishi bir ichki nom dan ikkinchi ichki nom gacha davom etadi.
У словие - qism ida shartlar yoziladi. Ayrim m urakkab m akroslarda shartlar ham ishtirok etishi m umkin. Bu haq d a keyinroq
to'xtalam iz.
K n o p k ali b o sh form a
O datda A ccess yordam ida m ukam m al m a’lum otlar bazasi
yaratilganda foydalanuvchiga qulay bo'lishi uchun mos fayl ishga
tushishi bilan birorta forma ochiladi. Bu form ada asosan knopkalar
joylashtirilgan bo'lib, ular yordam ida foydalanuvchi bem alol m a’lu ­
m otlar bazasidan foydalanishi m umkin. Bunday form alarga K nop­
kali bosh form alar deb ham yuritiladi. Buni A ccess bazasida jo y ­
lashgan Б о р ей nom li o ‘quv m a’lum otlar bazasida ham ko'rish
m umkin. Knopkali bosh form adan turib A ccessning ixtiyoriy
obyektlarini ochish m umkin. M akros va m odullarni loyihalashni
knopkali bosh form adan turib A ccessning boshqa obyektlarini
ochish va yopish m isolida ko'ram iz.
K nopkali bosh formani hosil qilish juda oson. Buning uchun
ixtiyoriy form ani loyihalaymiz. U biror obyektga (jadval yoki so ‘rovga) b o g 'liq bo'lm asin. Buning uchun:
> M a ’lum otlar bazasi oynasidan (5.1-rasm) form a bo'lim ini
tanlaymiz.
> Bu oynadan С оздать tugm asini bosib Н о в ая ф о р м а oynasini ocham iz (5.2-rasm).
> Bu oynadan K onstruktom i tanlaymiz va В и б ер и те в к а ч ес тве и сто ч н и к а д ан н м х таб л и ц м или зап р о с darichasini b o 'sh
www.ziyouz.com kutubxonasi
qoldiram iz va OK tugm asini bosamiz. N atijada b o ‘sh form a hosil
b o'ladi (7.3-rasm).
7.3-rasm.
> Bu formani «Knopkali bosh forma» nom i bilan saqlaym iz
(unga boshqa ixtiyoriy nom ham berish m um kin) va form ani yopamiz. N atijada yana m a’lum otlar bazasi oynasiga qaytamiz.
> M a’lum otlar bazasi oynasining form a obyekti ustida sich ­
qonchaning o ‘ng tugm asini bosib k o n tek st m enyuni ocham iz va
undan П а р а м е т р и за п у с к а bo'lim ini tanlaym iz. N atijada П а р а метрьл за п у с к а oynasi ochiladi (7.4-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
>
В и в о д ф о р м м /с т р а в и ц м darichasida отсутствует so'zi
turibdi. U ndagi ochiluvchi m enyudan «Knopkali bosh forma» nom li
formani tanlaym iz. Bu m enyuda barcha form alarning ro ‘yxati
keltirilgan va undan siz xohlagan form ani tanlashingiz m um kin.
Qaysi form a tayinlangan bo'lsa, shu forma fayl yuklanganda avtom atik ravishda ochiladi. O ynaning З агол овок п р и л о ж е н и я darichasiga ixtiyoriy m atnni yozish m um kin. Bu m atn fayl ochilganda
A ccess oynasining sarlavha satrida hosil bo'Iadi. A gar bu daricha
bo 'sh b o'lsa, fayl yuklanganda bu satrda M icrosoft A ccess (program m aning nomi) turadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
> Program m ani yopamiz va qaytadan faylni yuklaym iz. N ati­
jada ekranda biz 7.3-rasm da loyihalagan va hozircha b o ‘sh
«Knopkali bosh forma» nomli form a ochiladi.
Q uyidagi ishlarni amalga oshirish uchun m akroslardan foydalanamiz:
1. «Knopkali bosh forma» nom li formani yopish.
2. 5.37-rasm da keltirilgan form ani ochish.
Buning uchun:
> 7.2-rasm dagi m akros oynasining И м я м ак р о са (7.5-rasm)
bo'lim iga «А1» nom ni yozamiz (ixtiyoriy boshqa nom ham bo'lishi
mumkin).
> Biz loyihalayotgan m akros shartga b o g'liq b o 'lm agani
I
uchun
(Условия) tugm asini bosib У словия m aydonini berkitamiz.
> M akrokom anda m aydonidagi ochiluvchi m enyudan 3 aкр м ть buyrug'ini tanlaym iz (7.5-rasm), natijada bu b u y ru q q a mos
А ргум ентм м ак р о ко м ан д м oynasi ochiladi.
1 Макрос! : макрос
Имямакроса
А1
jj .n i.x i
Примечание
Кнопкалибошформани ёпиш
Макрокоманда
Закрьиь
Аргументь! макрокомандм
Tmобъекта
Имяобъекта
Сохранение
Форма
Кнопкалибошформа
Подсказка
Столбецдля ввода примечамий.
7.5-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
У
> Тип о б ъ е к та satridagi ochiluvchi m enyudan Form ani
tanlaymiz, chunki biz form ani yopm oqchimiz.
> И м я о б ъ ек та satridagi ochiluvchi m enyudan «Knopkali
bosh forma» nom li form ani tanlaymiz.
> С охран ен и е b o ‘limini o'zgartirm aslik ham m um kin yoki
undagi ochiluvchi m enyudan Д а holatini o 'm atish kerak. Agar Да
holati o 'rn atilg an b o 'lsa forma yopilishi bilan undagi barcha
o'zgarishlar avtom atik tarzda saqlanadi.
> M akrosning ikkinchi satriga 7.6-rasm dagidek holatlarni
o'm atam iz.
> Hosil b o 'lg an m akrosni «JIDU» nom i bilan saqlab qo'yam iz
va m akrosni yopamiz. N avbatdagi qiladigan ishim iz bu m akrosga
mos' knopkani «Knopkali bosh forma» nomli form ada hosil qilishdan iborat. Buning uchun:
1.
«Knopkali bosh forma» nomli formani kon stru k to r holatida
ocham iz va m a’lum otlar bazasi oynasini ham da form a oynalarini
iloji boricha ekranda ko'rinadigan holatda joylashtiram iz (7.7rasm).
Buning uchun m enyuning O k h o bo'lim idan С лево н ап р аво
buyrug'ini tanlash etarli.
М акрос! : м а крос
Иг«тя макроса П
Макрокоманда
А1______________ З а кр ь п ъ ___
иткрьиьФ орму
±_
Примечание
Кнопкали бош формани ёпиш
Талабалар рейтинги формасини очиш
AprywHTbi макрокомандм
Имя формь!
