SYB KIRIBATI
99809/536
qilb cp.l
\
"Start Your
Your Business in Kiribati"
"Start
"Start Your Business in Kiribati" (SYB Kiribati) was
was developed
developed as
as part
part of
of the
the UNDP
UNDP funded
funded "Assistance
"Assistance to
to private
Private
The "Start
Sector Development"
Development" Project
Project (KIR/93/002). The SYB
SYB Kiribati is
is an
an adaptation
adaptation of
of the
the Pacific
Pacific SYB,
SYB, which
which in
in turn
turn has
has been
been
Sector
developed based on the Fiji SYB.
SYB.
developed
The Start Your Business Programme is
is an international ILO programme
programme for
for the
the development
development of
of Start
Start your
Your Business
Business
The
training
materials
and
Training
of
Trainers
with
the
aim
of
supporting
the
growth
of
the
small
business
sector.
taining materials and
of
with the
of supporting the growth of the smail business sector.
© International
International Labour
Labour Organization 1999
1999
Copyright @
First published 1999
Firstpublished
Publications of
of the International
International Labour Office
Office enjoy copyright under
under protocol 22 of
of the
the Universal
Universal Copyright
Copyright Convention.
Convention.
Publications
Nevertheless, short
short excerpts from
from them
them may
may be
be reproduced
reproduced without
without authorization,
authorization, on
on condition
condition that
that thJ
the ro*""
source is
is indicated.
indicated.
Nevertheless,
For rights of
of reproduction
reproduction or
or translation,
translation, application
application should
should be
be made
made to
to the
the Publications
Publications Bureau
Bureau (Rights
(Rights and
and permissions),
Permissions),
For
International Labour
Labour Office,
Office, CH-1211
CH-1211 Geneva
Geneva 22,
22, Switzerland.
Switzerland. The
The International
International Labour
Labour Office
Office welcomes
welcomes such
such
International
applications. Libraries,
Libraries, institutions
institutions and
and other
other users
users registered
registered in
in the
the United
United Kingdom
Kingdom with
with the
the Copyright
Copyright Licensing
Licensing Agency,
Agency,
applications.
90 Tottenham
Tottenham Court Road,
Road, London
London W
W I1 P
P OLP (Fax:
(Fax: + 44
44 (0) l7l
171 6315500),
631 5500), in
in the
the United
United States
States with
with tle
the -opyrigtrt
Copyright
90
Clearance Center,
Center, 222
222 Rosewood
Rosewood Drive,
Drive, Danvers,
Danvers, MA
MA 01923 (Fax: + I1 508
508 750
750 4470)
or
in
other
countries
with
associated
Clearance
4470) or in other countries with associated
Reproduction Rights
Rights Organizations,
Organizations, may
may make
make photocopies
photocopies in
in accordance
accordance with
with the
the licenses
licenses issued
issued to
to them
them for
for this
this purpose.
purpose.
Reproduction
ISBN 92-2-811690-0.
92-2-811690-0.
ISBN
Title:
Title:
Start Your
Your Business
Business in
in Kiribati
Kiribati
Start
Project title:
title:
Project
KIR/93/002
KIR/93/002
Authors:
Authors:
Mr. Robert
Robert Briscoe,
Briscoe, Mr.
Mr. Robert
Robert Zegers,
Zegers, Mr.
Mr. Alexis
Alexis Derine,
Derine, Mr.
Mr. Michael
Michael McRae
McRae
Mr.
Kiribati SYB
SYB version
version adapted
adapted and
and edited
edited by
by Mr.
Mr. Robert
Robert Zegers
Zegers
Kiribati
Translation:
Translation:
Mr. P.
P. Tatireta
Tatireta
Mr.
The designations
designations employed
employed in
in ILO
ILO publications,
publications, which
which are
are in
in conformity
conformity with
with United
United Nations
Nations practice,
practice, and
and the
the
The
presentation of
ofmaterial
material therein
therein do
do not
not imply
imply the
the expression
expression of
of any
any opinion
opinion whatsoever
whatsoever on
on the
the part
part of
of the
the International
International
presentation
Labour Office
Office concerning
concerning the
the legal
legal status
status of
of any
any country,
country, area
area or
or territory
territory or
or of
of its
its authorities,
authorities, or
or conceming
concerning the
the
Labour
delimitation of
of its
its frontiers.
frontiers. The
The responsibility
responsibility for
for opinions
opinions expressed
expressed in
in signed
signed articles,
articles, studies
studies and
and other
other contributions
contributions
delimitation
rests solely
solelywith
withtheir
theirauthors,
authors, and
andpublication
publication does
does not
notconstitute
constitute an
an endorsement
endorsementby
bythe
the International
International Labour
Labour Office
Office of
ofthe
the
rests
opinions expressed
expressed in
in them.
them. Reference
Reference to
to names
names of
of firms
firms and
and commercial
commercial products
products and
and processes
processes does
does not
not imply
imply their
their
opinions
endorsement by
by the
the Intemational
International Labour
Labour Office,
Office, and
and any
any failure
failure to
to mention
mention aa particular
particular firm,
firm, commercial
commercial product
product or
or
endorsement
process isis not
not aa sign
sign ofdisapproval.
of disapproval. ILO
ILO publications
publications can
can be
be obtained
obtained through
through major
major booksellers
booksellers or
or ILO
ILO local
local offices
offices inin
process
many countries,
countries, or
or direct
direct from
from ILO
ILO Publications,
Publications, Intemational
International Labour
Labour Office,
Office, CH-1211
CH-1211 Geneva
Geneva 22,
22, Switzerland.
Switzerland.
many
Cataloguesor
orlists
lists ofnew
of newpublications
publications are
are available
availablefree
free ofcharge
of chargefrom
fromthe
theabove
aboveaddress.
address.
Catalogues
PrintedininFiji
Fiji
Printed
fiKltel am Bitíneti
"Katea
Bitineti i Kiribati"
Kiribatl"
(SYB Kiribati)
Kiribati) bwa
E
Bitineti II Kiribati"
Kiribati" (SYB
bwa kanoan te
te "Buoka Ibukin Karikirakeaia Taan
E kabobongaki
kabobongaki "Katea Am Bitíneti
Taan Tia
nambwana (KIR/93/002).
Bitineti"
mwanenaki man te UNDP ae nambwana
Bitinetiu ae mwanenaki
Betcbeke SYB, ae boni boboto karaoana man
Te SYB Kiribati bon te rairai
rairai ni kaewewe man te Betebeke
nnn ana SYB Biti.
ana burokuraem te
ILO ae
Am Bitineti aio
aio bon
bon ana
te ELO
ae tieuaba ibukin karaoan taian materio
Te
Te burokuraem
iaon Katern
Karcqn Am
materio ni
burolaraern iaon
ma te
iango ni
ni mamaire bwa
Taan Tia Reirei ma
te iango
bwa ena
cna boutokaki iai
iai karikirakeaia bitineti
kataneiai
kataneiai ao
ao Reiakinaia
Reiakinaia Taan
bitineti aika
aika a
uarereke.
(Copyrigh$ ©
ena bwai Te Botaki n Reibwa n te Aonaba 1999
Te Kaobiiuraite
ieon te boki aio bon ana
199!)
Keobiiureite (Copyright)
@ iaon
E moani boreetiaki
boreetiaki n te
te 1999
lai
burotokora (protocol) 2 ni Kabowin
Iai ana kaobiiuraite
kaobiiuraite Aobitin te Reibwa n te Aonaba iaon booki nako aika e korei iaan te burotokora
kaweaki kanoaia n akea te
te
Aonaba. Ma e ngae n anne, ao iai kanoan ana boki aika a kona ni manga kaweaki
rc Kaobiiuraite n te Aonaba.
tc kaewewe.
kaewewe. Ni kaeti ma te kaewêwe
kaewowe ao te rairai, e
kariaia ma ena riai ni kaotaki bwa man booki ra ae e karaoaki mai iai te
(lnaomata ao Kariaia), Aobitin te Reibwa n te Aonaba (Publications
(Publications
riai ni karokoaki te
rc bubuti nakon te Biuro ni Boreeti (Inaomata
Intemational Labour Office),
CH-1211 Geneva 22
22 Switzerland.
Bureau (Rights and Permissions) International
Offrce), n ana atureeti ae CH-1211
Switzerland. Ena
Aonaba.
rangin butimwaei
Aobitin te Reibwa n te Aonaba.
bubuti aikai Aobitin
butimwaei aekan bubuti
riki tabeua
tabeua aika
aika aa kabonganai booki aikai
aikai ao
ao aika
aika aa retitita araia
Taabo
ao tabo
tabo riki
araia ii Engiran ma
Taabo ni
ni wareware,
wareware, reirei ao
(Copynght Licensing
Licensing Agency),
Agency), n ana atureeti
Tottenham Court
atureeti ae 90 Tottenham
Court Road, London
London W 1I
teKaobiiuraite
Raitienting Eitienti (Copyright
teKaobiiuraite Raitienting
(United States)
(0) 171
ma te
(Baekiti:44
5500), ke
ke ii Amerika
Amerika (United
Starcs) ma
te Tienta ni
ni Kariai
Kariai ibukin te
P
OLP (Baekiti:
44 (0)
l7l 631
631 5500),
te Kaobiiuraite
Kaobiiurairc
P.OLP
+ 11 508 750
ahreeti ae
rc222
44?0)ke
(Copyright Clearance Centre),n
Cenhe),n te atureeti
222 Rosewood Drive Danvers MA 01923 (Baekiti: +
750 4470)
ke
lnaomata ni Kaewewe(Reproduction
te Inaomata
Kaewewe(Reproduction Rights Organizations),
Organizations), a
aaba riki tabeua aika aa irekereke ma Te Botaki Ibukin te
kaewewe ni kaeti ma aia raitienti aika anganaki ibukin karaoan
karaoan aei.
kona ni karaoi aia kaewewe ni mitiin ni kaewewe
ISBN
ISBN 92-2-811690-0.
92-2-811690-0.
Arana:
Arane:
Bitineti i Kiribati
Katea am Bitineti
Katea
Aran
Karikireke: KIR/93/002
Aren te Karikirake:
Michael McRae
Taan
Koree Taekana:
Taekene: Mr. Robert Briscoe, Mr. Robert Zegers, Mr. Alexis Derine, Mr. Michael
Tean Tia Korea
Te Raitaeka:
Reiteeke:
Mr. Paul Tatireta
ana waaki te
kamanenaki inanon
inanon ana boki nako te ILO, aika a ira nanon
nanon ana
kamatata aika
aika a kamanenaki
Mwaneweakia
Mwaneweakia aomata ma taeka ni kamatata
,nga reirei iaoia, aki riki bwa angkoa ana buata ni iango
iango Aobitin te Reibwa n te
ao te
te anga
Botaki ni Botanaomata (U.N.), ao
rabwata n tautaeka iaon taabo akanne, ke iaon tian te aba.
aba. Te
Aonaba iaon
iaon tein ana tua te aba teuana, te rabo ke te aono, ke rabwata
aan tia
kamatqbwai ma anganano riki tabeua e boni katuruaki iaoia taan
bukintaeka
bukintacka iaon iango aika a koreaki ao n tiainaaki, kamatçbwai
iroun Aobitin te Reibwa n te Aonaba
naba bwa ngkai a boreetiaki boki akanne iroun
korei rongorongo akanne, ao e aki nanonaki naba
inanoia.
iango aika a kaotaki
kaotaki inanoia.
ao ea boutokai
boutokai naba iango
Ngkana a mwaneweaki
mwaneweaki araia bitineti ma bwaitia ao waaki ni karaobwai ao e aki nanonaki naba bwa angkoa a boutokaki
bwaitia ke te waaki
waaki ni karaobwai
iroun
iroun Aobitin
Aobitin te Reibwa n te Aonaba, ao ngkana e aki mwaneweaki te waaki ni bitineti, te bwaitia
teuana bon tiaki
tiaki nanona
nanona bwa aki katauaki bwaai akanne.
kaboinako
boreetiaki iroun te Botaki n Reibwa n te Aonaba (ILO) rinanon titoa aika a kaboinako
A kona ni karekfiaki
karekeaki booki aika a boreetiaki
nran ana tabo ni Boreeti te
te ILO (ILO Publications)
Publications) n
mwaiti ke boni man
booki ke n ana
nako te
te ILO n aaba aika aa mwaiti
ana aobiti nako
Iai katarokan
kaarokan ao rinanin araia booki aika
CH- 1211
l21l Geneva 22 Switzerland.
Switzerland. lai
te,atureeti
Aobitin
atureeti ae CHAobitin te Reibwa n te Aonaba n te
ahrreeti ae ea tibwa
tibwa taekinaki aio..
booia man te atureeti
kona n reke n akea booia
a boou aika
aika a kona
E boreetiaki
boreetiaki i Biti
\
SYB Kiribatr
SYB
Kiribati
"Katea amBitineti i
Kiribatr"
44
Katea
am
Bitineti
i
55
Kiribati
"Start Your Business in Kiribati"
“Start Your Business in Kiribati”
\
TAEKA NI KAUKUKI lAON BOKIN RATEAN AM BITINETII KIRIBATI
TERA KANOAI\I
KANO AN TE
TE BOKI
BOM AIO
AIO AO E KAINETINAKON ANT AI?
TERA
AO E I(AINETI NAKON AI\ITAI?
lai i inanon
nanonbaim
baimngkai
ngkaite
teboki
bokiae
ae "Katea Am Bitíneti I Kiribati". E nanonaki n te boki aio
Iai
"Katea Am Bitineti I Kiribati,,. E nanonaki n te boki aio
bwa ko
kona
nabuokaki
buokakiiai
iaini
nimoana
moanaam
am bitíneti I Kiribati. E kakoroaki nanon aio n te boki
bwa
bitineti I Kirib;i. n kakoroati nanon aio n te boki
aei
ngkai
ena
buoka
katauraoan
am
kawai ni bitineti. Kawain te bitineti bon
kawai
aei ngkai ena buoka katauraoan am kawai
ni bitineti. rawain te bitineti bon tetekawai
teuanaae
aekoreaki
koreakiinanona
inanonataekan
taekanam
am bitineti aika a rangin mwaiti. Ena boni bati te iango
teuana
bitineti aika a rangin mwaiti. Ena boni bati te iango
ma
te
mwakuri
ibukin
katauraoan
kawain te bitineti teuana. Ma ena boni buokiko
ni
ma te mwakuri ibukin katauraoan kawain
te bitineti teuina. Ma ena boni buokiko ni
babaireaaron
aronam
amiango
iangoninibitineti
bitinetiao
ao ena kaotia naba nakoim ngkana ko na tokanikai n
babairea
ena kaotia naba nakoim ngkana to ," tot-1oi
o
am
bitineti.
Ko
na
boni
kainnanoa
naba kawain te bitineti teuana ngkana ko
kani karekea
am bitineti' Ko na boni kainnanoa naba
kawain te bitineti teuaia ngkanakokani
karekea
rounman
mantetebangke,
bangke,bwa
bwabon
bontitiman
man am kawai ae ena kona n noria iai te bangke
bwa
teteroun
am kawai a€ ena kona n noria iai te bangke
bwa
ko
na
kareke
raka
ke
ko
na
aki.
Ko
na
bon
aki
kainnanoa
katauraoan
kawain
te
bitineti
ko na kareke raka ke ko na aki. Ko na bon aki kainnanoa
katauraoan kawain te bitineti
teuanangkana
ngkanaeeuarereke
uarerekeam
ambitineti
bitinetiao
ao ngkana akea am kariaraka ae ko karinna
n te
ngkana
akea
am
kariaraka
-teuana
ae ko karinna
te ko na
bitineti. Te
Tekatootoo
katootooteuana
teuanabwa
bwangkana
ngkana ko kani kabonakoa te ika n te mwaketenao
bitineti'
ko kani kabonakoa te ika n te mwakete ao ko na
bonaki
akikainnanoa
kainnanoakaraoan
karaoanarn
amkawai
kawai ni bitineti teuana. Ma ngkana e riaon te ngaa te
bon
ni bitineti teuana. Ma ngkana e riaon te ngaa te
mwaitinam
amkariaraka
kariarakaibukin
ibukin am bitineti ao ena buokiko kawain
te bitineti ni
tataaraa
raamwaitin
am bitineti ao ena buokikJkawain te bitineti ni
baireia
ngkana
ena
tamaroa
iangoan
moanakin
te
bitineti
anne.
Ao
e
bon
riai kaman
baireia ngkana ena tamaroa iangoan moanakin te bitineti
anne. Ao e bon riai kaman
ataakinairoum
iroumaeaeena
enakareke
karekeraka
raka am kariaraka nakon ataakina rimwi ngkana ea tía ni
ataakina
am kariaraka nakon
rkin" ri.*i ,gil;ea tia ni
buaam
amkariaraka
kariarakaaoaoninikauataoaki
kauataoakima
maaki
akireken
reken am mwane
man te bitineti anne!
bua
"t man
*, rn**
te bitineti ,nne!
Taokokonana
bonikunea
kunea
bwaena
ena
kanganga reken otam man kanoan te boki aio. Ma tai
Tao
boni
bwa
kanganga
reken otam man kanoan te boki aio. Ma tai
raraoma
bwa
ngkana
ngaia
anne ao kakaea buokam man the Bitineti Tienta
ni Boutoka n
rarloma
bwa
ngkana
ngaia
anne
ao kakaea buokam man the Bitineti Tienta ni Boutoka
te
Bortaki
ibukin
te
Kaomeeti,,
Intatituri
ao
Kaneweaba.
Bon
tab
en
te
botaki
aio bwa n
ena
te Bortaki ibukin te Kaomeeti,,Intatifirri ao Kaneweaba.
Bon tabe,n te botaki aio bwa ena
buokiko
katiaa
kawain
am
bitineti.
buokiko
ninikatiaa
kawain
arn
bitineti.
naba
kataneiai
raka
aika
a katauraoaki iroun te botaki aio, te TTI ao te USP Tienta I
IaiIai
naba
kataneiai
nn
raka
aika
a katauraoaki
iroun te botaki aio, te TTI ao te USp Tienta I
Teaoraereke.Kakaea
Kakaea
taekan
waaki
kataneiai akanne. Ana boni buokiko naba
ni
Teaoraereke.
taekan waaki ni ni
kataneiai
akanne. Ana boni buokiko naba ni
katauraoa
kawaim
bitineti!
katauraoa
kawaim
amam
bitineti!
ARON
KABONGANAN
BOKI
LAON KATEAN AM BITINETI I KIRIBATI
ARON
I(ABONGAT{AI\I
TETE
BOKI
IAON
KATEAI\I AIVI BITII\TETI
I KIRIBAN
bold
a boni
mwaneweaki
taeka aika a rangini bâti. E boni kaineti nakoia
NN
te te
boki
aioaio
aoao
aboni
mwaneweaki
iaiiai
taeka
aika arangini bati. E boni kaineti nakoia
-MaMa tai raraoma bwa tao ko na
aomata
aika
a
nano
ni
kan
moana
aia
bitineti
I Kiribati.
aomata aika a nano ni kan moana aia bitineti I Kiribati.
tai raraoma Uwa tao ko na
bon
kainnanoa
warekan
kanoana
kabane. Tao ena bon tau ibukim ngkana
ko ti
bon
akiaki
kainnanoa
warekan
kanoana
ni ni
kabane.
Tao enabon tau ibukim ngtana fo ti
wareki
mwakoro
tabeua
man
te
boki
aio.
N
ara
tabeka
ni
kaukuki
aio
ao
ti
na
wareki mwakoro tabeua man te boki aio. N ara tabeka ni kauroki
aio ao ti na
kakimototoa
kabwarabwara
iaon
kanoan mwakoron te boki aio n te aro bwa ko aonga
kakimototoa
araara
kabwarabwara
iaon
kanoan
mwakoron te boki aio n te aro bwa ko aonga
ni baireia
bwa
mwakoro
aika
rangin kakawaki ibukim.
ni baireia
bwa
mwakoro
ra ra
aika
anaana
rangin
kakawaki ibuti-.
Boki
1 ke
te mwakoro
Riai
Katea Am Bitineti" e boni kaineti nakoia
Te Te
Boki
1 ke
te mwakoro
I ae1 ae
Riai
Ni Ni
IGtea
"Ko"Ko
Am Bitineti" e boni kaineti nakoia
aomata
aika
a
tuai
ni
koaua
raoi
bwa
ana
moana
bitineti ke ana aki, Ngkana ko aid
aomata aika a tuai ni koaua raoi bwa ana moana aiaaia
bitineti ke ana ,ki, N;ka"a ko alci
koaua
bwa
e kaeti
nakoim
katean
kabutan te bitineti ae uarereke, ke ngkana ko aid
koaua
raoiraoi
bwa
e kaeti
nakoim
katean
ao ao
kabutan
te bitineti ac uarereke, ki ngkana ko aki
koaua
raoi
bwa
ena
reke
am
tai
ke
iai
rabakaum
aika a riai ibukin tokanikaim n te waaki
koaua raoi bwa ena reke am tai ke iai rabakaum aika
a riai ibukin tokanikaim n te waaki
ni bitineti
e boni
kaineti
nakoim
te mwakoro aio. Ni warekana ao ko na boni
ni bitineti
ao ao
e boni
kaineti
nalcoim
te mwakoro
aio. Ni warekana ao ko naUoni
\-
kairoroakiiai
iaibwa
bwako
kona
natitirakiniko
titirakinikobon
boniroum
iroumaekan
aekantitiraki
titirakitabeua
tabeuaaika
aikaana
anabuokiko
buokikonini
kairoroaki
baireiabwa
bwangaia
ngaiatao
taoko
koboni
bonikona
konaniniwaakina
waakinatetebitineti
bitinetiae
aeuarereke.
uarereke. Ngkana
Ngkanabon
bon'eng'
'eng'
baireia
te
kaeka
nakon
aio
ao
koa
kona
ni
waaki
nakon
te
mwakoro
are
imuina.
Ngkana
ko
boni
ko
boni
te kaeka nakon aio ao koa kona ni waaki nakon te mwakoro are imuina. Ngkana
koauaraoi
raoibwa
bwaiai
iaiiroum
iroumteterabakau,
rabakau,tetetaneiai
taneiaike
keteteekitibirienti,
ekitibirienti,tetemwamwakuri
mwamwakurima
ma
koaua
anuaniango,
te
tai
ao
tabeua
riki
aika
a
botau
ma
moanakin
te
bitineti
teuana,
ao
ko
kona
ko
kona
teuan4
ao
te
bitineti
moanakin
anuaniango, te tai ao tabeua riki aika a botau ma
ni
katuka
te
mwakoro
aio
ao
ni
katawe
ngkai
naba
ni
karokoko
ni
mwakoro
2.
ni katuka te mwakoro aio ao ni katawe ngkai naba ni karokoko ni mwakoro 2.
Temwakoro2
mwakoro 2 ebon
e bontabeakini
tabeakini"Iango
'TangoniniBitineti
Bitinetiao
aoAngan
AnganKarekeaia".
Karekeaia". Ngkana
Ngkanaea
ea
Te
kamanreke
rekeiroum
iroumteteiango
iangoninibitineti
bitinetiteuana
teuanaae
aeko
koboni
bonikoaua
koauaraoi
raoiiai
iaiao
aoko
koaki
aki
kaman
kainnanoa
warekan
mwakoro
2.
Ena
ti
buokiko
mwakoro
2
ngkana
akea
moa
amam
am
kainnanoa warekan mwakoro 2. Enati buokiko mwakoro 2 ngkana akea moa am
iangoninibitineti
bitinetike
kengkana
ngkanako
kotaku
takubwa
bwatao
taoeeaki
akirangin
rangintamaroa
tamaroateteiango
iangoninibitineti
bitinetiae
aeiai
iai
iango
iroum.
A
kaotaki
naba
aanga
tabeua
n
te
mwakoro
aio
ibukin
kakaean
iango
ni
bitineti
iroum. A kaotaki naba aanga tabeua n te mwakoro aio ibukin kakaean iango ni bitineti
rikitabeua
tabeuairarikin
irarikinae
aebon
bonoin
oinam
amiango.
iango.
riki
taiare
areko
kobaireia
baireiaiai
iaibwa
bwabon
bonam
amtaarena
taarenakabutan
kabutanae
aebon
bonoin
oinam
ambitineti
bitinetiao
aokoa
koatia
tia
NNtetetai
naba
n
rinea
te
iango
ni
bitineti
ae
ko
taku
bwa
ko
na
tokanikai
iai,
ao
ko
kona
ni
waaki
ni
waaki
ao
ko
kona
iai,
naba n rinea te iango ni bitineti ae ko taku bwa ko na tokanikai
nakonmwakoro
mwakoro3,3,ae
ae"Kawainakin
"KawainakinAm
AmMwane".
Mwane". Ko
Kona
naboni
bonibutiaki
butiakinntetemwakoro
mwakoroaio
aio
nakon
bwa
ko
na
karaoa
kawain
te
mwane
ibukin
am
bitineti
n
aron
numeraakin
ao
katautauan
ao
katautauan
numeraakin
n
aron
bwa ko na karaoa kawain te mwane ibukin am bitineti
mwaitini
nimwane
mwaneae
aeko
kona
nakainnanoia
kainnanoiaibukin
ibukinmoanakin
moanakinao
aokabutan
kabutantetebitineti.
bitineti. NNte
tearo
aro
tetemwaiti
aei
ao
koa
tibwa
kona
ngkanne
ni
baireia
ngkana
ena
kona
n
reke
te
mwaiti
ni
mwane
ni
mwane
mwaiti
n
reke
te
ena
kona
ngkana
aei ao koa tibwa kona ngkanne ni baireia
anneibukin
ibukinkabutan
kabutante
tebitineti
bitinetiae
aeko
koiangoia.
iangoia. EEkakawaki
kakawakite
teitera
iteraaio
aiobwa
bwangkana
ngkanako
koaki
aki
anne
konani
nikarekea
karekeate
temwane
mwaneae
aetau
taumwaitina
mwaitinaibukin
ibukinkabutan
kabutante
tebitineti
bitinetianne,
anne,ao
aoeetamaroa
tamaroa
kona
riki
ngkana
ko
aki
moana
kateana
bwa
ko
na
bon
aki
tokanikai
iai
ngkana
akea
mwanen
riki ngkana ko aki moana kateana bwa ko na bon aki tokanikai iai ngkana akea mwanen
tebitineti
bitinetiae
aeeereke
rekeibukin
ibukinmoanakina.
moanakina.
te
mwakoro 44 ae
ae "Katinean
"Katineante
teMwakete"
Mwakete" ena
enabon
bonreke
reke am
am atatai
atatai ibukin
ibukinkaraoan
karaoante
te
NNtetemwakoro
numera
iaon
mwaitin
am
bwaitia
ke
tieweti
ae
ko
kona
ni
kabonakoa.
N
angiin
te
tai ao
ao aa
te
tai
angiin
N
ni
kabonakoa.
kona
numera iaon mwaitin am bwaitia ke tieweti ae ko
moanaaia
aiabitineti
bitineti aomata
aomatann akea
akeaiangoakina
iangoakinairouia
irouiabwa
bwaana
anakani
kani kabobwai
kabobwai aomata
aomatamai
mai
moana
irouia
ke
aki.
Ngkana
ko
aki
kona
ni
kabonakoa
te
mwaiti
ae
bon
tau
ao
ko
na
bon
aki
bon
aki
ko
na
tau
ao
ae
bon
mwaiti
te
irouia ke aki. Ngkana ko aki kona ni kabonakoa
kareke mwane
mwane ao
ao ena
enabangkerabu
bangkerabu te
te bitineti.
bitineti. Moan
Moan te
te kakawaki
kakawaki ngkanne
ngkanne bwa
bwako
ko na
na
kareke
numeraa
mwaitin
ae
ko
kona
ni
kabonakoa
imwain
moanakin
am
bitineti.
Aio
boni
Aio
boni
bitineti.
am
moanakin
imwain
numeraa mwaitin ae ko kona ni kabonakoa
kanoan te
te mwakoro
mwakoro 44 ae
ae ko
ko riai
riai ni
ni katabeko
katabeko iai.
iai.
kanoan
N te
te mwakoro
mwakoro 5S ae
ae "Kawamakin
"nawamakin am
am Botaki"
Botaki" ao
ao ko
ko na
na atai
atai mwaneka
mwaneka tabeua
tabeua iaon
iaon
N
babairean te
te aeka
aeka ni
ni bitineti
bitineti ae
ae ko
ko iangoia.
iangoia. Tao
Tao ko
ko na
na kainnanoa
kainnanoa te
te kawai
kawai teuana
teuana ibukin
ibukin
babairean
katauraoan
am
bitineti
ao
tao
ko
na
kainnanoa
naba
iangoan
am
akitibite
aika
a
mwaiti
a
mwaiti
aika
akitibite
katauraoan am bitineti ao tao ko na kainnanoa naba iangoan am
aika ko
ko riai
riai ni
ni karaoi.
karaoi. E
E kaotaki
kaotaki nakoim
nakoim nn te
te mwakoro
mwakoro aio
aio aron
aron babairean
babairean arom
arom bon
bon
aika
iroum.
iroum.
E reiakiniko
reiakiniko naba
naba te
te mwakoro
mwakoro aio
aio aron
aron karaoan
karaoan te
te "Kabuti
"Kabuti Mwane".
Mwane". E
E kaotia
kaotia nakoim
nakoim te
te
E
kabuti mwane
mwane ngkana
ngkana ko
ko nangi
nangi moana
moana am
am bitineti,
bitineti, bwa
bwa ena
ena iai
iai mwanena
mwanena ni
ni katoaa
katoaa tokin
tokin
kabuti
te
namwakaina
nako
ke
ena
akea.
Ngkana
ko
kunea
bwa
ena
akea
nikiran
am
mwane
mwane
nikiran
am
ena
akea
bwa
kunea
ko
te namwakaina nako ke ena akea. Ngkana
imwin tabeua
tabeua te
te namwakaina,
namwakaina, tao
tao bon
bon ibukinabwa
ibukina bwa e aki
aki tau
tau mwaitin
mwaitin ae
ae ko
ko kabonakoa
kabonakoa ke
ke
imwin
rangin rietata
rietata mwaitin
mwaitin am
am kaotite.
kaotite. Ena
Ena kaotia
kaotia am
am kabuti
kabuti mwane
mwane ngkana
ngkana ko
ko na
na kareke
kareke
aa rangrn
mwane
man
am
iango
ni
bitineti
ke
ko
na
aki.
Ko
na
kainnanoi
taian
rongorongo
man te
man
rongorongo
mwane man am iango ni bitineti ke ko na aki. Ko na kainnanoi taian
/
\
mwakoro 33 ae
ae "Kawainakin
"Kawainakin am
am Mwane"
Mwane" ao
ao te mwakoro 4 ae "Katinean te Mwakete" bwa
mwakoro
te mwakoro 4 ae "Katinean te Mwakete,, bwa
ko aonga
aonga ni
ni kona
kona ni
ni katauraoa
katauraoa iai
iai am
am Kabuti
Kabuti Mwane.
Mwane.
ko
N te
te mwakoro
mwakoro 66 ae"Aanga
ae" Aanga Ibukin
Ibukin te
te Moan
Moan Kateitei"
Kateitei" ao e boni maroorooakinaki iai aekan
N
ao e boni maroorooakinaki iai aekan
aanga
nako
iaon
moanakin
te
bitineti.
Ko
kona
ni katea te bitineti teuana ae boon ke ni
aanganako iaon moanakin te bitineti. Ko kona ni
katea te bitineti teuana ae boou ke ni
kabooa te
te bitineti
bitineti teuana
teuana ae
ae ea
ea kaman
kaman tei
tei rabwatana.
rabwatana. Ngkana ko na kabooa te bitineti
kabooa
Ngkana ko na kabooa te bitineti
teuanaao
ao exra
enabuokiko
buokiko mwakoro
mwakoro 66 nn numeraa
numeraamwaitin
mwaitin te mwane ae ko ri ai ni kabwakaa
teuana
ti mwane ae ko riai ni kabwakaa
bwaboon
boonte
te bitineti
bitineti anne.
anne. EE mwaneweaki
mwaneweaki naba
nabani
ni mwakoro 6 taekan rabwata ni bitineti
bwa
mwakoro 6 taekan rabwata ni bitineti
nako aika
aikaaakakaokoro
kakaokoro iaan
iaante
tetua.
tua. Ibukia
Ibukiaangiia
angiia bitineti aika a uarereke, ao tao ena bon
nako
bitineti aika a u*.r.te ." ; ena bon
riai te
terabwata
rabwataae
aete
te "Onoti
"Onotini
niBwaibwai"
Bwaibwai" ke
kete
te ultoatoa",
"Itoatoa", ma n tabetai ao tao ko na boni
riai
ma n tabetai ao tao ko na boni
baireiabwa
bwaeeriai
riairiki
rikite
teRabwata
Rabwatani
niKambwana
Kambwanake
ke ko na kani katea te "Bobooti" teuana.
baireia
ko n" t*i katea te,,Bobooti,,teuana.
Enabuokiko
buokikotetemwakoro
mwakoroaei
aeini
nibairea
baireataekan
taekanaio.
aio.
Ena
mwakoro77ae
ae"Te
"TeTua
TuaAo
AoTe
TeBitineti
BitinetiAe
AeUarereke"
Uarereke" e maroorooakinaki iai taekan
NNtetemwakoro
e maroorooakinaki iai taekan
rootakimnntetetua
tuangkana
ngkanako
kobwaina
bwainatetebitineti
bitinetiteuana.
teuana. Ko na bon aki kainnanoi taian
rootakim
Ko na bon aki kainnanoi taian
rongorongoiaon
iaonaio
aioibukin
ibukinkorean
koreantaekan
taekankawain
kawain te bitineti, ma ko riai n ota iaon am
rongorongo
te bitineti, ma ko riai n ota iaon am
tabematoaiaan
iaantetetuangkana
tua ngkanako
kobwaina
bwainaae
aebon
bonoin
oin am bitineti, ao riki ngkana ko bwaina
tabematoa
am bitinlti, * riti
bitinetiteuana
teuanama
matoam
toamtemanna.
temanna.
tetebitineti
"gd;ko bwaina
Bontetekabanea
kabaneaninikakawaki
kakawakimwakoro
mwakoro88ae
ae "Kawain te Bitineti" ibuakon bokin te SYB ni
Bon
"Kawain te Bitineti,' ibuakon bokin te SyB ni
kabane. Ni
Nimwakoro
mwakoro88ao
aotitimaroorooalcina
maroorooakinaiai
iaikabobongan
kabobongan am kawai ni bitineti. Ena
kabane.
arn kawai ni bitineti. Ena
tuangko
am
kawai
ni
bitineti
bwa
ena
tokanikai
am bitineti ke ena aki. Ko na kainnanoa
tuangko am kawai ni bitineti bwa ena tokanikai am
bitinJti ke ena aki. Ko na kainnanoa
nabakawain
kawaintetebitineti
bitinetiibtrkin
ibukinkarekean
karekeanam
amroun
rounke
ke am tangomwane man te bangke. Ena
naba
am tangomwane man te bangke. Ena
bonikan
kannora
noraam
amkawai
kawaininibitineti
bitinetitetebangke.
bangke.Iai
lainaba
naba inanon mwakorog 8 aekan tein te
boni
inanon mwakoro aekan tein te
boomaiaon
iaontetekawai
kawaininibitineti.
bitineti.Ko
Kokonani
kona nikabongana
kabongana te booma anne ni kabobonga raoi
booma
te booma anne ni kabobonga raoi
amkawai.
kawai.Ko
Konanakainnanoi
kainnanoirongorongo
rongorongoman
manmwakoro
mwakoro 3,4 ao S ngkana ko kani katiaa
iaiiaiam
3,4 ao 5 ngkana to tani katiaa
kawainam
ambitineti.
bitineti.
kawain
Ngkanakokotuai
tuaininimoana
moanaam
ambitineti,
bitineti,aoaokokokona
konaninikatoka
katoka am wareware imwin warekan
Ngkana
am wareware imwin warekan
mwakoro8 8aoaoimwin
imwinkatiaan
katiaanarn
amkawai
kawaininibitineti.
bitineti.Booki
Booki ke mwakoro ake imwina a bon
mwakoro
ke mwakoro ake imwina a bon
kainetinakoia
nakoiaaomata
aomataaika
aikaa a
waakinaaia
aia
bitineti. Ena buokiko mwakoro 9 ae
kaineti
tiatianiniwaakina
bitineti.
Ena buokiko mwakoro 9 ae
"TaubeakinanteteWaaki"
Waaki"n n
taubeakina
aron
butin
bitineti inanon tain kabutana bwa ko
"Taubeakinan
taubeakina
aron
butin
tete
bitineti
inanon tain kabutana bwa ko
reiakinakiiaiiaitaian
taian
rabakau
tabeua
iaon
moaniwaakinan
waakinan te taaree ke te rekooti-kiibing. E
reiakinaki
rabakau
tabeui
iaon
moani
te taaree ke te rekooti-kiibing. E
kakawaki
bwa
na tarataraa bibitakin
mwaitin
am titaoki ao am raka ni katoa
kakawaki
bwa
kokonatarutaraabibitakin
mwaitin
am
titaoki ao am raka ni katoa
namwakaina.
namwakaina.
reiakinaki
mwakorol010
"Imwin
Kateitei
- Karikirakean am Tieire" taekan
KoKonana
reiakinaki
nini
mwakoro
aeae
TeTe
"hnwin
Kateitei
- Karikirakean
am Tieire,,taekan
rabakau
riki
tabeua
iaon
karaii
aika
ana
buokiko
kakerakea riki mwaitin am tieire.
rabakau
riki
tabeua
iaon
te te
karaii
aika
ana
buokiko
nini
kakerakea riki mwaitin a, tieire.
ikotaki
reita
mwakoro
(supplementary)
ae te "Titeitemente ni Mwne" ngkana ko
EE
ikotaki
te te
reita
ni ni
mwakoro
(supplementary)
ae te "Titeitemente ni Mwne,,ngkanako
kan
atatai
iaon
taekan
taaree
iaon
aron
katauraoan te Raka ao Ruutikan
atatai
rikiriki
iaon
taekan
te te
taaree
aoao
iaon
aon
katauraoan
te Raka ao Ruuti
Titeitemente
Baeranti
Titeitemente.
bon aki kainnanoa ataakin kanoan te reita
Titeitemente
aoao
te te
Baeranti
Titeitemente.
KoKo
nana
bon
aki kainnanoa ataakin kanoan te reita
mwakoro
ngkana
moana
bitineti,
na boni kannanoia n te tai are ea
ni ni
mrvakoro
aioaio
ngkana
koko
moana
amam
bitineti,
mama
taotao
koko
na boni kannanoia n te tai are ea
waaki
iai
am
bitineti.
waaki
iai am bitineti.
\
7
Te kabanea
kabaneanntaeka,
taeka, bwa
bwatia
tiabon
bontia
tianaba
nabani
ni karina
karinate
te reita
reitani
ni mwakoro
mwakoro teuana
teuanainaon
inaonte
te
Te
boki aio
aio iaon
iaonboton
boton iango
iango aika
aikaaareke
rekeman
manmwakoro
mwakoro l-10.
1-10. Ko
Ko anganaki
anganaki nnte
te reita
reitani
ni
boki
mwakoro
aio
katereterean
riki
am
iango
iaon
bwaai
aika
a
mwaneweaki
inanon
tain
inanon
tain
a
mwaneweaki
aika
iango
iaon
bwaai
mwakoro aio katereterean riki am
mwakoro nako.
nako.
mwakoro
/
\
I
BETEBEKE SYB
SYB
BETEBEKE
MOANA AM
AM BITTNETI
BITINETI
MOANA
KO RIAI
RIAI NI
NI MOANA
MOANA AM
AM BITINETI?
BITINETI?
I.1. KO
SYB BOKI1
BOKI I -- Ko
Ko Rial
Riei Ni
Ni Katea
Keter Am Bitineti?
Bitineti?
KANOANA
I(ANOANA
l.1.
TERA AE KO
KO NA
NA ATAIA
ATAIA MAN
MAN TE BOKI
BOKI AIO
TERA
T.
BITINETIAIKA
UAREREKE NTE BETEBEKE
BETEUERE
BITIIYETI
AIKA A UAREREKE
T.
3.
E AERA
AERA NGKAI
NGKAI KO
KO KAIiT
KAN KATEA
KATEA AM
AM BITINETI?
4.
Kamwakuran te lango
lango 1.1
Bukin Tera
Tera Ngkai
Ngkai aa Katea
Katea Aia
Aia Bitineti
Bitineti Aomata?
Aomata?
Kamwakuran
Bukin
Katootoo
1.1
Ana
Bitineti
ni
Katamaroa
Sam.
Ibtootoo
Ana Bitineti
trktamaroa Sam.
Kamwakuran te lango
tango 1.2
Ana BitinAi
Bitineti ni Katamaroa
Katamaroa Sam.
Sam.
Kamwakuran
Ana
(,IN
KATEAN
OIN
AM
BITINETI:
TE
B
AIRE
AE
E
RIAIIBUKIM?
KA.I-ISAII
AM BITIIYETI: TE BNRE AE RIAI IBIIKIM?
T.
BITINETI?
T
5T
l.l
l.l
1.2
Kamwakuran te Iango
tango 1.3
1.3
Kamwakurante
T.
2
S"
Angabuakan te Riaki
Riaki Toauea
Toauea.
Angabualan
E AERA NGKAI A MWAl’Il BITINETI AIKA A UAREREKE AIKA A
ÏO
KABUANIBWAI ?
I(ABUATTIBWAI
ó!
6.
KANGARAOAN TE
TE I(ATEI
KATEI MA
MA TE
TE BITII\TETL
BITINETI.
KAITGARAOAII
ÏT
u
T.
AEKARA RABAKAU AIKA KO NA KAEVNANOI?
12
Kaoanikai eike
aika ea bon
bon riei.
riai.
Kroenikei
Rabakau
Rrbekru
Te Temwrkri
Tamwakai nn lengo
lango
Tc
Katootoo
IGtootoo
Katootoo
Katootoo
1.2
1.2
1.3
1.3
Kamwakuran te
te lango
tango 1.4
1.4
Kamwakuran
Tione ao
ao Ruitia
Ruitia
Tione
Mwakan tc
te Taleboon
Tareboon
Mwakan
Ana Kaburcbai
Kaburebai rc
te Tibutoru
Tibutoru
Ana
langoaldn te
te l(etitemwr
Katitamwa
Iengoekin
Te Botrki
Botald
Te
Kamwakuran te
te lango
tango 1.5
1.5
trhmwd<uran
Butimwaean tc
te Roko
Roko nn ana
ana Outero
Outero Tio
Tio
Butimwacan
s.
am BITIBIRITITE
BrrramiTiTE TITAIE.
tttate.
AM
23
?3
9.
9.
BOTON IE
TE IANGO.
IANGO.
BOTON
u24
1
SYB BOKI
BOKI1
Ko Riei
Rial Ni
Ni Ketea
Katea Am
Am Bitineti?
Bitineti?
I -- Ko
SYB
t.I.
BWAAIAIKA
KO NA
NA ATAI
ATAI MAN
MAN TE
TE x)KI
BOKI AIO
AIO
AII(A KO
BWAAI
•
Kakawakin bitineti
bitineti aikaa
aika a uarereke
uarereke nn te
te Betebeke
Betebeke Maiaki.
Maiaki.
Kakawakin
•
Angan buokan
buokan am
am baire
baire ibukin
ibukin katean
katean am
am bitineti.
bitineti.
Angan
•
Bukin katean
katean bitineti
bitineti aika
aika aa uarereke
uarereke irouia
irouia aomata.
aomata.
Bukin
•
Bukin katean
katean am
am bitineti.
bitineti.
Bukin
•
Kanganga aika
aika aa kona
kona nn riki
riki man
man am
am iango
iango ni
ni katean
katean am
am bitineti.
bitineti.
Kanganga
•
Angabuakan rikim
rikim ni
ni baoti
baoti bon
bon irotrm.
iroum.
Angabuakan
•
Bukin kabuanibwai
kabuanibwai nakon
nakon angiia
angiia bitineti
bitineti aika
aika aa uarereke.
uarereke.
Bukin
•
Rabakau aika
aika ko
ko na
na kainnanoi
kainnanoi ngkana
ngkana ko
ko na
na tokanikain
tokanikai n am
am bitineti.
bitineti.
Rabakau
•
Bukin kakawakin
kakawakin taian
taian rabakau.
rabakau.
Bukin
•
Karikirakean te
te tamwakai
tamwakai nn iango.
iango.
Karikirakean
•
Angan rikim
rikim ba
ba te
te tia
tia iangoia
iangoia am
am katitamwa.
katitamwa.
Angan
•
Kauarerekean taian
taian kaoanikai
kaoanikai aika
aika aa rekereke
rekereke ma
ma katean
katean te
te bitineti.
bitineti.
Kauarerekean
•
Bwaai aika
aika aa riai
riai ni
ni mwananoaki
mwananoaki inanon
inanon te
te Bitineti
Bitineti Titate.
Titate.
Bwaai
Ni kauarerekeanq
kauarerekeana, ena
ena buokiko
buokiko te
te boki
boki aio ni kaotii
kaotii itera nako
nako aika
aika aa riai ibukin
ibukin kabutan
kabutan te
te bitineti
bitineti ae
ae
Ni
ôna tokanikai.
tokanikai. Ena kaungaa
kaungaa naba nanom n iangoia
iangoia bwa
bwa e riai ni matoa nanom ni kan rawei taian
taian
dna
rabakau nn te
te maenatimente
maenatimente aika
aika ko
ko na
na kainnanoi ibukin
ibukin katean am bitineti
bitineti ae ena
ena tokanikai!
tokanikai!
rnbakau
2
I
SYB
SYB BOKI1
BOKI -- Ko Rial
Riri Ni Katea
Krtol Am Bitineti?
2.
BITINETI
BITINETI AIKA
AIKA A UAREREKE
UAREREKD INANON
INANON TE
IE BETEBEKE
BETEBEKE
A rangi
roryi ni mwaiti bitineti
bitineti aika
aika a uarerehe
uoerekc n aonon
aonon te Êetebeke
Betebeke nako.
kabonakoan
te mwanai
te cône
ibukin bwaai
kabonakomte
mwotai iroun
iroutte
ailte temanna,
temon4 te titoa
tituifukkbwaai
aika
ailea a karaoaki
kfraoaki nte bai n te marae
mt re ni waanikiba,
waoikibq te kureteta
hreteta ¡union
iution
ae
e
anga
ana
tieweti
te
bangke
ma
te
tangomwane,
ac otga ota tieweti
botghe ma totgomwore, te auti
adi n iruaa
nte kaawa,
karaoan te benitua,
aeka ni
kaava, te bakitori
b*itori ibukin
ib*inkoaomte
beninq bon
bonduni
bitineti
bitineti aika
ailca a uarereke.
twerekc. lai
Iai tabeua
nbeu aika
aika a bon rangin
rotgin uarerereke
uoererekc te aine ae
re e katoai
katoai aobiti
aobiti ni
ni kabonakoi
kabonakoi amwarake,
anvoahe, kabonakoan
kabonakmr
te ika irarikin
iroikin te kawai.
lcavai.
e
komt
Aki
Aki riai
riai ni kamangoraki
knwtgoraki aeka ni
ni bitineti
bitineti cnkai.
aikai. Bon
Bon iai
iai tibangaia
tibotgaia ae ee korakora
horahora ni karaoan ao
m
kabutan
kabuot bwaai
bwaai nte aono
aonc, teuana
teuota ma
rna teuana.
teuana A anga
anga bwaai ao tieweti
ticwcti aika
aika a mwaiti nakoia aomata
rcmrta n
te boo ae
ac e bebete.
bebae. Ao bitineti
bitincti aika
aika a bubura.
bubura Ngkana a kabotauaki
lobotauaki ma bitineti
bitincti aika
aila a bainaki irouia
I-Abatera
I-Abatcra (n aron taabo ni kaneweaba aika a tieuaba ao a kamwakuria
kamwakuria manatia
manatia ma itinaniku, ma ni
kaoi angiin aia bwai menaai ao a
e kanakoi aia raka nako
nalco tinaniku), e tamaroa
tamatroa riki aia waaki
waald bitineti
bitincti
aika
a
uarereke
ni
karauna
te
mwane
inanon
te
aba.
A
kabonganai
riki
bwaai
menaai
ao
rabakau aika
aika uarcreke
karauna
mwanc
tc aba. kabonganai
bwaai
iai inanon te aba ao nte aro aio a ibuobuoki
ibuobuoki ni karekea
karekea te makuri
malruri nakoia
nakoia aika
aika bon kaain te aba.
BITINETI
BITINETI AIKA
AIKA A UARERKE
UARERXD AO TE
IE SYB
Imwin am wareware
wartwatE ni karokoa ngkai ao tao koa tia nn iangoa katean
lotcan ae
ac bon oin am
am bitineti.
bitineti. Ena
Ene
buokiko
buokiko te
tc SYB Barokuraem
Bnrroknncm aio.
aio. Ena kairiko te SYB man
man te
tc mwaneka
mwaneka teuana
tcuana nakon are imwina
imwina ni
katauraoa
ketamaoa kawain am
am bitineti.
bitineti. Ena buokiko ni karekea
lcarekea am
am iango ni bitineti
bititrcti ae
ac ec kaunganano, ena
au
kaota
kaoA aron karaoan te
ang.n kawainakin
tc uke mwakete
mwalccte nakoim,
ndoim, katibanakoan
kAibarnlcoen taian
taim kanganga,
kangangL ao angan
kawainekin te
mwaiti ni mwane
mware ae
ac ko na kainnanoia.
kainnanoia Ngkana
Ngkan koa tia n rinanon
rinanur te
tc burokuraem,
hnolcuracm, ao e riai n tauraoi
am bitibirhe
bitibiritc titate
titatc teuana
ternna ibukin am bitineti
bitincti ae ena
coa buokiko
buolciko ni baireia
baircia ba ko riai n iranako
iranalco am iango
ni
Ena
bongana
naba
am
bitibirhe
titate
ngkana
ni katea
katea am
am bitineti
bitincti ke
kc ko na aki.
dci.
naba am bitibirib titatc ngf,ana ko
ko na
ne If»*»««
lnhir ni
karekea
karckca te
tc mwane
mwane ae
ac ko na kainnanoia
keinnanoia ibukin kaukan
louken am bitineti.
bitinai.
r
Te tokanikai
tokanikei nte
ntc bitineti
bitincti bon reiakinan te
tc nakoa ni
1i manatia.
6mdia E kangaraoaki
longrrrcaki te
tG SYB ma te
tc iango aio n
keimrno,i ibukin kobntnn
te
te aro
aro ba ena
reirciniko aekan
cma reireiniko
aekan rabakau
rebakau aika a
a bâti
bdi aika
eikr ko
ko na kainnanoi
kebuan raoi
raoi am
rm
bitineti.
reiakinan
taian
bitincti. Ma ko aki
aki kona nn riki ba te
tc manatia
mandia ngkoe
ngkoc ae
ac ec raoiroi
rrcirci ti man
men rcialcinan hclar
rabakau.
rabakau. Bon aekan
rabalau nako te rabakau
ack n rabakau
rabokeu nte
ntc manatimente
nrendimcnE ba ena
cne bobonga
bobmgt raoi aron
arcn te
tc «*»*»« iai
iri
imwin te
tG taneiai.
trreiai. Ena
Ena tangira
tanga te
te nanomwaaka
nenmwrake ao
m te
b mwakuri
munkrni korakora.
kan&ce. Ao
Ao ec tangira
trngim naba
n$e te
e
ninikoria
ninikorie n reirei
rpirpi man oin am
m kaairua,
keafuu., ba
br ana bon mwaiti
mseiti am
kuinre inanon
m kaairua
imom am
krikira&ct
rln tai
td ni karikirakea
rabakaum
rabakeum nte
ntc manatimente.
menatimentc.
hie
etri
E RIAI
TEMANNA NI
RIAI KAAIN
K/TAIN TE
IE BETEBEKE
BEIEBEXD TDMAT{NA
IITI KATEA
KATEA TE
IE BITINETI TEUANA?
TEUAT{A?
Ana
eomde aika ana tuangko
tnngko ba
be e aki
ahi bebete
bcbcic katean
k&an te
E bitineti
bitincii nte
ntc Betebeke
Bcficbckc Maiaki.
Am bati aomata
Mdrki. Bukina
B*im
teuana
trckinana ba
be a bon aki kona
kone n reitaki
rcitrlci katein
kein te
tc Betebeke
Bcncbckc ma te
tcrrrna ae e okioki tækinana
G koaua
koarn ni bitineti.
bitincti.
Ma
ne iangoia ba ec koaua
koua te
tc iango
imgo aio?
aio? Ba
Be a bâti
bti aomatan te
hf,a e
c aere
acrr ba
be ti na
b aono
eno aio
eio aika a kaman
kmm
kabuta
tokenikai n aia waaki.
hhtra aia
da bitineti
bitimi aika
aike a tokanikai
*i
mtl
3
I
SYB
BOKI -- Ko Rial
Riei Ni Katea
lbtee Am Bitineti?
SYB BOKI1
teuana. Ni
Ni moanakin karakinan te
te aomata ao a bon
bon tabe
tabe baronga
Ti na kareke
man te
te itera teuana.
kareke iango man
iai. Nora Eurobe
Eurobc n arona
nako ni kangaraoi
kangaraoi aia waaki baronga ake tabeua ba ana katoki kainnanoia iai.
waaki. E tangoi ana waaki
waaki ni
ni koroboki ao ana aro te
ni karini aia atatai
aaai baronga riki tabeua n ana waaki.
ni
te
ni
maeao
ao
e bitia ba ena botau ma
Tiaban
e
karina
ana
katei
bitineti
aono
aono ni Mainiku.
Mainiku.
e
kaokoro. Bon te waaki ae e kaokoro
kaokoro naba te aro
aro ni Kiritian
rangin kaokoro.
ana katei ao ana koaua aika a rangin
inanon te Betebeke Maiaki ma ea riki ngkai ba iteran ana waaki te aono aio ae e kakawaki.
mwakuri ae ko kona ni kangaraoia
kangaraoia ma aekan maium.
maium. Akea
Te manatimente
manatimente ni bitineti bon te bwai ni mwakuri
waaki teuana
teuana ibukia aomata ke
ke te
te bobo
ibukin kabutan te
te waaki
te
ae ena totokoa kabonganakina ibukin
te bwai
bwai ae
waeriu
a
kakawaki
iroum.
te bitineti
bitineti ma am
oti.
aika a kakawaki iroum. Te
oti. Ko kona ni kakaea am anga ni kaieina te
katei. lai
Iai mwakoron
mwakoron te kataneiai
katanciai aio ae
titiraki ngkanne ba ko na kanga ni boota te bitineti ma ara katei.
ena tabeakina te tabeka ae e kakawaki aio.
riei ni mwatai
mwetei
menetimente bwa te bwai
bwei ni mwakuri
mwekuri ae
ee ko riai
Ngaia
riei n taraa
tarae te bitineti manatimente
Ngaie are
ere ko riai
ibukin katean
rebetan te
te bitineti ao
mwatei iai
iei ao
eo ee kona
kone ni
ni kabonganaki
kebongenaki ibukin
kateen rabatan
eo
iai. Ngkana
Ngkene koa
koe mwatai
n
ikoteki
ml
am
utu
eo
kaain
am
rono.
aekan
boteu ma
me am
em waeriu ikotaki ma
ao
aono.
meium ae
te ena botau
eekan maium
iri.
4
SYB BOKI1
Am Bitínetí?
SYB
BOKI I -- Ko
Ko Riai
Riai Ni
Ni Katea
Ketee Am
Bitineti?
3.
AERA NGKAI
NGKAI KO KAI\[
KAN KATEA
KATEA AM BTTINETI?
BITINETI?
E AERA
Tina moana
moana ara
ara waaki
waaki ni iangoia
iangoia bwa
bwa bukin
bukin tera
tera ngkai
ngkai ko
ko kan
kan katea
katea am
am bitineti.
bitineti. E
E kakawaki
kakawaki bwa
bwa ko
ko
Tina
na ota
ota raoi
raoi iaon
iaon bukin
bukin kan
kan kateana
kateana iroum.
iroum. Ena
Ena korakora
korakora rootakin
rootakin kabuanibwain
kabuanibwain ke
ke tokanikain
tokanikain am
am
na
bitineti man
man am
am taakete.
taakete. Ibukin
Ibukin katereterean
katereterean am
am iango,
iango, kata
kata ongom
ongom ni
ni kamwakuran
kamwakuran te
te iango
iango aika
aika
bitineti
inano.
inano.
KAMWAKURAN TE
TE rANGo
IANGO 1.r
1.1
KAMWAKURAN
aera ngkai
ngkai aa katea
katea aia
aia bitineti
bitineti aomata?
aomata?
EE aera
Korea am
am karinan
karinan nn taeka
taeka ni
ni kaota
kaota bukin
bukin katean
katean te
te bitineti
bitineti irouia
irouia aomata.
aomata.
Korea
Kabatia kanoan
kanoan am
am karinan
karinan ao
ao kanikinaei
kanikinaei aika
aika bukin
bukin kan
kan katean
katean am
am bitineti
bitineti aika
aika aa bon
bon
Kabatia
kakawaki iroum.
iroum.
kakawaki
TOOKI MOA!!!
MOA!!!
TOOKI
KOROIAM
AM KAEKA
KAEKA NAKON
NAKON I(AMVYAKT'RAN
KAMWAKURANTE
TE IANGO
IANGO IIWYAIN
IMWAINREITAI\T
REIT ANAM
AM
KOROI
WAREWARE.
WAREWARE.
MAROOROO:
MAROOROO:
teretereba
baaamwaiti
mwaitibukin
bukinkatean
kateantaian
taianbitineti
bitineti irouia
irouiaaomata.
aomata. Tao
Taoena
enaiai
iaima
maibuakon
ibuakonbwaai
bwaai aika a
EEteretere
aika a
koreakiinano
inanoaika
aikako
konano
nanoiai
iaiibukin
ibukinkan
kankatean
kateanam
ambitineti.
bitineti. Tao
Taoko
kokan:
kan:
koreaki
**
autinateteauti
autiae
aeeebubura
buburaao
aoninikabuta
kabutatetekaa
kaaae
aeeetikiraoi
tikiraoi
autina
+*
rikiba
batetebeoti
baotibon
boniroum
iroum
riki
41
karaoatetemwakuri
mwakuriae
aeko
konano
nanoiai
iaiao
aotiaki
tiakiae
aeko
kokabwaia
kabwaiaiai
iaima
maeekabotu
kabotu
karaoa
*
mwakurinntetearo
aroae
aeko
koinaomata
inaomata -ninikatawea
kawaeremweatetemwakuri
mwakurinn
mwakuri
- kataweakekeninikawaeremwea
aron
ae
ko
bon
taku
aron ae ko bon taku
*
karekeakinaakim
kinaakimma
makarineam
karineamnntetebwai
bwaiae
aeko
kokaraoia
karaoia
karekea
*
tauateteraka
rakabon
boniroum,
iroum,ao
aoninikarekea
karekeariki
rikiteteraka
rakangkana
ngkanako
komwakuri
mwakurimwaaka
mwaakariki
riki
taua
*
tauataekan
taekanmaium
maium- -ninibairea
baireataekan
taekanaeaeko
kokan
kankaraoia
karaoianakon
nakontaai
taaiaika
aikaana
anaroko
roko
taua
*
karekeaangam
angamninikariki
karikibwai
bwaiao
aoninikaraoa
karaoatetebwai
bwaiteuana
teuanaaeaeeeraka
rakariki
rikiarona
aronainanon
inanon
karekea
amtai
tainimaiu
ni maiu
am
5
SYB BOKI1
SYB
BOKI I -- Ko
Ko Riai
Riei Ni
Ni Katea
Ketee Am
Am Bitineti?
Bitineti?
*
katea te bwai teuana
teuana ae e materaoi
materaoi ae
ae ko na
na katikua
katikua nakoia
nakoia natim
natim
*
karekea te mwakuri ibukim
ibukim ao ibukia
ibukia kaain am utu
karekea
*
kabanea riki
riki am tai ma kaain am utu
I*
katoka te kanganga
kanganga ibukin am botanaomata.
botanaomata.
katoka
raoi! A
A kona
kona ni
ni karekea
karekea te
te kanganga
kanganga
Ana taraa n riai bwaai ni kabane aika a oti ieta ma taratara raoi!
nakoim tabeua
tabeua ma
ma ibuakoia. Wareka
Wareka te karaki aio ba ko aonga nn nora
nora te kanganga
kanganga ae
ae ee kona
kona nn riki.
riki.
nakoim
KATOOTOO
1.1
Ana bitineti ni
ni katamaroa
katamaroa Sam
Sam
Ana
Sam bon
bon te
te aomata
aomata ae
ae iai
iai ungan
ungan nanona nte
nte tetiaina ao
ao rabakaun ana
ana namakin
namakin ibukin
ibukin
Sam
renganan
taian
kara.
E
kan
katea
ana
bitineti
ibukin
katamaroan
auti
ao
ea
kaman
reke
araia
renganan taian kara.
bitineti ibukin katamaroan auti ao ea kaman reke araia
aomata aika ana kukurei ni kamwakuria
kamwakuria nte itera aio.
aio. E maeka
maeka teuaei ma tinana
tinana ae
ae e
e kan
kan
aomata
buokia ni
ni katea
katea ana
ana bitineti.
bitineti. E kariaia
kariaia bwa
bwa e na
na tangomwane
tangomwane nte
nte bangke
bangke ao
ao ni kabongana
kabongana ana
ana
buokia
auti bwa
bwa ana
ana tenia
tanta ni
ni bwei.
bwai.
auti
E anganaki Sam ana tangomwane a€
ae moan
moan te mwaiti ao e waekoa ni kabooi
kabooi ana
ana ekuimente
ekuimente
E
ae e kainnanoaki ibukin te bitineti.
bitineti. Irarikin bwaai ni mwakuri aika uarereke ma
ma materio
materio
ae
ibukin ana
ana waaki, ao
ao ee kabooa
kabooa te riiti ibukin
ibukin tangoan
tangoan te
te titoa
titoa teuana
teuana i nukan
nukan te
te taaun
taaun a€
ae iai
iai
ibukin
aobitina ma
ma kombiuta
kombiuta aika
aika a boou
boou ibukin butimwaean
butimwaean taian
taian tenta
tenta ao
ao karaoan
karaoan boon
boon te
te
aobitina
mwakuri, ee kabooa
kabooa te
te kaa
kaa ae
ae bubura
bubura ma
ma ni
ni boou
boou (ao
(ao ee kanikinaeaki
kanikinaeaki maaroana
mataroana nn ana
ana kanikina
kanikina
mwakuri,
te kambwana)
kambwana) ibukin
ibukin baon
baon bwaai
bwaai ni
ni mwakuri
mwakuri nakon
nakon aia
aia auti
auti katitamwa.
katitamwa. E
E tuanga
tuanga tinana
tinana bwa
bwa
te
kakawaki taraan
taraan te
te bitineti
bitineti ae
ae ee tamaroa
tamaroa ba
ba aonga
aonga n
n aitaki
aitaki nanoia
nanoia katitamwa
katitamwa aika
aika aa bon
bon
ee kakawaki
kantaningaki.
kantaningaki.
E moanna
moanna nn rangi
rangi nn tabe
tabe Sam.
Sam. Moan
Moan te
te korakora
korakora tangiran
tangirán ana
ana tieweti.
tieweti. EE aki
aki reke
reke motirawana
motirawana
E
ao aa kaongoia
kaongoia raoia
raoia nako
nako ana
ana katiamwa
katitamwa aika
aika aa rauaki
rauaki nanoia
nanoia nn ana
ana tieweti.
tieweti. Ma
Ma te
te kanganga
kanganga
ao
teuana iroun
iroun Sam
Sam ba
ba ee aa moanna
moanna nn tare
tare ana
ana mwane
mwane ibukin
ibukin kabaraan
kabaraan ana
ana tarau.
tarau. lmwin
Imwin tabeua
tabeua
teuana
te
namakaina
ao
e
rikirake
te
kanganga.
N
tokin
teuana
te
ririki
ao
ea
rimwi
n
ana
kabwaka
te namakaina ao e rikirake te kanganga. N tokin teuana te ririki ao ea rimwi n ana kabwaka
mwane nakon
nakon te
te bangke
bangke ao
ao ea
ea kainaki
kainaki ana
ana tangomwane.
tangomwane. E
E taekinaki
taekinaki ana
ana bitineti
bitineti ba
ba ea
ea
mwane
bangkerabu ao
ao ee moana
moana kabonakoan
kabonakoan ana
ana atiete
atiete te
te. bangke
bangke ibukin
ibukin kaokan
kaokan ana
ana mwane.
mwane. EE
bengkerebr
kabonakoaki moa
moa te
te kaa
kaa ao
ao taian
taian kombiuta.
kombiuta. E
E korakora
korakora naba
naba nikiran
nikiran ana
ana taarau
taarau imwin
imwin
kabonakoaki
kabonakoan bwaai
bwaai aikai
aikai ao
ao etaraan
e taraa n ae
ae ena
ena kabonakoaki
kabonakoaki naba
naba ana
ana auti
auti tinana.
tinana.
kabonakoan
E aki
aki ota
ota Sam
Sam ba
ba bukin
bukin tera
tera ngkai
ngkai a
a nakobuaka
nakobuaka bwaai
bwaai bwa
bwa e
e bon
bon kaongoaki
kaongoaki iroun ana
E
akauntante ba
ba ee abe
tabe nn raka
raka te
te bitineti.
bitineti.
akauntante
6
SYB BOKI
BOKI1I -- Ko
Ko Riei
Riai Ni
Ni Ketee
Katea Am
Am Bitineti?
Bitínetí?
SYB
KAMWAKURAN TE
TE IANGO
LANGO 1.2
1.2
KAMWAKURAN
Ana bitinetinikatamaroa
bitineti ni katamaroa sam
Sam
Ana
Tera te
te nakobuaka
nakobuaka ae
ae ee riki
riki ikai?
ikai?
Tera
aera ngkaie
ngkai e kabuanibwaite
kabuanibwai te bitineti?
bitineti?
EE aera
Tera ae
ae ee riai
riai ni
ni karaoia
karaoia Sam
Sam ae
ae ee okoro
okoro ma
ma are
are ee karaoia?
karaoia?
Tera
Koroi am
am iango
iango tabeua
tabeua iaon
iaon aei
aei imwain
imwain reitan
reitan am
am wareware.
wareware.
Koroi
MAROOROO:
MAROOROO:
Bon te
te koaua
koauatetekaraki
karaki ae
ae ee oti
oti i i eta
etaaio.
aio. Oin
Oin bukin
bukin kan
kan katean
kateante
te bitineti
bitineti iroun
iroun Sam
Sam ba e nano ni
Bon
ba e nano ni
kabutan
te
kaa
ae
e
boon
ao
ni
bwaina
te
aobiti
ae
e
tikiraoi.
kabutan te kaa ac e boou ao ni bwaina te aobiti ae e tikiraoi.
karaoa te
te kaairua
kaairua Sam
Sam ae
ae ee bon
bon karaoaki
karaoaki naba
naba irouia
irouia taan
taan tia
tia katei
katei bitineti
bitineti ngkana e reke aia
EE karaoa
ngkana e reke aia
tangomwane. Te
Tekaairua
kaairuabwa
bwaee ienikuri
ienikuri nini kabooi
kabooiraoiroin
raoiroin bwaai
bwaai nako!
nako! EEkarawawlta
karawawata ana bitineti n
tangomwane.
ana bitineti n
aekantaarau
taarauae
aeeeaki
aki kainnanoi
kainnanoiae
ae nanona
nanonabwa
bwaee na
nariai
riai nini kabwaka
kabwakatetemwaiti
mwaiti ni mwane ae e bâti ni
aekan
ni mwane ae e bati ni
katoanamwakaina
namwakainatitiibukin
ibukinkabwaraan
kabwaraanteteb1!ao
bakaoao
aotetetangomwane.
tangomwane. Te
Tekanganga
kanganga ae e oti bwa e ngae
katoa
ae e oti bwa e ngae
ngkai
e
bon
raka
ana
bitineti
Sam,
e
bon
aki
tau
mwaitin
te
mwane
ae
e reke ibukin kateimatoan te
ngkai e bon raka ana bitineti Sam, e bon aki tau mwaitin te mwane ae e.reke
ibukin kateimatoan te
kabwakamwane
mwaneiaon
iaonteteroun.
roun.
kabwaka
kakaiakiriki
rikikabuanibwain
kabuanibwainana
anamwane
mwanebwa
bwaeewaeremwe
waeremwereken
rekenmwanen
mwanen te mwakuri ae e karaoia.
EEaakakaiaki
te mwakuri ae e karaoia.
Angiiaana
anakatitamwa
katitamwaaakabwakaa
kabwakaaboon
boonkaraoan
karaoantetemwakurin
mwakuri ntaina
tainaae
ae e riaon teuana te namwakaina
Angiia
e riaon teuana te namwakaina
imwinkaraoan
karaoantetemwakuri.
mwakuri. Iaitabeman
lai tabemanaika
aikaaarangi
ranginnrimwi
rimwima
maaia
aiakabwaka
kabwaka mwane. Inanon te tai
imwin
mwane. lnanon te tai
anne
ao
e
bon
kainnanoa
te
mwane
bwa
e
na
kaitarai
ana
kabane
mwane.
anne ao e bon kainnanoa te mwane bwa e na kaitarai ana kabane mwane. Ngkai e rangi ni korakora
Ngkai e rangi ni korakora
anakabane
kabanemwane
mwaneao
aoeeaki
akikona
konaninimaiu
maiutetebitineti.
bitineti.
ana
natamaroa
tamaroariki
rikiibukin
ibukinSam
Samngke
ngkearona
aronabwa
bwaeemangori
mangoririki
rikiaron
aron moan katean ana bitineti. lai araia
EEna
moan katean ana bitinai. Iai araia
aomataaika
aikaaakainnanoa
kainnanoaana
anatieweti,
tieweti,ao
aoakea
akeakainnanoan
kainnanoantetetitoa
titoaae
ae e bobuaka i nukan te taaun. E
aomata
e bobuaka i nukan te taaun. E
konaninikabuta
kabutaana
anawaaki
waakiman
manmwengana
mwenganaao
aoninikabooa
kabooatetekaa
kaaae
ae te tieken aen. Bon bwaai aika a
kona
te tieken aen. Bon bwaai aika a
bobuakataian
taiankombiuta
kombiutaao
aoeebon
bonaki
akikona
konaninikaitarai
kaitaraibooia
booiainanon
inanon ana tai ni moan kateitei. E na
bobuaka
ana tai ni moan kateitei. E na
kona
ni
kabooi
bwaai
aika
a
bobuaka
aikai
inanon
rikiraken
ana
bitineti ma tiaki n te moan kateitei.
kona ni kabooi bwaai aika a bobuaka aikai inanon rikiraken ana bitineti
ma tiaki n te moan kateitei.
7
I
SYB
SYB BOKI1
BOKI -- Ko Riai Ni Katea Am Bitineti?
4.
KATEAN
I(ATEAI\I OIN AM BITINETI:
BITIITTETI: TE BAIRE
BAIRE AE E RIAI IBUKIM?
N aron ae
ae kunea Sam, ana riki aeka ni kanganga nako man tangirán
tangiran te main
maiu ni kaubwai ngkana ko
moana am waaki.
waaki. E bon koaua naba aio ni kaineti ma bukin kan katean te bitineti ake tabeua.
tabcua.
Te kan riki ba
be te baoti
beoti bon iroum bon te aeka n nano ae e korakora.
korakora. Bon iangoi taian nakoraoi aika
a reke ngkana ko aki mwakuri ibukin
ibukin temanna.
*t
Akea te baire ae ko kabaeaki iai
*t
Ko kona ni mwakuri n te buti ae ko bon tangiría
tangiria motirawa ngkana
ngkana ko bon
- ao ni motirawa
taku
*t
Reken
Reken te kinaaki, te karineaki ma te raka man te mwakuri
mwakuri ae moan te tamaroa
**
Te tautaekana bon oin maium
*t
Namakinan te kukurei
kukurei man te karikibwai ao anganakin
anganakin te botanaomata
botanaomata ma abam te
bwai ae e bongana
A riai ni kamoaaki aeka n iango aikai.
aikai. Ma ibuakon
ibuakon te unga n nano nte aeka ni maiu ae e boou aio, ti
kona ni mwaninga buakakan
rikira bwa baoti bon iroura.
iroura.
buakakan rikira
KAMWAKURAN
IANGO 1.3
I.3
I(AIIIWAKIJRAN TE IANGO
Nakobuakan
Nakobuakan te riaki toauea.
toauea.
Kabanea tabeua
toauea aika aki rangi n raoiroi.
raoiroi.
tabeua te tai n iangoi iteran te riaki toauea
reitan am ware
wareware.
Koroi am iango imwain reitan
ware.
MAROOROO:
MAROOR(X):
**
Te tai ni makuri ae e anaanau ao n aki baireaki raoi taina
**
Aki reken tain te motirawa
motirawa n taina ke ngkana ko aoraki
*t
Te kaoanikai nakon am tatabwi n aekaia nako ngkai bon ti ngkoe n akea toam
*rl
aina
Aki teimatoan bwabwakan boom iaon taina
8
SYB BOKI1
SYB
BOKI I -- Ko Riai Ni
Ni Katea Am Bitinetí?
Bitineti?
*
tabeaianga n aron kabwakaan
kabwakaan te boo-awarii
boo-awarii ao
ao kaitaraan
kaitaraan kabane mwane
mwane riki
riki
Te tabeaianga
tabeua
tabetai
ena
reke
booia
am
taan
mwakuri
ao
akea
boom
ngkoe!)
(n
tabeua
tabetai ena
booia
taan mwakuri ao akea
ngkoe!)
*
Karaoan mwakuri
mwakuri aika ko aki nano iai nn angiin
angim te
te tai -- ngkana
ngkana akea
akea ae
ae ee kona
kona ni
ni
Karaoan
ao ko riai
riai ni kaitiaka
kaitiaka te kai nn nakotaari
nakotaari
kateirakeaki, ao
*
Akea tain
tain te kakukurei
kakukurei ma
ma aomata!
Akea
Ao iangoi karawawata
karawawata riki
riki tabeua
tabeua aika
aika ana
ana taoniko.
taoniko.
Ao
Rawawatan te iango
iango ni
ni kan:
Rawawatan
**
kabanea riki
riki te
te tai
tai ma
ma am utu
kabanea
*
te anga
anga te
te kuretete
kuretete nakon
nakon te
te aomata
aomata ae
ae ee aki
aki kabwara
kabwara ana
ana taarau
taarau
te
*
te anga
anga te
te mwaiti
mwaiti ae korakora
korakora nakon
nakon boaki
botaki nako
nako ngkai aa taku
taku aomata
aomata bwa
bwa ko
ko
te
kaubwai
kaubwai
+
*
te taonannano
taonannano nakoia
nakoia aomata
aomata aika
aika aa karaoa
karaoa te
te kairoro
kairoro ae
ae ee aki
aki riai
riai nakon
nakon am
am bitineti
bitineti
te
Ngkana bon
bon iai
iai am
am mwakuri,
mwakuri, ao
ao ko
ko riai
riai nn iangoia
iangoia raoi
raoi ngkana
ngkana ana
ana bua
bua teimatoan
teimatoan te
te mwakuri,
mwakuri, raka
raka ni
ni
Ngkana
kaniwanga ao
ao te
te boo
boo ae
ae ee teimatoa
teimatoa bwakana.
bwakana. E kona
kona n
n rangi
rangi n
n karawawata
karawawata iangoan
iangoan kabutan
kabutan te
te
kaniwanga
bitineti ae
ae uarereke.
uarereke. E
E kona
kona n
n rangi
rangi n
n angabuaka
angabuaka ibukia
ibukia kaain
kaain am
am utu
utu ao
ao te
te kabuanibwai
kabuanibwai ae
ae ee
bitineti
korakora nakon
nakon maium
maium ni
ni kukurei
kukurei ma
ma aomata.
aomata. Iango
Iango imwain
imwain ae
ae ko
ko iranako
iranako am
am iango
iango ni
ni mwakuri
mwakuri
korakora
bon ibukim
ibukim nn akea
akea toam!
toam!
bon
9
SYB BOKI
BOKI1I ■- Ko Riai
SYB
Riei Ni Katea
Ketea Am
Am Bitínetí?
Bitineti?
5
5
AERA NGKAI
NGKAIA
MWAITIBITINETIAIKA
UAREREKE AIKA
AIKA KABUAI\IIBWAI?
KABUANIBW AI?
E AERA
A IIIWAITI
BITII\IETI AII(A A UAREREKE
taekinaki te itera aio!
aio! Ma
Ma e
e kamimi
kamimi bwa
bwa man
man trekinan
taekinan te
te
E karawawata ngkai e moantaai n taekinaki
kabuanibwai ae
ae e riki nakoia
nakoia bitineti
bitineti aika
aika aa uarereke ao
ao ee reke
reke te
te rau
rau nn nano
nano nakoia
nakoia aomata
aomata aika
aika
kabuanibwai
bairea raoi
raoi aron aia bitineti.
bitineti. Moan
Moan te korakora
korakora mwaitin
mwaitin te
te kabuanibwai
kabuanibwai ae
ae ee riki
riki nakoia
nakoia
a kan bairea
bitineti
aika
a
uarereke
nte
aonaba
ao
e
oti
bwa
e
riki
aei
man
te
manatimente
ae
e
mamaara.
bitineti aika uare.reke
e riki aei man te manatimente ae e mamaara.
Ma iai naba
naba te karaunano
karaunano n te itera
itera aio bwa te manatimente
manatimente bon
bon te
te bwai
bwai ae
ae ko
ko kona
kona nn rabakau
rabakau
Ma
aron karaoana.
karaoana.
aron
Ma te ketaneiei
kataneiai eo
ao te
te teneiai
taneiai ee
ae ee bon
bon teu,
tau, ko
ko kona
kona ni
ni katamaroa
katamaroa riki
riki rabakaum
rabakaum nte
nte
Me
manatimente ro
ao ni
ni kruercrckce
kanarerekea rrcken
reken te
te kengange
kanganga man
man te
te kabuanibwai.
kabuanibwai.
manetincnfr
A kona
kona nn reke,
reke, man
man te
te manatimente
manatimente ee
ae ee memeara
mamaara aeka
aeka ni
ni kabuanibwai
kabuanibwai ma
ma kanganga
kanganga man
man bwaai
bwaai
A
aika aa kaotaki
kaotaki inano.
inano. A
A kona
kona ni
ni kauarerekeaki
kauarerekeaki rawawataia
rawawataia nte
nte kataneiai
kataneiai ao
ao te
te taneiai.
taneiai.
aika
a•
a•
a•
a•
•
•
•
•
•
a•
a•
a•
Aia aki
aid temrua
tararua oune
ouna - EE katukaki
katukaki te
te bitineti
bitineti bwa
bwa ena
ena bon
bon waaki
waaki nn akea
akea te
te taranra
tararua
Aie
Te Aonikri
Aonikai - Anakin
Anakin te
te mwane
mwane irouia
irouia taan
taan tia
tia mwakuri,
mwakuri, ke
ke anakin
anakin bwaai
bwaai nn aki
aki
Te
kabwakaki booia
booia
kabwakaki
Kabuanibwai - Buan
Buan te
te bitineti
bitineti ibukin
ibukin te
te urarake,te
urarake,te iek4
ieka, ke
ke kabuanibwai
kabuanibwai riki
riki tabeua
tabeua
Kebuenibwai
bwa
e
aki
mwannanoaki
te
intuarenti
iroun
te
manatimente
bwa e aki mwannanoaki te intuarenti iroun te manatimente
Taren te
te rebakeu
rabakan ao
ao te
te mwetai
mwatai - Akea
Akea te
te atatai
atatai iaon
iaon tararuan
tararuan te
te mwane,
mwane, aomata,
aomata,
Taren
mitiin, titaoki
titaoki ao
ao katitamwa.
katitamwa.
mitiin,
aki beerenti
baeranti te
te trneiai
taneiai -- Iaite
Iai te taneiai
taneiai iaon
iaon kabonakoan
kabonakoan bwaai
bwaai ma
ma akea
akea ni
ni kabooan
kabooan
EE eki
bwaai;
ke
te
taneiai
n
taekan
te
mwane
ma
akea
n
te
karaobwai
ao
kabonakoan
bwaai
bwaai; ke te taneiai n taekan te mwane ma akea n te karaobwai ao kabonakoan bwaai
Ana kengenga
kanganga te
te kereeii
karaaii - Aki
Aki katikaki
katikaki nanoia
nanoia katitamwa
katitamwa bwa
bwa ee aki
aki hmaroa
tamaroa te
te
Ane
katanoata, aki
aki raoiroi
raoiroi bwaai,
bwaai, ee buakaka
buakaka te
te tieweti
tieweti ke
ke ee aki
aki raoiroi
raoiroi te
te reiaute
reíante
katanoata,
Tararuan te
te kurctete
kuretete ml
ma eron
aron rikoana
rikoana - Kariaiakaia
Kariaiakaia aomata
aomata bwa
bwa ana
ana kabobwai
kabobwai nn
Tlreruan
te
kureteta
n
aki
kakoauaki
aia
kona
ni
kab
waia
baeia,
kariaiakan
te
kureteta
nakoia
te kureteta n aki kakoauaki aia kona ni kabivala baeia, kariaiakan te kuretcta nakoia
aomata
aika
a
mwaiti
aia
taarau
nte
kureteta;
akea
te
babaire
ae
e
riai
ibukin
rikoan
te
aomata aika a mwaiti aia aarau nte kureteta; akea te babaire ae e riai ibukin rikoan te
taarau
taarau
Korakoran te
te kebenemwane
kabanemwane - Akea
Akea taubeanakin
taubeanakin te
te kabanemwane
kabanemwane iaon
iaon (n
(n aron
aron te
te
Korakoran
katootoo)te
te mwamwanang4
mwamwananga, botaki,
botaki, buburan
buburan tete tabo,
tabo, te
te iti
iti ke
ke kabonganan
kabonganan tetetareboon
tareboon
katootoo)
Mwaitin taian
taianatiete
atiete-- EE riao
riao mwaitin
mwaitin tete titaoki,
titaoki, taian
taian ekuimente
ekuimenteao
ao kaa
kaa ni
ni mwakuri
mwakuri
Mwaitin
Ana krngenge
kangangate
te titeoki
titaoki -- Te
Tetitaoki
titaoki ae
ae ee waeremwe
waeremwe kabonakoana;
kabonakoana; kabaean
kabaean
Ane
rabwatante
temwane
mwanenntetetitaoki;
titaoki; aki
aki kaotiotan
kaotiotante
tetitaoki
titaoki nakoia
nakoiakatitamwa
katitamwa
rabwatan
Nnen te
tebitineti
bitineti -- Te
Tetitoa
titoanini boomae
boomaeae
aeeeakiotara
aki otaranakoia
nakoiaaomata,
aomata,te
tebitineti
bitineti ibukin
ibukin
Nnen
te tieweti
tiewetiae
aeeekanganga
kangangakuneana
kuneana irouia
irouiakatitamwa;
katitamwa; te
te bakitori
bakitoriae
aeee bure
bure nnena
nnenaae
aeee
te
kakorakoraiai
iaite
tekaotite
kaotite ibukin
ibukinte
teuraki.
uraki.
kakorakora
-
-
-
-
-
ataaki keryanrga
kanganga eikri
aikai ni
ni krbanerbwe
kabane,bwa aa ksrekee
karekea te
te kebuanibwei
kabuanibwai nakoie
nakoia bitincti
bitineti aike
aika aa
AA eteeki
uarereke, eo
ao ea kone
kona d
ni krtibenakoeki
katibanakoald ke
ke ni
ni keuarerekeeki
kauarerekeaki nn te
te bitineti
bitineti manetincnte
manatimente ee
ae ee
ulrereke,
tamaroa
ao
te
rabakau
ibukin
waakinan
te
bitineti.
A
kona
n
reke
rabakau
aikai
man
temeroe eo te rebakau ibukin waekinan te bitineti. A kone n reke rabekeu eikri man tete
kataneiaieo
aotetercinci
reireirike
aikaaakaineti
kainetima
maeekan
aekanrabakau
rabakauaikei.
aikai.
keteneiei
l010
SYB BOKI
BOKI1l .- Ko
Ko Riei
Riai Ni
Ni Ketee
Katea Am
Am Bitineti?
Bitineti?
SYB
6
6
KANGARAOAN TE
TE KATEI
KATEI MA
MA TE
TE BITTNETI
BITINETI
KANGARAOAN
Bukin te
te kabuanibwai
kabuanibwai teuana
teuana nakoia
nakoia bitineti
bitineti ae
ae ee okioki
okioki taekinana
taekinana irouia
irouia kaain
kaain te
te Betebeke
Betebeke
Bukin
bon
te
kaiangatoa
imarenan
te
katei
ma
butiraoin
te
bitineti.
Ngkana
ko
na
ira
nanon
te katei
katei
bon te kaiangatoa imarenan te katei ma butiraoin te bitineti. Ngkana ko na ira nanon te
ao ko
ko riai,
riai, nn angiin
angiin te
te tai,
tai, ba
ba ko
ko na
na karaoi
karaoi bwaai
bwaai nn anon
aron ae
ae
ao
o•
'•
Te anganako
anganako ana
ana atiete
atiete te
te bitineti
bitineti ibukin
ibukin kaiaraan
kaitaraan katabeam
katabeam nn te
te aro
aro ke
ke nn te
te katei
katei
Te
te anganako
anganako te
te kuretete
kuretete nakoia
nakoia aomata
aomata aika
aika ana
ana bon
bon aki
aki kabwara
kabwara aia
aia taarau.
taarau.
te
bâti bitineti
bitineti aika
aika aa reke
reke nn te
te kabuanibwai
kabuanibwai ibukin
ibukin itera
itera aikai.
aikai. Ko
Ko na
na kanga
kanga ni kangaraoa te
AA bati
ni kangaraoa te
katei ma
ma te
te bitineti?
bitineti? Aikai
Aikai tabeka
tabeka tabeua
tabeua nn ana
ana kataneiai
kataneiai te
te SyB
SYB nn aba
aba lika
aika Biti, Kiribati,
katei
Biti,i(ribati,
Niue, Matiare,
Matiare, Tonga,
Tonga, Tuvalu
Tuvaluao
ao Vanuatu.
Vanuatu. Bon
Bon akea
akeate
te kaeka
kaekaae
ae ana
ana kabebetea te kanganga,
Niue,
kabebetea te kangang4
ma
ena
buokaki
am
bitineti
man
taian
tabeka
aikai
ba
ena
karekea te raka ao ena
ma ena buokaki am bitineti man taian tabeka aikai ba ena karekea
te raka ao ena
mwannanoaki naba iai
iaite
te katei.
katei.
mwannanoakinaba
l.1.
Kataneiaiakaain
kaainam
am utu
utu bwa
bwa ana
ana atate
ata te kaokoro
kaokoro imarenan
imarenanac
aebon
bon am bwai ao bwain
Kataneiaia
am bwai ao bwain
te bitineti.
bitineti. EEriai
riai ni
ni kaetaki
kaetakiteteaki
akiota
otai i marenan
marenantetekatei
kateiao
aote
te bitineti n te kataneiai
te
bitineti n te kataneiai
aronkaetan
kaetannaba
nabataren
tarenteterabakau
rabakaunntetekaanciai.
kataneiai. Reiakinia
Reiakiniaarn
am utu bwa ana taraa te
nnaron
utu bwa ana taraate
bitineti
bwa
te
rabwata
ae
e
okoro,
ae
e
bon
kaokoro
ma
ngke.
Reireinia aomata bwa
bitineti bwa te rabwata ae e okoro, ae e bon kaokoro ma ngke. Reireinia
aomata bwa
anaata
atabonganan
bongananbitineti
bitinetiaika
aikaaamaiu
maiuraoi.
raoi.
ana
Kataneiaiaam
amutu
utubwa
bwaana
ananora
noratetebitineti
bitinetibwa
bwateterabwata
rabwatauae e kaokoro ma ngke
Kataneiaia
e kaokoro ma nglce
2.2.
Ataiaraoi
raoibwa
bwatera
teraae
aeko
koanganako.
anganako. Kawakina
Kawakinateterekooti
rekooti ibukin bwaai ni kabane ae
Ataia
ibukin bwaai ni kabane ae
ko
anga
ao
nakon
an
tai.
Kawakina
te
rekooti
ibukin
kuretete ae ko kariaia ao
ko anga ao nakon antai. Kawakina te rekooti ibukin tetekuretete
ae ko kariaia ao
mwin
bwaai
nako
aika
a
anaia
am
utu
man
te
bitineti.
Ngkana
ko karaoa aio ao ko
mwin bwaai nako aika a anaia am utu man te bitineti. Ngkana ko
karaoa aio ao ko
naatatai
atatairiki
rikiiaon
iaonbuburan
buburanam
amkanganga
kangangaao
aoGna
enakaungaki
kaungaki nanom bwa ko na katabeko
na
nanom bwe ko na katabeko
iai.
iai.
karekeateteninikaria
ninikoriateteatatai
atatai
EEkarel<ea
3.3.
bonangaraoi
angaraoitetetituaraoi
tituaraoiae
aeeebon
bontau
tauao
aoeeriai
riai n taraaki bwa te kabane mwane
EEbon
n taraaki bwa te kabane mwane
teuanaibukin
ibukintetereitaki
reitakima
maaomata
aomatakeketetekaraaii.
karaaii. Ma
Mako
koriai
riai naba ni kawakina mwina
teuana
naba ni kawakina mwina
amrekooti
rekootin ntetearo
arobwa
bwaena
enaaki
akiriaon
riaonaeaee eriai.
riai.
n nam
Anataraaki
taraakibwaai
bwaain ntitueaoi
tituaraoibwa
bwaon
anakabane
kabanemwane
mwane te karaaii - ae e tiatianaki!
Ana
te kmmii
@ e tiatianaki!
-
4.4.
Taianeiai
taneiaininimaiuakina
maiuakinakanoan
kanoantetekaeti
kaetibaoki.
baoki. Kabooko
Kabooko bon iroum n te mwaiti ae
Tai
bon iroum n te mwaiti ae
bontau
tauaoaoaua
tauatian
tiantetemwaiti
mwaitianne.
anne. Kaokoroa
Kaokoroaam
amboki
boki ni mwane ao am bitineti ma
bon
ni mwane ao am bitineti ma
bangke. Ana
Anabuokiko
buokikobwaai
bwaaiaikai
aikaininikaokoroa
kaokoroaaeaeam
am bwai ao æ ana bwai te
tetebangke.
bwai ao a€ ana bwai tc
bitineti.
bitineti.
ll 11
I
SYB
BOKI -- Ko Riai
Riei Ni Katea
Katee Am Bitínetí?
Bitineti?
SYB BOKI1
Karaoi
bwoai ni kabane aika ana buokiko
bwkiko n nota
nora te bitineti
bifineti bwa te rabwata
rabwala ae
oe e kaokoro.
Karaoi bwaai
haokoro.
langoia
tiaki am
an bitineti
Iangoia bwa te bitineti,
bifineti, ao tiaki
Komete aika a rangin ni mwaiti.
Katibanakoa
Katibanakoa te rineaki nakon taian Komete
mwaiti. E riki aei nakoia
nakoia angaiia
taan
taan bitineti ao ee reke bwa te bwai ae
ae ena kabanea te tai, te marurung ao te
te kaubwai.
kaubwai. Ko
kantaningaki bwa ko na anga te bwaintangira nakon aeka ni karikirake
karikirake nako.
5.
E kona
kona ni kamatea
kantdea am bitineti
bitineti te tieveti
lieveti ae e riao aekana nakoia
nakoia aomata
aonota
Mwannanoa aron te katei inanon am iango ni kabane.
Kataumwanea am angabwai
kabane. Kataumwanea
angabwaikarinna ibuakon
ibuakon oin am kabane mwane ao tai ríaon
riaon am kataumwane.
kataumwane.
6.
Kataua
Kataua mwaitin te kuretete ae ko anga ao teimatoa iaon te mwaiti anne.
Tai katanoata butiraoin
butiraoin am bitineti.
Bairea kawain am bitineti
iangoan te
korei
bitinai ma iangoan
re katei
Kakaei anga riki tabeua
tabeua nakon anganakia aomata aika aki kakaonimaki
kakaonimaki te kuretete.
7.
-
Ngkana ko nanoangaia aomata
aomata aika a baki, kaoia bwa ana katoonga
katoonga kanam.
-
Kabongana
Kabongana te bitanibwai.
mwin te kuretete, kaibibita
bitanibwai. Onea mwin
kaibibita am bwaitia
bwaitia ma bwaai ke
te mwakuri
mwakuri ae ena karaoaki ibukim.
ibukim.
Kangaraoa
Kangaraoa am bitineti
bilinai ma
na te kateL
kalel Kabongana
Kabongana te bitanibwai
bilanibwai n onea mwin te kuretete
huretete
8.
t
t
Kawariia
Kawariia aomata aika a tia n tokanikai
tokanikai n aia bitineti ao reirei aia anga n tokanikai iaon ana
totoko te katei nakon butiraoin
butiraoin te bitineti.
Reirei
Reirei man
aorrmla tabeman
nan aia
aio taneiai
taneiai aomata
9.
Kamatentena
Kamatentena kunim n totokoi bubuti aika ana karekea te kabuanibwai nakon am bitineti.
Ko na riki
riki bwa kanga
lmnga te mwakoro
mwakoro ni kai
10.
Uringnga bwa e riai naba te katei ni karekea te nakoraoi
nakoraoi nakon am bitineti.
bitineti. Kataia kaotarai
kaotarai
itera aika ko na buokaki iai
E iriiri
iriiri te aomata temanna n taian maare ao taunimate
taunimate aika a bati, E anga baintangira
aika a uarereke ao n tau aekaia, ao ee noria bwa moan te tamaroa
tamaroa aio ibukin kinakin
ana bitineti.
E kona n riki am utu ba mwangan
mwangan te karaaii ibukin am bitineti.
-
-
Kakaei
Kakaci iteran nako
nako te katei
katei aika
ailu a kona
kona ni buoka
bruka am bitineti
bitineli
12
t2
I
SYB
BOKI -- Ko Riai Ni Katea Am Bitineti?
SYB BOKI1
Ni kamotan te
te itera aio,
aio, ko riai ni
ni kaieina te katei
katei ma te
te bitineti.
bitineti. Kataia katiteuana te
te katei
ma karaoan bwaai n te aro ni
ni bitineti.
bitineti. Te bitineti bon ana buata te I-Abatera.
l-Abatera. E karika te
nano
nano kokoraki.
kokoraki. E
E kainnanoaki bwa ena ataaki
ataaki irouia aomata ae
kona ni
ni kangaraoaki te
ae ee kona
bitineti ma kainnanoia
kainnanoia ao aroia.
aroia. E bon aki kinaaki naba ngkekei te buata ae te aro ni Kiritian
inanon te Betebeke Maiaki, ao ai bon aron naba te bitineti.
13
l3
I
SYB
SYB BOKI1
BOKI -- Ko Riai Ni Katea
Ketee Am Bitínetí?
Bitineti?
AEKARA
AEKARA RABAKAU
RABAI(AU AIAKA
AIAI(A KO NA KAINNANOI?
KAIIYNAI\IOI?
Ti
Ti na
na tarai
tarai aeka
aeka nn rabakau
rabakau aika
aika ko
ko na
na kainnanoi
kainnanoi ibukin
ibukin kabutan
kabutan am
am bitineti
bitineti ao
ao ni
ni katibanakoi
kanganga aika a tia ni
aika
atongaki
bwa
taan
rabakau
ni
ni karinanaki
karinanaki ieta.
ieta. A tia aomata
aomata
bwa taan
ni karinani
aekan rabakau aika ana kainnanoi aomata ibukin tokanikain
tokanikain aia bitineti.
bitineti. E kamangoraki korakoran te
aintoa ni mwaitin aekan rabakau ae ena kainnaoia te tia bitineti!
N ARON ANA
ANA TAEKA
TAEKA TE TIA RABAKAU
RABAI(AU TEMANNA
TEMAI\INA
TAAN
TAAI\I BITINETI
BITII\TETI BON AOMATA
AOMATA AIKA
AIKA A:
ONIMAKI;
OMMAKI; INAOMATA; KARIAA
KANAA TE NAKORAOI; MARURUNG
MARURI.JNG NIE
NTE KAIRI; MOAN
IANGO;
IANGO; BOOU
BOOU AIA
ATA IANGO;
IANGO; KAITARAI
KAITARAI KANGANGA;
KANGANGA; MOANA
MOANA TE
TE WAAKI;
RABAKAU
RABAKAU NI
NI ITERA
ITERA NAKO;
NAKO; ATATAI;
ATATAI; KANGARAOA
KANGARAOA TE
TE WAAKI;
WAAKI; BUTIMAEI
BUTIMAEI
TABEKA;
IANGOA
REKEN
TE
TOKANIKAI;
IANGOA
KAKOROAN
TABEKA; TANGOA REKEN TE TOKANIKAI; IANGOA KAKOROAN NANON
BABAIRE; IMANONO MAN NANOMATOA;
NANOMATOA; MWAKURI KORAKORA; MARURUNG
MARURTJNG
MA
BUTIMAEI KAOANIKAI;
KAOANIKAI; OROMWAAKA
MA NI
NT KAIRORO;
KAIRORO; BUTIMAEI
OROMWAAI(A NTE
NTE ITOMAN;
RABAKAU
RABAKAU NI
NI KARAOI
KARAOI BAIRE;
BAIRE; MATAIRIKI;
MATAIRIKI; BUTIMAEI
BUTIMI.EI KANGANGA
KANGA}.TGA NAKO;
RAABABA
RAABABA AIA
AIA TARATARA.
TARATARA.
BON TE AEKA
AEI(A NI MWAKURI
MWAKT'RI AE E TAU
TAU IBUKIN
IBT'KIN TE AINTOA!
AINTOA!
E kona ni
ni kabwaraki
kabwaraki nanora n aekan
ackan mwaitin rabakau aikai!
aikai! Tao ana bon riai nn iai
iai iroura
aekan anua aikai ma a bon aki bwanin naba irouia aika a tia n tokanikai n aia bitineti.
bitineti. Tiaki
taan tia iangoa karaoan bwaai aika boou taan bitineti ni kabaneia.
kabaneia. A mwaiti taan tia bitineti
iango. Aki kainnanoa
kainnanoa iangoan te “moan
aika
"morn iango”
ilngo" ke n
aika a kaubwai aika aki boou aekan aia iango.
keiri".
riki bwa aomata aika
aika a “marurung
nte
kairi”.
E
kaineti
aio
ma
angiia
taan
tia
karaobwai
ao
"mrrurung
aomata aika a anga te tieweti.
tieweti. A tokanikai bwa a karaoa raoi te bwai ae a karaoia.
Ti na kataia ni kauarerekea mwaitin aeka n rabakau aika ana kainnanoaki irouia taan bitineti
bwa ana tokanikai n aia bitineti.
tokanikain te bitineti tao
bitineti. Anua aika ana kainnanoaki ibukin tokanikain
ana iai bwaai aikai ibuakona:
ibuakona:
i)
ii)
iii)
iv)
v)
riei;
kariaiakan
keoanikei ae e bon riai;
kerieieken te kaoanikai
rabakau
rebakru ni mwakuri;
mwekuri;
kenoen te waaki;
kakinaan
kekinaan kanoan
ketitemwe;
iangoaia
iengoeir katitamwa;
beineen te waaki.
weeki.
bairean
14
t4
SYB BOKI1
SYB
BOKI I -- Ko Riai Ni Katea Am Bitínetí?
Bitineti?
aikai n tatabeua.
Tina norii bwaai
bwaaiaikai
tatabeua.
KARIAIAN TE KAOANII(AI
KAOANIKAI AE E BON
BON RIAI.
I(ARHIAN
Tiaki aan
taan kamanenanti
kamanenanti aomata aika aa oromwaka
oromwaka nte bitineti.
bitineti. A kukurei ni kaewenakoaia
kaewenakoaia ni
ni
Tiaki
matoatoa, ma aki butimaea te kaoanikai nrc
nte aki akaka.
akaka. Ana karaoi
karaoan te taatike ae e matoatoa,
bwaai ni kabane
kabane ibukin kauarerekean taian kaoanikai
kaoanikai inanon te waaki.
waaki. E
E na kanga aio
aio nn
bwaai
rekereke ma am waaki? Aikai
Aikai tabeka tabeua
tabeua aika
aika a kona
kona ni ibuobuoki.
ibuobuoki.
rekereke
lango imwein
imwain keeken
kaakan am mwakuri
mwakuri
Iengo
aomata aika
aika a teimatoa ni
ni mwakuri.
mwakuri. E
E tamaroa
tamaroa aki
aki
A mwaiti bitineti aika a kateaki irouia aomata
kitanakin am mwakuri
mwakuri ni karokoa ae koa tia ni kataa
kataa am iango ni
ni bitineti
bitineti moa
moa n
n te
te aro
aro ni
ni
kianakin
kakatai. Ena
Ena kanganga
kanganga aio bwa
bwa n tabetai
tabetai ena tangira
tangira te tararua
tarama ae
ae ee teimatoa
teimatoa te
te bitineti
bitineti ae
ae ee
kakatai.
boou
ngkana
ena
moani
kaukaki.
Ma
ko
kona
ni
kauarerekea
te
kaoanikai
n
tikum
n
am
boou
kaukaki.
kauarerekea te kaoanikai n tikum n am
makuri ni kamaniko
kamaniko iai.
iai. Ena
Ena reke maium man
man am mwakuri
mwakuri ao ko na
na kauarerekea
kauarerekea te
te kaotite
kaotite
makuri
ae ena uotia
uotia am bitineti
bitineti ae
ae e boou.
boou. Ngkana
Ngkana ko kona ao kataia kateimatoa
kateimatoa reken
reken te
te inikam
inikam
ae
man te
te itera
itera teuana.
teuana.
man
Tal kerieie
kariaia bwe
bwa ko
ko na
na eki
aid krbeeaki
kabaeaki nn kaotite
kaotite eike
aika aa mweiti
mwaiti
Tei
Ko uringa
uringa karakinan
karakinan Sam
Sam ma
ma ana
ana aobiti
aobiti ae
ae ee tikiraoi,
tikiraoi, ana
ana kaa
kaa ma
ma ana
ana kombiuta?
kombiuta? E
E kamatea
kamatea
Ko
te bitineti
bitineti ae
ae ena
ena butiraoi
butiraoi bwa
bwa ee karawawataa,
karawawataa, ni
ni kaotite
kaotite aika
aika aki
aki riai.
riai. Tai
Tai kananingaia
kantaningaia bwa
bwa
te
ko na
na maiuna
maiuna te
te maiu
maiu ni
ni kaubwai.
kaubwai. Kauarerekea
Kauarerekea am
am kaotite,
kaotite, riki
riki nn tain
tain te
te moan
moan kateitei.
kateitei.
ko
Tai keteirakeia
kateirakeia taan
taan tie
tia mwakuri
mwakuri aike
aika aa rangi
rangi ni
ni bati
bati
Tei
Aio te
te anga
anga anaba
anaba teuana
teuana ni
ni kauarerekean
kauarerekean tain
tain kaotite.
kaotite. Ko
Ko na
na aki
aki kona
kona ni
ni kateirakeia
kateirakeia taan
taan tia
tia
Aio
mwakuri -- ao
ao tao
tao bon
bon akea
akea ae
ae ko
ko kona
kona ni
ni kateirakea.
kateirakea. Karaoa
Karaoa ae
ae ko
ko bon
bon kona
kona ngke
ngke bwa
bwa ko
ko na
na
mwakuri
karekea ana
ana tai
tai am
am bitineti
bitineti ae
ae ena
ena maiu
maiu iai.
iai. Ngkana
Ngkana ko
ko kateirakeia
kateirakeia aika
aika aa mwaiti,
mwaiti, ao
ao ko
ko na
na
karekea
kunea bwa
bwa ko
ko na
na mwakuri
mwakuri titi ibukin
ibukin kabwakaan
kabwakaan booia!
booia!
kunea
Ukera am
am mwakete
mwakete imwain
imwain krrinen
karinan rm
am tetabwi
tatabwi nn te
te bitineti
bitineti
Ukere
Imwain karinan
karinan am
am tatabwi
tatabwi nte
nte bitineti,
bitineti, kakoauaa
kakoauaa raoi
raoi bwa
bwa iai
iai te
te mwakete
mwakete ibukin
ibukin am
am bitineti.
bitineti.
Imwain
na kaoaki
kaotaki nakoim
nakoim nte
nte SYB
SYB Boki
Bold 44 -- Te
Te Uke
Uke Mwakete
Mwakete -- angan
angan kataakin
kataakin te
te nanonbwai
nanonbwai
EE na
ibukin am
am tieweti.
tieweti.
ibukin
Kaboaki Imwein
Imwain Taine
Taina
Keboaki
1
N tabetai.,
tabetai., ko
ko kona
kona ni
ni kaboaki
kaboaki imwain
imwain karinan
karinan am
am mwane
mwane nte
nte bitineti.
bitineti. A
A mwaiti
mwaiti bitineti
bitineti aika
aika
N
kaoi aia
aia bwai
bwai nn te
te meeri
meeri aika
aika aa moana
moana aia
aia waaki
waaki ni
ni katanoata
katanoata te
te bwaitia
bwaitia teuana
teuana ,, aa
aa kaoi
tataningai taian
taian oota
oota aika
aika aa tia
tia ni
ni kabwakaki
kabwakaki booia,
booia, ao
ao aa tibwa
tibwa moana
moana karaoan
karaoan te
te bwaitia
bwaitia titi
tataningai
ngkanaee tau
tau mwaitin
mwaitin mwanena
mwanenani
ni kaitarai
kaitarai ana
anakaotite
kaotitete
te karaobwai.
karaobwai. Ngkana
Ngkanaeeaki
akitau
tau
ngkana
l515
SYB BOKI1
SYB
BOKI I -- Ko
Ko Riai
Riai Ni
Ni Katea
Katee Am
Am Bitineti?
Bitineti?
mwaitin te oota ni kaitaraa
kaitaraa te karaobwai,
karaobwai, ko kona ni
ni kaoka
kaoka te
te mwane
mwane ao
ao ena
ena ti
ti bua
bua te
te kaotite
kaotite
aio ibukin
bwaaitia
n
aron
booki
ibukin
ibukin te katanoata.
katanoata. E nakoraoi te waaki aio
ibukin bwaaitia n aron booki ibukin karaoan
karaoan
bwaai aika
aika a kona
kona ni waekoa
waekoa ni boreetiaki ngkana iai te
te nanobwai
nanobwai ibukia.
ibukia.
bwaai
Aikai katootoo
katootoo iaon
iaon te
te tia
tia bitineti
bitineti
Aikai
ae e
e iangoraoi
iangoraoi ae
ae e
e kan
kan kauarerekea
kauarerekea ana
ana
temanna ae
kaoanikai ni katean ana bitineti.
kaoanikai
RABAKAU NI
NI MWAKTru
MWAKURI
RABAKAU
Ngkana ko kan kabuta
kabuta te bitineti ae
ae ee butiraoi
butiraoi ao
ao ko na
na kainnaoi aekan
aekan rabakau
rabakau aika
aika uaekaki.
uaekaki.
Ngkana
i)
i)
ii)
ii)
rabakau nimwakuriao
ni mwakuri ao
te rabakau
rabakau iaon
iaon taekan
taekan te bitineti
bitineti manatimente.
manatimente.
te rabakau
mwakuri bon
bon rebakau aika ko
ko kainnanoi
kainnanoi ibukin
ibukin karaoan
karaoan taian
taian akitibite
akitibite aika
aika ee
Taian rabakau ni mwakuri
kabonakoi am
am bitineti.
bitineti. Ngkana ko kabuta te
te beikarii ao ko
ko na
na kainnanoa
kainnanoa te
te rabaku
rabaku ni
ni karaoa
karaoa
kabonakoi
umunakin te kariki
kariki ma
ma te keeke. Ngkana
Ngkana te bitineti
bitineti nn tebo
tebo am
am bitineti.
bitineti, ao
ao ko
ko riai
riai nn rabakau
rabakau karaoan
karaoan te
te
umunakin
tebo ao
ao te kataneiai ibukina.
ibukina.
tebo
E koaua
koaua ae tiaki nanona
nanona bwa ana iai rabakau
rabakau aikai iroum.
iroum. Ko
Ko kona
kona ni
ni bwaina
bwaina te
te reirei
reirei ao
ao tiaki
tiaki te
te tia
tia
E
reirei ngke.
ngke. Ko
Ko kona
kona ni
ni bwaina
bwaina tieinin
tieinin te
te beikarii
beikarii aika
aika aa bati
bâti nn aki
aki atatai
atatai iaon
iaon karaoan
karaoan te
te umum.
umum. Ma
Ma
reirei
ngkana akea
akea rabakau
rabakau aikai
aikai bon
bon iroum
iroum ao
ao ko
ko riai ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa iai
iai temanna
temanna nn am
am bitineti
bitineti ae
ae iai
iai
ngkana
irouna rabakau
rabakau akanne.
akanne. Ao
Ao ena
ena tau
tau naba
naba ataakin
ataakin aron
aron te
te karaobwai
karaobwai iroum
iroum nn te
te aro
aro ba
ba ko
ko na
na ataia
ataia ba
ba aa
irouna
karaoaki raoi
raoi bwaai
bwaai ao
ao aa katokaki
katokaki kanganga
kanganga nako.
nako.
karaoaki
KAKINAAN TE
TE WAAKI
WAAKI
KAKINAAN
Ngkai bon
bon ngke
ngke ae
ae ko
ko katea
katea te
te bitineti,
bitineti, bon
bon ngke
ngke ae
ae ko
ko na
na moen
moan kakinaa
kakinaa te
te waaki.
waaki. Akea
Akea te
te bwai
bwai ae
ae
Ngkai
kona nn riki
riki ni
ni karokoa
karokoa ae
ae ko
ko karaoa
karaoa te
te mwakuri
mwakuri ae
ae ena
ena kakinaa
kakinaa te
te waaki
waaki (ni
(ni moana
moana te
te karaobwai).
karaobwai).
ee kona
Aki rangi
rangi ni
ni bati
bâti aekan
aekan aomata
aomata aikai
aikai nn aron
aron ae
ae ko
ko iangoia.
iangoia. Ba
Ba bon
bon aekan
aekan aomata
aomata aika
aika aa nanomatoa
nanomatoa ni
ni
Aki
kan teua
tana teekan
taekan eron
aron maiuia.
maiuia. Bon
Bon aomata
aomata aika
aika aa bairea
bairea aron
aron maiuia
maiuia ao
ao aki
aki katikui
katikui bwaai
bwaai bwa
bwa ana
ana
ken
bon riki
riki bon
bon irouia.
irouia. A
A kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa iai
iai mwaakaia
mwaakaia ni
ni kaira
kaira aron
aron rikin
rikin bwaai
bwaai ao
ao tiaki
tiaki aomata
aomata aika
aika aa
bon
baireaki taekaia.
taekaia. Wareka
Wareka te
te karaki
karaki ae
ae ii nano
nano nn noora
noora kaokoron
kaokoron te
te maiu
maiu ae
ae ee kona
kona nn riki
riki man
man te
te aro
aro
baireaki
aio.
aio.
16
l6
SYB BOKI1
SYB
BOKI I -- Ko Riai Ni Katea
Ketea Am Bitínetí?
Bitineti?
KATOOTOO r.2
1.2
I(ATOOTOO
TIONE AO RUITIA
i)
Tione ni katean te keti-auti
keti-auti nn te kaawa
kaawa ibukia
ibukia taan
taan neweaba.
neweaba. Imwin
Imwin te
te iango
iango
E nano Tione
waaki ana
ana iango.
iango. Aki
Aki tangira
tangira te
te bitaki
bitaki aomatan
aomatan
ae e bati; ao e baireia bwa ena aki waaki
ana tabo; ana bon aki kariaia
kanaia bwa ana aiuwa ianena irarikin
irarikin te
te kaawa.
kaawa. Ao
Ao e
e ngae
ngae
ana
ngkana
e
kona
ni
karekea
aia
kariaia,
bon
akea
taan
neweaba
aika
ana
roko
bwa
ngkana
karekea
taan neweaba aika ana roko bwa ee
raoroa
te
kaawa
ma
te
oi
ni
kawai.
Ao
ngkana
a
roko ao
ao tao
tao ena
ena bwaka
bwaka te
te karau
karau ao
ao
raoroa
kaawa ma
kawai.
ngkana a roko
ena aki
aki nakoraoi
nakoraoi tikuia.
ena
ii)
katea te Keti-auti teuana ae
ae e uarereke
uarereke Ruitia nn ana
ana kaawa.
kaawa. E
E ataia
ataia bwa
bwa ena
ena
E kan katea
riai ni karekea
karekea kariaiakan ana iango irouia kaain
kaain te
te kaawa,
kaawa, ma
ma ee onimaki
onimaki bwa
bwa ena
ena
riai
kona
ngkana
e
kaotia
bwa
ana
reke
mwakuri
ao
ena
aki
kakiriweaki
aron
te
maiu
n
te
kona ngkana kaotia bwa ana reke mwakuriao ena aki kakiriweaki aron te maiu n te
kaawa. E
E iangoia
iangoia bwa
bwa ena
ena karaoa
karaoa ana
ana beebwa
beebwa teuana
teuana nakon
nakon te
te Botaki
Botaki ni
ni
kaawa.
Kaneweaba, ao
ao ni
ni marooroakina
marooroakina ana
ana iango
iango ma
ma ana
ana itabon
itabon nn taabo
taabo ni
ni kaneweaba
kaneweaba aika
aika
Kaneweab4
bubura ao
ao bitineti
bitineti ibukin
ibukin bao.
bao. E
E boraoi
boraoi aia
aia iango
iango ma
ma Ruitia
Ruitia ae ana
bati taan
taan tia
tia
aa bubura
ana bati
^e nte
neweaba aika
aika ana
ana tangiria
tangiría n tiku n te
te kaawa.
kaawa. Iai
lai taian
taian bitineti
bitineti
nte kaneweaba
kaneweaba
neweaba
tabeman aika
aika aa tia
tia ni
ni moana
moana kakaean
kakaean aia anga
n anganiia
anganiia iruaa
iruaa te
te motirawa
motirawa ae
ae ee
tabeman
anga n
uarereke
inanon
te
kaawa.
E
kaungaki
nanon
Ruitia
bwa
ena
moana
katauraoan
ana
uarereke inanon te kaawa. E kaungaki nanon Ruitia bwa ena moana katauraoan ana
iango ibukin
ibukin ana
ana bitineti.
bitineti.
iango
Titebo aia
aia iango
iango Tione
Tione ao
ao Ruitia.
Ruitia. Ma
Ma ee konaki
konaki Tione
Tione imwain
imwain ae
ae ee waaki.
waaki. Akea
Akea korakorana
korakorana
Titebo
ni
kaitarai
kanganga
aika
irarikina.
Ma
e
namakinna
Ruitia
bwa
e
kona
ni
buoka
aron rikin
rikin
ni kaiarai kanganga aika irarikina. Ma e namakinna Ruitia bwa e kona ni buoka aron
bwaai. EE moana
moana ana
ana iango
iango ni
ni konai
konai aon
aon taian
taian kanganga
kanganga ao
ao ee tabe
tabe nn toua
toua kawaina
kawaina ni
ni katea
katea te
te
bwaai.
bitineti ae
ae ena
ena tokanikai.
tokanikai.
bitineti
Ruitia bon
bon te
te eomete
aomata ae
ae te
te tia
tia kakinaa
kakinaa te
te waeki.
waaki. EE kone
kona nn noora
noora te
te enge
anga ee
ae ene
ena
Ruitia
karikirakea
maiuna
iai,
ao
e
kona
naba
ni
kakinaa
karaon
te
mwakuri
ibukin
kerikirakea meiuna iai, eo e kona nabe ni kekinaa kareon te mwakuri ibukin
karekeana. EE aki
aki titi teketeka
tekateka nn tetaninga
tataninga rikin
rikin te
te bwai
bwai teuane.
teuana.
karekeena.
Kakinaan te
te waaki
waaki bon
bon kaitaraan
kaitaraan te
te kaweana.
kaweana. Ngkana
Ngkanatiti kawean4
kaweana, ao
ao titi kataua
kataua rikin
rikin bwaai
bwaai ao
ao
Kakinaan
akea te
te bwai
bwai ae
ae titi karaoia
karaoia ibukin
ibukin katamaroan
katamaroan bwaai.
bwaai. Ngkana
Ngkana titi kaota
kaota kakinaan
kakinaan bwaai
bwaai ao
ao titi
akea
butimaeatabera
tabera ni
ni kataia
kataiani
ni bitii
bitii bwaai
bwaai ni
ni katamaroairiki.
katamaroai riki. Tiaki
Tiaki karaoan
karaoan te
te kamimi
kamimi kakinaan
kakinaan
butimaea
te
waaki.
E
oti
nte
karaki
ae
e
koaua
i
nano
aron
bitakin
maiun
te
kaawa
teuana
man tete
te waaki. E oti nte karaki ae e koaua i nano aron bitakin maiun te kaawa teuana man
rongorongo nn tetetareboon.
tareboon.
rongorongo
t't17
SYB BOKI
BOKI1
Ko Riei
Riai Ni
Ni Ketee
Katea Am
Am Bitineti?
Bitínetí?
SYB
I - Ko
KATOOTOO r.3
1.3
KAT(rcTOO
Mwaakan te
te taeka nte
nte tare boon
Mwaeken
A bowi
bowi taan
taan tia
tia akawa
akawa tabeman
tabeman bwa
bwa ana
ana kakaei
kakaei anga
anga ni
ni karekea
karekea aia
aia inikam.
inikam. A
A botaki
botaki nn ana
ana
A
reke
auti te
te tama
tama temanna
temanna ae
ae ee tauraoi
tauraoi nn anganiia
anganiia ana
ana ibuobuoki.
ibuobuokt. A
A boraoi
boraoi nn aia
ata koaua
koaua ae
ae ee reke
auti
ana kaubwai
kaubwai te
te tia kaitoman
kaitoman ae
ae ee mwaiti
mwaiti riki nakoia
nakoia ni kabonakoan
kabonakoan aia
aia ika
ika nakon
nakon te
te aba
aba
ana
teuana ae
ae ee uakaan
uakaan ma
ma abaia.
abaia. Iai
lai abeman
tabeman aika
aika aa tabekia
tabekia ba
ba ana
ana waaki
waaki ao
ao ena
ena katukaki
katukaki te
te tia
tia
teuana
kaitoman, ma
ma aa kuri
kuri konaki
konaki nn aia
aia iango
iango aei
aei bwa
bwa aki
aki ata
ata te
te tabo
tabo ae
ae ana
ana kona
kona ni
ni kabonakoa
kabonakoa aia
aia
kaitoman,
ika iai..
iaL
ika
N aia bowi
bowi are imwina, ao anganaki
anganaki nambwan
nambwan ana
ana tareboon
tareboon te tia
tia kabo ika nte
nte bwaraki
bwaraki ae ee
N
bubura ao
ao ee anganiia
anganiia ana
ana tareboon
tareboon bwa
bwa ana
ana kabongana.
kabongana. Ma
Ma aa buannano
buannano nn tabeka
tabeka te
te tareboon.
tareboon.
bubura
iangoa aia
aia taek4
taeka, a kamatenanoia
kamatenanoia tao uatai,
uatai, ao
ao ea
ea tabeka
tabeka te
te tareboon
tareboon aia
aia mataniwi ni
ni baina
baina
A iangoa
aika a rum.
E reke
reke katean
katean te
te boboti
boboti nn akawa
akawa man
man te tareboon
tareboon anne
anne ao e bita
bita aron
aron maiun
maiun te kaawa.
kaawa. Moan
Moan te tawe
tawe
E
rikiraken reken
reken te inikam.
inikam. lmwin
Imwin nimaua
nimaua te ririki, e reke
reke ana
ana tabo
tabo ni kamaitoro
kamaitoro te boboti
boboti ao
ao ana
ana tabo
tabo
rikiraken
ni karao
karao ika
ika ae
ae ea manga
manga riki bwa
bwa te
te tabo
tabo ni
ni kareke
kareke makuri
makuri ae
ae e boou
boon ibukia
ibukia kaain
kaain te kaawa.
kaawa.
ni
A krotr
kaota eie
ata kone
kona ni kekiner
kakinaa te
te weeki
waaki rometl
aomata n rng.
anga rike
aika ea mweiti.
mwaiti.
A
o
•
o
•
o
•
Ngkana a botaki
botaki keain
kaain tc
te kmwr
kaawa eo
ao ea kataie
kataia ni kotokotea
kotokotea aie
aia kengerya.
kanganga.
Ngkene
Ngkana e tarcboon
tareboon te tie
tia mmimen
maniman ke te tie
tia ununiki ni krkeee
kakaea te mrekete
mwakete ae
ae e
Ngkrna
tamaroa
riki
ibukin
ana
bwaitia.
temaroe riki ibukin err bwrith.
Ngkana e bntiaki
bntiald meteniwin
mataniwin h
te rcirei
reirei iroun te tie
tia rrcirei
reirei ee
ae e keinleroi
kainnanoi taian
taian
Ngkene
bold rikr
aika eki
aki kebongeneki
kabonganaki n rne
ana beo
bao ni boki
bold te meteniwi
mataniwi inenon
inanon ene
ana eobiti.
aobiti.
boki
bungiaki ni kabane ma
ma te konaa
konaa ni kakinaa
kakinaa te waaki.
waaki. A kaota
kaota aio
ak) ataei ngkana
ngkana a takama
takarua bwa ana
ana
Ti bungiaki
Ma e kai bua
búa te
te anua
anua aio. E kona
kona ni bua man kakaraoan
kakaraoan ae ti tuangaki
tuangaki nte reirei inanon
inanon
kamarakeaki! Ma
ririki aika
aika a bati.
bâti. Ti tabe n riki bwa kaweana
kaweana ngaira, ni
ni butimaei
butimaei bwaai n aroi4
aroia, ao ti mwaninga
mwaninga bwa
ririki
kona ni kairi
kairi aroni bwaai
bwaai aika irarikira.
titi kona
E
E
manga reiakinaki kakinaan te waaki.
waaki. Te bwai ae ti riai ni karikirakea bon d
ti ataraan
tataraan te
kona ni manga
rekentai irarikira
irarikira ao
ao kabonganan
kabonganan ara iango
iango ni kakaei
kakaei aanga
aanga aika
aika ti
ti kona ni kamwakuna
kamwakura an
ara iango
iango iai.
iai.
rekentai
Ena buokiko
buokiko te SYB Burokuracm
Burokuræm ni karikirakea
karikirakea te anur
anua aei.
aei. Ena kaota angan kaotaraoan
kaotaraoan E
te rekentai
rekentai
Bold 2 -- Iengo
fango ni Bitineti:
Bitínetí: eo
ao Angen
Angan lGrekceie);
Karekeaia); ao angan kanakoraoan
kanakoraoan te mwakuri ae e
(SYB Boki
karaoaki (SYB
(SYB Boki
Bold 55 - Babeinesn
Babairean Am
Am Botrki).
Botaki).
kareoaki
18
l8
SYB BOKI1
SYB
BOKI I -- Ko
Ko Riai
Riei Ni
Ni Katea
Ketee Am
Am Bitinetí?
Bitineti?
ongom ni
ni kamwakuran
kamwakuran te
te iango
iango aei
aei ni
ni kabongana
kabongana am
am kona
kona ni
ni
Imwain ae ti katuka te itera aio, kataa ongom
kakinaa te waaki.
kakinaa
KAMWAKURAN TE
TE IANGO
IANGO f.4
1.4
I(AMWAKIIRAN
2
Ana
kaburebwai
te
tibu
Ana kaburebwai te tibu
Ea tibwa
tibwa mate
mate tibutorum ao e kaburea
kaburea nakoim
nakoim te
te kaubai
kaubai ae
ae ee kamimi.
kamimi. E
E katuka
katuka te
te mwaiti
mwaiti nn
Ea
taarauae
$1,000 bwa
bwa ko
ko na
na kabwara.
kabwara. Ma
Ma ee katuka
katuka te
te bwai
bwai teuana
teuana nakoim
nakoim bwa
bwa buokam.
buokam. Ko
Ko
taarau
ae $1,000
kona n rinei
rinei tenua
tenua ma
ma i buakon
buakon bwaai
bwaai aika
aika inano
inano ibukin
ibukin karekean
karekean te
te mwane
mwane bwa
bwa ko
ko na
na
kona
kabwara iai
iai te
te taarau.
taarau. Kataia
Kataia ni
ni iangoi
iangoi aanga
aanga riki
riki abeua
tabeua irarikin
irarikin titi kabonakoaia.
kabonakoaia.
kabwara
'•
.•
onoua taibora
taibora aika
aika aa kona
kona nn rukumaki
rukumaki (6
(6 te
te buuti
buuti abakia
abakia ao
ao 33 te
te buuti
buuti rababaia)
rababaia)
onoua
S0 te
te kaaran
kaaran te
te been
been ae
ae ee maii
maii roroo
roroo
50
.•
200 te
te kairababa
kairababa (plyvood)
(plywood) 66 te
te buuti
buuti abakia
abakia ao
ao 44 te
te buuti
buuti rababaia)
rababaia)
200
.•
te bwai
bwai nn rawetamnei
rawetamnei ae
ae ee otomeeteki
otomaeteki
te
.•
te booti
booti nn aoao
aoao ae
ae 12
12 te
te buuti
buuti abakina.
abakina.
te
IANGO ANTE
TE KATITAMWA
KATITAMWA
IANGOAI{
Kona
natititokanikai
tokanikai nnam
am bitineti
bitineti ngkana
ngkanaaarauaki
rauaki nanoia
nanoiaaomata
aomatannam
am bwai
bwaike
keam
am tieweti.
tieweti. EE bongana
bongana
Ko
norakinam
ambitineti
bitinetiman
manaia
aiatarataraam
taratara amkatitamwa.
katitamwa.
norakin
Te bwai
bwai teuana
teuanaae
ae ana
ana kantaningaia
kantaningaiaam
am katiamwa
katitamwa bon
bon te
te kekronimeki.
kakaonimaki. Ana
Ana bon
bon kantaninga
kantaninga ana
Te
ana
kakaonimaki
am
bitineti
ni
karokoa
te
tieweti.
Ngkana
a
bibitaki
raoiroin
am
bwaaitia,
ngkana e
kakaonimaki am bitineti ni karokoa te tieweti. Ngkana a bibitaki raoiroin am bwaaiti4 ngf*"
bibitakiana
anatai
tainnuki
ukiam
amtabo,
tabo, ngkana
ngkanako
kokai
kai botuakinia
botuakiniaam
am katiamwa
katitamwaao
aoana
anabon
bonkakaei
kakaei riki taabo
bibitaki
rili taaUo
bitinetitabeua.
tabeua.
ninibitineti
.
Aikaieie
aiakekeraki
kakarakiketitemwe
katitamwatebeman
tabemaneike
aikaeki
aidreu
rauneneoie.
nanaoia.
Aikri
"I“Inano
nanonnana
anakariki
karikiTiaon,
Tiaon,na
maeeaki
akimwai
mwairaoi
raoinukan
nukantetekoiki
karikiae
aeiaiatibwa
tibwakabooa,
kabooa, NN na aki
na aki
mangakawaria".
kawaria ”.
manga
"A
"Araoiroi
raoiroititaabu
titaabunte
nteOutero,
Outero,aatamaoa
tamaroaamwarahe
amwarakeao
aoaki
akirangin
ranginbobtnka,
bobuaka,ma
maaamwaninga
mwaninga
kautaiao
aoi iaki
akioa
oaau
auwanikiba.
wanikiba. I Iaki
akimanga
manganakon
nakonteteouterione".
Outero anne
ninikautai
"E
“Eriai
riainnuki
ukiana
anaTitoa
TitoannAatuea
AatueaFred
Fredninilcarokoa
karokoateteawa
awa5.5. I Imootaai
moantaaininikitana
kitanaau
aumwaktri
mwakuri
bwaNna
Nnaoa
oaukina
ukinama
maea
eakamot
kaman iin
Un -nn iteran
iteran4.
4. Ngkai
Ngkaiiaiamanga
mangakabobwai
kabobwainte
ntetitoa
titoa
bwa
teuana".
teuana".
"I“Itopiai
taneiaininikmryma
kawaraana
anatabo
taboninikamwarakc
kamwarakeTina
Tinaibukin
ibukinamwaralccna
amwarakenaae
aeteteika.
ika. Ma
Mannrokou
rokou
taiteuata,ao
teuana, aoiai
iaiboin
bointeteika
ikaao
aoeemaraki
marakibirotou
birotouninikookoa
karokoatetengaina.
ngaina. I Ittni
tuaininimorga
manga
nntetetai
okiriaimwin
imwintetetai
taiotne".
anne
okiria
l919
I
SYB
Katee Am Bitineti?
BOKI -- Ko Riai Ni Katea
SYB BOKI1
kaairua ae ena kona ni kionako iai am katitamwa.
N angiin te tat
teuana am kaairua
tai bon ti teuana
3
BUMARAENG ni kauringira
kauringira iai
lai
te tia bitineti temanana ae e karioa te taeka ae ana KOAUA TE BUMARAENG
Iaite
ko riai ni
ni waakina am
ma katitamwa
katitamwa E
E taekinna bwa
bwa ko
angan karikan
ena iraorao ma
karikan ara
ara bitineti
bitineti bwa ena
bitineti nte aro bwa angkoa
angkoa
AM KATITAMWA
KATITAMWA BA
AM BITINETI
BITINETI BON
BON KARAIRAKAIA
KARAIRAKAIA AM
OIN BUKIN
BIJKIN WAAKINAN AM
ANA MANGA
MANGA OKIRIKO.
kabatian am raka nte tai
aio. Ngkana ko titi rannanoa kabatian
E kona ni bita aron am bitneti te aeka ni koaua aio.
katiamwa. Te katootoo
ae e uarereke ao ko na bae ni karaoi bwaai tabeua aika ana kitaniko iai am katitamwa.
katitamwa bwa ana kabobwai, tao ko na bon kabatia am raka ma e
teuana angkana ko kairoroia am katitamwa
rikiteuana
kona ni kitaniko
katitamwa nakon te bitineti riki
teuana ae e aki kairoro.
kianiko am katitamwa
Ma ngkana ko kaatua am iango ni kataia n aitia am katitamwa bwa ana okioki ni kabobwai, ao ko na
iai. N te aro aei ao ko rauaki ngke
tabe ni karikirakea
karikirakea am bitineti ao ko na kakukureia naba aomata iai.
ao a rauaki naba aomata.
iangoia am katitamwa.
Uringi bwaai
bwaai aikai ngkana ko kan iangoia
•
o
ketitamwe aiaka ana
ane okokira
okokira am
boton ana
karikaia am katitamwa
tnt waald
weaki am bitineti bon karikaia
bitineti
•
ketitemwe
taraa
bitineti n iterana
iterane nako
neko man
men ana
ane taratara
teratera te katitamwa
taree ana
ene waaki am bitineti
•o
•a
katitemwa
moan te kakawaki
kekewaki bwa ko na
ne ongora irouia am katitamwa
katemeroen riki
riki am bitineti nakoim
nekoim
kaungai
nenoia bwa
bwe ana
ena kaota
keota angan
angen katamaroan
keungai nanoia
•
kerike te main
maiu ae e kakukurei,
kekukurti, e bebete,
bebete,
karaoi iteran
iteren am
em bitineti
bitineti nako
neko bwa ana karika
ketitemwe.
e aki
ketabetabe ao e rauakina kainnanoia
keinnenoie am katitamwa.
eki katabetabe
.
ketitamwe ao
eo tiaki
tiaki
ena
kantaningr am katitamwa
kereoa ae e riaon aia kantaninga
ent riai am bitineti ni karaoa
ti ae
kanteningaia.
ee a kantaningaia.
•
BAIREAN
TE WAAKI
BAIREAI\I TE
tc matangare
katoka kainnanoia
kainnanoia am katitamwa
katitamwa e bon aki tau ti te
Ngkana
ac e tamaroa ni katoka
Ngkana ko kan karaoa ae
kainnanoia.
katitamwa
nakoia.
A
kantaningaia
am
katitamwa
bwa
ko
na
karekea
te
tieweti
ae
a
kainnanoia.
A tangira te
nakoia.
kantaninga.
tieweti
kakaonimaki ae ena botau ma aia kantaninga.
tieweti ae e kakaonimaki
E aki kona ni kaboaki mwin
mwin te tieweti ae e buakaka n aroaro aika a tamaroa.
•
(ma bon un
Ngkana
un riki
riki
ka mwaninga ni kautiia,
kautiia, ao ana
te waanikiba
waanikiba bwa ko
Nglcana a kitanaki n te
ngkana
la matangare
nakoial
matotgare nakoia\
ngkana ko
20
I
Bitineti?
l(rtce Am Bitínetí?
SYB
Riri Ni Katea
BOKI -- Ko Riai
SYB BOKI1
waaki. Aomata
Aomata aika
babairean te waaki.
katitamwa ngkana e boutokaki babairean
Ena waaki raoi iangoaia
iangoaia katitamwa
karaoi. Aio
Aio bon te anga ae te
a tokanikai n aia bitineti bon aomata aika a babairei raoi bwaai aika a karaoi.
teuana. Ngkana
Nglona ko bairea
bairea te aeka n
kabanea n tamaroa ibukin karokoan te tieweti nte tai teuana ma teuana.
aG ena buoka aron
ko riai ni
ni katea am tititam ae
ao ko
ko na angania am
am katitamwa, ao
tieveti teuana bwa ko
karokoan
karokoan te tieweti anne nakoia n taai nako.
IANGO:
KAMWAKURAN
KAMWAKITRAN TE IANGO:
4
Te tieweti
deweti ni butimae
butimee n ana
enl Outero
Outero Tio
Tio. E
6'angiria
Ea tibwa
teuana ae nimaua
nimaua ana ruu ni matu raoraom ae Tio.
tangiría bwa ena reke
tibwa kauka te Outero teuana
nakoia ana iruaa ni moan rokoia.
te tieweti
tamaroa nakoia
tieweti ae moan te tamaroa
kananingaia iruaa bwa ana anganaki ngkana
ngkana a roko nte
Te moan bwai, karinani aeka n tieweti aika a kantaningaia
Outero.
Imwina,
lmwina, karinani aeka
aeka ni kanganga aika a kona n riki n te maon roko.
MAROOROO
MAROOROO
Ngkana ena karaunano te butimae ae anganaki
iruaa ao ana mwaiti aeka ni mwakuri aika a riai ni
anganaki iruaa,
karaoaki iaon te tai,
tai, ni
ni karaoaki raoi,
raoi, ao
ao ni karaoaki ma te
te kukurei.
kukurei. A mwaiti mai buakon makuri
aikai aika a taraa ni bebete inanon tain te babaire ma a bon kanganga ngkana a nang karaoaki
loraoaki nanoia.
nanoia
^taraa
Te katootoo teuana,
teuan4 bwa ngkana ena kaotaki
kaoaki te butimae ae
a€ tamaroa n te
t€ moan roko n te outero, ao e
riai n iai temanna n te tabo ni butimae ae
ac ena kamauriia iruaa, ni kareke rongorongo, ao ni karokoia
karokoia
iruaa ma aia bwai nakon aia ruu.
ruu. E taku raoraom ae Tio n ana iango bwa moan te bebete
beb€te aei, ma e
kunea bwa ee kanganga karaoana.
karaoana. Aikai kanganga tabeua aika a riki nakon Tio
Tio inanon ana tai
tai ni
moan waakina
waakina ana Outero.
Outero.
N tabetai a roko
rola iruaa n te tai ae a tabe iai titabu
titabu n taabo riki
riki tabeua
tabetn ao aun
a un ngkai akea
akca ae
ena
E
kaitaraa
te
kanganga
aio
Tio
ni
kakoauaa
bwa
iai
temanna
ena butimwaeia.
lcailaraa
butimwaeia. E
te
aio Tio ni lcakoauaa bwa iai tenoma ae
ae e
tabeakina te tabo ni butimwae.
butimwae. Ma n tain te katabetabe
katabetabe (n aron
ton te kaingabong), e kaainaki
lcaainaki
te
te tabo ni butimwae irouia titabu aika aki taneiai ni butimwaeia iruaa
iruaa. A
A mwaiti aeka
aelca ni
kanganga aika
ailca a riki
riki ibukin aei.
E aki rabakau
rabakau te tia mwakuri
mwahri ni kawain
karyain te mwakuri,
mwalani, ao e angania
otgania tonga
t@tga aika
aika a tibwa mare
moe te
ruu
ruu ae aua kainiwenena.
kainiwenena. A maama uakai
ualcai ni bubuti bitakin
bitakin aia ruu.
ruu. Aki
Aki kaongoaki
kaongoaki naba tain
(N) kawaia ni kaea
te kaingabong,
lcaingabong, ao
lcaea aon te
te bike
bike irarikin te
te taaun.
taatm. Tao ana
on bon aki manga
okira ana
tma Outero Tio.
Tio-
21
2t
SYB BOKI
BOKI1
Ko Riei
Riai Ni
Ni Ketee
Katea Am
Am Bltineti?
Bitineti?
I -- Ko
SYB
katoka mangariHn
manga rikin bwaai
bwaai ailcai
aikai Tio
Tio ni
ni lcoekcot
karekean te
te beero
beero iaon
iaon baon
boon te
te tabo
tabo ni
ni
EE katoka
butimwae (n
(n te
te oo
aro ba
ba ena
ena daaki
ataaki rokoia
rokoia iruaa)
iruaa) ao
ao ee katabea
katabea temofia
temanna te
te titabu
titabu ae
ae
butirnwre
rabakau bwa
bwa te
te tia
tia "I(aekaa
“Kaekaa loryin
tangin te
te beero".
beero
ee rabakmt
tabe ni
ni butiraoi
butiraoi te
te waaki
waaki ma
ma bon
bon iai
iai naba
naba kanganga.
kanganga. EE kaekaki
kaekaki te
te beero
beero iroun
iroun
EE tabe
buun
Tio
ngke
e
tabe
n
uaati,
ma
baina
aika
a
kebo
n
te
toobu
ao
e
mangaingai
toobu
ao
e
mangaingai
a
kebo
n
te
buun Tio ngke e tabe n uaati, ma baina aika
tarana ii mataia
mataia iruaa.
iruaa. N
N te
te tai
tai naba
naba teuana
teuana aki
aki kukurei
kukurei iruaa
iruaa aika
aika aa bati
bâti aia
aia
tarana
tutiketi ni
ni bwai
bwai ngke
ngke aa kunea
kunea bwa
bwa titi temanna
temanna te
te aine
aine ae
ae ee nimamate
nimamate rabwetana
rabwatana
hrtiketi
ae ee tauraoi
tauraoi ni
ni buokiia
buokiia nn te
te tabo
tabo ni
ni butimwae.
butimwae. A
A uota
uota aia
aia bwai
bwai bon
bon irouia
irouia nakon
nakon
ae
aia ruu
ruu ao
ao ee aki
aki toki
toki ngurcn
nguren nanoia
nanoia ni
ni karokoa
karokoa ae
ae aa nako.
nako.
aia
langoa riki
riki aron
aron kanganga
kanganga tao
tao ni
ni karaoan
karaoan te
te tiewcti
tieweti a€
ae moan
moan te
te tamaroa
tamaroa ibukin
ibukin te
te kaingabong,
kaingabong,
Iangoa
bwa ana
ana aki
aki taaninga
tataninga iruaa
iruaa, bwa
bwa ana
ana tararuaki
tararuaki iruaa
iruaa ma
ma te
te aki
aki tabwana
tabwara ao
ao te
te iraorao,
iraorao, ana
ana reke
reke
bwa
irouia amwarake
amwarake aika
aika aa ootanii,
ootanii, nn te
te ano
aro ae
ae ee wackoa
waekoa ao
ao ni
ni mwai
mwai nn anon
aron ae
ae aa kantaningaia.
kantaningaia. E
E
irouia
bebete karaoana?
karaoana? Ma
Ma ee bati
bâti te
te kanganga
kanganga ae
ae ee kona
kona nn riki.
riki. Ena
Ena bon
bon kainnanoaki
kainnanoaki iroun
iroun Tio
Tio tc
te
bebetc
tititam ac
ae ce baircaki
baireaki raoi
raoi aronq
arana, ao
ao ana
ana tiaabu
titaabu aika
aika aa tia
tía ni
ni kataneiaki
kataneiaki raoi
raoi bwa
bwa ana
ana karokoa
karokoa te
te
tititam
tieweti
ma
te
iraorao
ao
n
angana
ae
e
kantaningaki
iai.
iai.
kantaningaki
tieweti ma te iraorao ao n angana ae e
Te babairc
babaire raoi
raoi ibukin
ibukin tc
te waaki
waaki ena
ena kainnanoa
kainnanoa
Te
•
ataakin kainnanoia
kainnanoia am
am katiamwa
katitamwa
ataakin
SYB
Bold
4
Katinean
te Mwekete
Mwakete
SYB Boki 4-I0tincrn te
•
ataakin ana
ana kaotitc
kaotite te
te bwai
bwai ae
ae ko
ko karaoia
ataakin
SYB Boki
Boki 33 -- KrweineHn
Kawainaldn rm
am Mwrrc
Mwane
SYB
•
kawainakin am mwakuri
mwakuri ma
ma iangoaiaam
iangoaia am katitamwa
katitamwa
kawainakin
SYB Boki
Boki s-Krmirnekin
5 - Kawaianaldn rm
am Boteki
Botaki
SYB
•
kawakinan aian
taian rckoci
rekooti aika
aika aa bongana
bongana ao
ao ataakin
ataakin kabonganakia
kabonganakia
kawalcinan
SYB
Bold
9
Taubealdnan
te
Waaki.
SYB Boki 9-Trubakinen te Werki.
22
I
Bitineti?
trtutee Am Bitínetí?
Riei Ni Katea
SYB
BOKI -- Ko Riai
SYB BOKI1
8.
8.
BITIBIRITE TITATE
AM BITIBIRITE
raoi am
bitineti. Imwain
ni kawaina raoi
am bitineti.
koa tía
tia ni
kakoauana raoi bwa koa
waaki bon
bon kakoauana
Iteran
te waaki
Iteran babairean
babairean te
ananga ni
ko na
na kakoauaa
kakoauaa bwa ena ananga
te aro
aro bwa ko
moanakin am
kawain am
am bitineti
bitineti nn te
waaki, katea
katea kawain
am waaki,
TITATE (e atongaki n tabetai
BITIBIRITE TITATE
karekea te raka am bitineti.
bitineti. Te kawai aio e aranaki bwa te BITIBIRITE
ba Kawain
Kawain te
rc Bitineti).
Bitineti).
Titatebwazi
Ena iai ibuakon te
te Bitibirite
Bitibirite Titate
bwaai aikai:
*
Aran am bitineti
*
Am iango ni bitineti
bitinai ao kaotan aekan am bitineti
*
Am bwaitia
mwakete ibukia
bwaitia ke tieweti ao te mwakete
*
Kainnanoan
tai
wenetei
Kainnanoan te mwane, am kaineti ao am ware
*
Bairean
Bairean am waaki ao kawain am mwakuri
mwakuri
*
Aomata aika ko na kainnanoia
kainnanoia ma aia rabakau
*
Rinanoan
Rinanoan oin rabwatan te bitibirite
bitibirite titate ao taian kaoanikai nakon
nakon am bitineti.
Bon akea te
ae ena tamaroa ibukin katauraoan te
te kawai ae ti teuana ae
te bitibirite titate.
titate. Ko anganaki
anganaki
aekan teina teuana ae ko kona ni kabongana man taian karinan n taeka aika ¡eta,
ieta, bwa ko na kona ni
kabwanina raoi rinanoan am iango iai ao ko kona ni katibanakoi kanganga aika ena kabuanibwai iai
te bitineti.
bitineti. SYB Bold
Boki 2 nakon
nekon 7 ana buokiko ni katauraoa kawain am Bitibirite Titate.
Titate. SYB Bold
Boki 8
Ikoteia ni kabane
kebene ena
ena kaota angan katean rabwatan am titate.
titate. N te tai ae koa tia n rinanoi Booki
- Ikotaia
aikai
aikai ni
ni kabane,
kabane, ao
ao ko
ko na
na ataia angkana
angkana ena
ena nakoraoi am
am waaki
waaki ke
ke ngkana ko
ko riai
riai ni
ni iango
iango riki
imwain
imwain moanakin
moanakin am bitineti.
t
23
SYB BOKI
BOKI1
Ko Riei
Riai Ni
Ni Ketee
Katea Am
Am Bitineti?
Bitineti?
SYB
I - Ko
8.
8.
BOTON IANGO
IANGO
BOTON
KO RIAI
RIAI NI
NI MOAT{A
MOANA AM
AM BITINETI?
BITINETI?
KO
l.1.
langoa bukin
buldn keteen
katean em
am bitineti.
bitineti. Uringnga
Uringnga bwa
bwa ee kona
kona ni
ni karekeko
karekeko nte
nte kanganga
kanganga
hngoe
am iango
iango ibukin
ibukin kan
kan katean am bitineti. Tai
Tai mwaninga
mwaninga karakin
karakin ana
ana bitinai
bitineti ni
ni
am
katamaroa
Sam.
Boton
ana
iango
ni
kan
katea
ana
bitineti
bwa
bwakuaku.
e
kan
bwakuaku.
E
kaamaroa Sam. Boton ana iango ni kan katca ana bitineti bwa
kamatea ana
ana bitineti
bitineti ibukin
ibukin kaboan
kaboan bwaai
bwaai aika
aika aki
aki kainnanoaki
kainnanoaki..
kamat€a
2.
2.
Uringi trien
taian neko
nako buekr
buaka ngkena
ngkana ko riki
riki bwe
bwa em
am beoti
baoti bon
bon iroum: IGboaua
Kabotaua ma
ma
Uringl
nakoraoin ae
ae ngkana
ngkana bon
bon te
te tia
tia mwakuri ngke.
ngke. Tai kaaka
kaaka am mwakuri
mwakuri ni
ni karokoa
karokoa ae
ae
nakoraoin
koa tia
tia ni
ni karaoa
karaoa te
te kaboau
kabotau aio.
aio.
koa
3.
kabuanibwai engiia
angiia bitineti
bitineti eikr
aika ra urrereke
uarereke ibukin
ibukin te
te kengenge
kanganga nn te
A krburnibwri
manatimente. E
E kakawaki
kakawaki te
te kaaneiai
kataneiai nn te SYB
SYB Boki
Boki ibukin
ibukin totokoan
totokoan tc
te
menrtimente.
kabuanibwai nakon
nakon te bitineti.
kabuanibwai
4.
Boton rebekrun
rabakaun te
te tie
tia bitineti bon
bon iri
iai iburkone
ibuakona bweei
bwaai eikri:
aikai:
Boton
i)
D
ii)
ii)
iii)
iii)
iv)
iv)
v)
v)
5.
Kanarerekea em
am kroenikei
kaoanikai n totoko
totoko eikr
aika e
a riei.
riai.
Kruererrclrea
i)
D
ii)
ii)
iii)
iii)
6.
Kariaiakan te kaoanikai ae
ae e bon
bon riai;
Kariaial€n
Rabakau ni
ni mwakuri;
Rabakau
Kakinaan kanoan te waaki
waaki
Kakinaan
langoan rc
te katitamwa
katitamwa
Iangoan
Babairean te waaki
waaki
Babairean
Iango imwein
imwain keeken
kaakan em
am mwekuri.
mwakuri. Kabuta
Kabuta am bitineti iaan
iaan te kakatai nte
lengo
moan tai.
tai. lmwain
Imwain kaakan am mwakuri
mwakuri ao kakoauaa
kakoauaa bwa ena
ena maiu am
moan
bitineti ae e boou.
boou. E bon riai ae ena
ena iai tc
te inilom
inikam teuana ae e teimatoa
bitinai
rekena
ngkana
ko
katea
am
bitineti.
katea
rekena ngkana
Tai kerrwawetee
karawawataa em
am bitineti ni
ni krotite
kaotite eike
aika e
a rengin
rangin korekore.
korakora. Uringa
Tri
bitineti ni katamaroa!
katamaroa!
Sam ma kabuanibwain ana bitinai
Kakoauaa reoi
raoi bwe
bwa iei
iai te mwelrete
mwakete ibukin
ibukin em
am bitineti imwain karinan am
Kekoeuer
tatabwi nte bitineti. Nora
Nora SYB
SYB Boki
Boki 4 -- Katinean Te Mwakete
Mwakete ibukin
ibukin
tatabwi
buokam n te itera
itera aio.
Aomata eikr
aika e
a kone
kona ni kekinee
kakinaa te werki
waaki a kona
kona n noora
noora angan katamaroan
katamaroan riki
riki
Aomrte
maiuia ao ni karaoa te mwakuri
Uringa te
a€ ena riki ni bwai iai aia nooraba. Uringa
mwakuri ae
maiuia
kaokoro imarenan
kakinaa te waaki.
Ruitia ni kakinaa
kona Ruitia
kaweanan Tione n ana kona
imarcnan kaweanan
kaokoro
7.
bwaana
nakoam
iteran nako
Karaoi iteran
Uringa
ana KO AUA TE BUMARAENG.
BITMARAENG. Karaoi
am bitineti bwa
ana
UringerneKOAUATE
aika ana
ana okiokiriko.
karekea manga okiram
KatiAmwa aika
katitamwa irouia am katitamwa
okiram irouia
lcarekea
- Katitamwa
24
I
SYB
BOKI -- Ko Riai
Riri Ni Katea
Ketee Am Bitineti?
SYB BOKI1
8.
E aid
aki tan
tau ti te raoiroi
reoirci nakoia
nekoia katitamwa.
ketitemwa. Ngkana
Ngkana a buakaka am bwaaitia ke am
tieweti, ao ena aki tokanikai
tokanikai am bitineti ti man matangarem nakoia
nakoia am katitamwa.
katiamwa.
Ko riai n anga
te
tieweti
ae
moan
te
tamaroa
ni
katoa
tai.
Ibukin
karaoan
aei
anga
tieweti a.e
tai.
aci ao ko
riai ni karaoi am kawai aika
aika ana katoka
katoka kainnanoia
kainnanoia am katitamwa
katiamwa n te aro ae e
teimatoa.
teimatoa. Taaketena anganakia te tieweti
tieweti ae e.riaon ae a kantaningaia.
kananingaia.
9.
Iteran
Iteren te babaire
babeire raoi
reoi bon te iango
iengo ao
eo te kawai
krwei ae
ee e karinanaki
kerinanaki raoi.
Kabonganai nikiran
nikiran taian SYB Boki ibukin
ibukin buokam
buokam ni karikirakea
karikirakea am iango ni
bitineti ao katea
nakoraoina.
katea am Bitibirite Titate
Titate ni kataa
kataa nakoraoina.
KABWARABWARA
KABWARABWARA
1I
E teimatoa ana koaua te tia boreetina
boreetina te boki i Amerika
Amerika ae Dun & Bradstreet,
Bradstree! bwa te
Kabuanibwai
IGbuanibwai ae e reke nakoia
nakoia 90 te katebubua mai buakoia
buakoia bitineti e bon rekereke ma
Te aki atatai iaon te taneiai
taneiai n te manatimente
manatimente ao te kabwakaroro.
kabwakaroro.
Noora Wal Reynolds
Reynolds et al.
precticd guide
gridc to success,
al. 1989, Your
Your Business:
Busincas: a
e practical
lrccecs,
Melbourne:
Thomas Nelson Australia
Melbourne: Thomas
Australia (iteraniba 24).
2
E kangaraoaki
kangaraoaki kamwakuran
kamwakuran te iango aio man kanoan te
tc boki ae e kakaongora
kakaongora ae e aranaki
Bwa USE YOUR
YOIIR INITIATIVE:
INTIATTVE: ENTERPRISE
ENTERPRISE SKILLS FOR
I1OR THE
IEE FUTURE.
FIJTURE.
E boreetiaki te
rc boki aio iroun te Australian Government
Governmcnt Publishing
Publishing Service, Canberra
Canbcrra
(e aki bonginaki).
bonginaki).
3
Aran te tia bitineti bon Feargal Quinn,
a€ maon te tamraoa
tamraoa ao ni bebete
bebae
Quinn, ae ec korea te boki ae
warekana
warekana ni kaeti ma angan
angan kaokaia
kaokaia katitamwa
katiamwa nakon am bitineti.
bitinai. Nora CROWNING
CROWITING
THE
Tm CUSTOMER:
CUSTOMER: HOW TO BECOME
BECOME CUSTOMER-DRIVEN,
CUSTOMER-DRIVEN, ae e boreetiaki n te
1990 iroun The O’Brien
O'Brien Press, 20 Victoria Road, Rathgar, Dublin 6, Ireland.
4
E kangaraoaki
kangaraoaki kamwakuran te iango aio man ana boki Robert
Robert Brisco INTRODUCTION
TO MANAGEMENT
MANAGEMENT ae a boreetiaki iroun te University
Univenity Extension, Suva:
Suva: University
Universit5r of
The South Pacific 1993.
25
BETEBEKE SYB
BETEBEKE SYB
MOANA
MOAI{A AM
AI\d BITINETI
BITINETI
2. IANGO NI BITINETI AO ANGAN KTINEAKIA
2. LANGO NI BITINETI AO ANGAN KUNEAKIA
SYB BOKI2
BOKI2 Iengo Ni Bitineti
Bitineti
- lango
KANOANA
KAI\[OANA
I.
T.
2.
T.
ATAIA MAN
MAN TE BOKI
BOKI AIO
AIO
TERA AE KO NA ATAIA
BONGANAN AM
AM IAI\IGO
IANGO I\tI
NI BITII\IETI
BITINETI
BONGAI\IAN
T
2
T
Katootoo I1
Ana tabo n
n Teeri Maria
Maña
Katootoo
Ana
2 Ana
Ana tabo ni Kamwarake
Kamwarake Malakai
Malakai
Katootoo 2
3
Te aomata
aomata ae akea
akea ana iango
iango
Katootoo 3
Te
J.
ANGAN REKEN IANGO AUCA BOOU
T
Berinoan nanom
nanom -- bwaai
bwaai aika
aika aa kamwakura
kamwakura am
am iango
iango ao
ao rabwatam
rabwatam
Berinoan
Rabakaum
Rabakaum
Rekentai
Rekentai
7.
4.
BOTAKIA NI
NI KABAI\IE:
KABANE: RABAKAUM, BERINOAN NANOM,
BOTAKIA
REKENTAI
AO
IANGO NI
NI BITINETI
BITINETI
REKENTAI AO IANGO
14
5.
KATOOTOO TABEUA
KATOOTOOTABEUA
16
l6
J.
Te Bitineti
Bitineti man
man te
te Karaki
Karaki ni
ni Kawai
Kawai
Te
Kabentaan te
te Uma
Urna ni
ni Kuuka
Kuuka
Kabentaan
6.
~6.
KATAROKAN IANGO
LANGO TABEUA
TABEUA
KATAROKAN
19
19
Te Bitibwai
Bitibwai
Te
Bitineti ibukin
ibukin te
te Tieweti
Tieweti
Bitineti
Te Karaobwai
Karaobwai
Te
Te Keitaring
Keitaring
Te
Bitinetin
te Ununiki
Ununiki
Bitinetin te
7.
7.
BOTON IAIIIGO:
IANGO: AM
AM ANGA
ANGA NI
NI KARI
KARIKIRAKEA AM
BOTON
IANGO NI
NI BITII\IETI.
BITINETI.
IAI\IGO
24
SYB BOKI
BOKI2
lango Ni
Ni Bitineti
Bitíneti
2 -- Iango
SYB
TERA AE
AE KO
KO NA
NA ATAIA
ATAIA MAN
MAN TE
TE BOKI
BOKI AIO
AIO
TERA
l.1.
a•
aera bwa
bwa ee bongana
bongana rinanoan
rinanoan raoi
raoi am
am iango
iango ni
ni bitineti
bitíneti
EE aera
a•
Kamwakuran iango
iango ni
ni bitineti
bitineti aika
aika ana
ana katika
katika am
am iango
iango ao
ao ungan
ungan
Kamwakuran
nanom
nanom
a•
Karikan iango
iango ni
ni bitineti
bitineti man
man rebekeum'
rabakaum, am
am intureti
intureti ao
ao am
am weeriu
waenu
Karikan
o•
Karikan iango
iango ni
ni bitineti
bitineti man
man aia
aia kanganga
kanganga ao
ao kainnanoia
kainnanoia aomata.
aomata.
Karikan
2
SYB BOKI2
BOKI2 Iengo Ni Bitineti
- lango
2.
2.
BONGANAN
BONGANAN AM
AM IANGO
IAI\IGO NI BITINETI
BITINETI
E mataata raoi
reoi am tango
iango ibukin te aeka
aeka ni bitineti ae ko kan
ken kateia?
keteie?
Tao bon iai am iango ae e teretere raoi iroum ngkai ko ira te waaki
waaki ni kataneiai
aio.
iango ibukin
ibukin te aeka ni bitineti
bitineti ae ko kan
Ke tao e rangin mabubu am iengo
waakinna?
waakinna?
ao teo
tao bon ekea
akea am iango!
iango! Tao koa iangoa katean te bitineti
bitineti
E aki ngkoa eo
teuana bwa ai kabanean am iango ibukin karekean am beku ma ko aki ataia
bwa te aeka
aeka ni bitineti
bitineti ra ae e riai ibukim.
ibukim.
bwa
aoria bwa tao te karinan
karinan ni iango m
ra ee
ae ko mene
mena iai me
ma e kakeweki
kakawaki bwe
bwa ko
E aorie
kabanea tebeua
tabeua te tai ni kemwataue
kamwataua reoi
raoi am
am iengo
iango ni
ni bitineti.
bitineti. E ngee
ngae
na kebenea
tía ni bane nenom
nanom n te iango teuane
teuana - toki mor
moa eo
ao iengoi
iangoi eeke
aeka n
ngkana e a tie
riki tabeua
tabeua irerikin
irarikin ee
ae koa
koa tia n iangoia
iangoia imwein
imwain katiaan
katiaan em
am beire!
baire!
waaki riki
Nora te bwai ae e kona
kona n riki ngkana ko aki kamwataua
kamwataua raoi
raoi am iango
iango ni
Nora
bitineti.
Te Katootoo2.l
Katootoo 2.1
Te
Ana Tabo
Tabo n
n Teeri
Teeri Maria
Ana
Ea
a lraman
kaman iangoa
iangoa bainakin
bainakin te tabo
tabo n
n teeri Maria.
Maria. E
E nano
nam n
n te iango
iango ae
ae te
te
E
Baoti bon
bon irouna
irouna ma ni
ni marooroo
marooroo ma
ma aomata
aomata ailca
aika ana
ana roko
roko ni
ni lcabooi
kabooi bwaai.
bwaai.
Baoti
lai lraain
kaain rarikina
rarikina temanna
temanna ae e a
a tia
tia ni
ni kaulca
kauka ana
ana tabo
tabo n
n teeri
teeri man
man rekz
reke
Iai
kabwaiana ae tau
tau ma iai.
lcabwaiana
E aa motikia
motikia Maria
Maria bwa E
E na
na kataa
kataa ana
ana iango
iango n riki
bwa te baoti.
baoti. Iai
lai te
te ru
ru
E
riki bwa
teuana ae
ae e tau inanon
inanon ana
ana auti.
auti. E
E karaoi
karaoi run
run ana
ana tabo
tabo ni
ni bobwai
bobwai ma
ma te
te
teuana
kaunta teuare
teuare buuna, ao
ao Maria
Maria e tangoa
tangoa te mwane irouia
irouia ana
ana utu
utu ao
ao ni
ni
lcaunta
ikotia ma
ma ana
ana tatabwi
tatabwi ni
ni lcaboa
kaboa te titaoki
titaoki ibukin
ibukin ana
ana titoa.
titoa.
ikotia
Man te moan
moan tai
tai ao
ao ee relcc
reke nn te kanganga
kanganga te bitineti.
bitineti. Alcea
Akea ana
ana kona
kona Maria
Maria
Man
ni lrnrolaia
karokoia aekan
aekan mwaitia
mwaitia lcatitamwa
katitamwa ae
ae ee noria
noria nn te
te titoa
titoa are
are ii rarikina.
rarikina.
ni
E relre
reke naba
naba te
te rongorongo
rongorongo mai
mai irouia
irouia natin
natin Maria
Maria bwa
bwa ee tara
tara nn aki
aki nakoraoi
nakoraoi
E
naba ana bobwai
bobwai te
te titoa
titoa are
are ii rarikina.
rarikina.
naba.ana
KAMAKURAN TE
TE IANGO
IANGO
KAMAKURAN
Bukin tera
tera ngkai
ngkai ee reke
reke nn te
te kanganga
kanganga ana
ana bitineti
bitineti Maria? Iai
lai te
te bwai
bwai ae
ae kona
kona
Bukin
ni karaoaki
karaoaki ibukin
ibukin ana
ana bitineti?
bitineti?
ni
3
SYB BOKI
BOKI2
lango Ni
Ni Bitineti
Bitineti
2 -- Iengo
SYB
TE MAROOROO
MAROOROO
TE
N tabetai
tabelai ti
ti katotonga
katotonga naba
naba Maria
Maria ni
ni karekei
karekei ara
ara iango
iango man
man taratarakin
taratarakin bwaai
bwaai I rarikira
rarikira
N
ao
n
iangoia
bwa
aekan
bitineti
ra
aika
ana
nakoraoi
ibukira.
ao n iangoia bwa aekan bitineti ra aika ana nakoraoi ibukira.
Bon te
te mwakuri
mwakuri ae
ae e
e kakamaku
kakamaku katootoongan
katootoongan aekan
aekan waaki
waaki aika
aika a
a kaman
kaman karaoia
karaoia
Bon
aomata tabemarU
tabeman, riki
riki n Aonon Aban
Aban te
te Betebeke.
Betebeke. Ena
Ena kona
kona te
te mwaiti n aomata
aomata ae
ae ee
aomata
karako
ni
boutokai
bitineti
aika
a
karako
naba
mwaitia
aika
a
kabonakoi
bwaai
aika
aika
a
kabonakoi
bwaai
karako
naba
mwaitia
ao
aika
karako ni boutokai bitineti aika a
kaokoro aekaia.
aekaia. N
N te kaawa
kaawa ae e uarereke, e na kona
kona te titoa
titoa n teeri
teeri ae ti teuana
teuana ni
aa kaokoro
karekea
waakinna
ngkana
uoua
titoa
tao
te
aekan
titoa
aei
ao tao
ma
ngkana
uoua
maiun
te
tia
waakinna
ae
bon
tau
karekea
ena aki
aki tau
tau mwaitia
mwaitia katitamwa
katitamwa aika
aika ana
ana boutokaia.
boutokaia.
ena
aio ana
ana kanganga
kanganga Maria
Maria ngke
ngke e kauka ana
ana titoa.
titoa. E aki ti nakobuaka
nakobuaka ana bitineti
bitineti
Bon aio
ma e karika
karika naba
naba te kanganga
kanganga nakon
nakon te titoa are tueana.
tueana. Ngke iai ngkoa te teeri
teeri ae ee
ma
waaki raoi
raoi ai
ai uoua
uoua ngkai
ngkai nn te
te kawa
kawa aika
aika aa reke
reke nn te
te kanganga.
kanganga.
waaki
Ngaia are ngkana koa tia ni motika
motika nanom iaon am iango ni bitineti
bitineti ko riai ni koaua
koaua
Ngaia
bwa ko aki karaoa
karaoa te kairua
kairua are e karaoia
karaoia Maria.
Maria. Ko riai
riai ni bon
bon titirakiniko
titirakiniko aekan
aekan
roai bwa
titiraki
aika
a
oti
inano.
inano.
titiraki aika a
l.1.
Iraua mweitie
mwaitia eeken
aekan eu
au bitineti eike
aika Nna
Nna keiangetoe
kaiangatoa me
ma ngeie
ngaia' ’
Ireue
2.
2.
tau buburen
buburan te mwakete
mwakete ibukire
ibukira ni
ni kebene
kabane bwa
bwa ti
ti na
na karekei
karekei
E teu
tibangan maiura ee
ae teu
tau me
ma iei?
iai?
tibengen
3.
3.
Ngkana e eki
aki teu
tau ibukira
ibukira ni kabene
kabane e ne
na okoro ke ni butiraoi
butiraoi
Ngkena
riki
au
bitineti
ni
kona
ni
kaiangatoa
ma
ake
tabeua?
tabeue?
ni keiengetoe
riki eu bitineti ni
Ngkana "E
“E AKI”
Ar(r" am kaeka
kaeka nakon
nakon titiraki
titiraki 2 ao 3 ao ko
ko riai
riai ni manga
manga rinanoa
rinanoa am iango
iango
Nglona
bitineti imwain
imwain ae ko na
na kabongana riki te tai ke te mwane
mwane n am waaki.
ni bitineti
ena kaoti nakoim
nakoim am anga ni karekei iango aika a tau ibukin
ibukin kangaraoan
kangaraoan
Te Boki aio ena
am bitineti bwa e na maiu.
maiu. Nora naba te iunite iaon TE
TE I(ATINE
RATINE MVYAKETE
MWAKETE
(SYB Boki 4) ibtrkin
ibukin buokan am
am iango bwa e tau ke e aki te nenobwei
nanobwai ibukin te
(Slts
bwaitia
ketetieweti
kona
ae
ko
na
anga.
bweitie ke te ticweti
4
SYB BOKI2
SYB
BOKI2 Iango Ni
Ni Bitineti
Bitineti
- lango
TE KATOOTOO 2.2
Ana Tabo ni Kamwarake Malakai
Malakai bon
bon te aomata
aomata temanna
temanna ae mamaten nanona
nanona te
te mahtri
makuri ni
ni hiu
kuka ao
ao ee
Malalcai
kani
waakina
ana
tabo
ni
kamwarake
teuana.
E
kawaina
ana
iango
lcani waakina ata tabo ni lumwarale teuana. E kawaina ana iango
bwa ena
ena lamanena
kamanena rabakauna
rabakauna ni
ni karaoi
karaoi aekan
aekan amwaralcc
amwarake aika
aika boou.
boon.
bwa
Ngke ee a
a boo
boo taina
taina ao
aoe
a kauka
kauka ana
ana tabo
tabo nn amwarakc,
amwarake, frto
ma €e aa manga
manga htnea
kunea
Nglre
ea
bwa e riao
riao laralcaina
korakaina nn aekan
aekan maiuna
maiuna ae
ae boou.
boou. E
E taht
taku nn ana
ana iango
iango bwa
bwa eta
ena
bwa
reke ana
ana tai
tai ni
ni lcaraoi
karaoi amwaralcc
amwarake aika
aika aa lantara
kantara ma
ma ni
ni kangkang
kangkang ma
ma ee ataia
ataia
relce
ngkai bwa
bwa oin
oin tabena
tabena titi te
te ienilari
ienikuri ni
ni karaoi
karaoi amwarakc
amwarake aika
aika mwaiti
mwaiti ibuWa
ibukia
nglcai
aomata. Bon
Bon tiaki
tiaki aron
aron lcamaiuna
kamaiuna aio
aio nn aron
aron are
are ee lmntaningaia.
kantaningaia. II rarikin
rarikin
aomata.
aei ao
aoe
kimototo riki
ana tai
tai ni
ni hi@
kuka ibuhn
ibukin luetan
kaetan taekan
taekan taian
taian kanganga
kanganga
aei
e aa kimototo
riki ana
aika aa mwaiti,
mwaiti, nn aron
aron tararuan
tararuan aron
aron lcabonganan
kabonganan te
te mwane,
mwane, tararuakia
tararuakia
ailca
katitamwa irouia
irouia touati
touati bwa
bwa ee na
na takoraoi
nakoraoi bwa
bwa ee na
na aH
aki labanea
kabanea te
te ralu
raka
katitamwa
te
baaman
ni
moi
mangingia,
ao
ana
nakoraoi
taian
akaunti.
te baaman ni moi mangingia, ao aru nalaraoi taian alcaunti.
KAMAKURAN TE
TE IAI\IGO
IANGO
KAMAKURAN
Tera ae
ae ee riai
riai Malakai
Malakai nn iangoia
iangoia riki
riki ngke
ngke ee tabe
tabe ni
ni iangoa
iangoa ana
ana iango
iango ni
ni
Tera
bitineti?
bitineti?
TE MAROOROO
MAROOROO
TE
bon riai
riai Malakai
Malakai nn iangoa
iangoa riki
riki aekan
aekan berinoan
berinoan nanona
nanona ngke
ngke ee tabe
tabe nn rinea
rinea ana
ana iango
iango
EE bon
ni bitineti.
bitineti. E
E riai
riai moa
moa nn iangoia
iangoia bwa
bwa tera
tera aekan
aekan maiuna
maiuna nn te
te acka
aeka ni
ni bitineti
bitineti are
are ee
ni
iangoia
nakon
kakoroan
nanona
man
ana
iango
aika
a
mabubu
n
aekan
kanoa
ni
mii.
iangoia nakon kaicoroan nanona man ana iango aika a mabubu n aekan kanoa ni mii.
Ngke arona
arona bwa
bwa ee iangoa
iangoa riki
riki aio
aio ao
ao ee na
na reke
reke ana
ana iango
iango ni
ni katea
katea te
te tieweti
tieweti ibukin
ibukin
Ngke
amwarake aika
aikaaa kakaokoro
kakaokoro nn te
te aro
aro bwa
bwa ee na
na reke
reke ana
anatai
tai ni
ni maiuakina
mainakina aekan
aekan 64irrna
maiuna
amwarake
aeee nano
nano riki
riki iai
iai (n
(n ai
ai aron
aronte
te titoa
titoani
ni keeke
keeke ke
kete
te kamoi
kamoi nnrc
te ranibue
ranibue ike
ike aakaman
kamantia
tiani
ni
ae
kukanaki iai
iai amwarakeao
amwarakeao ni
ni kabtroaki
kaburoaki moi
moi imwain
imwain tain
kabonganakia). Ke
Ke tao
tao ee
kttkanaki
ain kabonganakia).
kona naba
naba nn reke
reke ana
ana iango
iango ni
ni waakina
waakina te
te tieweti
tieweti ae
ae te
te keitering
keitering (ike
(ike aa kaman
kaman
kona
kamwaki amwarake
amwarake man
man bebete
bebete riki
riki ataakin
ataakin mwaitin
mwaitin te
te amwarake
amwarake ae
ae tangiraki
tangi raki nn te
te
kamwaki
aro bwa
bwaeena
naaki
aki ienikuri
ienikuri ni
ni mwakuri).
mwakuri).
aro
Te reirei
reirei ee
ae kekewaki
kakawaki men
man rongorongon
rongorongon Metekei
Malakai bwe
bwa tití ne
na iengoe
iangoa te
te eekr
aeka ni
ni
Te
main
ae
tí
riai
ni
maiuakinna
ngkana
ti
kauka
ara
bitineti
ae
boou.
meiu ee ti riei ni meiuekinne ngkene ti krukr ere bitincti ee boou.
Aekan bitineti
bitineti nako
nako (riki
(riki ni
ni moan
moan karcaia)
kateaia) aa tangira
tangirá kabanean
kabanean te
te ai
tai ni
ni mwakuri
mwakuri ae
ae
Aekan
maan, te
te mwakuri
mwakuri iaan
iaan ibetutun
ibetutun te
te iango
iango ma
ma te
te korakai
korakai nn rabwata
rabwata ma
ma ni
ni karako
karako
maall,
kabonganan
te
tai
ibukin
te
kakibotu
ma
kaean
botaki
n
aron
ae
ti
taneiai
iai
taai
kabonganan te tai ibukin te kakibotu ma kaean botalci n anon ae ti taneiai ixi an taai
aikanako.
nako. Ti
Ti kaota
kaotate
te iangoraoi
iangoraoi ngkana
ngkanatiti karatra
karauann iangoa
iangoaaio
aio imwain
imwain ac
ae titi motika
motika
aika
taekan
ara
tatabwi
bwa
ena
kateaki
iai
te
bitineti.
taekan ara tatabwi bwa ena kateaki iai te bitineti.
5
SYB BOKI
BOKI2
lango Ni
Ni Bitineti
Bitineti
2 -- Iengo
SYB
ribuakon te
te kanganga
kanganga Maria
Maria ao
ao Malakai
Malakai ma
ma aia
aia iango.
iango. Ma
Ma tera
tera aroia
aroia aomata
aomata aika
aika
AA ribuakon
bon
akea
aia
iango
ae
e
oti
ibukin
te
aeka
ni
bitineti
ae
a
kona
ni
kaukia?
kaukia?
a
kona
ni
ni
bitineti
ae
ibukin
te
aeka
ae
e
oti
aia
iango
bon akea
TE KATOOTOO
KATOOTOO 2.3
2.3
TE
Te Aomata
Aomata ae
ae Akea
Akea ana
ana Iengo
lango
Te
kitana te
te reirei
reirei Joe
Joe uoua
mua te
te ririld
nako. II mwin
mwin irakin
irakin tutuo
tutuo ailca
aika aa
ririki nn nalco.
EE kitana
mwaiti ibukin
ibukin te
te mwahtri
mwakuri ao
ao ee tuai
tuai naba
naba nn relce
reke ana
ana mwakuri.
mwakuri. Ibukin
Ibukin aH
aM
mwaiti
raun
ana
iango
aoea
ira
te
kataneiai
ibukin
kakaean
te
anga
ae
ena
katea
ae
ena
lcatea
kalcaean
te
anga
ibukin
raun ana iango ao e a ira te kataneiai
ana bitineti
bitineti ae
ae uarereke
uarereke bwa
bwa ee aonga
aonga nn relce
reke ana
ana mwahtri.
mwakuri. E
E lcatautau
katautau
ana
ii nanona
nanona bwa
bwa ee na
na aki
aki bwai
bwai ana
ana kamanennanti.
kamanennanti. Akea
Akea ana
ana lcona
kona ni
ni iangoa
iangoa te
te
bwai ae
ae ena
ena lcona
kona ni
ni karaoia
karaoia ao
ao ee taht
taku nn aru
ana iango
iango bwa
bwa alcea
akea rabakauna
rabakauna
bwai
ae
e
na
kona
ni
kaboaki
iai
iroun
temanna.
iroun
temanna.
lcaboaki
iai
lrona
ni
e
na
ae
KAMAKURAN TE
TE IANGO
IANGO
KAMAKURAN
Tera am
am iango?
iango? E
E riai
riai Joe
Joe nn taona
taona tokan
tokan nanona
nanona ni
ni kan
kan waakina
waakina ana
ana
Tera
Bitineti?
Koroi
am
iango
iaon
aei
imwain
ae
ko
waakina
am
wareware.
wareware.
ko
waakina
am
Bitineti? Koroi am iango iaon aei imwain ae
TE MAROOROO
MAROOROO
TE
Ana bon
bon taekinna
taekinna aomata
aomata aika
aika aa bati
bâti bwa
bwa ee kabwaranano
kabwaranano ana
ana waaki
waaki Joe.
Joe. Tao e na
na bon
Ana
taekinaki ae e kangai:
kangai:
taekinaki
“Te aomata
aomata ae maon
maon te uarereke ana
ana iango
iango ibukin
ibukin te
te bitineti
bitineti ae ena
ena
"Te
waakinna
bon
te
aomata
akea
naba
irouna
mwamwakuri
mwamwakuri
ao
naba
irouna
te
ae
akea
waakinna bon aomata
onimakinana bon
bon irouna
irouna aika
aika aa tangiraki
tangiraki ibukin
ibukin te nakoraoi".
nakoraoi”.
onimakinana
arme ao a bon kona
kona naba
naba aomata aika aekan
aekan Joe n reireinaki
reireinaki aron kawaakan
kawaakan
E ngae n anne
aia bitineti.
bitineti. Ma
Ma ena kainnanoa
kainnanoa te reirei ibukin karikan
karikan iango
iango aika ana katabea karioan
karioan
aia
ana katautau
katautau ma ni karekea ungan nanona.
nanona. Ko na reiakinaki
reiakinaki aron
aron karikan
karikan iango
iango aikai
aikai
boki aio.
n te boki
6
SYB BOKI2
BOKI2 Iengo Ni Bitineti
- lango
3.
ANGAN
REKEN IANGO
LANGO I\tI
NI BITII\IETI
BITINETI AE E BOOU
AI\IGAI\I REKEN
lai teniue
teniua eeken
aekan bongenen
bonganan te iengo
iango ni bitineti
bitineti ee
ae e reoiroi:
raoiroi:
Iei
i)
i)
ii)
ii)
iii)
iii)
e kabongana rabakaum
ekebongenerebekeum
ko na
na kona
kona ni kereoi
karaoi bweei
bwaai eike
aika ko kukurei
kukurei ni kereoi
karaoi ao
ko
iaon ana
ana rekentei
rekentai te bitineti
bitineti te
ae mtiu.
main.
e kateitei iaon
Kamakuran te iango
iango inanon
inanon te boki
boki aio e na
na buokiko
buokiko ni karikkirakea
karikkirakea te aeka
aeka n
n iango
iango ni
ni
Kamaloran
bitineti ae raoiroi.
raoiroi.
bitineti
E ngae
ngae ngkana
ngkana e a tia
tia ni bwi
bwi te iango
iango teuana
teuana n
n am kantaninga
kantaninga e bongana
bongana naba
naba ngkana
ngkana
E
ko rinanon
rinanon kamaknran
kamakuran iango
iango aika
aika ana
ana oti
oti inano.
inano. Ana
Ana buokiko
buokiko ni katibanakoa
katibanakoa te
te kainra
kairua
ko
are e karaoia
karaoia Maria
Maria -- katean te
te kaobi-kaete
kaobi-kaete bitiruti.
bitineti. Ana
Ana buokiko
buokiko naba
naba ni
ni karikirakei
karikirakei
mwamwakurim ao ana kabongana
kabongana rabakaum.
rabakaum. Ana
Ana
iango ni bitineti aika ana karika mwamwakurim
buokiko naba
naba ni
ni karikirakeate
karikirakea te iango
iango ae
ae ee na
na ananga
ananga nn nakoraoi
nakoraoi kabonganana.
kabonganana.
buokiko
Te anga
anga ac
ae e kabonganaki ni
ni kamakuran
kamakuran iango
iango aikai
aikai aa kona
kona ni
ni kabotoaki
kabotoaki iangoakia
iangoakia nn
Te
te banna
banna ac
ae ee oti inano.
inano.
te
MRONRON AII(A
AIKA TENIUA
TENIUA
MRONRON
RABAKAI.'M
Mronron aika
aika teniua
teniua aika
aika aa itaotao
itaotao aa bon
bon kaota
kaota bannam
bannam NGKOE!
NGKOE! lGnoan
Kanoan te
te mronron
mronron
,-*on
teuana bon
bon rabakaum.
rabakaum. Kanoan
Kanoan are
are teuana
teuana bon
bon bwaai
bwaai aika
aika ko
ko kukurei
kukurei ni
ni karaoi.
karaoi. Te
Te
teuana
kateniua ni
ni mronron
mronron bon
bon am
am noraba
noraba nn nori
non taian
taian rekentai
rekentai aika
aika iai
iai n
n am
am tabo
tabo are
are ko
ko
kateniua
mena iai.
iai. Te
Te bwai
bwai ae
ae ee teeketenaki
taaketenaki ni
ni kamakuran
kamakuran te
te iango
iango aikai
aikai bon
bon karekean
karekean te
te
mena
iango ni
ni bitineti
bitineti ae
ae ee na
na botau
botau ma
ma mwanangin
mwanangin itaotaon
itaotaon maaken
maaken taian
taian mronron
mronron ae
ae ee
iango
kanikinaeaki. Iango
lango aika
aika aa mena
mena iai
iai aa bon
bon kateitei
kateitei iaon
iaon te
te rckentei
rekentai ao
ao aa kabotaua
kabotaua
kanikinaeaki.
rabakaum ma
ma bwaai
bwaai aika
aika ko
ko kukurei
kukurei ni
ni karaoi
karaoi ke
ke bcrinon
berinon nanom.
nanom.
rebekeum
7
SYB BOKI2
BOKI2 Iengo Ni Bitínetí
Bitineti
- lango
RI KA TE MWAMWAKURI
BERINON NANOM
NAI\OM BWAAI AIKA A KA
I(ARIKA
MWAMWAKURI
- BWAAIAIKA
IROUM
IROT,IM
BWAAI AIKA
BWAAI
AIKA KO KUKUREI NI KARAOI
KARAOI
E na
um man
E
na aki
aki kakukurei
kakukurei karekean
karekean mai
maium
man karaoan
karaoan bwaai
bwaai ae
ae ee kukurei
kukurei nanom
nanom ni
karaoi? Bon
karaoi?