Режим
Имя фильтра
Условие отбора
Режим данньк
•зж и м окна
Талабалар рейтинги
Форма
! Столбец для ввода примечамий.
www.ziyouz.com kutubxonasi
м
to ‘rtburchakda sichqonchaning chap tugm asini bosish kerak. N ati­
jada, shu funksiya belgilanadi. Bu rasm da har bir o'qitu v ch in in g
guruhidagi talabalam ing um um iy ballari yig'indisini va o ‘rtachasini
hisoblash tanlangan. O ynadagi qolgan holatlar sizga tushunarli,
albatta. OK tugm asini bosib oldingi oynaga va undan D alee tu g ­
masini bosib keyingi oynaga o'tam iz (6.9-rasm).
6.8-rasm.
о зд а н и е отчетов
Вьйерите видмакета для отчета.
ХХХХ
XXX*
ХХХХ
ххххх ххххх
ххххх ххххх
ххххх ххххх
ххххх [ххххх'
ххххх ххххх
ххххх
ххххх
ххххх ххххх
ххххх ххххх
ххххх ххххх
ххххх ххххх
X
X
X
X
X
ХХХХ
С
структура 1
;С
сгр уктур а 2
:С
по левому краю 1
[
по левому краю 2
- Ориентаиия книжная
C альбомная
-- 14
A
X
X
X
X
X
ХХХХ
ххххх ххххх ххххх
ххххх
ххххх ххххх
ххххх
ххххх ххххх
ххххх
ххххх
XXXXX ххххх ххххх
ххххх ххххх
ххххх
ххххх
ГМакет ~~
С ступемчатьй
(• :блок
Р Настроить ширинуnojиеидля
размешениянаоднойстранице.
6.9-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
> 6.9-rasm da tasvirlangan oyna bizga hisobotning tashqi
ko'rinishini o ‘m at ish im koniyatini beradi. Bu oyna bilan siz forma
bo'lim idan tanishsiz. Biror k o ‘rinishni tanlash uch u n har xil holatni
o ‘m atib tajriba qilib k o 'rish m umkin. Agar sizda m aydonlar soni
k o ‘p b o ‘lsa, ular ekranga yoki qog'ozning eniga sig ‘m asligi m um ­
kin. Bu hollarda ал ьб о м н ая holatini o ‘m atg an m a’qul. Barcha holatlar o'rnatU gandan so ‘ng Д алее tugm asini bosib keyingi oynaga
o ‘tamiz.
> Bu oyna hisobotingizni bezash uchun xizm at qiladi. U bilan
ham biz form a b o ‘lim ida tanishganm iz. U ndan o'zingizga yoqqan
holatni o ‘m atin g (misolda С трогий holati o ‘m atilgan) va Д алее
tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz.
> Bu oyna hisobotning nom ini so ‘raydi. M asalan, u «Guruhlar» bo'lsin. Готово tugm asini bosishimiz bilan hisobot ustasi bizga
tanlagan param etrlarim izga m os hisobotni hosil qiladi (6.10-rasm).
Miciosoft Access
J _______________
www.ziyouz.com kutubxonasi
______________ W H O
H isobotning ko'rinishini tahlil qilishga hojat y o ‘q, chunki biz
nim ani xohlagan bo'lsak, «usta» shu narsani bizga chiqarib berdi.
M a’lum otlarni tahlil qilish esa har bir foydalanuvchining vazifasidir.
M a’lumki, hisobot har doim chop etishga tayyor m a’lumot, shuning uchun ham A ccess uni П ред вари тел ьн м й п росм отр (chop
etishdan oldin k o ‘rish) oynasida hosil qiladi. Bu oyna sizga W in­
dows ning boshqa ilovalaridan tanish. U ndagi m a’lum otlar bir
paytda ekranda k o ‘rinm asligi m umkin. Bu hollarda lu p ad an foy­
dalanish m umkin. Sichqoncha kursori hisobotning ustiga kelganda,
uning ko'rim shi lupa holatiga o ‘tadi. Lupaning o 'rta sid a «-» yoki
« + » belgisi paydo bo'ladi. Plus belgisi m a’lum otlarni kattalashtirish, m inus esa kichraytirishni bildiradi. Buning uch u n shu holatlam ing birida sichqonchaning chap tugm asini bir m arta bosish
yetarli.
M a’lum otlarni k attaroq yoki kichikroq ko 'rin ish d a tasvirlashning yana bir y o ‘li shu oynadagi М аспггаб asbobidir. U ndagi ochi­
luvchi m enyudan o 'rn atilg an foizlarni tanlash yoki xohlagan foizni
o 'm a tish m umkin.
E kranda bir paytda hisobotning bir nechta sahifasini k o ‘rish
uch u n paneldagi k o ‘k rangdagi asboblardan foydalanish m umkin.
Ularni q o ‘llashni siz bilasiz.
H isobotlarni tayyorlashdagi aham iyatli tom onlardan b in shundaki, q o g ‘ozning bir sahifasiga yoki ekranda bir paytda bir butun
m a’lum otlam ing joylashishi m uhim roq. Bizning m isolim izda bu o ‘z
aksini topm agan. A xborotlarning bu k o ‘rinishda joylashishi ularni
tahlil qilishda qiyinchilik tu g ‘diradi. H isobotlam ing «Usta»si bu
narsaga etibor berm aydi. Bundan uni tuzatishning iloji y o ‘q ekan
deg an xulosaga kelm aslik kerak. Buning uch u n hisobotning kon­
struktor holatiga o ‘tish va kerakli qism ning xossalar oynasida
m a’lum param etrlarni o'zgartirish yetarli. Yodingizda bo'lsa, formalarni chop etishda shu holatga duch kelgan va uni bartaraf etgan
edik. Q uyida hisobotlarni konstruktor yordam ida loyihalash bilan
tanisham iz va unda siz «usta» hisobga ololm agan ayrim holatlarni
o'zingiz am alga oshirishingiz mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
K o n stru k to r y o rd am id a h iso b o tlarn i lo y ih a la sh
K onstruktor yordam ida hisobotlarni loyihalash form alam i loyihalashdek am alga oshirilkadi. Shuning uchun ham uning ayrim
farqli tom onlarinigina keltirib o ‘tamiz. Form alarda b o ‘lganidek hisobotlar ham beshta qism dan iboratdir (5.11-rasm). Form alardan
farqli o 'la ro q hisobotlarga yangi qism lar kiritish m um kin. Bu qism lar m a’lum otlarni guruhlashda paydo bo'ladi.