Bon ti tabeman
tabeman mai ibuakora
ibuakora ae e reke irouia
irouia aio inanon
inanon maiuia,
maiui4 ma tao e riki
kioina bwa
tabeman ma ibuakora
ibuakora aika
aika a keiakina
itera aio.
aio kioina
bwa ti tabeman
keiakina te itera
KAMAKURAN TE IANGO 2.1
Karekea am
am tai ngkai ni koroi
koroi rinanin
rinanin bwaai
bwaai aika
aika ko kukurei
kukurei ni karaoi.
karaoi.
Karekea
rinanin taian
taian kaaki botu"
botu, ekitibite
akitibite ma kamangang aika
aika ko rinei
Koroi rinanin
bwa ko kan karaoi
karaoi n te mwakuri
mwakuri ke te wareware
wareware inanon
inanon mwawan am tai.
bwa
BWAAI AIKA
AIKA A fuTATOA
MATO A AM
AM UNGO
IANGO AOU
IA OIA
BWAAI
lai nanom ae e matoa ibukin
ibukin angan kabutan
kabutan te bitineti?
bitineti? E tabeaianga nanom n aron
aron
Iai
mwakuri, te enwaeromenta, katitamwa ma te baronga
baronga n aomata ae ee
tabeakinaia taan mwakuri,
kabutaki te bitineti
bitineti ibuakoia?
ibuakoia? Iai
lai nanom
nanom ae matoa ibukin aekan
aekan bwaaitia
bwaaitia aika e riai
riai ke
kabutaki
bitineti ni kabonakoi?
kabonakoi?
e aki riai te bitineti
namakinan te aonaba
aonaba ae a otabwaniniaki
otabwaniniaki iai ao a
A mwaiti taan bitineti aika a matoa namakinan
iango ni waakina aia bitineti
bitineti ma iai.
iai. Te katootoo teuana,
teuana, a kakoaua
kakoaua bwa
kateitei iaon iango
karaoan taian babaire
babaire
a riai n tararuaki raoi taan mwakuri, bwa a riai n rin ibuakon karaoan
bitineti. Tao iai naba nanomatoaia n
n anga
anga
man reke kaniwangaia man ana raka te bitineti.
bwaaitia ma taian tieweti aika a rangin tamaroa, ni kabanei
kabanei korakoraia
korakoraia ni kakukureia
kakukureia
bwaaitia
katitamwa, ni
ni karaoi
karaoi waaki
waaki aika ana
ana aki
aki urua te
te enwaeromenta ke
ke ni kariki
aia katitamwa,
kanganga nakon
nakon te baronga
baronga n
n aomata.
aomata.
kanganga
KAMAKURAN TE
TE IAI\IGO
IANGO 2.2
KAMAKTJRAN
na bon
bon waaki raoi riki
riki am bitineti
bitineti ngkana
ngkana e botau
botau raoi
raoi waakinana
waakinana ma
ma am koaua
koaua ao
E na
am
waeriu.
Koa
riai
ngkai
ni
koroi
rinanin
bwaai
aika
e
matoa
nanom
iaoia.
am waeriu. Koa riai nglcai ni laroi rinanin bwaai ailca matoa nanom iaoia
8
SYB BOKI2
SYB
BOKI2 Iengo Ni
Ni Bitineti
Bitincti
- lango
RABAKAUM
RABAKAUM
BWAAIAIKA
KO RABAKAU
RABAKAU M
NI KARAOI
KARAOI
BWAAI
AIKA KO
A
A
mwaiti aomata
aomata aika
aika aa bua
bua aia
aia iango
iango ngkana
ngkana aa butiaki
butiaki bwa
bwa ana
ana karinani
karinani rabakauia.
mwaiti
rabakauia.
Kanga
a
kamangori
aron
bwaai
aika
a
bon
rabakau
ni
karaoi
ke
ni
kaman
iangoia bwa
Kanga a kamangori aron bwaai aika a bon rabakau ni karaoi ke ni kaman iangoia
bwa
bon kona
kona naba
naba aomata
aomata ni
ni karaoi.
karaoi. Tai
Tai kabwara
kabwara nanom
nanom ni
ni iangoan
iangoan taian
taian kan am akin
aa bon
kairamakin
aikai.
aikai.
KAMAKURAN TE IANGO 2.3
Koroi rinanin
rinanin rabakaum
rabakaum -- bwaai
bwaai aika
aikako
ko rangi
rangi ni
ni mwatai
mwatai ni
ni karaoi.
karaoi. Kabonganai
Koroi
Kabonganai
Taiantitiraki
titiraki aika
aikaaaoti
oti inano
inano ni
ni kabatiai
kabatiai am
am karinan
karinannn rabakau.
rabakau.
Taian
*
*
*
*
Teraae
ae ko
kokaraoia
karaoiaraoi
raoi nnam
amtai
tainnreirei?
reirei?
Tera
Aekanrabakau
rabakaura
raaika
aikaaareke
rekeiroum
iroumman
manam
amutu?
utu?
Aekan
lai
aomata
aika
a
butiko
buokaia;
ngkana
iai
ao
terate
tebuoka
buoka ae a butiko?
Iai aomata aika a butiko buokaia; ngkana iai ao tera
ae a butiko?
Teraam
amatatai
atatainntetemwakuri?
mwakuri? Aekan
Aekanrabakau
rabakaura
raaika
aikako
kokabonganai
kabonganai ni
Tera
ni
katiaanam
ammwakuri?
mwakuri?
katiaan
Botakiraraae
aekoa
koatia
tianinikaainna?
kaainna? Koa
Koatia
tiannrineaki
rineakinakon
nakon taian nakoa ni
Botaki
taian nakoa ni
mwioko? Tera
Teraaekakin
aekakinrabakau
rabakauaika
aikako
kokamanenai?
kamanenai?
mwioko?
langoiaekan
aekanrabakaum
rabakaumaika
aikako
kokabonganai
kabonganaininikawaaka
kawaaka mwengam ke
Iangoi
mwengam ke
maiumma
mamwakurim
mwakurimma
maaomata.
aomata.
maium
BWAAIAIKA
AIKAKO
KOKAN
KANRABAKAU
RABAKAUNI
NIKARAOI
KARAOI
BWAAI
Angiiaara
arakoraki
korakiaarangi
rangininikaatuua
kaatuuateteiango
iangoibukin
ibukinkarikirakean
karikirakean te rabakau ae e onoti
Angiia
te rabakau ae e onoti
aekanama
maniniboou.
boou. Namakinan
Namakinankan
kankarikirakean
karikirakeanrabakau
rabakau aikai bon kaotan te kawai
aekana
aikai bon kaotan te kawai
ibukinteteaeka
aekaninibitineti
bitinetiae
aeko
kokan
kankaukia.
kaukia.
ibukin
KAMAKURANTE
TEIANGO
IANGO2.4
2.4
KAMAKURAN
langoiangkai
ngkaibwa
bwaangkoa
angkoako
koanganaki
anganakitetemwane
mwanenini buoka bwa ko na
Iangoia
buoka bwa ko na
kataneiakin naekan
aekanrabakau
rabakaunako
nakoirouia
irouiataan
taanreirei
reireiaika
aika booto iaon te
kataneiaki
booto iaon te
aonaba. Rabakau
Rabakauraraaeaekokonanarinei
rineibwa
bwako
konanakarikirakea
karikirakea rabakaum iai?
aonaba.
rabakaum iai?
Konanakamanena
kamanenatetemwane
mwaneninibuoka
buokaanne
annen ntetearo
arora?
ra? Koroi rinanin rabakau
Ko
Koroi rinanin rabakau
aikakokokan
kanreiakiniko
reiakinikoiaiiaikekeninikanakoraoi
kanakoraoiriki.
riki.
aika
TOOKIMOAÜ!
TOOKI
MOA!!!
Kakoauaaraoi
raoibwa
bwakoa
koatia
tianinikoroi
koroirinanin
rinaninrabakau
rabakauimwain
imwaineeae ko eweka ae
Kakoauaa
ko eneke ae
imwina.
imwina.
99
SYBBOKI2
BOKI2--Iango
langoNi
NiBitincti
Bitineti
SYB
teitera ni
ni kanoa
kanoa ae
ae mwina
mwina titi na
na katuruturua
katuruturua iangoaia
iangoaia aomata
aomata ake
ake tabeman
tabeman nn aron
aron
NN teitera
kainnanoia ma
ma aia
aia kanganga.
kanganga. Aia
Aia kanganga
kanganga aomata
aomata bon
bon kiingin
kiingin ana
ana rekentai
rekentai te
te
kainnanoia
bitineti
bitineti
TE REKENTN
REKENTAI
TE
teimatoa maiuia
maiuia bitineti
bitineti man
man anganakia
anganakia aomata
aomata taian
tai an tieweti
tieweti aika
aika ana
ana buokiia
buokiia ni
ni
EE teimatoa
katoka
kainnanoia
ma
aia
kanganga
iai.
Te
anga
teuana
ae
e
bongana
iai
iangoan
katoka kainnanoia ma aia kanganga iai. Te anga teuana ae e bongana iai iangoan
bitineti aika
aika aa boou
boon bon
bon iangoan
iangoan aia
aia kanganga
kanganga aomata
aomata aika
aika aa rinanoi
rinanoi ngkana
ngkana aa kataia
kataia
bitineti
ni
katoki
kainnanoia
ke
n
taobarai
aia
kanganga.
E
na
reke
am
anga
ni
kamwataua
aio
ni katoki kainnanoia ke n taobarai aia kanganga. E na reke am anga ni kamwataua aio
ni kamakuran
kamakuran iango
iango aika
aikaaaoti
oti inano.
inano.
ni
KANGANGA AIKA
AIKA KOA
KOA TIA
TIA NI
NI I(AITARA
KAITARA MA
MA NGAAI
NGAAI
KAT\IGAT{GA
langoi mor
moa lm
am kengenge
kanganga eike
aika koe
koa tie
tía ni
ni kaitara
kaitara me
ma ngeei
ngaai nn em
am tai
tai ni
ni kekeei
kakaei
Iengoi
bwaaitia
ma
tieweti
n
am
tabo.
bweeitie me ticweti n tm tebo.
KAMAKURAN TE
TE IANGO
IANGO 2.5
2.5
KAMAKURAN
Koroi aran
aran rinanin
rinanin bwaaitia
bwaaitia ke
ke taian
taian tieweti
tieweti aika
aika akea
akea ke
ke aika
aika aa kanganga
kanganga
Koroi
Rekeia nn am
am tabo.
tabo.
Rekeia
Aikai katootoo
katootoo tabeua
tabeua ibukin
ibukin buokam
buokam -- ngkana
ngkana aki
aki kaineti
kaineti nakoim
nakoim bon
bon
Aikai
Koroi om
am rinanin
rinanin ara.
ara.
Koroi
-
kona ni
ni karelei
karekei kau
kau aika
aika aa maraurau
maraurau nn aekan
aekan rinanin
rinanin buburaia
buburaia
I/ aki
aki koru
Ibukin au
au ataei.
ataei.
Ibukin
-
Aki mwaiti
mwaiti aekan
aekan bwaai
bwaai nn talcalcaro
takakaro nn titoan
titoan ara
ara tabo.
tabo.
AH
-
Akea te
te tabo
tabo ni
ni moi
moi koobe
koobe II tinaniht
tinaniku ilcc
ike II lcona
kona ni
ni kaitibo
kaitibo iai
iai ma
ma
Akea
Raraou.
Roaou.
-
Akea te
te anga
anga ae
ae e tawe
tawe ma
ma ni
ni lana
kona nn oninakinaki
onimakinaki raoi
raoi ibukin
Akea
Karokoan bwaai
bwaai iroun
iroun au
au koraki
koraki ae
ae e maelca
maeka nn te
te laawa.
kaawa.
Kookoan
-
Ea
a birirakc
birirake boon
boon te
te taororo
taororo n
n taai
taai aikai
aikai n
n te
te aro
aro ae
aee
ea
a rangin
rangin
E
mwina.
Bobuaka
ao
Iriai
ni
kaboa
te
bwai
riki
teuana
ae
ornan
ae
orrean
riki teuana
Bobukn ao I riai ni kaboa
Koroi ngkanne
ngkanne aika
aika bon
bon am
am karinan
karman ni kanganga
kanganga
Koroi
Imwin tirnr
tiana iengoi
iangoi teei
taai aike
aika koe
koa tie
tia ni butimeei
butimaei tieweti
tieweti eike
aika eki
aki rareoi
raraoi me
ma irouie
irouia
Inwin
bitineti
riki
tabeua.
bitincti dki tebeue.
10
l0
SYB BOKI2
BOKI2 Iango Ni Bitineti
Bitineti
- lango
KAMWAKURAN
AKURA TE lANGO 2.6
Koroi rinanin eeken
aekan tieweti
tieweti aike
aika aki
aid rereoi
raraoi ni
ni kebatiai.
kabatíai.
Koroi
Ibukin buokam
buokam aikai
aikai katootoo
katootoo tabeua
tabeua aika
aika aa mwaneweaki
mwaneweaki irouia
irouia aomata:
aomata:
Ibukin
-
Taan beenia
beenia te auti
auti nn ara
ara tabo
tabo aio
aio aki
aki lcaitialca
kaitiaka aon
aon te
te tabo
tabo ae
ae ana
ana
Taan
beenia ma
ma aa beeni
beeni naba
naba bwaai
bwaai nala
nako nn ikotaki
ikotaki ma
ma te
te bameka
baareka ao
ao te
te
beenia
manibinou.
manibinou.
-
Ngkana la
ko lcabobwai
kabobwai nn te
te titoa
titoa ilui
ikai ko
ko bae
bae nn tataninga
tataninga te
te tieweti
tieweti
Nglrana
ao lcaain
kaain te
te titoa
titoa aa tabe
tabe nn warelca
wareka aia
aia mwane
mwane ke
ke ni
ni barongai
barongai aia
aia titaoki.
titaoki.
ao
'
N titoan
titoan te
te lcariki
kariki arei
arei ko
ko aki
aki lcona
kona nn ataia
ataia bwa
bwa ee meno
mena ia
ia moan
moan te
te
N
rain ao
ao ee lcanganga
kanganga relcen
reken te
te lcabobwai
kabobwai iai.
iai.
rain
koroi ngkanne
ngkanne aika
aika bon
bon oin
oin am
am karinan
karinan nn tieweti
tieweti
koroi
KANGANGA NAM
NAM TABO
TABONI
NIMWAKARI
MWAKURI
KANGANGA
N am
am tei
tai ni
ni mwakuri
mwakuri ibukin
ibukin te
te botaki
botaki teuana,
teuana, tao
tao ko
ko norii
norii kangenga
kanganga ibukin
ibukin
N
katiaan am
am mwakuri
mwakuri bwa
bwa aa buakaka
buakaka taian
taian tieweti
tieweti ke
ke materio
materio
katiaen
KAMAKURAN TE
TE IANGO
IANGO 2.7
2.7
KAMAKURAN
Koroi rinanin
rinanintaian
taiankanganga
kangangaae
ae ko
ko kaitibo
kaitibo ma
mangaai
ngaai nnam
amtabo
tabo ni
ni mwakuri.
mwakuri.
Koroi
Aikai katootoo
katootoo tabeua
tabeua ibukin
ibukin buokam.
buokam.
Aikai
'
taainala
nakoeelanganga
kangangakawaekoan
kawaekoan te
tetieweti
tiewetiibukin
ibukintaian
taianekuimente
ekuimente
NNtaai
-
Bonalcea
akeate
telcaentiin
kaentiinkc
kete
tetitoa
titoani
nikamoi
kamoiirarikin
irarikinte
teaobiti
aobitiao
aoee
Bon
kangangareken
rekente
temangla
mangkonniiiiae
aekabuebue
kabuebuenglcana
ngkanala
kolcainnanoia.
kainnanoia.
lcanganga
-
Bonakea
akeatetetabo
taboae
aeeekaan
kaanike
iketitilana
konani
nilmbooi
kabooibeebwa
beebwama
maiai.
iai.
Bon
Aongkanne
ngkannebon
bonkoroi
koroikarinanin
karinaninarn
amkanganga
kanganga
Ao
AIAKANGANGA
KANGANGAAOIWATA
AOMATARIKI
RIKITABEMAN
AA
TABEMAN
Kokone
konani
nikaotako
kaotakoraoi
raoinnaia
aiakeinnano
kainnanoma
maaie.kangenga
aia kangangaeomate
aomatannongorem
ongoramnn
Ko
aekanaki
aki raun
raunnanoia.
nanoia.
aekan
ll11
SYB BOKI2
BOKI2 Iengo Ni
Ni Bitineti
Bitineti
- lango
KAMAKURAN TE
TE IAI\IGO
IANGO 2.8
2.8
I(AMAKI]RAN
Karinani aki
aki raun
raun nanoia
nanoia aomata
aomata ibukin
ibükin bwaai
bwaai ke
ke tieweti
tieweti nako
nako aika
aika iai
iai n
n
Karinani
am baronga.
Norii katootoo aika inano
inano ibukin buokam
buokam
Norii
-
E aki
aki raoiroi
raoiroi te tieweti
tieweti nn te bwati
bwati ao
ao alcca
akea riki
riki te
te bao
bao ae
ae ee boobete
boobete
E
ibukin
te
roko
n
te
taaun.
ibukin roko
taaun.
-
la hn
hua n
n tei
tei n
n te rain nn ana
ana Atueea
Atueea Joe, ao bon
bon akca
akea temanna
temanna ae
ae kona
kona
Ia
ni kaekai
kaekai titiraW
titiraki ibukin
ibukin lcabonganan
kabonganan bwaai
bwaai ni
ni mwahri.
mwakuri.
ni
-
rangin nano
nano ni
ni bwereru
bwerena nn tiaohtreti
tiaokureti m
m II ti
ti kona
kona ni
ni kabooa
kabooa ikai.
ikai.
II rangin
Ngkanne koroi
koroi rinenin
rinanin eki
aki reun
raun nanoie
nanoia imee
iruaa ee
ae ko
ko bon
bon ateie.
ataia.
Ngkenne
KAMAKURAN TE
TE IANGO
IANGO 2.9
2.9
I(AMAKT'RAN
Koroi rinrnin
rinanin bweei
bwaai eike
aika eki
aki reu
rau iei
iai nanoie
nanoia imre.
iruaa.
Koroi
Aikai katootoo
katootoo tabeua
tabeua
Aikai
-
rangin ni
ni kan
kan kitata
kitana te
te tabo
tabo ni
ni kaneweaba
kaneweaba aio
aio man
man nora
nora raoi
raoi aekan
aekan
I/rangin
maiuia aomata
aomata nn te
te aba
aba aio.
aio.
maiuia
-
kanganga rektn
reken taian
taian boutikaati
boutikaati, korobanna
korobanna ma
ma karenta
karenta ailca
aika aa
EE kanganga
kaotatamnein
te
tabo.
kaotatamruin te tabo.
bubura ao
ao aa tinebu
tinebu bwaai
bwaai aika
aika aa karaoaki
karaoaki irouia
irouia kaain
kaain te
te aba
aba ibukin
ibukin
AA bubura
karinaia ibukon
ibuakon ara
ara bwai
bwai ni
ni mwamwarunga
mwamwananga
koiruia
makoro iaon
iaon bwaai
bwaai ni
ni kanuring
kanuring aika
aika aa uuereke
uarereke ikai
ikai
EEmahoro
ae
kangai
E
KARAOAKI
ITAIUAAN.
Ti
tangiría
ni uoti
uoti bwaai
bwaai
ae kangai E KARAOAKI I TAIUAAN. Ti tangiria ni
aika aa bon
bon karaoaki
karaoaki ikai
ikai rukoia
nakoia raoraora.
raoraora.
aika
Ngkanne koroi
koroi rinanin
rinanin aki
aki raun
raun nanoia
nanoia iruaa
iruaa ae
ae ko
ko bon
bon ataia.
ataia.
Ngkanne
12
SYB BOKI2
SYB
BOKI2 Iengo Ni
Ni Bitíneti
Bitineti
- lango
KAKAEA BWA
BWA TERA
TERA AE
AE AKEA
AKEA N
N AM
AM TAAfIN
TAAUN
KAKAEA
Te kawai
kawai teuana ni kaotarai taian
taian kanganga
kanganga ma
ma aki
aki katokan
katokan kairuranoia
kainnanoia aomata
aomata n
n am
Te
am
baronga bon
bon kakaean
kakaean taian
taian tieweti
tieweti aika
aika akea
akea iai.
iai. Angan
Angan karaoana
karaoana ae
ae moan
moan te
te nakoraoi
nakoraoi
baronga
bon te
te mwananga
mwananga nakon
nakon te
te baronga
baronga teuana
teuana (e
(e raoiroi
raoiroi riki
riki ngkana
ngkana nn te
te aba
aba teuana)
teuana) ma
ma
bon
ni kabotaua
kabotaua aekan
aekan taiain
taiain tieweti
tieweti nako
nako nn te
te baronga
baronga anne
arme maaika
ma aika ko
ko anganaki
angan aki ii abam.
abam.
ni
Ao tai
tai raraoma
raraoma bwa
bwa ngkana
ngkana akea
akea kantokam
kantokam nako
nako tinaniku
tinaniku ao
ao kakaea
kakaea te
te Uoti
boki nn tarebon
tarebon
Ao
ke booki
booki ni
ni bitineti
bitineti ma
ma ii tinaniku
tinaniku aika
aika a
a BABOBOO
BABOBOO ITERANIBAIA
ITERANIBAIA ao
ao kakaei
kakaei aeka
aeka
ke
n
tieweti
aika
iai
n
aba
i
tinaniku.
n tieweti aika iai n aba i tinaniku.
KAMAKURAN TE
TE IANGO
LANGO 2.TO
2.10
Koroi karinanin
karinanin bwaaiti4
bwaaitia, ma
mataian
taiantieweti
tieweti aika
aikaiai
iai nntabo
tabo tabeua
tabeuama
ma
Koroi
akea n am
am baronga.
baronga.
akean
TOOKIMOA!!!
MOA!!!
T(X)KI
Koriai
liaini
nikakoauaa
kakoauaaraoi
raoibwa
bwakoa
koatia
tiani
nikoroi
koroirinanin
rinanintaian
taiantiewai
tiewetima
mabwaaitia
bwaaitiaimwain
imwain
Ko
aeko
koeweka
ewekaae
aeimwina.
imwina.
ae
t313
SYB BOKI2
BOKI2 -- Iengo
lango Ni
Ni Bitineti
Bitíneti
SYB
4.
4.
BOTAKIA NI
NI KABANE:
RABANE:
BOTAKIA
RABAKAUM,
BERINOM, REKENTAI
RERENTAI AO
AO IANGO
IANGO NI
NI
RABAKAUM, BERINOM,
BITINETI.
BITINETI.
Ngkai, titi na
na botii
botii bwaai
bwaai aikai
aikai ni
ni kabane.
kabane. Tia
Tia tia
tia nn tarai
tarai berinon
berinon nanom
nanom ma
ma rabakaum
rabakaum
Ngkai,
ao kanganga
kanganga aika
aika aa kaitara
kaitara ma
ma ngaai
ngaai kaain
kaain am
am baronga.
baronga.
ao
Ena buokiko
buokiko atakin
atakin oin
oin rebakeum.
rabakaum. rinorinon
rinorinon nanom
nanom me
ma em
am waeriu
waeriu
Ena
ni
baireia
bwa
taian
akitibite
ni
bitineti
ra
aika
ko
kona
rekereke
ma
ma
ko
kona
n
rekereke
ni
ra
aika
akitibite
bitineti
bwe
taian
ni baireia
ngaai.
nseai.
Kanga aekan
aekan bitineti
bitineti ra
ra aika
aika aa kaotaki
kaotaki nakoim
nakoim man
man aekan
aekan am
am
Kanga
kaaki botu,
botu, rabakaum,
rabakaum, rinorinon
rinorinon nanom
nanom ma
ma am
am waeriu?
waeriu?
kaaki
Tai waekoa
waekoa ni
ni katiaa
katiaa I nanom
nanom bwa
bwa am
am kaaki botu
botu ae ko nano
nano
Tai
iai
e
aki
kona
n
riki
bwa
te
bitineti.
lai
temanna
te
tia
kitana
te
tia
kitana
Iai
temanna
iai aki kona n riki bwa te bitineti.
te reirei
reirei ao
ao akea
akea ana
ana mwakuri
mwakuri ae e kaaka
kaaka botuna
botuna ni
ni kaikawai
kaikawai
te
ao ni
ni kakibai
kakibai mannikiba
mannikiba aika
aika aa kakioi
kakioi man
man rawei
rawei mannikiba
mannikiba
ao
riki tabeua
tabeua (te"falconryl'
(te “falconry” arana
Imatang). E
aranann te taetae ni Imatang).
riki
katea ana
ana bitineti
bitineti ae e materaoi
materaoi man karaoan
karaoan kabaebae,
kabaebae, otanga
otanga
katea
tabeua riki.
ao tabeua
RAMARURAN TE
TE IANGO
IANGO 2.II
2.11
KAMAKURAN
Kabongana am karinan
karinan taeka
taeka ni Kamakuran
Kamakuran te Iango
lango 2.1 nakon
nakon 2.4 ao koroi
koroi
Kabongana
rinanin iango
iango ni bitineti
bitineti aika
aika a reke I nanom
nanom man rinorinon
rinorinon nanom
nanom ao
ao
rinanin
rabakaum.
A kaotaki anangin teien
taian rekentai
rekentai ibukin bitineti aika a boou man
man
A
ala kangansa
kanganga aomata.
aomata. ma aki ketoken
katokan kainnenoia.
kainnanoia.
aia
norii aia
aia rekentai
rekentai man aia
aia kanganga
kanganga aomata
aomata tabeman.
tabeman.
Taan bitineti a norii
-
Ngkana akea bwaaitia ma tieweti
tieweti aika
aika a kainnanoaki,
kainnanoaki, ao e
Ngkana
mataata
ngkanne
bwa
rekentai
teuana
ibukin te bitineti teuene
iai
te
rekentai
bwa
bon
mataatangkanne
ni bono tabo.
Ngkana aki raoiroi
raoiroi aia
aia tieweti
tieweti bitineti aika
aika a waaki ao e reke naba
Ngkana
rekentai te bitineti ae boou n angt
anga taian
taian tieweti
tieweti aika
aika e
a reoiroi
raoiroi
ana rekentai
bitineti ake tabeua.
karake ana anga ni kaiangatoa ma bitineti
riki ni karaka
Ngkana ea rangin
irouia aomata
bwaai ao e kanganga irouia
rangin birirake
birirake boon bwaai
Ngkana
rekentei ni
ni
kainnanoia, ngkanne iai te rekentai
bwaitia ae oin kainnanoia,
karekean te bwaitia
kakaean te tiaburae
riki teuana
teuana ae
bobete, te bwaitia riki
riki teuana ae bobete,
tiaburae riki
kekaean
riki man nakoraoi.
nakoreoi.
tibwatibwa ae bobete riki
kawain te tibwatibwa
bobete, ke kawain
14
t4
SYB
SYB BOKI2
BOKI 2 Iengo Ni Bitíneti
Bitineti
- lango
KAMAKURAN TE IAI\GO
LANGO 2.T2
2.12
KAMAKURAN
Te Iango
lango 2.5
2.5
Man kabonganakin rinanin taeka ake ko karaoi n Kamakuran Te
nakon 2.10 ao koroi aekan inago ni bitineti
bitineti aika a reke
reke inanom
inanom man
man aki
aki katokan
katokan aia
aia
nakon
kanganga ma
ma kainnanoia
kainnanoia aomata.
aomata.
kanganga
Kabotaua rebakaum
rabakaum ao rinorinon nanom me
ma te
te oi
oi ni
ni kensansa
kanganga teuene
teuana ee
ae e
e tuei
tuai
Keboteua
katokaki eo
ao ko na uekeen
uakaan me
ma keotaraoen
kaotaraoan te rekentei
rekentai ni
ni bitineti
bitineti ae
ae e
e na
na reoiroi
raoiroi
ketokeki
ibukim.
ibukim.
KAMAKURAN TE
TE IANGO
LANGO 2.13
2.13
KATVIAKT'RAN
i
a
Kabongana rinanin
rinanin taeka
taeka man
man Kamakuran
Kamakuran Te
Te lango
lango 2.ll
2.11 ao
ao 2.12
2.12 nt
ni kaotarai
kaotarai
Kabongana
iango ni
ni bitineti
bitineti aika
aika TEMUA
TENIUA ke
ke ee raka
raka riki
riki aika
aika aa kateitei
kateitei iaon
iaon rinorinon
rinorinon
iango
Nanom ma
ma rabakaum
rabakaum ao
ao a kaekai
kaekai aron
aron katokan
katokan aia
aia kangangama
kanganga ma kai
kainnanoia
Nanom
aomata.
aomata.
TOOK! MOA!!!
MOA!!!
TOOKI
Kakoauaa reoi
raoi bwe
bwa koe
koa tie
tia ni
ni koroi
koroi rm
am kerinen
karinan nn teekr
taeka imwein
imwain e*eken
ewekan te
te itere
itera
Kekoeuee
ni kenoe
kanoa ee
ae imwine.
imwina.
ni
KO NA
NA I(AI(ABAIAKI
KAKABAIAKI
KO
Ea riai
riai ngkai
ngkai nn tia
tia nn reke
reke ironm
iroum raoiroin
raoiroin iango
iango ni
ni bitineti
bitineti aika
aika ko
ko kona
kona ni
ni mwakuri
mwakuri ma
ma
Ea
ngaai. Ena
Ena kaotia
kaotia nakoim
nakoim te
te Boki
Boki iaon
iaon te
te Krtine
Katine Mwekete
Mwakete aron
aron kataakin
kataakin am
am iango
iango ni
ni
ngaai.
bitineti
bwa
e
na
maiu
ke
ena
aki.
bitineti bwa e na maiu ke ena aki.
Ngkana ee tuai
tuai naba
naba nn reke
reke am
am iango
iango ao
ao menga
manga rinanon
rinanon taian
taian katootoo
katootoo aika
aika imwin
imwin rc
te
Ngkana
iteranibaaio
aio ao
ao manga
mangaokiri
okiri Kamakuran
Kamakuran Te
Te Iango
Iango 2.11,
2.11, 2.12
2.12 rc2.13.
ao 2.13.
iteraniba
15
l5
SYB BOKI2
BOKI2 Iango Ni Bitineti
- lango
5.
T
AI AN KATOOTOO T
ABEU A
TAIAN
TABEUA
Ti na tarai aia anga aomata
aomata tabeman
tabeman aika
aika a tia naba ni bootii anua aikai
aikai ni
ao
te
rekentai)
ni
karika
te
bitineti
ae
e
tokanikai
kabane (te berino,rabakau
berino,rabakau
rekentai)
karika bitineti
tokanikai
BITINETI MAN TE KARAKI
KARAKI I\tI
NI KAWAI
KAWAI
TE BITII\ETI
nanona te taetae ni Imatang
Imatang (English)
(English) ao te karaki ni kawai (History)
E rangin nanona
Tiaon n ana tai n reirei.
reirei. E reitanako ana reirei ni kanoan
kanoan reirei aikai n te
ten Tiaon
kura teuana.
teuana. Raona are Tiemaima
Tiemaima bon maten nanona
nanona naba
naba te karaki ni kawai.
kura
rawa
Ngke a otinako man te kura a mwakuri tabeua te tai n tia reirei ma e rawa
nanoia n aia
aia mwakuri.
mwakuri.
nanoia
E na kanga n reke maiura man te karaki ni kawai?
kawai? Bon ti
ti angana te anga
anga
reirei? Akea
Akea te mwakuri
mwakuri n
n te tabo ni Kamataku
Kamataku Ni Bwain
Bwain Rimoa.
Rimoa. lai ara
ara anga
anga
reirei?
ni bita
bita tangiran
tangirán te karaki
karaki ni
ni kawai nakon
nakon te bitineti
bitineti teuana
teuana ae bon
bon oin
oin ara
ara bwai?
bwai?
ni
A
A
korea rongorongon aia taun
taun n
baireia bwa ana karaoa te ukeuke ma ni korea
taekana rimoa
rimoa man
man kabonako
kabonako nakoia
nakoia taan
taan neweaba
neweaba rinanon
rinanon te
te Tabo
Tabo ni
taekana
Kamataku Ni
Ni Bwain
Bwain Rimoa,
Rimoa, te
te Tienta
Tienta tbukin
Ibukin te
te Kaneweaba,
Kaneweaba, outero
outero ao
Kamataku
bokititoa. E nakoraoi aia
aia boki ao a manga katiai booki n rongorongo ibukin
ibukin
bokititoe.
taaun ake irarikia.
irarikia. N tain motirawan
motirawan te reirei ao a kunea
kunea bwa
bwa e reke maiuia
maiuia
taaun
man
kairakia
taan
neweaba
n
rianna
n
aia
taaun
ma
ni
kaboinako
aia
boki
bwa
man kairakia
neweaba n rianna n aia taaun ma
aia boki bwa
kanuringan te kaneweaba.
kaneweaba.
kanuringan
riki ao a botaki
botaki ma raoia temanna man te kura ae
ae e mwatai n te
te
Imwina riki
korotamnei ao a waaki ni katiai
katiai tamnei
tamnei ni kawai.
kawai. Ao
Ao a manga
manga iangoa
iangoa karaoan
karaoan
korotamnei
bwaai n takakaro
takakaro n rimoa
rimoa ma
ma kanuririg.
kanuriñg. Aia
Aia moan
moan tetiaina
tetiaina bon
bon te auti
auti nn taore
bwaai
ae e katotonga
katotonga aekan
aekan autin
autin rimoa;
rimoa; imwin aei ao a manga
manga katiai taore aika
aika aa
ae
kunikainaki ni
ni kunikain
kunikain rimoa.
rimoa.
kunikainaki
mwin tao
tao teuana
teuana te
te ririki
ririki ao
ao ee aa bon
bon rangin
rangin butiraoi
butiraoi aia
aia bitineti
bitineti nn te
te aro
aro ae
ae aa kona
kona ni
ni
II mwin
kitana aia
aia mwakuri
mwakuri nn tia
tia reirei
reirei ao
ao ni
ni kabanea
kabanea aia
aia tai
tai nn aia
aia bitineti
bitineti man
man te
te kanki
karaki ni
ni
kitana
kawai.
kewai.
16
l6
S YB BOKI2
SYB
BOKI2 Iango Ni
Ni Bitineti
Bitineti
- lango
Marooroakinan Taian
Taian Titiraki
Titiraki
Merooroakinan
t.1.
A kanga
kanga Tiaon
Tiaon ao Tiemaima
Tiemaima ni
ni bootii
bootii rabakauia
rabakauia ma
ma aia
aia kanganga
kanganga taan
taan
A
neweaba ni ketiaa
katiaa te
te bitineti
bitineti ae
ae ee raka?
raka?
neweaba
2.
2.
Tera riki
riki ae
ae aa kona
kona ni
ni karaoia?
karaoia?
Tera
3.
3.
lai kanganga
kanganga ae
ae ko
ko kona
kona norii
norii nn aia
aia bitineti?
bitineti?
Iai
TAAN KABENTA
KABENTA N
N TE
TE UMWA
UMWA NI
NI KUKA
KUKA
TAAN
lai tengaun
tengaun ataeinimwane
ataeinimwane aika
aika aa reiakinaki
reiakinaki aron
aron te
te mwakuri
mwakuri ni
ni kabenta n ana
Iai
kabenta n ana
karikirake te
te tautaeka
tautaeka ae
ae mwanenna.
mwanenna. EE reitaki
reitaki te
te kataneiai
kataneiai aio
aio ma
ma te
te reirei ibukin
karikirake
reirei ibukin
waakinan te
te bitineti.
bitineti. Imwin
Imwin te
te kataneiai
kataneiai ao
ao bon
bon akea
akea te
te mwakuri
mwakuri ae
ae e kaoti ao a
waakinan
e kaoti ao a
baireiabwa
bwaana
anakarekea
karekeaaia
aiamwakuri
mwakuri man
mankatean
kateantetebitineti
bitinetiae
ae bon
bon oin aia bwai. E
baireia
oin aia bwai. E
moan reke
reke buokaia
buokaia man
man reken
rekente
te buremititi
buremititi teuana
teuanaae
ae ee bobete
bobete ma
ma aia roun ae e
moan
aia roun ae e
boutokaki man
man te
te tautaeka.
tautaeka. N
N te
te moan
moan ririki
ririki aa kamaiua
kamaiua aia
aia bitineti
bitineti man karaoan
boutokaki
man karaoan
wintoonao
aomataroan
mataroanauti
autiaika
aikaana
anakarikirake
karikiraketetetautaeka.
tautaeka.
wintoon
noriabwa
bwaaakatine
katineiaan
iaantititemanna
temannateteketitamwa
katitamwaao
aoaabaireia
baireiabwa
bwa a riai ni karababa
AAnoria
a riai ni karababa
aiabitineti
bitinetininikaraoi
karaoibwaaitia
bwaaitiaaika
aikauarereke
uarerekeman
manraoiroi
raoiroiao
aoninikaboinako
kaboinako man titoa ni
aia
man titoa ni
boomae. Iai
lai temanna
temannaraoia
raoiaae
ae ee mwatai
mwatai nnte
te tetiaina
tetiainaao
ao ee waaki
waaki neiei n iangoa
boomae.
neiei n iangoa
karaoanbwaaitia
bwaaitia aika
aikaaaboou.
boou. AAkawarii
kawariititoan
titoanaia
aiabaronga
barongaao
ao titoan taian taun
karaoan
titoan taian taun
irarikiaao
aoaauotinako
uotinakokatarokan
katarokankaoan
kaoanbwaai
bwaainntetemeeri
meerima
maitinaniku.
itinaniku. A kunea bwa
irarikia
A kunea bwa
titoanteteuma
umaninikuka
kukateuana
teuanaaeaeboou
boouaeaee ekaukaki
kaukakiiroun
irountetetebwetemente
tebwatemente titoa ae e
iaiiaititoan
titoa ae e
menanntetekabitare.
kabitare. Te
Tetitoa
titoaaio
aioeekaboinako
kaboinakoakitietiori
akitietioriaika
aikaaakaoaki
kaoakima
ma ni karaoaki
mena
ni karaoaki
mantetekai
kai(nnen
(nnenrengarenga,
rengarenga,nnen
nnentaar4
taara,raubaba
raubabani
ni korokoro
korokoroao
aotabeua
tabeua riki). E
man
riki). E
korakorakabonakoan
kabonakoanbwaai
bwaaiaikai
aikaiengae
engaengke
ngkea abobuaka.
bobuaka. EErangin
ranginkatabeaki
katabeaki te titoa
korakora
te titoa
aioninikateimatoa
kateimatoamwaitin
mwaitinbwaai
bwaaiaikai
aikainnana
anatitaoki
titaokibwa
bwae eaki
akiteimatoa
teimatoakarokoaia
karokoaia ma
aio
ma
itinaniku.
itinaniku.
karaoiaia
aiatetiaina
tetiainakabenta
kabentaaikai
aikaininikatotongi
katotongibwain
bwainteteumwa
umwaninil<uka
kukaaikai
aikai ao a uoti
AAkaraoi
ao a uoti
nakontetebaea
baeante
ntetebwatemente
tebwatementetitoa.
titoa. EEri rinanon
nanontetebaea
baeaninibwaaitia
bwaaitiaake
akea a karaoi ma
nakon
karaoi ma
kabarabaranakoia
nakoiabwa
bwaa ariai
riaininibaketenaki
baketenakiraoi
raoiimwain
imwainaeaee ekaboi
kaboima
mairouia.
irouia. A
e ekabarabara
A
karekeabuokaia
buokaiairoun
irountetetiatiarabakau
rabakautemanna
temannan ntaekan
taekantetekeraii
karaiiaeaee eeernaki
aeanakiiroun
iroun te
karekea
te
t717
SYBBOKI2
BOKI2--Iengo
langoNi
NiBitineti
Bitineti
SYB
Botaki nnOkoro
Okorobwa
bwaena
enamwakuri
mwakuri ma
mabotaki
botaki aika
aikaaakaraoi
karaoibwaai
bwaai ni
ni baiia.
baiia. Man
Manuaan
uaan
Botaki
te
rabakau
aio
ao
a
kona
kabenta
aikai
ni
kaboinako
aekan
akitietiori
nako
aika
nako
aika
aa
akitietiori
aekan
ni
kaboinako
aikai
kona
kabenta
te rabakau aio ao a
tikiraoi
ibukin
te
umwa
ni
kuka
nakon
te
tebwatemente
titoa
n
ikotaki
ma
titoan
tikiraoi ibukin te umwa ni kuka nakon te tebwatemente titoa n ikotaki ma titoan
baintangira ma
ma titoan
titoan outero
outero ni
ni kabuta
kabuta aon
aon abaia.
abaia. Ibukin
Ibukin nakoraoin
nakoraoin kabonakoan
kabonakoan aia
aia
baintangira
bwaaitia
aiaki
ao
a
ukera
angan
kanakoaia
nako
tinaniku
rinanon
te
tia
rabakau
n
bwaaitia aiaki ao a ukera angan kanakoaia nako tinaniku rinanon te tia rabakau n tete
waakini
ni bwrreke
bwaraketemanna
temannannte
teaba
abateuana
teuanairarikia.
irarikia.
waaki
Marooroakinan Teien
TalanTitiraki
Titiraki
Meroororkinen
l.1.
kangani
ni bootii
bootii rabakauia
rabakauiama
maaia
aia kanganga
kangangaaomata
aomatatabeman?
tabeman?
AAkanga
2.
2.
Terariki
riki ae
ae aakona
konani
ni karaoia?
karaoia?
Tera
Ngkana lnone
arona bwe
bwa ee tuai
tuai nebe
naba n
n reke
reke am
am iengo,
iango, eo
ao rinenon
rínanon KATAROI(AN
KATAROKAN
Ngkene
IANGO TABEUA
TABEUA imwin
imwin te
te iterenibe
iteraniba eio.
aio. Imwina
Imwina eo
ao ketee
kataa Kemekuren
Kamakuran Te
Te
IANGO
2.13.
to
lango
ake
teniua
teuana
riki
te
tai
Kamakuran
Te
lango
2.11,
2.12
2.12
ao
2.13.
2.ll'
Te
lengo
Kemekuren
Iengo eke teniue teuene riki te tei Ngkana ee toimetoe
teimatoa nebe
naba n
n iei
iai rm
am krngenge
kanganga eo
ao ko
ko riei
riai ni
ni mrngr
manga okirii
okirii men
man
Ngkenr
rinanoi
Kamakuran
Te
lango
mai
moana.
motnr.
mei
rinenoi l(rmrkuren Te lengo
18
l8
SYB BOKI2
BOKI2 Iango Ni Bitineti
- lango
KATAROKANIANGO
KATAROKAN
IANGO TABEUA
Aikai rinanin iango tabeua aika a kona ni buokiko ni
ni kakaea ae bon
bon oin
oin am
am
iango. Bon tiaki te tieweti ibukin aekan bitineti ae e bwanin raoi ma bon ti
iango.
katautau ibukin
ibukin buokam.
buokam.
katautau
Bitinetin te
te Taun ke ii tinanikuna?
Bitinetin
Kona bon noria
noria bwa iango
iango tabeua
tabeua man
man karinan
karinan aikai
aikai ana
ana ti
ti kona
kona n
n riki
riki ni
ni bwai
bwai
Kona
ana enwleromenta
enwaeromenta te taun
taun -- nte tuan
tuan ke aonon te matabaiawa
matabaiawa ike a
a ibetutu
ibetutu
n ana
aomata aika
aika a bati.
bâti. Ma a mwaiti
mwaiti naba iango
iango aika
aika a kona
kona ni
ni kabonganaki
kabonganaki II
iai aomata
tinanikun te
te taun.
taun.
tinanikun
I
bwa enwaeromenta
enwaeromenta (taun
(taun ke
ke I tinanikuna) nako
nako iai
iai angaraoia
angaraoia ao
ao
Uringa bwa
rekentaia aika
aika aa kakaokoro.
kakaokoro. Bon iai oin
oin rabakauia
rabakauia aomata
aomata II tinanilarn
tinanikun te
te taun
taun
rekentaia
aika okoro
okoro ma
ma rabakauia
rabakauia raoia
raoia aika
aika a
a maeka
maeka ianona.
ianona. Ena
Ena bon
bon kaokoro
kaokoro naba
naba
aika
aia kanganga
kanganga ma
ma rkentai
rkentai aika
aika aa kona
kona nn oti
oti man
man kanganga
kanganga akanne.
akanne.
aia
Ngaia are
are ngkana
ngkana ko
ko rinanoa
rinanoa aekan
aekan iango
iango aika
aika aa oti
oti inano
inano ao
ao karaua
karaua n
n iangoia
iangoia
Ngaia
bwa aekara
aekara te
te tabo
tabo ane
ane ko
ko na
na mwakuri
mwakuri ma
ma ni
ni maeka
maeka iai.
iai. Iangoia
langoia naba
naba bwa
bwa ena
ena
bwa
kanga aron
aron kangaraoaia
kangaraoaia iango
iango ni
ni bitineti
bitineti aikai
aikai ma
ma aekan
aekan arom.
arom.
kanga
a)
a)
BITINETI NI
NI BITIBWAI
BITIBWAI
BITINETI
(Bitineti aika
aika aa waakina
waakina manga
manga kabonganan
kabonganan materio
materio ma
ma bwaai
bwaai aika
aika
(Bitineti
ana tewenakoaki
tewenakoaki ngkana
ngkana aa tia
tia ni
ni kabonganaki)
kabonganaki)
ana
Te Tieken-aen
Tieken-aen tiobu
tiobu
Te
kabonakoan bwaai
bwaai n
n aron
aron kunnikai
kunnikai ao
ao kau
kau (riki
(riki ibukia
ibukia
-- kabonakoan
merimeri ma
ma ataei),
ataei), bwaai
bwaai nn takakaro,
takakaro, benitua,
benitua, bwain
bwain auti
auti aika
aika aa maiu
maiu man
man te
te iti,
iti,
merimeri
booki, bwaai
bwaai aika
aika aa karaoaki
karaoaki rimoa,
rimoa, kaorotamnei,
kaorotamnei, bwaai
bwaai nn takakaro
takakaro nn ikawai
ikawai ao
ao tabeua
tabeua
booki,
riki. Ko
Ko kona
kona ni
ni kaboinako
kaboinako aia
aia tieken-aen
tieken-aen tabeman
tabeman nn te
te mwaiti
mwaiti ae
ae ee katauaki
katanaki (ko
(ko
riki.
angan
te
tiaburaea
mwanen
ana
tieken-aen
ngkana
a
bane
nikabonakoaki
ao
ko
taua
angan te tiaburaea mwanen ana tieken-aen ngkana a bane nikabonakoaki ao ko taua
tibwam man
man te
te tiering
tiering buraiti
buraiti bwa
bwa kaniwangarn).
kaniwangam).
tibwam
Ko kona
kona naba
naba ni
ni kaoi
kaoi kunikai
kunikai aika
aika tieken-aen
tieken-aen man
man te
te aba
aba ae
ae ee kaubwai
kaubwai (n
(n aron
aron te
te aba
aba
Ko
ae
Kanata
ike
e
nakoraoi
tienintitoa
n
tieken-aen
ibukin
kunikai
I
Kanata
Mainiku
ae Kanata - ike e nakoraoi tienin-titoa n tieken-aen ibukin kunikai I Kanata Mainiku
aika aa kaoi
kaoi aia
aia titaoki
titaoki ni
ni konteina
konteina man
man te
te USA;
USA; kunikai
kunikai aikai
aikai aa kakokoroaki
kakokoroaki nn aekai4
aekaia,
aika
kaitiakaki ma
ma ni
ni katamaroaki
katamaroaki imwain
imwain ae
ae aakabonakoaki.
kabonakoaki.
aa kaitiakaki
Ko riai
riai nn ataia
ataia bwa
bwa bitineti
bitineti aika
aika aa kaboinako
kaboinako tieken-aen
tieken-aen aa riai
riai ni
ni waaki
waaki iaan
iaan kairoro
kairoro
Ko
aika aa riiko
rüko ni
ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa tiaki
tiaki bwaai
bwaai nn iraa
iraa bwaai
bwaai aika
aika aa kaboaki
kaboaki nako.
nako. N
N aba
aba
aika
tabeua aa kainnanoa
kainnanoa te
te raitienti
raitienti ae
ae kaokoro,
kaokoro, te
te kakoaua
kakoaua irouia
irouia bureitiman,
bureitiman, ao
ao aa riai
riai nn
tabeua
tauibwaai
bwaai irouia
irouiannte
temaan
maanae
aebaireaki
baireaki imwain
imwainae
aeaakabonakoi.
kabonakoi.
taui
l919
SYBBOKI2
BOKI2 -Iengo
Bitineti
SYB
- langoNiNiBitineti
Mwaketenmtne
maneni
nibwai
bwai
Mweketen
E
karekea
nakoia
aomata
rekentaiibukin
ibukinkabonakoan
kabonakoanaia
aiabwai
bwaiaika
aikaaikoa
aikoabongana
bongana
E karekea nakoia aomata teterekentai
tabozrc
aeeeangaraoi
angaraoima
manntia
tiani
nikatanoataki
katanoatakitaekana.
taekana. Ko
Kokona
konani
nikaboinakoi
kaboinakoibwaai
bwaai
nntetetabo
man
ruun
te
kaa
mai
buki
n
te
auti
ae
akea
kanoana
ke
n
anga
am
taibora
man ruun te kaa mai buki n te auti ae akea kanoana ke n anga am taibora aeae
baobaonaki nntangoaki
tangoaki nn te
te urente
urente irouia
irouiataan
taan mwakete.
mwakete. Ngkai
Ngkai ko
ko babairea
babaireaaron
aron tete
baobaonaki
aeka
ni
bitineti
aio
ao
ko
kona
n
tiaati
ibukin
boon
nndn
taibora,
te
urente
ibukin
aeka ni bitineti aio ao ko kona n tiaati ibukin boon nndn taibora, te urente ibukin
taibora, ao
ao ko
ko kona
kona naba
naba ni
ni waakina
waakina te,keitering
te keitering ae
ae ee materaoi
materaoi ibukia
ibukia taan
taan tia
tia
taibora,
mwakete
ma
aika
roko
ni
kabobwai.
Ma
ngkana
ena
bwai
te
iango
aio
ao
ko
riai
ni
mwakete ma aika roko ni kabobwai. Ma ngkana ena bwai te iango aio ao ko riai ni
kabatiakorakoram
korakoram nnte
te kareii
karaii -katanoatan
rekentai nakoia
nakoiaaika
aikaaakan
kan mwaketena
mwaketena
kabatia
- katanoatanteterekentai
aia
bwai
ao
aomata
nako.
aia bwai ao aomata nako.
Urentenakin bweei
bwaai
Urentenekin
Te aeka
aeka ni
ni bitineti
bitineti aio
aio ee angaraoi
angaraoi ibukia
ibukia aomata
aomata aika
aika aki
aki kan
kan kabooi
kabooi bwaai
bwaai aika
aika aa titi
Te
kabonganai
n
tabetai.
A
kona
n
urente
bwaai
aikai
ma
I
roum
nakon
ae
ana
kabooi.
kabooi.
ae
ana
nakon
ma
I
roum
kabonganai n tabetai. A kona n urente bwaai aikai
Ko kona
kona ni
ni waakina
waakina te
te bitineti
bitineti ibukin
ibukin urentenakini
urentenakini taian
taian ekuimente
ekuimente ibukin
ibukin botaki,
botaki,
Ko
koro
banna,
bwaai
n
takakaro,
booki,
bwatika,
bao,
nneia
merimeri,
baoki
ni
ni
merimeri,
baoki
nneia
bao,
koro banna, bwaai n takakaro, booki, bwatika,
karaobwai, kain
kain tekateka
tekateka ibukia
ibukia merimeri
merimeri nte
nte kaa,
kaa, te
te kaa
kaa nn ataei,
ataei, kain
kain tekateka
tekateka aika
aika aa
karaobwai,
kookaki,
kunikai
(kunikai
ni
mare,
kunikai
ni
katamaroa
ao
tabeua
riki),
taian
tiaburae
tiaburae
riki),
taian
tabeua
ao
katamaroa
ni
kookaki, kunikai (kunikai ni mare, kunikai
ibukin bwain
bwain karaoan
karaoan bwaai
bwaai bon
bon iroum
iroum (n
(n aron
aron karaoan
karaoan te
te kaintamwarake
kaintamwarake ao
ao tabeua
tabeua
ibukin
riki), ao
ao mitiin
mitiin nn ununiki.
ununiki.
riki),
Bitibwaian te
te meenge
maange
Bitibweien
Te
iango
ni
bitineti
aio ee aki
aki titi kaineti
kaineti ma
ma bitibwaian
bitibwaian nutibeebwa,
nutibeebwa, batoro
batoro ke
ke tiinin
tiinin
Te iango ni bitineti aio
aruminium. Iai
lai bitineti
bitineti aika
aika nakoraoi
nakoraoi man
man te
te bitibwei
bitibwai ni
ni kabonganan
kabonganan maangen
maangen taian
taian
arumininm.
intatituri
ma
maangen
taabo
ni
bobwai
nako
nakon
bwaai
n
takakaro
beebwa,
beebwa,
intetihrri ma maangen taabo ni bobwai nako nakon bwaai n takakaro bakete, baoki,
baoki, keeti
keeti ni
ni bwai,
bwai, te
te kai,
kai, bwatin
bwatin ao
ao tabeua
tabeua riki.
riki.
baketc,
Te aie
aia te
te meenge
maange
Te
lai
te
tabo
ni kabue
kabue maange
maange II Ranran
Ranran ae
ae ee kabuoka
kabuoka l0
10 katebubuan
katebubuan te
te maange
maange (10%)
(10%)
Iai te tabo ni
man
kabonakoa
te
korakora
te
iti
man
ana
waaki
ao
n
riki
bwa
te
tabo
ni
maange
ae ee
man kabonakoa te korakora te iti man ana waaki ao n riki bwa te tabo ni maange ae
boraoi. II Blranti
Buranti ao
ao Tiaman
Tiaman ee onikaki
onikaki iaon
iaon iteran
iteran aia
aia maange
maange nakon
nakon te
te korakora
korakora ae
ae te
te
boraoi.
iti.
iti.
b)
BITINETI N
N TIEWETI
TIEWETI
BITII\IETI
b)
(Bitineti aika
aika aa karaoa
karaoa te
te tieweti
tieweti ma
ma tiaki
tiaki te
te bwaitia
bwaitia ae
ae iai
iai rabwatana)
rabwatana)
(Bitineti
Mwakuri ni
ni kereketei
kareketai
Mwekurl
Ngkana
ko
taku
bwa akea
akea oin
oin rabakaum
rabakaum ao
ao tao
tao aio
aio te
te mwakuri
mwakuri ibukim
ibukim -- Karikan
Karikan te
te oi
Nglena ko taku bwa
ni mwahri
mwakuri man
man mwakuri
mwakuri aika uarereke.
uarereke. Moana am waaki ni
ni karinani
karinani mwaitin
mwaitin
ni
mwakuri nn aki
aki akaka
akaka aika
aika ko
ko kona
kona ni
ni karaoi ibukia
ibukia aomata
aomata inanon
inanon am
am baronga. Noria
Noria
mwakuri
ngkana aa kukurei
kukurei aomata
aomata ni
ni kabooko
kabooko ni
ni karaoan
karaoan tieweti
tieweti akanne.
akanne.
ngkana
E lokawaki
kakawaki te
te l@raii
karaii ibukin karikirakean
karikirakean te kuretibirite.
kuretibirite. Tiaki nanona
nanona bwa
bwa ko
ko na ti
ti
E
nte
karebwerebwe
ni
mataroan
auti.
Te
moani
bwai
katauraoa
beebwa
karaoaki
ae
te
beebwa
katauraoa
karebwerebwe ni mataroan auti. Te moani
tetiaina ae
ae kantara
kantara ae
ae karinani
karinani aekan
aekan tieveti ae kona karaoi ao kabanganakoa
kabanganakoa iaan
tetiaina
mataroan
auti
n
taabo
aika
ana
taraa
ni
butimaeaki
iai.
Moan
kakawaki
bwa
bwa ko na
kakawaki
te
Moan
iai.
mataroan auti n taabo aika ana taraa
taraa raoi.
raoi. E
E angaraoi
angaraoi te aeka
aeka ni bitineti
bitineti aio irouia
irouia botaki ni kairake.
kairake.
taraa
20
SYB BOKI2
SYB
BOKI2 Iango Ni
Ni Bitineti
Bitineti
- lango
rabakauia taan mwakuri
mwakuri n
n te
te maan
maan ao
ao te
te taneiai
taneiai a
a kona
kona n
n rikirake
rikirake
I nanon rikiraken rabakauia
rabakau n aron te mentenenti n
n te
te o-n-aroka,
o-n-aroka, te
te mentenenti
mentenenti n
n te
te rua
rua ni
ni
bwa tieweti n rabakau
katamaroan te auti,
auti, kaitiakan
kaitiakan wintoo,
wintoo, te
te kaitiaki,
kaitiaki, tarakiia
tarakiia ataei
ataei ao
ao
mate, te been ma katamaroan
tabeua riki.
tabeua
Mwakuri eike
aika ea reiekineki
reiakinaki keraoeie
karaoaia
Mwekuri
Aomata aika a tia ni kataneiai ni
ni karaoan
karaoan taian
taian mwakuri
mwakuri (n
(n aron
aron te
te kabenta"
kabenta, te
te iti,
iti,
Aomata
buramwa, kukanakin
kukanakin te
te amwarake)
amwarake) aa kona
kona n
n iangoa
iangoa bon
bon kamakuraia
kamakuraia bon
bon iouia
iouia nakon
nakon
buramwa,
ae aa mwakuri ibukia
ibukia tabeman
tabeman (n aron
aron te
te tia
tia kukana
kukana te
te amwarake
amwarake ee kona
kona ni
ni karaoa
karaoa te
te
ae
tieweti ae
ae te
te keitaring,
keitaring, karaoi
karaoi amwarake
amwarake aika
aika aa kangkang
kangkang ibukin
ibukin taabo
taabo ni
ni kamwarake
kamwarake
tieweti
ma titoa,
titoa, kate
kate aia
aia tabo
tabo ni
ni moi
moi koobe
koobe ao
ao titoan
titoan taian
taian keeke,
keeke, te
te tabo
tabo ni
ni kamooi
kamooi ke
ke ni
ni
ma
kamwarake -- nora
nora taekan
taekan te
te keitering
keitering tieweti
tieweti ii nano).
nano).
kamwarake
Tieweti ni
ni kaneweeba
kaneweaba
Tieweti
Ngkana
ko
maeka nn te
te aono
aono ae
ae ee kakaongora
kakaongora taekana,
taekana, ee kona
kona nn reke
reke arom
arom ni
ni kairia
kairia
Ngkana ko maeka
taan neweaba
neweaba nakon
nakon tabo
tabo aika
aika ko
ko atai
atai raoi
raoi taekaia
taekaia ma
ma aroia
aroia - n
aron kairan
kairan te
te
taan
- n aron
neweaba n
n rianna
rianna nakon
nakon am
am talrn
taun ke
ke am
am kaawa,
kaawa, te
te rianna
rianna ii tinanikun
tinanikun te
te taaun
taaun ma
ma
neweaba
buakonikai, booti
booti inanon
inanon taian
taian karaanga"
karaanga, te
te toka
toka iaon
iaon aoti
aoti ao
ao kairan
kairan neweabakin
neweabakin tabo
tabo
buakonikai,
aika iai
iai rongorongoia
rongorongoia ni
ni kawai.
kawai. Taian
Taian akitibite
akitibite ni
ni kaneweaba
kaneweaba aa ikotaki
ikotaki naba
naba ma
ma
aika
kaotioti ni
ni katei,
katei, aekakin
aekakin amwaraken
amwaraken te
te aba
aba ma
ma te
te kamataku,
kamataku, aia
aia tabo
tabo taan
taan neweaba
neweaba nn
kaotioti
te kaawa
kaawa ao
ao tabetra
tabeuariki.
riki.
te
Tieweti aikai
aikai aa kona
kona ni
ni kauataoaki
kauataoaki ma
ma karaoan
karaoan bwaai
bwaai ni
ni bobwai
bobwai nn aron
aron beebwa
beebwa ni
ni
Tieweti
kaongora, teibi,
teibi, karenta,
karenta, boutikaati,
boutikaati, tamnei,
tamnei, kanuringa
kanuringaao
ao tabeua
tabeuariki.
riki.
kaongor4
Reiakinan temenne
temanna rebekeum
rabakaum
Reiekinen
Reireina temanna
temanna ae
ae ee tauraoi
tauraoi ni
ni kaboa
kaboa reken
reken te
te rabakau
rabakau irouna.
irouna. Te
Te rabakau
rabakau anne
anne ee
Reireina
kona
ni
kaineti
ma
karaoan
bwain
te
aba,
te
kuna,
te
male,
te
korotamnei,
te
taetae,
te
kona ni kaineti ma karaoan bwain te ab4 te kuna te maie, te korotamnei, te taetae, te
takakaro, te
te warebwai,
warebwai, te
te kombiuta
kombiuta (e
(e kona
kona nn riki
riki bwa
bwa kaibibitan
kaibibitan rabakau
rabakau imarenaia
imarenaia
takakaro,
aomata).
aomata).
c)
c)
KARAOANBWAAI
BWAAI
I(ARAOAI\I
(Bitinetiaika
aikaaakatabeia
katabeiariki
rikima
makatian
katianbwaai
bwaaiaika
aikaiai
iairabwataia)
rabwataia)
@itineti
Kunikai
Kunikei
Tetetiain
tetiainma
makaraoan
karaoankunikai.
kunikai. Kabonakoi
Kabonakoilonikai
kunikaiaika
aikako
kokaraoi
karaoini
niikotaki
ikotakima
maaika
aikaaa
Te
karaoitabiman
tabemanman
manam
amtitoa.
titoa. AAkona
konanntine
tinekunikai
kunikaiaika
aikaaabobuak4
bobuaka,kunikaia
kunikaiaata€i,
ataei,
karaoi
karinanoaika
aikakauataoaki
kauataoakinntetetirika
tirikama
maninikorotamneiaki
korotamneiakiao
aotabeua
tabeuariki.
riki.
karinano
Bwaaieike
aikaeakeraoeki
karaoakinntetebei
bai
Bwaai
taotiratangiran
tangiránte
te waaki
waaki aio
aio nnaonon
aononte
te Betebeke
Betebeke ni
ni moa
moaman
manbwaai
bwaai ni
ni kauring
kauring
EEtaotira
nakonkaraoan
karaoanbwaai
bwaaiaika
aikaaakuri
kurititebo
titeboackaia.
aekaia. EEkakawaki
kakawakiba
bako
kona
nakamwataua
kamwatauaaron
aron
nakon
te
mwakete
ao
ni
karokoi
bwaai
aika
a
kan
kaboi
aomata.
A
mwaiti
taan
neweaba
te mwakete ao ni karokoi bwaai aika a kan kaboi aomata. A mwaiti taan neweaba
aikaana
ananano
nanoriki
rikininibwaai
bwaaiaika
aikaaabobete
bobetema
maninibebete
bebeteibukin
ibukinuotakiia.
uotakiia.
aika
Enaraka
rakaaron
aronana
anawaeriu
waeriuam
ambwai
bwaininibobwai
bobwaingkana
ngkanaeebaketenaki
baketenakiraoi
raoima
maninikoreaki
koreaki
Ena
taekana
iaona.
Ko
kona
n
tiaati
boona
ae
raka
ngkana
ko
kanimwa
beebwana
aeee
tael€na iaona. Ko kona n tiaati boona ae raka ngkana ko kanirhwa beebwana ae
kabwarabwarabwa
bwatera
teraao
aoeekaraoaki
karaoakininikanga
kangatetebwai
bwaiae
aeko
kona
nakabonakoa
kabonakoa.
kabwarabwara
2t21
SYB BOKI 2 "- lango
Iengo Ni Bitineti
ni karaoi
karaoi bwaaitia
ni karaoi bwai II abam, ni
E aera ngkai
ngkai ko aki
aki kabongana rabakaum ni
nano riki
riki taan
taan neweaba kaboi
kaboi aika a
aika a
nano iai taan
taan neweaba?
neweaba? A
A nano
a boon
boou aika aa nano
karaoaki
karaoaki n aroia rimoa n te bai ao man bwain te aba, ma e aera ngkai ko aki karaoi am
taraana ni
ma te
te tetiaina
tetiaina ae
ae boon?
boou?
ni karana
karana aika aa boon
boou ma
ae ee kaunga
kaunga taraana
bwai
te aro
aro ae
bwai nn te
ni kanuringa
kanuringa aika
aika a
Kabonganai
rimoa ni
ni karaoi
karaoi bwaai
bwaai ni
ma materio
materio ma
ma rimoa
rabakaum ma
Kabonganai rabakaum
mannikib4 kaue, auti, booti ao ai aekan aikai.
uarereke
kantara uarereke ma ni kantara
- taore, mannikiba,
d)
d)
TIEWETI
KEITERING TIEWETI
TAIAN
TAIAI\I KEITERING
lcaineti)
(Bitineti aikai a karaoi
karaoi bwaai ao a anga te tieweti ae e kaineti)
kabitare ni
ni
kainnanoa te
te kabitare
A rangin mwaiti aekan bitineti n te karinan aio ao angiia a kainnanoa
tiaeniwiti ma
irouia aomata
aomata aika a kabonakoi taian tiaeniwiti
kateitei
mwaiti. A moa ma irouia
kateitei ae aki mwaiti.
amwarake
aika aa bane
bane burengan
te taun
taun ni
ni karokoa
karokoa amwarake
amwarake aika
irarikin aobiti
aobiti nn te
amwarake irarikin
katokin rinan aikai bon taian
karaoaia ma ni bobuaka n taabo n amwarake.
amwarake. II marenan katokin
kabonakoi moi
moi ma
ni moi
moi koobe
koobe aika
aika aa kabonakoi
kiotike
aika aa karutata,
karutata, taabo
taabo ni
taabo aika
kiotike nn taabo
amwarake aika aa kabonakoi
ni katawanou
katawanou ao
ao tabo
tabo ni
ni katawei amwarake
amwarake,
amwarake, taian baa ni
kan tia
ma keitering
keitering tieweti
tieweti aika aa kan
aekan
tabeua, taian
taian teriwari
teriwari tieweti
tieweti ma
aekan amwarake tabeua,
ma
a
naba
ana
iruua
n
ana
auti
te
katitamwa
touatinia
bwai n aki ti
ti karokoi amwarake
n ana auti.
e)
e)
IJNUNIKI
BITINETI
BITINETI N UNUNIKI
(Kabwaialcan, karaoan ao karaiian uaanikai ma manin te ununiki)
(Kabwaiakan,
A mwaiti naba aekan bitineti aikai ni moa man awarake aika a rikoaki man o-n-arokan
ni karokoa o-n-aroka aika a
te tia
tia ribanaia ni
auti
te mwakete iroun te
auti man uotaki nakon te
otomatiki
bwaia
ma
taabo
n
ununiki
aika
a
bubura
man
kaonota
karaoan te bwai ae ti
ti
otomatiki
bwaitia nako tinaniku.
teuana ma taabo ni karao awarake aika a kabonakoa angiin aia bwaitia
riai n aranaki
aranaki bwa bitineti
bitineti man
ao o-n-aroka a bon riai
Taabo n ununiki aika a uarereke ao
taan kaobwai
kaobwai aika
aika aa uarereke
kabutaki
A iangoraoi
iangoraoi taan
aron waakinan te
te bitineti.
bitineti. A
kabutaki nn aron
iai te
te kaiangatoa
ngkana a kaotaraoi mwakete aika uarereke man onoti ike ee karako iai
rengnrenga riki
riki
bati - n aron te nioon ao uaa
uaa n rengarenga
ao a kona n tiaatini boon aia bwai ae bâti
aika
uaanikai aika a bwaikorakiaki
bwaikorakiaki tabeua.
mwakete ibukin uaanikai
Iai naba mwakete
tabeua. lai
- n aron uaanikai
tabeua riki.
riki.
a kamwauaki, kamaekeke n te taro ao tabeua
-
22
S
YB BOKI2
BOKI2 Iango Ni
Ni Bitínetí
SYB
Bitineti
- lango
f)
BITINETI
BITINETI NI KAMATAKU
KAMATAKU
(Bitineti
(Bitineti aika
laraoa te kamataku
aila a karaoa
lcamataht ibukia
ibukia aomata)
aomata)
N angiin te
N
ti iangoi
te tai
tai ao
ao ti
aekan
aekan bitineti aikai
aikai bwa a ti
ti kaineti ma mwaketen te
kaneweaba. Ma e tare naba te kamataku
kaneweaba.
kamataku n ara baronga nako riki ni kaawa I tinaikun
tinaikun
te taun.
Bon bukin kitanakin mwengaia te
taun. Bon
roro n rikirake
te roro
rikirake ni kaei
kaei taiantaun bwa a
mwaiti riki bwaai aika a kakamataku
kakamataku iai.
iai. E aera ngkai ko aki karika te bitineti teuana
teuana
ae e na kamatakuia
kaain
am
baronga?
kamatakuia kaain
baronga?
Ma
Ma ibuakon
ibuakon iango
iango ni
ni kamataku aika a tia nn riki
riki bwa bitineti aika aa materaoi bon
tamnei aika a
a mwamwananga (ma
(ma ekuimente aika
aika witeo tikuriin
tikuriin aika
aika a bubura);
bubura);
tamnei
botaki ni
ni kamataku, bwaai
bwaai ni
ni katangitang ao
ao CD
CD ibukin
ibukin mwamwaie,
mwamwaie, taian
taian baen;
botaki
baen ao
ao taan
taan kamataku, kaotioti n tiaka ao
kabutan te eitientii teuana ibukia taian baen
takakaro ni bingko.
bingko.
takakaro
23
23
SYB BOKI2
BOKI2 Iengo Ni Bitínetí
Bitineti
- lango
7.
7. BOTON lANGO
IANGO
Ibukin
irii mwaneka
Ibukin karekean am iango ni bitineti irii
mwaneka aika inano.
MW
ANE KA TEU
ANA
TEUANA
MWAI\IEKA
Moanna ni korea mwaitin rinanin bwaai aika aika ko tangiría
tangiria ni
ni karaoi - kaaki botu
riki.
ma kamangang, takakaro ao tabeua
tabeua riki.
-
MWANEKA
MVYAI\IEKA UOUA
Korea rinanin am iango ibukin angan kabutan te bitineti ae e riai (am waeriu, iango ni
kanakoraoi,
nako aika a matoa ibukin kan karaoan bwaai
kanakoraoi, ao am kanamakin nako
bwaai n aanga
man tamaroa
riki ao
tabeua riki).
riki). Bwaai
Bwaai aikai
aika
tamaroa riki
ao tabeua
aikai ana
ana kaunga
kaunga riki
riki
aika aa kakaokoro man
nanom n am bitineti.
MWANEKA
TENIUA
MWAI\IEKA TENIUA
Korea rinanin mwaitin bwaai aika ko kona ni karaoi - rabakau aika ko kamatebwaia
kamatebwaia
inanon am utu, nte reirei, te mwakuri,
mwakuri, botaki ni baronga, te taromauri, te mwenga ao
tabeua riki.
riki. Ko na bon kakubako bon iroum!
iroum! E na oti bwa a mwaiti riki
riki rabakaum
nakon ae ko taku bwa iai iroum.
-
MWANEKA
MWAI\IEKA AUA
Koroi rinanin
rinanin rabakau ae ko tangiría
tangiria bwa ana iai iroum.
iroum. Ena buoka am baire ngkana
ko na kainnanoa
kainnanoa riki
riki te kataneiai aika ana buokiko n iangoa te aeka ni bitineti ae ena
aita nanom.
MWANEKA
MWANEKA NIMAUA
NIMAUA
Korea rinanin bwaaitia ma tieweti
tieweti aika akea n am tabo.
MWANEKA
MWAI\IEKA ONOUA
Koroi rinanin
rinanin taian katootoo ni buakakan aia tieweti
tieweti bitineti n am tabo.
MWANEKA
ITIUA
MWANEKA ITIUA
Koroi rinanin kanganga aika ko a tia ni kaitara
kaitara ma ngaai ni karekean taian materio ma
tieweti n am tabo ni mwakuri.
mwakuri.
MWANEKA
MWAI{EKA WANUA
Koroi rinanin aki raun nanoia aomata
aomata ibukin bwaai ma tieweti
tieweti aika iai n am tabo.
MWANEKA
MWAI\IEKA RUAIUA
Koroi rinanin bwaai aika aki rau iai nanoia iruua.
MWANEKA
TEBWINA
MWANEKA TEBWINA
buokiko
Baboobo ke
ke Bokin
Bokin Bitineti
Bitineti ma Itinaniku bwa ana buokiko
Kabongana Iteraniba
lteraniba aika Baboobo
baronga.
tieweti aika akea n am baronga.
ni kunei aekan bwaai ma tieweti
24
SYB BOKI2
SYB
BOKI2 Iengo Ni
Ni Bitíneti
Bitineti
- lango
MWANEKA TEBWI
TEBWI MA
MA TEUANA
TEU ANA
MWANEKA
Kabonganai rinanin
rinanin taeka
taeka man MWANEKA TEUANA
TEUANA NAKON
NAKON AUA
AUA ni
ni buoka
buoka
Kabonganai
korean
rinanin
iango
ni
bitineti
aika
a
kaotaki
nakoim
man
am
kaaki
botu,
rabakaum,
korean rinanin iango ni bitineti aika a kaotaki nakoim man am kaaki botu" rabakaum,
intereti zlo
ao am
am waeriu.
waeriu.
intereti
MWANEKA TEBWI
TEBWI MA
MA UOUA
UOUA
ITfWANEKA
Kabongana am
am rinanin
rinanin taeka
taeka man
man MWAIIEKA
MWANEKA NIMAUA
NIMAUA NAKON
NAKON TEBWINA
TEBWINA ni
Kabongana
ni
buoka korean
korean rinanin
rinanin iango
iango aika
aika a
a kaotaki
kaotaki man
man aia
aia kanganga
kanganga ma
ma aki
aki katokan
katokan
buoka
kainnanoia aomata.
aomata.
kainnanoia
MWANEKA TEBWI
TEBWI MA
MA TENIUA
TENIUA
MWANEKA
Kabongana
am
rinanin
taeka
man MWANEKA
MWANEKA TEBwr
TEBWI MA
MA TEUAI\IA
TEUANA NAKON
Kabongana am rinanin taeka man
NAKON
TEBWI MA
MA UOUA
UOUA ni
nikaotaraoi
TENIUA IANGO
IANGO NI
NI BITINETI
BITINETI aika
aika a kateitei
TEBWI
kaota raoi TENIUA
a kateitei
iaon rabakaum,
rabakaum, intureti
intureti ao
ao aabon
bon kaekai
kaekai naba
nabaaia
aia kanganga
kanganga ma
maaki
aki katokan
katokan kainnanoia
kainnanoia
iaon
aomatariki
rikitabeman.
tabeman.
aomata
MWANEKATEBWI
TEBWIMA
MAAUA
AUA
MVYANEI(A
Ngkana ee tei
tei matoa
matoa am
am kanganga
kanganga ni
ni kaotaraoa
kaotaraoa te
te iango
iango ni
ni bitineti
bitineti ae
ae ko nano iai,
Ngkana
ko nano iai,
kamatebwaiaiango
iangoinanon
inanonKATAROKAN
KATAROKANIANGO
IANGOf.LnnU.l
TABEUAnntokin
tokin te boki aio ao
kamatebwaia
te boki aio ao
mangarinanon
rinanonKamakuran
KamakuranTe
Telango.
Iango.
manga
MWANEKATEBWI
TEBWIMA
MANIMAUA
NIMAUA
MWAI\IEKA
Ngkana
e
a
reke
am
iango
ae teuana
teuana ae
ae ko
ko kukurei
kukurei iai
iai ao
ao waaki
waaki nakon SYB Boki
Ngkana e a reke am iango ae
nakon SyB Boki
Teniua(BAIREAN
(BAIREANKAWHN
KAWAINAM
AMMWANE)
MWANE)ao
aoAua
Aua(TE
(TEKATINE
KATINE MWAKETE)
Teniua
MWAKETD
aeana
anabuokiko
buokikoninikaotia
kaotiabwa
bwaena
enabwai
bwaiam
amiango
iangonntetetabo
taboninimwakete
mwakete ke e kanga.
ae
ke e kanga.
TEWAREWARE
WAREWARE
TE
I1
NoraJohn
JohnOsmond,
Osmond,1986,
1986,Work
Workininthe
thefuture:
future: elternatives
alternatives to unemployment.
Nora
to unemployment
Wellingborough Northamptonshire:
Northamptonshire: Thorsons
Thorsons Publishing
Publishing Group.
Group. A mwaiti
Wellingborough
mwaiti
kaubwainaAna
Anaboki
bokiOsmond
Osmondaio
aioiaoin
iaoiniango
iangoibukin
ibukinbitineti
bitineti aika a uarereke.
kaubwaina
aika a uarereke.
A
2525
Bitineti
Iengo Ni Bitíneti
SYB BOKI2
BOKI 2 - lango
26
BETEBEKE SYB
BETEBEKE
SYB
MOANA
MOAI{A AM
AM BITINETI
BITINETI
3. BAIREAN KAWAIN AM MWANE
3. BAIREAN KAWAIN AM MWANE
SYB BOKI3
BOKI3 -- Bairean
Beirean Kawain
Kawein Am
Am Mwane
Mwene
KANOANA
l.1.
KARAKI I\tI
NI KAROKOA
KAROKOA NGKAI
TE KARAKI
2
2.
TERA AE KO NA
NA ATAIA
ATAIA MAN
MAN TE BOKI
BOKI AIO
AIO
TERA
3
3.
MWANENAKIN TE BITINETI
BITINETI AE
AE E BOOU
BOOU
MVYAI\IENAKIN
4
4.
AM KABITARE
KABITARE I\tI
NI I(ATEITEI
KATEITEI
AM
Kamwakuran Te
Te lango
lango 3.lA
3.1 A -- Katautauan
Katautauan taian
taian kaotite
kaotite ni
ni kateitei
kateitei
Kamwakuran
Kamwakuran
Te
lango
3.IB
Bikiti
atiete
ibukin
am
bitineti
Kamwaknran Te lango 3.18 - Bikiti atiete ibukin am bitineti
5
5.
KATAUTAUAN AOBEREITENG
AOBEREITENG KAOTITE
KAOTITE
KATAUTAUAI\I
Kamwakuran Te
Te Iango
lango 3.2A
3.2A -- Katautauan
Katautauan aobereiteng
aobereiteng kaotite
kaotite
Kamwakuran
Kamwakuran
Te
lango
3.2B
Katautauan
am
aobereiteng
kaotite
Kamwakuran Te Iango 3.28 - Katautauan am aobereiteng kaotite
88
6.
6.
KO NA
NA KAI\IGA
KANGA I\tI
NI KAREKEA
KAREKEA TE
TE MWAI\IE
MWANE AE
AE KO
KO KAINNAI\IOIA?
KAINNANOIA?
KO
Kamwakuran Te
Te Iango
lango 3.3A -- Tania
Tania ni
ni mwane
mwane
Kamwaktran
Kamwakuran Te
Te Iango
lango 3.38
3.3B -- Am
Am tania
tania ni
ni mwane
mwane
Kamwakuran
10
t0
7.
7.
TE I(AOTITENG
KAOTITENG AO
AO TE
TE I(ATAUBOO
KATAUBOO
TE
13
8.
8.
TE I(ATAUBOO
KATAUBOO-ANGANKARAOANATEU
ANA:
TE
-AI\IGAI\I KARAOANA TEUANA:
Kaotitenakin
ao
katauboan
te
kariki
ae
buraaun
Kaotitenakin ao katauboan te kariki ae buraaun
Kamakuran Te
Te Iango
lango -- 3.4
3.4 -- Katauboan
Katauboan am
am bwaitia
bwaitia
Kamakuran
14
t4
9.
9.
TE KATAUBOO
KATAUBOO-ANGANKARAOANUOUA:
TE
- AI\IGAN I(ARAOAI\I UOUA:
16
l6
KATAUTAUAN BETIRAOIN
BETIRAOIN AM
AM BITINETI
BITINETI
KATAUTAUAI\I
Aekan
kaotite
aika
uoua
bibitaki
ao
bikiti
Aekan kaotite aika uoua - bibitaki ao bikiti
Kamakuran Te
Te lango
lango 3.6
3.6 ana
ana kaotite
kaotite Tio
Tio aika
aika aa bikiti
bikiti
Kamakuran
17
t7
Kamwakuran Te
Te Iango
lango 3.5
3.5 -- Kabotaui
Kabotaui am
am boo
boo
Kamwakuran
10.
10.
ao aa bibitaki
bibitaki
ao
Kakaean
mwaitin
te
kontebiutin
Kakaean mwaitin te kontebiutin
Kakaean nnen
nnen te
te betiraoi
betiraoi
Kakaean
Kamwakuran Te
Te lango
lango 3.7
3.7 - Kaakaean
Kaakaean betiraoi
betiraoi tabeua
tabeua
Kamwaktran
Kamwkuran Te
Te Iango
lango 3.8
3.8 - Kakaean
Kakaean betiraoin
betiraoin am
am bitineti
bitineti
Kamwkuran
-
11.
ll.
BOTON IAI\IGO
IANGO
BOTON
22
22
12.
12.
KAEKAAN TAIAI\I
TAIAN KAI\IGANGA
KANGANGA
KAEKAAI\I
24
24
-
SYB
SYB BOKI 33 - Bairean
Beireen Kawain
Kewein Am Mwane
Mwene
1.
I.
TE KARAKI
KARAKI NI KAROKOA
I(AROKOA NGKAI!
NGKAI!
Am iengo
tango ni bitineti
bitineti
tia n reke am iango
iango ni bitineti
bitineti teuana
teuana ae ko
ko lokurei
kukurei iai.
iai. E riai
riai n aanaki
aanaki n
n am
am
Ea riai ngkai n tia
intureti nako ao rabakaum.
rabakaum. (Ngkana
(Ngkana e tuai naba
naba n
n reke am iango
iango ni bitineti
bitineti ae
ae ko
ko nanoraoi
nanoraoi
intureti
iai manga
manga okira
okira te SYB
S YB Boki
Boki 2 -- Iango
lango Ibukin
Ibukin Te Bitineti
Bitineti Ao Kawain
Kawain Reken Iango
lango Akanne).
Akanne).
Te mweneke
mwaneka ere
are imwine
imwina
Ngkana e aa tia
tia n
n reke am iango
iango ae ko
ko nano iai
iai koa
koa riai
riai ngkanne n
n iangoate
iangoa te mwaiti
mwaiti ni
ni mwane
mwane
Ngkana
ko na
na kainnanoia
kainnanoia bwa
bwa e na
na riki
riki ni bwai
bwai am iango
iango anne.
arme. Tao ena
ena mwaitira
mwaitira boon
boon karcan
katean ao
ao
ae ko
am bitineti?
kabutan am
Ena buokiko
buoldko te Boki
Bold rio
alo ni
ni beiree
bairea lron
aron mwlnenrkin
mwanenakin en
am bitincti.
bitineti. Bon
Bon te moln
moan
Enr
mwaneka ni
ni motikrn
motikan em
am iengo
iango bwe
bwa cnr
ena kereke
kareke reke
raka rm
am iengo
iango ni
ni bifrnGti
bitineti ke
ke ene
ena eki.
aki.
mwenekr
I
22
SYBBOKI
BOKI33- -Beirean
BaireanKawain
KawainAm
AmMwene
Mwane
SYB
2.2.
TERAAE
AEKO
KONA
NAATAIA
ATAIAMAN
MANTE
TEBOKI
BOKIAIO
AIO
TERA
Te bokiaio
enakaota
kaotaangan
anganukeran
ukerantaekan
taekantetemwane
mwanenakoim
nakoimaika
aikamoan
moantetemanena
manenaibukin
ibukinam
am
Te
boki aioena
bitineti aeboou.
boou. Man
Manteteboki
bokinaba
nabaaio
aioaoaoko
konanakona
konaninikaekai
kaekaititiraki
titiraki aikai.
ae
aikai.
bitineti
r•
Mwaitiratetemwane
mwaneaeaeko
konanakainnanoia
kainnanoiaibukin
ibukinmoanakin
moanakinam
amwaaki?
waaki?
Mwaitira
r•
Kona
nakona
konaninikarekea
karekeatetemwane
mwaneaeaeko
kokainnanoia?
kainnanoia?
Ko
o•
Mwaitiratetemwane
mwaneaeaee ena
nakabaneaki
kabaneakiibukin
ibukinkabutan
kabutanam
ambitineti?
bitineti?
Mwaitira
o•
Mwaitiraae
aeko
kona
natiaati
tiaatiibukin
ibukinboon
boonam
ambwaaitia
bwaaitiama
matieweti?
tieweti?
Mwaitira
o•
Mwaitiraae
aeko
kona
nakabonakoa
kabonakoabwa
bwako
kona
nakarekea
karekeateteraka?
raka?
Mwaitira
r
'
I
Ngkanaeemareki
marakiatum
a turnninibweei
bwaaiaikai,
aikai,tai
tairaraoma.
raraoma.EEngae
ngaengke
ngkeeematoe
matoaeron
a ronongoram
ongoram
Ngkena
iai me
ma ee bon
bon eki
aki rangin
rangin kangange
kanganga keraoana.
karaoana. EE na
na uotiko
uotiko te
te Boki
Boki aio
aio rinanon
rinanon taian
iai
titirakiaikai
aikaiman
mantetemwaneka
mwanekateuana
teuananakon
nakonteuena
teuanama
makatootoo
katootooaika
aikaaarengi
rangini
ni mwaiti.
taian
mweiti.
titiraki
Eaneko
nakote
teKai!
Kai!
Ea
3
I
I
SYB BOKI
BOKI 3
3
SYB
3.
3.
Bairean Kawain
Kawain Am
Am Mwane
Mwane
-- Bairean
MWANENAKIN TE
TE BITINETI
BITINETI AE
AE BOOU
BOOU
MWANENAKIN
Tao te
te kawai
kawai ae
ae moan
moan te
te bebete
bebete ibukin
ibukin ataakin
ataakin bairean
bairean kawain
kawain am
am mwane
mwane bon
bon kamwatauan
kamwatauan
Tao
taekan te
te tia
tia bitineti
bitineti temanna
temanna ni
ni katean
katean ana
ana bitineti.
bitineti. Ti
Ti na
na ongora
ongora n
n rongorongon
rongorongon Tio
Tio ae e a
taekan
ae e a
tia ni
ni baireia
baireia bwa
bwa e
e na
na kauka
kauka te
te beikarii
beikarii ae
ae uarereke.
uarereke. E
E rabakau
rabakau Tio
Tio ni
ni karao
karao kariki,
kariki, ao e
tia
ao e
kakoaua bwa
bwa ee raoiroi
raoiroi te
te mwakete
mwakete ibukin
ibukin kariki
kariki aika
aika aa kabuebue
kabuebue n
n ana
ana taun.
taun. Buun
Buun Tio ae
kakoaua
Tio ae
Meere ena
ena kabooi
kabooi nako
nako kariki
kariki man
man te
te kaunta
kaunta ao
ao ee na
na karaoa
karaoa naba
naba te
te boki-kiibing.
boki-kiibing.
Meere
Imwain ae
ae ee karaoa
karaoa te
te uke
uke mwakete
mwakete Tio
Tio ibukin
ibukin kakaean
kakaean aeka
aeka ni
ni kariki
kariki aika
aika ena
ena umuni,
umuni, e riai
Imwain
e riai
moa
ni
warebwaia
ana
itera
ni
mwane
ni
kabobonga
raoi
arona.
Imwain
ae
e
rangin
ingainga
moa ni warebwaia ana itera ni mwane ni kabobonga raoi arona. Imwain ae e rangin ingainga
nanona ni
ni kan
kan riki
riki bwa
bwa te
te baoti
baoti bon
bon irouna,
irouna, E
E riai
riai ni
ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa ee na
na kona
kona ni karekea te
nanona
ni tareteaie
raka te
te aeka
aeka ni
ni bitineti
bitineti aio.
aio. Iai
lai nimaua
nimaua mwaneka
mwaneka aika
aika ee riai
riai ni
ni karaoi.
karaoi.
raka
MWANEKAT1
MWANEKA
Te moani
moanibwai
bwaieeriai
riaini
ni warebwaia
warebwaiamwaitin
mwaitinraoi
raoite
te mwane
mwaneae
aeena
enalcainnanoia
kainnanoia ibukin katean ana
Te
ibukin katean ana
bitineti--ana
anakabilare
habitareni
nikateitei.
kateitei.
bitineti
MWANEKA22
MWAI\IEKA
Aoeeriai
riainaba
nabani
nilutautaua
katautauabwa
bwamwaitira
mwaitiraboon
boonlubutan
kabutanana
anabitineti
bitineti - ana aobereiteng kaotite
Ao
- ana aobereiteng kaotite
MWANEKA33
MWAI\IEKA
Imwinaeeriai
riaininibaireia
baireiangkana
ngkanaeekona
konaninikarekea
karekeatetekabitare
kabitareibukin
ibukin moanakin ana bitineti. Nanona
Imwina
moanakin ana bitineti. Nanona
bwaena
enaukera
ukeraangan
anganreken
rekenana
anatanio
tanianinilcabitare.
kabitare.
bwa
MWANEKA44
MWANEKA
Ngkanaeeriai
riaininibaireia
baireiabwa
bwamwaitira
mwaitiraae
aeena
enatiaatiniia
tiaatiniiaana
analcatitamwa
katitamwa bwa boon bwaai aika ena
Nglrana
bwa boon bwaai aika ena
kaboinako- -ena
enakataua
katauaana
anaboo.
boo.
lraboinala
MWANEKA55
MVYAI\IEKA
Telcabanea
kabaneaninibwai,
bwai,ena
enariai
riaininilcatautaua
katautauabwa
bwamwaitira
mwaitirabwaai
bwaai aika ena kabonakoa bwa ena
Te
aika ena
kaitaraaana
anaaobereiteng
aobereitenglcaotite
kaotiteao
aoninilmrekca
karekeateteralca
raka -ano
anabetiraol
betiraoL
lraitaraa
-
4
kabonakoa bwa ena
SYB BOKI
BOKI 3
3
SYB
4.
4.
Bairean Kewein
Kawain Am
Am Mwene
Mwane
-- Beireen
TE I(ABITARE
KABITARE NI
NI KATEITEI
KATEITEI
TE
Mwaneka
Mweneka
11
MWAITIRA TE
TE MWAI\IE
MWANE AE
AE ENA
ENA KABANEA
KABANEA TIO
TIO NI
NI
MWAITIRA
MOANAKIN ANA
ANA BITINETI?
BITINETI?
MOAI\IAKIN
KAMWAKURAN TE LANGO 31a
Katautauan kaotite ni kateitei
Moanna ni
ni karinani
karinani ana
ana kaubwai
kaubwai (atiete)
(atiete) aika
aika ena
ena kainnanoi
kainnanoi ni
ni katea
katea ao
ao ni
ni
Moanna
kabuta
ana
beikarii.
Kataia
kabobonga
raoi
mwaitin
rinanin
kaubwai.
Ko
kabuta ana beikarii. Kataia kabobonga raoi mwaitin rinanin kaubwai. Ko
riai ni
ni koroi
koroi bwaai
bwaai nn aron
aron bwaai
bwaai menaai
menaai ae
ae ena
ena kainnanoi,
kainnanoi, te
te buremititi
buremititi
riai
ike
ena
buti
ma
iai
te
bitineti,
ekuimente
ke
bwaai
n
raka
tabeua.
Koroi am
am
ike ena buti ma iai te bilineti, ekuimente ke bwaai n raka tabeua. Koroi
karinan iaon
iaon te
te beebwa
beebwa teuana
teuana imwain
imwain waakinan
waakinan am
am wareware.
ware ware.
karinan
Te Merooroo
Marooroo
Te
Tera am
am reke?
reke? Aikai
Aikai aekan
aekan karinanin
karinanin atiete
atiete aika
aika ee na
na kainnanoi
kainnanoi Tio
Tio ni
ni katean
katean ana
ana beikarii.
beikarii.
Tera
ATIETE AIKA
AIKA A
A KAINNANOAKI
KAINNANOAKIIBUKIN
TE BEIKARII
BEIKARII
IBUKIN TE
ATIETE
l.1.
Te buremititi
buremititi
Te
2.
2.
Mitiin ao
ao bwaai
bwaai ni
ni makuri
makuri (te
(te ei
ai n umum,
umum, te bwei
bwai ni
ni kebo
kabo burewa,
burawa, beetin)
beetin)
Mitiin
3.
3.
Bwaai nn raka
raka (teibore,
(taibora, baobao,
baobao, kaunte,
kaunta, koro-ruu
koro-ruu eo
ao tabeua riki)
riki)
Bwaai
4.
4.
Bwaai menaai
menaai (burewa,
(burawa, iiti,
iiti, tioke
tioka bureetiteki
buraetiteki beeki
baeki ao tabeua riki)
riki)
Bwaai
5.
5.
Te mwane
mwane ibukin
ibukin boon
boon ekitibentiti
ekitibentiti imwain
imwain kabutan
kabutan te beikarii, n
n aron
aron te
Te
Raitienti, atweteeiting
atwetaaiting ma
ma te buromotion
buromotion ao tabeua
tabeua riki
6.
6.
Te mwane
mwane ibukin
ibukin kaitaraan
kaitaraan boon
boon bwaai tabeua
tabeua i nanon
nanon rikiraken
rikiraken te
te bitineti;
bitineti;
Te
N aron
aron te urente,
urente, intuarenti,
intuarenti, te iti,
iti, te ran, te kaeti, booawarii,
booawarii, mentenanti
mentenanti iaon
iaon tai
taian
N
bwaa ao a mwaiti
mwaiti riki.
ekuimente, te bwaa
Noria bwa
bwa tia
tia tia
tia n
n tibwai
tibwai taian
taian etiete
atiete ni mwakorona
mwakorona aika
aika uoua.
uoua. Atiete
Atiete ake mai eta
eta (1
(1 nakon
nakon
Noria
3) aika
aika aranaki
aranaki bwa
bwa bikiti
bikiti kebitere.
kabitare.
BIKITI KABITARE
aekan nako taian
taian atiete aika
aika aa rabwata
rabwata n aron te kateitei, ekuimente
ekuimente ao
E ikotii aekan
bwaai n rakaraka - aekan
aekan bwaai aika
aika a kona
kona ni kabonganaki
kabonganaki ii nanon te tai ae maan.
maan.
bwaai
5
SYB BOKI
SYB
BOKI 33
-
- Bairean
Beireen Kawain
Kawein Am Mwane
Mwane
manuokinaki taekaia irouia aomata aika a katei
Atiete ake a oti ii nano (4 nakon 6)
6) a kai manuokinaki
6). N angiin
angiin te tai ti kona
kona n iangoi ara atiete aika
aika a rabwata
rabwata aika ti kainnanoi
bitineti (riki 5 ao 6).
ma ti mwaninga taekan te mwaiti
mwaiti ni mwane
mwane ae e na kainnanoaki ibukin
ibukin boutokan ara bitineti
bitineti
tai ni moan rikirake.
rikirake. N taai akanne ao e
e na mwaiti riki te kabanemwane
kabanemwane nakon te
n ana tai
roko. Bwaai aika aki rangin otara aikai a aranaki
aranaki bwa buti kabitere.
kabitare.
mwane ae e roko.
TE BUTI KABITARE
e bauta
i)
mwane ae e kainnanoaki
kainnanoaki ibukin mange
manga kerekean
karekean bwaai
bwaai aika a
te mwlne
kabaneaki inanon
inanon tein
tain waakinan
waakinan tm
am bitineti
bitineti -- bwaai
bwaai n aron
aron titeoki
titaoki
kebaneaki
titoa (ke ko karaoi inanon
inanon te bakitori
bakitori ke tiaburae
tiaburae nako
ae ko kabonakoi man te titoa
aika ko kabanea
kabanea n am bitineti
bitineti (n
(n aron te burawa);
burawa); ao
aika
ii)
mwane ae
ae ko kainnanoi ibukin boon
boon am ekitibenti
ekitibenti ni katoa
katoa
te mwane
bong ao ni kematoa
kamatoa am
am waaki
waaki imwain
imwain rokon em
am mwene
mwane ma
ma irouia
irouia am
am
bong
katitamwa. Uringnga
Uringnga bwa
bwa nn tabetai
tabetai aki
aki waekoa
waekoa am katitamwa
katitamwa ni kabaka
kabaka
katitamwa.
boon te bwai
bwai ae a kabooa
kabooa ma
ma iroum.
iroum. Ngke
Ngke arona
arona bwa
bwa ko karaoi
karaoi benitua,
benitua, am
boon
katitamwa aika
aika aa totoa
totoa (titoa
(titoa ni boomae, outero
outero ao tahua
tabeua riki)
riki) aa kantaningaia
katitamwa
bwa ana
ana kona
kona ni kabobwai iroum
iroum n te kuretete
kuretete -- a kaboa
kaboa am benitua
benitua, ma
ma aki
aki
bwa
anganiko boona
boona ni karokoa
karokoa mwin
mwin teuana
teuana te namwakaina. Ko
Ko riai
liai ni
ni kataniko
kataniko
anganiko
man aio ao
ao man
man iai
iai am mwane
mwane ae
ae e tau
tau ibukin
ibukin am waaki
waaki ni
ni bitineti
bitineti imwain
imwain
man
rokon te mwane.
mwane.
rokon
Nkana e aa tia
tia Tio ni karinani
karinani ana
ana atiete ni kateitei e riai
riai ngkanne
ngkanne ni katautaua
katautaua mwaitin
mwaitin boon
boon
Nkana
atiete akanne.
akanne. Iai
lai ma ibuakoia aika
aika ana
ana aki
aki kaboaki.
kaboaki. E
E na
na aki
aki bae
bae ni
ni kaboa
kaboa te
te aba
aba ao
ao te
te
atiete
kateitei; ee kona
kona n urente
urente bwaai
bwaai aikai.
aikai. Iai
lai ana
ana auti Tio ae
ae ee mena
mena n te
te tabo
tabo ae
ae angaraoi
angaraoi ao
ao ee
kateitei;
baireia bwa ena
ena moana
moana ana
ana mwakuri
mwakuri man
man ana
ana auti
auti ni
ni katibanakoa
katibanakoa kabooan
kabooan ke
ke urentenakin
urentenakin
baireia
buremetiti. E
E kona
kona nn oneaki
oneaki te
te ruu
ruu teuana
teuana ae
ae kaitaraa
kaitaraa te
te kawai
kawai nakon
nakon te
te titioa
titioa ae
ae ee uarereke.
uarereke.
buremetiti.
E na
na aki bae
bae naba
naba ni waekoa
waekoa ni kaboa
kaboa ana
ana ekuimente
ekuimente ni kabane;
kabane; e
e kona
kona tao
tao ni
ni karekei
karekei n
n te
te
E
urente, te
te riiti
riiti ke
ke ni
ni kaboa
kaboa nn te
te aea
aea beetieti.
beetieti.
urente,
Tio ena
ena bon
bon kabonakoi
kabonakoi ana
ana kariki
kariki n
n te
te bong
bong are
are aa mwai
mwai iai.
iai. E
E aki
aki iangoa
iangoa kabonakoana
kabonakoana n
n te
te
Tio
kuretete. E
E aki
aki kainnanoa
kainnanoa naba
naba kawakinan
kawakinan ana
ana titaoki
titaoki nn bwaai
bwaai menaai
menaai ae
ae ee mwaiti.
mwaiti. E
E iangoia
iangoia
kuretete.
bwa ena
ena kabooi
kabooi bwaai
bwaai menaai
menaai ni
ni katoa
katoa namwakaina.
namwakaina. Ena
Ena kainnanoa
kainnanoa te
te buti
buti kabitare
kabitare ae
ae ee tau
tau
bwa
ibukin kaitaraan
kaitaraan taarau
taarau ao
ao ana
ana booawarii
booawarii ngkai
ngkai e
e tabe
tabe ni
ni kabobonga
kabobonga aron
aron ana
ana beikarii.
beikarii. E
E
ibukin
katautaua bwe
bwa irarikin
irarikin ane
ana bikiti
bikiti kabitare
kabitare ao
ao e
e na
na kainnanoa
kainnanoa te
te buti
buti kebitare
kabitare ae
ae tau
tau
katautaua
ibukin kawaakinan
kawaakinan ana
ana bitineti
bitineti n
n te
te maan
maan ae
ae teuana
teuana te
te namwakaina
namwakaina imwin
imwin morn
moan
ibukin
kateana. Imwin
Imwin te
te tai
tai anne
arme ao
ao e
e na
na tau
tau ngkanne
ngkanne mwaitin
mwaitin te
te inikem
inikam ae
ae e
e na
na reke
reke man
man
kateane.
kabonakoan kariki
kariki nn reitanako
reitanako butin
butin te
te bitineti.
bitineti.
kabonakoan
6
SYB BOKI
SYB
BOKI 33 - Bairean Kawain Am Mwane
Mwane
E bon bebete katautauan
katautauan aia kaotite taian bikiti
bikiti atiete aika
aika ana
ana bwai
bwai Tio.
Tio. E
Ea
a tia
tia ni
ni kaotarai
kaotarai
ekuimente ibukin
tieken-aen
n
te
kaawa
teuana
ae
e
kaan,
ao
e
na
bon
ekuimente
ibukin te beikarii aika
aika tieken-aen
teuana
e na bon karaoi
karaoi
mwakuri ni katamaroa
katamaroa n ana buremititi, ae ena
ena ti tangira
tangirá te kaotite
kaotite ibukin bwain
bwain oneakin
oneakin ao
ao
mwakuri
auti. Ana kabanea
kabanea n tamaroa kaotite ibukin ana bikiti
bikiti atiete
atiete tao
tao ena
ena kangai.
kangai.
katamaroan te auti.
BIKITI
ATIETE IBUKIN MOAN KATEAN
KATEAN TE BEIKARII
BEIKARII
BIKITI ATIETE
AITEM
KATAUTAUAN TE KAOTITE
KATAUTAUAI\
BIKITI KABITARE
KABITARE
BIKITI
1.
Mitiin ao bwaai
bwaai ni mwakuri
mwakuri
1.
Mitiin
2.
2.
Materio ibukin
ibukin bwaai n raka
raka
IKOTAN BIKITI
BIKITI ATIETE
IKOTAI\I
$
$
$
$
3,000
500
$$
3,500
3,500
na bebete
bebete katautauan
katautauan kaotite
kaotite aika
aika a oti i eta.
eta. E kona
kona ni kunea
kunea te ware
ware ae botau
botau raoi ma
ma te
te
E na
mwaiti ae
ae ena
ena kainnanoia
kainnanoia bwa
bwa e na
na kabanea
kabanea iaon
iaon boon
boon mitiin
mitiin ma
ma bwaai nn raka.
mwaiti
E ngae
ngae nn anne
anne ao
ao ena
ena kanganga
kanganga riki
riki katautauan
katautauan mwaitin
mwaitin ana
ana buti
buti kabitere.
kabitare. E
E aa tia
tia ni
ni
E
katautaua bwa
bwa nn ana
ana bitineti
bitineti aei
aei e na
na kainnanoa
kainnanoa te mwaiti
mwaiti ni buti
buti kabitare
kabitare ae tau
tau ibukin
ibukin
katautaua
kaitaraan ana
ana aobereiteng
aobereiteng ekitibenti nn te
te moan
moan namwakaina. Ni
Ni kakaean
kakaean te
te mwaiti
mwaiti aio
aio ao
ao ee
kaitaraan
riai nn iangoia
iangoia bwa
bwa mwaitira
mwaitira ana
ana kaotite
kaotite ibukin
ibukin kabutan
kabutan ana
ana bitineti
bitineti inanon
inanon teuana
teuana te
riai
namwakaina.
namwakaina.
KAMAKURAN TE
TE IAI\IGO
IANGO 3.TB
3.1B
KAMAKURAN
Bikiti etiete
atiete ibukin
ibukin am
am bitineti
bitineti
Bikiti
Imwain ae
ae ko
ko waakinako
waakinako riki
riki ma
ma taekan
taekan Tio,
Tio, kataia
kataia nn uarokoi
uarokoi bwaai
bwaai aika
aika
Imwain
ea tia
tia ni
ni karaoi
karaoi ma
ma oin
oin am
am iango
iango ni
ni bitineti..
bitineti.. Ira
Ira tuangakim
tuangakim ni
ni Kamakuran
Kamakuran
ea
Te lango
lango 3.lA
3.1 A ao
ao koroi
koroi rinanin
rinanin atiete
atiete aika
aika kona
kona kainnanoi
kainnanoi ni
ni katean
katean am
am
Te
bitineti. Tibaua
Tibaua am
am karinan
karinan nn uoua
uoua aekana:
aekana:
bitineti.
i)
Bikiti
kabitare
ao
ii)
Buti
kabitare.
Imwina, kataia
kataia kaitaraa
kaitaraa aekan
aekan
Bikiti
kabitare
ao
ii)
Buti
kebitere.
Imwina,
D
am BIKITI
BIKITI ATIETE
ATIETE aika
aika ko
ko na
na kainnanoi
kainnanoi ma
ma ana
ana waeriu
waeriu ni
ni mwane
mwane ae
ae ena
ena
am
nakaan ma
ma ngaai.
ngaai. Bon
Bon karaoa
karaoa am
am ukeuke
ukeuke ni
ni kakaea
kakaea te
te weeriu
waeriu ae
ae uakaan
uakaan ma
ma
uakaan
ana waeriu
waeriu am
am atiete.
atiete.
ana
77
SYB BOKI
BOKI 3
3
SYB
Bairean Kawein
Kawain Am Mwane
-- Beirean
Am Mwane
5. KATAUTAUAN
KATAUTAUAN TAIAI\I
TAIAN KAOTITE
KAOTITEIBUKIN
KABUTAN AM
AM BITINETI
5.
IBUKIN KABUTAI\I
BITINETI
N te tai aio, ao
ao ea
ea tia
tia Tio
Tio ni
ni karaoa
karaoa nanon
nanon te
te mtamoa ni mwaneka.
i)i)
Ea tia
tia ni
ni warebwaia
warebwaia te
te mwaiti
mwaiti ni
ni mwane
mwane ae
ae ena
ena kainnanoia
kainnanoia ibukin Bikiti
Ea
ibukin Bikiti
Atiete nn ana
ana bitineti
bitineti (e
(e katautaua
katautaua bwa
bwa mwaitina
mwaitina bon
bon $3,000).
Atiete
$3,000).
Ngkai, ea
ea riai
riai ni
ni kakaea
kakaea bwa
bwa maitira
maitira ana
ana aobereiteng
aobereiteng kaotite
kaotite bwa
bwa e aonga ni kabobonga raoi
Ngkai,
e aonga ni kabobonga raoi
ana katautau
katautau ibukin
ibukin ana
ana kaotite
kaotite ni
ni kateitei.
kateitei. Ngkana
Ngkana ee ata
ata aei ao ena buoka ana baire bwa
ana
aei ao ena Suoka ana baire bwa
mwaitira ana
ana buti
buti kabitare
kabitare ae
ae ee na
na kainnanoia
kainnanoia ibukin
ibukin kateimatoan
kateimatoan butin ana bitineti inanon
mwaitira
butin ana bitineti inanon
tabeuate
te wiiki
wiiki imwin
imwinkateana.
kateana.
tabeua
MWANEKA2
2
MWANEKA
MWAITIRAANA
ANAKAOTITE
KAOTITETIO
TIO IBUKIN
IBUKIN KABUTAN
MWAITIRA
KABUTAI\I
ANABEII(ARII?
BEIKARII?
ANA
KAMAKURaN TE IANGO 3.2a
Katautauan talan aobereiteng kaotite
Ni kakaean nakoraoin ana bitineti Tio, ko ñai moa ni katautaua ana
Aobereitengkeotite
kaotitetetebitineti.
bitineti. Moana
Moanaam
amkakae
kakae ni karinani taian
Aobereiteng
ni karinani taian
ekitibentiti
ni
kabane
aika
ena
kaitarai
ni
kateimatoan
butin ana bitineti.
ekitibentiti ni kabane aika ena kaitarai ni kateimatoan butin
ana bitineti.
iangoiaekan
aekantaarau
taaraunako
nakoaika
aikaena
enariai
riaininikabwarai
kabwarainini moan butin te
iangoi
moan butin te
bitineti. Kataia
Kataiakarinani
karinanimwaitina
mwaitinaaika
aikaaabati
bâtiimwain
imwain ae ko waaki riki
bitineti.
ae ko waaki riki
wareware.
niniwareware.
Kabotaua am reke ma ana karinanin taeka Tio. Ibukin ana katautau
Tionora
noraTe
TeItera
IteraNi
NiKanoe
Kanoa12
12rcn
ae ntokin
tokinteteboki
bold aio.
Tio
eio.
KAMWAKURAN TE IANGO 3.2B
Katautauan
oin am aobereiteng kaotite
teuen oin
am
matm
ambuti
butikebitere
kabitare
mr
Am aobereiteng kaotite
Imwainreitan
reitanongoram
ongoramninikarakinan
karakinanTio,
Tio,katautaua
katautaua taian aobereiteng
taian aobereiteng
fmwain
kaotite
n
oin
am
bitineti.
Moanna
ni
karinani
aekan ekitibenti ni kabane
kaotite n oin am bitineti. Moanna ni karinani aekan
ekitibenti ni kabane
aikakona
konakaitarai
kaitaraininikateimatoan
kateimatoanbutin
butinam
ambitineti.
bitineti.
aika
Am buti kabitare
Baireiabwa
bwairaua
irauanamwakainan
namwakainanteteaobereiteng
aobereiteng kaotite ae e riai n iai iroum
Baireia
kaotite ae e riai n iai iroum
ngkanakoa
koakatea
kateaam
ambitineti.
bitineti. Mwaitin
Mwaitintetebuti-kabitare
buti kabitare ae ko kainnanoia
ngkana
ae ko kainnanoia
irekerekema
mateteaeka
aekaninibitineti
bitinetiaeaekokowaakinna.
waakinna. Ngkana ko kabuta te
e eirekereke
Ngkana ko kabuta te
autininiiruaa
iruaatao
taokokonanakainnanoa
kainnanoatetebuti
butikabitare
kabitareaeae e botau ma mwaitin am
auti
e-botau ma mwaitin am
aobereitengkaotite
kaotiteibukin
ibukinonoua'te
onoua tenamwakaina.
namwakaina.Ngkana
Ngkana ko waakina te
aobereiteng
ko waakina te
bitinetiibukin
ibukinteteireirekau,
kau,kokonanati tikainnanoa
kainnanoamwaitin
mwaitin te buti kabitare ae ena
bitineti
te buti kabitare ae ena
kaitaraam
amaobereiteng
aobereitengkaotite
kaotiteibukin
ibukintetebong
bongaeae ti teuana (mwaitin boon
kaitara
ti teuana (mwaitin boon
tiin
booretiaika
aikauoua!)
uoua!)
tetetiin
ninibooreti
Amkebitere
kabitareniniketeitei
kateitei
Am
Ngkanne
manga
warebwaia
amKabitare
KabitareniniKateitei
Kateitein n
ikota am Bikiti Atiete ma am
manga
warebwaia
am
ikota
am Bikiti Atiete ma am
\Skqne
Buti
Kabitare.
Buti Kabitare.
8
SYBBOKI
BOKI33- -Bairean
BaireanKewain
KawainAm
AmMwane
Mwane
SYB
noriamoa
moabwa
bwae ea atoki
tokiiaiangkai
ngkaiTen
TenTio.
Tio. Ngkai
Ngkaie ea atia
tianinikatautaua
katautauaana
anaaobereiteng
aobereiteng
TiTinananoria
ikitibenti(nora
(ñoraIteran
IteranTe
TeKanoa
Kanoa12
12nntokin
tokinteteboki
bokiaio)
aio) e eaakona
konangkai
ngkaiTio
Tioninikatiea
katiaaena
ana
ikitibenti
katautaua
iaon
ana
Kaotite
Ni
Kateitei.
katauteua iaon ene Keotite Ni Keteitei.
ikotiiana
anabikiti
bikitiatiete
arietema
maana
anabuti
butikabitare
kabitareninikarekea
karekeaana
anakaotite
kaotiteninikateitei
kateiteiae
aeeeoti
otii inano.
nano.
EEikotii
ATIETEAIKA
AIKAEEKAINNAIYOI
KAINNANOITIO
TIOIBIJKIN
IBUKINMOAN
MOANKATEAN
RATEANTE
TE
ATIETE
BEIKARII
BEIKARII
KATAUTAUANTE
TEKAOTITE
KAOTITE
KATAUTAUAI\I
BIKITIKABITARE
KABITARE
BIKITI
BIKITIKABITARE
KABITARE
BIKITI
l.1.
2.
2.
Materioibukin
ibukinbwaai
bwaainnraka
raka
Materio
$$
$$
3,000
3,000
500
500
IKOTANBIKITI
BIKITIATIETE
ATIETE
IKOTAI\I
$
3,000
3,000
Mitiinao
aobwaai
bwaaininimwakuri
mwakuri
Mitiin
BUTIKABITARE
KABITARE (mwanen
(mwanenbwaai
bwaaiaika
aikaaaoti
otiinano
inanoibukin
ibukinteuana
teuanatete
BUTI
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
l.
12.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
I11.
12.
Namwakaina)
Namwakaina)
Rinanin
bwaai
menaai
Rinanin bwaai menaai
Mentenanti ibukin
ibukinMitiin
Mitiinma
maAuti
Auti
Mentenanti
Booawarii
Booawarii
luteritii (kaeti,
(kaeti, iti,
iti, ran)
ran)
Iuteritii
Karaii
Karaii
Intuarenti
Intuarenti
Bakao
Bakao
Kabwararoun
roun
Kabwara
Teburitiaitin
Teburitiaitin
Kaotite tabeua
tabeua (n
(n aron
aron te
te raitienti)
raitienti)
Kaotite
IKOTAN BUTI
BUTI KABITARE
KABITARE
IKOTAI\I
IKOTAN KAOTITE
KAOTITE NI
NI KATEITEI
KATEITEI
IKOTAI\I
**
$$
$$
$$
$$
$$
$
$48
$
$22
$
$70
$
$s0
$L
500*
500*
100
100
500
s00
300
300
100
100
48
22
70
50
100
100
1,800
$_1,!00
$r&
$
5,300
E kanganga
kanganga katautauan
katautauan te
te aitem
aitem aio.
aio. E
E rekereke
rekereke mwaitin
mwaitin bwaai
bwaai menaai
menaai ma
ma mwaitin
mwaitin
E
te kariki
kariki ae
ae ee [atiaa
katiaa ma
ma ni
ni kabonakoa
kabonakoa Tio.
Tio. E
E katoka
katoka te
te kanganga
kanganga aio
aio Tio
Tio ni
ni katautaua
katautaua te
te
te
te
kabanea
ni
mwaiti
ni
kariki
ae
kona
ni
katiaa
n
ana
ai
n
umum
ae
uarereke.
E
katautau
bwa
bwa
te
katautau
E
uarereke.
ae
kabanea ni mwaiti ni kariki ae kona ni katiaa n ana ai n umum
kabanea ni
ni mwaiti
mwaiti ae
ae ee kona
kona ni
ni karaoaki
karaoaki tao2,200
tao 2,200 te
te kariki
kariki ni
ni katoa
katoa namwakaina
namwakaina ao
ao te
te kaotite
kaotite
kabanea
ibukin
bwaai
menaai
ibukin
te
mwaiti
aio
tao
bon
$500.
ibukin bwaai menaai ibukin te mwaiti aio tao bon $500.
9
SYB BOKI 3
3
SYB
6.
6.
Bairean Kawein
Kawain Am
Am Mwene
Mwane
- Beirean
KO NA
NA KANGA
KANGA NI
NI KAREKEA
KAREKEA TE
TE MWANE
MWANE AE
AE KO
KO KAINNAI\IOIA?
KAINNANOIA?
KO
E ataia
ataia Tio
Tio bwa
bwa e kainnanoa
kairmanoa te kabitare
kabitare ni
ni kateitei
kateitei ae $5,300.
$5,300. E
E riai
riai ngkai
ngkai ni
ni ukeri
ukeri iunga
aanga
E
ibukin karekean
karekean te mwane
mwane ae e kainnanoia
kainnanoia aio ibukin
ibukin ana
ana kateitei.
kateitei.
ibukin
MWANEKA 3
MWAI\IEKA3
KONA I(AI\IGA
KANGA NI
NI KAREKEA
KAREKEA TE
TE MWAI\IE
MWANE AE
AE KO
KO
KONA
KAINNANOIA?
KAIIYNAI\IOIA?
A mwaiti
mwaiti riki
riki tenia
tañía ni
ni mwane aika
aika aa tauraoi
tauraoi nakon
nakon ae
ae ko
ko moan
moan iangoia.
iangoia. Angiia
Angiia, aa kona
kona ni
ni
A
kaokoroaki
n
aekaia
aika
nimaua.
kaokoroaki n aekaia aika nimaua.
i)
Ana tatabwi
tatabwi te
te oune
ouna
Ana
kona Tio
Tio ni
ni kabonganai
kabonganai aika
aika bon
bon oin
oin ana
ana tatabwi
tatabwi ao
ao ana
ana atiete.
atiete.
EE kona
ii)
ii)
Aanga ibukin
ibukin te
te ktreke
kareke mwene
mwane
Aanea
Ngkana aa karako
karako ana
ana tatabwi
tatabwi Tio
Tio ee kona
kona ni
ni karekei
karekei mwaane
mwaane man
man ena
ana inikam
inikam ni
ni
Ngkana
bitineti aika
aika aki
aki tei
tei maan.
maan. Aio
Aio bon
bon te
te anga
anga ae
ae ee rangin
rangin kabonganaki
kabonganaki nn te
te Betebeke.
Betebeke.
bitineti
A kareke
kareke mwane
mwane aomata
aomata man
man bwaai
bwaai n
n aekan
aekan tewean
tewean te
te bwabwakiu,
bwabwakiu, te
te bingko,
bingko,
A
kabonakoan te
te ika
ika aika
aika akawaia,
akawaia, kabonakoan
kabonakoan uaa
uaa ni
ni kai
kai man
man aia
aia o-n-arok4
o-n-aroka,
kabonakoan
kabonakoan amwarake,
amwarake, mooi,
mooi, kanre
kanre aika
aika aa mwaitoro
mwaitoro nn tain
tain te
te runga
runga ao
ao tabeua
tabeua riki.
riki.
kabonakoan
iii)
iii)
Tiaburaea
Tiabureee
Aomata aika
aika ee kabooi
kabooi ana
ana bwai
bwai menaai
menaai ma
ma irouia
irouia Tio
Tio aa kona
kona naba
naba nn anganna
anganna te
te
Aomata
kariaia bwa
bwa ena
ena kabobwai
kabobwai ma
ma irouia
irouia nn te
te kuretete.
kuretete. Nanon
Nanon aei
aei bwa
bwa ana
ana tiabnrae
tiaburae
kariaia
bwaai nakoina
nakoina ma
ma aki
aki kantaningaia
kantaningaia bwa
bwa ena
ena waekoa
waekoa ni
ni kabwaka
kabwaka boona;
boona; kanga
kanga ai
ai
bwaai
aekante
te roun.
roun.
aekan
iv)
iv)
Oin ane
ana ekitibite
akitibite neko
nako te
te bitineti
bitineti
Oin
Ngkana ee waaki
waaki raoi
raoi te
te bitineti
bitineti ena
ena kona
kona ni
ni karekei
karekei ana
ana raka
raka ae
ae kona
kona ni
ni manga
manga
Ngkana
kaokia
nako
nanon
te
bitineti
ma
te
aekan
mwane
aio
e
aki
tauraoi
nakoia
aomata
kaokia nako nanon te bitineti - ma te aekan mwane aio e aki tauraoi nakoia
"omata
aikaaatibwa
tibwawaakina
waakinakatean
kateanaia
aiabitineti
bitinetiae
aeboou.
boou.
aika
v)
v)
Kabonakoanmwenengin
mwananeinte
tebitineti
bitineti
Kabonakoen
Te
katootoo
teuana,
ngkana
butiraoi te
te bitinai
bitineti teuana,
teuana, ee kona
kona ni
ni kaboinako
kaboinako
Te katootoo teuana, ngkana ee aa butiraoi
tabeua ana
ana atiete
atiete ni
ni karekea
karekea ana
ana raka
raka ni
ni mwane
mwane (n
(n aron
aron kabonakoan
kabonakoan te
te aba
aba ao
ao
tabeua
urentenakin
te
aba
ma
iroun
te
tia
bwaibwai
ae
boou.
E
kona
ngkanne
ni
kamanena
urentenakin te aba ma iroun te tia bwaibwai ae boou. E kona ngkanne ni kamanena
mwanenboon
boonteteaba
ababwa
bwakatiian
katiianmwanen
mwanentetebitineti).
bitineti).
mwanen
vi)
vi)
TaanAnsemwene
Angamwane
Tean
arontaian
taianbangke,
bangke,kuretete
kureteteiunion,
iunion,koraki
korakiao
aonaao.
raao.
NNaiaiaron
l010
SYB BOKI
BOKI 3
3
SYB
i)
D
Bairean Kawain
Kawain Am
Am Bitineti
Bitínetí
-- Bairean
Te mwane
mwane ma
ma irouia
ironia ouna
ouna
Te
Ti na
na iangoia
iangoia bwa
bwa angkoa
angkoa iai
iai oin
oin ana
ana atiete
atiete Tio
Tio ae
ae ee baireia
baireia bwa
bwa ee na
na kabongana
kabongana nn
Ti
ana bitineti.
bitineti. Ena
Ena mwakuri
mwakuri man
man ana
ana auti.
auti. (Ni
(Ni kabebeteuan
kabebeteuan te
te iango,
iango, ee baireia
baireia Tio
Tio
ana
bwa ena
ena aki
aki karinna
karinna nn te
te reekooti
reekooti bwa
bwa ana
ana kariarake
kariaraka te
te bitineti).
bitineti). Iai
Iai teutana
teutana ana
ana
bwa
tatabwi
Tio
ae
e
tau
ni
kakoroa
te
ikota
ni
buti
kabitare
ae
e
kainnanoia
te
bitineti
te
bitineti
kainnanoia
kabitare
ae
e
tatabwi Tio ae e tau ni kakoroa te ikota ni buti
($1,800).
($l,8oo).
Ma ee riai
riai naba
naba Tio
Tio ni
ni karekea
karekea mwanen
mwanen te
te bikiti
bikiti kabitare
kabitare ($3,500).
($3,500). E
E na
na kona
kona ni
ni
Ma
karekea
te
mwaiti
aio
man
karinakia
taan
bwaibwai
riki
tabeman
n
te
bitineti.
n
te
bitineti.
riki
tabeman
taan
bwaibwai
karinakia
karekea te mwaiti aio man
Butikana ae
ae Maika,
Maika, ee rangin
rangin matennanoa
matennanoa te
te kan
kan bwaibwai
bwaibwai nn te
te bitineti.
bitineti. E
E tauraoi
tauraoi
Butikana
n
anga
ana
kariaraka
ae
$2,000
ibukin
karekean
ana
bwaibwai
n
te
bitineti
ae te
te
n
te
bitineti
ae
ana
bwaibwai
ibukin
karekean
ae
kariaraka
n anga ana
$2,000
katenimwakoro.
Ma
e
baireia
Tio
bwa
ena
katuka
iangoan
aio
bwa
ana
kanan
katenimwakoro. Ma e baireia Tio bwa ena katuka iangoan aio bwa ana kanan
rikaki.
rikaki.
ii)
iD
Te mwene
mwane ma
ma irouie
irouia tieburaea
tiaburaea
Te
N te
te intatituri
intatituri ibukin
ibukin te
te karaobwai,
karaobwai, ee kona
kona nn reke
reke te
te mwaiti
mwaiti ni
ni kuretete
kuretete ae
ae ee tau
tau ma
ma
N
irouia
tiaburaea.
N
te
bitineti
ibukin
te
beikarii,
e
kona
Tio
ni
kabooa
ana
burawa
kabooa
ana
burawa
Tio
ni
e
kona
ibukin
te
beikarii,
irouia tiaburaea. N te bitineti
te kuretete,
kuretete, ma
ma aki
aki kukurei
kukurei nn anganna
anganna te
te kuretete
kuretete bwa
bwa ee tuai
tuai ni
ni mwatai
mwatai ni
ni waakina
waakina
nn te
ana
bitineti.
A
tangiría
moa
kakoaua
bwa
e
na
rikirake
moa
ana
imwain
imwain
bitineti
rikirake
moa
ana
e
na
kakoaua
bwa
moa
ni
ana bitineti. A tangiria
ae ana
ana anganna
anganna te kuretete.
kuretete. N te tai moa
moa aio ao
ao e riai Tio ni kataua
kataua akean
akean ana
ana
ae
tiaburaea kuretete.
kuretete.
tiaburaea
iii)
iii)
Te mwane
mwane ma
ma irouia
irouia taan angamwane
angamwane
Te
Te kawai naba teuana ae e uki nakoina bon tangoakin te mwane ae e kainnanoia.
kainnanoia.
Te
Te
tania
ni
mwane
teuana
ae
materaoi
iangoakina
bon
kataakin
tangoan
mwane
te mwane
kataakin
tangoan
bon
iangoakina
e
materaoi
Te tania ni mwane teuana
ma irouia
irouia raraona
raraona ke
ke kaain
kaain ana
ana utu.
utu. E tekeraoi
tekeraoi Tio
Tio bwa
bwa iai
iai ai tinana
tinana ae Susana
Susana ae ee
ma
anga
nanona
bwa
e
angamwanea
$1,000
nakoina
buokana.
E
E bon
bon
ibukin
buokana.
nakoina
na
angamwanea
e
bwa
$1,000
anga nanona
ao e tuangnga bwa e kona n tangoia ao
ao ni
ni kabwaraa ngkana e
e a bon
bon
kaubwai ao
tauraoi.
nimaua
te
katebubua.
ae
te
intureti
na
kabwakaa
Tio
bwa
e
E
kataua
tauraoi.
Nanon aei bwa ni katoa
katoa ririki
ririki e na kabwakaa
kabwakaa nakoina
nakoina $50 (5% iaon $1,000) ibukin
ibukin
Nanon
kabonganan ana
ana mwane.
mwane.
kabonganan
mwane. E titirakinaki iroun te tia
E a nako n te banke Tio n tangoa nikiran te mwane.
bangke titiraki
titiraki aika
aika a mwaiti.
mwaiti. E kan
kan ataia
ataia bwa iai aban
aban Tio ke ana
ana auti ke ana atiete
kakawaki ae e na kona
kona ni kabongana bwa ana tenia
tania ni bwai ibukin
ibukin te roun.
aika a kakawaki
E kakoaua
kakoaua manatian
manarían te Bangke
Bangke bwa
bwa e na kona
kona n anganaki
anganaki te moteketi
moteketi iaon
iaon ana auti
mwaiti ae $2,500.
n te mwaiti
11
1l
SYB
SYB BOKI
BOKI 33 -- Bairean Kawain
Kawain Am Mwane
3.3A
KAMWAKURAN
IANGO 3.3A
KAMWAKURAN TE IANGO
Tania ni Mwane
Mwene
Tia bootii bwaai aikai ni kabane ibukin
ibukin Tio.
Tio. Koroi karinan
karinan ni mwaiti
ae ea tia ni karekea
man
tania
ni
mwane
nako
ao
ikotia.
karekea
ikotia. Kabotaua
Kabotaua am
karinan
karinan ni ware ma taian reke n tokin te boki aio (Iteran Kanoa 12).
l2).
KAMWAKURAN
I(AMWAKURAN TE IANGO
IANGO 3.3B
Am tania ni Mwane
Ngkanne
Ngkanne karinani aekan tania ni mwane ae ko na kabonganai
kabonganai n oin
am bitineti.
Karinani taian mwaiti aika ko na karekei
bitineti. Karinani
karekei man tania
tania ni
mwane ni kabane
kabane ao ikotii.
12
t2
SYB BOKI
BOKI 3
3
SYB
7.
7.
Bairean Kewcin
Kawain Am
Am Mwene
Mwane
-- Beirean
TE KAOTITENG
KAOTITENG AOTE
AO TE KATAUBOO
KATAUBOO
TE
N te
te tai
tai aio
aio ao
ao ee aa moanna
moanna ni
ni bwanin
bwanin atakina
atakina iroun
iroun Tio
Tio bwa
bwa mwaitira
mwaitira ana
ana kaotite
kaotite ae
ae ee na
na
N
kantaningaia ibukin
ibukin kabutan
kabutan ana
ana bitineti
bitineti nn te
te moan
moan namwakaina.
namwakaina. Ma
Ma ee na
na karekea
karekea te
te raka?
raka? N
N
kantaningaia
te
tai
aio
ao
e
aki
tau
mwaitin
te
rongorongo
ae
e
na
ataia
ma
iai
bwa
e
na
kareke
raka
n
te
raka
n
te
iai
e
na
kareke
bwa
te tai aio ao e aki tau mwaitin te rongorongo ae e na ataia ma
moan namwakaina
namwakaina ke
ke ena
ena aki,
aki,
moan
Te moan
moan bwai,
bwai, ee riai
riai Tio
Tio ni
ni bairea
bairea ana
ana tiering
tiering bureiti
buraiti ibukin
ibukin ana
ana kariki
kariki ao
ao te
te kauoua,
kauoua, ee na
na
Te
katautaua
mwaitin
te
kariki
ae
e
riai
ni
kabonakoa
ni
kaaitaraa
ana
kaotite
ao
n
anganna
te
te
kaotite
ao
n
anganna
kaaitaraa
ana
katautaua mwaitin te kariki ae e riai ni kabonakoa ni
mwaiti n
n raka
raka ae
ae ee tau
tau ibukin
ibukin maiun
maiun ana
ana bitineti.
bitineti. Ti
Ti na
na karaua
karaua n
n taraia
taraia bwa
bwa ee na
na kanga
kanga ni
ni
mwaiti
katea
boon
ana
kariki.
katea boon ana kariki.
MWANEKA 44
MWAI\IEKA
MWAITIRA AE
AE E
E RIAI
RIAI TIO
TIO N
N TIAATI
TIAATI IBUKIN
IBUKIN ANA
ANA
MWAITIRA
KARIKI?
KARIKI?
Bon iai
iai boton
boton kawai
kawai aika
aika uoua
uoua ibukin
ibukin katean
katean boon
boon bwaai:
bwaai:
Bon
i)
Numeraakin te
te keotite
kaotite iaon
iaon am
am bweitie
bwaitia ma
ma tieweti
tieweti ae
ae ti
ti teuena
teuana
Numereekin
Ikotii taian kaotite ibukin karaoan
karaoan am bwaitia.
bwaitia. E na anganiko
anganiko te lunite
lunite Keotite
Kaotite
Ikotii
Iunite
Buraiti.
Ikota
te
katebubua
ni
mwaatin
ma
ngaia
bwa
te
te
lunite
ena
anganiko
Bureiti. Ikota te katebubua ni mwaatin ma ngaia bwa
Tiering Bureiti
Buraiti -- te
te buraiti
buraiti ae
ae ko
ko tiaatinia
tiaatinia iai
iai am
am katitamwa.
katitamwa. E
E riai
riai te
te mwaatin
mwaatin ae
ae ko
ko
Tiering
ikotia
nakon
am
kaotite
buraiti
n
anganiko
te
raka
ae
e
na
kabooa
mwin
te
te
e
na
kabooa
n
raka
ae
te
mwaiti
ikotia nakon am kaotite buraiti n anganiko
mwane, te
te tai
tai ao
ao te korakora
korakora ae
ae koa
koa tia
tia ni kabongana
kabongana ni katiaan
katiaan te
te bwaitia.
bwaitia. Imwina
Imwina
mwane,
aio
riki
n
te
itera
ni
kanoa
na
kawain
kaotiteng
te
ketauboo
katauboo
aio
kaotiteng
ao
kewain
te
rinanon
ti
nl
ni
kenoe
aio,
itere
riki
ni kameetaatea
kamaataataa riki.
ni
tiering
Ngkana e butiraoi am bitineti ko na anganaki n te anga ni katauboo aio te tiering
buraiti ae ti
ti te aekana
aekana ma
ma boon
boon bwaai nn am tabo.
tabo. Ngkana
Ngkana e aki butiraoi am
am bitineti
bitineti ao
ao
buraiti
ko
n
aro
bwa
ngkanne
e
na
mwaiti
riki
am
kaotite
nakoia
taan
kaiangatoa
ma
ma
ngke
te
kaiangatoa
nakoia
mwaiti riki
ngkanne
na riai
riai n
n tiaatina
tiaatina te boo
boo ae
ae e mwaiti
mwaiti riki
riki nakon
nakon aia
aia boo.
na
ii)
Kamwataua tnt
ana boo am
am kaiangatoa
kaiangatoa
Kemweteue
Kakaea
bwa
tera
aia
tiaati
aomata
mwaketen am tabo ibukin
ibukin taian
taian tieweti
tieweti ma
ma bwaai
bwaai
aomata ni mwaketen
Kakaea bwa tera aia
kaboinako ao kakoauaa raoi
raoi bwa ti te aekana
aekana am boo ma aia boo.
boo. Ngkana
aika ko na kaboinako
ko baireia bwa ko na tiaati ae mwaiti riki nakoia am kaiangatoa
kaiangatoa ko
ko riai
riai ni
ni kakoaua
kakoaua
katitamwa. (Iai
(lai riki
riki
bwa ko na karaoa ae raoiroi riki nakoia ni katokan kainnanoia katitamwa.
reitan
aio
ni
Bokin
te
Katine
Mwakete).
ni Bokin Katine Mwakete).
reitan
Ibukin te
te kamataate
kamataata ao ti
ti na tuoi riki
riki kawei
kawai aikei:
aikai: riki
riki Angen
Angan Keraoane
Karaoana (i)
(i) ieta
ieta
Ibukin
ae kewein
kawain te keotiteng
kaotiteng eo
ao te kateuboo
katauboo
ee
13
l3
BOKl 3
SYB BOKI
8
8.
Kawain Am
Am Mwane
Mwane
-- Bairean Kawain
TE KATAUBO - ANGAN
ANGAN I(ARAOANA
KARAOANA TEUANA
TEUANA
TE
(Kaotitenakin am bwaitia
(Keotitenakin
bwaitia ma tieweti)
Ti na noria
noria bwa
bwa e kanga
kanga Tio
Tio ni kona
kona ni
ni kataubooa
kataubooa ana
ana bwaitia.
bwaitia. Ti
Ti na
na bon
bon nora
nora aron
aron katautaun
katautaun
Ti
ana kaotite
kaotite ibukin
ibukin katiaan
katiaan te aeka
aeka ni kariki
kariki teuana
teuana ao ni kabongana ana
ana reke anne ni kabotoa
kabotoa
ana
ana baire
baire iai ibukin
ibukin te boo
boo ae e na
na tiaatinna.
tiaatinna.
ana
ana sTaaki
waaki ni
kabebetea riki, ti na taekinna bwa angkoa e iangoia Tio bwa e na moana 114
katiaa te aekan
aekan kariki
kariki ae
ae ti teuana.
teuana. E
E iangoia
iangoia bwa
bwa e na katiai
katiai kariki
kariki buraaun
buraaun aika
aika a bubura.
bubura.
katiaa
Ni
Bon aikai mwaneka
mwaneka aika a tabangaki
tabangaki ibukin numeraakin
numeraakin katiaan
katiaan te bwaitia ae ti teuana.
teuana. Ti
rinanoi man rinei aika
aika a kaineti
kaineti ma
ma taekan
taekan ana
ana waaki
waaki Tio.
Tio.
na rinanoi
i)
D
Katautaua bwa
bwa e na iraua
iraua te aua
aua ae e na bane ibukin
ibukin karaoan
karaoan te bwaitia
bwaitia anne.
Katautaua
(te tai taakete).
taakete).
(te
ii)
ii)
Kangaraoa te tai taakete
taakete ma
ma mwaitin
mwaitin te
te tai ae e bua
bua ibukin
ibukin katabetabe
katabetabe n aron
aron te
Kangaraoa
mooi ranibue, kanganga
kanganga iaon taian
taian materio, uruakin
uruakin mitiin, mwararan te
mooi
kabwai buti
buti ao tabeua
tabeua riki.
riki. (taina raoi).
raoi).
kabwai
iii)
iii)
Kabongana te taina
taina raoi
raoi n numeraa
numeraa mwaitin
mwaitin bwaaitia
bwaaitia aika
aika a kona
kona ni katiaaki
katiaaki
Kabongana
inanon teuana
teuana te namwakaina.
namwakaina. (te kabwai mwaiti).
mwaiti).
inanon
iv)
iv)
Numeraa te kaotite ibukin
ibukin bwaai
bwaai menaai
menaai aika
aika ana kainnanoaki
kainnanoaki ni karaoan
karaoan te
Numeraa
bwaitia ae ti teuana.
teuana. (Materio
(Materio kaotite
kaotite n onoti).
onoti).
bwaitia
v)
v)
Ikoti ni kabane
kabane kaotite ake tabeua
tabeua aika a kabonganaki
kabonganaki ni katoa
katoa namwakaina
namwakaina
kabutan te bitineti ao karina
karina mwatin bwaaitia aika a katiaki
katiaki n te namwakaina
namwakaina
ni kabutan
teuana
inanon
te
anne.
(Kaotite
onoti).
(Kaotite
n
ikoti
tabeua
onoti).
teuana inanon
anne.
vi)
vi)
Ikoti materio
materio kaotite ma kaotite
kaotite tabeua n onoti ni kakaea
kakaea te toutoro
lkoti
kaotite n onoti.
onoti. (Iunite
(lunite kaotite).
kaotite).
kaotite
vii)
vii)
Numeraa am tiering
tiering buraiti
buraiti n ikota
ikota te mwaiti
mwaiti n raka ae te katebubua ma ana
Numeraa
kaotite te taibora
taibora ae ti teuana.
teuana. (Iunite
(lunite tiering buraiti).
buraiti).
toutoro kaotite
kaewei nakon ana Beikarii Ten Tio.
Tia rinanon kawai aikai ma ni kaewei
IBUKIN TE KARIKI
KARIKI AE BURAAUN
KAOTITENG IBUKIN
TE KAOTITENG
A bebete
ibukin Tio.
Tio. E a kaman taneiai n ataia
mwakurian moani mwasneka aika teniua ieta ibukin
bebete mwakurian
bwa e bebete karaoan 100 kariki aika a bubura n ana ai n umum ae uarereke ni katoa bong.
Ngkana tao
kabwai mwaiti n
n ana
ni katoa namwakaina, te
te kabwai
20 te
te bong
bong ni
tao ee mwakuri inanon 20
= 2,000 te kariki ni katoa namwakaina.
20:2,000
Beikarii Tio bon 100 X 20
14
t4
SYB BOKI
BOKI 33 -- Baireen
BaireanKewain
KawainAm
AmMwane
Mwane
SYB
i)
Anameterio
materiokeotite
kaotiteteeina
teainate
tekeriki
karikiae
aeburaaun
buraaunto
aoeebubure
bubura
Ana
Imwinaao
aoeena
nanumeraa
numeraate
tekaotite
kaotiteibukin
ibukinmaterio
materioaika
aikaaakabonganaki
kabonganaki
Imwina
Ni
katiaan
kariki
aika
2,000.
E
katautaua
Tio
bwa
e
na
kabanea
$500ni
nikabooa
kabooate
te
na
kabanea
Tio
bwa
e
E
katautaua
$500
Ni katiaan kariki aika 2,000.
burawa,
iiti,
taoro,
tioka
ao
tabeua
riki
aika
a
kainnanoaki
ibukin
umunakin
kariki
burawa iiti, taoro, tioka ao tabeua riki aika a kainnanoaki ibukin umunakin kariki
aika2,000.
2,000.
aika
AnaToutoro
Toutoro meterio
materio keotite
kaotiteteaine
teainate
tekeriki
kariki=
= $500.00/2000
$500.00/2000==$$ 0.25
0.25
Ane
ii)
Kaotitetebeue
tabeua nn onoti
onoti ibukin
ibukin teeine
teaina te
te keriki
kariki
Keotite
kabongananaba
nabakatautauan
katautauanana
anaobereiteng
obereiteng kaotite
kaotite nnte
te namwakaina(nora
namwakaina(norate
te Itera
Itera
EEkabongana
Kanoa66 iteraniba
iteraniba l0
10 nnte
teboki
boki aio)
aio) nnnumerai
numerai kaotite
kaotite tabeua
tabeuani
ni katoa
katoanamwakaina
namwakaina
nnKanoa
(tiaki
boon
bwaai
menaai)
ao
tao
e
na
reke
te
mwaiti
ae
$1,300
(Susana
ao te
te
(Susana
ao
(tiaki boon bwaai menaai) ao tao e na reke te mwaiti ae $1,300
bangke).
bangke).
karina te
te kebwei
kabwai mweiti
mwaiti inanon
inanon te
te mwaiti
mwaiti aio
aio ni
ni karekea
karekea mwaitin
mwaitin te
te kaotite
kaotite
EE karina
tabeua
ni
karaoan
te
kariki
ae
ti
teaina.
tabeua ni karaoan te kariki ae ti teaina.
Kaotite tabeua
tabeua nn onoti
onoti =
= $f300
$1300 =
= $0.55
$0.65
Keotite
iE
2000
2000
Toutoro
iunite
kaotite
Toutoro iunite keotite
warebwaia te
te toutoro
toutoro kaotite
kaotite Tio
Tio nn ikota
ikota te
te materio
materio kaotite
kaotite ma
ma kaotite
kaotite tabeua
tabeua
EE warebwaia
ibukin teaina
teaina te
te kariki.
kariki.
ibukin
Toutoro Iunite
lunite Keotite
Kaotite =
= $0.65
$0.65 +
+ $0.25
$0.25 =
= $0.90
$0.90
Toutoro
iy)
lunite Tiering
Tiering Buraiti
Buraiti
Iunite
Imwina
e
a
manga
numeraa te
te tiering
tiering buraiti
buraiti ibukin
ibukin ana
ana kariki
kariki nn ikota
ikota uabwi
uabwi te
te
Imwina e a manga numeraa
tienti te
te mweakebu
mwaakabu nakon
nakon te
te Toutoro
Toutoro Iunite
lunite Kaotite.
Kaotite.
tienti
lunite tiering
tiering buraiti
buraiti
Iunite
$0.90 +
+ $0.20
$0.20 =
= $1.10
$1.10
== $0.90
KAMWAKURAN TE
TE IANGO
IANGO 3.4
3.4
Kataubooan rm
am bweitie/
bwaitia/ tieweti
tieweti
Kataubooan
KAMVyAKURAN
Ngkana ko
ko iangoia
iangoia bwa
bwa kona
kona karaoa
karaoa te
te bwaitia
bwaitia teuana"
teuana, iri
iri taian
taian kawai
kawai aika
aika
Ngkana
aei
E
oti
e
kabonganai
Tio
ibukin
karekean
am
kaotite
ao
boon
bwaitia.
E
oti
aei
am
bwaitia.
boon
kaotite
e kabonganai Tio ibtrkin karekean
te Kateuboo
Katauboo -- Angen
Angan Karaoana
Karaoana Teuene
Teuana ae
ae e kabwarabwaraki
kabwarabwaraki ikai.
ikai.
nn te
(Tao
ko
na
kainnanoa
manga
rinanoan
mwaneka
aika
a
mwakoro
n
n
te
a
mwakoro
(Tao ko na kaimanoa manga rinanoan mwaneka aika
iteraniba l3).
13).
iteraniba
Ngkana akea
akea rekereken
rekereken am
am bitineti
bitineti ma
ma te karaobwai,
karaobwai, katea
katea am boo
boo man
man aia
aia
Ngkana
ti
te
aekana
tiaati
am
kaiangatoa
nako
ibukin
bwaai
taian
tieweti
aika
aika
aekana
tieweti
ma
taian
tiaati am kaiangatoa nako ibukin bwaai
ma aika
aika ko
ko na
na kaboinako.
kaboinako. E oti aei n
n te Katauboo
Katauboo -— Angen
Angan Karaoena
Karaoana Uoua
ma
ae
kabwarabwaraki
ikai
ae kabwarabwaraki ikai
l5
SYB BOKI
BOKI 3
3
SYB
9.
9.
Bairean Kawain Am Mwane
-- Bairean
Kewein Am Mwane
TE I(ATAUBOO
KATAUBOO - AI\IGAN
KARAOANA UOUA
UOUA
TE
- ANGAN KARAOANA
(Kamwatauaan aie
aia boo
boo am kaiangatoa)
(Kemweteuaen
am keiengetoe)
Te anga
anga riki
riki tenana
teuana ni
ni katean
katean am
am boo
boo bon
bon tarakin
tarakin aia
aia boo am kaiangatoa ma ni kakoaua raoi
Te
boo am kaiangatoa ma ni kakoaua raoi
bwatitebo
titebo arn
am boo
boo ma
mangaiia.
ngaiia.
bwa
Bonarona
aronanntaai
taainako
nako bwa
bwaeeraoiroi
raoiroi iangoan
iangoankabonganaan
kabonganaan te kaotiteng ao te kabotau ni
Bon
te kaotiteng ao te lcabotau nt
karaoante
tekatauboo.
katauboo. Ko
Ko riai
liai ni
nikaraoa
karaoaraoi
raoite
tekaotite
kaotite ibukin
ibukin am bwaaitia ni kakoaua raoi bwa
karaoan
am bwaaitia ni kakoaua raoi bwa
booae
aeko
kona
natiaati
tiaatieena
nakaitaraa
kaitaraaam
amkaotite.
kaotite. Ma
Mako
ko riai naba n taai nako ni kabotaua am
teteboo
riai naba n taai nako ni kabotaua am
booma
maaia
aiaboo
booam
amkaiangatoa
kaiangatoani
nikakoaua
kakoauabwa
bwatitebo
titebo aekaia.
boo
aekaia.
KAKAWAKI! Kakoauareoi
raoibwa
bwako
kokebotaui
kabotaui bwaai aika ti te aekana aroia. E aki
EEI(AI(AWAKMakoaue
bweei eika ti te eekana aroia. E eki
riaibwa
bwako
kone
nakeboteue
kabotaua tnttiering
ana tieringburaiti
buraitítetetio
tia karaoa te bwaitia ma aia boo titoa ni
riei
korooa te bwaitiame eie boo titoo ni
boomae. Aie
Aiaboo
bootitoe
titoani
niboomee
boomaeae
aeeatieatinna
tiaatinna iai ibuakona tiaki ti ana tiering buraiti
boonue.
iai ibuekone tieki ti ene tiering buraiti
tiakerao
karaobweitie
bwaitiama
mabon
bonane
anamwerkebu
mwaakabunebe
naba te tia boomae. Ngkana ko kabotau ma
tetetia
te tie boomae. Ngkene ko keboteu me
anaboo
bootetetie
tiabwereke,
bwarake,bon
boniei
iainebe
nabatna
anamwetkebu
mwaakabu i nanon boon ana bwaitia.
ena
i nenon boon ene bwaitie.
ataiaTio
Tiobwa
bwaboon
boontetekariki
karikiiaon
iaonana
anaabamwakoro
abamwakoro e moa man 80 te tianti nakon $ 1.00. E
EEataia
e moa man 80 te tianti nakon $1.00. E
ataianaba
nababwa
bwaeeraka
rakariki
rikiraoiroin
raoiroinana
anakariki
karikinakon
nakon aekan kariki aika iai n te tai aio. E kona
ataia
aekan kariki aika iai n te tai aio. E kona
ngkanneninikabonakoa
kabonakoaana
anakariki
karikinnteteboo
booaeaeeemwaiti
mwaiti riki.
ngkanne
riki.
Ena taraa n nakoraoi boon te kariki ae $1.00 n teaina
Teitera
iterateuana
teuanaaeaee ena
nakanganga
kangangakaman
kamanataakina
ataakina bon aekan butimwaean bitineti aika a boou
Te
bon aekan butimwaean bitineti aika a boou
irouia taankaiangatoa.
kaiangatoa.EEnanabon
bonataia
ataiaTio
Tiobwa
bwa a warennanoia ana kaiangatoa ao ana
irouia
a
warennanoia
ana kaiangatoa
laan
namakinarotakin
rotakinaia
aiatieire
tieireirouna.
irouna.Ibukin
Ibukinaei
æiaoaoa akona
kona ni kakerikaka aia boo
ibukin
namakina
ni kakerikaka ai-a Uoo "o
ib,kin
katanaian ntetearo
arobwa
bwaana
anakangabuakaa
kangabuakaaaron
aronkinakin
kinakinana
ana bitineti.p E teretere ngkanne bwa e
katanaia
bitineti. teiaere;gk-"" bwa e
ngaengkana
ngkanaa anakoraoi
nakoraoiiango
iangoibnkin
ibukinmoan
moankatean
kateantete bitineti ae boou e na bon kaitara naba
ngae
bitineti ae boou e na bon-kaitara naba
makaoenikei
kaoanikaiaika
aikaaki
akiataaki.
ataaki.Ao
Aokokoriai
riainaba
naban ntaai
taai nako n iangoa ae te kabanea n tamaroa
ma
nako n iangoa a€ te kab;;a n tamaroa
ibukin
karaiin nam
ambitineti
bitineti(ko
(konana
atatairiki
rikin n
taekan
karaii ni bokin te S YB ibukin te
ibukin
tetekaraii
atatai
taekan tetekaraii
ni bokin te SyB ibukin te
KatineMwakete).
Mwakete).
Katine
*
KAMWAKURAN
TE
IANGO3.5
3.5
KAMVYAKT'RAN
TE
IAI\IGO
Kabotaui am boo
Kabotaui
em boo
Ngkana
koa
kataubooa
aika
bon
oin
am
bwaitia ao tieweti, kabotaua
Ngkana
koa
tiatia
ni ni
kataubooa
aika
bon
oin
am
bwaitia
ao tieweti, kabotaua
boo
ma
boo
am
kaiangatoa.Karinani
Karinani
am boo ma taian boo aika a
amam
boo
ma
aiaaia
boo
am
kaiangatoa.
am
boo ma taian boo aika a
tiaatinna
kaiangatoa.Koroi
Koroi
naba
taeka
tabeua
kaota aron riain am
tiaatinna
amam
kaiangatoa.
naba
taeka
tabeua
ni ni
kaota
aron,riain am
boo.TiTi
aekana
raoiroin
bwaaitia
tangiraia
irouia am katitamwa?
boo.
te te
aekana
raoiroin
amam
bwaaitia
mama
tangiraia
irouia
am katitamwa?
kanga
n roota
katauboo
iai?
EE
nana
kanga
n roota
amam
katauboo
iai?
l6 16
SYB BOKI 3- Beireen
Kawain
Am
Mwane
Mwane
Am
Kawein
BOKI 3 - Bairean
SYB
10.
IO.
KAT AUT AU AN AM BETIRAOI
KATAUTAUAI\ AM BETIRAOI
Ana kawai Tio are imwina bon kakaean mwaitin bwaai ae riai
kaboinako
bwa
bwa
ni ni
kaboinako
Ana kawai Tio are imwina bon kakaean mwaitin bwaai ae riai
E na kaitarai ana kaotite ni
kabane.
E
a
kainnanoa
katautauan
ana
betiraoi.
ana betireoi.
E na kaitarai ana kaotite ni kabane. E a kainnanoa katautauan
TeBetiraoi (BR)
Te Betiraoi (BR)
bon reboron te tieire ae e riai n uaiakinaki iroun te bitineti n te
bon reboron te tieire ae e riai n uaiakinaki iroun te bitineti n te
aro bwa e na betiraoi (e nanonaki n aei kaitaraan kaotite ni kabane
aro bwa e na betiraoi (e nanonaki n aei kaitaraan kaotite ni kabane
n aki karekea te ruuti ke te raka).
n aki karekea te ruuti ke te raka).
Te BR bon te kanoa ni iango teuana ae bongana ibukin kawainakintetebitineti
bitinetiaeaeboou'
boon. EE
Te BR bon te kanoa ni iango teuana ae bongana ibukin kawainakin
rangi ni ibuobuoki ataakinreboron
taiantiiire
tieireae
aeko
kona
nakainnanoi
kainnanoiibukin
ibukinkatibanakoan
katibanakoan
taian
ni ibuobuoki ataakin reboron
bakataen te mwane. Ngkanakoa
koaataa
ataaam
amBR
BRao
aoko
kona
nakakaea
kakaeabuburan
buburanmwanangin
mwanangintete
bakataen te mwane. Ngkana
mwakete ibukin am bwaitia ae ko riai ni mwaneia bwa ena beti ambitineti.
bitineti. Ngkana
Ngkanakokon9ri1
noria
mwakete ibukin am bwai-tia ae ko riai ni mwaneia bwa ena beti am
bwa ko na kainnanoa 75%man
mantetetoutoro
toutorotieire
tieirennteteaeka
aekaninibwaitia
bwaitiaae
aeiai
iaiiroum
iroumibukin
ibukintiti
bwa ko na kainnano a ?5o/o
karekean te betiraoi, ko riai ni motikia I nanom bwa e na kangangareken
rekentetetaakete
taaketeanne
anne
karekean te betiraoi, ko riai ni motikia I nanom bwa e na kanganga
iroun am bitineti ae e uarereke ni kaitarai taan kaiangatoa aika a tia nikinaaki.
kinaaki. Ma
Mangkana
ngkanako
ko
iroun am bitineti ae e uarereke ni kaitarai taan kaiangatoa aika a tia ni
noria bwa ko na ti karekea 5%man
mantetemwakete
mwaketeaeaeeebwanin
bwaninninikarekean
karekeantetebetiraoi,
betiraoi,ao
aoko
koriai
riai
noria bwa ko na ti karekea 5%
ngkanne ni waakina am bitineti ma te onimaki i nanon taai aikaana
anaroko.
roko.
ngt<anne ni waakina am bitineti ma te onimaki i nanon taai aika
*gi
Ibukin numerakin am BETIRAOI ko riai n ira taian kawai aika a oti i nano.
Ibukin numerakin am BETIRAOI ko riai n ira taian kawai aika a oti i nano'
1.
2.
2.
3.
3.
4.
4.
5.
t.
5.
Tirínanoi am kaotite n aekaia aika uoua (bikiti ao bibitaki)
Tirinanoi am kaotite n aekaia aika uoua (bikiti ao bibitaki)
Numeraa am bikiti kaotite n te rabwata ni mwane
Numeraa em bikiti kaotite n te rabweta ni mwane
Numeraa am kaotite bibitaki ni katebubuan am tieire
Numeraa am kaotite bibitaki ni katebubuan am tieire
Numeraa am kontebiutin ni katebubuan am tieire
Numerea am kontebiutin ni katebubuan am tieire
Kabongana am bikiti kaotite ma am kontebiutin n numeraa am
Kabongene am bikiti kaotite ma am kontebiutin n numeraa am
betiraoi.
betiraoi.
E taraa ni kanganga aio ma e bon aki. Ti na karaurau n rinanon taian kawaiaikai
aikaiao
aoni
ni
Etaraani kanganga aio ma e bon aki. Ti na karaurau n rinanon taian kawai
kakaea ana betiraoi Tio.
kakaea ana betiraoi Tio.
I:
MWANEKA 1 :
MWAITIEKA
TIRINANOA AM
AM KAOTITE
KAOTITE
TIRINANOA
E na kanga Tio n numeraa ana betiraoi? Te moani bwai ae e riai
riai ni
ni karaoia
karaoia bon
bon kaokoroan
kaokoroan
E na kanga Tio n numeraa ana betiraoi? Te moani bwai ae e
ana kaotite n aekana aika uoua - Kaotite Bibitaki ao Bikiti
Bikiti Kaotite.
Kaotite.
ana kaotf,e n aekana aika uoua - Kaotite Bibiteki ao
17
t7
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 33 - Bairean
Beireen Kawain
Kawein Am Mwane
Mwene
KAOTITE BIBITAKI
BIBITAKI (KB)
Bon
Bon taian kaotite aika
aika a kerake mwaitiia ma rikiraken
rikiraken mwaitin am bwai ni
bitineti.
Ngkana
e
a
kerake
mwaitin
te
kariki
ae kabonakoa Tio e na kerake
bitineti. Ngkana
naba mwaitin
(bnraw4 iiti,
mwaitin te mwane ae e na kabanea ibukin boon materio
materio (burawa,
taoro, ao tabeua
tabeua riki).
riki). E oti n aei bwa te kaotite
luotite ibukin materio bon te kaotite
lcaotite
bibitaki.
BIKITI
BIKITI KAOTITE
KAOTITE (BK)
Bon
Bon taian kaotite aika aki
eki kerake mwaitia
mwaitia ma rikiraken
rikiraken mwaitin am bwai
ni bitineti.
bitineti. Te katootoo
katootoo teuana bwa te bakao ae e na kabwaka
kabwaka Tio iaon ana
roun
roun e na bon tiku
tiku ni mwaitina
mwaitina e ngae ngke e aki umuna te mwaiti ni kariki
ae 2000 ni katoa namwakaina.
namwakaina. E kona n atongaki ngkanne te bakao
balcao bwa
teuana
teuana ma ibuakon
ibuakon ana bikiti
bikiti kaotite.
kaotite. Bon
Bon titebo te mwaiti ni mwane ae
e na kabwakaa
kabwakaa n aki tabeakinaki
tabeakinaki bwa mwaitira
mwaitira te kariki ae e umunna.
umunna. E a
riki te bakao bwa katotongan
katotongan te
te bikiti
bikiti kaotite.
kaotite.
KAMAKURAN
KAMAKIIRAN TE IANGO
IANGO 3.6
3.6 Ana
Ane bikiti
bikiti kaotite
keotite ao kaotite
keotite bibitaki
bibiteki Tio
Ti na manga
manga okira
okira te aobereiteng kaotite n ana beikarii
beikadi Tio.
Tio. A karinanaki n ana buti kabitare
Tio ao iteran kanoa 12 n tokin te boki aio.
aio. Ko kona ni kaokoroi ana kaotite nakon bikiti
bikiti ao
bibitaki?
bibitaki?
E
E aki
aki bebete nn taai
taai nako ataakina bwa aekara kaotite
kaotite aika
aika aa bibitaki ao
ao aika aa bikiti.
bikiti. lai
Iei
kaotite
kaotite tabeua
ma
rimwi
a
karina
naba
ni
birirake
ngkana
tabeue aika
aike ae taraa
terel ni
ni bikiti
bikiti ma rimwi e karina neba ni birireke ngkena e
kerake
kereke te
te kabwai
kabwai mwaiti
mweiti riaon
riaon te
reboro teuana.
te reboro
teuene. Anaa
Anaa te
te katoto
katoto teuana
teuana n
n aron
aron aia
booawarii
kaotite.
E
aoria
bwa
mwaitira
te
booewerii Tio ao
ao buuna.
buuna. A
A kona n atongaki bwa bikiti
bikiti kaotite. E
kariki ae katiaaki, a riai Tio ma buuna n anganaki booia ae tau ibukin maiuia.
maiuia. Ma e na roko
te tai ae ee na bâti
bati n rikirake te nanonbwai
nanonbwri ibukin
ibtrkin ana kariki ao e na
na aki kona ma buuna ni
butimaea tinebun te mwakuri ao e riai ngkanne
ngkanrre Tio ni kammakuria riki tabeman.
tabeman. Ma
tei
Me n te tai
moa aio
eio ti
ti na atonga
etonge te booawari
booeweri bwa
bwe te bikiti
bikiti kaotite
keotite bwa
bwe e na bon aki
eki kee ke n raka
reke
ma
me mwaitin
mweitin te bwaioti
bweioti ae
ee e na
ne kona
kone n reke iroun Tio nakon
nekon taai
taei aika
eike I mwaina.
mweine.
Te kanganga
kanganga naba teuana
teuana ni kaokoroan
kaokoroan taian kaotite bwa iai ana
ana kona te manatia
menetie ke te ouna
oune
n rinei kaotite aika a kona n atongaki
atongaki bwa bikiti.
bikiti. Te katootoo
katootoo teuana, e kona n atongaki
atongaki te
mentenanti
mentenenti bwa te kaotite
kaotite bibitaki.
bibiteki.
Ngkana
leralce mwaitin
lcariW ae ko umunna,
Ngkana e kerake
mwaitin te kariki
umunrut, e na kerake
kcrake naba mwaitin
mwaitin te mentenanti
mentenanti ae
ko na kainnanoia
kainnanoia ibukin
ibukin am ai n umum.
umum. Ngaia
Ngaia are e taraa ni bibitaki te kaotite.
kaotite. Ma,
Mq ea tía
tia ni
baireia
bwa e na aki riki te mentenanti
mentenanti bwa te kaotite bibitaki.
baireia Tio bwa
bibitaki. E aoria bwa
bwa mwaitira
mwaitira te
kariki ae e na umuni, e na butia
butia te mwakaeneke bwa e na tuoa te ai n umum
umum ni katoa
namwakaina.
namwakaina. E na bon atonga te mentenanti Tio bwa te bikiti kaotite ibukin kakaean
kakaean ana
betiraoi
18
l8
SYB BOKI
BOKI 33 -- Bairean
BaireanKewein
KawainAm
AmMwane
Mwane
SYB
MWANEKAUOUA:
UOUA:
NUMERAA AM
AMBIKITI
BIKITIKAOTITE
KAOTITE
I\IUMERAA
MWAI\IEKA
Waareaika
aikaaaoti
otinnteteitera
iteraninikanoa
kanoa66nnteteboki
bokiaio
aiobon
bonwaare
waareibukin
ibukinnumeraan
numeraanteteBikiti
Bikiti
Waare
Kaotite
ibukin
Tio.
E
a
tia
ni
baireia
bwa
ana
numeraaki
ana
kaotite
ni
kabanea
bwa
bikiti
bikiti
bwa
ni
lcabanea
Kaotite ibukin Tio. E a tia ni baireia bwa ana numeraaki ana kaotite
kaotitema
matiaki
tiakiana
anamaterio
materiokaotite.
kaotite. Nanona
Nanonangkanne
ngkannebwa
bwaana
anaBikiti
BikitiKaotite
Kaotite(BK)
(BK)ni
nikatoa
katoa
kaotite
namwakaina
e
kona
n
numeraaki
n
aron
ae
oti
i
nano.
namwakaina e kona n numeraaki n aron ae oti i nano.
ToutoroKaotite
Kaotitenntetenamwakaina
namwakaina(TK)
(TK)--Toutoro
ToutoroKaotite
KaotiteBibitaki
Bibitakinntetenamwakaina
namwakaina(KB):
(KB) =
Toutoro
ToutoroBikiti
BikitiKaotite
Kaotite(BK)
(BK)
Toutoro
==
$1800--$500
$500 =
= $1300
$1300
$f800
Noria: Waare
Waareaika
aikaIIeta
etaaakaeweaki
kaeweakiman
manKatautauan
Katautauan aobereiteng
aobereitengekitibenti
eldtibenti iteran
iterankanoa
kanoa
Norie:
12 nnte
teboki
bokiaio
aio nniteranibaanaae24.
iteranibaana ae 24.
l2
MWANEKATENIUA:
TENIUA:
NUMERAI KAOTITE
KAOTITE BIBITAKI
BIBITAKI BWA
BWA
NUMERAI
MWAI\IEKA
KATEBUBUAN
TIEIRE
KATEBUBUAI\I TIEIRE
Tiatia
tia nn numeraa
numeraate
te BK
BKnn te
te namwakaina
namwakainannte
te ware
ware ae
ae bwanin.
bwanin. Ma
Matiaki
tiaki kona
konani
ni karaoa
karaoa aio
aio
Tia
ma kaotite
kaotite bibitaki
bibitaki (KB)
(KB) kioina
kioina bwa
bwa ana
ana bon
bon bibitaki
bibitaki nn aron
aron mwaitin
mwaitin ae
ae titi katiaa
katiaa mani
maní
ma
kaboinako.
kaboinako.
Te bwei
bwai ee
ae ko
ko riai
liai ni
ni karaoia
karaoia ko
ko na
na warenii
warenii am
am KB
KB bwa
bwa katebubuan
katebubuan te
te tieire
tieire buraiti.
buraiti. EE
Te
bebete karaoan
karaoan aei
aei nn taekan
taekan Tio
Tio bwa
bwa oin
oin ana
ana KB
KB bon
bon titi ana
ana materio
materio kaotite
kaotite ao
ao tia
tia tia
tia naba
naba ni
ni
bebete
kunea
bwa
ana
materio
kaotite
bon
25
te
tianti
ni
katoaa
kabonakoan
teaina
te
kariki.
Nora
Nora
te
kariki.
teaina
kabonakoan
katoaa
ni
25
te
tianti
kunea bwa ana materio kaotite bon
iteran kanoa
kanoa 88 nn te
te boki
boki aio
aio (iteraniba
(iteraniba l4).
14). Ti
Ti ataia
ataia naba
naba bwa
bwa ee na
na kaboinako
kaboinako ana
ana kariki
kariki ni
ni
iteran
boona ae
ae $1.10
$1.10 nn teaina.
teaina. Ngkanne,
Ngkanne, ngkana
ngkana titi na
na warena
warena KB
KB bwa
bwa katebubuan
katebubuan tieire
tieire titi na
na
boona
warena
$0.25
(25
te
tianti)
bwa
katebubuan
$1.10.
warena $0.25 (25 te tianti) bwa katebubuan $1.10.
KB bwaTotieire
bwa % tieire
KB
==
25
25
X 100
100 =
= 23
23 (nikabwaninanteware)
(ni kabwaninan te ware)
X
110
110
Tia nora
ñora riki
riki te
te katootoo
katootoo teuana.
teuana.
Tia
Ana kaotite
kaotite bibiteki
bibitaki te
te bokititoa
bokititoa
Ane
Koa
baireia
bwa
kona
kauka
te boki
boki titoa
titoa teuana
teuana ao
ao koa
koa tia
tia nn numeraia
numeraia bwa
bwa ena
ena reke
reke mwaitin
mwaitin
Koa baireia bwa kona kauka te
am KB
KB iai
iai ae
ae $4,500.
$4,500. Boton
Boten am
am kaotite
kaotite bibitaki
bibitaki bon
bon kabooan
kabooan ma
ma baonakin
baonakin taian
taian boki
boki aika
aika
am
ma
am
kona
kaboinako
n
te
kaibuke.
Ko
ataia
man
kabotuan
ana
kaotite
am
tiaburaea
ma
am
tiaburael
am
kaotite
ana
kabotuan
man
Ko
ataia
kona kaboinako n te kaibuke.
tiering buraiti
buraiti bwa
bwa ko
ko riai
riai ni kabooi am boki
boki nn te boo ae 60Yo
60% man
man am
am tiering
tiering buraiti.
buraiti. Ko
Ko
tiering
te
iaon
l0%
riki
ae
ataia
naba
man
katautauan
kaotite
iaon
bwa
na
karekea
raka
raka
riki
10%
iaon
te
karekea
e
na
bwa
kaibuke
iaon
ataia naba man katautauan kaotite
ae
mwaiti
buraiti ae
ae ko
ko na
na kabonakoi
kabonakoi am
am boki iai. Nanon
Nanon aei
aei bwa
bwa am KB e na
na kabanea
kabanea te mwaiti ae
buraiti
70%
iaon
teuana
te
taaraa
ae
tieire.
am
tieire.
man
karekea
ko
na
T|o/oiaonteuana tetaaraaae
19
l9
SYB BOKI
BOKI 3
3
SYB
Bairean Kawein
Kawain Am
Am Mwane
Mwane
-- Beirean
MWANEKA AUA:
AU A:
NUMERAA AM
AM KONTEBIUTIN
KONTEBIUTIN
MWAI\EKA
NUMERAA
Tia tibwa
tibwa tia
tia ni
ni mwakuria
mwakuria ana
ana kaotite
kaotite bibitaki
bibitaki Tio
Tio ae
ae kaania
kaania 23yoiaonana
23% iaon ana tieire.
tieire.
Tia
Te
mwaiti
ae
nikirana
imwin
kaitaraan
mwaitin
te
KB
e
aranaki
bwa
te
kontebiutin
nakon te
Te mwaiti ae nikirana imwin kaitaraan mwaitin te KB e aranaki bwa te kontebiutin nakon
te
bikiti kaotite
kaotite me
ma taien
taian reka.
raka. Ti
Ti numeraa
numeraa te
te kontebiutin
kontebiutin nn anaa
anaa te
te KB
KB %
%
bikiti
Man 100
100 (toutoro
(toutoro tieire).
tieire). E
E mwakwiaki
mwakuriaki II nano
nano ibukin
ibukin ana
ana waaki
waaki Tio.
Tio.
Man
100 -- KB
KB o
%
f00
==
Kontebiutin nakon
nakon BK
BK ao
ao taien
taian n raka
Kontebiutin
n reka
100 - 23
100-23
==
77%
77yo
MWANEKANIMAUA:
NIMAUA:
MWANEI(A
NUMERAAAM
AMBETIRAOI
BETIRAOI(BR)
(BR)
NUMERAA
Waareae
aekona
konakainnanoi
kainnanoinnnumerakin
numerakinam
amBR
BRbon
bon
Waare
1.
1.
BootanteteBK
BKinanon
inanonte
tetai
tai(ae
(aewarenaki
warenakinntetemwaiti
mwaiti ni mwane)
Bootan
ni mwene)
ao
ao
6.
6.
TeKaotite
KaotiteBibitaki
Bibitaki(ae
(aewarenaki
warenakibwa
bwakatebubuan
katebubuan(y.)tieire)
(%) tieire)
Te
iroumtaian
taianrongorongo
rongorongoaikai
aikaiibukin
ibukinana
anabeikarii
beikariiTio.
Tio. Ana
Ana BK n te namwakaina bon
I:jlait.gr.
BK n te namwakaina bon
$1,300ao
aoana
anaKB
KBbon
bon23Yo
23%iaonana
iaon anatieire.
tieire. Ko
Kona
nakanga
kanganini kabonganai rongorongo aikai n
$l'300
kabongan"i .onlo.ongo aikai n
numeraamwaitin
mwaitintetetieire
tieireninikatoa
katoanamwakaina
namwakainaaeaeeena
nabeti
beti iai ana bitineti Tio?
numeraa
iai ana bitineti T-io?
Bonmoan
moantetebebete
bebetekaraoana.
karaoana. Aio
Aioteteboomira.
boomira.
Bon
BR
=
BR=BKXf00
BK
Kontebiutin
Ei6irtio
X
100
X
100
Angankoreana
koreanariki
rikiteuana
teuanabon:
bon:
Angan
BR
=
BR=BKXf00
BK
- KB
KB
100 100
Kaeweiwaare
waareaikai
aikainakon
nakonana
anawaaki
waakiTio
Tioaoaoe enanaotinako
otinakotete reke ae oti i nano.
Kaewei
reke ae oti i nano.
BR ==
BR
1300
1300(100-23)
(100
- 23)
xX
2020
100
r00
==
$1688 (ni kabwaninan $)
$r6gs (ni kabwaninan $)
SYB BOKI
BOKI 33 -- Bairean
BaireanKawain
KawainAm
AmMwane
Mwane
SYB
ñoratetekatootoo
katootooriki
rikiteuana
teuana
TiTinananora
AnaBairaoi
Betiraoiteteboki
bokititoa
titoateuana
teuana
Ana
Kouringa
uringateteboki
bokititoa
titoaae
aetaekinaki
taekinakinnteteiteraniba
iteraniba18?
18? Iai
laiana
anaBikiti
BikitiKaotite
Kaotite
Ko
te
titoa
arme
ni
katoa
namwakaina
ae
$4,500
ao
ana
kaotite
bibitaki
ae
70%
70o/o
ae
te titoa anne ni katoa namwakaina ae $4,500 ao ana kaotite bibitaki
iaonana
anatieire.
tieire.
iaon
Ngkanatitikaewei
kaeweiwaare
waareaikai
aikainakon
nakonara
araboomira
boomiratitina
nakaotinakoa
kaotinakoatetereke
rekeae:
ae:
Ngkana
BR
=
$4.500
X
BR=$4.500Xf00:$15,000
100
=
$15,000
(100 -- 70)
70)
(100
Nanonaei
aeibwa
bwatitiriai
riaininikaboinako
kaboinakobooki
bookiae
aeeena
nakarekea
karekeate
temwaiti
mwaitinini
Nanon
mwane
ae
$15,000
bwa
e
na
betiraoi
iai
ara
bitineti.
mwane ae $15,000 bwa e na betiraoi iai ara bitineti.
Ngkanatia
tiatia
tiani
nikatautaua
katautauaara
araBR,
BR, ao
aotitina
nakamwataua
kamwatauaraoi
raoite
temwakete
mwaketeibukin
ibukinara
ara
Ngkana
bwaitiabwa
bwaeena
nareke
rekeangan
angankabonakoan
kabonakoante
temwaiti
mwaitiaei
aeini
nikatoa
katoanamwakaina
namwakainake
keeena
na
bwaitia
aki.
Ko
na
ataa
karaoan
aei
n
te
SYB
Boki
4
KATEVEAN
AM
MWAKETE.
AM
MWAI(ETE.
4
KATINEAN
Boki
aki. Ko na ataa karaoan aei n te SYB
Maimwain
imwainae
aeko
koeweka
ewekate
teboki
bokiaei
aeinakon
nakonare
are imwina,
imwina, katai
katai kamakuran
kamakurante
teiango
iango aika
aika
Ma
i
nano
n
noria
ngkana
koa
mwatai
n
te
rabakau
ae
numeraakin
taian
betiraoi!
i nano n noria ngkana koa mwatai n te rabakau ae numeraakin taian betiraoil
KAMAKURAN TE
TE IA
IANGO 3.7
i)
Numeraakin BR tabeua
Ana BK
BK Ten
Ten Sami
Sami nn ana
ana boki
boki titoa
titoani
ni katoa
katoanamwakaina
namwakaina bon
bon $6,200.
$6,200.
Ana
Ana
KB
bon
60%
iaon
tieire.
Mwaitira
ae
riai
ni
kabonakoa
bwa
ena betiraoi
betiraoi
ena
bwa
Ana KB bon 60% iaon tieire. Mwaitira ae riai ni kabonakoa
iai ana
ana bitineti?
bitineti?
iai
ii)
Ana BK
BK Maika
Maika nn ana
ana titoa
titoa ni
ni moi
moi koobe
koobe ni
ni katoa
katoa namwakaina
namwakaina
Ana
bon
$4,800.
Ana
KB
bon
20%
iaon
ana
tieire.
Mwaitira
ae riai
riai ni
ni
ae
Mwaitira
tieire.
bon $4,800. Ana KB bon 29/oiaonana
kabonakoa
ni
katoa
namwakaina
bwa
e
na
betiraoi
iai
ana
bitineti?
kabonakoa ni katoa namwakaina bwa e na betiraoi iai ana bitineti?
iii)
karaoi taian
taian boki
boki keeti
keeti Luisa.
Luisa. E
E kabonakoa
kabonakoa te
te boki
boki keeti
keeti teuana
teuana
EE karaoi
ni boona
boona ae
ae $200.
$200. Ana
Ana iunite
iunite KB
KB bon
bon $150.
$150. Ana
Ana BK
BK bon
bon $12,000
$12,000
ni
ni
katoa
namwakaina.
Mwaitira
ae
ñai
ni
kabonakoa
ni
katoa
namwakaina
namwakaina
katoa
ni
ni katoa narrwakaina. Mwaitira ae riai ni kabonakoa
bwa ee na
na beti
beti ana
ana bitineti?
bitineti?
bwa
Reken titiraki aikai
aikai arcootoki
a kaotaki ntokinuboki
n tokin te boki aio.
aio.
R*cnfitirohi
KAMWAKURAN TE IANGO 3.8
Numeraa am betiraoi
Ngkai k""
koa kona nn numerai
numerai aia
aia BR
BR aomata
aomata tabemarq
tabeman, karaoia
karaoia ibukin ae
ae
Ngk"t
bon
oin
am
bwaitia
ke
tieweti.
bon oin am bwaitia ke tieweti.
k*"
21
2t
SYB BOKI
BOKI 3
3
SYB
I.
I11.
Bairean Kawain
Kawain Am
Am Mwane
Mwane
-- Bairean
BOTON IANGO
lANGO
BOTON
BAIREAN KAWAIN
KAWAIN AM
AM MWANE
MWANE
BAIREAN
l.1.
Am Kabitare
Kabitare Ni
Ni kateitei
kateitei
Am
Te moa
moa ni
ni bwai,
bwai, karinani
karinani bwaai
bwaai aika
aika ko
ko riai
riai ni
ni kabongana
kabongana iai
iai am
am mwane
mwane ni
Te
ni
kabooi ibukin
ibukin katean
katean am
am bitineti.
bitineti. Te
Te mwaiti
mwaiti ni
ni mwane
mwane anne
anne bon
bon am
am
kabooi
KABITARE NI
NI KATEITEI
KATEITEI AC
ae KANOANA
kanoana bON
bon tC
te BIKITI
BIKITI KABITARE
KABITARE
KABITARE
(ekuimente, buremititi,
buremititi, ao..)
ao..) ma
ma te
te BUTI
BUTI KABITARE
KABITARE (te
(te mwane
mwane ae
ae ena
(ekuimente,
ena
iai inanon
inanon baim
baim ibukin
ibukin kaitaraan
kaitaraan am
am aobereiteng
aobereiteng ekitibenti
ekitibenti ngkai
ngkai e tabe
iai
e tabe
rikirake am
am bitineti).
bitineti). Katautaua
Katautauate
te kaotite
kaotite ibukin
ibukintain
tain aitem
aitem ni
ni Bikiti
Bikiti
nnrikirake
Kabitare ao
ao ikotii.
ikotii.
Kabitare
2.2.
AmAobereiteng
AobereitengKaotite
Kaotite
Am
Imwina, ibukin
ibukinbuokan
buokankatautauan
katautauanam
amButi
ButiKabitare,
Kabitare,ko
kona
nakainnanoa
kainnanoa
Imwin4
katautauanmwaitin
mwaitinte
tekaotite
kaotiteibukin
ibukinkabutan
kabutanam
ambitineti
bitineti -am
am aobereiteng kaotite.
katautauan
aobereiteng kaotite.
- am
Moannani
nikarinani
karinanibwaai
bwaaiaika
aikaaamwaiti
mwaitiaika
aikako
kona
nakabanea
kabaneaam
mwane i aoia ibukin
Moanna
mwane
i aoia ibukin
kabutanam
ambitineti.
bitineti. Iangoi
langoiaekan
aekantaarau
taaraunako
nakoaika
aikako
kona
nakabwarai
kabwarai inanon tain butin
kabutan
inanon tain butin
bitineti: nnaron
aronbwaai
bwaaimenaai,
menaai,bwaai
bwaaininimanga
mangakabonakoaki,
kabonakoaki, booawarii (n ikotaki
tetebitineti:
booawarii (n ikotaki
matetemwane
mwaneae
aeko
kona
namaiuakinna),
maiuakinna),tetetrjrau
taäraunnteteiuteretii
iuteretii(te
(te iti, ran, tarebon ao ..),
ma
iti, ran, tarebon ao ..),
urente,angabwai,
angabwai,bakao
bakaoiaon
iaonteteroun,
roun,intuarenti,
intuarenti,kerikakin
kerikakin maiun taian ekuimente
teteurente,
maiun taian ekuimente
(teburitiatin),ekitibenti
ekitibentiibukin
ibukinkatanoata,
katanoata,ao..
ao.. Ko
Kokona
kona ni mwaninga bwaai tabeua
(teburitiatin),
ni mwaninga bwaai tabeua
mangaia
ngaiaae
aeko
koriai
riaininikababanea
kababanearaoi
raoiam
amkarinan
karinanninikaotite.
kaotite. Ngkanne, kataia kaeta
ma
Ngkanni kataia kaeta
raoiam
amkatautau
katautauibukin
ibukinaia
aiakaotite
kaotitenntatabeua
tatabeuanako
nakoninikatoa
katoa namwakaina ao ikotii ni
raoi
namwakaina ao ikotii ni
kaotinakoaam
amaobereiteng
aobereitengekitibenti
ekitibentininikatoa
katoanamwakaina.
namwakaina.
kaotinakoa
Baireiabwa
bwairaua
irauatetenamwakaina
namwakainaae
aeko
kona
nakainnanoa
kainnanoaiai
iai mwaitin te aobereiteng
Baireia
mwaitin te aobereiteng
kaotite
ibukin
am
buti
kabitare
ni
moan
tein
am
bitineti.