ХИСОБОТ : отчет
E
■
■
Н
Н
В
Н
Н
Н
.
nlxi
■ | ■ l f t V I ■* 2 •■l « 3: » 1 ■ 4 ■ 1 » 5 ■ i ■6 ' » ■ 7 ■ 1 ■8 ■ 1 ■ 9 * i ■10,±
| ’Ғ Заголовок отчета
j # Верхний
—
-колонтитул
1 # Область даннь!Х
| 'СНижнийколонтитул
1 #Примечаниеотчета
_____ j
::
ч
L
1
6.11-rasm.
K onstruktor yordam ida hisobotlarni loyihalashni М астер отчето в yordam ida loyihalangan 6.10-rasm dagi hisobotni loyihalash
m isolida k o ‘ramiz. Buning uchun:
>
6.1-rasmdagi oynadan Конструктор holatini va «S_umumiy»
s o ‘rovni tanlaym iz. OK tugm asini bosib hisobotning konstruktor
www.ziyouz.com kutubxonasi
6.34-rasm.
>
Bu oynada (6.35-rasm) qaysi m aydonlar b o ‘yicha yorliqlarni
saralash kerakligi so'raladi. Saralanishi kerak b o ‘lgan m aydon
nomlari Д оступ н м е поля darichasidan С орти ровка darichasiga
o'tkaziladi. Д алее tugm asini bosib keyingi oynaga o'tam iz.
Создание наклеек
Имеется кшожность отсортировать наклейки по нескольким полям
(нзпример гю имени и фамигои) или только по одному nomi (например по
почтовоку индексу).
Вь«берите поля для сортировки,
Достуачьвполя:
Сортироека;
)Уки_коди
« j
6.35-rasm.
>
Hosil b o 'lg a n yangi oynada yorliqqa (hisobotga) nom
beram iz va Готово tugm asini bosib yorliqlarni hosil qilamiz (6.36rasm).
A gar hosil b o 'lg an yorliqning b a ’zi bir ko'rinishlari yoqm asa,
unga o'zgartirishlar kiritish m um kin Buning uchun yorliqni (hisobotni) k o n stru k to r holatiga o'tkazam iz va xossalar oynasidan
kerakli o'zgartirishlarni kiritamiz. Saralash usulini ham o'zgartirish
m umkin. Buning uch u n Вид m enyusidan С орти ровка и гр у п п и р о вк а bo'lim ini tanlaym iz. Hosil b o 'lg a n oyna bilan ishlash bizga
yuqoridagi bo'lim lardan tanish.
www.ziyouz.com kutubxonasi
;J !
Маклейки С_ходимлар : отчет
H H D I
«
Уц пту в чж Ахмедов A.
Ўцжтувчя Буриев А.
Ж И Д У Kadx И И Т
Ж И Д У К а ф ^ ИУГГ
Профессор К а р а ч к к
В. 8 .
И ч к н хед. 254.255
И ч к и тел. 254,255
Ж И Д У Каф . И И Т
U la x T e .v 070851
Ш ах.хел. 670851
* j
И ч к и тел. 254,255
i
Ш а х т е д . Q708S1
Ў ч п ту в ч н К и м Л.Н .
Ўкп ту в ч и Л и Х .Ж .
Ж И Д У K a fr Й И Т
И ч к н тел. 2 54 2 5 5
Ж И Д У К аф . И И Г
И т к п тел. 254,255
Ш аа.:гея. 670C5I
ЦГахтсд. 670851
Ўцптувчя М у ш ш о а М .
Ў^ н ту в чн
М кр зо х яд о в а Б
Ж И Д У Каф. И И Т
»
Итевг тед. 254,255
J
Ш а х х е д . 670851
'S i
Угрятуачв Рахматои P.
Ж И Д У Katpi И Ш
Ка хта ўциггувчя
Охунов А.
Ж И Д У К аф . r a n
И ч к и т г л . 254.255
Ж И Д У Каф . И И Т
Ичпга тед. 254.255
П Гах-тел. 570851
И ч к и тел. 254,255
Ш ах-тед.
j
6?0nS!
ЦЕаххед. 670851
Д оц ен т Сатторов А.
Ж И Д У Kaijx И И Т
К атта ўц ш увча
Умарова LLL.
Ус луб та Тўхтабоева Д.
И-чкп гел. 254.255
Ж И Д У Кафч И И Т
И ч к п хед. 254,255
[Д а х г е д . 670851
Ш а х х е л . 670851
y |
Ж И Д У Каф . И И Т
И ч е и тсл. 254,255
Ш а х т с л . 670851
Страница; »< 1 * 1j
Г > i >11 т .
«
ж
я
И
6.36-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
К
Ж
*
.
j
Ш
A ccessdan xabardor bo ‘lmagan
foydalanuvchilar uchun A c c e ss mahsulotlaridan foydalanishning birdanbir yo'li makroslar va modullardan
foydalanishdir
VII bob. MAKROSLAR V A M ODULLAR
A ccessning yana bir im koniyatlaridan biri m akroslar va m odullardir. Bu obyektlar yordam ida A ccessda ishlash yana ham osonlashadi. Ayniqsa, A ccessni bilm agan foydalanuvchilar uch u n m ak­
ros va m odullarning aham iyati juda katta.
M akros nim a v a u q a n d a y ishlaydi?
Program m alash tillaridan boxabar foydalanuvchilar har bir
buyruq m a’lum bir amalni bajarishini biladi. M asalan, q o ‘shish,
ko'paytirish va h.k. Ammo shunday buyruqlar ham m avjudki, ular
bir qancha oddiy buyruqlam i o ‘z ichiga oladi. M asalan, chop etish,
kiritish va h.k. Bunday buyruqlar, odatda, m akrokom andalar deb
ataladi.
М а к р о к о м ан д а (makrobuyruq) - m akrosning asosiy kom ponenti b o ‘lib, m ustaqil yoki boshqa m akrobuyruqlar kom binatsiyasi
bilan m akrosda bajariladigan harakatlarni aniqlovchi yopiq k o ‘rsatm alardan iborat.
M akroslar esa bir nechta m akrokom andalam i birlashtiradi. A c­
c e ssd a m akroslar biror hodisaning ro ‘y berishiga qarab m a’lum bir
ishlar ketm a-k etlig in i bajaradi.
H o d isa - obyekt ustida yoki obyektda kechuvchi aniq harak atd an iboratdir. A ccess sichqoncha tugm asining bosilishi, m a’lu-
www.ziyouz.com kutubxonasi
m otlam ing o ‘zgarishi, form alam ing ochilishi yoki yopilishi kabi
ko'plab turli hodisalarga javob beradi. O datda, hodisa foydalanuvchining harakati natijasida paydo bo'ladi. H odisa ro ‘y berganda
biror form aning yopilishi (birincha m akrokom anda) boshqa bir for­
m aning ochilishi (ikkinchi m akrokom anda) yoki hisobotning ochil­
ishi va undagi m a’lum otlarning chop etilishi am alga oshishi m um ­
kin. A ccessda m akroslarga кнопка1аг mos qo'yiladi. Biror к н о п к а ning bosilishi aniq bir m akrosning bajarilishini ta ’m inlaydi. Form alarga yangi elem entlar kiritishda кнопка1аг bilan tanishganm iz.