Ngkanne ikota am buti
kaotite ibukin am buti kabitare ni moan tein am bitineti. Ngkanne
ikota am buti
kabitarenakon
nakonam
ambikit
bikitkabitare
kabitarebwa
bwae ena
naanganiko
anganikoam
amToutoro
Toutoro Kaotite Ni kateitei.
kabitare
Keotite Ni kateitei.
3.3.
AmTania
TaniaNi
NiKabitare
Kabitare
Am
Imwinanne,
anne,ko
koriai
riain niangoi
iangoiaanga
aangaibukin
ibukinkakaean
kakaeanam
ammwane
mwane ni kateitei. Tania ni
Imwin
ni kateitei. Tania ni
kabitare
aika
ana
kona
ni
buokiko
ni
katean
am
bitineti
bon oin am tatabwi, atiete, aia
kabitare aika ana kona ni buokiko ni katean am bitineti bon
oin am tatabwi, atiete, aia
kariarakatoam,
toam,tiaburaea
tiaburaeakuretete,
kuretete,tetetangomwane
tangomwaneirouia
irouiaam
amutu
utu ma raraom ao
kariaraka
ma raraom ao
tangomwane
man
bangke
ao
taabo
n
tangotango
tabeua.
A
mwaiti
naba kaain te
tangomwane man bangke ao taabo n tangotango tabeua. A mwaiti naba
kaain te
Betebekeaika
aikaa akabongana
kabonganatetekarekemwane
karekemwanentaian
n taianrunga
runga(botaki,
(botaki, baka n amwarake,
Betebeke
baka n amwarake,
bingko)ibukin
ibukinkarekean
karekeantetemwane
mwaneaeaea akainnanoia
kainnanoiaibukin
ibukinaia
aia bitineti.
bingko)
bitineti.
2222
SYB BOKI
BOKI 33 -- Bairean
BaireanKawain
KawainAm
AmMwakuri
Mwakuri
SYB
4.
4.
Kateanam
amBoo
Boo
Katean
Imwina, ko
koriai
liaini
nikaotitena
kaotitenaao
aoni
nikaraoa
karaoaboon
boonam
ambwaaitia
bwaaitiaao
aotieweti.
tieweti. EEkaraoaki
karaoakiaio
aio
Imwina,
bwako
kona
naaki
akikaboinako
kaboinakobwaai
bwaaiiaan
iaanaia
aiakaotite.
kaotite. Ko
Koriai
riaini
nibairea
baireaam
amtiaati
tiaatiibukin
ibukinam
am
bwa
bwai
nako
ma
tieweti,
ao
ni
kakoauaa
bwa
a
kaitaraaki
am
ekitibenti
n
am
boo
ae
ko
ko
n
am
boo
ae
bwai nako ma tieweti, ao ni kakoauaa bwa a kaitaraaki am ekitibenti
kateia. Bon
Bonuoua
uouaangan
angankaraoan
karaoante
tekatauboo
kataubooibukin
ibukinam
ambwai
bwai nako.
nako.
kateia.
i)i)
Ikotiikaotite
kaotiteni
nikabane
kabaneaika
aikarekereke
rekereke ma
makaraoan
karaoanbwaai
bwaaima
ma
Ikotii
tieweti
(e
reke
am
KAOTITE
BURAITI
ma
iai);
ikota
am
iai);
ikota
am
ma
BURAITI
(e
KAOTITE
tieweti reke am
kaotiteburaiti
buraiti ma
mate
temwaatin
mwaatinni
ni katebubua
katebubuani
niware
ware ni
nikarekea
karekeaam
amraka
raka
kaotite
(e reke
rekeam
amTIERING
TIERINGBURAITI
BURAITI ma
ma iai).
iai).
(e
ii)
iD
Kakaeabwa
bwa mwaitira
mwaitiraaia
aiaboo
boo taan
taankaiangatoa
kaiangatoama
mangke
ngke ae
ae aa
Kakaea
tiaatinna
ibukin
bwaai
aika
ti
te
aekana
ma
am
bwai.
Ko
nabon
bonkaiangatoa
kaiangatoa
tiaatinna ibukin bwaai aika ti te aekana ma am bwai. Ko na
ma ngaiia
ngaiia ao
ao ee riai
riai bwa
bwaee na
nauaroko
uaroko am
am boo
boo ma
ma aia
aia boo
boo ke
ke iaana
iaana riki
riki ngkana
ngkana
ma
ko
kona.
ko kona.
Angiia aomata
aomata aika
aika iai
iai aia
aia bitineti
bitineti aika
aika nakoraoi
nakoraoi aa kabonganai
kabonganai kawei
kawai aikai
aikai
Angiia
ni kauoua.
kauoua. A
A riai
riai am
am boo
boo ni
ni kaitarai
kaitarai am
am kaotite
kaotite ao
ao ma
ma ni
ni kona
kona naba
naba ni
ni kaiangatoa
kaiangatoa
ni
ma
riki
bitineti
tabeua.
ma riki bitineti tabeua.
5.
5.
Am Betiraoi
Betiraoi
Am
Imwina, ao
ao ko
ko riai
riai ni
ni katautaua
katautaua nnen
nnen betiraoin
betiraoin am
am tieire
tieire (BR)
(BR) ibukin
ibukin am
am bitineti.
bitineti. Te
Te
Imwina"
ni
BR
bon
te
mwaiti
ae
e
na
kabonakoa
am
bitineti
bwa
e
na
kaitarai
am
kaotite
kaotite
ni
kaitarai
am
na
BR bon te mwaiti ae e na kabonakoa am bitineti bwa e
kabane. Ko
Ko numeraa
numeraa am
am betiraoi
betiraoi nn aron
aron ae
ae ii nano.
nano.
kabane.
i)i)'
ii)
iD
iii)
iv)
iii)
iv)
Kaokoroa am
am kaotite
kaotite nn aekana
aekana eika
aika uoua
uoua -- Bikiti
Bikiti ao
ao Bibitaki
Bibitaki
Kaokoroa
Taian
Bikiti
Kaotite
(BK)
bon
kaotite
aika
aki
bibitaki
ma reboron
reboron am
am tieire
tieire
ma
bibitaki
aika
aki
kaotite
(BK)
bon
Keotite
Taian Bikiti
(n aron
aron te
te urente
urente ao
ao te
te intureti
intureti tiaati
tiaati ke
ke te
te bakao
bakao ).).
(n
Kaotite Bibitaki
Bibitaki (I(B)
(KB) bon
bon kaotite
kaotite aika
aika aa bibitaki
bibitaki ni
ni kaeti
kaeti ma
ma ana
ana waaki
waaki te
te
Kaotite
ibukin
materio
bitineti
ae
ko
waakinna
(n
aron
te
kaotite
iaon
bwaai
menaai,
materio
ibukin
menaai,
bwaai
bitineti ae ko waakinna (n aron te kaotite iaon
baketenan bwaai).
bwaai).
baketenan
Numeraa
am
BK inenon
inanon te
te tai
tai teuana
teuana bwa
bwa te
te rabwata
rabwata ni
ni mwane
mwane ae
ae ee eki
aki
Numeraa am BK
bibitaki.
bibitaki.
Numeraa am
am KB
KB bwe
bwa te
te katebubua
katebubua ni
ni ware
ware iaon te
te tieire.
tieire.
Numeraa
Kabongana te
te BK
BK ao
ao te
te KB
KB n numerea
numeraa am
am BR
BR ni kabonganlan
kabonganaan te
te
Kabongena
boomira
aei:
BR
=
BK
X
100
100
X
boomira aei: BR = JL
(100-KB)
(100-KB)
Koa ataia
ataia ngkai
ngkai bwa e na mwaitira te mwane ae ko na kainnanoia ibukin
ibukin moan
moan katean
katean ao
ao
Koa
na
kaitaraa
e
ba
ni
kabonakoa
riai
kabutan
am
bitineti.
ataia
naba
mwaitira
ko
kabonakoa
na
kaitaraa
ae
mwaitira
naba
bwa
ko
ataia
Ao
kabutan am bitineti.
am kaotite.
kaotite. Te
Te mwaneka
mwaneka are imwina
imwina ngkanne ko
ko riai ni kakaea
kakaea bwa e tau
tau ke e aki
aki korakoran
korakoran
am
te nanobwai
nanobwai ibukin am bwaatia ibukin karokoam n am
am betiraoi.
betiraoi. Ko
Ko na
na kaotaaki
kaotaaki n
n aron
aron
te
karaoan
aio
ni
Boki
4
karaoan aio ni Boki
23
23
SYB BOKI
SYB
BOKI 33
12
12,
-
- Bairean Kawain Am
Am Mwane
Mwane
KAEKAAN TAIAN
TAÏAN KANGAI\IGA
KANGANGA
KAEKAAN
Kamwakuran Te Iango
lango -- Ana
Ana Aobereiteng
Aobereiteng Ekitibenti
Ekitibenti Tio
Tio
Kamwakuran
Ana karinaki
karinaki ibuakon ana
ana ekitibenti
ekitibenti Tio
Tio bwaai
bwaai nn aron:
aron:
Ana
.•
.•
o•
o•
o•
o•
o•
bwaai menaai
menaai aika
aika kabonganaki
kabonganaki -- burawa,
burawa, iiti,
iiti, tioka
tioka ao..
ao..
te kaotite ibukin bwaai
booawarii ae ana
kaboaki iai
iai ngaia
ngaia ma
ma buuna.
buuna.
te booawarii
ana kaboaki
Te taarau nn te iuteretii
iuteretii (kaeti, iti, ran, tareboon, ao...)
ao...)
Te
Te kaotite
kaotite ibukin
ibukin te
te katanoata
katanoata (ao
(ao ekitibenti
ekitibenti riki
riki tabeua
tabeua ibukin
ibukin te
te karaii)
karaii)
Te
Te
bakao
iaon
taian
roun
ibukin
karekean
ana
kabitare
ni
kateitei
Te
iaon taian roun ibukin karekean ana kabitare ni kateitei
Te intuarenti
intuarenti
Te
Kerikakin maiun
maiun te
te ekuimente
ekuimente ao
ao bwaai
bwaai nn raka
raka (teburitiatin)
(teburitiatin)
Kerikakin
lai ma
ma ibuakoia
ibuakoia ae
ae ee na
na kaman
kaman atai
atai aroia
aroia Tio
Tio (e
(e kona
kona ni
ni baireia
baireia bwa
bwa mwaitira
mwaitira te
te booawarii
booawarii
Iai
ibukina
ibukina ma
ma buuna);
buuna); ma
ma ibukin
ibukin ake
ake tabeua
tabeua ee riai
riai ni
ni katautaua
katautaua aroia
aroia imwin
imwin karaoan
karaoan ukeuke
ukeuke
tabeua.
Ti
na
taekinna
bwa
angkoa
e
katautaua
aekan
oin
ana
aobereiteng
ekitibenti
aika tI
tabeua. Ti na taekinna bwa angkoa e katautaua aekan oin ana aobereiteng ekitibenti aika
nano ibukin
ibukin te
te moan
moan namwakaina(4
namwakaina (4 te
te wiikr)
wüki) ni
ni buti
buti iai
iai ana
ana bitineti.
bitineti.
nano
Katautauan eobereiteng
aobereiteng ekitibenti
eldtibenti nn te
te nemwekaina
namwakaina
Katautauan
Bwaai menaai
menaai
Bwaai
Ikotan
te
booawarii, ao..
ao..
Ikotan te booawarii,
Kaotite ibukin
ibukin te
te karaii
karaii
Kaotite
Ikotan
taarau
n
te
iuteretii
Ikotan taarau n te iuteretii
Mentenanti ibukin
ibukin mitiin
mitiin ao
ao titoa
titoa
Mentenanti
Kabwaraan te
te roun
roun
Kabwuaut
Bakao iaon
iaon taian
taian roun
roun
Bakao
Teburitiaitin
Teburitiaitin
Intuarenti
Intuarenti
Kaotite tabeua
tabeua
Kaotite
Mentenanti ibukin
ibukin mitiin
mitiin ao
ao titoa
titoa
Mentenanti
Toutoro aobereiteng
aobereiteng keotite
kaotite
Toutoro
$$
S00
500
500
500
100
100
3
00
300
100
100
70*
70*
22
22
50
50
48#
48#
100
100
200
200
1,800
1.800
Kauring
Kaurinp
Ngkanako
kokaraoa
karaoarinanin
rinanin bwaai
bwaainnaton
aronae
ae ieta
ietalco
koriai
riainntitiraH
titiraki ibukin
ibukin
Nglcou
taian
raitienti
ni
bitineti
iaon
am
tobo,
n
ikotaki
ma
aekan
taekiti
nako
laian raitienti ni bitineti iaon am tabo, n ilataH ma aekan tacffifi naka
aikaaalcaineti
kainetima
mabitineti
bitinetiaikauarerelce
aika uarerekeiaon
iaonaban.
abam. Te
Tekatootoo
katootooteuana
teuana
ail<a
bwanglrana
ngkanaeelcamatmki
kamatoakii iabam
abante
te Waeriu
WaeriuAteteTackiti
AteteTaekitieena
nakonan
kona n
bwa
ranginroota
rootaam
amkaotite,
kaotite, katauboo
kataubooao
aotaotee
taaree.
rangin
24
24
SYB BOKI
BOKI 3
3
SYB
Bairean Kawein
Kawain Am
Am Mwane
Mwane
-- Bairean
•
Te aitem
aitem aio
aio bon
bon te
te ekitibenti
ekitibenti ni
ni mwane
mwane ao
ao tiaki
tiaki te
te aobereiteng
aobereiteng ekitibenti.
ekitibenti.
Te
karinna ikaia
ikaia bwa
bwa ee na
na ataia
ataia Tio
Tio bwa
bwa ee riai
riai ni
ni mwannanoia
mwannanoia nglcana
ngkana ee
titi lcarinna
katautaua
te
mwaiti
ni
mwane
ae
e
na
kainnanoia
ni
katoa
namwakaina.
katoa
namwaluina.
lcainnanoia
ni
ae
e
na
lcatautaua te mwaiti ni mwane
#
Te intuarenti
intuarenti teuana
teuana ae
ae riai
riai Tio
Tio nn rangin
rangin tabeakinna
tabeakinna bon
bon te
te intuarenti
intuarenti ibukin
ibukin te
te
Te
marurung. Ngkana
Ngkana akza
akea mwannanoakin
mwannanoakin aekan
aekan tieweti
tieweti ibukin
ibukin te
te kamweraoi
kamweraoi
marurung.
ma te
te marurung
marurung nakoia
nakoia ailco
aika aa riaki
riaki toauea
toauea ma
ma aia
aia utu
utu ao
ao la
ko riai
riai nn tararuaa
tararuaa te
te
ma
itera aio
aio bon
bon iroum.
iroum.
itera
Kamakuran Te
Te lango
lango 3.3A
3.3A
Kemakuren
Ana iai
iai inanon
inanon te
te kabitare
kabitare ni
ni kateitei
kateitei ibukin
ibukin te
te beikarii
beikarii bwaai
bwaai nn aron
aron aikai.
aikai.
Ana
Tania ni
ni mwane
mwane ibukin
ibukin te
te beikerii
beikarii
Tania
$$
Anakariaraka
Tio
Ana
kariaraka Tio
Te roun
roun ma
ma iroun
iroun ai
ai tinana
tinana
Te
Moteketi
man
te
bangke
Moteketi man te bangke
1,800
1,800
1,000
1,000
2.500
2.500
Ikota ni
ni mwane
mwane
Ikota
5.300
5.300
Kamwakuran Te
Te lango
lango 3.6
3.6
Kamwakuran
i)
BR
i)BR:
=
$6.200
$6.200
40
100
100
=
$15,500
$15,500
ii)
BR
BR
=
$4.800
$4.800
80
100
r00
=
$6,000
$6,000
iii)
iii)
BK
=
$12,000
$12,000
KB
=
50 X 100
100 = 25Yo
25%
50
200
BR
=
x
:
$12.000 x
X 100
100 := $16,000
$16,000
$12.000
75
25
BETEBEKE SYB
SYB
BETEBEKE
MOANA AM
AM BITINETI
BITINETI
MOANA
4. KATINEAN
KATINEAN TE
TE IVTWAKETE
MWAKETE
4.
-
SYB BOKI4
BOKI4 - Katinean
Katineen Te Mwakete
KANOANA
KANOANA
1.
TERA
TERA AE KO NA ATAIA
ATAIA MAN TE BOKI
BOKI AIO
2
2.
TAEKA
TAEKA NI KAUKUKI
KAUKUKI
E aera bwa
bwa ko rai ni kamatenanoa te mwakete
mwakete ni kawakinan am bitineti
Tera te Karaii?
3
T
3.
ANTAI
AIYTAI AM
AM KATITAMWA?
KATITAMWA?
Kaokoroan te mwakete
mwakete
Reitan
Reitan te katootoo - Tio ma ana beikarii
Reitan
Reitan te katootoo
katootoo kontiumwa tiekemente
tiekemente
- Tio ma ana kontiumwa
T
J.
4.
BUBURARA
BUBT]RARA AM
AM MWAKETE?
MWAKETE?
Reitan
Reitan te katootoo
katootoo Buburan taian tiekemente
tiekemente
- Buburan
Reitan
Mwin
karaoan
te kamatebwai
Reitan te katootoo
katootoo karaoan
kamatebwai
-
12
t2
J.
5.
KINAIA
KINNA AM
AM KAIANGATOA
Reitan
Reitan te katootoo
katootoo kaiangatoa
- Aia boo taan kaiangatoa
6.
6.
KO NA KANGA
NI KAROKOKOIROUIA
KAROKOKO IROUIA AM
KAI\IGA NI
AM KATITAMWA?
Tera aroia
aroia tiaburaea
tiaburaea
19
T.
7.
ANGAN
BEEBWA N TITIRAKI
TITIRAKI
AI\IGAI\I KARAOAN
KARAOAI\I TE BEEBWA
Aekan karaoan te beebwa n titiraki aika noua
uoua
Reitan
kontiumwa tieweei
Reitan te katootoo - Tio ma ana kontiumwa
23
J.
8.
BOTON IANGO
30
9.
KAEKA NAKON KAMWAKURAN TE IANGO
32
KAIAI\IGATOA
17
I(ATITAMWAz
1.
t.
SYB BOKI
BOKI
SYB
1.
I.
4 - Katinean
Katinean Te
Te Mwakete
Mwakete
4
TERA AE
AE KO NA
NA ATAIA
AT AI A MAN
MAN TE
TE BOKI
BOKI AIO
AIO
TERA
o•
Bukin rangin
rangin bonganan
bonganan te
te karaii
karaii ibukin
ibukin nakoraoin
nakoraoin am
am bitineti
bitineti
Bukin
e•
Ana akitibite
akitibite ni
ni karaii
karaii te
te bitineti
bitineti
Ana
o•
Angan kaotaraoakia
kaotaraoakia aomata
aomata aika
aika ana
ana kona
kona nn tangira
tangira am
am bwaitia
bwaitia
Angan
o•
Kabonganan tania
tania nn rongorongo
rongorongo ni
ni kinaakin
kinaakin aekan
aekan am
am mwakete
mwakete
Kabonganan
o•
Angan katinean
katinean te
te nanobwai
nanobwai ibukin
ibukin am
am bwaitia
bwaitia
Angan
o•
Angan katinean
katinean korakoran
korakoran te
te kaiangatoa
kaiangatoa
Angan
o•
Bonganante
te kaiangatoa
kaiangatoa ni
ni katauboo
katauboo
Bonganan
o•
Botonkawain
kawaintibwatibwa
tibwatibwani
ni karokoam
karokoam irouia
irouiaam
amkatitamwa
katitamwa
Boton
.•
Anganrinean
rineanam
amtiaburaea
tiaburaea
Angan
o•
Angankaraoan
karaoante
tetieweei
tieweeinnte
tekaniii
karáii
Angan
o•
Angantirinanoan
tirinanoante
tetieweei
tieweeinntetekaraii
karaii
Angan
Kona
nabon
bonkunea
kuneabwa
bwamoan
moantetekaunga
kaungateteuke
ukemwekete
mwakete -aiaiaron
arontetetakakaro.
takakaro.
Ko
Bontetetakakaro
takakaronaba
nabaae
aekakawaki
kakawakibwa
bwaeekatine
katineiai
iaimaium
mai umninimwina.
mwina. Ngkana
Ngkana
Bon
koktrkurei
kukureininikaraoia
karaoiaao
aoeena
natabe
tabennrikirake
rikirakeraoiroin
raoiroinmwina.
mwina.
ko
22
4-
SYB
SYB BOKI
Katinean Te Mwakete
ROKI 4 - Katinean
2.
2.
TAEKA
TAEKA NI KAUKUKI
KAUKT'KI
E AERA
AERA NGKAI
RIAI NI KAMATENANOA
KAMATENA.I\IOA TE MWAKETE
NGKAI KO RIAI
MWAKETE NGKANA
NGKAN^A.
KO
KO KAWAINA
AM
BITINETI
KAWAINA AM BITINPTI
Ngkai, koa tia ni
ni karaoi
karaoi kawainakin
kawainakin te
te mwane tabeua.
tabeua. Ko
Ko ataia bwa mwaitira am
am kaotite
ibukin katean am
riai ngkai
ngkai ni kataa am iango ni bitineti.
am bitineti.
bitineti. Koa nai
bitineti. E
E na
na bwai?
bwai? E tau
buburan te mwakete
mwakete ibukin kaitaraan
kaitaraan am kaotite?
Imwin
Imwin rinanoan
rinanoan te boki aio iroum, tao ko na kunea bwa kaeka nakon titiraki aikai bon
“E
ngaia anne
anne ao
ko riai
riai ni
iango ao
Ngkpa ngaia
ni manga
manga rínanoa
rinanoa am
am iango
ao ni
ni kaotinakoa
ao ko
"E AKI”. Ngkana
kawainakin am mwane ae
ae ee mangori riki.
riki. Imwin am uke mwakete ao
ao tao
tao ko na ti
ti kona ni
kabonakoa 50 te kariki ao tiaki 100.
100. E na roota
roota kawainakin
kawainakin am karaobwai te kukune aio; ko
na
ae karako riki,
riki, karekea
karekea te
te ai
ai ni
ni umum
umum ae
ae uarereke
uarereke riki,
riki, kauarerekea te
na katiaa te
te mwaiti ae
kabane
kabane mwane
mwane iaon
iaon taian
taian ekuimente
ekuimente ao
ao ni
ni kauarerekea
kauarerekea riki
riki kabooan
kabooan bwaai
bweai menaai.
Kauarerekean te
waaki man te
te kaotite
kaotite aio ee na kabebetea maiun am
am waaki
te tieire
tieire ae
ae uarereke riki.
Ngkana e
aki raka
raka naba
naba am
am bitineti imuin bitaki
bitaki aikai
aikai tao
tao ko
ko riai
riai ngkanne
ngkanne n
n oki rikaki
e aki
rikaki ni
manga
manga kakaea
kakaea am iango ni bitineti teuana
teuana ae boou.
AKI".
imwain
Tao ko na titiraki bwa e aera ngkai ti
ti butiko bwa ko na karaoa kawainakin
kawainakin te mwane imwain
am uke mwakete ngkana ko na bon manga oki rikaki ni
ni bita kawainakin
kawainakin am mwane imwin
ko na moanna ni
ni kawainakin
kawainakin te
te mwane bwa ee kaotii
katinean te
mwakete? Ti
Ti butiko
butiko bwa ko
te mwakete?
ko katinea te nanobwai ibukin
ibukin am
iango aika ko
mwakete. Imwain ae
ae ko
ko na kakaei n am uke mwakete.
tiaati ibukin
ibukin am
bwaaitia ao
ao mwaitira
mwaitira ae
ae ko
ko na
bwaitia,
ataakin mwaitin
mwaitin am
am tiaati
am bwaaitia
bwaitia, ee bongana
bongana ataakin
bitineti. Kawainakin
Kawainakin te mwane, e anganiko naba ataakin
kabonakoi iai bwa e na maiu iai am bitineti.
buburan riki mwanangin te mwakete
mwakete ae ko kakaea.
bwr ee riai
riai ni
ni
beikarii Tio,
Tio, ee aa tia
tia ni
ni kaotinakoa
kaotinakoa te
te reke
reke bwa
N
te katootoo
katootoo are
rre ana
ana beikarii
N aron
aron te
ni katoa
ketoe namwakaina
namwakaine ni
kaitarai ana kaotite
keotite iai.
iai. E
kaboinako
keriki ae
ee $1688
ni kaitarai
keboineko kariki
$16t8 mwanena
nwanene ni
bwe e na kona
kone ni
kakoroa nanona
nanona ke aki.
aki.
na
mwekete bwa
ni kakoroa
ne oti n ana
rna uke mwakete
TERA
KARAII?
TERA TE KARAII?
kainnanoia katitamwa n am bwaaitia ke
bwa ana katokaki kainnanoia
Te karaii bon kakoauana raoi bwa
tabeakinia ake a kona n
kabwakaa. Te karaii e riai naba n tabeakinia
tieweti
kukurei ni kabwakaa.
booia aika ana kukurei
tieweti ni booia
tai ae ana
riki bwa
am
katitamwa
bwa
ana
ataa
taekan
am
bwaaitia
ke
tieweti
n
te
tabo ao n te tai
katitamwa
bwa
kainnanoia
kainnanoia iai.
3
SYB BOKI
BOKI 4
4
SYB
Katinean Te
Te Mrafple
Mwa^ete
-- K.ltinean
Aekan nako taian
taian akitibite
akitibite n te karaii
karaii bon
bon aikai:
aikai:
Uke mwakete
mwakete -- kakaeaia
kakaeaia am katitamwa
katitamwa bwa
bwa antai,
antai, aekan
aekan kainnanoia,
kainnanoia, bpq
bwa ana kan
kabooa
Uke
$a kan kabooa
am bwaitia
bwaitia ao..
ao..
am
Kangaraoan te bwaitia
bwaitia nakon
nakon kainnanoig
kainnanoi^ lratitannw4
katitannya -* bitakin
bitakin am
am bwaitia
bwaitia ke
ke tieweti
tieweti nn te
te
Kangrpeoap
aro bwa
bwa ee na
na buoka
buoka riki
riki katokan
katokan kainnanoia
kainnanoia katitamwa.
katitamwa.
aro
Kataubooan
Kataubopan te
te bwaitie
bwaitia -- katean
katean te
te boo
boo ni
ni kaineti
kaineti ma
ma kukureia
kukureia katitamwa
katitamwa bwa
bwa ana
ana tauraoi
tauraoi ni
ni
kabwakaa.
kabwakaa.
Tibwatibwakin te
te bweitia
bwaitia -- katean
katean te
te tabg
tabo ae
ae riai
riai ibukin
ibukin kabonakoan
kabonakoan am
am bwaitia
bwaitia nakoia
nakoia am
am
Tibwetibwakin
katitamwa (baireia
(baireia ba
ba ia
ia ae
ae ko
ko na
na kaboinako
kaboinako iai
iai am
am bwaitia).
bwaitia).
katitamwa
-
Buromotinakin am
am bwaitia
bwaitia - anganakia
anganakia am
am katitamwa
katitamwa te
te rongorongo
rongorongo ae
ae aa riai
riai nn ataia
ataia bwa
bwa
Buromotinakin
ana kona
kona ni
ni kabooa
kabooa am
am bwaitia
bwaitia ma
ma te
te onimaki
onimaki (n
(n aron
aron te
te ateqetaaiting,
atetyetaaiting, (advertising)
(advertising)
ana
rongorongo man
man te
te tabo
tabo ni
ni kabobwai,
kabobwai, rongorongo
rongorongo ma
ma irouia
irouia taan
taan tia
tia boobwai,
boobwai, beebwa
beebwa ni
ni
rongorongo
kaongora).
kaongora).
rangin kanatooki
kamatoakini
nikoauaa
koauan te
teKaruii
Karaiibwa
bwa oin
oin taben
taben te
te botaki
botaki
EErangin
teuana bon
bon katokan
katokan kainnaoia
kainnaoia ana
ana katitamwa.
katitamwa.
teuana
Te Boki
Bold eio
aio ee na
na kaetuua
kaatuua riki
riki ana
ana taratera
taratara ieon
iaon te
te UKE
UKE MWAKETE
MWAKETE ni
ni buoka
buoka
Te
kaotaraoaia am
am ketitemwe
katitamwa aike
aika ea kona
kona nn reke
reke ao
ao ni
ni keotia
kaotia ngkana
ngkana ane
ana kukurei
kukurei ni
ni
kaotaraoaia
kabooa am
am bwaaitie
bwaaitia ke
ke am
am teweti
teweti
kabooa
Kona
nabon
bonkaitibo
kaitibonaba
nabama
mataekan
taekante
te tibwetibp,e
tibwatibwatabeua.
tabeua.
Ko
Angiiniteran
iterante
teKARAII
KARAII(aika
(aikakakimototoaki
kakimototoaki i ieta)
eta)ana
anabon
bonmarooroakinaki
marooroakinakiinanon
inanonte
teSyB
SYB
Angiin
Bokil0
10-- IMWIN
IMWINTE
TEKATEITEI
KATEITEIao
aoinanon
inanonte
teburoukuraem
buroukuraemni
nikataneiai
kataneiaiibukin
ibukin
Boki
KanakoraoanRiki
RikiAm
AmBitineti.
Bitineti.
Kanakoraoan
4
SYB BOKI
SYB
BOKI 44
3.
3.
-
- Katinean
Katineen Te Mwakete
Mwakete
ANT AI AM KATITAMWA?
KATITAMWA?
AI\ITAI
Tera ae ko kataia
kataia ni karaoia
karaoia ngkana
ngkana ko katinea
katínea te mwekete
mwakete ibukin
ibukin am iango ni bitineti?
bitineti?
Tera
Botona raoi bwa
bwa ko kataia
kataia ni kakaea
kakaea bwa
bwa e na tau mwaitia
mwaitia aomata
aomata aika
aika ana kabooi am
am
Botona
bwaaitia ae tau mwaitina
mwaitina ni booia
booia ae e na anganiko
anganiko te raka
raka ae raoiroi.
raoiroi. Te uke mwakete
mwakete e
e na
bwaaitia
karekea te atatai iroum
iroum bwa
bwa e na
na kona
kona ni bwai
bwai am bitineti
bitineti ke aki.
karekea
moan mwaneka
mwaneka ni keraoan
karaoan te uke
uke mwakete
mwakete bon
bon keotaraoeia
kaotaraoaia aomete
aomata eike
aika ana taree
taraa
Te moen
nano ni kebooi
kabooi am bweitie
bwaitia ke tieweti
tieweti
n neno
moanaki teeken
taekan te kereii
karaii man ken
kan kaotereoakin
kaotaraoakin ene
ana keinnano
kainnano te eomata
aomata ae kona
kona n
E moenaki
riki bwe
bwa em
am ketitamwa.
katitamwa. E riai
riai te baire
baire ni
ni karaii
karaii ni kabotoaki iaon
iaon am tirineno
tirinano ibukin
ibukin
riki
kainnanoia am katitamwa.
katitamwa. Te
Te tetieine
tetiaina ibukin
ibukin am bwaitia
bwaitia ke
ke tieweti,
tieweti, bairean
bairean am tiaati
tiaati
kainnanoia
ibukina, arom
arom ni buromoutinna
buromoutinna man
man atewetaitinna,
atewetaitinna, arom
arom ni kabonakoa
kabonakoa ao ia
ia ae ko
ko kabonakoa
kabonakoa
ibukina,
iai -- babaire ni
ni kabane aikai
aikai aa riai
riai ni boboto
bobote iaon
iaon am tirinano
tirinano ibukia
ibukia am katitamwa.
katitamwa.
iai
Te moan
moan mwaneka
mwaneka nn tirinanoan
tirinanoan am
am katitamwa
katitamwa bon
bon kaotaraoakia
kaotaraoakia aekan
aekan aomata
aomata aika
aika ana
ana rangi
rangi
Te
ni kan
kan kabooa
kabooa am
am bwaitia.
bwaitia. Ngkana
Ngkana ko kona
kona ni
ni kaotaraia
kaotaraia aekan
aekan aomata
aomata aikai
aikai ao
ao ko
ko kona
kona
ni
ngkanne ni kabanea
kabanea korakoran
korakoran am
am karaii
karaii ni
ni kaeinetiia.
kaeinetiia. E
E na
na buokiko
buokiko am
am uke
uke mwakete
mwakete nn atai
atai
ngkanne
kainnanoia ma
ma aroaroia
aroaroia aomata
aomata aika
aika aa kakawaki
kakawaki aikai. Ti
Ti aa noria
noria bwa
bwa ee kanga
kanga te
te
kainnanoia
anterobeena (entreprenenr)
(entrepreneur) temanna
temanna ni
ni kataia
kataia ni
ni kaotaraia
kaotaraia aomata
aomata aika
aika aa kona
kona nn riki
riki bwa
bwa ana
ana
anterobeene
katitamwa.
katitamwa.
5
SYB BOKI
4 - Katinean
SYB
BOKI 4
Katinean Te
Te Mwakete
Mwakete
4.1
TE KATOOTOO 4.1
Ana ketitamwa
katitamwa te
te outero
outero ae
ae uerereke
uarereke
Ane
te outero
outero ae uarereke iroun
iroun Ruti
Ruti n
n aonon
aonon te
te matabaiawa
matabaiawa teuana.
teuana. Ni
Ni moan
moan maiun
maiun
E kaukaki te
ana bitineti,
bitineti, ao
ao e bon
bon korakai
korakai nn titirakinna
titirakinna bon
bon irouna
irouna bwa
bwa entei
antai ana
ana ketitamwa
katitamwa eika
aika ee ne
na
kataia n aite
aita nanoia. E
E korea
korea rinaniia
rinaniia aekaia
aekaia aomata
aomata aika
aika ana
ana kona
kona ni
ni kan
kan tiku
tiku nn ana
ana outero
outero
kataie
ae uarereke.
uarereke. E
E koroi
koroi aekaia
aekaia nn aron
aron ae
ae oti
oti ii nano.
nano.
A.
A.
Iruaa mei
mai itinenikun
itinanikun te
te teaun
taaun eike
aika eki
aki tiku
tiku ni
ni mean
maan
Iruaa
N aekaia:
aekaia:
N
Iruaa mai
mai itinaniku
itinaniku ;;
Iruaa
labatera
aika
maeka ii tinanikun
tinanikun te
te taaun;
taaun;
labatera aika maeka
Kaain te
te aba
aba aika
aika maeka
maeka ii tinanikun
tinanikun te
te taaun;
taaun;
Kaain
Aomata aika
aika aa kawariia
kawariia aia
aia koraki
koraki aika
aika maeka
maeka nn te
te taaun;
taaun;
Aomata
Aomata aika
aika aa roko
roko nn te
te taun
taun ibukin
ibukin aia
aia motirawa
motirawa ao
ao ibukin
ibukin te
te bitineti;
bitineti;
Aomata
Aomata nn te
te taaun
taaun aika
aika aa roko
roko ni
ni kabobwai
kabobwai ao
ao aika
aika ana
ana kamangang
kamangang irarikin
irarikin taari;
taari;
Aomata
Rooro nn rikirake
rikirake aika
aika tuai
tuai iein;
iein; aomata
aomata aika
aika ikawai
ikawai ma
ma aia
aia utu;
utu;
Rooro
Aomata aika
aika aa bati
bâti aia
aia mwane;
mwane; aomata
aomata aika
aika aa karako
karako aia
aia mwane.
mwane.
Aomata
B.
B.
Aomata aike
aika ana
ana tiku
tiku ni
ni matn
maan
Aometa
aekaia:
NNaekaia:
Aomataaika
aikamwakuri
mwakuriao
aoakea
akeamwengaiaaetau
mwengaia ae tauibukia;
ibukia;
Aomata
abateraaika
aikaaatibwa
tibwaroko
roko aika
aikaaakakaea
kakaeamwengaia
mwengaiaae
aeana
anatiku
tikuni
ni maan
maaniai;
iai;
IIabatera
Kaaraaika
aikaaki
akikan
kantiku
tikunntitingaiia;
ngaiia;
Kaara
Roronnrikirake
rikirakeaika
aikaroko
rokonnte
tetaaun
taaunbwa
bwaana
anaira
irate
tekataneiai
kataneiaike
keaika
aikaaatibwa
tibwa
Roro
moanaaia
aiamwakuri
mwakuriae
aeboou;
boou;ao
aoaamwaiti
mwaitiriki.
riki.
moana
Aikaiaekan
aekanrinaniia
rinaniiaaomata
aomataaika
aikaeekunei
kuneiNei
NeiRuti.
Ruti.
Aikai
KAOKOROANTAIAN
TAIANTIEKEMENTE
TIEKEMENTENNTE
TEMWAKETE
MWAKETE
KAOKOROAI\I
Tebwai
bwaiae
aekataia
kataiaRuti
Rutininikaraoia
karaoiaikai
ikaibon
bontibwauakin
tibwauakin tetemwakete
mwaketeibukin
ibukinana
anabitineti
bitinetinakon
nakon
Te
aiatiekemente
tiekementeaika
aikaaakakaokoro.
kakaokoro. Ngkana
Ngkanaeekan
kankainetiia
kainetiiaaekan
aekanaomata
aomataaika
aikaana
anakona
konannnano
nano
aia
anaoutero
outeroao
aoeeriai
riainntirinanoi
tirinanoiaekaia
aekaianako
nakoiruea
iruaaeika
aikaeatitiku
titikunnoutero
outeronnaia
aiamwakoro
mwakoroke
ke
nnana
aiaiekemente
iekementeaika
aikaaakakaokoro.
kakaokoro. EEkona
konangkanne
ngkanneRuti
Rutinniangoia
iangoiabwa
bwatetetiekemente
tiekementeraraae
aeeena
na
aia
aitananona.
nanona. Ngkana
Ngkanaeeaatia
tianinikainetiia
kainetiiamwakoro
mwakoroaika
aikaana
ananano
nanonnana
anaoutero
outeroeekona
konanniangoia
iangoia
aita
bwatera
teraae
aeana
anakakaea
kakaeaaomata
aomataakanne.
akanne. Te
Tekatootoo
katootooteuana
teuanabwa
bwaaakaumwane
kaumwaneke
keeekarakoha
karako aia
bwa
mwaneaomatan
aomatanana
anatiekemente
tiekementeakanne
akanneao
aoeena
nakanga
kangaaio
aionnroota
rootaaron
aronmwaitin
mwaitinteteboo
booae
aeaa
mwane
konaninikabwakaa?
kabwakaa?
kona
66
-
S
YB Bokl
SYB
BOKI 44 - Katinéan
Ketlnian Te Mwakete
Mwakete
TE KATÖOTÖÖ 4.1 (reitana) Attà katitâmwa te
tc outero ae
ee uarereke
E matata
kareked te käökbrö
kztokdtU áe
matata iroun Ruti bwa
bwa e na karekeà
db moan te abwabwaki ngkana e a baireia
bwa mwakofön
katitatnwa rä
rd ae ec bä
tlzi kaibetiia.
kaitietila. Te katootoo
mwakoion ana katitamwa
katootoo teuana
teuaha bwa ngke arona bwa e
na kaeinetia
iruea mai abaterá
abatera aika ana äiki
maatr n tiku
keeinetie iruaa
aiki maan
tiku e na bon kaokoro ae e na karaoia
karaoia
ibukia nakon ae ë
b na karaoi nakoia
nakoia kaárá
kadin áiká
tlkC áiiá
dilC tiku
tlku ni maan.
Ana
Ana bon tauraoi iruaa
iruea mai
mel abatera
ebetere ni kàbWaka
kabrlaka ae mwaiti
ntwaiti riki
riki nakoia
nakoia kaara
kaara akanne ma ana
bon kantaningai
aitara ma kaubwain abaia
kantaningai aekan
bttazii hi
tti kanewëaba
kanew€aba aika aaaitarama
aekan tieweti ma btVaai
abaia are a
roko ma iai.
ikewei riki
riki aha bon aki kantaningai
iai. Kaain
Keein te aba aika ikawai
kantaningai aekan
aekan tieweti aika
aika a
bwainaki n te aonnaba
aonnaba ma tao ana
dha kaiitáhihgaá
karitdhihgzid táraruakin
tdraruakin marurungia.
manrrungia. Bukin rokoia
rokoia iruaa
mai iabatera
iabatera tao e na
rta bon kaitará
kaitara naba ma aron te tiitián,
tiitlin, ae nanona
nanona bwa e na bon kona ni
kebo
kebo te outero n te taina áó
do eha
etia akéá
akia kaáina
kaaina n tabetái.
tabctdi. Ma ngkana taan tia maeka aika
aika ana tiku
ni maan kaaiha ao ena kebo te outero inanon
inanon te ririki ae bwanin.
iitit
II rarikina
rerlkina aèi,
ebi, ao
eo bon tiáki
tlttki ti
tl te arbná
arbhd áêkáiá
riiai abatera.
CIMU irüaá niai
ebetera. A liai
riei n tirinattoaki
tiriiianoaki
riki
riki ào
nl karikàki
kerlkiki bwa
bwi tiekemëntë
tiekcmbirtd aika üârërfekfc
i"tid iban
eo ni
iltrDhbke HÍd
men tonu raoi aekaia.
aekaie. Iai iruaa
aika aki kaubwai h aekaia
aekaia tabehian,
tabcdiah, iài
izii aika à
kdtibwuli, tabeman
d káüb^ái,
tabetnan a kairake
kairake man tokonoono,
tabeman
ikawai riki
riki áb
riki má
tabeman a ikawai
ab a ti tabe riki
ma mtfrehgáráoia
iii*rchg*raoia nakbrt te takaremwaremwa! Ngkana
e baireia
baireia Rüti
Rtiii bwa ë na rineia iruaa
iniaa mâi
ihal abatera,
abaieia, Ë
E na riai ni katonua riki ana
ana taratara iaon te
tiekemente
e
na
anai
nanoia kairake
tiekcmente ae
ap e rineiâ.
rinela. Te katootoo
katootoo tëüàhà,
titiziila, ëb riai ni baireia
baireia bwa
bwa
keirake
(riia âiá
mai
mei abáterá
ebdteli áiká
ttkr áit kabákò
kehiko aiá
eiri tnwáhê
iiiiilh6 (rtia
aid Báeki-baeki)
Bzieki:baeki) ke táan
tcan neweaba
neweebe aika
eike ikawai
riki
riki áiká
flrvtiib. E kòha
kdiia haba
iidbd hi
ili manga
iiiadEe kaüárerekei
dikr áe bâti
bittt áiá
riii iiittánè.
kaiidrerekei riki tiekemente
tiekemente aikai.
aikai. A
kona ni manga
manga bwehauaki
bwertauaki taan neweaba
neweaba aika ikawai
ikatrral riki
i{ki ma ni kaubwai nakon
nakon aika
aika a tibwa
iein, tanga
aikd ritaea, aika
tanga ma natiia, aomata
aomata aiká
aika a rangin
rangln kaubwai,
kdubwai, aika
aika e tau mwaitin aia
kaubwai
kaubwai ao...
iikr
i
7
SYB BOKI 4
SYB
KAMWAKURAN TE
TE IAI\GO
IANGO 4.I
4.1
KAMVYAKURAN
Katinean Te
Te Mwakete
Mwakete
-- Ketineen
Kabotauan Taian
Taian Kontiumwe
Kontiumwa Tiekementc
Tiekemente
Kebotauen
Buoka Ruti
Ruti nn rinanoi
rinanoi bwaai
bwaai aika
aika aa kona
kona nn riki
riki imarenan
imarenan ana
ana kakatai
kakatai nn anai
anai
Buoka
nanoia kairake
kairake me
ma eie
aia baeki-beeki
baeki-baeki ao
ao anaakin
anaakin nanoia
nanoia taan
taan neweebe
neweaba aike
aika
nanoia
koraki
aikai
ikawai
riki
mai
abatera
ma
aia
utu.
Tera
ae
ana
kantaningaia
kantaningaia
koraki
aikai
ikawai riki mai ebetere me aia utu. Tera ae ana
ni mwaitin
mwaitin te
te buraiti,
buraiti, tlmeroan
tamaroan te
te kamaeke
kamaeka ma
ma tieweti
tieweti ao
ao akitibite
akitibite me
ma
ni
tieweti
aika
a
kona
n
reke
irouia?
tieweti aika a kona n reke irouia?
Koroi am
am reke
reke nn te
te taibora
taibora ii nano
nano imwain
imwain reitan
reitan am
am wareware.
ware ware.
Koroi
KAINNANOIA
KAINNANOIA TIE,KEMENTE
TIEKEMENTE AIKA
AIKA KAKAOKORO
KAKAOKORO
Kairake ma
ma baeki-baeki
baeki-baeki
Kairake
Taan neweaba
neweaba aika
aika ikawai
ikawai
Taan
Te Buraiti
Buraiti
Te
Mwengaraoin taian
taian Ruu
Ruu
Mwengaraoin
Tieweti
Akitibite ma Tieweti
Ana bon
bon kaokoro bwaai
bwaai aika
aika ana
ana kantaningai
kantaningai koraki
koraki aika
aika uakoraki aikai.
aikai. Kairake
Kairake ana
ana kakaea
Ana
te bobete,
bobete, ao ana
ana aki kantaninga
kantaninga te kamaeka ae moan te raoiroi
raoiroi ma
ma ti itiakin
itiakin te tabo, e tau
mwengaraoia ao a rau ma aia bwai.
bwai. Ana
Ana bon
bon tauraoi
tauraoi naba ni kan matu
matu n auti ni ikotaki
ikotaki ao e
mwengaraoia
na kona
kona Ruti ni kamateraoa bobeten aia
aia ruu ni kabatia
kabatia kaain
kaain te ruu
ruu teuana!
teuana! Ana
Ana bon
bon aki
kantaninga naba
naba te outero
outero bwa
bwa e na karaoi
karaoi akitibite ma
ma tieweti
tieweti aika
aika onoti
onoti ibukia
ibukia ma
ma ti te
kantaninga
kantaninga bwa
bwa iai bwaai
bwaai aika
aika a kakamataku
kakamataku man boraoi
boraoi aika
aika a uakaan
uakaan ma
ma ngaia.
kantaninga
Iruaa ake ikawai
ikawai riki
riki ana bon
bon kantaninga
kantaninga kabwakaan
kabwakaan ae mwaiti riki ma ana
ana tangiri
tangiri taian
taian ruu
Iruaa
aika
raoiroi
riki
aika
ti
tabeman
kaaina
man
rangin
kantara
bwaai
n
raka
inanoia.
Tao ana
ana
kaaina
rangin
bwaai raka inanoia. Tao
aika raoiroi riki aika
kukurei naba ni butimaei ana akitibite
akitibite te outero ibukin bong ni kakarau
kakarau ao n te tairiki
tairiki bon kukurei
ataei. Ana kona
kona ni bwaka
bwaka naba nanoia n tieweti
tieweti ibukin tobwan natia
natia man
man
ni kakukureian aia ataei.
kantaninga naba
naba rauia
rauia ma aia
aia bwai.
bwai. Ana bon aki kataua
kataua barekan ma karongoan
karongoan rarikia.
rarikia.
kantaninga
-
kantaninga bwa
bwa ko ne
na anganaki man rineakin em
am taakete
taakete katitenwa
katitanwa korakoran
korakoran te
Bon au kantaninga
kaokoro
ae
ena
ariki
tetiaina
bwaitia
ibukin am
iai
ibukin
ae
ko
na
karaoa
am
bwaitia
ao
iaon
aekan
te
tetiaina
ariki
kaokoro
bitineti.
bitineti.
8
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 44 - Katínean
Ketinean Te Mwakete
Ana
Ane Beikarii
Beikerii Tio
Reitan te Katootoo:
Katootoo:
Ti na okira
okira karakinan Tio.
Tio. Bon
Bon te tia umuni kariki ae rabakau
rabakau Tio.
Tio. lai
tai
ana mwane
ae
kawakinna
ao
e
kan
moana
ae
oin
ana
bitineti.
E
onimaki
mwane
bitineti. onimaki
bwa
bwa e kona n umuni kariki
kariki aika kangkang
kangkang riki n te bon
boo ni kaiangatoa
N ana moan kawai, e a tia ni karaoa
karaoa kawainakin ana mwane ao e a tia n
numeraia
numeraia bwa
bwa e na betiraoi ana
ana bitineti ngkana e kaboinako kariki ae
$1688 mwaitin
mwaitin mwanena (ke 1S3S
1535 kariki buraun ni katoa namwakaina
namwakaina
ni katautauan boon
Ngkai,
e
a
riai
ni katinea
boon teiana te kariki ae $1.10).
Ngkai,
$1.10).
te mwakete
mwakete n noria ngkana e tau korakoran
korakoran te nanobwai
nanobwai ibukin ana kariki
bwa e na roko n te betiraoi anne.
Aekan kontiumwa
kontiumwe tiekemente
tiekemente ra?
re?
Te moan bwai, e riai ni kakaeia aomata
aomata aika a kona n riki bwa ana katitamwa.
Ana bon bobuaka
riki. Ngaia ae
,rc ana kainnaoa
kainnaoa te
bobrnka riki ana kariki ma a kangkang
kangkang riki.
Inikam ae e tau ana katitamwa
katitamwa bwa
bwa aonga
aonga ni kona ni kawara
kawara ana titoa, riki
riki
Ni katoa bong.
aomata aika iai irouia aekan anua aikai?
bong. Antai aomata
Kamwakuran Te lango 4.2a
Tio ma ana katitamwa tiekemente
langoia
Iangoia aekan aomata
aomata aika
aika ana
ana kona n tangirá
tangira kabooan ana kariki Tio.
Ira te katootoo ibukin Ruti ao kaotarai kontiumwa tiekemente
tiekemente aika
onoti man kona
Tio. Koroi taekan
kona n tangira kabooan ana kariki
kariki Tio.
taekan tabeua
imwain ae ko reita am ware
ware.
wareware.
Mai buakoia
nakoraoi tao bon aineniumwa
aineniumwa aika a
kontiumwa tiekemente
tiekemente Tio aika
aika ana nakoraoi
buakoia ana kontiumwa
kaan ao taian outero ma
mena
ririeta taan mwakuri
mwakuri n aobiti aika a kaan
mena ni karinan ni boo aika a ririeta,
riki tabeua.
karinan
taabo ni kamwarake.
Bon
tiaki
aikai
tokin
taian
karinan
ao
tao
ko
na
tia n iangoi riki
kamwarake.
4.2b
Kamwakuran
Iengo 4.2b
Kamwakuren Te lango
ketitamwa
me am
tm katitamwa
Ngke ma
iangoia aekan aomata
aomata aika ana kan kabooa am
Kabanea tabeua
tabeua te miniti n iangoia
tiekementie aika
aika onoti?
kontiumua
bwaitia
ke
tieweti.
Ko
kona
ni
kaotarai
kontiumwa
tiekementie
tieweti.
bwaitia
wareware.
imwain reitan
rcitan am ware
Koroi rongorongo iaon aei imwain
ware.
a
aekaia katitamwa
katitamua aika
aika a
riki ni
ni kaotii
kaotii aekaia
itiaki, riki
Tio te banna ae itiaki,
iroum ao Tio
E a moanna n noraki iroum
imwina.
Ti na manga waaki nakon are imwina.
kona n reke iroum.
iroum. Ti
9
-
Mwekete
SYB
Ketinean Te Mwakete
SYB BOKI
BOKI 44 - Katinean
Ketootoo:
Reitan
Reitan Te Katootoo:
TIO
TIO MA
MA ANA
ANA KONTIUMWA
KONTIUMWA TIEKEMENTE
TIEKEMENTE
warennanoi teniua
Ti na taekinna
teniua kontiumwa
taekinna bwa
bwa angkoa e a tia Tio ni warennanoi
tiekementi,
kaubwaiie, taan
tean mwakuri
mwakuri n
aike iaon ae tau kaubwaiia,
tiekementi, ainenumwa aika
keamwerake aika
rerikin ana beikarii,
beikarii, outero ma taabo
teebo ni kaamwarake
eike a uakaan.
aobiti i rarikin
Nakai a kona n roko n ana beikarii Tio ao ana kona naba ni kabooa ana kariki.
ma ana bon kabooa ana kariki aika buraaun?
buraaun? Ti na tarai taian tiekemente
tiekemente
aikai
i)
Ainenumwa
Ainenumwe
A taneiai te koraki
koraki aikai ni kabobwai nte moan ingabong
ingabong imwain nakoia
natiia nakon te reirei.
reirei. A taubeakina mwaitin aia katau mwane
mwane ma a
tangiri amwarake aika a kangkang man kamarurunga
kamarurunga te rabwata
rabwata
ibukia
ibukia kaain aia utu.
utu. Ana taraa ni kan kabooa te kariki ni katoa bong.
ii)
ii)
Taan mwakuri
mwekuri n te aobiti
eobiti
A taneiai te koraki
koraki aikai n uotii aia katawanou
katawanou man
man aia auti.
auti. A kona
kona ni kabooa
ana kariki Tio.
Tio. Ma ana kabooa ibukin aia katawanou?
katawanou? Tao ana bon tangiría
tangiria ni
kabooi kariki n uotii nakon aia auti imwin
imwin aia mwakuri.
mwakuri. Ma e na nikirana
nikirana ana
kariki Tio ibukia
ibukia n te bwakantaai?
bwakantaai? Tao e na bon riai Tio ni kabonakoi kariki
aika a kakaokoro
kakaokoro aekaia
aekaia ni kaitaraa ana nanobwai te kontiumwa
kontiumwa tiekemente
tiekemente
aio.
iii)
iii)
Outero ma taabo ni kamwarake
kamwarake
lai
Iai taabo ni kamwarake
a taneiai n umun
kamwarake tabeua aika
aikaataneiai
umun aika
aika oin aia kariki aika a
baketenaki mai itinaniku
itinaniku ao n tauraoi n umunaki.
umunaki. A bon bobuaka.
bobuaka. Ngkana e
kateimatoa
kateimatoa raoiroin
raoiroin ana kariki Tio ao ana kona ni bita nanoia
nanoia bwa ana kabooa
ana kariki.
kariki. Ana kona n riki bwa ana katitamwa Tio, ma E na kona n tabeakina
tabeakina
ae a kantaningaia?
kantaningaia?
Katootoo:
Reitan Te Katootoo:
Ana kawai
kawai Tio ibukin
ibukin te ukeuke
E baireia
baireia Tio bwa e na katinea aekan buburan ana mwakete
mwakete ao n ukera aekan
aekan
aroaroia katitamwa tabeua.
tabeua. Aekan kariki ra aika ana nano iai ana
katitamwa aika kaokoro?.
kaokoro?. Te tai ra n te ngaina ae E na kantaninga
kantaninga
kabonakoan mwaitin ana kariki iai?
iai? Tera ae a kanna
kanna aomata,
aomata, n ningai ae aki
kana
kana te kariki iai? Ana marorooakinaki ana kekeiaki Tio n rinanoi taian rongorongo
aika a kanganga aikai n te itera ni kanoa 7 nnte
te boki aio.
10
l0
SYB BOKI 4 - Katinean
Ketineen Te Mwakete
KAMWAKURAN TE IANGO 4.3
Am kontiumwa tiekemente
Rinanoi kamakuran
karaoi Tio n iangoa ae bon oin
kamakuran iango aika e a tia ni karaoi
Iai bukina tabeua
tabeua aika bwai bwa
bwa ana
am bitineti
inanon tain karaoaia.
karaoaia. lai
bitineti inanon
iangoia akanne?
bon kabooa
kontiumwa tiekemente
tiekemente aika ko iangoia
kabooa am bwaitia
bwaitia am kontiumwa
imwain reitan am
lai
ana tuka aia kabobwai?
kabobwai? Koroi am reke imwain
Iai kanganga aika
aika ana
ware
ware.
wareware.
11
SYB BOKI 4 - Katínean Te Mwakete
l.1.
BUBURARA AM MWAKETE
MWAKETE
BUBURARA
Koa tia
tia ni kaotarai
kaotarai kontiumwa
kontiumwa tiekemente
tiekemente ibukin
ibukin am bwaitia.
bwaitia. Te
Te mwaneka
mwaneka are
are imwina
imwina ko
ko na
na
Koa
titiraki bwa:
bwa:
titiraki
a)
Buburara teien
taian tiekemente
tiekemente ekenne?
akanne? Tao ee na
na kan
kan ataia
ataia Ruti
Ruti bwa;
bwa; Iraman
Iraman iruaa
iruaa
Buburere
ma
aia
baeki-baeki
aika
a
roko
n
au
taaun
ni
katoa
ririki?
Ten
Tio
tao
e
na
kan
ma aia baeki-baeki aika a roko n au kwun ni latoa ririki? Ten Tio tao e na kan
ataia bwa; Iraman
Iraman ainenumwa
ainenumwa aika
aika e bon
bon tau
tau ke
ke nn rangin
rangin bati
batí kaubwaiia
kaubwaiia aika
aika
ataia
maeka irarikin
irarikin au
au beikarii?
beikarii?
aa maeka
b)
b)
Mwaitira man
man em
ara bweitie?
bwaitia? Iraua
Iraua mwaitin
mwaitin te
te tairiki
tairiki ae
ae aa
Mwaitire
tiku iai
iai nn te
te taaun
taaun iruaa
iruaa aika
aika aa uotii
uotii baeki-baeki.
baeki-baeki. Mwaitira
Mwaitira te
te mwane
mwane ae
ae a
a
tiku
Kabanea ainenumwa
ainenumwa ni
ni kabooan
kabooan te
te kariki.
Kabanea
kariki.??
KAKAEAN RONGORONGOIAON
BUBURANMVAKETE
MWAKETE TTEKEMENTE
TIEKEMENTE
K,4KAEAN
RoNcoRoNco uoN BaBaMN
N
angiin
te
tai
e
na
aki
reke
iroum
te
rongorongo
ae
ko
bon
kainnanoia.
N angiin te tai e na aki rcke iroum te rongorongo ae ko bon kairuranoia.
Ma ana
ana bon
bon kai
kai reke
reke iroum
iroum rongorongo
rongorongo aika
aika tau
tau mwaitiia
mwaitiia ni
ni buoka
buoka karekean
karekean
Ma
Katautau
aika
riai.
Katautau aika riai.
a)
a)
Ana reke
reke trnie
tania nn nongorongo
rongorongo ii ebem
abam eike
aika ene
ana bongene
bongana mln:
man:
Ana
Biuro ni
ni lveere:
Waare: ee anga
anga rongorongo
rongorongo aika
aika mwaiti
mwaiti ni
ni kaineti
kaineti ma
ma rinanin
rinanin
Biuro
mwaitin te
te botanaomata
botanaomata nn aono
aono aika
aika onoti,
onoti, tibwatibwan
tibwatibwan aekaia
aekaia nooro
rooro nako,
nako, mwaitia
mwaitia
mwaitin
taanga,
mwaitia
kaain
te
utu,
ao
aekan
nako
te
emburoimente
ma
waare
aika
taanga, mwaitia kaain te ufiL ao aekan nako te emburoimcnte ma waare aika
kaineti ma
maana
ana ekonomi
ekonomi te
te aba.
aba.
kaineti
•
Titoa ni
ni boomee
boomae ma
ma tern
taan tibwetibwe:
tibwatibwa:
Titor
•
anakai
kai kaongoko
kaongoko te
te nanobwai
nanobwai ibukin
ibukinam
am
ana
bwaitia
teuana,
anangan
kan
kaboana,
kainnanoia
ao
aki
raun
nanoia
katitamwa,
ao....
bwaitia teuana, anangan kan kaboana kainnanoia ao aki raun nanoia katitamwa, ao....
Anakona
konanaba
nabannanganiko
anganiko te
te oota
ootake
ke aia
aiaanganano
anganano bwa
bwaana
anakabooa
kabooaam
am bwaitia.
bwaitia.
Ana
•
Akaaibi me
ma eobitin
aobitin keuntire:
kauntira: iai
iai irouia
irouiarcngorongon
rongorongonam
amaono,
aono, nnaron
aronbubuti
bubuti ibukin
ibukin
Akreibi
kariaiakankawainakin
kawainakinbitineti
bitineti (e
(ena
nakaotii
kaotii am
amkaiangatoa
kaiangatoaaika
aikaboou).
boou). AA tcona
konanaba
nabann
kariaiakan
anganikorongorongo
rongorongoaika
aikariai
riainnreke
reke iroum
iroum ibukin
ibukinraaitieni
raaitienini
nibitineti
bitinetiae
aeho
kona
anganila
na
kainnanoia
ao
itera
ni
kawakinan
bitineti
ma
koroaba
aika
ana
kona
n
roota
maiun
kainnanoia ao itera ni kawakinan bitituti na horoafu ailu ou kona n roota nuiutt
am bitineti.
bitineti.
am
•
Bookinntereboon
tarebooneo
aoBooki
Bookinnlokinibwei:
lokinibwai: heraniba
Iteranibaaiks
aikaaaBabobo
Babobobon
bonnnen
nnentania
tania
Booki
n
rongorongo
ni
katawe
ibukin
aia
nambwa
ao
nneia
am
kaiangatoa,
tiaburaea,
ao...
n rongorongo ni katawe ibukin aia nambwa ao nneia am kaiangato4 tiaburaeq ao...
t212
SYB BOKI
BOKI 44 -- Katinean
KatincanTe
TeMwakete
Mwakete
SYB
•
TebwatementennteteTautaeka:
Tautaeka: Te
TeBotaki
BotakinnUnuniki
Ununikieena
nakona
konannanga
anga
Tebwatemente
rongorongonnakoraoin
nakoraoinma
marakan
rakanaekan
aekanuanikai
uanikainako:
nako; Te
TeBotaki
Botakininikaneweaba
kaneweabaee
rongorongon
na
kona
n
anga
taian
rongorongo
ibukin
mwakete,
n
ikotaki
ma
waare
ibukin
ibukin
ma
waare
n
ikotaki
n" fooa nanga taian rongorongo ibukin mwakete,
kontiumwatiekemente
tiekementeaika
aikaaakakaokoro.
kakaokoro,ao
aoiango
iangoiaon
iaonrekentai
rekentaiaika
aikaboou.
boon.
kontiumwa
•
Botakinnlokinibwai:
lokinibwai: ana
anakai
kaianga
angarongorongon
rongorongonwaare
waareibukin
ibukintaian
taianintatituri
intatituri
Boteki
amaono.
aono.
nnam
•
Tieimbwani
Kaomeeti: eena
nakona
konannanga
angarongorongon
rongorongonbuburan
buburanma
maaekan
aekan
ni Kaomeeti:
Tieimbwa
mwaketennam
amtabo,
tabo,ao
aorongorongon
rongorongonaekan
aekantaian
taianbitineti
bitinetinako.
nako.
mwakete
•
Bangke(n
(nikotaki
ikotakima
mabengke
bangkeninikarikirake):
karikirake): ana
anakona
konannanga
angaaekan
aekanrekentai
rekentai
Bangke
ni
kariaraka
n
am
tabo,
ao
rongorongon
mwaitin
ma
aekan
roun
aika
a
anga.
a
anga.
ni kariaraka nam tabo, ao rongorongon mwaitin ma aekan roun aika
•
luniteNi
NiBoutokei
BoutokaiBitineti
Bitinetiaika
aikaUarereke
Uarerekeao
aoTaan
TaanRabakau:
Rabakau: aatabe
tabeni
ni
Iunite
mwaiti
aban
aonon
te
Betebeke
aika
a
boreetii
booki
ni
kakae
ibukin
tieweti
iaon
iaon
tieweti
ibukin
ni
kakae
booki
a
boreetii
mwaiti aban aonon te Betebeke aika
kawai
n
rabakau
aika
kona
n
reke
nakoia
bitineti
aika
uarereke.
kawai n rabakau aika kona n reke nakoia bitineti aika uarereke.
•
Nutibeebwa ma
ma maekatin:
maekatin: aabon
bonbae
baenniai
iaiaia
aiaakaaibi
akaaibiae
aeko
kokona
konannkabongana;
kabongana;
Nutibeebwa
a
boretiaki
maekatin
n
aono
n
te
Betebeke
ao
i
abam
aika
a
karakina
taekan
taian
taian
taekan
karakina
aika
a
i
abam
ao
Betebeke
a boretiaki maekatin n aono n te
intatituri,
mwakete
ao
rongorongon
aeka
ni
kariaraka
aika
a
kaineti
ma
te
aono.
intatituri, mwakete ao rongorongon aeka ni kariaraka aika a kaineti ma te aono.
(naron
aron "Islands
"Islands Business,
Business, Pacific
Pacific Islands
Islands Monthly,
Monthly, Fiji
Fiji Review".)
Review”.)
(n
•
Oin am
am ikota
ikota nn rongorongo:
rongorongo: -- aomata
aomatani
ni kabane
kabane aika
aika ko
ko kinaia
kinaia--am
am utu,
utu,
Oin
raraom,
raòm
n
takakaro,
raom
ni
mwakuri,
kaain
te
kirabu,
ana
itoman
am
utu,
raraom, ra6m n takakaro, raom ni mwakuri, kaain te kirabu, ana itoman am utu.
ao aomata
aomatani
ni kabane
kabane aika
aika iai
iai rekerekem
rekerekem ma
mangaiia
ngaiiani
ni waakinan
waakinan am
am ukeuke.
ukeuke. Tai
Tai
ao
tabwara nn reitaki
reitaki ma
ma ngaiia.
ngaiia.
tabwara
Uringnga: Antorebeena
Antorebeena (entrepreneurs)
(entrepreneurs) aika
aika aa ebiebi
ebiebi bon
bon eika
aika aa rangin
rangin
Uringnga:
bobonga raoi
raoi aekan
aekan aia
aia itoman
itoman nn te
te rongorongo.
rongorongo. A
A marooro
marooro man
man ongora
ongora
bobonga
irouia
aomata
aika
mwaiti,riki,aomata
aika
ti
te
aekana
aia
intureti
ma
ma
intureti
aia
ti
te
aekana
aika
irouia aomata aika mwaitirrikiraomata
ngaiia.
ngaiia.
•
Mwaben aonon
aonon te
te mwakete
mwakete ae
ae bwanin
bwanin raoi:
raoi: ee na
na bon
bon manena
manena naba
naba ni
ni buokan
buokan
Mwaben
am
am
kakae
ibukin
nneia
aomata
aika
a
kona
n
riki
bwa
am
katitamwa
ao
nneia
nneia
am
ao
katitamwa
am
n
riki
bwa
kona
am kakae ibukin nneia aomata aika a
kaiangatoa.
kaiangatoa.
A riai
riai ni
ni kawaraki
kawaraki nnen
nnen tania
tania nn rongorongo
rongorongo aikai
aikai ni
ni kabane.
kabane. Te
Te ukeuke
ukeuke ee bon
bon
A
ukeraia
kainnanoa
te
taonannano
ma
te
kareke
iango.
Ti
tebo
te
katine
mwakete
ma
ma
ukeraia
kainnanoa te taonannano ma te kareke iango. Ti tebo te katine mwakete
taan tia
tia ioawa.
ioawa. Ko
Ko tabe
tabe ni
ni kakaei
kakaei am koaua
koaua ibukin
ibukin kaotakin
kaotakin te
te bwai
bwai ae e raba.
raba.
taan
13
t3
SYB BOKI
BOKI
SYB
Reitan te
te Ketootoo:
Katootoo:
Reitan
4 - Katinean
Katinean Te
Te Mwane
Mwane
4
Buburan taian
taian tiekemente
tiekemente
Buburan
Man ana
ana moan
moan ukeuke
ukeuke ao ee aa kona
kona ngkai
ngkai Tio
Tio ni
ni katautaua
katautaua buburan
buburan
Man
ana kontiumwa
kontiumwa tiekemente. E
E kunea
kunea bwa
bwa iai
iai mwaitia
mwaitia ainenumwa
ainenumwa aika
aika
ana
200 ni
ni karinan
karinan aika
aika ee "tau"
“tau” ao
ao ee rangin
rangin "mwaiti"
“mwaiti” aia
aia inikam
inikam nn ana
ana taaun,
taaun,
200
tao 200
200 naba
naba mwaitia
mwaitia taan
taan mwakuri
mwakuri nn aobiti
aobiti ii rarikina
rarikina ao
ao nimaua
nimaua taabo
taabo
tao
ni kaamwarake
kaamwarake ao
ao teuana
teuana te
te outero
outero nn ana
ana taaun.
taaun.
ni
kunea naba
naba Tio
Tio bwa
bwa iai
iai teniman
teniman taan
taan kaiangatoa:
kaiangatoa: uoman
uoman taan
taan umuni
umuni
EE kunea
kariki
aika
a
katiai
kariki
aika
aki
raraoi
ao
ai
te
“tauraoi
n
umunaki”
kariki aika a katiai kariki aika aki raraoi ao ai te "tauraoi n umunaki,,
kariki aika
aika kk kaoaki
kaoaki mai
mai itinaniku
itinaniku
kariki
Ef
riai
ngkanne
Tio
ni
baireia
bwa iraman
iraman aomata
aomata man
man te
te tiekemente
tiekemente teuana
teuana
Q riai ngkanne Tio ni baireia bwa
aika ana
ana kabooa
kabooa ana
ana kariki.
kariki. EE riai
riai naba
naba nn atai
atai aroaroia
aroaroia ana
ana kontiumwa.
kontiumwa.
aika
Iraua
tain
kaakaboan
ana
kariki
irouia,
n
auan
te
ngaina
ra,
ao....?
Iraua tain kaakaboan ana kariki iroui4 n auan te ngaina ra, ao.
...?
b)
b)
i
KÁREKEANRONGORONGOIAONAROIÁ
KONTIUMWA
KAREXEAN
RONGORONGO UON AROU KONTIUbTWA
NI
KABOBWAI
M KABOBWAI
Ko na
nakanga
kanga nataamwaitin
n ataa mwaitinaia
aiakabobwai
kabobwai taian
taiankontiumwa
kontiumwatiekemente
tiekemente
Ko
aikakoa
koatia
tiannrinei?
rinei? Aikai
Aikaiangana
anganaaika
aikateniua.
teniua. Ko
Koriai
riainnrinei
rineiaika
aikaaa
aika
rekerekema
maaekan
aekanam
ambitineti
bitinetiao
aoaekaia
aekaiaam
amkatitamwa.
katitamwa.
rekereke
Katautaueika
aikaaenaki
aanakinnem
ametetai
atatai
Katauteu
Ngkanako
koatatai
atataiiaon
iaontaekan
taekanteteintatituri
intatituriteuana
teuanako
kona
nakona
konani
nikaotinakoa
kaotinakoa
N8kana
amkatautau
katautauni
nikabonganan
kabongananteteatatai
atataia€
aeea
eatia
tiannreke
rekeiroum.
iroum.
am
Inanonana
anatai
taininimwalati
mwakuriTio
Tionnteteabamwakoro
abamwakorotetwno
teuanaae
aekaan
kaanae
ae
Inanon
titebonaitin
maitinkaaina
kaainama
maaru
anataau\
taaun,ao
aoeemataht
matakuniniluukan
kaukantetebeilurii
beikarii
titebo
teuanaae
aemoan
moantetetamaroa.
tamaroa. EEmwakuri
mwakurinntetetai
taianne
amenntetetabo
taboninikamwaralce
kamwarake
teuana
aeuakaan
uakaanma
matetebeikarii.
beikarii. EEtnria
noriabwa
bwaantai
antai katitamwa
katitamwa iai
iaiao
aokoralaran
korakoran
ae
te
nanobwai.
te nanobwai.
llii
Taniannrongorongo
rongorongomen
mantaien
taianintatituri
intatituri
Tenia
Kokona
konaninikarekei
karekeirongorongo
rongorongoibukin
ibukinbubr.ran
buburantetemwakete
mwaketema
mairouia
irouiaaomata
aomata
Ko
Aika
mwakuri
n
am
intatituri.
Aika mwakuri n am intatituri.
aronkarekean
karekeanteteatatai
atataiiaon
iaonbuburan
buburantetemwakete
mwaketeibukin
ibukintetebwaitia
bwaitiateuana
teuanaao
ao
NNaron
kainnanoiama
maaki
akiraun
raunnanoia
nanoiakontiumwa
kontiumwanntitirakinia
titirakiniataan
taantia
tiatibwatibwa
tibwatibwataekan
taekantete
kainnanoia
aekaninibwaitia
bwaitiaanne
anne(taan
(taanboomae,
boomae,bwaraki,
b war aki,ao...)
ao...) Ana
Anabon
bonanganiko
anganikoteterongorongo
rongorongo
aeka
ngkanaa akakoauaa
kakoauaabwa
bwako
kona
naaki
akikaiangatoa
kaiangatoama
mangaiia,'
ngaiia;ao
aorik-ngkana
riki ngkanaana
anabrckaH
buokaki n
ngkana
n
ambwaitia
bwaitiaae
aeboou
boouninilutola
katokakaintanoia
kainnanoiaaia
aiakatitamwa
katitamwaiai.
iai.
am
t414
S YBBOKI
BOKI44- -Ketineen
KatineanTe
TeMwekete
Mwakete
SYB
baireiaTio
Tiobwa
bwaena
enaitoman
itomanma
mataian
taianbeikarii
beikariiiaon
iaonabamwalcoro
abamwakoroalcc
aketabeua
tabeuaninikarelcea
karekea
E Ebaireia
rongorongontetenanobwai
nanobwaiibukin
ibukinaia
aiabwaatia.
bwaatia.
rongorongon
iii.
iii.
Titirakiniaaekaia
aekaiaeomata
aomatanako
nakoeika
aikaa akone
konannriki
rikibwe
bwaam
amketitemwe
katitamwa
Titirakinia
Titirakiniaaomata
aomataaika
aikamwaiti
mwaitiaika
aikaana
anariki
rikibwa
bwaam
amkatitamwa
katitamwaaoaokakaea
kakaeamwaitia
mwaitia
Titirakinia
aikaa amena
menan ntetemwakete
mwaketeibukin
ibukinaekan
aekanam
ambwaitia.
bwaitia. Ko
Konananora
noraaron
aronkaraoan
karaoantete
aika
beebwanntitiraki
titirakirimwi
rimwiriki
rikin nteteiunite
iuniteaio.
aio. (nora
(ñoraiteran
iterankanoa
kanoa8)8)
beebwe
baireiaTio
Tiobwa
bwaena
enatitirakiniia
titirakiniiaana
analcontiumwa
kontiumwatiekzmenti
tiekementibwa
bwae eaonga
aongan nataa
ataaaia
aia
EEbaireia
iango
iaon
te
kaboo
kariki.
Ena
waakina
ana
titiraki
aikai
i)
irarikin
te
kawai
ni
ni
te
kmoai
irarikin
i)
iango iaon te ftaboo trariki. Enawaakina ana titiraki ailcai
kaanma
maana
anaauti
auti ii)
ii) ma
mataan
toanmwahtri
mwakuriinanon
inanonaobiti
aobitiao
ao iii)
iii) ma
matetemaenatimente
maenatimente
lraan
titaabuailca
aikatabeaHna
tabeakinataian
taiantiaburae
tiaburaeibukin
ibukinoutero
outeroao
aotaabo
taaboninilcamwaralce
kamwarakennana
ana
titaabu
taaun.
taaun.
Reitan Te Katootoo
Reiten Te Ketootoo
Mwintetekakae
kakae rongorongo
Mwin
l)i)
Katautauman
manam
amatatai
atatai
Katautau
E katautauaTio
Tioman
manana
anaatatai
atatainnteteatimwakoro
atimwakoroare
areteuana
teuanaao
aobwa
bwaiai
iaimai
maiibuakoia
ibuakoia
Ekatautaua
ainenumwaake
ake200
200tao
tao100
100 aika
aikaana
anakona
konaninikan
kankabooa
kabooaana
anakariki
karikiTio
Tioninikatoa
katoa
ainenumwa
bong. Taan
Taanmwakuri
mwakuriana
anakabooa
kabooatao
tao60
60tetekariki
karikiao
aotaabo
taaboninikamwarake
kamwarake40.
40.
bong.
ii)
ii)
Taniannrongorongo
rongorongoman
manteian
taianintatituri
intatituri
Tania
Imwinan
ankakae
kakae,,nt"ia,
taianbeikarii
beikariiiaon
iaonabamwakoro
abamwakoroake
aketabeua"
tabeua,EEkunea
kuneaTio
Tiobwa
bwaaki
aki
Imwin
mwaiti
taan
mwakuri
aika
a
kan
kaboo
kariki.
Iaon
abwamakoro
akanne,
a
kabooaki
mwaiti taan mwakuri aika a kan kaboo kariki. Iaon abwamakoro akanne, a kabooaki
karikiirouia
irouiaainenumwa
ainenumwanntetemaiti
maitiae96%o
ae 96%nntieire
tieireiaon
iaonkariki
karikiaakabooaki
kabooakiirouia
irouia
kariki
ainenumwa.
Ma
n
abamwakoro
naba
akanne
aki
kaan
aobiti
ma
te
beikarii,
ngaiaare
are
ainenumwa. Ma n abamwakoro naba akanne aki kaan aobiti ma te beikarii, ngaia
eokoro
okoroaroia
aroiama
maana
anaabeikarii
abeikariiTio.
Tio. Man
Manataakin
ataakintaekaia
taekaiaabamwakoro
abamwakoroaika
aikatitebo
titebo
buburaia
ama
ana
tabo
Tio
ena
riai
te
mwaiti
ni
kariki
ae
500
ni
katoa
bong,
ao i iterana
ao
bong,
buburaia ama ana tabo Tio ena riai te mwaiti ni kariki ae 500 ni katoa
bonkariki
karikiaika
aikamoan
moante
teraoiroi.
raoiroi.
bon
e
iii)
Titirakinaiaaomata
aomata aika
aikaena
ana riki
rikibwa
bwa am
am katitamwa
katitamwa
Titirakinaia
Manana
anatitiraki
titiraki nakoia
nakoiaaomata
aomataaikai
aikai ao
ao ee kunea
kuneaTio
Tio bwa
bwaiaon
iaoniteraia
iteraiaainenumwa
ainenumwaana
ana
Man
bonkan
kan kabooa
kabooate
te kariki
kariki ni
ni katoa
katoabong
bong iroun
iroun Tio,
Tio, ngkana
ngkanaee kamwaita
kamwaitaaekan
aekan ana
anakari
karik
bon
ao ena
enaraoiroi
raoiroi riki
riki nakon
nakon aia
aia kariki
kariki tabeman.
tabeman. Ana
Anakabooi
kabooi kariki
kariki taan
taan mwakuri
mwakuri ngkana
ngkana
ao
anganaki
aika
uarereke
riki
ao
taabo
ni
kaamwarake
aika
uoua
a
kan
kabooa
te
mwaiti
te
anganaki aika uarereke riki ao taabo ni kaamwarake aika uoua a kan kabooa mwai
ae tao 20 te kariki ni katoa bong.
ae tao 20 te kariki ni katoa bong.
Ibukin karaoan
karaoan am
am beebwa
beebwa nn titiraki
titiraki nn uke
uke mwakete
mwakete nora
ñora lteran
Iteran Kanoa
Kanoa 88 -- ANGAN
ANGAN
Ibukin
KATAURAOAN
AM
BEEBWA
N
TITIRAKI
KATAURAOAN AM BEEBWA N TITIRAKI
15
15
SYB BOKI
BOKI
SYB
4 - Katinean
Katincan Te
Te Mwakete
Mwakete
4
aeka ni kawai aika
aika teniua
teniua ni katinea
katinea te mwakete
mwakete ibukin
ibukin aekan
aekan ana
ana
E a tia Tio ni kabonganai aeka
bwaitia nako.
nako. E kakoauaaki
kakoauaaki man kawai aikai bwa
bwa te toutoro mwakete
mwakete tao
tao 500
500 kariki
kariki ni
ni
bwaitia
katoa bong
bong ao 250
250 mai ibuakona
ibuakona aika a raoiroi
raoiroi riki
riki ke iaon
iaon 5,000
5,000 kariki
kariki ni
ni katoa
katoa namwakaina.
namwakaina.
katoa
Inanon SYB
SYB Boki
Boki 3 -- BAIREAN
BAIREAN KAWAIN
KAWAIN AM
AM MWANE,
MW ANE, ee aa tia
tia n
n numeraia
numeraia Tio
Tio bwa
bwa
Inanon
ngkana e na
na betiraoi
betiraoi ana
ana bitineti
bitineti (kaaitarai ana
ana kaotite)
kaotite) ee riai
riai ni
ni kaboinako
kaboinako kariki
kariki ae
ae $1688
$1688
ngkana
mwaitin mwanena
mwanena ni katoa
katoa namwakaina.
namwakaina. E
E riai
riai ni
ni kabonakoi
kabonakoi 1535
1535 kariki
kariki nn te
te boo
boo ae
ae $1.10
$1.10 n
n
mwaitin
teaina
ni
katoa
namwakaina
bwa
e
na
betiraoi
iai
ana
bitineti.
E
oti
man
ana
tieweei
Tio
bwa
teaina ni katoa namwakaina bwa e na betiraoi iai ana bitineti. E oti man ana tieweei Tio bwa
ngkana ena
ena roko
roko nn te
te mwaiti
mwaiti aio
aio ao
ao ee na
na riai
riai nn taua
taua ae
ae ee kee
kee iaan
iaan teuana
teuana te
te katenimwakoro
katenimwakoro
ngkana
man
te
toutoro
mwakete
ae
5,000
kariki
ni
katoa
namwakaina.
E
kakoauaa
Tio bwa
bwa ee kona
kona
man te toutoro mwakete ae 5,000 kariki ni katoa namwakaina. E kakoauaa Tio
ao are
are ii aona
aona riki,
riki, ngkai
ngkai aa raraoi
raraoi ana
ana kariki
kariki ao
ao ee karako
karako te
te kaiangatoa.
kaiangatoa.
ao
4.4
KAMWAKURAN
TE IANGO
IANGO 4.4
AKURAN TE
Buburan am
am mwa
mwakete
Buburan
N reitaki
reitaki ma
ma kawain
kawain am
am bitineti,
bitineti, ko
ko riai
riai naba
naba nn ira
ira kawain
kawain Tio
Tio ni
ni karaoan
karaoan ukeran
ukeran
N
te mwakete
mwakete ibukin
ibukin oin
oin am
am bitineti.
bitineti. Kamanena
Kamanena te
te tai
tai ngkai
ngkai ni
ni kawaina
kawaina
te
am uke
uke mwakete.
mwakete. Manga
Manga rinanon
rinanon ana
ana tekeniiki
tekeniild Tio
Tio ni
ni karaoan
karaoan ana
ana ukeuke,
ukeuke,
am
ao
korea
am
kaeka
nakon
titiraki
aikai:
ao korea am kaeka nakon titiraki aikai:
i)i)
ii)
ii)
Aekaratania
tania nn rongorongo
rongorongo aika
aika ko
ko na
na kabonganai
kabonganai ni
ni kaotaraoan
kaotaraoan buburan
buburan am
am
Aekara
mwakete?
mwakete?
Ko na
nakanga
kangani
ni kataia
kataiani
ni katautaua
katautauakorakoran
korakorante
te nanobwai
nanobwai nnte
te tiekemente
tiekemente
Ko
Teuana?
Teuana?
karaurau ni
nibaireia
baireiaTio
Tioman
manmwin
mwinana
anauke
ukemwakete,
mwakete, bwa
bwaeena
nakabonakoa
kabonakoate
temwaiti
mwaiti ae
EEaakaraurau
ae
2,000 kariki
karikini
nikatoa
katoanamwakaina.
namwakaina. Ko
Kona
nauringnga
uringngaman
manBoki
Bold33 bwa
bwaea
eatia
tiani
ni
2,000
Kawainnabwa
bwaeena
nakatiaa
katiaate
temwaiti
mwaitiae
ae2,000
2,000te
tekariki
karikini
nikatoa
katoanamwakaina.
namwakaina.
Kawainna
rabwaana
anauke
ukemwakete
mwaketebwa
bwaea
eaataia
ataiangkai
ngkaibwa
bwaee iangoraoi
iangoraoinnana
anataakete
taaketearei
arei
EErabwa
KAMWAKURANTE
TEIAI\tGo
IANGO4.s
4.5 Ao
Aotera
terangke
ngkearona
aronabwa
bwaeena
nabita
bitaana
ana
KAMWAKURAN
KataumwaneTio?
Tio?
Kataumwane
boutokakiana
anamoan
moankataumwane
kataumwaneTio
Tionnana
anauke
ukemwakete.
mwakete. Ma
Matera
terangke
ngke
EEboutokaki
aronabwa
bwaeekunea
kuneaman
manana
anauke
ukemwakete
mwaketebwa
bwaeena
natitikona
konaninikabonako-a
kabonakoatete
arona
mwaitiae
ae1,000
1,000tetekariki
karikininikatoa
katoanamwakaina?
namwakaina? EE ariai
a riaingkanne
ngkanneTio
Tionini
mwaiti
kamaunaana
anaiango
iangoninibitineti;
bitineti;ke
keeena
namanga
mangaoki
okirikaki
rikakininikauarerekea
kauarerekea
kamauna
katautauan ana
anakaotite
kaotitenntetemoan
moantai.
tai. Kamakura
Kamakuraam
amiango
iangoninimanga
mangaokira
okiraana
ana
katautauan
moani
katautau
iaon
ana
kaotite
(inanon
Boki
3)
ao
manga
numeraa
kainnanoan
moani katautau iaon ana kaotite (inanon Boki 3) ao manga numeraa kainnanoan
mwaitininimwane
mwaneibukin
ibukinmwaitin
mwaitinana
anabwaioti
bwaiotiae
ae1,000
1,000tetekariki
karikininikatoa
katoa
tetemwaiti
namwakaina.
namwakaina.
taiaio
aioao
aotia
tiatia
tianinikataia
kataianinikatautaua
katautauabuburan
buburantetemwakete
mwaketeae
aekona
konannreke
rekeiroum
iroumibukin
ibukin
NNtetetai
ambwaitia.
bwaitia. Tai
Taimwaninga
mwaningabwa
bwako
kona
nabon
bontibwauaa
tibwauaatetemwakete
mwaketema
maam
amkaiangatoa.
kaiangatoa. EEna
na
am
buokikotetemwakoro
mwakoroae
aeimwina
imwinaninikatineia
katineiaam
amkaiangatoa
kaiangatoannaron
aronkatinean
katineanam
ammwakete.
mwakete.
buokiko
l616
-
SYB
SYB BOKl
BOKI 44 - Katinean
Katineen Te Mwakete
Mwakete
5.
t.
KINAIA
KINAIA AM
AM KAIANGATOA
KAIANGATOA
Kanoan te tuo mwakete
mwekete n kabane
kabane ae kakawaki bon katinean
katinean korakoraia ao mamaaraia
mamaaraia am
kaiangatoa.
kaiangatoa. Ngkana ko na moana am bitineti ae boon
boou ko na riai ni kakaea
kakaea aekan
rongorongoia am kaiangatoa
kaiangatoa aika kaineti ma aika i nano:
o
o
o
o
o
o
r
•
•
•
•
•
•
•
Aekan boo aika a tiaatinna
Aekan nako
nako bwaaitia
bwaaitia ma tieweti aika a kona
kona n anga
Aekan karinan ni bwaatia
bwaatia ma tieweti
tieweti aika iai irouia
Nnen
Nnen aia tabo ae a waaki ma iai
Taian
Taian tieweti aika a angania aia katitamwa
katitamwa imwin
imwin te kabobwai
Tera ae a karaoia
karaoia raoi
Tera ae a kabwaka iai
Ko na riai n atai bwaai aikai ni kabane iaon taekaia am kaiangatoa
kaiangatoa ngkana ko tangiría
tangiria bwa
bwa e
na namakinaki naba am kaiangatoa.
kaiangatoa. Ana bon taraiko am kaiangatoa
kaiangatoa bwa te tia waewae nakon
aia bitineti, ao ko riai ni kakoaua bwa ana bon tabe naba n ukera rongorongom.
rongorongom. Tatauraoi
Tatauraoi n
taai nako!
kaati-bweire ibukin rongorongo aika boon
nako! Kawakina
Kawakina te kaati-bwaire
boou iaon taekaia am
kaiangatoa.
Katauboo
Keteuboo ni kaiangatoa
keiengetoa
Ko riai ni mwannanoa
mwannanoa aia boo am kaiangatoa ngkana ko a bairea am boo.
boo. (E a tia ni
maroorooakinaki
Boki 3, B
BAIREAN
AIREAN KAWAIN
KAWAIN AM
AM MW
MWAI\IE).
ANE).
maroorooakinaki aio n te SYB
SYB Boki
Ko na bon aki kona
tokanikai ma ti ngkana titebo am boo ma aia boo am kaiangatoa
kaiangatoa ibukin
kona n tokanikai
bwaai ma tieweti aika
aika ti te aekana.
4.5
KAMWAKURAN
IANGO 4.6
I(AMVYAKURAN TE IANGO
Tuoakiia
Tuoekiie am
em Kaiangatoa
Kaiangetoa
E aki kona ni katiaaki te iango aio ngkai, ma ko kona ni karekei iango
kaiangatoa
tabeua
ngkai. Ko na riai ni kakaeia niman am kaiangatoa
tabeua ni moanna ma ngkai.
kaotaraia bwa
bwa antai ao a mena ia.
aika
riki. Ngkana koa tia ni kaotaraia
aika a boto riki.
titiraki iaon:
Kakaea
manrungira aia waaki.
waaki. Ko kona ni karaoa aio n titiraki
Kakaea bwa marurungira
tieweti
karinan ni bwaaitia; aekan ao aia karinan n tieweti
Aia
aekan aia karinan
Aia boo; aekan
ae
ae aanga;
aanga; nnen aia tabo; ao...
kaiangatoa ao ko riai n atai rongorongo aikai
Ngkana e na namakinaki am kaiangatoa
raoiroi riki
riki nakoiia.
ao e riai ni mataata
mataata am iango ni karaoan ae raoiroi
Koroi am iango
kaiangatoa. Koroi
ibukia am kaiangatoa.
karinan n ara ibukia
Moanna
Moanna ni karaoa am karinan
ibukin kakaean
kawai ibukin
Kardoi am kawai
mamaaraia. Karaoi
tabeua iaon marurungia
manrrungia ao mamaaraia.
taekaia riki tabeua.
17
t7
SYB BOKI
BOKI 4
4 - Katineen
Katinean Te
Te Mwakete
Mwakete
SYB
Katootoo:
Reitan te Katootoo:
Aia boo
boo taan
taan keiengatoe
kaiangatoa
lai ana
ana kaiangatoa
kaiangatoa Tio
Tio aika
aika teniman.
teniman. Iai
lai taian
taian beikarii
beikarii nn te
te aono
aono aika
aika aa taua
taua
Iai
80% n te mwakete.
mwakete. Taian
Taian "tauraoi-ni-umunaki"
“tauraoi-ni-umunaki” bakete
bakete mai
mai tinaniku
tinaniku aa taua
taua
80o/on
20% nn te
te mwakete.
mwakete.
20o/o
Boo aika
aika aa tiaatinna
tiaatinna taan
taan kaiangatoa
kaiangatoa
Boo
Boon
kariki
inanoa
aika aki
aki raoiroi
raoiroi bon
bon $0.80
$0.80 nakon
nakon $1.00
$1.00 nn teaina.
teaina.
Boon kariki inanoa aika
Boon te
te "tauraoi-ni-umunaki"
“tauraoi-ni-umunaki” bakete
bakete bon
bon $3.00.
$3.00.
Boon
Ngkai ee karako
karako mwaitin
mwaitin te
te beikarii
beikarii nn te
te mwakete,
mwakete, ee ataia
ataia Tio
Tio bwa
bwa ana
ana aki
aki
Ngkai
rau nn niniakin
niniakin te
te mwakete
mwakete irouna.
irouna. Tao
Tao ana
ana bon
bon oro
oro rikaaka
rikaaka aia
aia boo
boo bwa
bwa
rau
ana kateimatoa
kateimatoa tibwaia
tibwaia nn te
te mwakete.
mwakete.
ana
Ana taraa
taraa nn oro
oro rikaakaki
rikaakaki taian
taian boo,
boo, ao
ao ee na
na tauraoi
tauraoi naba
naba Tio
Tio ni
ni kakerikaka
kakerikaka
Ana
anaboo
boo tao
tao nakon
nakon l|o/oke
10% ke 15%
15% bwa
bwaee na
naaki
aki rangin
rangin boobuaka
boobuaka nakoia
nakoiaana
ana
ana
kaiangatoa.
kaiangatoa.
Titiraki ibukin
ibukin te
te iango
iango
Titiraki
taumwaitin
mwaitinana
anamwane
mwaneni
nikaaitaraa
kaaitaraakeen
keente
teboo
booao
aoni
nimaiu?
maiu? EEriai
riai ni
EEtau
ni
mangaokira
okirakawainakin
kawainakinana
anamwane
mwane(syB
(SYB Boki
Boki3)
3)nnrinanoa
rinanoaana
ana kaotite?
manga
kaotite?
Teraae
aeko
kokona
konanntuanga
tuangabwa
bwaeeriai
riaini
nikaraoia?
karaoia?
Tera
Eatabe
tabennataia
ataiaangkai
angkaiTio
Tiobwa
bwatetekaraii
karaiiae
aena
nanamakinaki
namakinakiena
enabon
bontangira
tangirá te tai ae maan ao
Ea
te tai ae maan ao
botumwaaka. Ea
Eatia
tianinikaungaaki
kaungaakiana
anaiango
iangonnana
anakamatebwaai
kamatebwaaibwa
bwa e riai ni waakina ana
tetebotumwaaka.
e riai ni waakina ana
iangoninibitineti.
bitineti.
iango
onimakibwa
bwaiai
iaitetemwakete
mwaketeae
aetau
tauibukin
ibukinana
anabwaitia,
bwaitia,ma
maeeaki
akitau
tau te mwakete inanoa
EEonimaki
te mwakete inanoa
ibukinkarekean
karekeantaian
taianrekentai
rekentaiibukin
ibukinkabuburan
kabuburanriki
rikiana
anabitineti
bitinetinntaai
taai aika ana roko. E
ibukin
aika ana roko. E
kakoauabwa
bwainanon
inanontetetai
taiae
aeaki
akimaan
maaneeriai
riainniangoa
iangoaangan
angankabonakoan
kabonakoan ana kariki nakon
kakoaua
ana kariki nakon
abamwakoroake
akeI Irarikina.
rarikina.
abamwakoro
Ngkaieeuarereke
uarerekema
maninibati
bâtitetekaiangatoa
kaiangatoanntetemwakete
mwaketeinano4
inanoa,EEkakoauaa
kakoauaa naba bwa e riai
Ngkai
naba bwa e riai
kabaneakorakorana
korakorananntaraia
taraiabwa
bwaeena
nariai
riainnnakoraoi
nakoraoiriki
rikiaron
aronkatokan
katokan kainnanoia ana
ninikabanea
kainnanoia ana
katitamwannana
anabwaitia.
bwaitia. Ngaia
Ngaiaare
areeeaaiangoia
iangoiabwa
bwaeena
nawaakina
waakinaana
ana uke mwakete ae nano
katitamwa
uke mwakete ae nano
rikiiaon
iaontetekontiumwa.
kontiumwa. EEkan
kanataia
ataiaTio
Tiobwa
bwaaekan
aekankariki
karikiraraaika
aikaana
anarangin
rangin kukurei iai ana
riki
kukurei iai ana
katitamwa.
Angan
karaoan
aio
e
na
kabwarabwaraaki
n
iterani
kanoa
8
n teboki
boki aio.
katitamwa. Angan karaoan aio e na kabwarabwaraaki n iterani kanoa 8 nIe
aio.
l818
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 44 - Katincan
Katinean Te Mwakete
6.
6.
KO NA KANGA
KANGA NI KAROKOKO
KAROKOKO IROUIA
IROUIA AM KATITAMWA?
KATITAMWA?
E aki tau ti karaoan te bwaitia
bwaitia ae moan te raoiroi ke karaoan te tieweti ae kamoamoaki.
kamoamoaki. Ko
riai ni kakoauaa naba bwa ko kona ni karokoa
karokoa am bwaitia
bwaitia ma am tieweti nakoia
nakoia am
katitamwa n taabo ike a mena iai.
ko
na
tokanikai
n
te
waaki
ni
bitineti
ko riai ni
iai. Ngkana
Ngkana
tokanikai
katikui am bwaitia
bwaitia ke tieweti ni nneia ae e na angaraoi iai ibukia
ibukia am katitamwa.
katitamwa. Ngkana
Ngkana te
tia karaobwai ngke, ko riai ni karekea nnen am tiaburae
n
taabo
ike
ana
tiaburae ni
ni bwaitia
bwaitia
kantaningaia
kantaningaia am katitamwa
katitamwa bwa ana kabooi mai iai.
Te tibwatibwa
tibwatibwa bon taekan karokoan
karokoan bwaai ma iroun te tia ununiki ke te tia karaobwai nakoia
nakoia
katitamwa.
katitamwa. Ni
Ni bon arona, a mwaiti aomata
aomata aika a rinanon baiia
baiia taian bwaatia imwain rokoia
irouia katitamwa.
katitamwa. A buti rinanon tieinin te tibwatibwa
tibwatibwa ae kona n abwabwaki ke ni kororo, ni
kaeti ma aekan
aekan te bwaitia.
bwaitia. Tieinin
Tieinin te tibwatibwa
tibwatibwa ae e tabangaki
tabangaki kinakina
kinakina bon aron ae e oti
inano.
TAAN KARAOBWAI
KARAOBWAI
T
A AN BWARAKE
TAAN
TAAN BOOMAE
KATITAMWA
I(ATITAMWA
A kona n abwabwaki riki
riki tieinin tibwatibwa
tibwatibwa nakon ae oti i eta, riki
riki ngkana a reitaki
reitaki ma te
kaobwai ma te kanakobwai.
kimototo, n aron te bitineti n tieweti
kanakobwai. A kona naba ni kimototo,
tieweti ae anga ana
tieweti
katitamwa ae kabongana.
kabongana. (n aron te buramwa,
buramw4 te tia karao wii
wii ke te tia karao
tieweti nakon
nakon te katitamwa
iira).
tibwatibwa ae kimototo
kimototo iira). Tabeua botaki ni karaobwai a rinea tieinin te tibwatibwa
- n aron te
kabonganaia ana taan
beikarii
kabonakoa ana bwaitia
bwaitia man oin ana titoa, ke ngkana e kabonganaia
beikarii ngkana e kabonakoa
nakoia ana katitamwa.
katiamwa.
mwakuri
karokoi ana bwaaitia nakoia
mwakuri te tia karaobwai temanna bwa ana karokoi
19
l9
SYB BOKI
SYB
BOKI 44
-
- Katinean
Katinean Te
Te Mwakete
Mwakete
Ko na bon baireia
baireia bwa
bwa aekara
aekara te tibwatibwa
tibwatibwa ae aitara raoi ma am bwaitia.
bwaitia. Aikai
Aikai rinanin
rinanin oi
oi n
n
aika ana kona
kona ni buoka
buoka am baire.
iango aika
bitineti: A kakaokoro
kakaokoro kangangan te tibwatibwa
tibwatibwa imarenan
imarenan te
te kambana
kambana n
n tieweti,
tieweti,
Te aeka ni bitineti:
tia boomae ke
ke te tia
tia karaobwai.
karaobwai. Ngkana
Ngkana ko mena
mena inanon
inanon te
te tieweti
tieweti tiekita
tiekita ee kona
kona ni
ni
te tia
kauarerekeaki te tibwatibwa
tibwatibwa ti nakon
nakon kinaakin
kinaakin raoi
raoi am tieweti
tieweti nn te
te aro
aro ae
ae ana
ana ataia
ataia am
am
kauarerekeaki
katitamwa bwa
bwa ana
ana tarebooniko ia
ia ni karekea
karekea am
am tieweti.
tieweti. Tao
Tao ee na
na aki
aki rangin
rangin bongana
bongana naba
naba
katitamwa
ataakin nnen
nnen am
am tabo
tabo ni bitineti. Ngkana
Ngkana ko
ko bwaina
bwaina te
te titoa
titoa ni
ni boomae
boomae ee na
na rangin
rangin bongana
bongana
ataakin
nnena ae
ae mena
mena iai
iai ibukin
ibukin tokanikain
tokanikain am
am bitineti
bitineti (e
(e kaineti
kaineti aio
aio ma
ma ana
ana beikarii
beikarii Tio).
Tio). Tan
Tan
nnena
karaobwai ana
ana bon
bon kakaea
kakaea te
te tabo
tabo ae bobete ao ni kaan
kaan ma
ma nnen
nnen bwaai
bwaai menaai
menaai ke
ke ni
ni kaan
kaan ma
ma
karaobwai
aia mwakete
mwakete (ni
(ni kauoua
kauoua ngkana
ngkana aa kona).
kona).
aia
Te Butiraoi: E
E na
na butiraoi
butiraoi riki
riki am
am waaki
waaki ngkana
ngkana ko
ko kabongana
kabongana mwaangan
mwaangan tibwatibwa
tibwatibwa aika
aika
Te
iai nakon
nakon ae
ae ko
ko na
na eee
aea taan
taan tia
tia kabonakoa
kabonakoa am
am bwai.
bwai. Ma
Ma ee kona
kona nn iai
iai bonganan
bonganan iango
iango aikai.
aikai.
iai
Taan bwarake
bwarake aa rangin
rangin kina
kina aia
aia aono,
aono, aa kaman
kaman tei
tei aia
aia mwaanga
mwaanga nn tibwatibwa
tibwatibwa (a
(a kaman
kaman
Taan
itoman ma
ma taan
taan boomae
boomae aika
aika mwaiti
mwaiti aekaia
aekaia aika
aika aa tabeakina
tabeakina naba
naba am
am bwaitia,
bwaitia, ao
ao iai
iai naba
naba
itoman
taan kaboinako
kaboinako aia
aia bwai
bwai ma
ma baon
baon aia
aia bwai).
bwai). Te
Te angabuaka
angabuaka teuana
teuana ni
ni kabonganaaia
kabonganaaia taan
taan
taan
bwarake bwa
bwa ana
ana tabe
tabe naba
naba ni
ni kaboinako
kaboinako aia
aia bwai
bwai am
am kaiangatoa.
kaiangatoa.
bwarake
angaraoi kabonakoan
kabonakoan am
am bwai
bwai nn te
te aro
aro ae
ae tawe
tawe bwa
bwa ko
ko aonga
aonga nn aki
aki tibwa
tibwa te
te raka
raka iaon
iaon am
am
EE angaraoi
bwaitia
ma
te
tia
bwarake,
ao
bon
iai
naba
am
aomata
ibukin
am
tieire
aika
ana
unga
riki
bwaitia ma te tia bwarake, ao bon iai naba am aomata ibukin am tieire aika ana unga riki
nanoia ni
ni kaboinako
kaboinako am
am bwaitia.
bwaitia. N
N te
te itera
itera teuana
teuana tao
tao e
e na
na iai
iai am
am kanganga
kanganga nn roko
roko irouia
irouia am
am
nanoia
katitamwa ni
ni kabane
kabane ngkana
ngkana akea
akea aia
aia buoka
buoka taan
taan tia
tia bwarake
bwarake ma
ma aia
aia mwaanga
mwaanga nn tibwatibwa.
tibwatibwa.
katitamwa
Teuana naba
naba bwa
bwa ee rangin
rangin bobuaka
bobuaka ngkana
ngkana iai
iai am
am aomata
aomata aika
aika aa tabeakina
tabeakina am
am tieire
tieire
Teuana
Baonakinan bweei
bwaai me
ma baao
baao keibuke:
kaibuke: EE raoiroi
raoiroi riki
riki ngkana
ngkana iai
iai oin
oin am
am bao,
bao, aea
aea te
te kaa
kaa ae
ae
Baonakinan
bubura, kabongana
kabongana te
te bao
bao ae
ae tabangaki
tabangaki kabonganan4
kabonganana, ke
ke te
te meeri
meeri ibukin
ibukin bakete
bakete aika
aika
bubur4
uarereke? Ko
Ko riai
riai ni
ni karaurau
karaurau ni
ni iangoi
iangoi taiah
taiah kaotite
kaotite ibukin
ibukin bao
bao aika
aika kakaokoro
kakaokoro ni
ni karokoan
karokoan
uarereke?
bwaai nakon
nakon te
te mwakete.
mwakete. Tai
Tai kabooi
kabooi am
am kaa
kaa aika
aika mwaiti
mwaiti ibukin
ibukin titi te
te kan
kan tiroaki
tiroaki ni
ni bakuaku
bakuaku
bwaai
ma
norakin
ana
kanikinaa
am
kambwana
iaon
am
kaa
n
teriwari!
ma norakin ana kanikinaa am kambwana iaon am kaa n teriwari!
Aekan te
te bwaitia:
bwaitia: Ngkana
Ngkanako
ko kataia
kataiani
ni mwaketena
mwaketenate
te bwaitia
bwaitiaae
ae karaoaki
karaoaki ni
ni mwaiti
mwaiti man
man
Aekan
waekoakabonganana
kabonganana nnaron
aron tangaurin
tangaurin te
te ire
ire wii
wii ko
ko na
na riai
riai ni
ni kakoaua
kakoauaraoi
raoi bwa
bwaee na
natabangaki
tabangaki
waekoa
aronreken
rekenam
am bwaitia
bwaitiaanne
anne nntitoa
titoama
mataabo
taabo ni
ni boomae
boomae ike
ikeana
anakona
konani
ni kabooa
kabooaiai
iai am
am
aron
katitamwa. Ko
Ko na
nabon
bon kataia
kataiani
ni karokoa
karokoaam
am tangauri
tangauri nntaian
taiantubwa-mwakete,
tubwa-mwakete, bwamwatii,
bwamwatii,
katitamwa.
titoa, titoan
titoanoutero,
outero, ao...
ao... Ngkana
Ngkanaee na
nareke
reke iroum
iroumte
te aeka
aekanntibuatibwa
tibwatibwaaio
aio ao
ao ko
ko riai
riai nnrangin
rangin
titoa,
itomanma
mataan
taanbwarake
bwarakema
matean
taan tie
tia keitomen
kaitomanaika
aikatiaburae
tiaburae aekan
aekantitoa
titoaaikai.
aikai. EEaranaki
aranakiaio
aio
itoman
bwate
te bweriko
bwariko nn tibwetibwe
tibwatibwabwa
bwaKo
Kona
nalcataia
kataiani
nikarolcoa
karokoaam
ambwaitia
bwaitianakon
nakontitoa
titoani
ni
bwa
boomaeaika
aikamwaiti.
mwaiti.
boomae
bonnakoraoi
nakoraoite
te anga
anganntibwatibwa
tibwatibwaaio
aio ibukin
ibukinaekan
aekanbwaaitia
bwaaitiani
nikabane
kabaneaika
aikakaraoaki
karaoakini
ni
EEbon
mwaitiman
manwaekoa
waekoakabonganakia.
kabonganakia.
mwaiti
20
20
SYB BOKI
SYB
BOKI 44
-
- Katinean
Ketinean Te Mwakete
Mwakete
Te onoti
onoti n tibwetibwa
tibwatibwa bon te itera
itera are teuana
teuana ike e kabonganaki
kabonganaki iai titoa
titoa aika
aika a karako
karako
mwaitia bwa
bwa mwaanga
mwaanga n tibwa ibukin bwaai aika
aika onoti. A tibwatibwaki
tibwatibwaki eitem
aitem nako
nako aika
aika
mwaitia
katangitang, kombiuta, teibi ma rerio aika
aika bubura, nakon
nakon titoa
titoa aika
aika
bobuaka n aron bwaai ni katangitang,
aomata aika
aika aa tabeakini bwaai
bwaai aikai.
aikai. Titoa
Titoa aikai aa ataia
ataia bwa
bwa ana kona
kona katitamwa
katitamwa ni
ni
onoti ma aomata
kabooi aekan
aekan bwaai
bwaai aikai irouia
irouia ma ni karekei
karekei taeka
taeka ni buoka
buoka ma tieweti
tieweti ibukin
ibukin bwaai
bwaai aika
aika a
a
kabooi
tia ni kabooi ma irouia
irouia titaabu
titaabu aika
aika a rabakau.
rabakau. E kabonganaki
kabonganaki te anga
anga n tibwatibwa
tibwatibwa aio
aio ni
ni
tia
kabonakoan bwaai
bwaai aika maranga aron kainnanoakia
kainnanoakia ao iai rakan raoiroia.
raoiroia.
kabonakoan
KAMAKURAN TE IANGO 4.7
Kanganga
ibukin te
te tibwatibwa
ngange ibukin
Koroi am kaeka
kaeka ibukin
ibukin titiraki
titiraki aika
aika i nano:
nano:
Koroi
i)i)
Ngke arona
arona bwa
bwa te tia
tia karao
karao bwai
bwai ngke
ngke ae kakaea
kakaea nnen
nnen ana
ana bakitori
bakitori
Ngke
e
aera
bwa
ko
na
baireia
bwa
ko
na
kateia
ni
kaania
ma
bwaai
menaai
e aerabwa ko na baireia bwa ko na kateia ni kaania ma bwaai menaai
ao tiaki
tiaki am
am katitamwa?
katitamwa?
ao
ii)
iD
Tera te anga
anga nn tibwatibwa
tibwatibwa (bwariko
(bwariko ke
ke onoti)
onoti) ae
ae ko
ko na
na kabongana
kabongana ibukin
ibukin
Tera
bwaaitia aika
aika II nano:
nano:
bwaaitia
a)
a)
b)
b)
Tikareti
Tikareti
Tioka
Tioka
e)
e)
Tiin ni
ni ika
ika
Tiin
c) Te
Te boiarara
boiarara ae
ae bobuaka
bobuaka
c)
d)
Te
tai
ni
bai
ae
bobuaka
d) Te tai ni bai ae bobuaka
(Reel<e
(Reeke ailca
aika nn tokin
tokin te
te Boki
Boki aio.)
aio.)
KAMAKURAN TE
TE IANGO
IANGQ 4.8
4.8
Ko na
na k*gu
kanga nn tibwatibwai
tibwatibwai am
am bwaaitia?
bwaaitia?
KAMAKURAN
Ko
Ko na
na kanga
kanga nn roko
roko irouia
irouia am
am katitamwa
katitamwa ma
ma am
am bwaaitia
bwaaitia ke
ke tieweti?
tieweti?
Ko
Kabwarabwara aio
aio II nanon
nanon am
am Boki
Boki ni
ni Mwakuri.
Mwakuri. Tera
Tera tieinin
tieinin te
te tibwatibwa
tibwatibwa
Kabwarabwara
ae ko
ko na
na kabongana?
kabongana? Ae
Ae abwabwaki,
abwabwaki, te
te nuuke,
nuuka, ke
ke ae
ae kimototo?
kimototo?
ae
Kabwarabwara bukin
bukin am
am baire.
baire. Ko
Ko na
na kabongana
kabongana te
te bwariko
bwariko nn
Kabwarabwara
tibwatibwa ke
ke te
te onoti
onoti nn tibwetibwe?
tibwatibwa?
tibwatibwe
21
2t
-
SYB
SYB BOKI4
BOKI4 - Katinean
Ketinean Te Mwakete
Mwekete
TERA AROIA
TERA
AROIA TIABURAEA?
Ngkana
Ngkana e butiraoi
butiraoi te bitineti
bitineti man nakoraoin
nakoraoin kabonakoan
kebonekoan te bwai ao e na butiraoi
butiraoi
naba man nakoraoin kabooan
te
bwai.
Nanona
bwa
ko
na
kakaea
am
tiaburaea
kebooan
bwai. Nanona bwa
kakaea
tiaburaea (ke
te tía
tia boraraoi
boreraoi kaua?)
kaue?) Ko riai ni kabotauia
kabotauia tiaburaea man bwaai
bwaai aikai:
o
•
o
•
o
•
o
•
o
•
o
•
o
•
aekan aia boo
aekanaiaboo
waekoan ao tain aia teriwari
teriwari
waekoan
tetikaunte
kuretete
kuretete
raoiroin aia bwai/tieweti
riroiroin
tieweti
(kakoauaan maanin
maanin maiun
mai un te bwai, tieweti imwin
imwin te kabobwai ao..)
tieweti (kakoauaan
teimatoa (riki teimatoan
teimatoan aia
aia boo
boo ao raoiroin
raoiroin aia
aia bwailtieweti.
bwai/tieweti.
te teimatoa
Aikai aekan
aekan titiraki
titiraki aika ko
ko riai
riai ni kaekai
kaekai mwain
mwain rinean
rinean am tiaburaea.
tiaburaea. Ngkana
Ngkana ko
ko
Aikai
karaoa am kabotau
kabotau iaoia
iaoia teniman
teniman tiaburaeati. Ao btrtiia
butiia naba
naba aia beebwe
beebwa ni
kona, karaoa
karooroko.
kerooroko.
22
Z2
SYB BOKI
SYB
BOKI 44- Katinean
Katineen Te
Te Mwakete
Mwakete
7.
ANGAN KARAOAI\I
KARAOAN TE BEEBWA
BEEBWA N
N TITIRAKI
TITIRAKI
AI\IGAN
N te itera
itera ni kanoa
kanoa aio ko na
na reiakinaki
reiakinaki aron
aron karaoan
karaoan am
am bwai
bwai ni
ni mwakuri
mwakuri ibukin
ibukin kaekaan
kaekaan
N
titiraki aika
aika uoua.
noua.
titiraki
a)
a)
Mwaitira au
au bwaitia
bwaitia ae ana
ana kabooa
kabooa katitamwa?
katitamwa?
Mwaitira
b)
b)
N na
na kanga
kanga ni karaoa
karaoa au
au bwaitia
bwaitia bwa
bwa ee na
na aita
aita nanoia
nanoia au
au katitamwa?
katitamwa?
N
(E
aki
tau
te
bwaitia
ae
OK.
E
na
kabobongaaki
raoi
ana
tetiain ma
ma ni
ni
(E aki tau te bwaitia ae oK. E na kabobongaaki raoi ana tetiain
katamaroaki ibukin
ibukin aitan
aitan nanoia
nanoia katitamwa).
katitamwa).
katamaroaki
A kona
kona nn ukeraki
ukeraki kanoan
kanoan titiraki
titiraki aikai
aikai nn te
te beebwa
beebwa nn titiraki
titiraki ae
ae titi teuana.
teuana.
A
AANGA AIKA
AIKA UOUA
UOUA IBUKIN
IBUKIN TETIAINAKIN
TETIAIN AKIN TE
TE BEEBWA
BEEBWA N
N TITIRAKI
TITIRAKI
AANGA
lai uoua
uoua aekan
aekan te
te tetiaina
tetiaina ibukin
ibukin te
te beebwa
beebwa nn titiraki,
titiraki, ni
ni kaeti
kaeti ma
ma aekan
aekan te
te bwai
bwai nn aron
aron
Iai
mwaitina ao
ao raoiroina.
raoiroina.
mweitina
i)i)
Mwaitina
Mwaitina
Ko kona
kona ni
ni karaoa
karaoa am
am titiraki
titiraki bwa
bwa ana
ana bakarere
bakarere raoi
raoi nakon
nakon te
te bwai
bwai ae
ae
Ko
ko titiraki
titiraki iaona
iaona nn te
te aro
aro bwa
bwa ee na
na kaonoti
kaonoti te
te kaeka
kaeka (n
(n aron
aron eng,
eng, tiakike
tiaki ke
ko
te nambwa).
nambwa). Te
Te katootoo
katootoo teuana:
teuana:
te
T: Ko
Ko lcawariia
kawariia tabeman
tabeman taan
taan tia
tia lrabonakoi
kabonakoi lua
kaa imwain
imwain lubooan
kabooan am
am lua?
kaa?
T:
K: Eng
Eng lcc
ke Tiaki.
Tiaki.
K:
konanaba
nabani
ni karaoaki
karaoaki titiraki
titiraki aika
aikaaa mwaiti
mwaiti aekan
aekan kaekaaia,
kaekaaia, ao
ao ee bon
bon rinea
rinea ana
anakaeka
kaeka te
te tia
tia
AA kona
titirakinaki. Te
Te katootoo
katootoo teuana:
teuana:
titirakinaki.
T: Iraman
Iraman taan
taan tia
tiakabonakoi
kabonakoilma
kaaailca
aika lco
ko kawariia
kawariiangkana
ngkanatro
ko kaboo
kaboo tcaa?
kaa?
T:
K: Alea,
Akea, iaan
iaan i;
3; 33 nakon
nakon 5;
5; ee ralu
raka iaon
iaon S.5.
K:
Ngkanako
kokabongana
kabonganate
teaeka
aekani
ni beebwa
beebwanntitiraki
titiraki aio
aioao
ao eena
nabebete
bebeteam
ammwakuri
mwakuri ibukin
ibukin
Ngkana
titirakinaia
am
katitamwa
aika
mwaiti.
E
bebete
naba
tararuakina
ao
tirinanoana.
Ko kona
konani
ni
titirakinaia am katitamwa aika mwaiti. E bebete naba tararuakina ao tirinanoana. Ko
kabonganaibukia
ibukiatao
tao 100
100 aomata.
aomata.
kabongana
ii)
ii)
Raoiroina
Reoiroina
karaoakima
mani
nikabonganaki
kabonganakiteteaeka
aekani
nibeebwa
beebwanntitiraki
titirakiaio
aiongkana
ngkanako
ko
EEkaraoaki
kainnaoirongorongo
rongorongoaika
aikaaakanganga
kangangananoia.
nanoia. Ko
Koriai
riainntitirakinia
titirakinia
kainnaoi
katitamwa
aika
a
karako
riki
mwaitia
n
titiraki
aika
a
kona
kaekaiman
manaia
aia
katitamwa aika a karako riki mwaitia n titiraki aika a kona ninikaekai
namakin. Bon
Bontitebo
titeboma
mateteintawiu
intawiuao
aotiaki
tiakitetetitiraki
titirakini
nikamwaninga.
kamwan inga. EEna
na
namakin.
anganiko
rongorongo
aika
a
raba
ma
ni
mwaiti
aekaia.
Te
katootoo
teuana:
anganiko rongorongo aika a raba ma ni mwaiti aekaia. Te katootoo teuana:
23
23
SYB BOKI
BOKI 44
SYB
-
- Katínean
Katineen Te Mwakete
Mwakete
T : Ko kona n tuangai
tuangai arom ngkana ko kabooa am kaa?
T:
Ko na kona ni kabongana te anga aio ma te mwaiti n aomata
aomata ae kee iaan 100.
Rinean am rngr
anga ni kereke
kareke rongorongo
rongorongo
Rineen
kairaki am iango ibukin rineakin
rineakin te beebwa n titiraki teuana
teuana ni baikai:
E kona ni kairaki
-
Oin rebekeum
rabakaum me
ma rinorinon nanom
nanom (a kanganga riki titimki
titiraki aika
aika kaeti ma
raoiroin ke buakakan
buakakan te bwai ao e kanganga
kanganga naba
naba karaoana.
karaoana.
raoiroin
-
Mwaitin te tai
tai ibukin
ibukin te tieweei
tieweei (e na
na maan
maan riki te intawiu
intawiu ni karaoaki man
man
Mweitin
tirinanoaki mwina.
mwina.
tirinanoaki
Aeka n rongorongo
rongorongo eike
aika ko keinnenoi
kainnanoi (ngkana
(ngkana ko na
na kakaei
kakaei rongorongo aika
aika
Aeke
ibukin aekan
aekan nanoia
nanoia katitamwa, ena
ena bongana
bongana riki titiraki
titiraki iaon
iaon raoiroin
raoiroin ke
mwaiti ibukin
buakakan te bwaitia/tieweti).
buakakan
uringnga. Bwaine
Bwaina te mareu!
marau! E rangin
rangin reke te anga
anga ni
ni kona
kona ni kabonganai
kabonganai ni kauor.ra.
kauoua.
Ma uringnge.
(n
(n aron
aron ae ko kataia
kataia ni karikoi
karikoi rongorongo
rongorongo ibukin
ibukin mwaitin
mwaitin ao raoiroin
raoiroin te bwaitia
bwaitia ke
ke te
te tieweti
te tai a€
ae ti teuana).
teuana).
nn te
Aekara tein
tein eu
au beebwa n titiraki?
titiraki?
Aekere
Akea aekan
aekan tein
tein te beebwa
beebwa n
n titiraki
titiraki ae motikaki.
motikaki. A
A kakaokoro
kakaokoro tithaki
titiraki ibukin
ibukin aekan
aekan bwaai
bwaai
Akea
nako. Ma
Ma iai
iai te
te reita
reita n
n iango
iango aika
aika aanaki
aanaki iai
iai taian
taian beebwa
beebwa nn titiraki
titiraki ni
ni kabane.
kabane. A
A bane
bane ni
nako.
kataia ni
ni kaekai
kaekai titiraki
titiraki aika
aika ANTAI? TERA? NNINGAI? IA?
IA? ao
ao E
E Aera
Aera
kataia
ANT AI:
ANTAI:
kaota aekan
aekan tein
tein te
te aomata
aomata ae titirakinaki,
titirakinaki, ana
ana ririki,
ririki, mwakuri,
mwakuri,
e kaota
reireina, utun4
utuna, kaakibotu
kaakibotu ao..
ao.. ma
ma rongorongona
rongorongona tabeua
tabeua ni kaineti
kaineti
reireina,
ma te
te bwaitia
bwaitia ae karaoaki
karaoaki te
te titiraki
titiraki iaona.
iaona. (E
(E na
na buokiko
buokiko rongorongon
rongorongon
ma
ANTAI ni
ni kakoaua
kakoaua aekan
aekan tein
tein am
am katitamwa.
katitamwa.
ANTAI
TERA:
TERA:
tarai aekan
aekan te
te bwaitia
bwaitia ke
ke te
te tieweti
tieweti ae
ae aa kainnanoia,
kainnanoia, aekan
aekan nako
nako
ee tarai
kainnanoia aika
aika aa kataia
kataia ni
ni katokia
katokia nn te
te bwaitia,
bwaitia, tangirakin
tangirakin te
te aeka
aeka
kainnanoia
tetiaina ma
ma burana
burana ao..
ao..
nn tetiaina
NNINGAI:
NNINGAI:
ukera tain
tain aia
aia betiati,
betiati, te
te bong
bong are
are aa kabobwai
kabobwai iai,
iai, aia
aia tai
tai ni
ni kabobwai,
kabobwai,
ee ukera
mwaitin aia
aia tai
tai ni
ni kabobwai,
kabobwai, aia
aia tai
tai ni
hi kabobwai
kabobwai nn te
te ririki,
ririki, ao..
ao..
mwaitin
IA:
IA:
tarai taabo
taabo ike
ike aa kakaea
kakaea iai
iai te
te bwaitia
bwaitia te
te katitamwa;
katitamwa; te
te tabo
tabo ae
ae rangi
rangi nn
ee tarai
angaraoi ibukia,
ibukia, aia
aia tabo
tabo ni
ni bobwai
bobwai ae
ae aa tangiria
tangiría (irarikin
(irarikin aia
aia auti,
auti,
angaraoi
nukan te
te taaun,
taaun, nn te
te tubwa
tubwa mwakete
mwakete ke
ke te
te boomzrc
boomae ae
ae moamoa)
moamoa) bon
bon
ii nukan
iaon abaia
abaia ke
ke II tinaniku,
tinaniku, ao...
ao...
iaon
AERA:
E AERA:
E
taraia bwa
bwa tera
tera bukin
bukin aia
aia betiati
betiati katitamwa.
katitamwa. E
E aera
aera ngkai
ngkai aa kabooa
kabooa
ee taraia
te bwaitia.
bwaitia.
te
24
24
SYB BOKI
SYB
BOKI 44
-
- Katínean
Katineen Te
Te Mwakete
Mwakete
Titiraki aika
Titiraki
eika bebete
bebete
katitamwa ao
ao tera
tera kainnanoia
kainnanoia ae
ae
Ngkana ko kan ota bwa e aera ngkai a kabooa am bwaitia katitamwa
ana katokia
katokia man kabonganan4
kabonganana, ao ngkanne a riai titiraki ibukin
ibukin raoiroina.
raoiroina.
ana
Aikai eeken
aekan titireki
títíraki tabeue:
tabeua:
Aikei
Tera am iango
iango n te bwaitia
bwaitia aio?
Tera
aanga ra?
E bongana ibukim? N aanga
Tera bukina
bukina tabeua
tabeua ngkai e kaboaki?
kaboaki?
Tera
Tera bukina
bukina tabeua
tabeua ngkai
ngkai e aki kaboaki?
kaboaki?
Tera
na kabooa
kabooa ngke?
ngke?
Ko na
kona naba
naba n atong
atong taian
taian titiraki
titiraki ni buoka
buoka aekan
aekan em
am tetiainr
tetiaina ma keotakin
kaotakin em
am bwaitia
bwaitia
Ko kona
ae roote
roota te nano. Ko
Ko kona
kona nn nora
ñora aekan
aekan rootakin
rootakin nanoia
nanoia aomata
aomata man
man aekan
aekan titiraki
titiraki aikai:
aikai:
ee
Tera aekan
aekan ana
ana kara
kara ae
ae riai?
Tera
Aekara buburana, teina
teina ma
ma mwaitina
mwaitina ae
ae nano
nano iai
iai te
te katitamwa?
katitamwa?
Aekara
Tera aron
aron baketenakina?
baketenakina?
Tera
Tera ana
ana iango
iango te
te katitamwa
katitamwa nn aron
aron te
te bwaitia
bwaitia ke
ke aran
aran te
te kambwana?
kambwana?
Tera
Ko na
na kanga
kanga n
n tirinanoa
tirinanoa am
am beebwa
beebwa n
n titireki?
titiraki?
Ko
i)i)
Beebwa nn Titiraki
Titiraki (Mwaitina)
(Mwaitina)
Beebwa
Tao te
te kabanea
kabanea nn raoiroi
raoiroi ni
ni karaoan
karaoan titiraki
titiraki aikai
aikai bon
bon kabonganan
kabonganan te
te beebwa
beebwa nn taibora
taibora
Tao
ni karinani
karinani titiraki
titiraki ieta
ieta iaon
iaon te
te iteraniba
iteraniba (teuana
(teuana te
te keoram
kaoram ibukin
ibukin teuana
teuana te
te titiraki)
titiraki) ao
ao
ni
kaekaaia ni
ni karinan
karinan rikaaki
rikaaki iaon
iaon taian
taian titiraki
titiraki (nora
(ñora Banna
Banna 4.1
4.1 iteranibe
iteraniba 28
28 ao
ao 29).
29).
kaekaaia
Ko kona
kona nn tiureea
taareea ao
ao ni
ni boota
boota aekan
aekan am
am teeta
taata nn te
te aro
aro ae
ae tawe.
tawe. N
N tokin
tokin taian
taian kaorum
kaorum
Ko
iaan titiraki,
titiraki, korea
korea ikotan
ikotan ama taata ni
ni katoa
katoa titiraki.
titiraki. Man
Man ikoti
ikoti aikai,
aikai, ko
ko kona
kona nn
iaan
numerai waare
waare ni
ni karekean
karekean am
am reke.
reke.
numerai
25
25
SYB BOKI
SYB
BOKI 44
-
- Katinean
Katineen Te Mwakete
Mwakete
Aanga n tirinenoi
tirinanoi waare
Aenge
kaeka: n aron ae tao iraman aika a kaeka n "eng"nakon
“eng”nakon te
Ko kona n ikotii taian keeke:
titiraki?
titiraki?
numeraa te ewereti
awereti man taian kaeke
kaeka (ikotakin
(ikotakin taian kaeka ao ni karina
Ko kona n numerae
mwaitia taan
taan tia
tia kaeka):
kaeka): n aron ae
ae tera te awereti n aia ririki
ririki taan
taan tia
tia kaeka?
kaeka?
mwaitia
numeral weare
waare ni
ni ketebubua:
katebubua: nn aron
aron ae iraua
iraua te katebubua
katebubua mai ibuakoia
ibuakoia
Ko kona n numerai
taan kaeka
kaeka aika
aika atonga
atonga "eng"nakon
“eng”nakon te titiraki?
titiraki? Iraua
Iraua te katebubua
katebubua aika
aika maeka
maeka n
n auti
auti n
n
taan
iruaa?
iruaa?
Bwaninin iango
iango
Bwaninin
-
Ngkana iai
iai am
am titiraki
titiraki ae mwaiti
mwaiti kaekaana
kaekaana ke
ke tein
tein titimki
titiraki aika
aika kaekaaki
kaekaaki
Ngkana
N ENG/TIAKI ke
ke kona
kona nn numeraa
numeraa te katebubua
katebubua ni
ni ware.
ware.
N
Ngkana te
te nambwa
nambwa te
te kaeka,
kaeka, ko
ko kona
kona nn numeraa
numeraa te
te awereti.
awereti.
Ngkana
Aron karaoen
karaoan te
te numera
numera
Aron
Taian awereti:
awereti: Ikotii
Ikotii ni
ni kabane
kabane taian
taian kaeka
kaeka ao
ao karina
karina mwatiia
mwatiia aomata
aomata aika
aika kaekai
kaekai titfuaki.
titiraki.
Teien
(taan
(taan kaeka)
kaeka) inanon
inanon te
te ikota
ikota ni
ni ware.
ware.
Katebubua ni
ni ware:
ware: Ti
Ti na
na kangai
kangai bwa
bwa iai
iai am
am titiraki
titiraki ae
ae iai
iai kaekaana
kaekaana aika
aika teniua:
teniua: a,
a, b,
b, c.
c.
Katebubua
Ngkana ko
ko kan
kan ata
ata katebubuan
katebubuan mwaitiia
mwaitiia aomata
aomata aika
aika rinea
rinea kaeka
kaeka (a),
(a), ko
ko karina
karina toutoron
toutoron
Ngkana
mwaitia aika
aika aa kaekaa
kaekaa te
te titiraki
titiraki inanon
inanon mwaitia
mwaitia aika
aika rinea
rinea (a)
(a) bwa
bwa aia
aia kaeka
kaeka ao
ao ni
ni kamwaitia
kamwaitia
mwaitia
ma 100.
100. N
N aron
aron aei
aei bwa
bwa ngkana
ngkana 15
15 mai
mai ibuakoia
ibuakoia 60
60 aa rinea
rinea (a)
(a) bwa
bwa kaekaan
kaekaan te
te titiraki
titiraki ko
ko riai
riai
ma
numeraa te
te katebubua
katebubua ni
ni ware
ware nn aron
aron aei.
aei.
nn numeraa
15 x
X 100
100 := 2iYomai
25% mai buakoia
buakoia taan
taan kaeka
kaeka aa rinea
rinea (a).
(a).
15
Rairan ntnon
nanon mwin
mwin te
te tieweei:
tieweei: Nora
Nora kamakuran
kamakuran te
te iango
iango ae
ae inano
inano ni
ni katootoo
katootoo ibukin
ibukin rairan
rairan
Rairan
nanon te
te taata.
taata. Ko
Ko na
na noria
noria bwa
bwa ea
ea tia
tia ana
ana tetiaina
tetiaina Tio
Tio ibukin
ibukin ana
ana beebwa
beebwa nn titiraki.
titiraki. Ao
Ao ea
ea
nanon
bobonga naba
naba ana
ana beebwa
beebwa nn tau
tau tikooe
tikooa ibukin
ibukin kabwaninakin
kabwaninakin taian
taian kaeka
kaeka (nora
(ñora iteraniba
iteraniba 28
28 ii
bobonga
nano).
nano).
Beebwa nn Titiraki
Titiraki (Raoiroina):
(Raoiroina):
Beebwa
Ko riai
riai nn tirinanoa
tirinanoa te
te aeka
aeka ni
ni beebwa
beebwa nn titiraki
titiraki aio.
aio. Wareki
Wareki rongorongo
rongorongo man
man taian
taian intawiu
intawiu ma
ma
Ko
te karaurau.
karaurau. Karinani
Karinani boto
boto nn iango
iango man
man taian
taian intawiu
intawiu nn aron:
aron: tera
tera bukin
bukin kabooan
kabooan te
te bwaitia;
bwaitia;
te
tera oin
o in kanganga?
kanganga? Aekara
Aekara iango
iango aika
aika kakawaki
kakawaki iroun
iroun te
te katitamwa
katitamwa ngkana
ngkana ea
ea kabobwai?
kabobwai?
tera
26
26
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 44 - Katínean
Ketinean Te Mwakete
Mwekete
Tabeka
Tabeke tabeua
tebeue iaon
ieon kabonganan
kebongenan te beebwa n titiraki
titireki iaon
ieon raoiroin
raoiroin te bwai
bwei
-
Ngkana ko karaoa am intawiu bon karaurau.
karaurau. E na aki ota raoi te tia kaeka
ngkana
ko
rangin
wiitata
ngkana
Ongora
koroi boto n iango.
Ongora raoi nakon te kaeka ao koroi
Manga
Manga kakoauaa etin taian kaeka ni manga
manga warekii boto n iango nakon te tia
kaeka.
Ngkana e kanganga reken ana kaeka ao buokia katerea
katerea riki am titiraki:
titiraki: n aron
ae ngkana ko titirakinna
titirakinna ae kangai
kangai “Ngkana
'Ngkana ko kabobwai, ko tarai moa itera
aika
nakoim? Ko kona
aika a uki nakoim?
kona ni kamataataa
kamataataa riki n reitia
reitia ma:
ma: ko kawari titoa
riki tabeua, ke ko tarebooniia?
tarebooniia?
Reitan Te Katootoo
Ten
en Tio ma
mr ana
rnr kontiumwa tieweti
tieneti
E baireia
baireia Tio bwa
bwa e na waakina
waakina te tieweei ae uarereke. E oti ana beebwa n
titiraki
inanon
inanon Banna 4.1.
4.1. lai
Iai ibuakon ana
ana titiraki aika
aika a kaineti ma te
mwaiti (n aron namba 2) ao tabeua,
ma
te
raoiroi
(n
aron
namba 7).
tabeu4
raoiroi
titiraki
27
SYB BOKI
SYB
BOKI 44
Banna 4.1
-
- Katinean
Krtineen Te Mwakete
Mwekete
TE BEEBWA N TITIRAKI (Ana Beikarii Tio)
I[angoiabwaanamoanatebeikariintetaaun.
angoia bwa ana moana te beikarii n te taaun. Ibukinkanataakintemwaketeaekonanreke.
Ibukin kan ataakin te mwakete ae kona n reke. Ik
Ik
cainnanoii rongorongo
aomata aika
aika ana riki bwa
katitamwa. Ko kona
kainnanoii
rongorongo ma irouia
irouia aomata
bwa au katitarnwa.
kona ni buokai?
buokai?
ain
BONGORONGON TE BWAITIA
BWAITIA
RONGORONGON
1. Ko umuni kariki
kariki bon
bon iroum?
1.
2. Iraai kariki
kariki ae ko kabooa
kabooa ni katoa
katoa bong?
2.
3.
3.
a)
a)
d)
d)
Moanibong
Moanibong
Kaabong
Kaabong
b) Kauabong
Kauabong
c) Katenibong
Katenibong
b)
c)
e)
Kanimabong
f)
Kaonobong
e) Kanimabong fl Kaonobong
g)
g)
Taabati
aekan kariki
kariki ra
ra ae ko taneiai
taneiai ni kabooa?
Te aekan
a) ma ilcai
ikai lce
he ae kaoaki?
b) e bubura
bubura le
ke uarerelce?
uarereke?
a)
b)
c) e buraaun ke mainaina?
d) aelu
aeka riki
riki tabeua
tabeua (koroi
(koroi relcaia)
aekaia)
c)
d)
4. Te aeka
aeka ni kariki
kariki ra
ra ae e riai
riai ni kabonakoa
kabonakoa ana
ana Beikarii
Beikarii Tio?
4.
5. Ko kabooa
kabooa am kariki ma ia
ia ngkai?
ngkai?
5.
a) Man
Man ana
ana beilarii
beikarii King
a)
b)
b)Man
te moanMan
Tubwamwakcte te moan Tubwamwakete
c)
Man
Titoa Sandra Irarikin te Kawai
c)Man
ana Titoa
Sandra lrarikinana
te Katyai
d)
Maabo
(laroi
riki
tabeua (koroi araia)
d)Maabo riki tabetn
araia)
Mwaitira ae ko
ko kabwakaa
kabwakaa bwa
bwa boon
boon kariki
kariki ae ko kabooi?
kabooi?
Mwaitira
Aekara raoiroin
raoiroin te
te kariki
kariki ae ko kabooa
kabooa ngkai?
ngkai?
Aekara
Tera riki
riki katamaroan
katamaroan raoiroin
raoiroin te kariki
kariki ae ko kabooa
kabooa ngkai?
ngkai?
Tera
Mwaitira ae ko
ko na
na kabwaka
kabwaka bwa
bwa boon
boon te kariki
kariki buraaun
buraaun ae raoiroi?
raoiroi?
Mwaitira
luoaki?
mainaina?
ANUAN MAITJN
MAIUN TE
TE TIA
TIA TITIRAKINAKI
TITIRAKINAKI
AI\IUAI\I
6. Tera
Tera am mwakuri?
mwakuri?
6.
a) ainenumwa/mwaanenumwa
ainenumwa/mwaanenumwa b)
b) aobiti
aobiti c)
c) tabetn
tabeua riH
riki (laroi
(koroi taekaia)
taekaia)
a)
7.
Iraua
am
ririki?
7. Iraua am ririki?
8. Iraman
Iraman aika
aika maeka
maeka nn am
am auti?
auti?
8.
a)
1
b)
2
c) j-S
3-5
a) I
b) 2
c)
9. Ko
Ko maeka
maeka nn te
te aono
aono ra?
ra?
9.
d)
d)
iaonS.
iaon|.
ÍGKANA TE
TE AII\IEI\ruMWA/IVTWANEI\IT]MWA
AINENUMWA/MWANENUMWA
NGKANA
10.
10. Te
Te tai
tai ra
ra ae
ae ko
ko kabooa
kabooa am
am kariki
kariki iai?
iai?
Iratai kabooan
kabooan am
am kariki
kariki imwin
imwin 14:00
14:00 pm?
pm?
I11.
l. Iratai
ÍGKANA
TE TIA
TIA MWAKTJRI
MWAKURI NGKE
NGKE N
N TE
TE AOBITI
AOBITI
GKANA TE
12. Tera kanam
kanam ae
ae ko
ko taneiai
taneiai ni
ni uotia
uotia bwa
bwa am
am katawanou?
katawanou?
12.Teru
13. Ko
Ko kan
kan kabooa
kabooa karikin
karikin am
am katawanou
katawanou ma
ma iroun
iroun Tio
Tio nn te
te kawai
kawai ae
ae Mein?
Mein?
13.
14. Ko
Ko kan
kan kabooa
kabooa te
te kariki
kariki imwin
imwin am
am mwakuri
mwakuri nn uotia
uotia nakon
nakon am
am auti?
auti?
14.
ÍGKANA
TE MANATIA
MANATIA NGKE
NGKE N
N TE
TE OUTERO
OUTERO KE
KE TE
TE TABO
TABO NI
NI KAAMWARAKE
KAAMWARAKE
GKANA TE
15. Ko
Ko na
na kan
kan kabooa
kabooa te
te kariki
kariki ma
ma iroun
iroun Tio,
Tio, ngkana
ngkana ee raoiroi
raoiroi ma
ma nn tau
tau boona?
boona?
15.
a) Iraai
Iraai lcariki
kariki ni
ni lcatoa
katoa bong?
bong?
b) Te
Te aeka
aeka ni
ni lariki
kariki ra?
c) Mwaitira
Mwaitira am
am boo
boo mai
mai ieta?
ieta?
a)
ra? c)
b)
Ko rabwa nem
n am buobuoki
28
o
rlt
Y
(! Y
(!
s=
ra
S 3
(Q ^
d0)
■o
o
co
151
tn
PEfi
CO
co
2
=
o CD
CO
lY) ^2
C
3
«
55
3
CD
CO
<0
áÈ
(0
-S
CO
.£
«
.E
CD
E
c3
(E
E
o
G
(! C
6
f
;HtE
CD
(E
(o
CO
Ea=ur
BUurF
E
Í
==:<z
E
Ui
F
+
..'El:t3#
z
CÛ
^5
E ;IE
llE
r6ElEl
'T'
vi
EI
:=l
.-l
H=l
el
cs
1
¿2
fiI
€l
!
c
CD
O
EI
c
cl
CD
c
El
1
fl
el
«
EI
‘S
€l
o
CD
8l
El
EI
El
ElEl
i
fl
cs
al
e
fl
cs
fl
‘E
trl
EI
.El
.El
EI
fl
e
cs
•flfl
e
ol
o
o
o
9l
cs
al
X
.lit
»
ol
H
til
.!!l
EI
c
CD
1
lll
;l
•O
EI
CD
gl
•*—*
c
CD
sl
a
c
o
EI
2
El
o
ol
5
CD
(E
,
o
,
6
EitE
! gs
(E
E
G
G
(E E
(E
IG o
Y .Y
o
(! E
o = o
o
6
rlt
= c o
f
(E
(U
(E
o
o o
C E C
(U
o G
C c c
CT)
O)
ar) at)
o
o
CO
S
i= ra
Ç
3 ~ 3 CD
ra ^
S Ç
2 ro ra H
CD
(U
3
Tra E
6A
X
=FCT) -3 LE
00
o
i— CO
00 fl) CD
c
»—
CD 2 5
3
^ nc
.fl) .E
10
fl) E'=
=
O
C,
(E
ra (E}C
CD 8
f3
X)
o
f3 =E
3 C
CM
m
co
roG)
O)
$
(E
ra
^
(E
(E=
ra
ra
=f
O
o!c
c
ra
E
O(E
(U(UC
ra
cd
E;E
P8
f
G (U
G G
-co
gP
-9
tEto
B et
(E
,o
,
(U
.Y
o
C (!
^ <0 o
~
CD
fl) -O
.CD
O) 1SÎ
E')
o 5 o
CM Sjécd
O)
52
c
o
B
ë
e.- a I
x
.o
fl) o
¡11 *=
CD
(i)
CM
CO
N ist c ^ CM
N
(E.o
O)
v- =
5
o
.= <0 o
^E
0) C
i 13
0) S
(ö
o
—
^ (Q
CM
CM
N
N
52
O)
C ‘m
W
c
.s
<0 Q
o
B
X
fl) CD
1
-i
«
■» CO
T5
5 C0
tt
r\! S ^ CD c ^
CM
c CM
N
gE
EF
ox
sss
ff“ ff“
o
o o
coo
16
CO
co
- rv)
EX
LC
; Hr*
LJ-
E
gru
=c
O(u
EE
OO
gs
M00
SxE
00
'cl
ts
E'6
t9
c
$ss
>s
CM >s (r)
o>
in co
cD to
in
u)
in
o
o
d
F
=*fi
ö
-i
\
o
rtl
=*E
EE*:e
o
(E
ro
in
CM
c!
o
CT)
CD
I
O)
c
o
B
•O
(q)
co
co
lo
CM
c!
CM
o
a N
N
CM
O)
52
c
o
3
X
I ” 1
x
-o
=.§
« fl) 3
5 c
¿3
o
CD ~ ZS
CM
N
CD
CM
AI
CM
q
N
o CM
N
o CM
N
rrt
9=
53
r *35
C0
o
~ CD Q
E
lira fl)
■iS O
CD J CO
G
CM
N 2 ^ CD c S
E
=E
N
CM
.Y
CD
G
ra
c o
|(t
in
ill alr
LIJ
CT)
c
C
ra
o
g
3
o
o
O3.
(o t
CM
N CO
n
ro
.Y .Y .Y v
2
-E
(U
o
o
o
o
Jg
c c c c
3
2
.Y ! .Y
(E
(E
(s
o
s
=
E
■l
-Í-*
ra
o
ra
.O(E
an
i= i: i=
vG
ra
.q
fl)
o
.Y v
ra G
G
CM
q
fCM
o
N
att
c>
3 O
EI
cg
e-9
Eg
oE
oo
oE
gE
gts
oe
co
L-
OE
e(E
EIE
x
:lH !
E
^El:
ol -Y 'E
ol
al.=
-lal'E
i
trl(E
(U
EE*:E
eEF
5 5?
EEO\
ollc!
.-,'6
IE
'-
CM
EE*:E
=ll
c-o
!=
!l
=*E
i 5 CET"
!l
^5
E5
EE
-o
EE*:E
=*E
EE*:s
(E
;E
in
o
CM
o
N
(E
fl) >
11 « ■S
CD
O J CO
o
CM
N S ^ CD c
Eg
5e
=^
eI
9+<
(!=
Er*:E
=68
5 2
c 'S
Co
•3
«J Q
.E
-o
EEI:$
E'1 urUi
:--F=
m cd d)
Eit
£ 3 5 g>
.<5 ^ fl) CO
CD -ac 3
fl) .
-o
<S
CD
E!(b
E (D .3
2 8 r
q C
CÕ 5
H
H'q=
5
c E 'c
rcEc
o
fs
O)
,)
=68
Ui
2 E
c,
G
9=*w
53
*S
Ui
l111
TITIRAKIN TAIN TE INTAWIU
«
.EXfl
3D=z
H=
I
o
ct E a=! E nt
(E
X)
o
CO
o
o
=CD
(E
ra
o T“
F
v
Te katootoo iaon rairan nanon te beebwa n titiraki
E kaungaki nanon Tio ni kaekaan titiraki 1 ao 2 bwa iai te mwakete ae e kona n reke ibukin ana kariki, ao e buokaki naba bwa e kaotaki nakoina korakoran te
te nanobwai ni katoa bong.
E kaotaki nakon Tio n te kaeka nakon titiraki 3 bwa moan te bubura te mwakete ibukin kariki buraaun aika a bubura, ngaia ae e taraa n nakoraoi ana iango n
umuna te aeka ni kariki aio.
--Y
C
C.tr
CD
G
cD
(E
E'g
tt
9E
=
OIG
Elf
<£
sro
in
O)
CD
(E
EI
=
c
X)
trC,=
3
(E
\z
2
L
(E
5
El* rfi:E
iIE E E E
o
L
)
lt
b
q
-Y
o
2
E*E
tI 5;EE=
EIEE
ro a
(El
t
o
= !y
!l o
=o 3
I
=
E
gI; E;
SYB BOKI
SYB
BOKI 44
8.
8.
1.
1.
-
- Katinean
Katineen Te
Te Mwakete
Mwekete
BOTON lANGO
IANGO
karaii bon
bon taekan katokan
katokan kainnanoia
kainnanoia am katitamwa
katitamwa n am
am bwaaitia
bwaaitia ke
ke
Te karaii
tieweti
ni
booia
aika
ana
kukurei
iai
ni
kabooi.
Bon
taekan
naba
karokoan
te
tieweti
booia aika ana lokurei
ni kabooi. Bon taekan naba karokoan te
rongorono nakoia
nakoia am katitamwa
katitamwa bwa
bwa iai te bwai iroum
iroum ae
ae ena
ena katoka
katoka kainnanoia.
kainnanoia. N
N
rongorono
te keraii,
karaii, bon
bon iai
iai aekan
aekan akitibite
akitibite aikai
aikai inanona.
i)
i)
mwakete eo
ao te
te ketine
katine mwekete
mwakete (kakaean
(kakaean mwaitia
mwaitia am
am katitamwa
katitamwa ao
ao
te uke mwekete
mwaitira
ae
ana
kainnanoia
n
am
bwaaitia
ke
tieweti);
mwaitira
ana kainnanoia n am bwaaitia ke tieweti);
ii)
ii)
anatetiaina
bwaaitia (bitakin
(bitakin te
te tetiaina
tetiaina ibukin
ibukin am
am bwaitia
bwaitia ke
ke tieweti
tieweti nn te
te
ena
tetieina te bweeitie
aro bwa
bwa e na
na nakoraoi
nakoraoi riki
riki aron
aron katokan
katokan kainnanoia
kainnanoia katitamwa
katitamwa iai);
iai);
aro
iii)
iiD
te katauboo
katauboo (bairean
(bairean te
te mwaiti
mwaiti ae
ae ko
ko na
na tiaati
tiaati ibukin
ibukin am
am bwaaitia
bwaaitia ma
ma
te
tiewetinora
Boki
Teniua);
tieweti- nora Boki Teniua);
iv)
iv)
te tibwatibwa
tibwatibwa (katukan
(katukan am
am bwaaitia
bwaaitia nn taabo
taabo aika
aika angaraoi
angaraoi ibukia
ibukia am
am
te
katitamwa); ao
ao
katitamwa);
v)
v)
te buromoutin
buromoutin ftarokoan
(karokoan te
te rongorongo
rongorongo nakoia
nakoia am
am katitamwakatitamwa- ana
ataa te
te
anaataate
bwai ae
ae ko
ko kona
kona nn angania
angania ao
ao arona
arona ni
ni kona
kona ni
ni katoki
katoki kainnanoia
kainnanoia ).
bwai
).
Te boki
boki aio
aio ee kaatiia
kaatiia riki
riki taekan
taekan te
te UKE
UKE MWAKETE
MWAKETE Ao
AO TE
TE KATINE
KATINE MWAKETE.
MWAKETE.
Te
2.
2.
3.
3.
4.
4.
Te ketine
katine mwekete
mwakete ee anganiko
anganiko te
te atatai
atatai bwa
bwa ee na
na bwai
bwai am
am bitineti
bitineti ke
ke ee na
na aki.
aki.
Te
Ngkana
ko
katinea
te
mwakete
ko
kataia
ni
kakaea
bwa
e
tau
mwaitia
aomata
aika
Ngkana ko katinea te mwakete ko kataia ni kakaea bwa e tau mwaitia aomata aika
ana kabooa
kabooa mwaitin
mwaitin am
am bwaaitia
bwaaitia ae
ae tau
tau mwaitina
mwaitina ni
ni boona
boona a€
ae ena
ena raka
raka iai
iai am
am bitineti.
bitineti.
ana
moanaki te
te katine
katine mwakete
mwakete man
man kaotaraoakia
kaotaraoakia aomata
aomata aika
aika ana
ana kan
kan kabooa
kabooa am
am
EE moanaki
bwaaitiake
ke tiweti.
tiweti. Te
Te tekeniiki
tekeniiki teuana
teuana ae
ae bongana
bongana bon
bon kaotaraoan
kaotaraoan taian
taian kontiumwa
kontiumwa
bwaaitia
tiekemente aika
aika kona
kona nn reke
reke iroum.
iroum. Nanona
Nanona bwa
bwa ko
ko riai
riai ni
ni karinani
karinani aekaia
aekaia aomata
aomata
tiekemente
aika ana
ana kona
kona ni
ni kan
kan kabobwai
kabobwai ma
ma iroum
iroum (kaarq
(kaara, kairake,
kairake, kaubwai,
kaubwai, kainnano
kainnano ao...).
ao...).
aika
Ngkanaee bobonga
bobongama
mani
ni kaineti
kaineti raoi
raoi ma
matirinano
tirinano ibukin
ibukintiekemente
tiekemente aikai
aikai ao
ao ee na
nabon
bon
Ngl€na
ranginmanena
manenaam
am kamatebwai.
kamatebwai.
rangin
Ngkanakoa
koatia
tiani
ni kaokoroi
kaokoroi am
amkatitamwai
katitamwai ibukin
ibukinam
am bwaaitia
bwaaitiako
ko riai
riai ni
ni manga
manga
Ngkana
kakaea
bwa
ana
kabooi
am
bwaaitia
n
te
mwaiti
ae
tau
bwa
e
na
raka
iai
am
bitineti.
kakaea bwa ana kabooi am bwaaitia n te mwaiti ae tau bwa e na raka iai am bitineti.
Ko kona
konani
ni karaoa
karaoaaei
aei man
man
Ko
l)i)
katineanbuburan
buburan em
am kontiumwe
kontiumwatiekemente
tiekementennte
tebuoka
buokaman
mantania
tania nn
katinean
rongorongoao
aoman
man
rongorongo
30
30
-
SYB
BOKI 44 - Katinean
Katineen Te Mwakete
Mwakete
SYB BOKI
ii)
ii)
katautauan
mweitin kabonganan
kebonganan aekan
eekan am bwaaitía
bwaeitia ke tieweti irouia
irouie
keteuteuen mwaitin
tiekemente
tiekemente akanne.
akenne.
-
(kabonganan am atatai ma taneiaim ni
katautau
atetei (kabonganan
ni katinea
katinea te
keteutau man am atatai
nanobwai ibukin am bwaaitia).
-
rongorongo man taian
teien intatituri
intetituri (titirakinaia aomata
aomata ni bitineti aika iai
rekerekeia
ma am waaki n aroia taan karaobwai,
karaobwai, taan bwarake,
rekerekeia ma
bwarake, boomae ibukin rongorongon
rongorongon te nanobwai
nanobwai ibukin te aeka ni bwaaitia ke tieweti aika iai
iroum)
iroum) ao
-
intawiu
iaoia aomata
kona n riki bwa
intawiu ma
me tieweei
ticweei (karaoa am tieweei iaoia
aomata aika
aika kona
bwa am
katitamwa ni kakaea
kakaea bwa a kan kabooa am bwaaitia, aron kabonganana irouia,
kainnanoia
tabeua riki).
kainnanoia aika onoti, ao tabeua
-
E na reke man
buburan taian tiekemente
man ataakin
ataakin buburan
tiekemente ma mwaitin am bwaitia
bwaitia ae ana kabongana,
am katautau ibukin buburan
mwakete (korakoran te nanobwai
nanobwai ni kabane) ibukin am
buburan te mwakete
bwaitia
ke tieweti.
bwaitiake
5.
Are imwina
imwina bon katinean
katinean marurungia
manrungia ma mamaaraia am kaiangatoa.
6.
Te kabanea
kabanea ni mwaneka
mwaneka n te katine
katine mwakete
mwakete bon kabonganan te
te atatai
atatai ae reke iroum
man mwaneka
4
ao
5
ni
buoka
am
katautau
ni
buburan
mwanangin
mwaneka
mwanangin te mwakete
mwakete ae e
kona n reke iroum
iroum ni kaineti ma marurungin
manrrungin ao mamaaran
mamaaran te kaiangatoa.
7.
E aki tau ti karaoan
karaoan te bwaitia
bwaitia ae moan te tamaroa ke te tieweti
tieweti ae e na kamoamoaki.
kamoamoaki.
Ko na liai
riai naba ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa ko kona ni karokoa
karokoa am bwaitia
bwaitia ke tieweti nakoia
nakoia am
katitamwa n taabo ike a mena
mena iai.
iai. Ko na kainnanoa
kainnanoa te kawai n tibwatibwa ae
oromwaka.
oromwaka.
Te tibwatibwa
katukan am bwai nako ni nneia ae angaraoi ibukia
tibwetibwa bon taekan katukan
ibukia am
katitamwa.
katitamwa. N arona
arona ni koaua
koaua a bae ni buti bwaaitia imarenaia
imarenaia aomata
aomata aika
aika mwaiti
imwain
imwain rokoia
rokoia irouia
irouia katitamwa ake n tokin te tibwatibwa.
tibwatibwa. A buti rinanon tieinin te
tibwatibwa ae kona n rangin
rangin abwabwaki ke n rangin
rangin kimototo
kimototo ni kaineti
kaineti ma aekan te
bwaitia.
uringaki bwa
bwaitia. Te bwai ae riai n uringaki
bwa ko na karokoi am bwaaitia ke tieweti irouia
am katitamwa
katitamwa n taabo ike ataia
ataia bwa ana
ana kunea iai.
iai. Uringa te kaokoro imarenan
imarenan te
bwariko n tibwatibwa
tibwetibwe ao te onoti
onoti n tibwatibwa
tibwatibwa ni kawain te tibwatibwa.
tibwatibwa.
8.
Te anga naba teuana
teuana ibukin
ibukin ukeran te mwakete bon te intawiu ma aomata
aomata aika ana
kona ni kabonganai
tieweti aika iai iroum.
iroum. Iai uoua
kabonganai bwaai ke tieweti
uoua te tetiaina ibukin
beebwa
beebwa n titiraki:
i)
beebwa
titireki ibukin
ibukin mwaitin
mweitin te bwai ao
eo
bcebwe n titiraki
ii)
beebwa n titiraki
titiraki ibukin
ibukin raoiroin
reoiroin te bwai.
bwei.
rongorongo ae ko kakaea.
E na kaeti te kawai ae ko rineia ma te aeka n rongorongo
i)
ii)
31
3l
SYB BOKI
BOKI 4
4
SYB
Katinean Te
Te Mwekete
Mwakete
-- Katineen
9.
9.
KAEKA NAKON
NAKON KAMAKURAN
KAMAKURAN TE
TE IANGO
LANGO 4.7
4.7
KAEI(A
i)i)
Ko na
na kaania
kaania am
am bakitori
bakitori ma
ma bwaai
bwaai menaai
menaai ngkana
ngkana aa bubur4
bubura, aa tinebu
tinebu ao
ao ni
ni bobuaka
bobnaka
Ko
baonakia (n
(n aron
aron te
te tabo
tabo ni
ni karao
karao biti
biti ae
ae kaan
kaan ma
ma te
te teno
taño ni
ni biti,
biti, ma
ma te
te bwariko
bwariko ni
ni
baonakia
kooro)
ke
ngkana
a
kai
buakaka
bwaai
aika
ko
kabonakoi
(n
(n
aron
te
ika,
uaanikai
ma
te
ik4
uaanikai
ma
kooro) ke ngkana a kai buakaka bwaai aika ko kabonakoi aron
baanikai).
baanikai).
ii)
ii)
Bwarikon tibwetibwe
tibwatibwa -- l,
a, bb eo
ao e
e -- Onotin
Onotin tibwetibwa
tibwatibwa -- cc eo
ao dd
Bwerikon
32
BETEBEKE SYB
BETEBEKE SYB
MOANA
MOANA AM
AM BITINETI
BITINETI
5. KAWAINAKIN AM BOTAKI
5. KAWAINAKIN AM BOTAKI
-
SYB BOKI5
BOKI5 - Kawainakin
Krweinekin Am Bitineti
KANOANA
KAI\IOANA
1.
I.
TERA
TERA AE KO NA ATAIA
ATAIA MAN TE BOKI
BOKI AIO
2.
2.
ANGAN
AT{GAI\I KATAURAOAN
I(ATAT'RAOAN AM
AM KAWAI
I(AWAI NI
I\II MWAKURI
Kamwakuran Te lango
I(amwakuran
Iango 5.1
5.1 - Am kaineti
Kamwakuran Te lango 5.2
S.2 -- Arn
Am mamaire
mamaire
Kamwakuran
Kamwakuran Te lango 5.3
5.3 -- Am
Am akitibite
Kamwaknran
Mwaneka ibukin
ibukin kabobongan
kabobongan te kawai ni mwaknri
mwakuri
Mwaneka
Kamwakuran Te Iango
lango 5.4
5.4 -- Katauraoan
Katauraoan te kaingabong
kaingabong
I(amwakuran
Kamwakuran Te lango 5.5
5.5 -- Te akitibirc
akitibite tiaata
Kamwakuran
Kamwakuran Te lango 5.6
5.6 - Karinanakin
Karinanakin am akitibite
Kamwakuran
MVYAKT]RI
-
2
3
-
3.
3.
KATEIRAKEAIA AO IA{UNGATNY
KAUNGAAN NAI\IOIA
NANOIA AM
AM TITAABU
TITAABU
I(ATEIRAKEAIA
12
Katerean rabakau
rabakau aika
aika ko
ko kainnanoi
Katercan
Kamwakuran Te lango 5.7
5.7 -- Korea
Korea te kanoa
kanoa ni beku
beku
Kamwakuran
waaki ni kateirake
kateirake
Te waaki
Kaungaan nanoia
nanoia am tia
tia mwakuri
mwakuri
Kaungaan
Kamwakuran Te
Te Iango
lango 5.8
5.8 -- Te
Te booawarii
booawarii ibukia
ibukia am tia
tia mwakuri
mwakuri
Kamwakuran
4.
4.
18
It
UAROKOA AM
AM BITINETI
BITINETI
UAROKOA
Tein rinanin
rinanin am botaki
Tein
Taian bwaire
bwaire ibukin
ibukin buokan
buokan te
te botaki
botaki
Taian
Kawainakin am reiaute
reiaute
Ikwainakin
5.
5.
KAWAINAKIN TE
TE MWAIYE
MWANE BUTI
BUTI
KAWAINAKIN
21
21
6.
6.
BOTON IANGO
IANGO
BOTON
27
7.
7.
TAIAN I(AEKA
KAEKA NAKON
NAKON TITIRAKI
TITIRAKI
TAIAN
28
28
Kamwakuran Te
Te Iango
lango 5.9
5.9 -- Kanoai
Kanoai rinan
rinan ibukin
ibukin mwanen
mwanen te
te tieire
I(amwakuran
Kamwakuran Te
Te Iango
lango 5.10
5.10 -- Kanoai
Kanoai rinan
rinan ni
ni mwanen
mwanen knretete
kuretete tieire
IGmwaktuan
Kamwakuran Te
Te Iango
lango 5.1I
5.11rinan
ni
mwanen
kabo luretete
kuretete
I(amwakuran
Kanoai
rinan
ni
mwanen
kabo
Kamwakuran Te
Te lango
lango 5.12
5.12Kanoai rinan
rinan ni
ni kaotite
kaotite riki tabeua
tabeua
IGmwakuran
- Kanoai
Kamwakuran Te
Te lango
lango 5.13
5.13 -- Kanoai
Kanoai rinanin
rinanin kariaraka
kariaraka aika
aika aa kawainaki
kawainaki
Kamwakuran
Kamwakuran Te
Te Iango
lango 5.14
5.14Katiaa
kawain
ana
mwane
buti
Tio
Kamwakuran
- Katiaa kawain ana mwane buti Tio
1
5 -- Kawainakin
Keweinekin Am Botaki
Boteki
SYB
SYB BOKl
BOKI 5
1.
l.
TERA
ATAIA MAN
MAN TE BOKIAEI
BOKI AEI
TERA AE KO NA ATAIA
•
T
era bonganan katauraoan kawain te mwakuri
Tera
mwakuri ae bon am bwai?
•
Aekan
tein kawain
Aekantein
kewein te mwakuri
•
Angan
Angan katean kawain te mwakuri
mwakuri ae bon oin am bwai
•
Angan kakaean
kakaean rabakau aika ko kainnanoi n am botaki
•
Angan
kenoe ni beku
Angan korean te kanoa
•
Kakaeaia
Kakaeaia aomata
aomata aika
aika ko kainnanoiia
•
Rabakau
Rabakau aika bebete aroia iaon taubeakinakia
taubeakinakia aomata
•
Aekan
Aekan tein te botaki ae ko kainnanoia
kainnanoia
•
Angan
Angan kabonganaan
kabonganaan taian bwaire
bweire bwa
bwa buokan
buokan te botaki
•
Bwaai aika ko na iangoi ngkana ko kawaina
kawaina am reiaute
reieute
•
Bukin
kawainakinan te mwane
Btrkin rangin
rangin bonganan kawainakinan
mwene buti
•
Bukin kabuanibwain taian bitineti e ngae ngkana a kareke raka
•
Angan
kawainakin am mwane buti.
Angan tirinanoan ao kawainakin
2
SYB BOKI
SYB
BOKI
2.
5-
5 - Kawainakin
Keweinekin Am
Am Botaki
Boteki
ANGAN KATAURAOAN
AM KAWAI
ANGAI\I
I(ATAT'RAOAN AM
I(AWAI NI
I\tI MWAKURI
MWAKT'RI
bobonga riki kawaim
kawaim ibukin moan katean
katean am
am bitineti.
bitineti. E
Ea
a
N te tai aio, ao ea riai ni bobonga
iai arn
am iango
iango ni bitineti
bitineti ae ko
ko bon
bon nano iai.
iai. Kozi
Koa riai
riai n
n tia
tia n
n rinanon
rinanon kawainakin
kawainakin
riai nn iai
mwane ni kakaea
kakaea ana
ana keotite
kaotite ni keteitei
kateitei am bitinai,
bitineti, ana
ana eoberteiteng
aoberteiteng keotite
kaotite ao
ao
te mwane
betiraoi. Ni
Ni kakoauana
kakoauana raoi
raoi bwa
bwa e na
na anga
anga n
n tokanikai
tokanikai ko
ko riai
riai n
n tia
tia naba
naba n
n ukera
ukera
ana betireoi.
mwakete ibukin
ibukin am bwaaitia
bwaaitia ke
ke tieweti
te mwakete
Ma tere
tera ere
are imwine?
imwina? Ko ne
na kenge
kanga n iengoie
iangoia bwa
bwa ene
ana bwei
bwai korakorem
korakoram ekanne?
akanne?
Ma
Te mwaneka
mwaneka are imwina
imwina bon
bon kawainakin
kawainakin bwaai
bwaai ni
ni kabane
kabane ibukin
ibukin katean
katean ao
ao kabutan
kabutan
Te
am bitineti.
bitineti. Ibnkin
Ibukin buokam
buokam ni
ni kawaini
kawaini taian
taian mwakuri
mwakuri ni
ni kabane
kabane aika
aika rekereke
rekereke ma
ma aio,
aio,
am
na buokiko
buokiko te iunite
iunite aio
aio ni
ni karekea
karekea angan
angan katauraoan
katauraoan kawein
kawain te
te mwakuri
mwakuri ibukin
ibukin
ee na
kamwakuran am
am iango
iango ni
ni bitineti.
bitineti.
kamwaktran
Kawain te
te mwekuri
mwakuri bon
bon te
te bwai
bwai ni
ni mwakuri
mwakuri teuana
teuana ibukin
ibukin buokan
buokan kawainakin
kawainakin taian
taian
Kewain
taatike ma
ma ekitibite
akitibite ae
ae ko
ko riai
riai ni
ni karaoia
karaoia ngkana
ngkana ko
ko kan
kan roko
roko nn tokin
tokin ana
ana mamaire
mamaire
teatike
am bitinai.
bitineti. E
E kona
kona ni
ni kauarerekeaki
kauarerekeaki aron
aron tein
tein kawain
kawain te
te mwakuri
mwakuri nn te
te korobanna
korobanna ae
ae ee
am
oti ii nano.
nano.
oti
I(AW
rGrNErr
<akitibite
\akitibite
aron ac
ae ko
ko noria
noria nnte
te korobanna
korobannaii eta
etako
ko moana
moanakawain
kawainte
te mwakuri
mwakuri ni
ni kaotarai
kaotarai am
am
NN aron
mamaire
(iango
aika
tabangaki
aika
ko
kan
roko
iai).
Ngkanne,
koa
manga
tibwai
(iango
memeire
aika tabangaki aika ko kan roko iai). Ngkanne, koa manga tibwai
ammamaire
mamaire aika
aikatabangaki
tabangaki aikai
aikai nakon
nakonkaineti
kaineti aika
aikaonoti
onoti riki.
riki. Ni
Ni kabaneana
kabaneanako
ko
am
kaotarai
tabeua
akitibite
aika
ana
ana
kabwarabwaraa
aron
kawaim
bwa
ko
aonga
ni
waaki
kaotarai tabeua akitibib aika
kabwarabwaraa aron kawaim bwa ko aonga ni waaki
nakon. am
amtaakerc.
taakete.
nakon.
3
SYB BOKI
BOKI 5
5 -- Kaweinekin
Kawainakin Am
Am Boteki
Botaki
SYB
Katootoongan taian
taian MAMAIRE
MAMAIRE tabeue
tabeua
Katootoongan
Am taakete
taakete aika
aika tabangaki
tabangaki ibukin
ibukin taai
taai aika
aika ana
ana roko
roko ana
ana kona
kona nn titebo
titebo ma
ma aikai:
aikai:
Am
i)i)
ii)
ii)
iii)
iii)
iv)
iv)
Katean te
te titoa
titoa ni
ni boomae
boomae ibukin
ibukin karekean
karekean maium
maium ma
ma au
au utu
utu
Katean
Katean
te
tubwamwakete
teuana
ae
e
na
taua
50%
n
te
mwakete
nn
taua50o/o
n
te
mwakete
Katean te tubwamwakete teuana ae e na
amwarake nn au
au taaun.
taaun.
amwarake
Moanakin
te
bitineti
teuana ibukin
ibukin karaoan
karaoan l0
10 te
te booti
booti nn akawa
akawa ni
ni
Moanakin te bitineti teuana
katoa namwakaina
namwakaina ke
ke iaana
iaana riki.
riki.
katoa
Katean
te
bakitori
ni
benitua
teuana ae
ae ee kareke
kareke mwane
mwane ibukin
ibukin
ni
benitua
teuana
Katean te bakitori
mwanenakin te
te reirei
reirei ni
ni kareke
kareke mwakuri
mwakuri teuana
teuana ae
ae uarereke
uarereke nn au
au
mwanenakin
kaawa.
kaawa.
Aikai bon
bon katootoo
katootoo iaon
iaon taian
taian MAMAIRE
MAMAIRE aika
aika ko
ko kona
kona nn iangoi.
iangoi. Uringnga
Uringnga bwa
bwa tao
tao
Aikai
na bon
bon iai
iai am
am mamaire
mamaire tabeua
tabeua aika
aika aa kakakoro
kakakoro aika
aika ko
ko kan
kan kakoroi
kakoroi nanoia.
nanoia. Karaua
Karaua
ee na
raoi ni
ni iangoi
iangoi am
am mamaire
mamaire akanne.
akanne.
raoi
KAMWAKURAN TE IANGO 5.1
Am mamaire
Kabanea tabeua te
te miniti
miniti ni
ni koroi
koroi karinanin
karinanin am
am mamaaire
mamaaire aika
aika aa
tabangaki.
Ngkana koa
koa manga
manga rinanoi taian
taian mamaire
mamaire aika
aika ko karinani
karinani n Kamwakuran
Kamwakuran Te
Te Iango
lango
Ngkana
5.1
ao
bon
titirakiniko
ngkana
iai
te
reitaki
imarenaia.
Tao
ena
botau
kabutan
te
kabutan
te
Tao
ena
aki
botau
imarenaia.
5.1 ao bon titirakiniko ngkana iai te reitaki
bitineti ae
ae ena
ena tawe
tawe rikiralcena
rikirakena ma
ma kabanean
kabanean angiin
angiin am
am tai
tai ma
ma am
am zrz.
utu. Ngkana
Ngkana iai
iai te
te
bitineti
bobuaka
imarenaia
manga
am
ni
bitii
am
ke
ni
manga
iangoi
ao
kaitiaki
ao
kataia
am
mamaire
bobuaka imarenaia
mamaire..
mamaire..
Katotongan teien
taian KAII\IETI
KAINETI tabeua
tabeua
Katotongan
Kaineti bon
bon taian
taian taakete ibukin
ibukin te tai
tai ae kimototo
kimototo aika
aika aa buoka
buoka karokoam nakon
nakon am
Kaineti
mamaire ibukin
ibukin te
te tai
tai ae
ae e na
na roko.
roko. Ngkana
Ngkana ana
ana bonganaao
bongana ao aariai
riai bwa
bwa ana:
ana:
mamaire
i)
kotea
raoi
ae
e
nanonaki
man
ataaki
maania
ao
eo
eteeki
maanie
kotee raoi ee nanonaki men
ii)
riai n taueki
tauaki malnia
maania
ea riai
l)
ii)
Ngkana ana
ana omwaaka
omwaaka taian
taian kaineti
kaineti ao a riai ni katereaki
katereaki nanoia.
nanoia. Maekitinon
Afaekitinan te raka
Ngkana
bon
tiaki
te
kaineti
ae
teretere
nanona
bwa
ko
kona
n
ataia
bwa koa
koa tia
tia n roko
kona
n
ataia
bwa
ko
aki
nanona
bwa
raoi
bon tiaki kaineti
iai. Te kaineti
kaineti ae raoiroi
raoiroi riki
riki bon larelean
karekean te raka itiaki
katoa namwaluina
namwakaina ae tao
itiahi ni katoa
iai.
$2,000.
$2,000.
A omwaka
omwaka riki
riki kaineti
kaineti ngkana a bonginaki
bonginaki n te aro bwa
bwa ko na ataia
ataia bwa
bwa n ningai te tai
A
itiaki, ae
ae e
e na koro nanona
nanona iai:
iai: Te katootoo
katootoo teuana
teuana n aron aei. M
Ni lcarekea
karekea te raka itiaki,
irc
tao $2,000
$2,000 ni
ni katoa
katoa namwakaina.
namwakaina. ni lurolaa
karokoa tokin Ritemba, 1977
4
-
Am Botaki
Botaki
SYB
Kawainakin Am
BOKI 55 - Kawainakin
SYB BOKI
ni
Ko kona ni
tabangaki. Ko
mamaire aika tabangaki.
kakoroan nanon am mamaire
A mwaiti aanga
a^ig ibukin kakoroan
kakaokoro.
n
iango
aika
kawai
ni kabonganan
kamwarake ae raka ni
kabuta te tabo ni kamwarake
aika kakaokoro.
a)
a)
b)
b)
c)
c)
wain ao
mooi wain
amwaralce ma moot
karaoiroan te amwarake
ko kona ni kaatuua
lcaatuua rangin karaoiroan
te tieweti
tieweti ae e bane arona.
ni katawe
lcatawe aika
ailra
amwaralce ni
lcaubwai man anganakoan
anganakoan amwarake
Ko kona ni kaubwai
boraoi.
ni
kamwaralce n te tabo ni
lcarelce raka man katean am tabo ni kamwarake
Ko kona
lana ni kareke
bon'ti
kaneweaba
aomata ma bon
ti
lcaneweaba ae raroa ike
ilce akea
alea iai aia aanga aomata
amwaralcc
raoiroi te amwarake
kabonganan
nalco e ngae ngke
nglce e aki raoiroi
lcabonganan am tieweti nako
ma ni bobuaka.
bobualca.
lango
mamaire ibukin karekean kaubwaim, ma
Iango aikai ni kabane bon angan rokom n am mamaire
kakaokoro. Ibukin angani karaoana ae
ana bon tangiri kaineti ma akitibite nako aika kakaokoro.
(a), ko riai
rabakart
katei am kaineti ibukin kamwakuraia taan
taan kuka aika a rangin rabakau,
riai ni katei
raoiroin am
am bwai
ibukin kataneiakia titaabu
titaabu aika aa touatini taibora,
taibor4 ibukin tararuan
tararuan raoiroin
menaai,
(b),ko riai
kaineti ibukin
riai ni
ni katei
katei am
am kaineti
menaai, ao... Ibukin
Ibukin angani
angani karaoana
karaoana ae
ae (b),ko
nakoraoin kabwaiakan te
kaineti naba
te amwarake
amwarake ma
ma angan
angan kawain te
te oota,
oota, ao
ao am
am kaineti
ibukin kataneiakia
kebwai ao..
kataneiakia am titabu n te tabo ni kuka
kuka iaon aron kawain te kabwai
ao...
KAMWAKURAN TE IANGO 5.2
Am kaineti
keineti
Kabanea
Kabanea tabeua
tabeua te miniti ni korea rinanin kaineti aika onoti ae ko kainnanoi bwa am
mwaneka
mwaneka ni kaania am taakete.
taakete. Koroi kaineti aika mwaiti ibukin am MAMAIRE
aika a kakaokoro.
kakaokoro. Kataia karaoi am kaineti bwa
bwa ana kona n tauaki maania.
maania. Kataia
naba
naba kakabanei
kakabanei raoi am karinan
karinan ni kaineti n te aro bwa ana mwannanoaki iai iteran
nako am bitineti ae ko kawainna.
Katootoo iaon taian
AKITIBITE tabeua
taian AKITIBITE
Taian akitibite bon taatike
teatike aika onoti aika
aika ko kona ni karaoi ao ni waakini
waakini teutana
imwin
imwin teutana
teutana nakon
nakon am kaineti ma am mamaire.
mamaire. langoi
Iangoi aekan nako taian akitibite
aika ko kona ni moana karaoakia
karaoakia n te bong aio, ke n te tai ae ea kan roko ni buoka
rokom nakon am kaineti nako.
kaineti te ouna
oune temanna n
N aron te katootoo,
katootoo, ti
ti na taekinna
taekinna bwa angkoa e katea
katea ana kaineti
ohia iruaa
buaa ni
ni
kangai. N
N tokin
tokin 1996,
1996, ana kerake mwaitin
mwaitin manga okia
te outero ae kangai.
waahi te bitineti
bitinefi ni
ni
karokoa
mwaiti ae aki
aki kee iaan 20% n ana waaki
karokoa ae e roko n te mwaiti
kabane.
5
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 55 - Kawainakin
Kewainakin Am Botaki
Tera aekan akitibite
akitibile aika
aika ana buokia bwa e na roko n ana kaineti aio?
aio? Aikai tabeua
aika a kona ni iangoaki.
•
Ira te tienüna
tiemina iaon taekan te katitamwa
katitamwa tieweti ae e anga
anga te
Kauntira
Kauntira ni Kaneweaba
Kaneweaba n te Betebeke
Betebelce Maiaki.
•
Kaaina
intatituri ibukin
Kaaina te maekatin
maekatin iaon taekan
taelcan te
te'intatituri
ibuhn katei n akoi
alcoi
ao kamanenai
kamanenai uoua iango man te boki teuana.
•
Kawari
Knyari outero tabeua aika
ailca rangin kinaki
kiruki ibukin raoiroin aia tieweti
ao matakuakini
matahtakini bwaai aika a karaoi
lcaraoi raoi.
raoi. langoi
Iangoi aanga
aanga aika
ailca a kona
riki ni karaoiroi
lcaraoiroi aia tieweti
tieweti iai aekan
aelun outero
outero aikai.
•
Katei
Katei am babaire ibukin karoiroan te tieweti.
tieweti. Kataneiaia
Kataneiaia am titaabu
ni babaire aikai ao katea
lcatea am kawai
kmttai ibukin tararuakin karaoaia.
•
Angania
Angania am iruaa te booma n taubwi
taubwi bwa ana kanoaia
lcanoaia imwain nakoia,
nalcoia
ma ni
ni kaota
luota araia titaabu
titaabu aika a rangin ibuobuoki.
ibuobuoki.
•
Karika
Karika te tititam teuana
teuana ae ana
ana kinaki iai titaabu aika
ailca maneweaki
maneweaW araia
irouia
irouia iruaa bwa aanga
aanga te tieweti
tieweti ae rangin tamaroa.
KAMWAKURAN TE IANGO 5.3
Am akitibite
i)
i)
Rinea
Rinee am
keineti teuana
teuane mai
mei buakoia
buekoia aika moan te kakawaki ao
em kaineti
korea karinanin
karinanin taian akitibite aika a riai ni karaoaki
karaoaki bwa
bwa e na koro
nanon
rumon te kaineti iai
ii)
Manga
Manga kabongana
kabongana naba te kawai aei ibukin am kaineti ake tabeua
ii)
ao
eo AKITIBITE
AKITIBITE a karekea kabwaninan
kabwaninan te tamnei
tamnei ibukin
kawain te mwakuri.
mwakuri ni kaotinakoi
mwakuri. Ma a riai am kawai ni mwakuri
kaotinakoi kaekan titiraki
aikai.
MAMAIRE, KAINETI
MAMAIRE,I(AINETI
Tera taian kanoa
aika ana
kenoa (kaubwai n aron te rabakau, te tai, te mwane ao materio) aika
kainnanoaki
kakoroan nanon te akitibite?
akitibite?
kairmanoaki ibukin kakoroan
6
SYB BOKI
SYB
BOKI 55 -- Kawainakin
Keweinekin Am Botaki
MWANEKAIBUKIN
MWANEI(A
IBUKIN KABOBONGAN
KABOBONGAN TE MWAKURI
Ngkana ko na katabwanina
Kawain te Mwakuri, ko riai
rial n irii mwaneka
mwaneka aikai.
Ngkana
katabwanina Kawain
A.
A.
B.
B.
C.
C.
D.
D.
E.
E.
Moanna ni keotii
kaotii aeken
aekan am mtmrire,
mamaire, kaineti ao ekitibite
akitibite
Moenne
Karinani am ekitibite
akitibite n te aro bwe
bwa ana ireiti
ireiti aroia
aroia bon
bon imereneia.
imarenaia.