Esingizda b o'lsa, har bir кн опкаш пд bosilishi m a’lum bir ishni
(masalan, form ani ochish yoki yopish va h.k.) am alga oshirar edi.
Demak, shu joyda m a’lum bir m akros bajarilgan.
M akroslar tez-tez bajariladigan m asalalam i avtom atlashtirish
uchun foydali bo'ladi. M asalan, foydalanuvchi tugm ani bosishi bi­
lan hisobotni chop etad ig an m akrosni ishga tushirish m um kin.
M akros m akrokom andalar ketm a-ketligidan tuzilgan m akros
yoki m akroslar guruhi bo'lishi ham m um kin. Ayrim m asalalam i
yechishda m akrosdagi ayrim m akrokom andalar bajarilm asligi ham
m umkin. M akrokom andaning bajarilish yoki bajarilm asligini ta ’m inlash u ch u n shartli ifodalardan foydalanish kerak.
Sbartli ifoda - bu shunday ifodaki, uning qiym atini Access
tekshiradi v a ko'rsatilgan qiymat bilan solishtiradi, m asalan, If ..
Then va Select Case ko'rsatm alarida. Agar solishtirish shartlari bajarilsa, bir yoki bir necha operatsiyalar bajariladi. A gar shart bajarilmasa, shartli konstruktsiyaga kiritilgan operatsiyalar o'tkazib
yuboriladi va keyingi ko'rsatm alarga o'tiladi. Shartli ifodalardan
m akroslarda va Visual Basic dasturlarida foydalaniladi.
Modullar nima va ular qanday ishlaydi?
Modul - bitta program m aga jam langan Visual Basic tilidagi
satrlar va protseduralar to'plam idir. M odullam ing ikkita asosiy turlari mavjud: m odullar sinfi va standart m odullar. M oduldagi har bir
www.ziyouz.com kutubxonasi
2.
«F_tanlov» nom li formani konstruktor holatiga o ‘tkazam iz
(7.12-rasm) va guruhning xossalar oynasini ocham iz (7.15-rasm).
U ning П осле об н овл ен и я satriga hosil qilingan m akros nom ini
o'rnatam iz. Xossalar oynasini yopib formani konstruktor holatidan
forma holatiga o'tkazam iz. G uruhdagi tugm alarning bosilishiga mos
ravishda m a’lum otlar fakultetlar bo'yicha saralanadi. 7.16-rasm da
«ХМ» fakulteti b o 'y ich a saralangan m a’lum otlar keltirilgan. U m u­
man, ixtiyoriy m aydon bo'yicha ham saralashni am alga oshirish
m umkin. Buning u ch u n mos guruh va m akros loyihalansa bas.
| feftT Г р у п п а : Т а н л а ш
М акет
j Даннме
т
j С о б ь 1ТИЯ |
Д р у ги е
Все
К о н т е к с т м о е м е н ю .........................
В спль 1в а ю т а я п о д с к а з к а .............
И д е н т и ф и к а т о р с п р а в к и ............. 0
Д оп ол н ител ьн ью сведем ия . . .
Д о о б н о в л е н и я ...................................
П о с л е о б н о в л е н и я ............................. М еЬак
В х о д ..........................................................
\
1
_ !
7.15-rasm.
В И ЕЗ
fiB Ф _ т а н л о в : Ф о р м а
|Ф АКУЛЬТЕТААР БЎЙИЧА САРАЛАШ |
ХИМ | XX
Запись
l< I < I 1---------------- Г
ХМ БАРЧА Ф-ТЛАР |
> 1M )
| из 131 (Фильтр)
7 .1 6 -ra s m .
www.ziyouz.com kutubxonasi
Makroslar yordamida bir nechta maydonlar bo'yicha saralash.
Y uqoridagi bo'lim da shartli m akroslar va guruhlar yordam ida
m a’lum otlam i biror m aydon b o ‘yicha saralashni k o ‘rdik. Bu usul
bizga faqat bitta m aydon bo'yicha saralash im koniyatini beradi. Bir
paytda bir necha m aydonlar (masalan, fakultetlar va o'qituvchilar)
b o‘yicha saralashni am alga oshirish uchun quyidagi usuldan foy­
dalanish mumkin.
1.
Faraz qilaylik «S_yangi» nomli so ‘rov (7.17-rasm) loyihalangan bo'lsin.
a a acO aco aco
--j;
I -4;
- - .CO- co
FQ
«
«
o
o
o
§
§
§
Ё
p. &
t! &
s 6S.. S,
p,i1 fai
8.fl
§ § § §
O
O
O
O.
ё
■<
PQ
t-Q
PQ
зс c£r
CO
p~i
Й
cO
c0
cQ
л
o oD . 8O , M sS
« ra
a
t-Q ta
s I_
§
www.ziyouz.com kutubxonasi
2.
Bo'sh yangi forma tuzamiz va un g a «S_yangi» nom li so 'ro v ­
ni tobe form a sifatida o'm atam iz. «Usta» hosil qilgan yangi tobe
form aga «F_S_yangi» deb nom beram iz (7.18-rasm). Bu nom m akros tuzish jarayonida kerak bo'ladi. 7.18-rasm dagi «Forma2» nomli
formani «F_saralash» nomi bilan saqlaymiz.
7.18-rasm.
3.
rasm).
«M _yangi» nomli makrosni quyidagicha loyihalaym iz (7.19-
www.ziyouz.com kutubxonasi
4.
«F_saralash» nomli formani konstruktor holatida ocham iz va
uning Заго л о во к ф о р м н qism iga ikkita П оле co сп и ском o ‘rnatamiz (7.20-rasm). U lardan birinchisi «J_ukit» jadvali asosida (o‘qituvchilarning familiyalari joylashgan jadval), ikkinchisi esa «J_fak»
nomli jadval asosida (fakultetlarning nom lari joylashgan jadval)
tashkil etiladi. Bu ikki ro'yxatning xossalar oynasidan quyidagilarni
o ‘rnatam iz (7.1-jadval).
М янги : макрос
Примечание
Макрокоманда
"Ф С янги" номли тобе формани янгилаш
► Обновление
М
I .J n l .x l l
1л. |
ZJ
Дргументь! макрокомамдь!
Имя элемента
Ф С_янги
7.19-rasm.
иш из
83 4>_сараяаш . Форма
. I • 1 ■ I ■ 2 • I • 3 • I • 4 ■ I • 5 • 1 • 6 • I • 7 ■ I • 8 ■ I • 3 ■ I ■ 10 ■ I • 11 ■ I ■12 • i • 13 • I • Н •
^ и т г в ч и ш р н m r t И М И .Ш Я А ф И
Свободньй
1—
эахуКьте" л а р
! <
зўйх ати
Свободн»
j J ---------
J -
4
j
I
♦ Областьдантел
I • 1 ■ I ■2 • I • 3 • I • 4 • I • 5 • I • e • I • 7 • i • 8 • I • 9 • I • 10 • i • II • I • 12 • I i
4 Заголовок форньГ
|
j
Tm_nqgii;|4>ам1№«
feaTj Kipc[i 1отой] 'вдх!f Рамил
■ҒОбисть данньк
---
|Тал_коци
Li
1
(фамилия
I
I
«
|Фак JKypc (Погок jVypyx Цфамил
I
Г
I
t
♦ Примечаниеформь!
www.ziyouz.com kutubxonasi
1
,
«
t
Xossa nomi
7.1-jadval
Fakultetlar ro'yxati
О ‘qituvchilarning
familiyalari
3
2
Число столбцов
Присоединенньш
столбец
После обновления
2
2
M _yangi
M _yangi
5. Form alam ing quyidagi xossalarini o ‘rnatam iz (7.2-jadval)
Xossa nomi
Режим no умолчанию
Область виделения
Кнопки перехода
Разделительньге линии
«F_saralash»
forma
Простая
форма
Нет
Нет
Нет
7.2-jadval
«F_S_yangi» tobe forma
ichidagi forma (so'rov)
Tablitsa
Нет
Да
Нет
6.
«F_S_yangi» tobe forma ichidagi form aning xossalar oy n a­
sini (7.21-rasm) va uning И сточник зап и сей satridagi uchta nuqta
joylashgan tugm achani bosib, П остроитель зап р о со в oynasini
ocham iz (7.22-rasm).
|^Форма
Мзкет
j Собмтия |
Источникзаписей ..............
Фипьтр..........................
j Данньв
ш
Другие
Bee
j
SELECT [С янги].[Тал коди], [С янги]|[Фамилия], [С янги!.ГФак1. ГС
■i
_
_
:
*1-1 *1
з
Порядок сортировки................
Применеже фшьтров......... Да
Псдпись.................................... Ф_С_янги
jJ
7.21-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
5 1
s
\s
IS
5 1
5 1
5 1
'•n x: I'D s:
ro c x = :
co ci_ o s:
8.
X V
g
rc O
&• 5 s
m 8
7.22-rasm.
K ursorni «Fam ib nomli m aydonning У словие о тб ора satriga
o ‘m atam iz va kontekst m enyudan П остроить bo'lim ini (bu ishni
asboblar panelidagi mos tugm acha orqali ham am alga oshirish
mumkin) tanlaym iz. N atijada П остроитель в ь ф а ж е н и я oynasi
ochiladi (7.23-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
o
»D
X
•1>
S
hO
«3
пз
u,
XI
Ю
!>£
Ю
<0
Tl
Е П
Cl
Ul
<D
<D
O
<D
t-i
XJ
ПЗ
_(D
>-
JJ
j—
0 i;
-n o LH
П1—
4=i
u
C
<
3 iD ПЗ 0) O O O
<Z CQ QQ CO CQ CQ 0Q
| з 2 -o- £- ^ Q . °Uc 2□ ; i-/ 5i 5;
1 CL D 9
Л U
лч
^ lb.
|=) < Ш
Ul i.
I) "□
1) T1'D "D
г -y U
o
"O
<D _o
U U «— _ _ _
A
Xt
"
I >< g.
a
st
o
u
I =
o x -0 s:
i' u. Su g
c
л 8
—
s —
s: -1—
=*
I e .c i i q ■fl dj
A g
ID ^
o o r x go . h ?.
~,U K. K. g <J U
s g
j
'u e s i
© rc J£' g° u_1
тэ ^
v e | e c 9 e_Im
O C°=
H
-o
c
<
<1
1
-*!
e -l
a)
2
r
r
0
T ]
"Л
~»—j
O'
in
a;
s:
rf
_
u
I
s
цо
HJ ID
ь- m
^>W =
лf u5
S i
..
Q . 2Z o“
Q
hc;. £ m
0
J
-+ 1
7.23-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
s
L
-D
1 4 z:
©
Cl
Q
p -e<D
_i U
<0
_i ■
Bu oynaning (7.23-rasm) Form s (formalar) papkasini ochib, u n ­
ing З а г р у ж е н н и е ф о р м и qism idan «F_saralash» formasini
tanlaymiz. «F_saralash» form asining obyektlari ichidan П олеС оСписком 2 tanlaym iz (bu m aydonda o'qituvchilar fam iliyalarining
ro'yxati m avjud) va В ставить tugm asini bosamiz. N atijada biz
tanlagan m aydon oynaning yuqori qism ida paydo bo'ladi. OK tu g ­
masini bosib, oynani yopsak, biz yozgan form ula «Famil» nomli
m aydonning У словие отбора satrida paydo bo'ladi (7.24-rasm).
TT
T=]
s i,
www.ziyouz.com kutubxonasi
Yuqoridagi barcha ishlarni «Ғак» nomli m aydon uchun ham
bajaram iz (7.22-rasm). Bu holda П олеС оС писком4ш tanlaym iz,
chunki bu m aydonda fakultetlarning ro ‘yxati mavjud. Sizning misolingizda bu m aydonlam ing nom lari boshqa bo'lishi ham m um kin.
Barcha ishlar bajarilgandan so'ng 7.24-rasm dagi oynani yopam iz va
7.21-rasm dagi xossalar oynasiga qaytam iz. Bu oynani ham berkitib
7.20-rasm dagi oynaga, y a ’ni «F_saralash» form asining konstruktor
holatiga qaytam iz va undan forma holatiga o'tam iz.
7.