Karinani
Katautaua mwaitin
mwaitin te tei
tai re
ae e nr
na kainnanoaki ibukin te akitibite teuana
teuana
Katautaue
Ikotii rongorongo
rongorongo aikei
aikai ni kebane
kabane inanon
inanon em
am tieeta
tiaata ibukin
ibukin taian
taian ekitibite.
akitibite.
Ikotii
Katautaua aeken
aekan keubwai
kaubwai eika
aika a keinnanoeki
kainnanoaki ibukin ekitibite
akitibite n tetebeue
tatabeua
Keteuteue
nako.
neko.
bwaai aikai teuana
teuana imwin
imwin teuana.
teuana.
Ti na tiroi bwaai
A.
A.
Moanna ni
ni keotii
kaotii aeken
aekan lm
am mtmaire,
mamaire, keineti
kaineti eo
ao ekitibite.
akitibite.
Moanne
(n
(n aron
aron ae e oti ieta).
ieta). Ngkana
Ngkana ea
ea tia
tia aio
aio ao ena
ena reke kainanin
karinanin akitibite
akitibite
aika onoti
onoti aika
aika aa riai
riai ni karaoaki
karaoaki ibukin
ibukin kakoroan
kakoroan nanon
nanon te kaineti.
kaineti.
aika
B.
B.
Karinani am
am ekitibite
akitibite n te aro bwa
bwa ana ireiti
ireiti eroie.
aroia.
Karineni
Tera ae e riai
riai ni karaoaki
karaoaki moa? A
A ngaara
ngaara akitibite
akitibite aika
aika ana
ana rimoa
rimoa ao
ao aika
aika ana
ana
Tera
rimwi karaoaia? A ngaara
ngaara akitibite
akitibite ailca
aika aa lana
kona ni
ni karaoaki
karaoaki nn te
te tai
tai ae
ae ti
ti
rimwi
teuana?
teuana?
Te lcatootoo:
katootoo: tao
tao ka
ko lmn
kan lcatea
katea te ucaraati
uearauti teuana.
teuana. Ailcai
Aikai ahitibite
akitibite aika
aika ana
ana
Te
kainnanoaki karaoaia
karaoaia imwain
imwain lcate
kateana.
lcainnanoaki
ana.
a)
a)
korea tamnein
tamnein kawain
kawain kateana
kateana
korea
b)
b)
ootani taian
taian materio
materio ibukin
ibukin te
te kateitei
kateitei
ootani
c)
c)
rinea te
te konturaekite
konturaekita
rinea
d)
d)
kabaroa timantin
timantin aan
aan te
te kateitei
kateitei
kabaroa
e)
e)
kakaea ao
ao karekea
karekea am
am tabo
tabo ni
ni kateitei
kateitei
kakaea
Ti kona
kona ni
ni lcabongana
kabongana te
te taibora
taibora ae
ae kai
kai lcaraoaki
karaoaki ni
ni kaota
kaota te
te ireiti
ireiti ii marenaia.
marenaia.
Ti
TAIBORA
TAIBORA
5.1
5.7
AKITIBITE
AKITIBITE
l.1.
2.
2.
3.
3.
4.
4.
5.
5.
AKITIBITE AIKA
AIKA ANA
ANA KARAOAKI
KARAOAKI MOA
MOA
AKITIBITE
e) Karekea
Karekea am
am tabo
tabo ni
ni kateitei
kateitei
e)
a) Korea
Korea tamnein
tamnein kawaina
kawaina
a)
c) Rinea
Rinea te
te konttraekita
konturaekita
c)
b) Ootani
Ootani taian
taian materio
materio
b)
e) Kabaroa
Kabaroa aana
aana
e)
Akea
Akea
ee
aa
aa
c ao b
caob
7
SYB BOKI 5
SYB
Kawainakin Am
Am Boteki
Botaki
-- Kewainakin
KAMWAKURAN TE IANGO 5.4
5.4
KAMWAKTJRAN
Katauraoan te kaingabong
Kataureoen
Ibukin kamwakuran
kamwakuran am
am iango,
iango, kantaninga
kantaninga nn iangoia
iangoia bwa
bwa angkoa
angkoa ko
ko tabe
tabe ni
Ibukin
katauraoa
kaingabong
n
outero
ae
uarereke.
Te
kaingabong
bon
bunnimoa
te
kaingabong
n
te
outero
ae
uarereke.
Te
kaingabong
bon
bunnimoa
katauraoa
aika kaburoaki,
kaburoaki, touti
touti ao
ao te koobe.
koobe. Karinani
Karinani akitibite
akitibite aika
aika inano
inano nn te
te aro
aro ae
ae ana
ana
aika
ireiti ao
ao kotei
kotei akitibite
akitibite aika
aika ana
ana karaoaki
karaoaki moa
moa (n
(n aron
aron te
ireiti
(katootoo ii eta).
eta).
(katootoo
a)
a)
b)
b)
bairea te
te kaingabong
kaingabong iaon
iaon te turee
turee
bairea
anai btrnnimoa
bunnimoa man
man te aiti
aiti baoki
baoki
anai
c) anaate
anaa te koobe
koobe ao kabaroa
kabaroa
c)
d) kaburoi
kaburoi bunnimoa
bunnimoa
d)
e) toutina
toutina te kariki
e)
f) anaa
anaa te kariki
kariki man
man te tiin
Kaeka aika n tokin te
te boki
boki aio
0
C.
C.
Katautaua mwaitin
mwaitin te tai
tai rc
ae ent
ena kainnanoeki
kainnanoaki ibukin
ibukin taien
taian akitibite
akitibite n
Keteuteue
tatabeua nako
nako
tetabeua
Katutuka te tai ibukin
ibukin te waeremwe
waeremwe ae kona
kona n
n riki.
riki. Kataia
Kataia n
n taai nako ni iangoa
iangoa
Katutuka
maanin
te
tai
raoi
ibukin
karaoan
te
akitibite
ao
tiaki
te
tai
ae
liai
ibukin
karaoana.
tiaki
riai ibukin karaoana.
akitibite
maanin
tei reoi ibukin
Kataia naba
naba kaman
kaman norii
norii bwaai aika
aika ana kona
kona ni kawaeremwea
kawaeremwea te akitibite
akitibite teuana
Kataia
(n aron
aron ae ko kan
kan kabooa
kabooa te mwakoro
mwakoro n aba
aba teuana
teuana ma
ma akea
akea te ouna
ouna bwa
bwa e nakonako
nakonako
(n
waeremwe ni karaoa aia mwakuri
mwakuri te naan rooia).
ao a rangin waeremwe
Ti na
na manga okira
okira te katootoo are mai mwina
mwina ma n iangoa
iangoa maanin
maanin te tai ibukin
ibukin
Ti
katiaan kabaroan
kabaroan aan te uearauti.
uearauti. Ti na
na kaangai
kaangai bwa
bwa te kabanea
kabanea n
n tamaroa
tamaroa ni
ni katautau
katautau
katiaan
ibukin te tai raoi ni karaoan akitibite n tatabeua
tatabeua bon
bon aikai.
aikai.
ibukin
TAIBORA 5.2
TAIBORA
AKITIBITE
e) karekea am tabo ni kateitei
l.1. e)
AIKA KARAOAKI
IMWAINA
2. a)
a) korea
korea tamnein kawaina
kawaina ni kateaki
kateaki
2.
3. c)
c) rinea
rinea te konturaekita
konturaekita
3.
4. b)
b) otana
otana materio
4.
5.
aan
kabaroaaan
5. d)
d) kabaroa
TAINA RAOI
(wiiki)
Akea
3
e
2
2
2
3
a
a
c
caob
ao b
AIKAI?
AIKA 5 AIKAI?
KATIAKIN AKITIBITE
AKITIBITE AIKA
TAIN I(ATIAKIN
MAAI\IRA TAIN
ENA MAANRA
iai ma
maanin katiakin
katiakin akitibite aikai bwa iai
Taratara
raoi! Bon
tiaki 12 te wiiki
wiiki maanin
Bontiaki
Tarutxaraoi!
ti
ibuakoia aika
a
kona
ni
karaoaki
n
te
tai
ae
ti
teuana.
karaoaki
aika kona
tia ni
ni
taina ae ana tia
ni korea
korea taina
4. Tia kona ni
karaoaia akitibite 3 ao 4.
E kona
kona n titebo tain karaoaia
wiiki.
ti 10 te wiiki.
inanon ti
kabane inanon
8
SYB
SYB
D.
D.
-
BOKJ
Am Botaki
BOKI S5 - Kawainakin
Kawainakin Am
Botaki
Kaewei rongorongo
rongorongo eikai
aikai neko
nako nanon
nanon te
te akitibite
akitibite tieata.
tiaata.
Keewei
Taibora 5.3 bon
bon te akitibite
akitibite tiaata
ae bebete
bebete karaoana.
karaoana. A
A karinanaki
karinanaki taian
taian akitibite
akitibite n
n
Taibora
tiaataae
anga maing iaon
iaon te beebwa
beebwa mai ieta
ieta rikaaki.
rikaaki. A
A karinanaki
karinanaki tikeiren
tikeiran te
te tai
tai mai
mai ieta.
ieta.
te anga
Korea rainin
rainin te
te tai iaon
iaon te
te tiaata
tiaata ibukin
ibukin taian
taian akitibite
akitibite (a
(a kaman
kaman tia
tia ni
ni koreaki
koreaki rainin
rainin
Korea
akitibite aika
aika uoua
uoua iaon
iaon te
te tiaata).
tiaata). Ngkana
Ngkana koa
koa tia
tia ni
ni korei
korei rain
rain ibukin
ibukin taian
taian akitibite
akitibite ni
ni
akitibite
kabane ao
ao e na
na anganiko
anganiko am
am tiaata
tiaata tamnein
tamnein taian
taian taatike
taatike aika
aika ko
ko riai
riai ni
ni karaoi.
karaoi. Ko
Ko
kabane
kona ni
ni kabongana
kabongana ni
ni kauringko
kauringko iai
iai bwa
bwa nningai
nningai ae
ae ko
ko na
na moana
moana karaoan
karaoan taian
taian taatike
taatike
kona
iai. Ko
Ko kona
kona ni
ni kabongana
kabongana naba
naba bwa
bwa ena
ena buoka
buoka kakoauaan
kakoauaan butin
butin te
te mwakuri
mwakuri ni
ni
iai.
kabotaua mwaitin
mwaitin ae
ae e a
tia ni
ni karaoaki
karaoaki ma
ma rainin
rainin te
te tai
tai iaon
iaon te
te tiaata.
tiaata.
kabotaua
atia
99
SYB BOKI
BOKI 5
5
SYB
TAIBORA 5.3
5.3
TAIBORA
Kawainakin Am
Am Boteki
Botaki
-- Keweinekin
AKITIBITE TIAATA
TIAATA
AKITIBITE
AKITIBITE
AKITIBITE
WIIKI1
wrIKIt
2
3
4
5
TE TAI
TA! (wiiki
(wiild *)
*)
TE
66
77
88
9
10
l0
Akitíbite I1
Akitibite
22
33
44
55
ao..
to..
*A
*A kebonganeki
kabonganaki wiiki
wiiki bwa
bwa iuniten
iuniten te
te tei'nte
tai nte ketootoo
katootoo aio
aio ma
ma ea kone
kona ni
ni kebongeneki
kabonganaki
iunite riki
riki tebeue
tabeua eika
aika kaeti
kaeti mt
ma am
am ekitibite
akitíbite (n
(n aron
aron te miniti,
miniti, awq
awa, boong
boong ao..
ao..
iunite
KAMWAKURAN TE IANGO 5.5
Akitíbite tiaata
Kanoa nikiran
nikiran Taibore
Taibora 5.3 ni
ni kabongana
kabongana teta
te taata
man Taibore
Taibora 5.2
ta man
Kanoa
KAMWAKURAN TE IANGO 5.6
Karínanakin em
am ekitibite
akitíbite
Anaa te karinan
karínan n
n akitibite
akitíbite aika
aika inano
inano ibukin
ibukin am
am keineti
kaineti teuane.
teuana. Karaoa
Karaoa te ireiti
ireiti
Anaa
akitíbite n
n aron
aron ae karaoaki
karaoaki n
n te katootoo
katootoo ibukin
ibukin te
te uearauti.
uearauti.
imarenaia am akitibite
i)
D
ii)
ii)
iii)
iii)
iv)
iv)
v)
v)
E.
E.
akitíbite bwa
bwa ana ireiti aroia
bairei am akitibite
karinani akitibite
akitíbite aika
aika a karaoaki
karaoaki moa
karinani
katautaua
maanin
te
tai
ae
kainnanoaki ibukin
ibukin karaoan te akitibite
akitíbite teuana
katautaua maanin
ikotii ao kaewei
kaewei nakon
nakon te taibora
taibora ae aekan
aekan TAIBORA
TAIBORA 5.2
ikotii
kaewei
riki
nakon
te
akitíbite
tiaata
(ae
aekan
TAIBORA 5.3)
5.3) ao katautaua
katautaua
akitibite tiaatz(ee eeken TAIBORA
kaewei riki nakon
bwa maanra
maanra te tai ibukin
ibukin rokom
rokom n am kaineti.
bwa
Katautaua mweitin
mwaitin te kaubwai
kaubwai ee
ae ko na keinnanoie
kainnanoia ibukin teuana
teuana te
Keteutaua
akitíbite
akitibite
Ibukin teuana
teuana te akitibite
akitíbite katautaua
Ibukin
i)
i)
ii)
iD
iii)
iii)
kainnanoaki
reibwa ma rabakau aika
aika ana
ana kainnanoaki
te reibwa
te materio
materio ao ekuimente
ekuimente aika
aika ana
ana kainnanoaki
te mwane ae ena kainnanoaki ni kabaneaki iaona
kainnanoaki
(R/R)
(tU/E)
(M/E)
iaona
10
(( $
$)
SYB BOKI
SYB
BOKI 55
-
- Kewainekin
Kawainakin Am
Am Botaki
Botaki
Ti na karaoa
karaoa aei nakon
nakon akitibite
akitibite aika
aika teniua
teniua ibukin
ibukin te
te uearauti
uearauti (Taibora
(Taibora 5.2)
5.2)
1)
l)
2)
2t
Korea temnein
tamnein kewain
kawain keteena
kateana
Koree
R/R
boong ni
ni mwakuri
mwakuri ibukin
ibukin te
te tia
tia koro
koro tamnei
tamnei
R/R
4 boong
M/E
akea
akea
$$
$600 ibukin
ibukin boon
boon te
te tia
tia koro
koro tamnei
tamnei
$600
Ootana te
te meterio
materio
Ootane
R/R
R/R
boong ni
ni mwakuri
mwakuri ibukin
ibukin te
te ouna
ouna
22 boong
M/E
MIE
te kekiureite
kakiureita ao
ao tamnein
tamnein te
te kateitei
kateitei
te
$$
3)
3)
$3,000 ibukin
ibukin boon
boon te
te materio
materio ao
ao te
te mwane
mwane ni
ni
$3,000
mwengabuaka
ibukin
te
ouna.
mwengabuaka ibukin te ouna.
Rinea te
te konturaekita
konturaekita
Rinee
R/R
boong ni
ni mwakuri
mwakuri ibukin
ibukin te
te ouna
ouna
22 boong
R/R
M/E
N,I/E
te tareboon
tareboon ibukin
ibukin te
te aobiti
aobiti
te
$$
te mwane
mwane ni
ni mwengabuaka
mwengabuaka ibnkin
ibukin te
te ouna.
ouna.
te
riai nn ataaki
ataaki bwa
bwa iai
iai okoron
okoron te
te tai
tai ae
ae baireaki
baireaki ibukin
ibukin katiaan
katiaan te
te akitibite
akitibite (tein
(tain te
te
EE riai
akitibite) ma
ma mwaitin
mwaitin boong
boong ni
ni mwakuri
mwakuri aika
aikaa
a kabaneaki
kabaneaki ibukin
ibukin katiaan
katiaan raoi
raoi te
te
akitibite)
akitibite anne
anne (tain
(tain te
te mwekuri).
mwakuri). N
N aron
aron ae
ae tia
tiatia
tiani
ni katautaua
katautaua bwa
bwateniua
teniuate
te wiiki
wiiki
akitibite
maanin kabooan
kabooante
te aba
aba ibnkin
ibukin te
te uearauti,
uearauti, ma
maee na
nabane
bane angiin
angiin te
te tai
tai anne
anne nn
maanin
tataningaiatabeman
tabeman bwa
bwaana
anakaraoi
karaoi aia
aiamwakuri.
mwakuri. N
Nte
te tai
tai anne
anne ao
ao ee kona
konani
ni waaki
waaki te
te
tataningaia
ounani
nikaraoi
karaoi akitibite
akitibite riki
riki tabeua
tabeuaaika
aikaaairekereke
irekereke ma
makaineti
kaineti ake
aketabeua.
tabeua.
ouna
F.
F.
Motikana
Motikana
mwinirakin
irakinnanon
nanonmwaneka
mwanekaaikai,
aikai, eena
naotinako
otinakoAM
AMKAWAI
KAWAINI
NI MWAKURI
MWAKURIae
ae
IImwin
kanoaki nnrinenin
rinaninteien
taian kenoe
kanoaaika
aikaaakainnanoaki
kainnanoakiibtrkin
ibukinkatiaan
katiaante
teakitibite
akitibiteao
aote
te
kanoaki
akitibite
tiaata
ibukin
tauan
mwin
am
mwakuri
ma
te
tai.
E
na
rangin
manena
am
ekitibite tieeta ibukin tauan mwin am mwakuri ma te tai. E na rangin manena am
KawaiNi
NiMwakuri
Mwakuri ibukin
ibukinkawainakin
kawainakinam
ambotaki,
botaki,kateirakeaia
kateirakeaiataan
taanmwakuri,
mwakuri,te
tekanoa
kanoa
Kawai
bekuao
aoam
ammwane
mwanebuti.
buti.
ninibeku
ll11
S YB BOKI
BOKI 5S -- Kaweinekin
KawainakinAm
AmBoteki
Botaki
SYB
3.
3.
KATEIRAKEAIAAO
AOKAI,]NGAAN
KAUNGAANNANOIA
NANOIAAM
AMTITAABU
TITAABU
KATEIRAKEAIA
Koaki
akikona
konani
niwaakina
waakinate
tebitineti
bitineti nnakea
akeaam
ammwane
mwane teutana,
teutana, ma
maee kakawaki
kakawaki riki
rikitete
Ko
kaubwai
ae
te
aomata.
Te
kaubwai
ae
te
aomata
e
nanonaki
iai
te
ataibwai,
rabakau
rabakau
ataibwai,
iai
te
e
nanonaki
kaubwai ae te aomata. Te kaubwai ae te aomata
makorakoran
korakoranteteaomata
aomataae
aeko
koriai
riaini
nikarinna
karínnannam
ambitineti
bitinetibwa
bwaeena
nakabutaki
kabutakiiai.
iai. EEna
na
ma
buokiko
am
KAWAI
NI
MWAKURI
ni
katerei
aeka
n
rabakau
ma
atatai
aika
ko
na
na
ko
aika
ma
atatai
rabakau
n
katerei
aeka
buokiko am KAWAI NI MWAKURI ni
kainnanoi ibukin
ibukin butiraoin
butiraoin am
am bitineti.
bitineti. Ngkana
Ngkana koa
koa tia
tia ni
ni kaotarai
kaotarai rabakau
rabakau aika
aika ko
ko
kainnanoi
kainnanoi
n
am
bitineti,ao
ko
kona
ni
kawaina
aron
katokan
kainnano
akanne.
Tia
Tia
akanne.
katokan
kainnano
aron
ni
kawaina
kona
kainnanoi n am bitineti,ao ko
nora aron
aron kawainakin
kawainakin am
am kaubwai
kaubwai ae
ae te
te aomata
aomata ni
ni mwanekana
mwanekana nako
nako teuana
teuana imwin
imwin
nora
teuana.
teuana.
KATEREANNAI\ION
NANONAEKAI\I
AEKANRABAKAU
RABAKAUAIKA
AIKAKO
KOKAII\INAI\IOI
KAINNANOI
I(ATEREAI\I
Tiriai
riainnrinanon
rinanonkawai
kawaitabeua
tabeuaibukin
ibukinkaotaraoakan
kaotaraoakanrabakau
rabakauaika
aikatitikainnanoi.
kainnanoi.
Ti
i)i)
ii)
ii)
iii)
iiD
i)i)
Kaotarai aeke
aeka nnrabakau
rabakauaika
aikako
ko na
nakainnanoi.
kainnanoi.
Kaotarai
Kaota
mwaitin
te
aeka
n
rabakau
ae
ko na
nakainnanoia.
kainnanoia.
ko
rabakau
ae
Kaota mwaitin te aeka n
Kaotarai
aanga
aika
a
kakaokoro
ibukin
kanoakin
aekan rabakau
rabakau
Kaotarai aanga aika a kakaokoro ibukin kanoakin aekan
aikaaakainnanoaki.
kainnanoaki.
aika
Kaotarai aeka
aeka nn rebekau
rabakau eika
aika ko
ko na
na kainnanoi
kainnanoi
Kaotarai
Man am
am Kawai
Kawai ni
ni Mwakuri,
Mwakuri, karinani
karinani rabakau
rabakau ni
ni kabane
kabane aika
aika ko
ko na
na kainnanoi
kainnanoi
Man
ibukin
kabutan
am
bitineti.
Uringnga
bwa
ana
kaotaki
aekan
rabakau
aika aa
aika
rabakau
aekan
ibukin kabutan am bitineti. Uringnga bwa ana kaotaki
kainnanoaki man
man taian
taian taatike
taatike aika
aika ana
ana karaoaki.
karaoaki.
kainnanoaki
RABAKAU
RABAKAU
TAATIKE
TAATIKE
N aron
aron
N
Katiaan taian
taian kariki*
kariki-^
Katiaan
Katiai taibora
—►
Katiai
rabakau nn umum
umum ao..
ao..
rabakau
rabakau nn tetiaina
tetiaina ao
ao ni
ni kabenta
kabenta
rabakau
taibora +
A bebete
bebete atakin
atakin katootoo
katootoo aikai
aikai ma
ma aki
aki kai
kai oti
oti bwaai
bwaai tabeua
tabeua nn taai
taai nako.
nako. Te
Te
A
katootoo
teuana
n
aron
kainnanoakin
aekan
rabakau
aika
kakaokoro
iroun
te
te
kakaokoro
iroun
aika
rabakau
aekan
katootoo teuana n aron kainnanoakin
manatia nn te
te bitineti
bitineti ae
ae uarereke
uarereke teuana.
teuana. Rabakau
Rabakau nn aron
aron te
te tararua'
tarama, itoman,
itoman, te
te
manatia
tetiaina
n
te
kabwai,
te
karaii,
te
tiko
mwane
ao
tabeua
riki.
Ngkana
ko
konaa,
konaa,
ko
Ngkana
riki.
ao
tabeua
mwane
te
tiko
karaii,
tetiaina n te kabwai, te
karekea ongom
ongom irouia
irouia aomata
aomata aika aa mwatai
mwatai iaon
iaon aekan
aekan am
am bitineti
bitineti ao
ao butiia
butiia
karekea
bwa
ana
nora
am
karinan
n
taeka
imwain
ae
ko
waaki
nako.
nako.
ko
waaki
ae
imwain
n
taeka
karinan
bwa ana nora am
ii)
ii)
Kaotarai mwailin
mwaitin eeken
aekan rebakeu
rabakau aike
aika ko
ko na
na keinnanoi
kainnanoi
Kaotarei
Te kawai
kawai are
are imwina
imwina bon
bon bairean
bai rean mwaitin
mwaitin te
te aeka
aeka n rabakau
rabakau teuana
teuana ae
ae ena
ena
Te
kainnanoaki.
kainnanoaki.
E na
na buokiko
buokiko aio
aio ni bairea
bairea mwaitia
mwaitia am
am titaabu
titaabu aika
aika ko
ko na
na kainnanoia.
kainnanoia. Ko riai
riai
E
ni
babairea
mwaitin
kanoan
te
mwakuri
ae
riai
ibukin
itera
n
rabakau
rabakau
n
te
itera
ibukin
mwakuri
ni babairea mwaitin kanoan
teuana.
N
am
kawai
mwakuri,
koa kaman
kaman tia
tia ni kataua
kataua mwaitin
mwaitin te mwakuri
mwakuri
koa
mwakuri,
ni
kawai
N
am
teuana.
te
ibukin
taian
taatike
ni
kawaina
ae
te
aomata/boong.
Ngkai,
na
buokiko
e
na
buokiko
Ngkai,
ibukin taian taatike ni kawaina
atatai
arme ni
ni kawaina
kawaina mwaitia
mwaitia am titaabu.
titaabu. Norii katootoo
katootoo aikai.
atataianne
12
t2
S YB BOKI
BOKI
SYB
S - Kawainakin
Kawainakin Am
Am Boteki
Botaki
5
Te beikarii
beikarii
Te
Ko ataia
ataia bwa
bwa ko
ko na
na kainnanoa
kainnanoa rabakaun
rabakaun te
te beika.
beika. Ko
Ko ataia
ataia man
man am
am kawai
kawai ni
Ko
ni
mwakuri
bwa
ko
kainnanoa
35
te
aomata/boong
ni
katoa
namwakaina
ibukin
mwakuri bwa ko kainnanoa 35 te aomata/boong ni katoa namwakaina ibukin
te kabwai
kabwai ibukin
ibukin katiaan
katiaan mwaitin
mwaitin taian
taian kariki
kariki ae
ae riai
riai ibukin
ibukin am
am bitineti. Nanon
te
bitineti. Nanon
aei
bwa
ko
na
kainnanoa
te
mwaiti
ae
iaon
temanna
te
beika
ae tei
tei maan, ma
aei bwa ko na kainnanoa te mwaiti ae iaon temanna te beika ae
maan, ma
tiaki uoman.
uoman. Ko
Ko riai
riai ni
ni kateirakea
kateirakea temanna
temanna te
te beika
beika ae
ae tei
tei maan
maan ao temanna ae
tiaki
ao temanna ae
aki tei
tei maan,
maan, ke
ke uoman
uoman tann
tann beika
beika aika
aika aki
aki tei
tei maan
maan ke
ke ee raka
raka riki ni kaitaraa
aki
riki ni kaitaraa
kainnanoan te
te rabakau
rabakau aei.
aei.
kainnanoan
Te bitineti
bitineti ibukin
ibukin te
te tetieina
tetiaina inenon
inanon auti
auti
Te
Man
am
kawai
ni
mwakuri
ko
ataia
bwa
ko kainnanoa
kainnanoa ana
anatieweti
tieweti te kabenta
Man am kawai ni mwakuri ko ataia bwa ko
te kabenta
temannaibukin
ibukinte
te koro
koro ru,
ru, kanimwan
kanimwan baon
baonbwaai,
bwaai, ao..
ao.. ma
ma ko katautaua bwa
temanna
ko katautaua bwa
ko na
natiti kainnanoaT
kainnanoa 7 te
te aomata./boong
aomata/boongni
ni katoa
katoanamwakaina
namwakainani
ni kaitaraa
ko
kaitaraa
kainnanoakin
te
rabakau
n
te
itera
aio.
Ko
riai
ngkanne
n
aki
kateirakea te
kainnanoakin te rabakau n te itera aio. Ko riai ngkanne n aki kateirakea
te
kabentaae
aetei
teimaan.
maan. Ko
Kokona
konani
niwaaki
waakima
maae
aeeeaki
akitei
tei maan, ke n angan te
kabenta
maan, ke n angan te
bitinetiae
aeonimakinaki
onimakinakikaraon
karaontaian
taiantaatike
taatikeaikai
aikai iaan
iaante
te boraraoi kaua.
bitineti
boreraoi kaua.
Uringnga,bwa
bwataatike
taatikeaika
aikaaakakaokoro
kakaokoroaakona
konani
nikaraoaki
karaoaki ni iteran nako te
Uringnga,
ni iteran nako te
rabakauae
aetiteuana.
ti teuana. Ngaia
Ngaiaare
areko
koriai
riaininimwannanoa
mwannanoa aio ngkana ko bairea
rabakau
aio ngkana ko bairea
mwaitinteterabakau
rabakauae
aeko
kokainnanoia.
kainnanoia.
mwaitin
iii)
iii)
Kaotaraiaanga
aangaibukin
ibukinkaainakin
kaainakinmwekuri
mwakurinnrabakeu
rabakau
Kaotarai
Aikaibwaai
bwaaitabeua
tabeuaaika
aikako
kokona
konaninikaraoi
karaoininikakaei
kakaeirabakau
rabakau aika ko na kainnanoi.
Aikai
aika ko na kainnanoi.
r•
o•
o•
o•
Kabonganairabakau
rabakauma
matetetaneiei
taneiaininimwakuri
mwakuri(ngke
(ngke ma toam) aika iai
Kabongenei
ma toam) eike iai
iroumi.
iroumi.
Karaababaoin
oinrabakaum
rabakaumninikabetian
kabatianriki
rikitetekataneiai
kataneiai ma te atatai bon
Keraababa
ma te atatai bon
ibukim
ibukim
anganako
taatikenakoia
nakoiabitineti
bitinetiriki
rikitabeua
tabeuaiaan
iaan te boraraoi kaua (n aron
rn8tnako taatike
te borareoi keua (n aron
teriwaritieweti,
tieweti,ke
kekabonakoan
kabonakoanem
ambweaitia).
bwaaitia).
teteteriweri
Kateirakeiaam
amtitaabu
titaabuaika
aikaiai
iaiirouia
irouiarabakau
rabakau aika ko kainnanoia.
Kateirekeia
aika ko kainnenoia.
iteraninikanoa
kanoaaeaeimwina
imwinati tinanakaineta
kainetaaratarataraiaon
ara taratara iaon te kabanea ma ibuakon
NNteteitera
te kabanea ma ibuakon
taianrabakau
rabakauaika
aikai eta.
i eta.
taian
TEWAAKI
WAAKINI
NIKATEIRAKE
KATEIRAKE
TE
kateirakema
marineakia
rineakiatitaabu
titaabubon
bontetetabeka
tabekaninimarooroo
maroorooaeaerangin
rangin abwabwaki ae e
TeTekateirake
abwabwaki ae e
akikona
konaninikabaninaki
kabaninakiraoi
raoitaekana
taekanan nteteiunite
iuniteaio.
aio.Ma
Mabon
bontete bwai ae kakawaki
aki
bwai ae kakawaki
uringakina
bwabon
bonbwain
bwain
kaiangoraoikakaeakia
kakaeakia
titaabu aika ko kainnanoia. Ma
uringakina
bwa
tetekaiangoraoi
titaabu
aikako kainnanoia. Ma
imwain
rekenakon n
taekan
waakininikateirake
kateirakekoko riai n uringnga bwa tiaki te
imwain
aeae
kokorekenako
taekan
tetewaaki
riai n uringnga bwa tiaki te
bwai
bebetebabaireakia
babaireakia
aomata.Tai
Taikateirakeia
kateirakeia
aomata
aika a rangin mwaiti n te
bwai
aeae
bebete
aomata.
aomata
aika
a.Liin mwaiti n te
moan
tai.E E
akiti ti
kakerakea
mwaitin
am
kaotite
ma
e na
kakerakei naba mwitin
moan
tai.
nana
aki
kakerakea
mwaitin
am
kaotite
ma
e na
kakerakei-naba
mwitin
taian
kanganga
aika
kaitara
ma
ngaai
man
moan
katean
am
bitineti.
te moan
taian
kanganga
aika
kokonanakaitara
ma
ngaai
man
moan
katean
am bitineti. NN
te moan
kateirakeia
titaabu
ngkana
bon
riai.
taitaiketeirakeia
titaabu
ti tingkana
ee
bon
riai.
kanga
aron
kakaeaia
kateirakeaia
titaabu
aika
boou?Bon
Bon
mwaneka aika ti
EE
nana
kanga
aron
kakaeaia
aoao
kateirakeaia
titaabu
aika
boou?
iaiiai
mwaneka
aika ti
riai
n
irii.
riai n irii.
l313
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 55 - Kawainakin
Kawainakin Am Botaki
i)
i)
ii)
ii)
iii)
iii)
iv)
i)
Korea
Korea te kanoa ni beku ibukin aeka ni mwakuri aika ana kaainnanoaki
kaainnanoaki
Kaotaraia aomata
aomata aika ana kona ni kaaini mwakuri
mwakuri akanne
akanne
Karaoa
Karaoa te intawiu ma te tetite ibukia
ibukia aika a tau nakon mwakuriakanne
Rineia taan tia mwakuri
mwakuri ao kateirakeia.
kateirakeia.
Korea te kanoa
kenoa ni
ni beku
Te moan mwaneka
mwaneka ni kawain kateirakean
keteirakean te titaabu
titaabu ae boou bon korean te kanoa
kenoe ni
beku.
beku. Te kanoa ni beku e na buokiko
buokiko ni bairea raoi te aeka n aomata
aomata ae ko riai ni
kakaea.
kakaea. Te kanoa ni beku bon kanoan am katitaabu ae bon kanoan naba am kawai
ni mwakuri.
mwekuri. Bon ti te aekana ma te burokuraem
burokureem ni mwakuri ibukin te tia mwakuri
temanna, ae kabwarabwarai aron taian
teien taatike
taetike ae e liai
riai ni karaoia
karaoia te tia mwakuri anne
ao rabakauna aika kainnanoaki ibukin karaoan taian taatike
taatike akanne.
akanne.
E riai n iai aeka n rongorongo aikai inanon te kanoa ni beku ni kabane:
•a
•a
•o
kabwarabwaraan
kabwarabwaraan taian taatike aika
aika ana karaoaki;
boton iango ibukin katabeakin
katabeakin te titaabu
titaabu anne;
rabakau, kakoaua
kakoaua ibukin rabakau, te atatai iaon te mwakuri, ma anuana
anuana aika
aika
kainnanoaki ibukin te mwakuri
mwakuri anne (n reitaki
reitaki ma tein rabwatana,
rabwatan4 ana
mwakuri ma imwaina
imwaina ao ana anuaniango;
anueniengol
•o
•O
te aomata ae
a€ ana ribooti nakoina
nakoina
aron kataunarian
kataunarian aia waaki inanon
inanon karaoan te mwakuri.
mwakuri.
N aron ara katootoo are te beikarii, e aki kanganga karaoan aei.
aei. Te taatike iai, e kaeti
ma
nako). Ma n aeka ni mwakuri
rna te itera
itera n rabakau teuana
teuana (umunakin aeka ni kariki nako).
tabeua
tabeua a mwaiti
mwaiti aekan
aekan rabakau aika ana kainnanoaki. E bon rangin koaua aio ni
bitineti aika uarereke ike e aki tau iai mwaitin te mwakuri n te itera n rabakau teuana
ibukin kamwakuran te tia rabakau
rabakau temanna.
temanna. Tao ena bon riai te konturaekita ni
buramwa
taatike aika mwaiti bon irouna
irouna buremwe ni karaoi aeka n taatike
- n aron te mwakuri ni
buramwa,
boki-kiibing, kataneiai, tarama,
taranra, itoman ma aomata,
aomata, turaiwa,
karaii, boki-kiibing,
burarnwa, karaii,
kaitiakan
katootoo ae te beikarii
beikarii tao e na baireia
baireia te ouna bwa
bwa e na
kaitiakan te aobiti.
aobiti. N te katootoo
(12 te bong n te namwakaina),
maan (12
namwakaina), n
karaoa ana taatike te tia umum ae aki tei maan
ikotaki ma
atititente, manatia
manatia ao te boki-kiibwa.
boki-kiibwe.
rna ana taatike te tieire atititante,
Ngkana
nanona iteran
iteran nako
korea te kanoa ni beku kakoauaa raoi bwa iai i nanona
Ngkana ko korea
kakawakin
iangoia raoi.
aika tangiraki.
tangiraki. Kamaana am tai n iangoia
kakawakin te mwakuri ao rabakau aika
ni bwaina
titaabu ni
ni ibuobuoki
ibuobuoki ao ni
bwaina te
Ngkana
Ngkanaee uarereke am bitineti, ko riai ma am titaabu
rc bitineti
bitineti ae
irouia aika boni kaain te
ibuobuoki bon irouia
A riai ni ibuobuoki
marau n
n ami babaire. A
boott ko
ko riai
riai
kanoa ni
ni beku aika
aika a boou,
ana roko, imwain
imwain ae ko koroi kanoa
uarereke.
uarereke. N taai aika ana
riki.
imwain kateirakean
kateirakean temanna riki.
ail<a iai n am bitineti imwain
ni mwananoi kaubwai aika
ni buoka
bnoka am iango
ni kabonganai
kabonganai ni
kona ni
Ngkana
bobonga raoi am kanoa ni beku, ko kona
Ngkana a bobonga
kanoa
ni
beku ni
ni katerea
buokiko naba am
kainnanoia. E na buokiko
n anaakia anmata
aomata aika ko kainnanoia.
ni beku
riai ni
ni mwakoro
mwakoro ii
mwakuri. E riai
katiaan te mwakuri.
ibukin katiaan
kainnanoia ibukin
te aeka n aomata ae ko kainnanoia
n
nanona
aeka
n
rabakau
aika
onoti,
te
taneiai
ni
mwakuri
ao
te
beebwa
n
rabakau aika
mwakuri
taneiai
nalrona acka
titaabu temanna.
temanna.
mr titaabu
e na kainnanoi am
14
l4
SYB BOKI
SYB
BOKI 55
-
- Kawainakin
Kawainakin Am Botaki
5.7
KAMWAKURAN TE IANGO 5.7
Korea te
te kanoa
kanoa ni beku teuana
Korea
am bitineti,
bitineti, kataia kabwarabwarai taekan boton aeka n nakoa
nakoa n
n am
am
Ni kawain am
bitineti ae boou.
boou. Karinani rabakau aika riai ibukin waakinan
waakinan taian
taian taatike n am
am bitineti,
bitineti,
bitineti
kanoa ni beku
beku ibukin
ibukin boton
boton mwakuri
mwakuri aika
aika uoua n am bitineti
bitineti
ao korei kanoa
ii)
ii)
Kaotaraia aomata
aomata eika
aika a kone
kona ni
ni kaeini
kaaini taian
taian mwakuri
mwakuri
Kaotaraie
Te mwaneka
mwaneka are
are imwina
imwina bon
bon kakaeaia
kakaeaia aomata
aomata aika
aika aa tau
tau nn anga
anga araia
araia aika
aika ko
ko kona
kona n
n
Te
rineia am titaabu
titaabu ma
ma ibuakoia. Ko
Ko kona
kona ni
ni kuneia
kuneia man
man aia
aia taeka
taeka aomata,
aomata, aia
aia taeka
taeka ni
ni
rineia
kikina aomata
aomata aika
aika atai
atai aeka
aeka nn rabakau
rabakau aika
aika e kainnanoi
kainnanoi am
am bitineti,
bitineti, te
te atewetaiting,
atewetaiting,
kikina
titiraki nakon
nakon taabo
taabo ni
ni kataneiai,
kataneiai, ao..
ao.. N
N te
te Betebeke
Betebeke titi tabe
tabe moa
moa ma
ma kaain
kaain ara
ara utu
utu aika
aika
titiraki
konaa ni
ni kaaina
kaaina te
te mwakuri. E
E raoiroi
raoiroi te
te iango
iango aei
aei ma
ma taratara
taratara raoi.
raoi. Tai
Tai ti
ti
aa konaa
kateirakeia aomata
aomata ibukina
ibukina bwa
bwa bon
bon kaain
kaain am
am utu. Kakoauaa
Kakoauaa raoi
raoi bwa
bwa iai
iai rabakauia
rabakauia
kateirakeia
ao aia
aia anuaniango
anuaniango aika
aika aa tau
tau ibukin
ibukin te
te mwakuri
mwakuri anne.
anne. E
E na
na maiu
maiu ao
ao ena
ena waaki
waaki raoi
raoi te
te
ao
bitineti ngkana
ngkana aa tau
tau aekaia
aekaia aomata
aomata aika
aika aa rabakau
rabakau ni
ni karaoi
karaoi taian
taian mwakuri
mwakuri
bitineti
iii)
iii)
Karaoa te
te intawiu
intawiu ao
ao te
te tetite
tetite ibukia
ibukia aika
aika aa bon
bon tau
tau
Karaoa
Ngkana ko
ko karaoa
karaoa te
te intawiu
intawiu ibukia
ibukia aika
aika aanga
aanga araia,
araia, kabongana
kabongana am
am kanoa
kanoa ni
ni beku
beku
Ngkana
bwa am
am karinan
karinan ni
ni kakoaua
kakoaua ibukin
ibukin taun
taun rabakauia
rabakauia taan
taan anga
anga araia.
araia. Oin
Oin raoi
raoi tabem
tabem
bwa
bon kakaeana
kakaeana bwa
bwa ana
ana kona
kona ni
ni karaoa
karaoa raoi
raoi te
te mwakuri,
mwakuri, ngkana
ngkana ana
ana nanona
nanona aia
aia
bon
mwakuri ao
ao ni
ni mwamwakuri,
mwamwakuri, ao
ao ngkana
ngkana aeka
aeka nn aomata
aomata aika
aika ee bebete
bebete aron
aron te
te mwakuri
mwakuri
mwakuri
ma ngaiia.
ngaiia.
ma
Ngkana ko
ko kona,
kona, ao
ao tai
tai titi kakoauaa
kakoauaa aia
aia taeka
taeka bwa
bwa iai
iai te
te rabakau
rabakau irouia
irouia ae
ae ko
ko
Ngkana
kainnanoia. Kataia
Kataia kaota
kaota rabakauia
rabakauia ma
ma aia
aia atatai
atatai nn aanga
aanga tabeua.
tabeua. Tao
Tao ko
ko kona
kona nn
kainnanoia.
titirakiniia angan
angan katokan
katokan te
te kanganga
kanganga ae
ae kaineti
kaineti ma
ma te
te mwakuri,
mwakuri, ke
ke ni
ni butiia
butiia naba
naba
titirakiniia
bwa ana
ana karaoa
karaoa katotongan
katotongan kanoan
kanoan te
te mwakuri
mwakuri ae
ae ko
ko kantaningaia
kantaningaia bwa
bwa ana
ana karaoia
karaoi a
bwa
ngkana aa riki
riki bwa
bwa taan
taan tia
tia mwakuri.
mwakuri.
ngkana
Butiia nntai
tai nako
nako bwa
bwa ana
ana kaotii
kaotii araia
araiataan
taan kakoaua
kakoauaaika
aikaaakamwakuraki
kamwakuraki irouia
irouiann te
te
Butiia
aeka ni
ni mwakuri
mwakuri ae
ae aanga
aanga araia
araia ibukina.
ibukina. Kakaei
Kakaei naba
nabaaia
aia beebwa
beebwa nn aroaro
aroaro nntaai
taai
aeka
nako. Tai
Tai butimaei
butimaei beebwa
beebwa nn aroaro
aroaro nn aki
aki akaka
akaka mai
mai iroun
iroun te
te tia
tia anga
angaarana.
arana. Bubuti
Bubuti nn
nako.
taai nako
nako bwa
bwako
ko na
nataetae
taetae ma
mate
te tia
tia kamwakuria
kamwakuriatemanna
temanna rimoa,
rimoa, ao
ao ta€ta€
taetae ma
mate
te tia
tia
taai
kamwakuri anne
anne--nnte
te tareboon
tareboonngkana
ngkanaee riai.
riai.
kamwakuri
iv)
iv)
Rinerine ao
ao kateirake
kateirake
Rinerine
Ngkanaeeaabobonga
bobongaraoi
raoi am
amiango
iango iaon
iaontemanna
temannate
tetia
tiaanga
angaarana
aranaae
aebon
bontau,
tau, ao
ao
Ngkana
kakoauaaraoi
raoi bwa
bwaeeota
otannaekan
aekante
temwakuri
mwakuri ma
makaetieti
kaetíetíni
ni kamwakuri.
kamwakuri.
kakoauaa
l515
SYB BOKI
SYB
BOKI 55
-
- Kawainakin
Kewainakin Am
Am Botaki
Botaki
lai ibuakon kaetieti ni kamwakuri
kamwakuri bwaai
bwaai n
n aron:
aron:
Iai
.•
o
•
o
•
o•
angan kabwakaana;
kabwakaana;
te boo n te awa ao angan
awan te mwakuri;
awan
rakaniwanga (n
(n aron
aron motirawa,
motirawa, kaniwangan
kaniwangan maanin
maanin te
te mwakuri,
mwakuri, ke
ke mwaane
raklniwanga
mwaane
nanoanga, te intuarenti
intuarenti ibukin
ibukin te
te marurung,
marurung, te
te bwakabwai
bwakabwai nn tain
tain te
te aoraki);
nn nanoang4
aoraki);
taian tititam
tititam nako
nako iaon
iaon aeka
aeka ni
ni kaniwanga
kaniwanga aika
aika aa raka
raka ao
ao kaunganano.
kaunganano.
taian
KAUNGAKIIA AM
AM TIA
TIA MWAKURI
MWAKURI
KAT'NGAKIIA
Bon aio
aio te
te tabeka
tabeka ni
ni marooroo
marooroo teuana
teuana ae
ae moan
moan te
te abwabwaki
abwabwaki taekana.
taekana. A
A mwaiti
mwaiti
Bon
booki aika
aika aa tia
tia ni
ni koreaki
koreaki ibukin
ibukin angan
angan kaungakia
kaungakia taan
taan mwakuri
mwakuri bwa
bwa ana
ana mwakuri
mwakuri
booki
raoi.
N
te
tai
aio
ti
na
kaineta
ara
taratara
iaon
itera
aika
teniua
aika
ko
riai
iangoi
raoi. N te tai aio ti na kainetaarataratara iaon itera aika teniua aika ko riai nn iangoi
inanon am
am waaki
waaki ni
ni kawainakin
kawainakin am
am bitineti.
bitineti.
inanon
TE MWANE,
MWANE, TE
TE MAURI
MAURI ao
ao TE
TE ITOMAN
ITOMAN
TE
D
i)
Te mwene
mwane
Te
kangai aia
aia koaua
koaua taan
taan tia
tia kamwakuri
kamwakuri aika
aika mwaiti
mwaiti bwa
bwa ko
ko bon
bon anganaki
anganaki ae
ae botau
EE kangai
botau
ma mweitin
mwaitin ee
ae ko
ko tnge.
anga. A
A bon
bon areare
arcare riki
riki taan
taan mwakuri
mwakuri aika
aika rangi
rangi nn mwatai
mwatai ni
ni
ma
mwakuri nakoia
nakoia aika
aika karako
karako rabakauia.
rabakauia. EE na
na aki
aki aita
ai ta nanoia
nanoia taan
taan mwakuri
mwakuri aika
aika aa
mwakuri
mwatai te
te boo
boo ae
ae ee aki
aki tau
tau mwaitina
mwaitinaao
ao ee na
na bae
bae ni
ni karekea
karekea totonakon
totonakon am
am bitineti.
bitineti.
mwatai
Kabooiaam
am tia
tiamwakuri
mwakuri nnte
te boo
boo ae
ae bon
bontau
tauni
ni kabotauaki
kabotauaki ma
maaekan
aekantaian
taian boo
boo iaon
iaon
Kabooia
abam. EEna
natiringa
tiringa mwemwekurin
mwamwakurin te
tetia
tiamwakuri
mwakuri te
te boo
boo ae
ae ee rangin
ranginbwaka
bwaka inano.
inano.
abam.
Ao
kakoauaa
naba
bwa
ko
kabooia
aomata
ni
bon
taina.
Bon
iai
naba
aia
taarau
Ao kakoauaa naba bwa ko kabooia aomata ni bon taina. Bon iai naba aia taarau
aomataaika
aikaaakani
kani kabwarai.
kabwarai. AAkantaninga
kantaningareken
rekenbooia
booianntaina.
taina. Ngkana
Ngkanaeeaki
akiriki
riki
zlomata
aioao
aoena
enakai
kainanoia.
nanoia. Aomata
Aomataaika
aikanamakina
namakinate
teribuaka
ribuakaana
anabon
bonbie
baeni
ni kakaea
kakaeaaia
aia
aio
mwakuririki
rikiteuana,
teuana,ana
anakabwara
kabwarabae
baeni
nikaraoan
karaoanaia
aiamwakuri,
mwakuri,ke
keni
nikaraoi
karaoimwakuri
mwakuri
mwaktri
iowawanakon
nakonte
tebitineti.
bitineti. Bwaai
Bwaaiaikai
aikaini
nikabane
kabaneaakatunrturua
katuruturuabwa
bwaeekakawaki
kakawaki
nniowawa
kawainakinam
ammwane
mwanebuti
butibwa
bwaeena
naiai
iaimwaitin
mwaitinte
temwane
mwaneae
aetau
tauinanon
inanonbaim
bairnnnte
te
kawainakin
bongni
nibwakabwai!
bwakabwai! Ko
Ko rraataariki
na ataa rikitaekan
taekanTirinanoan
TirinanoanteteMwane
MwaneButi
Butirimwi
rimwiriki
rikinntete
bong
boki
aei.
boki aei.
KAMWAKURAN TE IANGO 5.8
I(AMVY,
Booiaam
amtaen
taanmwakuri
mwakuri
Baireate
tebooawerii
booawariiae
aeko
kona
naangania
anganiaam
amtaan
taanmwakuri
mwakuriaika
aikako
kona
nakateirakeia
kateirakeia
Bairea
n
am
bitineti.
A
uakaan
booawarii
aikai
ma
ae
bwainaki
n
am
tabo?
Koroi
n am bitineti. A uakaan booawarii aikai ma a,e bwainaki n am tabo? Koroi
mwinam
ambaire
bairenako.
nako.
mwin
ii)
ii)
Temauri
mauri
Te
namwaiti
mwaitiriki
rikikaraoan
karaoanbwaai
bwaaiirouia
irouiataan
taanmwaknri
mwakuriaika
aikaaamwakuri
mwakuriinanon
inanontete
EEna
enwaeromenta
ae
itiaki
ao
ae
akea
te
kabuanibwai
iai.
E
manena
naba
ngkanaiai
iai
enwacromenta ae itiaki ao ae akea te kabuanibwai iai. E manena naba ngkana
kamanoakiaaomata
aomataman
mantauan
tauankanoan
kanoantetebong.
bong. Moan
Moantetekabanemwane
kabanemwanetete
kamanoakia
kabuanibwai
ma
te
aoraki
ibukia
taan
mwakuri
ao
taan
tia
kamwakuri. Te
Te
kabuanibwai ma te aoraki ibukia taan mwakuri ao taan tia kamwakuri.
enwaeromentaninimwakuri
mwakuriae
aeakea
akeatetekabuanibwai
kabuanibwaiiai,
iai,ae
aeeetetiainaaki
tetiainaakiraoi,
raoi,ae
aeeeota
ota
enwaeromenta
nanona
ao
e
mwengaraoi
e
na
bon
kanakoi
totokoan
ana
kabwaibuti
te
bitineti.
nanona ao e mwengaraoi e na bon kanakoi totokoan ana kabweibuti te bitineti.
l616
SYB BOKI
BOKI 5
5
SYB
iii)
Kawainakin
-- Kawainakin
Am Botaki
Botaki
Am
Te itoman
itoman
Te
Bon iai
iai uoua
noua aekan
aekan kaongongo
kaongongo aika
aika aa riai
riai ni
ni karokoaki
karokoaki raoi
raoi irouia
irouia taan
taan mwakuri bwa:
Bon
mwakuri bwa:
a) te
te taakete,
taakete, ao
ao b)
b) te
te okibwai
okibwai
a)
a)
a)
Taakete
Teakete
•
Ngkana ene
ana nrmrkina
namakina keungekie
kaungakia aomlta
aomata ao
ao aa bon
bon riai
ríai moe
moa n ataia bwa
Ngkane
n etaie bwa
tera reoi
raoi ae
ae ee kantaningaki
kantaningaki mai
mai irouia.
irouia. A
A riai
riai nn atai
atai taaketen
taaketen aia mwakuri
tere
aia mwakuri
ao ee na
na kanga
kanga ni
ni kataunariaki
kataunariaki aia
aia waaki.
waaki. A
A riai
riai nataaaron
n ataa aron tarakin
tar akin te beku ae
ao
te beku ae
tamaroa man
man raoiroin
raoiroin bwaai
bwaai aika
aika aa tia
tia ni
ni karaoaki.
karaoaki. Ngkana aki atai raoi bwaai
tamaroa
Ngkana aki atai raoi bwaai
aikai ao
ao ana
ana aki
aki kona
kona ni
ni mwakuri
mwakuri raoi
raoi ma
ma ni
ni kukurei
kukurei nn aia
aia mwakuri.
mwakuri.
aikai
•
Uringnga: Moan
Moan hatabean
katabean te
temanatimcnte,
manatimente, bon
bon kotean
hatean ao
ao kaotaakin taian
Uringnga:
kaotaakin taian
taakete.
taakete.
•
b)
b)
nawaaki
waaki raoi
raoite
te manatimente
manatimente ngkana
ngkanaaateretere
tereteretaian
taiantaakete
taakete ibukin te
EEna
ibukin te
tatiketeuana.
teuana. Ana
Anakoro
koronaba
nabananon
nanontaian
taiantaakete
taaketengkana
ngkana e karaoaki aei. E
tatike
e karaoaki aei. E
ngaengke
ngketao
taokoa
koatia
tíani
nikarokoa
karokoaraoi
raoitaekan
taekantaian
taiantaakete,
taakete,ko
ko riai ni manga
ngae
riai ni manga
kakoauaabwa
bwaee mataataraoi
mataata raoitetetia
tiamwakuri
mwakurinntaekan
taekanam
amkaongongo.
kaongongo.
kakoauaa
Okibwai
Okibwai
•
Teuanamai
maibuakon
buakontabeaiangaia
tabeaiangaiataan
taanmwakuri
mwakuribon
bonaki
aki ata
ataan nanon te baoti
Tetrana
nnanon te beoti
bwa
e
kukurei
n
aia
mwakuri
ke
aki.
Ngkana
ana
unga
nanoia taan
bwa e kukurei n aia mwakuri ke aki. Ngkanr anr ungr nenoie
teen
mwakuri,aariei
riainnataie
ataiabwa
bwaerora
aroratein
teineia
aiaweeki
waakinie
n te bwai ae a karaoia.
mwekuri,
bwei ae e kereoie.
•
Uringnga:
uringnga:
Akeatemanna
temannaae
aekan
kantiku
tikuninibon
bontitingaia.
ngaia. Ai bon aekaia naba
Akea
Ai bon aehaia naba
am
taan
mwakurL
amtaan mwakurl
•
Ngkanaeakereoa
karaoaraoi
raoitetebwei
bwaiteuena,
teuana,ko
koriai
riaininiwaekoa
waekoa ni kaongoia aron
Ngkena
ni kaongoia aron
kukureinnanom
nanomibukin
ibukinaia
aiamwakuri
mwakuriraoi.
raoi.
kukurein
•
Ngkanaaki
akikereoe
karaoareoi
raoitetebwei
bwaiteuena,
teuana,ko
koriai
riainaba
nabanini waekoa ni
Ngkene
waekoa ni
kabwarabwaratetekanganga
kanganganakoia
nakoian ntetearo
arobwa
bwaana
ana kona ni bita aroia ma ni
kabwarabwara
kona ni bita aroia ma ni
karekearaun
raunnanom.
nanom.
karekea
t717
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 55 - Kawainakin Am Botaki
Boteki
4.
4.
B
AB AIREAN ARON TEIN AM
BABAIREAN
AM BITINETI
BITII\IETI
TEIN TE BOTAKI
BOTAKI
Te itera teuana
teuana ae ko riai ni kaotia
kaotia n am Kawai ni Bitineti
Bitineti bon babairean aron tein am
bitineti.
Ngkana moan te uarereke am bitineti ao e na bebete aron tein am botaki.
bitineti. Ngkana
Ena bebete aron tein te botaki teuana
teuana ae bwainaki
bwainaki iroun temanna ae e riki bwa
bwa te
manatia,
manati4 ao tabeman titaabu
titaabu aika a tei maan ao aika aki tei maan,
milan, A bane n ribooti
taan mwakuri
mwakuri nakon te ouna/manatia.
OUNA/MANATIA
OUNA/TIANATIA
TITAABU
TITAABU T1
TITAABU
TITAABU 2
TITAABU
TITAABU 3
Te bitineti ae bubura
bubura riki ma ni bâti
bati arona
af,ona ena kona ni kateaki iai taian tebwatemente
tebwatemente
n aron ae inano.
OUNA/MANATAI
OT'NA/IVIANATAI
r<l.ntv
KABÍvAI
TEBWATEMENTE
TEBWATEMENTE
AKAUNTENG
TEBWATEMENTE
KÂkAIIr
TEBWATEMENTE
TEBWATEMENTE
N te aro aei e kona n riki temanna bwa te ouna/manatia
ouna/manatia n tararuai tebwatemente
tebwatemente ni
kabane, ke iai manatian tebwatemente n tatabeua
tatabeua aika reitaki
reitaki ma te ouna ibukin
mwakuri
mwakuri aika
aika karaoaki nte tebwatemente n aron ae oti nte tiaata.
OUNA/MANATIA
I
KABWAI
KABWAI
MANATIA
MANATIA
AKAUNTENG
AKATJNTENG
MANATIA
MANATIA
1
KARAII
KARAII
MANATIA
MANATIA
II
KABWAI
KABWAI
TEBWATEMENTE
TEBWATEMENTE
II
AKAUNTENG
AKAT'NTENG
TEBWATEMENTE
II
KARAII
KARAII
TEBWATEMENTE
TEBWATEMENTE
E riai am Kawai
Kawai ni Bitineti
Bitineti ni kaota aekan tein am bitineti ae ko kantaningaia
kantaningaia bwa ko
na kabongana
tiaki
ti
man
moan
kateana
ma
n
tain
rikirakena
naba
n taai aika na
kabongana kateana
rikirakena
roko.
E na buokiko
buokiko am Kawai ni Mwakuri ni karaoa
karaoa te tetiaina ibukin ana turakitua
turakitue am
bitineti.
18
SYB
SYB
Kawainakin Am
Am Boteki
Botaki
-- Kawainakin
BUOKAN TE
TE BOTAKI MAN
MAN TAIAI\I
TAIAN BWAIRE
BWAIRE
BUOKAI\I
Tao ena
ena rangin
rangin uarereke
uarereke am
am bitineti
bitineti nte
nte aro
aro ae
ae ee aki
aki riai
riai nn tibauaki
tibauaki nakon
nakon
Tao
tebwatemente aika
aika aa kakaokoro.
kakaokoro. Ma
Ma ee ngae
ngae ngkanaigaiaaio,
ngkana ngaia aio, uringnga
uringnga bwa
bwa ngkana
ngkana e
tebwatemente
e
uarereke
te
bitineti
ena
bon
riai
naba
ni
katiaa
te
bwaitia
ke
te
tieweti,
ena
uarereke te bitineti ena bon riai naba ni katiaa te bwaitia ke te ticweii, eo"
kabonakoi bwaei
bwaai aike
aika ee kareoi
karaoi lo
ao nn tlmrutr
tararuaa rron
aron te
te mwene.
mwane. E
E riai
riai te
te bitineti
bitineti ni
kebonakoi
ni
karaoi
mwakuri
aika
kaokaokoro
aikai
e
ngae
ngke
tao
ana
bon
karaoki
angiina
iroun
karaoi mwakuri aika kaokaokoro aikai e ngae ngke tao ana bon karaoki angiina iroun
te ouna
ouna nn titi ngaia.
ngaia.
te
Ngkana tao
tao akea
akea ana
ana tebwatemente
tebwatemente te
te bitineti,
bitineti, ee raoiroi
raoiroi naba
naba kamanenakin
kamanenakin te bwaire
Ngkana
te bwaire
teuana ibukin
ibukin taian
taian taatike
taatike aika
aika ko
ko na
na karaoi.
karaoi. A
A riai
riai katootoongan
katootoongan beebwa aika a roko
teuana
beebwa aika a roko
ao aika
aika aa nako
nako man
man te
te bitineti
bitineti ni
ni kawakinaki
kawakinaki raoi
raoi ibukin
ibukin mrrrga
manga kainnanoakia
kainnanoakia rimwi ao
rimwi
aron taian
taianoota
ootamai
mai rouia
rouiatiaburae4
tiaburaea, taarau,oota
taarau, ootamai
mai irouia
irouiakatitamwa,
katitamwa, taian inuoiti
nnaron
taian inuoiti
ao tabeua
tabeuariki.
riki.
ao
-
Moante
temanena
manenataranrakin
tararuakinam
am bweiring.
bwairing. EEriai
riai ni
nikaokoroaki
kaokoroakite
tetai
taiteutana
teutana ni katoa
Moan
ni katoa
bongibukin
ibukinbairean
baireanbeebwa
beebwaaika
aikaboou
boouinanon
inano ntaian
taianbwaire.
bwaire.
bong
Nibon
bonarona,
arona,aariai
riainniai
iaibwaire
bwaireibukin
ibukinbwaai
bwaaiaikai:
aikai:
Ni
**
**
**
**
**
Temwene
mwane (rekootin
(rekootinangamwane,
angamwane,inuoiti,
inuoiti,ao..);
ao..);
Te
Katitamwa (e(emanena
manenaninibitineti
bitinetitabeua
tabeuakawakinan
kawakinanbwaire
bwaire aika kakaokoro
Ketitamwe
aika kd<aokoro
ibukiaaika
aikabotoia
botoiaam
amkatitamwa);
katitamwa);
ibukia
Betinera (kanoa
(kanoaninibeku,
beku,anga
angaaara,
aara,rekooti
rekootininibooawarii,
booawarii,ao..);
ao..);
Betinera
Taianaobereitin
aobereitin (kabwai)
(kabwai)(kawain
(kawainmwakuri,tain
mwakuri,taintetementenanti
mentenanti iaon mitiin,
Taian
iaon mitiin,
rekooti
ni
kabwaibuti,
waare
n
tarama
iaon
raoiroin
te
bwai);
rekooti ni kabwaibuti, waare n tararua iaon raoiroin te bwai);
Mwakurinnterarue
taranta (beebwa
(beebwannintuarenti,konturaekenriitiao..
Mwakuri
intuarenti, konttuaeke n riiti ao..
Aoaiaibon
bontetetititam
tititamniniboki-kiibing
boki-kiibingae
aebobonga
bobongaraoi
raoi -iai
iairiki
rikiiaon
iaon aei n SYB Boki 9
Ao
aei n S'yB Boki 9
Taubeakinanteteweeki
waaki
Teubeekinan
l919
SYB BOKI
SYB
BOKI 55 -- Kawinakin
Kawinakin Am Botaki
Boteki
KAWAIN AKIN AM
KAWAINAKIN
AM REIAUTE
rabwatan te reiaute ae e kabonganaki
kabonganaki n ana
ana tabo ni
E riai naba ni iangoaki raoi rabwatan
mwakuri am bitineti.
bitineti. Ti na rinanona
rinanona teutana
teutana nte tabeka
tabeka ni marooroo
marooroo aei.
aei. E boni
boni kaeti
kaeti
mwakuri
te reiaute n am tabo ni mwakuri
mwakuri ma
ma aekan
aekan am bitineti
bitineti ae ko waakinna.
waakinna.
A kabongana nanon te titoa
titoa bitineti
bitineti ni boomae ni kaotiotii
kaotiotii aekan
aekan aia
aia bwaaitia
bwaaitia nako n
n
A
aita nanoia
nanoia katitamwa
katitamwa ao ni kakerakea
kakerakea mwaitin
mwaitin te tieire.
te aro ae ana aita
nnen te karaobwai
karaobwai bwa
bwa ena
ena karako
karako tautauan
tautauan taian
taian materio
materio ni
Taan karaobwai a bairea nnen
taan mwakuri ao ibukin
ibukin kabutiraoan
kabutiraoan te kabwai.
kabwai.
baia taan
Aikai taekan
taekan bwaai tabeua
tabeua ibukin
ibukin te
te reiaute
reiaute aika
aika ko riai
riai n iangoia
iangoia inanon
inanon tain
tain
Aikai
kawainakin
am
bitineti.
kawainakin
•
Buburara te meewa
maawa ae II kainnenoie?
kainnanoia? Iangoia
langoia bwa buburara
buburara am
am botaki.
botaki.
Buburere
Ngkana ko boomae,
boomae, buburara
buburara te
te maawa
maawa ae ko na
na kainnanoia
kainnanoia ibukin
ibukin kaotiotan
kaotiotan
Ngkana
ao
kawakinan
am
titaoki.
Ngkana
ko
karaobwai,
iangoa
te
maawa
ae
ko na
na
ao kawakinan am
Ngkana ko karaobwai, iangoa te maawa ae ko
kainnanoia ibukin
ibukin am
am akitibite
akitibite ni
ni kabwai, kawakinan
kawakinan taian materio ma
ma
kainnanoia
bwaaitia,
te
aobiti,
taabo
n
tebobai,
ao..Ena
karekea
te
ibetutute
te
maawa
ae
bwaaitia, te aobiti, taabo n tebobai, ao..Ena karekea te ibetutute te maawa ae
uarereke ao
ao te
te enwaeromenta
enwaeromenta ni mwakuri
mwakuri ae kararaoma,
kararaoma, ike
ike ana
ana kona
kona nn uruaki
uruaki
uarereke
ma ni
ni bua
bua iai
iai taian
taian materio. Ngkana
Ngkana ea
ea manga
manga rangin
rangin bubura
bubura te
te maawa
maawa ao
ao ana
ana
ma
tabe ni
ni kamwaingaki
kamwaingaki materio
materio iananon
iananon te
te marena
marena ae
ae bon
bon rangin
rangin raroa.
raroa.
tabe
•
Te mauri. Ko
Ko riai
riai ni
ni karika
karika te
te enwaeromenta
enwaeromenta ae
ae tan
tan ma
ma ni
ni mwengaraoi
mwengaraoi
Te
ibukia arn
am taan
taan mwakuri
mwakuri ma
ma am
am katitamwa.
katitamwa. F na
na rootaki
rootaki te
te kabwaibuti
kabwaibuti
ibukia
ngkana ee ribono,
ribono, ke
ke ee rangin
rangin kabuebue
kabuebue ke
ke ee aki
aki ota
ota raoi
raoi nanon
nanon te
te tabo
tabo ni
ni
ngkana
mwakuri. Ena
Ena rikirake
rikirake naba
naba rikin
rikin taian
taian kabuanibwai.
kabuanibwai. Te
Te tabo
tabo ni
ni mwakuri
mwakuri ae
ae
mwakuri.
aki
tan
raoi
man
tauan
kanoan
te
bong,
ena
kakeea
te
kabwaibuti,
buan
te
tai
aki tan raoi man tauan kanoan te bong, ena kakeea te kabwaibuti, buan te tai
man te
te aoraki
aoraki ke
ke te
te ikoaki,
ikoaki, ao
ao ena
ena urui
urui taian
taian mitiin
mitiin ao
ao materio.
materio.
man
•
Te kebweibuti.
kabwaibuti. E
E boni
boni kaeti
kaeti korakoran
korakoran rootakin
rootakin te
te kabwaibuti
kabwaibuti nn te
te maawa
maawa ao
ao
Te
aekan
am
bitineti.
A
riai
taan
tia
karaobwai
ni
karekea
butin
te
mwakuri
ae
aekan am bitineti. A riai taan tia karaobwai ni karekea butin te mwakuri ae
ena kauarerekea
kauarerekea tautauan
tautauan bwaai
bwaai bwa
bwa ee bobuaka.
bobuaka. E
E noraki
noraki bwa
bwa man
man ana
ana
ena
aobereiteng kaotite
kaotite te
te tia
tia bwarake,
bwarake, ee nakoiia
nakoiia reibwa
reibwa tzro
tao 60%.
60%. E
E riai
riai rc
te
aobereiteng
kaiangoraoi ni
ni kabonganaia
kabonganaia reibwa
reibwa ni
ni kaoraiaan
kaoraiaan bwaai
bwaai aika
aika aa rangin
rangin ananaki
ananaki
kaiangoraoi
riki. A
A riai
riai nn ataia
ataia taan
taan boomae
boomae bwa
bwa ee rootaki
rootaki aron
aron kabonakoan
kabonakoan te
te bwaitia
bwaitia ni
ni
riki.
nnena are
are ee katukaki
katukaki iai.
iai. Kataia
Kataia ni
ni kauarerekea
kauarerekea te
te maawa
maawa ae
ae ee aki
aki
nnena
kabonganaki ibukin
ibukin te
te kabobwai
kabobwai ma
ma kakoauaa
kakoauaa naba
naba bwa
bwa ana
ana aki
aki namakina
namakina te
te
kabonganaki
ibetutu am
am katitamwa.
katitamwa.
ibetutu
20
20
SYB BOKI
BOKI 55
SYB
5.
-
- Kawainakin
Boteki
Kaweinekin Am Botaki
KAWAINAKIN
MWANE
ANE BUTI
BUTI
I(AWAINAKIN TE MW
Te katau
kateu mwanebuti
mwenebuti bon te kawai
kewai ae
ee kaota
keote am iango
iengo ibukin butin
butin te mwane
mwene
nako nanon
te
bitineti
(rittitin
(ritiitin
mwane)
ao
n
nako
man
te
bitineti
(bwaka
nuon
mwene) eo neko
bitineti @weke mwane)
mwene)
katoa namwakeine
namwakaina n taai eika
aika ene
ana roko.
ni katoe
Ngkana ena aki kabuanibwai te bitineti, ao e riai
liai n tau
tau mwaitin te mwane
mwane ae roko
Ngkana
kaitaraan taian
taian ekitibenti. A mwaiti bitineti aika
aika a bengkerebu
bangkerabu bwa e aki tau
ibukin kaitaraan
boki n taian
taian oota
oota ao man karekea te raka
raka ae
aia mwane e ngae ngke aa onrake aia boki
tamaroa! E reke aio ngkana
ngkana aki anga
anga aia mwane katitamwa
katitamwa iaon
iaon taina,
taina, aki anganiko
tamaroa!
angamwane ae e riai
liai am tiaburaea, ke akea
akea buokam
buokam man te bangke.
bangke. E na
am tai n engrmwrne
katau mwane
mwane buti
buti bon am bwai
bwai ni mwakuri
bon reke n te kanganga am bitineti. Te ketau
teuana ae e kakawaki
kakawaki ibukin
ibukin kawainakin
kawainakin te mwane
mwane ae ko kainnanoia
kainnanoia ao ni buokiko
teuana
bwa ko
ko na
na aki reke n te aeka
aeka ni kanganga
kanganga aio.
aio. E na
na bon
bon tangiraki
tangiraki naba
naba irouia
irouia botaki
botaki
bwa
aika
aanga
te
mwane
ni
buoka
ngkana
ko
na
kataia
ni
kareke
mwane
ma
irouia!
aika aanga mwane
buoka ngkana
kataia
mwane ma
Nora mot
moa aron
aron keteen
katean -- Te Keteu
Katau Mwene
Mwane buti
buti inanon
inanon Taibora
Taibora 5.4
5.4 ii neno.
nano. Ko
Nora
na norie
noria bwa
bwa e engeniko
anganiko te aeka
aeka n rabwata
rabwata ni beebwa
beebwa teueni
teuanà ee
ae ko ne
na kone
kona n
ne
taareea iei
iai te mwaneroko
mwaneroko lo
ao te mweneneko
mwanenako ni mwene
mwane ibukin
ibukin tebeue
tabeua te
taereee
namwakaina. A
A tei teien
taian kaorom
kaorom n tetebeue
tatabeua nako
nako ibukin butin
butin te mwene
mwane n te
nemwekeina.
namwakaina teulne.
teuana. A
A karinan
karman rikahi
rikaki rinanin
rinanin taien
taian mwaneroko
mwaneroko mt
ma nnoanenako
mwanenako
namwakaina
ni
mwane.
ni mwene.
Rinan I1
Rinen
ae e amnaki
aranaki bwa
bwa te mwane
mwane ni
ni moen
moan te
te nemwekaine
namwakaina
kaota mwaitin
mwaitin te mwtne
mwane ae ko ne
na waeki
waaki iei
iai ni
ni moe
moa
e kaote
nako
te
namwakaina
nako
namwakeina
Rinan 2 nakon
nakon 5
Rinan
mwane ae buti
buti neko
nako nanon
nanon te
te bitineti
bitineti eo
ao
ea kaota te mwane
Rinan 6 nakon
nakon 17 a keote
kaota te mwane
mwane ee
ae neko.
nako.
Rinen
Rinan 18
18
Rinen
e kaota
kaota te
te nikira
nikira ni
ni mwane
mwane n tokin
tokin te
te nemwekeine.
namwakaina.
numeraki te baerenti
baeranti ibukin
ibukin taien
taian nemwekaine
namwakaina n
n
ee numeraki
ikotakin
te
ware
n
te
rinan
1
ae
botau
ma
te
ware
te
ikotakin te wlre n te
I ae boteu ma te ware te
rinan 55 (ikote
(ikota ni mwane
mwane n te nemwekeine
namwakaina eio)
aio) ao
ao n
n
rinan
anaa
te
ware
n
te
rinan
17
ma
iai
(Ikota
ni
mwane
anea te ware n te rinan 17 ma iai (Ikote ni mwene
nako n te
te namwekaina
namwakaina eio).
aio).
nn nako
21
2l
SYBBOKI
BOKI5 5- -Kawainekin
Kawainakin
Am
Bootaki
Booteki
Am
SYB
TAIBORA 5.4
TAIBORA 5.4
TEIN
TE
BEEBWA
KATAU
MWANEBUTI
MWAI\IEBUTI
NINIKATAU
BEEBWA
TE
TEIN
Meei Tuun
Tuun Turai
Aokati Tebetembwa
TebetembwaOkitobwa
OkitobwaNobembwa
Nobembwa
Turai Aokati
Meei
l.1.
Mwanenmoan
moan
Mwanen
te
namwakaina
te namwakaina
2. Bomwane
Bomwane
Mwanentete
ROKO 3. Mwanen
ROKO
bokuretete
boknretete
4.
Mwaneroko
Mwaneroko
tabeua
tabeua
Ikotanmwanen
mwanen
Ikotan
te
namwakaina
te namwakaina
6. Kabo
Kabomwane
mwane
7. Mwanente
Mwanen te
kabokuretete
kuretete
kabo
8. Booawarii
Booawarii
9. Karaii
Karaii
10. Iutetetii
luteretii
10.
11. Mentenanti
Mentenantt
I
NAKO 12. Intureti(bakao)
NAKO 12. Intureti (bakao)
13. Kabwaka
Kabwakaroun
roun
13.
14. Intuarenti
Intuarenti
14.
15. Aobereiteng
Àobereiteng
15.
Kaotitetabeua
tabeua
Kaotite
16. Kariaraka
Kariarakaaika
aika a
16.
kawainaki
kawainaki
17. Ikotan
Ikotanmwanen
mwanen
17. te namwakaina
te namwakaina
nnnako
nako
18. Mwanen
Mwanentokin
tokin
te
namwakaina
te namwakaina
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
l.
T8.
22
S YB BOKI
BOKI 5S -- Kaweinekin
KawainakinAm
AmBoteki
Botaki
SYB
Kauringiaon
iaonTaibora
Taibora5.4
5.4
Kauring
**Kabwaka
Kabwakaroun.
roun. Aikai
Aikaibon
bontiaki
tiakiana
anaekitibenti
ekitibentitetebitineti,
bitineti,ma
maaariai
riaini
ni
karinakiikai
ikaibwa
bwaeekabwakaki
kabwakakitetemwane
mwaneibukin
ibukinkabwaraan
kabwaraante
teroun.
roun.
karinaki
Aobereitengkaotite.
kaotite. Kaotite
Kaotiteaikai
aikai(rain
(rain88nakon
nakon 15)
15)aakaeweaki
kaeweakiman
man
Aobereiteng
katautauantaian
taiankaotite
kaotitennte
tenamwakaina
namwakaina(Boki
(Bold 3)
3)ma
maeeaki
akikarinaki
karinakite
temwaiti
mwaiti
katautauan
(nanon
ibukin
te
teburitíatín
kioina
ngkai
tiaki
te
ekitibenti
ni
mwane
(nanon
aei
aei
ni
mwane
ekitibenti
te
ibukin te teburitiatin kioina ngkai tiaki
bwaeeaki
akikabwakaaki
kabwakaakiboon
boonte
teteburitiatin
teburitiatinnte
ntemwane).
mwane).
bwa
Tine
nakemwateue
kamwataua reoi
raoikenoen
kanoan te
teKatau
Katau MwaneButi
MwaneButiteuene
teuana imwin
imwinteuane.
teuana. Ni
Ni
Ti
kaotaan
te
bwai
ae
riki,
ti
na
okirikaki
nakon
ana
beikarii
Ten
Tio
ma
n
noora
noom
Tio
ml
n
Ten
beikarii
ent
nekon
kaotaen te bwai ae riki, ti na okirikeki
aron karaoan
karaoan ana
ana kewai
kawai ni
ni mwene
mwane teulne
teuana imwin
imwin teuane.
teuana.
aron
1:
Rinan 1 : Mwenen
Mwanen moan
moan te
te nemwekaina
namwakaina
Rinan
Mwaitiraana
ana mwane
mwane Tio
Tio inanon
inanon ana
anaakaunte
akaunte ma
mate
te bangke
bangke ni
ni moan
moan te
te namwakaina
namwakainaae
ae
Mwaitira
Meei?
Meei?
Meei Tuun
Tuun Turai
Turai Aokati
Aokati Tebetembwa
Tebetembwa Okitobwa
Okitobwa Nobembwa
Nobembwa
Meei
1
Moan nl
ni mwane
mwane
5300
Ngkana ko
ko na
na kawaina
kawaina te
te bitineti
bitineti ae
ae boou,
boou, ko
ko iangoraoi
iangoraoi ngkana
ngkana ko
ko katuka
katuka kanoakin
kanoakin te
te
Ngkana
rinan
aio
bwa
te
kabanea
ni
bwai.
Koa
tiba
kanoaia
ngkana
a
tia
ni
kanoaki
rinan
ake
rinan aio bwa te kabanea ni bwai. Koa tiba kanoaia ngkana a tia ni kanoaki rinan ake
tabeua. Ena
Ena oti
oti ngkanne
ngkanne te
te mwaiti
mwaiti ni
ni mwane
mwane ae
ae ko
ko na
na kainnanoia
kainnanoia ibukin
ibukin namwakaina
namwakaina
tabeua.
aika
ana
roko,
te
mwaiti
ibukin
te
kariaraka
ke
te
mwaiti
ae
e
kona
tangoia.
Ko na
na kai
kai
aika ana roko, te mwaiti ibukin te kariaraka ke te mwaiti ae e kona tangoia. Ko
noori taian
taian kanganga
kanganga ibukin
ibukin te
te mwane
mwane imwain
imwain rikiia
rikiia ma
ma ni
ni karaoi
karaoi aanga
aanga ni
ni
noori
katibanakoko
man
taian
kanganga
akanne.
katibanakoko man taian kanganga akanne.
Ti na
na karaoa
karaoa ae
ae kaokoro
kaokoro nn taekan
taekan Ten
Ten Tio.
Tio. Ti
Ti ataia
ataia bwa
bwa ee aa tia
tia ni
ni kunei
kunei ana
ana tania
tania ni
ni
Ti
mwane
ibukin
ana
bitineti.
Ti
kaongoaki
ni
Boki
3
bwa
e
iangoa
kawaakan
ana
mwane ibukin ana bitineti. Ti kaongoaki ni Boki 3 bwa e iangoa kawaakan ana
bitineti ma
ma ana
ana kabitere
kabitare ni
ni keteitei
kateitei ae
ae $5,300
$5,300 ($1,800
($1,800 ana
ana tatabwi,
tatabwi, $1,000
$1,000 ma
ma irouia
irouia
bitineti
ana
utu,
$2,500
man
te
bangke).
Ao
ngkanne
tía
moana
ana
katau
mwane
buti
Tio
ana utu, S2,500 man te bangke). Ao ngkanne tia moana ana ketau mwane buti Tio
ni korea
korea $51300
$5,300 inanon
inanon rinan
rinan l.
1. Kaorom I1 (Meei). Karaoia
Karaoia ngkai
ngkai -- nn te kaorom
kaorom
ni
ibukin
Meei
n
Rinan
1
n
te
Taibora
5.4.
Tia
kanoai
nikiran
rinan
1
imwin
kanoakin
l. imwin kanoakin
ibukin Meei n Rinan I n te Taibora 5.4. Tia kanoai nikiran
angiin taian
taian rinan
rinan ake
ake tabeua.
tabeua.
angiin
Rinan 2:
2: Bomwane
Bomwane
Rinan
Ko
kona
ni
katautaua mwaitin
mwaitin te bomwane
bomwane man
man taian
taian rongrongo
rongrongo inanon SYB Boki 3.
Ko kona ni katautaua
Uringnga bwa
bwa ena
ena katiai
katiai 2,000 kariki
kariki ni katoa
katoa namwakaina
namwakaina ao ena moanaki
moanaki te kabwai
kabwai
Uringnga
mani
moan
Tuun.
N
te
namwakaina
ae
Tuun
kariaa
bwa
ena
kaotinakoa
mwaiti
mwaiti
te
kaotinakoa
kariaa
bwa
ena
e
Tuun
mani moan Tuun. N te namwakaina
ae iteran
iteran taaketen
taaketen ana n
n tieire
tieire ae katautaua
katautaua man
man ana
ana kabwai.
kabwai. E taku
taku naba
naba n ana
ana iango
iango
ae
bwa
ena
kabonakoa
75%
man
ana
bwaioti
mwane.
nte
bwaioti
bwa ena kabonakoa 71o/oman
23
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 55 - Kawainakin
Kaweinekin Am Botaki
Boteki
KAMWAKURAN TE IANGO 5.9
Kanoai rinanin te bomwane
Kanoaa te rinan ni bomwane n Tai
bora 5.4 ni kabonganai
Taibora
kabonganai waare man te
barakurabu
ae
i
eta.
barakurabu
Kabotana am reke n nora
Kabotaua
nora rinan
rinen 22 inanon Taibora 5.5
5.5 ntokinteboki
n tokin te boki
aio.
aio. lai
Iai naba kabwarabwara
kabwarabwara imwin
imwin te Taibora
Taibora arme.
anne.
Rinan
Rinrn 3:
Mwanen
Mwenen te bokuretete
Te rinan aio e kaota
kaota te mwaiti ni mwane ae ti karekea man kabonakoan
kabonakoan bwaai n te
kuretete.
man
ana
bwai
n te kuretete ao ena
loretetc. Ti na taekinna
ta€kima bwa
bwa e kabonakoa 25%
25o/o manana
reke te bwakamwane
bwakamwane ibukia
ibukia teuana
teuana te namwakaina
namwakaina imwin
imwin kabonakoaia.
kabonakoaia. Ti kona ni
kangai
kangai ngkanne bwa
bwa ena reke mwanen
mwanen te bokuretete irouna
irouna teuana
teuana te namwakaina
imwin
imu/in reken
rekcn ana mwane
mwane man te bomwane.
bomwlne.
5.10 Kanoaa
Kenoee mwanen
mwenen te rinan ni bokuretete
KAMWAKURAN TE IANGO
IANGO 5.10
Kanoaa rinan 3 n Taibora 5.4
5.4 man taian ware n te barakurabu
barakurabu ae ieta.
ieta
Kabotaua
Kabotaua am reke ma ane n Taibora 5.5.
5.5. lai
Iai kabwarabwarana
kabwarabwarana imwina.
4:
Rinan
Rinen 4: Mwaneroko
Mwrneroko tabeua
tebeua
Ngkana ko kantaninga
kantaninga reken te mwane man kabonakoan tao rabwatan te ekuimente
teuana,
teurna, ao ko riai ni karina te mwaiti arme
anne n te rinan aio.
5:
Rinan
Rinen 5: Ikotan
Ikoten mwanen
mwlnen te namwakaina
nemwekaine
E kai numeraki aio n ikotan
ikotan waare n rinan 1I nakon 4 n te kaorom.
kaorom. Ena
Ena tiku
tiku aio n akea
knoana
knoana bwa e tuai kanoaki rinan 1.
l.
5
E toki
rokon te mwane
mwane nako nanon
nanon te bitineti n rinan 5 Rinan 6 nakon 17
toki rokon
l7 a
kabwanina
kabwaninate
te mwaiti
mwaiti ni mwane ae e nako
neko man
men te bitineti.
6:
Rinan
ibukin taian
meterio
Rinrn 6: Kabomwane
I(ebomwene ibukin
teian materio
N te rinan aio, e riai Tio ni katautaua
katautaua te mwaiti ni mwane ae ena kabanea
kabanea iaon bwaai
bweei
menai
kataumwane n te namwakaina.
namwakaina. Ao ena numérala
menri n ana kataumwane
nrmeraia naba bwa mwaitira
man te
mwane. Ena
Ena bon ti
ri kabobwai Tio n te
tc kabobwai aio ae ena kabooa n te mwane.
kabuta ana
mwane,
kakoauaa te tiaburaoa
tiabura*a bwa
bwa ena kona ni kabuta
mwane, bwa ena bon
bon bae ni kan kakoauaa
kariki Tio n Tuun ao
bitineti
aki. Ena
Ena moana
moana umunakin taian kariki
bitineti n ana moan
moan waaki ke e aki.
materio n Tuun 1.
l.
ena kabwakaa
mwane ibukin
ibukin te moan
moan teriwari
teriweri ni materio
kabwakaa te mwane
7:
Rinan
ieon taian
teian materio
materio
kebo kuretete
kuretete iaon
Mwenen te kabo
Rinen 7: Mwanen
knretete.
Tia
noria i eta bwa
bwa e aki kona moa ni kabobwai Tio n te kuretete.
Tia tia
tia n noria
24
SYB BOKI
BOKI 5
5
SYB
Kawainakin Am
Am Boteki
Botaki
-- Kaweinekin
KAMWAKURAN TE IANGO 5.11
Kanoaa rinanm mwanen te
kabo kuretete
rinan 66 ao
ao 7 inanon
inanon Taibora
Taibora 5.4
5.4 ni
ni kabonganai
kabonganai waare
waare aika
aika ieta.
ieta.
Kanoaa rinan
Kabotaua am
am reke
reke nn nora
nora rinan
rinan 66 ao
ao 77 inanon
inanon Taibora
Taibora 5.5.
5.5.
I(abotaua
8:
Rinan 8: Booewerii
Booawarii
Rinen
E moana
moana kabwakaan
kabwakaan te
te booawarii
booawarii bon
bon ibukina
ibukina ma
ma buuna
buuna ni
ni moa
moa man
man Tuun
Twin nn te
te
E
mwaiti
ae
$500
ni
katoa
namwakaina.
Kanoaa
rinan
8.
mwaiti ac $500 ni katoa namwakaina. Kanoaa rinan 8.
Rinan 99 nakon
nakon 15:
15: Aobereiteng
Aobereiteng Keotite
Kaotite tebcue
tabeua
Rinen
Karekei am
am ware
ware ibukin
ibukin rinan
rinan aikai
aikai man
man katautauan
katautauan taian
taian eobereiteng
aobereiteng ekitibenti
ekitibenti nn te
te
IGrekei
namwakaina
ni
Boki
3
KAWAINAKIN
AM
MWANE.
Uringnga
bwa
ti
aki
karina
namwakaina ni Boki 3 - I(AWAINAKIN AM MWANE. Uringnga bwa ti aki karina
te teburitietin
teburitiatin ekitibenti
ekitibenti ee ngac
ngae ngkai
ngkai ee aki
aki kabwakaaki
kabwakaaki boona
boona nn te
te mwane
mwane ma
ma titi
te
karina te
te kebweke
kabwaka roun.
roun. EE ngac
ngae ngkai
ngkai tiaki
tiaki raoi
raoi ana
ana ekitibenti
ekitibenti te
te bitineti
bitineti ee bon
bon
karina
kabwakaaki te
te mwane
mwane ibukia.
ibukia.
kabwakaaki
KAMWAKURAN TE LANGO 5.12
Kanoai rinan aika a rekereke ma
taian eobeneiteng
aobereitengkrotite
kaotite
trirn
Kanoai rinan
rinan99nakon
nakon 15
15 nnTaibora
Taibora5.4.
5.4. IGrekei
Karekei angiin
angiinam
amteete
taataibukin
ibukinrinan
rinan aikai
aikai
Kanoai
mankatautauan
katautauantaian
taianaobereitcng
aobereitengekitibenti
ekitibentinnte
tenamwakaina
namwakainani
niBoki
Boki 33
man
KAWAINAKINAIVI
AMMWAI{E.
MWANE. Ekitibenti
Ekitibentiaikai
aikaiana
anabane
baneni
nimoanaki
moanakiman
manTuun.
Tuun.
KAWAINAKIN
Nterinan
rinan 13,
13,titina
naloangai
kaangaibwa
bwaangkoa
angkoaeekatauaki
katauakimwaitin
mwaitinte
tekabwaka
kabwakaroun
rounnnte
te
Nte
mwaitiae
ae$70
$70ni
nikatoa
katoanamwakaina.
namwakaina.
mwaiti
Kabotauaam
amreke
rekema
marinan
rinan99nakon
nakon 15
15inanon
inanonTaibora
Taibora5.5
5.5
Kabotaua
Rinan15
16
Rinen
Kariarakaeike
aikaeakrweineki
kawainaki
Keriereke
Ikaiae
aeko
koriai
liaininikarina
karinaam
amkariaraka
kariarakanako
nakoaika
aikaboou
boouao
aoaikako
aika koiangoi
iangoi -nnaron
tao
Ikai
- arontao
kaboanteteturake,
turake,mitiin"
mitiin,ao..
ao..
kaboan
25
25
SYB BOKI
BOKI55- - Kaweinakin
KawainakinAm
AmBoteki
Botaki
SYB
KAMWAKURAN TE IANGO 5.13
Rinaninkariarake
kariarakaaika
aikae a kawainaki
Rinenin
Kanoaateterinan
rinan1616nte
nteTaibora
Taibora5.4.