Formaning (7.25-rasm) «O'qituvchilam ing familiyalari» va «Fa­
kultetlar ro'yxati» darichalaridagi ochiluvchi m enyulardan m os rav­
ishda kerakli o'qituvchining fam iliyasini va fakultet nom ini tanlasak, quyi oynada ularga mos talabalarning ro'yxati va soni hosil
bo'ladi.
| SB Ф_сараяаш : Форма
JУқитувчиларнинг фаиилиялари
H H I ЕЗ
Факультетдар рўйхати
±1
|Мирзохидоеа 6
|хм
5®
[ Тал_кодя | Фаm i l
| Фак | Kypc ] Поток | Гурух |
ФамиА
373 Алимардонов У XM
Мирзохидова Б
1
1 2а
375 Ахадов A
Мирзохидова Б
ХМ
JL
I _
> 2а
3?6 Гиясов Б
Мирзохидова Б
ХМ
1
1 2а
Мирзохидова Б
377 Йўлдошев Ш (ХМ
1 2а
Мирзохидова Б
378 Мамедова UI ХМ
1 2а
1
Мирзохидова Б
379 Назииева Р
ХМ
1
1”,2а
Мирзохидова Б
380 Сариев Г
ХМ
1
1 2а
2а
Мирзохидова Б
382 Тухсанов С ~‘х м
1
1а
Мирзохидова Б
400 Уринов Д
хм
—
' 2 4а
422 Маиатов И
Мирзохидова Б
ХМ
—
■ • ш ш ш ш вш ш ш ш ШШШШЯШШЯк
Ш in —
] Запись: Л Ш 1
*1 ИЗ 10
2 2_ 1
■ ft.:
±J ▼
•' ' '
Ш Ш т ,, \ ± Г
LU
7.25-rasm.
Saralashlam i yana boshqa m aydonlar b o'yicha ham am alga
oshirish m um kin. M asalan, bir paytda o'qituvchilam ing familiyalari,
fakultetlar, kurslar va h.k. b o ‘yicha. Bu ishlar ham yuqoridagi usul
bilan am alga oshiriladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Forma orqali so ‘rovga tanlov shartlarini kiritish
Y uqoridagi b o ‘lim da bir nechta m aydon bo'yicha saralash va
saralangan so'rovni form ada tobe forma sifatida akslantirish usuli
bilan tanishdik. Bunda barcha natijalar form ada hosil bo 'ld i (7.25rasm). Bu usul m a’lum otlam i tanlash va k o 'rish uchun juda qulay
bo'lishiga qaram asdan uni chop etishda m a’lum noqulayliklarni
keltirib chiqaradi. Sizga m a’lum ki m a’lum otlam i chop etishning
en g qulay k o'rinishi bu hisobotdir. A ccessda shunday im koniyatlar
m avjudki, un d a biror so'rovdan saralashni form a orqali am alga
oshirib, saralangan so'rov asosida hisobotni hosil qilish va chop
etish m um kin. Bu shaklan bir xil ammo m azm unan turlicha bo 'lg an
hisobotlam i tayyorlashda juda q o 'l keladi (xuddi param etrli
so'rovlardek). Bu ish ham m akros yordam ida am alga oshiriladi.
Q uyida bu usul bilan tanishamiz.
So'rovga tanlash shartini kiritish uchun bo‘sh forma hosil qi­
lish.
1. Tanlash shartini so'rovga kiritish uch u n b o 'sh form a tuzing.
2. K onstruktor holatida form aning xossalar oynasini oching va
quyidagi xossalarni o'm atin g .
Xossa
П одпись
Реж им no умолчанию
Д опустим ие р е ж и м и
П олосм прокрутки
О бласть вмделения
П оле ном ера запаси
Р азд и л еш ш е линии
Тип границьг
Qiym ati
Form aning sarlavha satrida
paydo bo 'lad ig an nom (masalan,
«Tanlash param etri»)
П озиция ф орм а
Ф орма
Отсутствуют
Нет
Н ет
Нет
О кно диалога
www.ziyouz.com kutubxonasi
3. Bo‘sh form aga har bir tanlanadigan m aydon b o 'y ich a kiritiladigan shartni aniqlovchi b o 'sh m aydon hosil qiling. Bu m ay­
donlar П оле co списком ham bo'lishi m um kin. Agar ro'yxatli
m aydon bo'lsa oldingi bo'lim da hosil qilingan usul bilan uni
aniqlash kerak. X uddi oldingidek ular o 'qituvchilam ing yoki fakultetlam ing nom larini aniqlovchi ro'yxatli m aydon bo'lishi m um ­
kin. Ro'yxatli m aydonlar bir nechta bo'lishi ham m umkin. Hozircha
bu m aydonlarning xossalarida m akroslar bo'lm aydi (7.1-jadval).
B o'sh m aydonlar albatta, ro'yxatli m aydon bo'lishi shart emas. M a­
salan, siz m a’lum vaqt oralig'idagi m a’lum otlam i qidirayotgan
bo'lsangiz, b o 'sh m aydonlar etarli (qidirilayotgan boshlang'ich va
oxirgi sana uchun).
4. Bu m aydonlarning xossalarini quyidagicha aniqlang.
Xossa
Имя
Ф орм ат поля
5.
Form ani
«Shart_tanlash»).
Qiymati
Shartni aniqlovchi nom (masalan, «O 'qituvchilar»,
«Fakultetlar»,
«Boshlang'ich
sana», «Oxirgi sana»)
Agar tanlash sana b o 'yicha bo'lsa, Средний формат датьт
saqlang
va
unga
nom
bering
(masalan,
Forma uchun makroslar guruhini hosil qilish
1. M a’lum otlar bazasi oynasida Maxpocni tan lan g va Создать
tugm asini bosing. Bu holatda uchta m akros tuzamiz.
2. B o'sh form ani ochuvchi m akros tuzamiz. Buning uchun
m akrosning Имя макроса ustunini ochuvchi Имена макросов
tugm asini bosing. M akrosga nom bering (masalan, «Ochish»).
Keyin Открьпъ форму m akrokom andasini tanlang. U ning argum entlarini quyidagicha aniqlang.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Qiymati
Argument
Имя формьг
Bo'sh form aning nomi.
M asalan, «Shart_tanlash».
Реж им
Форма
Реж им данньгх
И зм енение
Реж им окна
О кно диалога
3.
Form ani yopuvchi m akros tuzing. Unga nom bering (ma­
salan, «Yopish»). Закрьггь m akrokom andasini tanlang va uning
argum entlarini quyidagicha o ‘m ating.
Argument
Qiymati
Тип объекта
Forma
Имя объекта
Bo'sh form aning nom i
(masalan, «Shart_tanlash».)
С охранить
Нет
4.
«ОК» tugm achasi uchun m akros tuzing. Bu m akros formani
yashirin holga o'tkazadi. M akrosga «ОК» deb nom bering va Zadat
Z nachenie m akrokom andasini tanlang. Bu m akrokom anda uchun
argum entlarni quyidagicha tanlang.
Argument
Э лемент
Qiymati
[Висибле]
Вьтражение
Н ет
5.
Barcha qilingan ishlam i saqlang va m akrosni yoping. U nga
biror nom bering (masalan, «M _tanlash»). Siz loyihalagan m akros
7.26-rasm dagidek k o ‘rinishda bo'ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
7.26-rasm.
Formaga «ОК» knopkasini o‘rnatish.
1. B o'sh form ani konstruktor holatida oching.
www.ziyouz.com kutubxonasi
2.
Yuqoridagi bo‘limlarda keltirilgan usullardan foydalanib
(makrosni form aga sudrab kelish yo‘li bilan) «ОК» nomli knopka h o ­
sil qiling va uning uchun quyidagi xossalarini o ‘m ating.
Argument
Qiymati
Имя
OK
П одпись
OK
Н аж атие
кнопки
M akrosning nom i («M _tanlash.O K »)
3. O 'zgarishlarni saqlang va form ani yoping.
Hisobot hosil qilinadigan so‘rovga shartlar kiritish.
1. H isobot hosil qilinadigan so'rovni konstruktor holatida oching.
2. U nga tanlash shartlarini kiriting. Shartlar 7.24-rasm dagidek
b o ‘lishi m um kin. M asalan, o ‘qituvchilam i tanlash uchun so ‘rovning
«Famil»
nom li
m aydonidagi
Условие
отбора
satriga
[Forms] ![S hart_tanlash]![0‘qituvchilar] shartini, fakultetlam i tanlash
uchun esa «Ғак» nom li m aydonining Условие отбора satriga
[Forms] ![Shart_tanlash]! [Fakultetlar] shartini yozish kerak. Bu
shartlarni IIocTpoHTeAbdan foydalanib ham kiritish m um kin. Agar
sizda shartlar sanalar bo'yicha bo'lsa, so'rovning mos m aydonidagi
Условие отбора satriga quyidagi shartni yozish ham m um kin.
Betw een
[Forms] ![Shart_tanlash]![B oshlang‘ich sana] And
[Forms]![S h art_ tan lash ]![Oxirgi sana]
3. O 'zgarishlarni saqlang va hisobotni yoping.
Asosiy hisobot bilan makroslami bog‘lash.
1. Biror usulda (masalan, Мастер отчетов yordam ida) y u ­
qoridagi so 'ro v asosida hisobotni loyihalang.
2. H isobotni konstruktor holatida oching va uning quyidagi
xossalarini o 'm atin g .
www.ziyouz.com kutubxonasi
Argument
Открьггае
Закрьггие
Qiymati
Bo'sh formani ochuvchi m akrosning nomi
(masalan, «M _tanlash.O chish»)
Bo'sh formani yopuvchi m akrosning nomi
(masalan, «M _tanlash.Yopish»)
3.
O 'zgarishlam i saqlang va hisobotnl П росм отр holatida oching. N atijada, siz tuzgan b o 'sh form a ekranda hosil b o 'lad i (7.27rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
4. Ochiluvchi m enyulardan kerakli familiyani va fakultet
nom ini tanlang.
5. OK tugm asini bosishingiz bilan forma ekrandan yo'qoladi
va siz tanlagan shartlarga mos hisobot hosil bo'ladi (7.28-rasm).
Х _талаба
W H O
M
X талаба
1
Т алкодн
Ф алкж п
463
Аскеpea M
K ypc
XM
П отвх
Г уру*
Ф иоп
2
1
2a
Сатторох A.
474
Шарипо» HI
XM
2
1
2a
Сатгорож A.
475
Eaxzies H
XM
2
1
3a
Caraopoi A.
476
Баратох III
XM
2
1
3a
C an o p o i A.
478
Mztpsati K
XM
2
1
3a
CiTTopoi A.
484
Турдяохунэжа M XM
2
1
3a
C an o p o i A.
493
Исабаех A
XM
2
1
4a
Сатгоpox A.
494
Курбсмс* Д
XM
2
1
4a
C ano pox A.
499
Tm xoei C
XM
2
1
4a
C an o p o i A.
С траниш к
*■< 1
<1 ~►
bil d
___
i
7.28-rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi
1
<
ADABIYOTLAR
1. Роберт Ш найдер. Аккесс ддя W indows 95. Издателство
Бином, М., 1996.
2. Визе М анс. МС Аккесс 2.0, Бином, М., 1996.
3. И нф орм атика.
Вазовьгй
курс. Учебник под ред.
С.В.Симановича. СП., «Питер» 1999. 638 с.
4. Симанович С.В. и др. С пециальная инф орм атика. Учебное пособме. М., «АСТпресс» 1998. 480 s.
5. Ш аф рин Ю. И нф орм ационн не технологии. В 2-х частях.
Учебное пособие. М., «Л абаратория Базовьгх Знаний» 1999.
ЗЗбс.
6. Sattorov A. va b.q. K om pyuterlar va inform atsion texnologiyalar fanidan testlar to'plam i. JIDU. 2003.
www.ziyouz.com kutubxonasi
MUNDARIJA
KIRISH...................................................................................................
3
I bob. MA’LUMOTLAR BAZASI
1.1. Ma’lumotlar bazasi nima?.......................................................
1.2. Ma’lumotlar bazasining turlari..............................................
D araxtsim on m a’lum otlar bazasi....................................................
Tarm oq k o ‘rinishidagi m a’lum otlar bazasi..................................
Relyatsion (jadval) ko'rinishdagi m a’lum otlar bazasi..............
1.3. Ma’lumotlar bazasini loyihalash ..........................................
M a’lum otlar bazasi uch u n zarur jadvallam i aniqlash..............
7
14
14
15
16
18
19
II bob. MA’LUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH
SISTEMALARI (MBBS)
2.1. MS Accessning arxitekturasi..................................................
2.2. Accessni ishga tushirish va access oynasi.......................
2.3. Access menyusi ...........................................................................
29
Fayl m enyusi........................................................................................
Pravka m enyusi....................................................................................
Vid m enyusi.........................................................................................
Vstavka m enyusi.................................................................................
Servis m enyusi.....................................................................................
O kno m enyusi......................................................................................
34
37
37
38
39
40
www.ziyouz.com kutubxonasi
31
34
K ontekst m enyu.................................................................................
Spravka m enyusi................................................................................
Asboblar paneli..................................................................................
41
42
44
III bob. JADVALLAR
3.1. Ja d v a l m ay d o n larid ag i m a ’lu m o tla m in g tu rla ri.............
3.2. Ja d v a ln i lo y ih a la s h ...................................................................
3.3. K o n stru k to r y o rd am id a jadval hosil q ilish ........................
3.4. Ja d v a lg a m a ’lu m o t k iritis h ....................................................
3.5. K o n stru k to r h o la tid a jad v a lg a o ‘z g a rtirish la r
k iritis h ..................................................................................................
M aydonlarning o ‘rnini o'zgartirish...............................................
Jadvalga yangi m aydon q o 'sh ish ..................................................
M aydonlam i y o 'q o tish .....................................................................
M aydon oralarini kengaytirish.......................................................
3.6. J a d v a l h o la tid a jad v a lg a o ‘z g a rtirish la r k iritis h ............
Shriftlarni o 'zgartirish........................................................................
Jadval ko'rinishini o'zgartirish.......................................................
Satrlaming bo'yi va ustunlam ing kengligini o'zgartirish............
K atakdagi m a’lum otlarni o'zgartirish ...........................................
“Область ввода” oynasini ochish..................................................
Jadval ustunlarining o 'rnini alm ashtirish....................................
Jadval m aydonlarining nom ini o'zgartirish, yangi m aydonlar
q o'shish va m aydonlam i y o 'q o tish ...............................................
M aydonlam i vaqtincha yashirish..................................................
M aydonni doim ko 'rin ad ig an holga keltirish...........................
Jadval m aydonlarida foydalaniladigan m a’lum otlar................
3.7. F o y d a lan ila d ig a n k a lit m ay d o n larn in g tu rla ri...............
Schetchikning (hisobchining) kalit m aydonlari........................
O ddiy kalit...........................................................................................
Tarkibli kalit........................................................................................
www.ziyouz.com kutubxonasi
46
48
50
58
60
60
61
63
63
64
64
65
65
66
67
67
69
69
70
71
71
72
72
72
3.8. M a ’lu m o tla m i k lav ia tu ra y ordam ida ta h rirla s h ..............
K ursom i m aydonda harakatlantirish............................................
M atnni ko'chirish, undan nusxa olish va y o ‘qotish..................
H arakatni bekor qilish......................................................................
Jadval holatida m a’lum otlam i kiritishni tezlatish.....................
M aydondagi m a’lum otlam ing turi va qiym atlarga q o 'y ilg an
talablarning kiritilayotgan m a’lum otga ta ’siri...........................
Jadval holatida m aydon va yozuvlarni belgilash.......................
Jadval elem entlarini saralash...........................................................
Jadval elem entlarini filtrlash..........................................................
M a’lum otlarni qidirish va alm ashtirish........................................
3.9. J a d v a l h o la tid a y a n g i jad v a l y a ra tis h ................................
3.10. J a d v a l m asteri yo rd am id a jad v al hosil q ilish .................
П остроитель yordam ida m aydonlar kiritish...............................
3.11. J a d v a lla r o rasidagi b o g ‘la n is h la r......................................
Birga bir qiym atli aloqalar..............................................................
Birga k o ‘p qiym atli aloqalar..........................................................
K o‘pga k o 'p qiymatli aloqalar.......................................................
Jadvallar orasidagi aloqalarni aniqlash........................................
M a’lum otlarning beshikastligi nim ani bildiradi?......................
Birga bir qiym atli aloqalarni o ‘m atish .........................................
K o‘pga k o 'p qiymatli aloqalarni o 'rn atish ..................................
3.12. M a ’lu m o tla m in g tu ri..............................................................
М аска ввода - kiritish qolipi..........................................................
M aster podstanovok - o 'rnatish ustasi.........................................
Jadvalni chop etish............................................................................
73
73
74
74
74
75
75
77
78
80
81
83
87
89
90
91
94
97
102
105
106
107
108
121
126
IV bob. SO‘ROVLAR
4.1. K o n stru k to r y ordam ida so ‘ro v lar hosil q ilish ...................
O ddiy so'rovlar....................................................................................
Bir nechta jadval ishtirok etgan oddiy so'rovlar.......................
www.ziyouz.com kutubxonasi
130
131
138
M aster yordam ida o d d iy so'rovlarni loyihalash.........................
Shartli so ‘rovlar...................................................................................
Param etrli so ‘rovlar............................................................................
Hisoblovchi so ‘rovlar........................................................................
G uruhli so ‘rovlar................................................................................
K esishadigan so 'ro v ...........................................................................
Yangilovchi so 'ro v ..............................................................................
Yozuvlar q o ‘shuvchi s o ‘rovlar........................................................
Y o'qotuvchi so ‘rovlar........................................................................
143
145
150
153
161
168
174
175
178
V bob. FORMALAR
5.1. M a ste r form y o rd a m id a form alar h o sil q ilis h ..................
Forma bo'yicha h a ra k a t....................................................................
5.2. A vtoform a y o rd a m id a form alar q u ris h ...............................
5.3. K o n stru k to r y o rd a m id a form alar hosil q ilis h ..................
M a’lum otlar oynasi............................................................................
Form aga obyektlar o 'rn a tish ..........................................................
O byektlarni form atlash.....................................................................
Forma va form a obyektlarining xossalari....................................
Form aga yangi ob y ek tlar kiritish...................................................
Tobe form alar.......................................................................................
Form alam i chop e tish .......................................................................
183
186
188
190
192
193
195
202
205
224
231
VI bob. HISOBOT
А втоотчет yordam ida hisobot tayyorlash....................................
М астер отчетов (H isobotlar ustasi) yordam ida
hisobotlam i lo yihalash......................................................................
K onstruktor yordam ida hisobotlam i loyihalash.........................
М астер д и аграм м ..............................................................................
www.ziyouz.com kutubxonasi
234
237
244
251
VII bob. MAKROSLAR VA MODULLAR
M akros: bu nim a va u qanday ishlaydi?..........................................263
M odullar nim a va ular qanday ishlaydi?..................................... .... 264
M akroslarni loyihalash...................................................................... ....266 .
K nopkali bosh form a..............................................................................268
Shartlarga b o g 'liq m akroslar................................................................276
M akroslar yordam ida bir nechta m aydonlar bo'yicha
saralash.......................................................................................................282
Forma o rqali so'rovga tanlov shartlarini kiritish....................... .....290
ADABIYOTLAR................................................................................... .... 297
www.ziyouz.com kutubxonasi
A- SATTOROV
MA’LUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH
SISTEMASI
(ACCESS WINDOWS-9X/2000 UCHUN)
Toshkent - «Fan va texnologiya» - 2006
Muharrir:
M.Hayitova
Texnik m uharrir: A. Shoxamedov
M usahhih:
O Avezboyev
Bosishga ruxsat etildi 4.12.2006. Bichimi 60x84'/ l6.
«Times Uz» gamiturasi. Ofset usulida bosildi.
Shartli bosma tabog'i 19,25. Nashriyot bosma
tabog'i 19,0. Adadi 1000. Buyurtma №117.
www.ziyouz.com kutubxonasi
«Fan va texnologiyalar Markazining
bosmaxonasi»da chop etildi.
700003, Toshkent sh., Olmazor, 171-uy.
www.ziyouz.com kutubxonasi