5.4.Karina
Karinaana
anamwaiti
mwaitininikariaraka
kariarakaTio
Tioaeaeriai
riainini
Kanoaa
kaokoroaibukin
ibukinbweai
bwaaininimwakuri,
ntwakuri,mitiin,
mitiin,aoaobwaai
bwaain nrake.
raka.Iangoia
langoiabwa
bwaangkoa
angkoa
kaokoroa
enakainnanoa
kainnanoaam
ambikiti
bikitiatiete
atieteniniMeei,
Meei,ma
maena
enaanganaki
anganakitetekuretete
kureteteinanon
inanontetemaan
maanaeae
ena
teuanatetenamwakaina
namwakainaibukin
ibukinana
anamitiin.
mitiin.Ena
Enakabwakaa
kabwakaatetemwane
mwaneti tiiaon
iaonbwaai
bwaain n
teuana
raka
ngkana
a
roko
n
te
teriwari.
raka ngkana a roko n te teriwari.
Kabotauaam
amreke
reken nnorakin
norakinrinan
rinan1616n nTaibora
Taibora5.5.
5.5.
Kabotaua
Rinanl?:
17: Ikotan
Ikotantetemwlne
mwaneae
aee enako
nakonntetenamwakaina
namwakainaaio
aio
Rinan
Kokona
konangkai
ngkainnikotii
ikotiiaitem
aitemnnrinan
rinan66nakon
nakon1616ninikarekea
karekeakanoan
kanoanrinan
rinan17'
17.
Ko
Kabotaua am mwaiti ma te mwaiti ae oti n Taibora 5.5.
Kabotaua am mwaiti ma te mwaiti ae oti n Taibora 5.5.
Imwinkanoakin
kanoakinrinan
rinan22nakon
nakon17,
17,koa
koariai
riainnokira
okirarinan
rinanI 1ma
maninikanoaia.
kanoaia.
lmwin
Aioaron
aronkaraoana.
karaoana.
Aio
kaoromibukin
ibukinMeei,
Meei,kaonota
kaonotatetetoutoro
toutoroman
manrinan
rínan55($5300)
($5,300)ao
ao
NNtetekeorom
anaa
ma
iai
te
toutoro
man
rinan
17
($500).
Ena
anganiko
te
mwaiti
nn
mwaiti
ante mt iai te toutoro mtn rinan l7 ($500). Ena anganiko te
tokinMeei
Meeiae
ae($4,800).
($4,800). Karina
Karinatetemwaiti
mwaitiaio
aionnrinan
rinan18.
18. Aio
Aiorabwatan
rabwatan
tokin
te
numera
ae
koa
tia
ni
karaoia.
te numera ae koa tia ni karaoia.
I'
Rinan 1 -Rinan
Rinan T7 =
= Rinan
RinanlS
18
Rinan
$5,300
500
=
$4,800
$5,300'500 $1,800
=
rikitetebaeranti
baerantinnteterinan
rinan 18
18 ibukin
ibukinMeei
Meeibwa
bwamwanen
mwanenrinan
rinan I1 ibukin
ibukintete
EEriki
moani
niwaaki
waakinnTuun.
Tuun. Karina
Karinamwanen
mwanente
teToutoro
Toutoroni
niMeei
Meeiinanon
inanonrinan
rinan
moa
1
n
te
kaorom
ibukin
Tuun.
I n te kaorom ibukin Tuun.
KAMWAKURAN TE IANGO 5.14
Kabobonga kawain ana mwane buti
Tio
Ira aron
aron ae
ae karaoaki
karaoaki ii eta
eta ni
ni karokoa
karokoa ae
ae aa kakanoa
kakanoa rinan
rinan 11 ao
ao 18.
18.
Ira
Kabotaua am
am reke
reke nn nora
nora rinan
rinan I1 ao
ao 18
18 nn Taibora
Taibora 5.5.
5.5.
Kabotaua
26
26
SYB BOKI
BOKI 55 -- Keweinekin
KawainakinAm
AmBotaki
Botaki
SYB
6.
6.
BOTON IAI\IGO
lANGO
BOTON
l.1.
kaotaki nakoim
nakoim nnte
te boki
boki aio
aio kawain
kawaintaian
taiantaatike
taatike ma
maakitibite
akitibiteaika
aikako
ko riai
riai
EE kaotaki
2.
2.
Ko moana
moanakawain
kawainte
te mwakuri
mwakuri ni
ni kaotarai
kaotarai am
am memeire
mamaire (rababan
(rababan am
am iango
iango
Ko
nako
aika
ko
na
uaiakinna).
Imwina,
ao
ko
tibauai
nakon
taian
kaineti
aika
aika
keineti
taian
nakon
ko
tibauai
ao
Imwina"
na
uaiakinna).
nako aika ko
ana
buoka
rokom
n
am
mamaaire.
N
tokina
ao
ko
kaotarai
akitibite
aika
ana
ana buoka rokom n am mamaaire. N tokina ao ko kaotarai akitibite aika ana
kairiko nakon
nakon am
am kaineti.
kaineti.
kairiko
3.
3.
Te ekitibite
akitibite tieete
tiaata bon
bonte
te bwai
bwai ni
ni mwakuri
mwakuri ae
ae bebete
bebete arona
arona ibukin
ibukin taareean
taareean
Te
taian
akitibite
n
am
kawai
ni
mwakuri.
taian akitibite n am kawai ni mwakuri.
4.
4.
Ko konaa
konaa ni
ni kabongana
kabongana am
am kawai
kawai ni
ni mwaktri
mwakuri ni
ni buoka
buoka kaotan
kaotan ao
ao kawainakin
kawainakin
Ko
rabakaum
ma
am
atatai
aika
ko
riai
ni
kakaei
ibukin
kabutan
raoi
am
bitineti.
rabakaum ma am atatai aika ko riai ni kakaei ibukin kabutan raoi am bitineti.
5.
5.
Te moan
moan mwaneka
mwaneka ibukin
ibukin kateirakean
kateirakean te
te titaabu
titaabu ae
ae boou
boou bon
bon korean
korean te
te kenoe
kanoa
Te
ni beku
beku ibukina.
ibukina. E
E buokiko
buokiko te
te kanoa
kanoa ni
ni beku
beku ni
ni bairea
bairea raoi
raoi te
te aeka
aeka nn aomata
aomata
ni
ae
ko
riai
ni
kakaea,
ao
bon
iteran
naba
kanoan
am
katitaabu
ae
ea
manga
riki
ae ko riai ni kakaea, ao bon iteran naba kanoan am ketiteebu ae ea manga riki
bwa iteran
iteran kanoan
kanoan am
am kawai
kawai ni
ni mwakuri
mwakuri ae
ae ee bwanin.
bwanin.
bwa
6.
6.
Tai kateirakeia
kateirakeia aomata
aomata aika
aika aa rangin
rangin mwaiti
mwaiti nn te
te moan
moan tai.
tai. Ena
Ena kakerakea
kakerakea am
am
Tai
kaotite
keraken
mwaitia
titaabu
ao
ena
kabatiai
naba
kanganga
aika
ko
kona
ni
ni
ko
kona
aika
naba
kanganga
kaotite keraken mwaitia titaabu ao ena kabatiai
kaitara
ma
ngaai
ni
moan
waakinan
am
bitineti.
N
te
moan
tai,
ti
kateirakeia
kaitara ma ngaai ni moan waakinan am bitineti. N te moln tri, ti keteirekeia
titaabu ngkene
ngkana ee bon
bon rengin
rangin riei.
riai.
titeabu
7.
7.
Ena buokiko
buokiko am
am kanoa
kanoa ni
ni beku
beku ni
ni kakaea
kakaea te
te aekan
aekan aomafa
aomata ae
ae ko
ko kainnanoia
kainnanoia ae
ae
Ena
ena
tia
te
mwakuri
irouna.
ena tia te mwakuri irouna.
8.
8.
Ngkana ko
ko karaoa
karaoa te
te intawiu
intawiu ibtrkia
ibukia aika
aika anga
anga araiq
araia, kabongana
kabongana am
am kanoa
kanoa ni
Ngkana
beku bwa
bwa am
am beebwa
beebwa ni
ni kakoaua
kakoaua ibukin
ibukin taun
taun rabakawr
rabakaun te
te aomata
aomata ae
ae anga
anga
beku
arana.
Boten
katabeam
bon
kakoauana
bwa
a
kona
ni
karaoa
te
mwakuri
nn te
te
mwakuri
arana. Boton katabeam bon kakoauana bwa a kona ni karaoa
aro ni
ni itoman"
itoman, ngkana
ngkana iai
iai nanoia
nanoia nn te
te mwakuri
mwakuri ao
ao aa mwamwakuri.
mwamwakuri.
aro
9.
9.
Tai butimaea
butimaea te beebwa
beebwa ni
ni kakoaua
kakoaua n
n aki
aki aloka
akaka ae
ae e uotia
uotia te tia
tía anga
anga arana.
arana.
Tai
Bubuti
n
taai
nako
ngkana
kataetaea
ana
tia
kamwakuri
ngkoa;
ngkoa;
kamwakuri
ana
tia
kataetaea
ko
kani
Bubuti n taai nako ngkana
Ao kataetaea
kataetaea te
te tia
tia kamwaktri
kamwakuri anne
anne -- nn te
te tareboon
tareboon ngkana
ngkana ko
ko konaa.
konaa.
Ao
ni karaoi
karaoi ni
ni moanakin
moanakinam
ambitineti.
bitineti. Te
Tebwai
bwai ni
nimwakuri
mwakuriae
aekakawaki
kakawaki ni
ni
ni
buokam ibtrkin
ibukin kawainakin
kawainakinbwaai
bwaai aikai
aikai bon
bon kewein
kawain te
te mwekuri.
mwakuri.
buokam
10.
I0.
A mwaiti
mwaiti taan
taan tia
tia kamwakuri
kamwakuri aika
aika ana
ana taekinna
taekinna bwa
bwa ko anganaki ee
ae e boteu
botau
A
ma
mwaitin
ae
ko
anga.
A
karaoi
bwaai
aika
mwaiti
riki
taan
mwakuri
aika
a rangin
aika
taan
mwakuri
riki
mwaiti
aika
bwaai
A
karaoi
me mweitin ee ko enge.
tamaroa
nakoia
aika
a
bubuaka.
Ana
aki
katikaki
nanoia
taan
mwakuri
aika
te
katikaki nanoia taan mwakuri aika
tamarca nakoia aika a bubuaka Ana
kabanea
ni
konabwai
mate
am
aei.
ibukin aci.
am
bitineti
mate
e
na
ao
kabanea ni konabwai
27
2?
SYB BOKI
BOKI 5
5
SYB
l.
I11.
Kawainakin Am
Am Botaki
Botaki
-- Keweinekin
Ana karoai
karoai bwaai
bwaai aika
aika aa mwaiti
mwaiti riki
riki taan
taan mwakuri
mwakuri nn te
te enwaeromenta
enwaeromenta ae
ae tan
tan
Ana
ao
e
kamarurunga
te
rabwata.
Ena
raoiroi
naba
tararuakiia
aomata
man
tauan
ao e kamarurunga te rabwata. Ena raoiroi naba tararuakiia aomata man tauan
mwin kanoan
kanoan te
te bong.
bong. E
E bobuaka
bobuaka ibukiia
ibukiia aomata
aomata ma
ma ouna
ouna boon
boon te
te ikoaki
ikoaki ao
ao te
te
mwin
aoraki
aoraki
12.
12.
lai uoua
noua aekan
aekan kaongongo
kaongongo aika
aika aa riai
riai ni
ni karokoaki
karokoaki irouia
irouia taan
taan mwakuri
mwakuri -Iai
TAAKETE ao
ao OKIBWAI.
OKIBWAI. Uringnga:
Uringnga: Moen
Moan ketabean
katabean te
te menetimente,
manatimente,
TAAKETE
bon
katean
ao
kaotaan
taian
taakete;
ao
aomata
nako
a
kainnano
ni
ni kan
kan
nako
e
kainnano
lo
aomata
teian
taakete;
bon ketean eo kaotaan
ataia bwe
bwa ee urm
uara kereoen
karaoan te
te bwai
bwai ae
ae ea keraoie.
karaoia. Akea
Akea ae
ae kan
kan tiku
tiku bon
bon
etaie
irouna.
irouna.
13.
13.
E riai
riai am
am Kawai
Kawai ni
ni Bitineti
Bitineti ni
ni kaota
kaota aekan
aekan tein
tein am
am bitineti
bitineti ae
ae ko
ko na
na kabongana.
kabongana.
E
14.
14.
E ngae
ngae ngkana
ngkana ee aki
aki rangin
rangin bubura
bubura am
am bitineti
bitineti nn te
te aro
aro ae
ae ena
ena iai
iai taian
taian
E
tebwatemente,
e
bon
riai
naba
bwa
ko
na
kawakina
te
bwaire
teuana
ibukin
tebwatemente, e bon riai naba bwa ko na kawakina te bwaire teuana ibukin
taian taatike
taatike aika
aika ana
ana karaoaki.
karaoaki.
taian
15.
15.
Ko riai
riai ni
ni mwannanoa
mwannanoa raoi
raoi rabwatan
rabwatan te
te reiaute
reiaute ibukin
ibukin mwaawan
mwaawan te
te
Ko
makuri
kabonganaki
n
am
bitineti.
E
riai
te
reiaute
ibukin
mwaawan
mwaawan
riai
te
reiaute
ibukin
n
am
E
ae
kabonganaki
bitineti.
makuri
te mwakuri
mwakuri ni
ni botau
botau ma
ma te aeka
aeka ni
ni bitineti
bitineti ae ko kabutia.
kabutia.
te
16.
16.
Te ketau
katau mwrnc
mwane buti bon
bon te
te kawai
kawai ae kaota
kaota am iango
iango ibukin
ibukin te mwane
mwane ae na
na
Te
roko inanon
inanon te bitineti
bitineti (ritiiti
(ritiiti ni mwane)
mwane) ao
ao nn nako
nako man
man te
te bitineti
bitineti (kabwaka
(kabwaka
roko
mwane ni
ni katoa
katoa namwakaina
namwakaina nn taai
taai aika
aika ana
ana roko.
mwane
17.
17.
A mwaiti
mwaiti bitineti
bitineti aika
aika aa bangkerebu
bangkerabu ibukina
ibukina bwa
bwa e aki
aki tau
tau mwaitin
mwaitin aia
A
mwanee ngae
ngae ngke
ngke aa karekea
karekea te
te raka!
raka! Te
Te ketau
katau mwtne
mwane buti bon
bon te
te bwai
bwai ni
mwanee
mwakuri ae kakawaki
kakawaki ibukin
ibukin kawainakin
kawainakin te mwaiti
mwaiti ni mwane
mwane ae ko
mwakuri
kainnanoia bwa
bwa ko na
na aki
aki reke nn te
te kanganga
kanganga aio.
aio. Ena
Ena tangiraki
tangiraki irouia
irouia botaki
botaki
kainnanoia
anga mwane
mwane ngkana
ngkana ko
ko na
na kataia
kataia ni karekea
karekea te mwane
mwane ma
ma irouia!
irouia!
nn anga
7.
7.
KAEKA
REKE IBUKIN KAMWAKURAN
KAMWAKURAN TE IANGO
IANGO 5.4
TE REKE
AKITIBITE AIKA
AIKA AI\[A
ANA
AKITIBITE
KARAOAKI MOA
KARAOAKI
AKITIBITE
l.1.
2.
2.
3.
3.
4.
4.
5.
5.
6.
6.
b) karekei
karekei bunnimoa
b)
d) kaburoi bunnimoa
d)
f)
f)
karekea te kariki
kariki
karekeate
e)
e) toutina te kariki
c)
kabwaroa
anaa te koobe ao kabwaroa
c) anaa
a)
a) bairei iaon te turee
28
akea
b
akea
f
akea
d,e,c.
drerc.
f
BETEBEKE SYB
SYB
BETEBEKE
MOANA AIVI
AM BITINETI
BITINETI
MOA}.IA
6. AANGA
AANGAIBUKIN
TE MOAN
MOAN I(ATEITEI
KATEITEI
IBUKIN TE
5.
-
SYB BOKI
BOKI 65 - Aanga
Aenge Ibukin
lbukin Te Moan
Moen Kateitei
Keteitei
KANOANA
KAI\IOANA
I.
1.
2.
TERA AE KO NA ATALA
ATNA MAN
MAN TE BOKI
BOKI AIO
AIO
2
2.
KO NA KANGA
I(AT{GA NI
I\n MOANA AM
AM WAAKI?
Aanga
Aanga aika a kakaokoro ibukin te karin
karin n te waaki ni bitineti
Tein
Tein rabwatan
rabwatan bitineti aika
aika kakaokoro
kakaokoro iaan te tua.
3.
KABOOAN
KABOOAI\I TE BITINETI
BITINETI AE EA
EA TIA
TIA N TEIRABWATANA
TEI
Kamwakuran
Te
lango
6.1
Kabooan
te
bitineti
ae ea tei rabwatana
Kamwakuran
Iango 6.1 - Kabooan
rabwatana
Mwaitira
ae ko riai ni kabwaka?
Mwaitiraac
i)
Kakaean
Kakaeananawaeriutaianatiete
ana waeriu taian atiete
ii)
Te katine
katine raka ibukin taai aika ana roko
4
4.
4.
KATEAN
I(ATEAT{ TE BITINETI
BITINETI AE BOOU
B(X)U
8
J.
5.
TE KARIN
KARINN
N TE WAAKI
ABU
WAAKI N ABU
ABUABU
9
6.
RABWATA NI
RABWATA
I\tI BITINETI
BITINETI IAAN
IAAN TE TUA
ÎT
3.
RABWATANA
r)
ii)
T
i.
ii.
i.
ii.
iii.
iv.
iii.
iv.
7.
7.
ll
Te Onoti ni Bwaibwai
Te Itoatoa
Katootoo 1I reimaurtra lotia
Iotia
- Ana reimaurua
Kamwakuran
- lai buokan
Kamwakuran te lango 6.2
6.2-lat
buokan lotia?
Iotia?
Te Kambane
Kambane
Te Bobooti
Aekan bobooti aika teniua
Tera te bobooti?
Nakoraoin
Nakoraoin te bobooti
Nakobuakan
te bobooti
Nakobuakante
TUA 23
13
RINEAN
RINEAIY RABWATAN
RABWATAI\I AM
AM BITINETI
BITINETI AE E RIIKO IAAN
IAAN TE TUA
Kamwakuran
Ikmwakuran te lango
Iango 6.3 bitineti
- Rinean aekan tein am bitineti
Korean aran
ar?n am
arn bitineti
bitineti n te Retitita
Katean
IGtcan am titoa, bakitori, iokinibwai
iokinib*ai ke te bitineti
bitinai n tieweti.
t.
8.
BOTON
BOTON LANGO
IANGO
25
1
SYB BOKI
BOKI 6
6
SYB
I.1.
*
*
t
+
*
TERA AE
AE KO
KO NA
NA ATAIA
ATAIA IT{AN
MAN TE
TE BOKI
BOKI AIO
TERA
AIO
Nakoraoin ao
ao nakobuakan
nakobuakan kabooan
kabooan te
te bitineti ae iai rabwatana
Nakoraoin
bitineti ie iai rabwatana
Aanga aika
aika uoua
uoua ibukin
ibukin katautauan
katautauan te
te mwaiti
mwaiti ae
ae ko na kabwakaa bwa boon te
Aanga
ko na kabwakaa bwa boon te
bitineti
anne.
bitineti anne.
Nakoraoinao
aonakobuakan
nakobuakanmoan
moankatean
kateante
te bitineti
Nakoraoin
bitineti
Nakoraoinao
aonakobnakan
nakobuakante
tekarin
karinnnte
tewaaki
waaki n abuabu.
Nakoraoin
n ab,abu.
Nakoraoinao
aonakobuakan
nakobuakantein
teinrabwata
rabwataaika
aika aua iaan te tua bwa rabwatan
Nakoraoin
aua iaan rc tua bwa rabwatan
bitinetiaika
aikaaauarereke:
uarereke:
bitineti
+
*
Aanga lbukin
Ibukin Te
Te Moan Kateitei
-- Aenge
Moen Keteitei
onotininibweibwai;
bwaibwai;
teteonoti
itoatoa;
teteitoatoe;
te
kambwanaeo
ao
te kembwrne
bobooti.
tetebobooti.
Bonganankabaean
kabaeanaran
aranam
ambitineti
bitinetinn te retitita.
Bonganan
tc retitite.
Kaetietitabeua
tabeuaaika
aikarekereke
rekerekema
makatean
katean bitineti aika uarereke.
Kaetieti
bitineti aika uarereke.
2 2
SYB BOKI
BOKI66- -Aenge
Aanga
Ibukin
Moan
Kateitei
Keteitci
Moen
TeTe
lbukin
SYB
2.
2.
KO
NA
KANGA
MOANA
AM
WAAKI?
WAAIfl?
AM
NINIMOAI\IA
KAI\IGA
NA
KO
Ea moanna ni bobonga ngkai kawaim ibukin katean am bitineti. Koa atiatíaninibaireia
baireia
Ea moanna ni bobonga ngkai kawaim ibukin katean am bitineti. Ko
bwa ko na kukurei ni maium ae kabutan te bitineti ae uarereke (SYB Boki 1),koa
koatiatía
bwa ko na kukurei ni-maiim ae kabutan te bitineti ae uarereke (sYB Boki !),
ni uaboboaam
amiango
iangoninibitineti
bitinetiaeaekokotaku
takubwa
bwaena
enakaunga
kaunga(SYB
(SYBBoki
Boki2),
2),koa
koatiatianini
ni uaboboa
karaoi kawainakin te mwanetabeua
tabeua(SYB
(SYBBoki
Boki3),
3),aoaokoa
koatia
tian nukera
ukeratetemwakete
mwaketen n
karaoi kawainakint
noria ngkanaena
enamaiu
maiuiaiiaiam
ambitineti
bitineti(sYB
(SYBBoki
Boki4).
4). Ngkaikoa
koariai
riain niangoa
iangoaaekan
aekan
noria ngkana
\gkai
tein te rabwata ae ko na kateia. E kaira am iango te boki aio bwa ko na iangoiitera
itera
tein te Lbwata ae ko na kateia. E kaira am iango te boki aio bwa ko na iangoi
aika uoua aikaa arangin
ranginbongana
bonganaimwain
imwainaeaekokowaaki
waakinako'
nako.
aika uoua aika
.**"
-
moanitera
iterabwa
bwakokoriai
riain niangoi
iangoiaangaaika
aanga aikaana
anakariniko
kariniko
TeTemoan
i
nanon
te
waaki
ni
bitineti.
i nanon rc waaki ni bitineti.
-
Tekauoua,
kauoua,ko
koriai
riain nrinea
rineateteriiko
riikoturekitue
turakituaibukin
ibukinam
ambitineti
bitinetiaeae
Te
boou.
boou.
noriiitera
iteraninikawai
kawaiaika
aikaa anki
ukinakoim.
nakoim.
TiTinananorii
AANGA AIKAAAKAOKORO
KAOKOROIBT'KIN
IBUKINI(ARINAM
KARINAMNNTE
TEWAAKI
WAAKII\II
NI
AIKA
AANGA
BITINETI
BITINETI
Ko tangiría ni kamwakuriko bon iroum. lai aanga aika teniua ibukin moanakinirm
am
Ko tangiria ni kamwakuriko bon iroum. Iai aanga aika teniua ibukin moanakin
bitineti.
bitineti.
i)i)
Kokone
konaninikebooa
kabooatetebitineti
bitinetiee
aeiei
iairebwatena'
rabwatana.
Ko
ii)
ii)
Kokona
konani
niketea
kateaem
ambitineti
bitinetimli
maimotns'
moana.
Ko
iii)
iii)
Kokone
konani
nikerin
karinnte
nteweeki
waakinnabuabu'
abuabu.
Ko
RIIKO TURAKITUAAII(A
KAKAOKOROIBTJKIN
IBUKINAM
AMBITINETI
BITINETI
TURAKI'TUA AIKAKAI(AOKORO
RIIKO
lai aua rabwata aika a riiko aika ko kona ni kabonganai ibukin kabutan am bitineti.
Iai aua rabwata aika a riiko aika ko kona ni kabonganai ibtrkin kabutan am bitineti.
Rabwata aikai bon:
bon:
Rabwata aikai
i)i)
Te tie
tia iokinibwei
iokinibwai ae
ae onoti
onoti (ke
(ke te
te tia
tiaonoti
onoti ni
ni bwaibwei)
bwaibwai)
Te
ii)
ii)
Te itoatoe
itoatoa
Te
iii)
iii)
Te kembwane
kambwana
Te
iv)
iv)
Te bobooti
bobooti
Te
Ti na ukerii ircra
itera ni
ni kawai
kawai aikai
aikai nn te
te boki
boki aio.
aio. Ti
Ti na
na moanna
moanna man
man aanga
aanga aika
aika aa
na ukerii
Ti
kakaokoro ibukin
ibukin kan
kan rinim
rinim inanon
inanon te
te waaki
waaki ni
ni bitineti.
bitineti.
kakaokoro
3
Ibukin Te Moan
SYB BOKI 6
6 -- Aanga
Aengr Ibukin
Moen Kateitei
Keteitei
3.
3.
KABOOAN
AI RABWATANA
I(ABOOAN TE BITINETI
BITINETI AE IIAI
RABWATANA
Ngkana ko tuai bwaina rc
te bitineti
bitineti ma imwainq
imwaina, iai nakoraoin
nakoraoin kabooan
kabooan te bitineti
bitineti ae
ae iai
iai
Nglona
rabwatana. Te bitineti aa
ae e a kaman
kaman tei e kinaaki arao4
arana, ana katiamwa,
katitamwa, burcmeitin
buremeiti,
rabwatana.
ekuimente,
titaoki,
ao
bairean
ana
waaki
ma
ana
taranta
aika
a
teimatoa.
Ena
iai naba
naba
ekuimente, titaoki,
bairean
ana tararua
teimatoa Ena iai
ana taan
taan mwakuri aika
aika rabakau
rabakau man atatai ao n
n ata
ata butin
butin te bitineti
bitineti ma ni kan mwakuri
mwakuri
ana
ibukin
te
ouna
ae
boou.
Aomata
akana
ko
kabooa
te
bitineti
ma
irouia
tao
ana
tauraoi
ibukin ouna
boou. Aomata akana ko kabooa bitineti ma irouia
tanraoi
naba ni kamaania
kamaania irarikim n reireiniko aron kabutan
kabutan te bitineti,
bitineti, ao ni kaaitibo
kaaitibo rna
ma am
naba
katitamwa
ao
am
tiaburaea.
Tiaki
te
kaairua
naba
ae
a
kona
ouna
tabeman
n
anga
katitamwa
tiaburaea Tiaki kaairua naba
kona ounl tabeman anga te
mwane nakoia
nakoia aika
aika boou
boou bwa
bwa a bwaka
bwaka nanoia
nanoia ni kateiia
kateiia ao a kan
kan buokiia
buokiia ni bwaina te
mwane
bitineti ae
ae marnaten
mamaten nanoia
nanoia.
bitineti
kona ni lobebetei
kabebetei keoenikri
kaoanikai ngl<aoa
ngkana koa riki
riki bwa
bwa te
te baoti
baoti ngke
ngke bon
bon
Bwaai aikai a kona
iroum. E rangin
rangin kai reke n te kanganga
kanganga te bitineti
bitineti imwin moan
moan kacana.
kateana. Ngkana
Ngkana ko
ko
iroum.
kabooa tc
te bitineti
bitineti ae ea
ea rabwata,
rabwata, ao
ao ko
ko kabaca
kabaea te bitineti
bitineti ae
ae teimatoa
teimatoa man
man tia
tia n
n rinanon
rinanon
l@booa
ni kanganga
kanganga akanne.
akanne.
taai ni
Ma te
te titireki
titiraki re
ae ko
ko riei
rial n
n titirekiniko
titirakiniko bon
bon iroum
iroum bon
bon eio:
aio:
Me
“Bukin tera
tera ngkai
ngkai ena
ena kabonakoaki
kabonakoaki te
te bitinsti
bitineti aio?'
aio?”
"Bukin
E bon
bon bac
bae nn iai
iai bukina
bukina aika
aika aa riai:
riai:
E
kan riteeee
ritaaea ouna
ouna ao
ao akea
akea natia
natía aika
aika aa kona
kona nn toua
toua mwiia;
mwiia;
aa kan
tía ni
ni baireia
baireia ouna
ouna bwa
bwa anamlvemwe
ana mwemwe nakon
nakon te
te abarcuana
aba teuana ni
ni kaania
kaania
aa tia
ma aia
aia utu.
utu.
ma
Ma tao
tao iai
iai naba
naba bukina
bukina aika
aika aki
aki rangin
rangin kaunganano;
kaunganano;
Ma
-
ea tabe
tabe ni
ni keriloaki
kerikaaki ana
ana raka
raka te
te bitineti
bitineti ibukin
ibukin korakoran
korakoran te
te krirngrtor
kaiangatoa
ea
ke totonakon
totonakon mwaitia
mwaitia kaain
kaain te
te tabo;
tabo;
ke
-
iai tc
te bitincti
bitineti ni
ni kaiangatoa
kaiangatoa &
ae en
ena kaukaki
kaukaki nn itcran
iteran tc
te kauai
kawai arc
are tcuaoa;
teuana;
iai
ena kaukaki
kaukaki te
te tabo
tabo ni
ni maange
maange teuana
teuana irarikin
irarikin te
te bititr€ti
bitineti re
ae ena
ena kamatca
Wnn*t«>
ena
ana iokinibwai;
iokinibwai;
ana
a kan toki
toki maiun
maiun oin
oin ana
ana ilictc
atiete te
te bitincti
bitineti a)
ao aa nang
nang riai
riai ni
ni waakinaki'
waakinaki
akan
mwakuri
ni
mentenanti
aika
a
bobuaka
ma
ni
karekeaki
onean
mwia
mwakri ni mentcmanti aikaabobuakamani karckeaki onean mwia
aika
aika aa riai.
riai.
44
-
SYB
lbukin Te
To Moan
Moen Kateitei
Keteitei
BOKI 66 - Aanga
Aengr Ibukin
SYB BOKI
6.I
TE BITINETI
BITII\IETI AE
A IAIRABWATANA
A
KAMWAKURAN
IANGO 6.1 KABOAN
I(ABOAI\I TE
AKURAN TE IANGO
Ngkana
iangoia bwa ko na kabooa te bitineti ae ea rabwata ko riai ni karaoa am
Ngkana ko iangoia
katinea te mwakete
mwakete n aron ae koa tia n ataia
ukeuke, ko riai ni kawaina
kawaina am mwane ao ni katinea
riki ngkai bwa iai ana rekooti ni mwane te bitineti ae
ni Booki 3 ao 4.
4. E na bebete riki
tiaburaea" katitamwa,
katitamwa taan mwakuri ma
maouna.
ko kabooa ao ko kona n taetae
taetae ma tiaburaea,
ouna.
Ko riai naba ni karekei
karekei kaeka
kaeka nakon titiraki aikai.
mr am
eio ibukina
ibukine ngkai
ngkei e kona
kone n reke iroum,
iroum, ke etoma
ctome ma
Ko kan
ken kabooa
krbooe te bitineti
bitineti aio
iango
karabinoa nte SYB Boki 2?
iengo are ko karabinoa
riei bukin
kabonekoanr?
Bukin tera
ngkei a kan kabonakoa
kabonekoe ounati?
ouneti? A riai
bukin kabonakoana?
tere ngkai
Tao
iei riki
riki bukina
bukine aika
eike aki
eki kan taekinna?
Teo iai
Ena
ee bon tabe
tebe n totonako?
totoneko?
nakoreoi n taai
taei aika
eike ana roko ke ea
Ene nakoraoi
Ngkana
bitineti, e riki
riki aei bwa iai
iei okoron rabakauia
rebakauia ouna
oune ke
Ngkenr tao
teo e butiraoi
butiraoi te bitineti,
ibukin Roman
nenoie katitamwa
ketitemwa ni
ni kan
reiteki ni bitineti
Itoman aika akea
ekea iroum?
iroum? Ena
Ene iai nanoia
ken reitaki
ma ngke ae
koe tibwa roko man aki kinaaki?
ee koa
Ngkana
teuana ae ko nano iai, korei am kaeka nakon
Ngkana ko iangoia bwa ko na kabooa te bitineti teuana
titiraki aika ieta.
ieta. Ko na aki kona ni kaekai ni kabane ngkai.
ngkai. Ngkana
Ngkana koa kona ao kakoauaa
raoi bwa ana reke am kaeka aika a bon riai ibukiia.
langoa
nakoraoin ma nakobuakan
nakobuakan te bitineti ae ea tei rabwatana imwain
imwain ae ko
Iangoa raoi nakoraoin
kabooa.
kabooa.
Nakoraoina
Nakoraoina
Nakobuakana
Nakobuakena
1.
E karako te kaoanikai
1.
l.
2.
A teimatoa
teimatoa tieweti,
tieweti, bwaitia
bwaitia ma katitamwat
angan kabutana, titaabu
titaabu ao..
2.
3.
Ea kaman buti te mwane n roko ao e bon
waaki naba te bitineti ni karekea
karekea ana buti
kabitare.
kebitere.
4.
E teimatoa
tiaburaeati ao
reitaki ma tiaburaeati
teimatoa te reitaki
bangke.
bangke.
5.
Moan
Moan te tamaroa nnena.
5
Ea tabe ni kerikaki tagiran ana bwaitia
bwaitia ke
tieweti.
Tao akea korakoran rikirakena.
rikirakena. Ea mane te
titaoki, aki bara taarau, e rangin
rangin rietata
mwaitin te kuretete.
3.
lai
Iai bukin
bukin kabonakoana iroun te tia
kabonakoa aika raba.
4.
Tao e taekana
taekana buaka te bitineti nte aono
arme.
anne.
5.
Tao iai nakobuakan
nakobuakan nnena
nnena aika a raba
-
Keteitei
Ibukin Te moan Kateitei
Aenge Ibukin
SYB
BOKI 65 - Aanga
SYB BOKI
NA KABWAKAA
KABWAKAA
AE KO
KO NA
MWAITIRA
BOO AE
MWAITIRA TE BOO
riki
kunea bwa
bwa ee bobuaka
bobuaka riki
ko na
na kunea
angiin te
te tai
tai ko
aio. N
N angiin
titiraki aio.
kaekan te titiraki
E
E kanganga kaekan
aio man
moana. E
E ota
ota aio
kabooan te bitineti ae rabwata
rabwata nakon katean teuana iroum mai moana.
ae ko
ko na
te tabetaarau
tebetetreu ae
ni mwannanoa
mwannanoa te
Ko riai
riai naba ni
eta. Ko
nakoraoi aika karinanaki
karinanaki ii eta.
kaeka nakon titiraki
titiraki aikai:
bukintaeka
bitineti. Karekei kaeka
bukintaeka iai n te bitineti.
me kateitei
keteitei aika
eike ae tei ii aona?
Ena
Ene reke nakoim
nekoim te aba
ebe ma
-
reka ke ko aki?
eki?
me bwaai n raka
Ko na
ne bon kabooa
kebooe te titaoki,
titeoki, benitua, ma
-
inaometam ni
ni
eo inaomatam
kaboene ao
E nako
nako naba
neba aran
rran te
te bitineti
bitineti ni kaboana
kabongana
kebongene te ara
era anne
tnne n aki
eki toki?
-
te
katern ana
rnr bitineti
bitineti te
mwene bwa
mengr boon katean
Ko kabwakaa
kebwekee te mwane
bwe ai manga
keiengatoe ma ngke?
ouna
riki bwaina
bwaine ni kaiangatoa
irerikim ae
ee tamaroa riki
oune irarikim
ni
E
katoka boo te bitineti ae boon.
boou.
Bon iai noua
uoua angan ana katoka
i)
i)
Te waeriu iaon
ieon taian atiete
etiete
te bitineti,
bitineti, te
te aba,
aba, kateitei,
Ko
ua waeriu
weeriu atiete
atiete aika
aika rabwatan
rabwatan te
Ko warebwaia aia
riki
titaoki,
ao.. N
N ANA
ANAA
A ma
ma iai
bae aika ana
ana riki bwa baem
titaoki, ekuimente, ao..
iai taian bae
ngkana
Te nete
nete atiete
etiete waeriu
weeriu anne ena
te bitineti n aron teina.
teina. Te
ngkana ko kabooa te
anganiko
teuana ibukin karekean
karekean ana waeriu te bitineti.
anganiko te anga teuana
Imwain
kebooa, kakoauaa
kakoeuae raoi
teekan taian
teien bae
bee aika
eike ae
Imwain ae ko kabooa,
reoi bwa ko atai taekan
raba
ne
reba (n aron te moteketi
moteketi iaon
ieon auti, ao te tiaburaea
tiabureea akaunti) aika
eike ko na
bukintaeka
bukinteeka iai ngkana koa bwaina te bitineti.
ii)
ii)
Warebwaian
rake bwanin
ena roko
Warebwaian te raka
bwanin n taai
teai aika
eike ana
Te anga naba teuana
nakon taai
teuana bon taraakin
taraakin ana kona te bitineti ni kareke raka nakon
aika ana
roko.
roko.
E
E
kona
n
n
reke
reke
am
am
iango
iango
n
n
aei
ngkana
ngkana
ko
ko
norii
norii
raka
rake
itiaki
itieki
ana
aei
(imwin kaokoroan aia tiarari
inanon tabeua te
te ririki
ririki n nako (imwin
tiereri ouna ibukin aia
mwakuri
mwakuri ni manatimente).
manatimente).
Karina
mweiti nn raka
reke ae
ee
Karine te raka ae ena reke man am
em kariaraka
kerieraka ianon te mwaiti
tau ibukin
ibukin boon te
ko kariaa bwa ena
ene reke.
reke. Ena
Ene anganiko am iango ae e tau
bitineti
bitineti ae riai.
riei.
6
SYB BOKI
SYB
BOKI 66
-
- Aanga
Aenge Ibukin
lbukin Te
Te Moan
Moen Kateitei
Keteitei
angkoa iai
iai ana
ana reke
raka itiaki
itiaki te
te bitineti
bitineti (imwin
(imwin kaokoroan
kaokoroan
Ti na bwaina te katootoo ae angkoa
ounati) ae
ae tao
tao te
te awereti
awereti ae
ae $20,000
$20,000 ni
ni katoa
katoa ririki
ririki
aia tiararii taan mwakuri ma ounati)
nimaua te ririki n nako, ao e tabe n
n kerake
kerake ni
ni katoa
katoa ririki.
ririki. Ngkana
Ngkana ko
ko kakoaga
kakoaua bwa
bwa ee
nimana
riai n
n okiriko te raka ae
20% man
man am
am kariaraka
kariaraka, ko
ko kona
kona ngkanne
ngkanne n
n numera
numera tc
te tiering
tiering
riai
ae20o/o
buraiti
kona n
n reke
reke n
n aron
aron aei.
aei.
ae e kona
$20,000
$20,000
rX 100
100
=
=
$100,000
$100,000
20
20
Ngkanne ee oti
oti bwa
bwa korakoran
korakoran am
am bitineti
bitineti ni
ni kareke
kareke raka
raka bon
bon te
te waeriu
waeriu ae
ae $100,000.
$100,000.
Ngkanne
Ti na
na kangai
kangai bwa
bwa ena
ena reke
reke boon
boon te
te bitineti
bitineti naba
naba anne
anne ngkana
ngkana ee kabonganaki
kabonganaki t€
te numera
numera
Ti
ni
karekean
te
nete
atiete
waeriu
n
te
mwaiti
ae
$150,000.
Enga
ae
ko ne
na
ni karekean te nete atiete waeriu n te mwaiti ae $150,000. Enge ee ko
kabwakaa? Ni
Ni koauana,
koauana, ko
ko na
na bon
bon rinea
rinea boona
boona ae
ae $100,000
$100,000 bwa
bwa ee bebete
bebete riki.
riki. Ma
Ma
kebwekee?
ena
bon
atai
naba
kawai
ni
karao
boo
aikai
te
ouna
ao
ena
bon
riai
n
tangira
riki
boon
ena bon atai naba kawai ni karao boo aikai te ouna ao ena bon riai n tangira riki boon
ana bitineti
bitineti ae
ae bubura
bubura riki!
riki! Iai
Iai te
te marena
marena ae
ae ea
ea riki
riki ibukin
ibukin te
te kakarabakau
kakarabakau iaon
iaon boon
boon te
te
ana
bitineti. Ngkana
Ngkana ko
ko rangin
rangin nano
nano nn te
te bitienti
bitienti ao
ao ko
ko kona
kona ni
ni karekea
karekea mwanena
mwanena tao
tao ko
ko
bitineti.
na bon
bon riai
riai ni
ni kabwakaa
kabwakaa are
are mwaiti
mwaiti riki.
riki.
na
Imwain ae
ae ko
ko kebooe
kabooa te
te bitineti
bitineti ae
ae ee
ea rebweta
rabwata ko
ko riai
riai ni
ni kereoa
karaoa am
am bitibirite
bitibirite
Imwein
titate ibukin
ibukin te
te bitineti,
bitineti, ni
ni kabongenai
kabonganai kewei
kawai eike
aika ko
ko na
na reiekineki
reiakinaki iei
iai nte
nte
titate
kataneiai eio.
aio. Ko
Ko riei
riai ni
ni kebanee
kabanea tabeue
tabeua te
te tei
tai n
n tereteree
tarataraa tron
aron te
te bitineti,
bitineti, nn
keteneiei
taetae me
ma katitemwe,
katitamwa, ni
ni kekeei
kakaei taien
taian kengenga
kanganga eo
ao rekentei.
rekentai. Uringnge
Uringnga bwe
bwa teo
tao
teetee
bon ane
ana etiete
atiete te
te bitineti
bitineti eika
aika ea rengin
rangin bongene
bongana tean
taan ouna.
ouna. Ane
Ana eki
aid irineko
irinako ma
ma
bon
atiete eke
ake tebeue.
tabeua. Kekoruee
Kakoauaa reoi
raoi bwe
bwa ena
ena kone
kona ni
ni meiu
maiu te
te bitineti
bitineti nn eker
akea ngeiie!
ngaiia!
etiete
7
SYB BOKI 6SYB
6- Aanga
Aenge Ibukin
Ibukin Te Moan
Moen Kateitei
Keteitei
1.
I.
KATEAN
KATEAI\ TE BITINETI
BITII\IETI AE BOOU
Angiia aomata
aomata aika a kan
kan bitineti
bitineti a kan katea
katea ae bon
bon oin
oin aia bitineti
bitineti nakon
nakon kabooan
kabooan ae
Angiia
bâti moanakin te bwai ae boou
boon
ea kaman tei rabwatana. Ena karekea te raunnano ae e bati
man namakinan
namakinan reken te tokanikai
tokanikai ma e korakora
korakora naba
naba te kaoanikai.
man
bwaitia ae boou
boon ae ko kan karaoia, ke tao te tia mwakuri ngke ae iai am
Tao iai te bweitia
kataneiai ao iai nanom
nanom ni kan katea
katea am bitineti
bitineti ibukin
ibukin te iti,
iti, te karao uruaki
uruaki ke te been.
kataneiai
kan katea
katea te bitineti
bitineti ibukin
ibukin kabonakoan
kabonakoan kunnikai aika ko karaoi ke uaanikai
Ke tao ko kan
aika ko uniki
uniki ke ni kukan.
kukan.
aika
N aron
aron ae ti noria
noria inanon
inanon ara moani boki aika aua
aua nte kataneiai aio,
aio, ena mwaiti
mwaiti te
te tai
tai
ae ena
ena kabaneaki
kabaneaki ibukin
ibukin te kekewai,
kakawai, ao te ukeuke
ukeuke ibukin
ibukin moan
moan katean
katean te
te bitineti
bitineti bwa
bwa
a€
e
aonga
ni
bebete
te
kaoanikai
ngkana
ko
moana
am
waaki
n
ti
ngkoe.
Aikai
e
ni bebete keoenikei
ko
am waaki n ti ngkoe. Aikai
nakoraoi ma
ma nakobuaka
nakobuaka tabeua
tabeua ni katean
katean am bitineti
bitineti ae
ae boou.
nakoraoi
Nakoraoi
Nakoreoi
Nakobuaka
Nakobueka
l.1.
E karako
karako kaotite
kaotite ni
ni kateitei
kateitei
E
2.
2.
inaomata riki
Ko inaomata
2.
2.
Ena mwaiti
mwaiti riki
riki te kakawai
kakawai
Ena
ngkana ena
ena waaki
waaki raoi.
raoi.
ngkana
3.
3.
Ko kona
kona nn niniia
niniia te
te mwakete
mwakete
Ko
teuana
ke
ni
karina
am
bwaitia
teuana ke ni karinaam bwaitia
3.
3.
Tao ko
ko na
na riai
liai ni
ni kakaei
kakaei ao
ao ni
ni
Tao
karikirakea mwaitia
mwaitia katitamwa
katitamwa
karikirakea
4.
4.
Tao ena
ena korakora
korakora te
te kaiangatoa
kaiangatoa
Tao
man
taian
bitineti.
Tao
ena
man taian bitineti. Tao ena
Matoa kakaean
kakaean mwanen
mwanen te
te
Matoa
kateitei
ae
maan
taina
kateitei ae maan taina
l.1.
E korakora
korakora riki
riki te kaoanikai
kaoanikai
E
ae boou.
boou.
ae
4. Ko
Ko kona
kona ni
ni waekoa
waekoa ni
ni bita
bita
4.
waakin am
am bitineti
bitineti ma
ma kawaina
kawaina
waakin
ae buti
buti rinanona.
rinanona.
ae
8
SYB BOKI
SYB
BOKI 66
2.
-- Aenge
Aanga Ibukin
Ibukin Te Moan
Moan Kateitei
Keteitei
TE KARIN
KARIN N TE WAAKIN
WAAKI N ABUABU
ABUABU
Tao ena angaraoi ibukin
bwaina te bitineti, ngkana e kann
ibukin temanna ae tuai
nrai'bwaina
karin n te waaki
n abuabu
abuebu ibukin moanakin ana
ana waaki.
waaki. Aki rangin mwaiti bootaki nn abuabu
abuabu n te
tangiraki riki nakon
nakon taai aika
aika ana roko.
Betebeke ngkai ma ana bae n tangiraki
Ngkana ko kabooa
kabooa rinim
rinim n te waaki n abuabu
abuabu ko bon
bon kabooa
kabooa inaomatam
inaomatam (n
(n am tabo)
Ngkana
kabuta te bitineti ae ea tia n rikirake, ao ni kataaki man noraki nakoraoina n taabo
ni kabuta
tabeua. Tao n ai aron te
te abuabu
abuabu n amwarake ni katawe, te
te abuabu
abuabu ni
ni kaitiaki, te
tabeua.
riki. Bon akea tokin mwaitia
abuabu ni boreti boki, te abuabu n teriwari, ao tabeua riki.
bitineti aika
aika a kona
kona ni kabutaki n te waaki
waaki n abuabu.
abuabu.
bitineti
botaki ae kabonakoa
kabonakoa te abuabu e aranaki
aranaki bwa te tie
tia abuabu.
abuabu. Aika a karin
kann inanon
Te botaki
n abuabu a aranaki
aranaki bwa teen
taan abuteki.
abutaki.
te waaki n
Ni koauana raoi a kabonakoa
kabonakoa bweninin
bwaninin te bitineti
bitineti nakoim
nakoim taan abuabu.
abuabu. Bon
Bon aekaia
anganiko te rabakau
rabakau ao te kataneiai
kataneiai n te manatimente
manatimente aika ko na kainnanoi ibukin
ibukin
ae a anganiko
waakinan am bitineti n ikotaki ma booki iaon kabutan bitineti, mwangan kawai ni
bitineti, ekuimente,
ekuimente, materio ao tiaburae,
tiaburae, tetiaina
tetiaina tieweti,
tieweti, kanikinaa
kanikinaa ni kamban4
kambana, ao..
bitineti,
konaa botaki
botaki n abuabu aika a butiraoi ni karekea korakoran te bobwai
bobwai ae titebo
titebo ma
A konaa
uarereke ke taan
taan
korakoran ana bobwai te bitineti ae bubura ni buoki bitineti aika uarereke
ae aa kainnanoia.
kainnanoia.
abutaki nn a€
Ni bon
bon aron4
arona, e riai te tia
tia abuabu n raumeai
raumeai aika a kan
kan karin n te waaki
waaki n
n abnabu
abuabu bwa
Ni
ena kakaei anueniengo
anuaniango ma
ma rabakau
rabakau aika
aika a bon
bon tau.
tau. Ngkana
Ngkana e kakoauaa
kakoauaa te tia
tia abuabu
ena
anuaniango (ao te mwane ibukin
ibukin kabooan
kabooan te abuabu),
abuabu), ao ena anganiko
anganiko
bwa e tau am anuaniango
te kataneiai
kataneiai ae
ae raka
raka ae
ae ko
ko na kainnanoia
kainnanoia ao
ao te
te bitineti
bitineti ae
ae bwenin
bwanin raoi arona.
arona.
te
ae
Nakoraoin te aeka ni bitineti aio bon te anganako te bitineti ae bwanin n aron ae
taekinaki.
Ngkai
abutaki
ae
boou
ngke
ao
ko
na
anganaki
mwangan
kawai
ni
te
tia
abutaki
taekinaki.
kaongoaki angam ni kabooi bwai menaai, aron
aron
bitineti aika ko na kabonganai, ko kaongoaki
kabonakoan te bwai, te kataneiai ibukia
ibukia am titaabu
titaabu ao aron babairean
babairean ao kabutan te
te
kabonakoan
bitineti. Bon te anga a€
ae moan te tamaroa te abuabu ibukin karekean
karekean te taneiai iaon
bitineti.
bwaninakin ao
ao kabutan
kabutan te bitineti.
bitineti.
bwaninakin
99
SYB BOKI
SYB
BOKI 66
-
- Aanga
Aenge Ibukin
Ibukin Te
Te moan
moen Kateitei
Kateitei
nakobuakan te
te aeka ni
ni waaki
waaki ae
ae te
te
Ma e ngae n anne ao bon iai naba nakoraoin ao nakobuakan
abuabu. Imwain ae ko iranako am iango, ko riai ni karaurau
karaurau ni iangoi nakoraoin ao
ao
abuabu.
nakobuakan te karin
karin inanon
inanon te waaki n abuabu.
abuabu.
nakobuakan
Nakoraoina
Nakoraoine
Nakobuakana
Nekobuakane
1.
1.
rangin kai
kai tokanikai
tokanikai riki
E rangin
2.
2.
E bwanin
bwanin te bitineti
bitineti nakoim
3.
3.
riki
l.1.
bobuaka te karin
karin n
n abuabu
abuabu aika
aika
E bobuaka
tia
ni
kataaki
aia
waaki.
tia ni kataaki aia waaki.
2.
2.
E mwaiti
mwaiti te
te bwaka
bwaka mwane
mwane nakon
nakon te
te
E
tia abuabu.
abuabu.
tia
aika
3.
3.
Ko riai
riai nn irii
irii raoi
raoi tain
tain kaetieti.
kaetieti.
Ko
A tauraoi
tauraoi naba
naba burokuraem
burokuraem ni
ni
A
4.
4.
E karako
karako am
am anga
anga nn rikirake
rikirake man
man
E
kaukan am
am bitineti
bitineti aika
aika boou.
boou.
kaukan
5.
5.
E katautauaki
katautauaki inaomatam.
inaomatam.
E
6.
6.
Tao ko
ko na
na tiku
tiku ma
ma te
te abuabu
abuabu inanon
inanon
Tao
tabeua
te
ririki.
tabeua te ririki.
nakoim
E anga
anga mwangan
mwangan kawai
kawai aika
E
tia ni
ni kataaki
kataaki
aa tia
4.
4.
karaii
karaii
5.
5.
6.
6.
bwaai
Iai te
te tetikeunte
tetikaunte iaon
iaon bwaai
Iai
menaai nn angiin
angiin te
te tai
tai
menaai
te
E bae
bae nn reke
reke te
te kataneiai
kataneiai nn te
E
manatimente
manatimente
kakoauaki bwa
bwa waaki
waaki nn abuabu
abuabu nako
nako bon
bon angan
angan kabutan
kabutan te
te bitineti
bitineti ae
ae ee kauarerekei
kauarerekei
EE kakoauaki
kaoanikai ni
ni moan
moan katean
katean te
te bitineti.
bitineti. Ma
Ma taratara
taratara raoi!
raoi! A
A mwaiti
mwaiti taan
taan babakanikawai
babakanikawai
kaoanikai
ao bangabwai
bangabwai aika
aika a
a kaboinako
kaboinako abuabu
abuabu ao
ao aika
aika oi
oi n
n aomata
aomata ao
ao iai
iai naba
naba taan
taan tia
tia
ao
waakini bitineti
bitineti aika
aika aa rabakau.
rabakau. Iei
Iai teen
taan ebuebu
abuabu aike
aika ea ti
ti ken
kan tnte
anaa tm
am mwtne
mwane
waakini
nakon re
ae rna
ana engeniko
anganiko buokem
buokam ibukin
ibukin kabutan
kabutan em
am bitineti
bitineti bwe
bwa ene
ena meiu.
maiu.
nekon
kaineti riki
riki aio
aio ma
ma waaki
waaki nn abuabu
abuabu aika
aika aki
aki rangin
rangin kinaaki,
kinaaki, ao
ao ee rangin
rangin riai
riai karekean
karekean
EE kaineti
buokam
n
taekan
te
tua
ma
te
mwane
imwain
ae
ko
kabanea
am
tatabwi
n
te
waaki ae
ae
buokam n taekan te tua ma te mwane imwain ae ko kabanea am tatabwi n te waaki
kararaoma aio.
aio. Ko
Ko na
na tarai
tarai bwaai
bwaai aika
aika ko
ko na
na karekea
karekea nn am
am mwane
mwane - tera
tera tieweti,
tieweti,
kararaoma
kataneiai,
booki
ao
tabeua
riki
aika
ana
reke.
Ao
tai
onimakina
te
tuo
mwakete
ae
kataneiai, booki ao tabeua riki aika ana reke. Ao tai onimakina te tuo mwekete ae
karaoia te
te tia
tia abuabu
abuabu ni
ni mwaketen
mwaketen aba
aba tabeua
tabeua aika
aika okoro
okoro ma
ma te
te mwakete
mwakete ii abam.
abam. Bon
Bon
karaoia
waakina ae
ae oin
oin am
am uke
uke mwekete.
mwakete. Kataetaeia
Kataetaeia aomata.
aomata. Iaon
Iaon bwaai
bwaai nako,
nako, tai
tai kariaia
kariaia
waakina
bwa ko
ko na
na irarang
irarang ni
ni mii
mii ni
ni kaubwai
kaubwai ma
ma kakanatom.
kakanatom. Kamatoa
Kamatoa am
am iango
iango ao
ao anaa
anaa
bwa
koauantaeka
taeka ni
ni karakaraka
karakarakaakanne.
akanne.
koauan
-
10
l0
-
SYB
Moen Kateitei
SYB BOKI
BOKI 65 - Aanga
Aenge Ibukin Te Moan
5.
5.
TE TUA
TUA
NI BITINETIIAAN
BITII\IETI IAAIY TE
AM
AM RABWATA
RABWATA NI
Imwin
Imwin am baire ba tao ko na kabooa te bitineti ae e rabwata, katea ae oin am bitineti
riiko turakitua
turekitue ra e
riai ngkanne ni
ni baireia bwa te aeka n riiko
ke te karin n te abuabu, ko riai
ni bwaibwai,
bweibwei, te itoatoa
itoetoe
bitineti. Ko na waaki bwa te tia onoti
onoti ni
ko na kabongana n am bitineti.
kambwne ke te bobooti?
ma temanna ke uoman aomata,
aomata, te kambwna
Ana kona
ni
ma kainnanon am
am bitineti.
bitineti. Ana
kona ni
te rabwata ae
ae ena bootau ma
Ko
Ko riai
riai nn rinea
rinea te
riiko turakitua
turakitua ra ae e mwaiti
buokiko
baireia bwa
bwa te aeka n riiko
buokiko rongorongo aika inano ni baireia
ibuakoia.
riki nakoraoina
nakon nakobuakana ibukin am bitineti mai ibuakoia.
nakoraoina nakon
i.
i.
TE ONOTI
ONOTI NI
NI BWAIBWAI
BWAIBWAI
taian
ni bwaibwai
bwaibwai
Angiia
aika rangin uarereke n te Betebeke Maiaki bon tai
an onoti ni
furgiia bitineti aika
ni karao
bitineti
ke onoti ni iokinibwai.
Angiia
waaki
n
ununiki,
titoa
aika
uarereke,
bitineti
ni
iokinibwai.
maan bon
taan onoti
onoti n
aki tei
tei maan
bon taan
uruaki,
irarikin kawai
kawai ao
ao bitineti aika
aika aki
uruaki, taan
taan bobwai irarikin
riiko turakitua
iokinibwai.
N te aekan riiko
turekitul aio, e bwainaki man taubeakinaki te bitineti
iokinibwai. N
(te tia
ni kamwakuriia
kamwakuriia
iokinibwai) ma
ma aa kona
kona ni
iroun
aomata (te
tia onoti
onoti nn iokinibwai)
iroun temanna
temanna te
te aomata
aftln te bitineti n
tabeman.
iokinibwai ma aran
tabeman. N angiin
angiin te tai, e ikotaki aran te tia onoti n iokinibwai
te retitita.
uarereke.
A mwaiti ana nakoraoi
nekoraoi te onoti ni bwaibwai
bwaibwai ibukin te bitineti ae uarereke.
1.
l.
Bon
aron4 e boraoi
boraoi ao e aki kanganga kateana.
Bon te botaki ni bitineti ae bebete arona,
2.
temailla te aomata, e bwanin
Ngkai e bwainaki
bwainaki ao ni kabutaki te bitineti iroun temanna
mwakan
aika a baireaki.
baireaki.
mwakan te ouna iaon babaire aika
3.
Ena bon ebiebi
ebiebi te ouna man rakan te bitineti ao e taua taekan ana atiete te
bitineti
bitineti ni kabane.
4.
karaoaki ti
ti ibukin
ibnkin bitineti
bitineti n
E karako
hra. lai
Iai tuua
tuuaaika
aika a karaoaki
karako kainnanoakin
kairuranoakin te tua.
itoatoa
itoatoa ao kambwana
kambwana nako.
5.
katokaki ana waaki te
Moan te
kakumekume ngkana e katokaki
rc bebete te kaotite ma te kakumekume
bitineti.
6.
kainnanoia ngkana ko
buti kabitare
kebitere ae ko na kainnanoia
Tao ena karako
karako mwaitin te but!
waaki n aron te tia onoti ni bwaibwai.
bwaibwai.
Ma bon iai naba taian nakobuaka.
1.
l.
riai ni
ni
bwa e riai
Nanona ngkanne bwa
bitineti. Nanona
karaoi babaire ibukin te bitineti.
Ko na bon karaoi
n
rabakau
mwaknri rabakau.
manatimente ao te mwatai ni mwakuri
mwaiti rabakaum
rabakaum n te manatimente
2.
ni karababaa
tangiria ni
riki am mwane ngkana ko tangiría
Tao ena kanganga karekean riki
riki am waaki.
ll
11
S YB BOKI
Kateitei
SYB
BOKI 66 -- Aanga
Aengr Ibukin
lbukln Te
Te Moan
Morn Keteitei
3.
maiun te bitineti. Ngkana
Ngkana e aa mate
mate te tia
tia onoti n
n iokinibwai
iokinibwai ao
ao ea
ea
E kimototo maiun
mate naba
naba te bitineti.
mate
4.
ena mwaiti
mwaiti ana
ana engebwei
angabwai te tia
tia onoti
onoti n iokinibwai
iokinibwai ni
ni kaeti
kaeti ma
ma mwaitin
mwaitin
Tao ena
ana
inikam
ao
te
reite
ibukin
te
angabwai.
ana inikem
reite ibukin angabwai.
5.
5.
Enabwaninni
kabomwi te tia
tia onoti
onoti ni bwaibwai
bwaibwai ibukin
ibukin ana
ana taarau
taarau te
te
Ena
bwenin ni kebomwi
bitineti.
bitineti.
kabanea n nakobtraka
nakobuaka ae
ae te
te bwenin
bwanin ni
ni kebomwi.
kabomwi.
E kakawaki iangoan taekan te kabanea
kabwakaki te kabobmwi ibukin ana taarau am
am bitineti
bitineti man
man te
te
Nanona bwa e aki ti kabwakaki
mwane
are
ko
karinna
n
te
bitineti
ma
bon
man
kaubwaim
ni
kabane.
Ngkana
e
reke
mwane
karinna n bitineti ma bon man kaubwaim ni kabane. Ngkana e reke
kanganga am
am bitineti
bitineti nn te
te aro
aro ae
ae kakaiaki
kakaiaki ao
ao e aki
aki bua
bua ti
ti am
am mwane
mwane are
are ko
ko karinna
karinna
nn te kanganga
am auti,
auti, am
am motok4
motoka, am
am
n te bitineti ma am atiete aika kakawaki naba n aron - am
tatabwi ao
ao am
am kariaraka
kariaraka nako.
nako.
tatabwi
-
Ko riai ni mwannanoi
mwannanoi nakoraoi
nakoraoi ao
ao nakobuaka
nakobuaka aikai n
n ikotaki
ikotaki ma
ma itera
itera riki
riki tabeua
tabeua nn
Ko
aron aika
aika ana
ana oti
oti inano
inano ibukin
ibukin am
am baire
baire bwa
bwa te
te rabwata
rabwata ni
ni bitineti
bitineti ra
ra ae
ae ena
ena tamaroa
tamaroa
aron
ibukim.
ibukim.
ii.
ll.
TE ITOATOA
ITOATOA
TE
A kateaki
kateaki bitineti
bitineti aika
aika uarereke
uarereke n
n te
te Betebeke
Betebeke bwa
bwa bitineti
bitineti n
n itoatoa
itoatoa ibukin
ibukin katokan
katokan
A
nakobuakan te
te waaki
waaki n
n onoti
onoti ni
ni bwaibwai.
bwaibwai. Te
Te itoatoa
itoatoa bon
bon te
te irekereke
irekereke imarenaia
imarenaia
nakobuakan
aomata aika
aika uoman
uoman ke
ke aika
aika aa mwaiti
mwaiti riki,
riki, aika
aika aa bootii
bootii rabakauia
rabakauia ma
ma kaubwaia
kaubwaia nn uaia
uaia
aomata
ni kabuta
kabuta te
te bitineti.
bitineti. Bon
Bon taan
taan ouna
ouna raao
raao nn itoatoa
itoatoa aikai.
aikai. Iai
lai aika
aika aa karina
karina aia
aia mwane
mwane
ni
n
te
bitineti
ao
iai
aika
aki,
ma
ngkai
kaain
te
itoatoa
ngaiia
ao
a
tibwaa
te
raka.
n te bitineti ao iai aika aki, ma ngkai kaain te itoatoa ngaiia ao a tibwaa te raka.
riai ni
ni karaoaki
karaoaki te
te boreraoi
boraraoi nn itoetoe
itoatoa imarenaia
imarenaia kaaina
kaaina ao
ao ee riai
riai te
te boraraoi
boraraoi anne
anne nn
EE riai
iai bwai
bwai aikai
aikai inanona.
inanona.
iai
i)i)
ii)
ii)
iiD
iii)
iv)
iv)
v)
v)
vi)
vi)
vii)
vii)
viii)
viii)
ix)
ix)
Bwaninin araia
araia kaain
kaain te
te itoatoa
itoatoama
ma aia
aia etureti
atureti
Bwaninin
Aekan ao
ao bukin
bukin katean
katean te
te bitineti
bitineti nn itoatoa
itoatoa
Aekan
Maanin tain
tain te
te itoatoa
itoatoa (maanin
(maanin te
te tai
tai ae
ae ena
ena maiu
maiu iai)
iai)
Maanin
Mwaitin aia
aia kabitare
kabitare kaain
kaain te
te itoatoa
itoatoa aG
ae ana
anakabwakaa
kabwakaa nn tatabemania
tatabemanianako
nako
Mwaitin
Arontibwaakin
tibwaakinte
te raka
rakamate
mate ruuti
ruuti imarenaia
imarenaiakaain
kaainte
te itoatoa
itoatoa
Aron
Baireante
te bumwane
bumwane (mwanen
(mwanente
te bitineti
bitineti ae
ae butaki)
butaki) irouia
irouiataan
taanitoatoa
itoatoa
Bairean
Tibangaiataan
taan itoatoa
itoatoannte
te manatimente
manatimente ibukin
ibukinte
te bitineti
bitineti
Tibangaia
Aronkateimatoan
kateimatoantaian
taianakeunteng
akaunteng rekooti
rekooti
Aron
Titiraki ibukin
ibukinaia
aiatiararii
tiararii kaain
kaaint€
te itoato4
itoatoa, tera
teraae
ae ena
enariki
riki ngkana
ngkanaeemate
mateke
keee
Titiraki
riitaeakaain
kaainte
te itoatoa
itoatoatemanna
temannake
kengkana
ngkanaiai
iai te
te bobuaka
bobuakaII marenaia
marenaiataan
taan
riitaea
itoatoa
itoatoa
Aronao
aoangan
angante
tebubai
bubai irouia
irouiataan
taanitoatoa.
itoatoa.
Aron
rangi nn riai
riai bwa
bwa ena
ena reke
reke te
te ibuobuoki
ibuobuoki nn taekan
taekan te
te tua
tua ibukin
ibukin karaoan
karaoan te
te boraraoi
boraraoi nn
EErangi
itoatoa.
E
rangin
tabangaki
tangirán
te
itoatoa
bwa
te
rabwata
ni
bitineti
imarenaia
itoatoa. E rangin tabangaki tangiran te itoatoa bwa te rabwata ni bitineti imarenaia
aomata aika
aika titebo
titebo rabakauia
rabakauia ke
ke imarenaia
imarenaia kaain
kaàin te
te utu,
utu, ma
ma ee wackoa
waekoa naba
naba reken
reken te
te
aomata
bobuaka
imarenaia
taan
itoatoa.
bobuaka imarenaia taan itoatoa.
12
t2
SYB BOKI
BOKI 56 -- Aenga
Aangalbukin
IbukinTe
TeMoan
MoanKeteitei
Kateitei
SYB
lainekoreoi
nakoraoitabeua
tabeuannteteitoatoa.
itoatoa.
Iai
l.1.
akikangangaao
kanganga aoeeaki
akibobuakakateana.
bobuaka kateana.
EEaki
2.
2.
botiiarabakauia
rabakauiaaomata
aomataaika
aikaaamwaiti.
mwaiti.
EEbotiia
3.
3.
konaninikabebeteaki
kabebeteakiaron
aronkabutana
kabutana,ao
aoaakona
konanntibwaki
tibwakitaian
taiantaatike
taatikenini
EEkona
manatimente.
manatimente.
4.
4.
kaireke
rekemwaane
mwaaneaika
aikaraka
rakanakon
nakontetebitineti.
bitineti. EEna
nakona
konannreke
rekeriki
rikimaiun
maiuntete
AAkai
bitineti man
man aia
aia kariaraka
kariaraka taan
taan itoatoa
itoatoa (nakon
(nakon ae
ae ena
ena katine
katine te
te bitineti
bitineti iaan
iaan
bitineti
kaubwain
ae
ti
temanna).
kaubwain ae ti temanna).
5.
5.
kona ni
ni karabaki
karabaki ana
ana akitibite
akitibite te
te bitineti
bitineti (n
(n okoro
okoro ma
ma te
te botaki
botaki ae
ae tete
AA kona
kambanaae
aekainnanoa
kainnanoakatauraoan
katauraoante
teribooti
ribootiae
aeeeuki
ukinorakina).
norakina).
kambana
lainaba
nabanekobuekan
nakobuakante
tewaaki
waakini
ni itoatoa.
itoatoa.
Iai
l.1.
konani
ni kabaeia
kabaeia bon
bon irouia
irouiataan
taan itoatoa
itoatoa nn te
te aro
aro ae
ae ana
ana rootaki
rootaki taan
taan itoatoa
itoatoa
AA kona
ake tabeman
tabeman nn ana
ana mwakuri
mwakuri temanna.
temanna. EE kona
kona temanna
temanna toam
toam ni
ni karaoi
karaoi ana
ana
ake
mwakuri
ni
bairei
taekan
kaubwain
te
bitineti
n
aki
kaongoko
ao
ni
karekea
te
te
ni
karekea
ao
mwakgri ni bairei taekan kaubwain te bitineti n aki kaongoko
kanganganakon
nakonam
ambitineti.
bitineti.
kanganga
l.1.
teimatoa maiun
maiun te
te itoatoa
itoatoa ngkai
ngkai aa maiu
maiu kaaina.
kaaina. E
E riai
riai ngkanne
ngkanne te
te waaki
waaki ni
ni
EE teimatoa
itoatoa
ni
kamaenakoaki
ngkana
e
mate
kaaina
temanna.
temanna.
kaaina
itoatoa ni kamaenakoaki ngkana e mate
3.
3.
kona ni
ni kanganga
kanganga kaboraoan
kaboraoan tibwakin
tibwakin te
te mwakuri
mwakuri imarenaia
imarenaiataan
taan itoatoa.
itoatoa.
EE kona
Tao
e
reke
te
bobuaka
ibukin
te
bwai
ae
ena
karaoaki.
Tao e reke te bobuaka ibukin te bwai ae ena karaoaki.
4.
4.
Tao ena
ena kanganga
kanganga naba
naba kaewean
kaewean te
te bwaibwai
bwaibwai nn te
te waaki
waaki nn itoatoa,
itoatoa, ke
ke ena
ena bon
bon
Tao
akea, ao
ao ena
ena aki
aki rau
rau nanoia
nanoia taan
taan itoatoa.
itoatoa.
ake4
5.
5.
N angiin
angiin te
te tai
tai ee bon
bon kanganga
kanganga karekeaia
karekeaia toam
toam aika
aika ko
ko na
na kukurei
kukurei ni
ni waaki
waaki ma
ma
N
6.
6.
E bwanin
bwanin ni
ni kabomwi
kabomwi te
te waaki
waaki nn itoatoa
itoatoa ibukin
ibukin ana
ana taarau
taarau te
te bitineti.
bitineti.
E
ngaiia.
ngaiia.
E na
na kona
kona ni
ni kararaoma
kararaoma riki
riki te
te bwanin
bwanin ni
ni kabomwi
kabomwi inanon
inanon te
te waaki
waaki nn itoatoa
itoatoa nakon
nakon te
te
E
waaki nn onoti
onoti ni
ni bwaibwai.
bwaibwai. N
N te
te waaki
waaki nn itoatoa
itoatoa ee kona
kona ni
ni bua
bua am
am auti
auti ao
ao am
am tatabwi
tatabwi
waaki
Wareka
ni
kabane
ibukina
bwa
e
karaoa
ana
baire
toam
temanna
n
aki
kaongoko.
Wareka
kaongoko.
n
aki
temanna
toam
baire
ana
ni kabane ibgkina bwa e karaoa
taekan te
te karaki
karaki ae
ae koaua
koaua aio.
aio.
taekan
13
l3
-
SYB
BOKI 66 - Aanga
Aenga Ibukin
SYB BOKI
lbukin Te Moan Kateitei
TE KATOOTOO 6.1:
6.I:
Ana
Ane reimaurua
reimeurua lotia
Iotie
lotia bon
bon te
te aobereita
aobereita iaon
iaon te
te kombiuta nn ana
ni mwakuri te
ana botaki ni
te tautaeka
tautaeka ae
ae iai
iai ana
tatabwi ae $10,000.
intutiterii ibukin kamwaingan te
$10,000. E ngae ngkai e karako ana atatai n te intutiterii
tano, e kairoroaki
kairoroaki bwa ena kaaina te itoatoa
itoatoa ma Eroni, ae butikana, ni waakina te bitineti ni
kamwaingan te taño.
lotia bwa te kaotite ni kateitei
kamwaingan
tano. Irian
Irian te inanoi anne ao e karina $10,000
$10,000Iotia
ao
boon
te
kabitare
n
ekuimente.
E
ngae
ngkai
akea
te
boraraoi
ae koreaki imarenaia
imarenaia
ao
te kebitare n ekuimente. ngae
te
ae
kabaean
ngaiia uoman, bon iai tan tia kakoaua aika ongo n aia bonnano ibukin taekan ma kabaean
aroia n aia itoatoa
itoatoa ao a bon taubai
taubai naba
naba iaon aia bonnano.
aroia
lotia ao e riki bwa te rao ae "kainabwabu"
“kainabwabu” n te kambana.
kambana. E
E bon waakina ana mwakuri Iotia
kabanea ana tai Eroni ni kabuta
kabuta te bitineti.
bitineti. E kaukaki te tieke ekeunte
akaunte ibukin te bitineti ao
kabanea
uaia ni kariaiakaki
kariaiakaki n tiainii tieke ma
ma te inaomata.
a uaia
Imwin onoua te namwakaina,
namwakaina, ao e kaitaraaki lotia
lotia ma
ma te rongorongo
rongorongo n aron
aron ae inano.
Imwin
o
•
tia n rakanako
rakanako butakin
butakin kanoan ana
ana tieke akaunte te bitineti
bitineti n te mwaiti
mwaiti ae $5,000
$5,000
E a tia
imwin tieke aika
aika tiainaaki
tiainaaki iroun
iroun Eroni n akea
akea ana
ana atatai ma ana
ana kariaia
kariaia lotia.
imwin
•
tia Eroni
Eroni ni kabooa
kabooa te turaki
turaki ae boou
boou n aki kaongoa
kaongoa Iotia
lotia ao e aki kakaonimaki
kakaonimaki n
E aa tia
ana kabwaka
kabwaka roun
roun ao ibukin aei ao ena
ena kaoka
kaoka te turaki
turaki te bootaki
bootaki n anga
anga mwane
mwane ma ni
ni
ana
katea Eroni
Eroni n te kaboowi
kaboowi ibukin mwaitin te roun
roun ae tuai kabwakaa,
kabwakaa, ikoikon
ikoikon te intureti
intureti
katea
boon ana
ana mwakuri
mwakuri te bangke, ni ikotaki
ikotaki ma boon
boon te kabowi.
kabowi.
ma boon
•
tibwa roko naba
naba te rongorongo
rongorongo iroun
iroun lotia
lotia bwa
bwa iai
iai ana
ana mwakuri nn raka
raka Eroni
Eroni ii
E aa tibwa
tinanikun te itoatoa
itoatoa ae e aki ataia
ataia lotia
lotia ao e aki
aki karina
karina mwanena
mwanena inanon
inanon te
te bitineti.
bitineti.
tinanikun
•
A tia
tia naba
naba bureitiman
bureitiman n
n karokoa
karokoa te beebwa
beebwa ni kakao
kakao nakon
nakon te bowi iroun
iroun lotia
lotia ibukin
ibukin
A
karikan ao kariaiakan
kariaiakan ana
ana turaki
turaki tewana
tewana te bitineti
bitineti bwa
bwa ena
ena kabutaki
kabutaki inanon
inanon te kawai
kawai
karikan
akea ana
ana keten
katen aomate
aomata n intuerenti
intuarenti ke kakoauaan
kakoauaan riaina
riaina ni buti inanon
inanon kawai.
kawai.
nn akea
E aa tia
tia lotia
lotia ni
ni mwiokoa
mwiokoa Eroni
Eroni ni
ni bwaai
bwaai aikai
aikai ao e aki
aki ataia
ataia bwa
bwa aa tia
tia ni
ni bane
bane taiia.
taiia.
E
Ngke aront
arona bwa
bwa ee ataia
ataia ao
ao ena
ena bon
bon aki
aki kariaia
kariaia kabutakin
kabutakin te
te turaki,
turaki, ao
ao riki
riki bon
bon tiaki
tiaki
Ngke
iroun te
te tia
tia mwakuri
mwakuri are
are ee kabutia
kabutia ngke
ngke e reke
reke nn te kabuanibwai
kabuanibwai ao, nn aron
aron ae
ae aa kunea
kunea
iroun
bureitiman, akea
akea naba
naba ana
ana beebwa
beebwa ni kabuti
kabuti kaa
kaa ma
ma ngkekei
ngkeke«
bureitiman,
14
t4
SYB BOKI
BOKI
SYB
66 --
Aanga lbukin
Ibukin Te
Te Moan
Moan Kateitei
Kateitei
Aenge
KAMWAKURAN TE
TE IANGO
IANGO 6.2
6.2
KAMWAKURAN
lai buoken
buokan lotie?
lotia?
Iai
lai bukinan
bukinan Iotia
lotia iaan
iaan te
te tua
tua ibukin
ibukin karikan
karikan taian
tai an kanganga
kanganga iroun
iroun Eroni?
Eroni?
Iai
Tera te
te kaokoro
kaokoro ae
ae tao
tao ee kona
kona ni
ni karaoia
karaoia ni
ni katibanakoi
katibanakoi kanganga
kanganga aikai?
aikai?
Tera
TE MAROOROO
MAROOROO
TE
Te kananokawaki
kananokawaki teuana
teuana bwa
bwa aa mwaiti
mwaiti bitineti
bitineti aika
aika aa waaki
waaki iaan
iaan taian
taian boraraoi
boraraoi aika
aika
Te
aki kabobongaaki
kabobongaaki raoi
raoi ao
ao nn ti
ti kamatoaki
kamatoaki nte
nte taubai.
taubai. E
E rangin
rangin tatao
tatao mwaitia
mwaitia bitineti
bitineti
aki
aika
a
katan
iaan
te
boraraoi
ae
bonnanoaki
ti
n
te
taeka
ibukin
babairean
ao
tararuan
ao
taranran
n
te
taeke
ibukin
babairean
ae
bonnanoaki
ti
te
boraraoi
a
katan
iaan
aika
te bitineti,
bitineti, ao
ao aia
aia kantaninga
kantaninga taan
taan toatoa.
toatoa. E
E ngae
ngae ngkana
ngkana bon
bon imarenaia
imarenaia kaain
kaain te
te utu,
utu, ee
te
bon riai
riai naba
naba te
te boraraoi
boraraoi nn itoatoa
itoatoa ni
ni kanoaki
kanoaki ma
ma ana
ana ibuobuoki
ibuobuoki te
te rooia.
rooia.
bon
i)i)
Rakanakon buutan
buutan te
te mwane
mwane man
man te
te akaunte
akaunte ma
ma te
te bangke
bangke ($5,000)
($5,000) ee kona
kona ni
ni
Rakanakon
katibanakoaki
man:
katibanakoaki man:
(a)
(a)
kakoauana raoi
raoi bwa
bwa kaain
kaain te
te itoatoa
itoatoa aika
aika uomen
uoman aa riai
riai nn riki
riki bwa
bwa
kakoauana
taan tia
tia tiainai
tiainai taian
taian tieke
tieke ni
ni kabane
kabane ibukin
ibukin mwaane
mwaane aika
aika butaki
butaki iroun
iroun te
te
taan
bitineti.
bitineti.
(b)
(b)
katean te
te tititam
tititam ae
ae butiraoi ibukin
ibukin kateimatoan
kateimatoan taian
taian akaunteng
akaunteng
katean
rekooti nn aron
aron mwin
mwin mwaane
mwaane nn te
te bangke, ekitibenti
ekitibenti nako
nako ao..
ao.. aika
aika
rekooti
kai noria
noria Iotia.
lotia.
ee kai
ii)
Kioina ngkai
ngkai e kona
kona te
te tia
tia itoatoa
itoatoa ni kabaeia
kabaeia toana
toana ake
ake tabeman
tabeman ti
ti nn te
te bonnano
bonnano
Kioina
tera
n te taeka, moan te kakawaki ae ena katonuaki raoi n te boraraoi bwa tera
temanna ibukin
ibukin tararuaan te bitineti.
bitineti. N aron ae noraki,
noraki,
kabaean te tia itoatoa temanna
ea tia
tia Eroni ni
ni kareketaatia
kareketaatia lotia ni kabooan
kabooan te turake
turake ae boou n te eea
aea betiati,
ea
rakan taian
taian kaotite
kaotite aika irekereke
irekereke ma boon
boon te turaki ao taian
taian tiaati ibukin
ibukin te
ao rakan
kabowi.
Ena
kona
n
totokoaki
kabooan
n akea
akea
iroun
Eroni
te
turaki
ae
boou
kabooan
kabowi.
ana atatai
atatai ma
ma ana
ana kariaia
kariaia Iotia
lotia ngke
ngke arona
arona bwa
bwa iai
iai te boraraoi
boraraoi ae karaoaki
karaoaki raoi.
raoi.
ana
iii)
riki naba
naba te aro aio n akean
akean te boraraoi
boraraoi ae koreaki n te beebwa
beebwa ni kaotarai
kaotarai
Ao e riki
tibangaia taan itoatoa aika a riai ni karaoia
karaoia n aron te menatimente
manatimente ao, n aron
raka. Ena bon taraa n aki reke tibwan
tibwan
ae oti n te karaki aio, tibwatibwan te raka.
ike
n
itoatoa
lotia
mwakuri
te
te
waaki
waaki
n
itoatoa
ike e
Eroni
itinanikun
ana
mwakuri
mwanen
man
Iotia
kabonganai iai
iai ana
ana ekuimente
ekuimente ma kaubwain te bitineti.
kabonganai
iv)
taian kanganga man ana kainabaabu
kainabaabu temanna te
E kaotaki n te karaki aio reken taian
tia itoatoa ao raroana ma ana kakamwakuri
kakamwakuri te bitineti ni
ni katoa bong.
bong. E ngae
lotia ni mwiokoa Eroni ibukin te intuarenti ao beebwa ni
ni kabuti
ngke ea tia Iotia
kaa inanon kawai ni kaeti ma te turaki, e
e bon kabaeaki
kabaeaki naba iaan te
te tua
tua ni
ni
iaon
te
kaa
kakoauaa bwa a
a tia ni
ni karaoaki
karaoaki bwai
bwai aikai
aikai imwain kabutan te
iaon te
kakoauaa
aei a
a kona
Irarikin aei
ateen te tue.
kawai. Uringnge
Urmgnga bwe
bwa tiaki
mauri aki
aki ataan
tua. Irarikin
tiaki te mauri
kawai.
naba ni bukintaeka
15
l5
SYB BOKI
SYB
BOKI 66 Aanga Ibukin
Ibukin Te Moan Kateitei
aroia aia tia mwakuri, ao
ao iai
taan tia kamwakuri n aroia
iai katabeaia
katabeaia iaan
iaan te
te tua
tua ni
ni
eti iaan te
kaawakinaia aomata man aia mwakuri aia taan mwakuri aika aki eti
tua. A uaia ni katabeaki
katabeaki lotia
lotia ma Eroni nte uruaki man ana kabuanibwai
kabuanibwai te tia
tua.
kabuta te turaki n akea ana beebwa ni kabuti kaa.
kaa. N te tai aio, a
mwakuri are kabuta
itoatoa ni bukintaeka
bukintaeka ni karekean angan
angan ao kariaiakan te tia mwakuri
uaia taan itoatoa
bwa ena kabuti
kabuti kaa
kaa n akea
akea ana reitienti,
raitienti, ngkai bon
bon tabeia
tabeia ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa iai
iai
bwa
tuangakina bwa
bwa ena
ena kabuta
kabuta te kaa
kaa iaon
iaon te kawai.
ana raitienti imwain tuangakina
iii.
lll.
TE KAMBANA
E rangin kaokoro rabwatan
rabwatan te kambwana
kambwana ma rabwata
rabwata aika
aika tia
tia tia n
n noori.
noori. E okoro
okoro ma
ma
kambwana, e tareeki
taraaki ieen
iaan te tue
tua bwa
bwa
te onoti ni bwaibwai ao te itoatoa bwa te kembwtnq
kanga bon
bon te aomate.
aomata. E bon
bon tei man
man okoro
okoro ma
ma aomata aika
aika a karin
karin aia
aia mwane
mwane iai
iai ao
kange
kabutana. laan
Iaan te tua e taraaki bwa te aomata ae e kona ni
aika a babaire ibukin kabutana.
butimaea, bwaina
bwaina ao
ao ni kamwainga
kamwainga bwain
bwain te bitineti,
bitineti, e kona
kona ni
ni karaoi boraraoi,
boraraoi, ee kona
kona
butimaea,
ao ni kona
kona naba
naba ni kateaki
kateaki nn te
te kabowi.
kabowi.
ni kateitei ao
maanin maiuna ae bon okoro naba ma maiuia
maiuia ouna.
ouna. A kona ni mate ouna
ouna ma
ma ee
Iai maanin
ngkana e
e teimatoa
teimatoa nakoraoin
nakoraoin te
te waaki
waaki ni
ni
kona ni waaki te kambwana n aki toki, ngkana
bitineti ao
ao ngkana
ngkana aa tangiria
tangiría ouna
ouna aika
aika boou
boou bwa
bwa ena
ena bon
bon waaki.
waaki.
bitineti
E bwainaki
bwainaki te
te kambwana
kambwana irouia
irouia taan
taan tia
tia bwaibwai
bwaibwai aika
aika iai
iai aia
aia bukinibwai
bukinibwai (ke
(ke titaoki)
titaoki)
E
inanon te
te kambwana.
kambwana. A
A kona
kona ni kabooaki, kabonakoaki
kabonakoaki ke
ke ni
ni kaeweaki
kaeweaki taian
taian
inanon
bukinibwai, ao
ao aa angania
angania ake
ake aa bwainii
bwainii te
te kona
kona n
n rinerine,
rinerine, man
man reke
reke tibwangaia
tibwangaia man
man
bukinibwai,
ana raka
raka te
te kambwana.
kambwana.
ana
A inaomata
inaomata n
n rinerine
rinerine taan
taan tia
tia bwaibwai
bwaibwai ni
ni buoka
buoka karekean
karekean ana
ana baire
baire te
te kambwana
kambwana
A
aika oi
oi ni
ni baire.
baire. Tao
Tao bon
bon te
te kabanea
kabanea ni
ni kakawaki
kakawaki nn te
te itera
itera aio
aio bon
bon rineakia
rineakia kaain
kaain te
te
aika
Baba nn Tararua.
Tarama. E
E botau
botau aia
aia inaomata
inaomata n
n rinerine
rinerine taan
taan tia
tia bwaibwai
bwaibwai ma
ma mwaitin
mwaitin aia
aia
Baba
bukinibwai n
n te
te kambwana.
kambwana. N
N aron
aron te
te katootoo,
katootoo, ngkana
ngkana tao
tao ko
ko bwaina
bwaina 5l
51 te
te
bukinibwai
katebubua
man
te
bukinibwai
n
te
kambwana
ao
iai
am
konturoo
iaon
te
kambwana
katebubua man te bukinibwai n te kambwana ao iai am konturoo iaon te kambwana
bwa bon
bon 5l
51 te
te katebubua
katebubua naba
naba mwaitin
mwaitin am
am rinerine.
rinerine.
bwa
E bukintaeka
bukintaeka te
te Baba
Baba n
n Tararua
Tarama ibukin
ibukin kairan
kairan ao
ao kawaakan
kawaakan te
te manatimente
manatimente n
n te
te
E
kambwana ni
ni katoa
katoa bong.
bong. E
E karaoa
karaoa ana
ana mwakuri
mwakuri te
te baba
baba ibukia
ibukia taan
taan ouna
ouna ao
ao ena
ena
kambwana
angania taian
taian kaeka
kaeka ibukin
ibukin te
te kambwana.
kambwana. Teuana
Teuana ma
ma ibuakon
ibuakon tabena
tabena ae
ae kakawaki
kakawaki
angania
bon rineaia
rineaia kaain
kaain te
te manatimente
manatimente nakon
nakon nakoa
nakoa aika
aika ririet4
ririeta, ma
ma iai
iai ibuakoia
ibuakoia aika
aika aa
bon
kaaina naba
naba te
te baba.
baba.
kaaina
Tein naba
naba te
te kambwana
kambwana teuana
teuana ae
ae rangin
rangin otara
otara bwa
bwa ee onoti
onoti aie'kabomwi
aia kabomwi taan
taan tie
tia
Tein
bwaibwai nn titi kaineti
kaineti ma
ma mwaitin
mwaitin te
te mwane
mwane ae
ae aa karinna
karinna nn te
te bukinibwai
bukinibwai (ke
(ke ae
ae ana
ana
bwaibwei
karinna). Kioina
Kioina ngkai
ngkai angkoa
angkoa te
te aomata
aomata te
te bitineti
bitineti ee bon
bon okoro
okoro ana
ana atiete
atiete ma
ma ana
ana
karinna).
inikam te
te kambwana
kambwana ma
ma taan
taan ouna.
ouna. Ngkana
Ngkana ee reke
reke nn te
te kanganga
kangangate
te kambwana
kambwana ibukin
ibukin
inikam
te mwane,
mwane, ee onoti
onoti aia
aia kabomwi
kabomwi taan
taan bwaibwai
bwaibwai bwa
bwa bon
bon titi mwaitin
mwaitin aia
aia kariaraka
kariaraka nn te
te
te
kambwana. Ngkana
Ngkana aa nakoraoi
nakoraoi bwaai
bwaai ao
ao ana
ana ebiebi
ebiebi man
man tibangaia
tibangaia man
man ana
ana raka
raka te
te
kambwana.
kambwana. Ena
Ena kerake
kerake naba
naba ana
ana waeriu
waeriu aia
aia bukinibwai
bukinibwai ngkana
ngkana ee maiu
maiu raoi
raoi te
te
kambwana.
kambwana.
kambwana.
16
16
-
S
YB BOKI
SYB
BOKI 66 - Aanga Ibukin Te Moan Kateitei
N aron ae tia tia n noria,
nori4 e bon okoro aekan
aekan aron te kambwana
kambwana ma taan ouna.
ouna. E kona
ni buti iaan arana,
karin
n
taian
boraraoi,
kateitei
n
te
bowi
ke
ni
kateaki.
karin
aran4
kateaki. E kabwakaa
kabwakaa
naba
naba ae
ae bon
bon oin
oin ana
ana angabwai,
angabwai, tiaki
tiaki nn aron
aron te
te itoatoa
itoatoa ike
ike aa bon
bon kabwakaa aia
angabwai taan itoatoa
itoatoa man tibwaia iaon te raka.
raka. Ngkana
Ngkana e kabwakai aia tiarari
tiareri ouna
n te kambwana,
ti kabwakaa
kambwana. ao
ao aati
kabwakaa te angabwai taian ouna iaon te tiarari.
lai
Iai nakoraoi
nakoraoi tabeua
tabeua ni waakinan
waakinan te bitineti n te rabwata ae te kambwana.
l.
1.
Kanga
Kanga e rau aron tein te kambwana
kambwana maiuna e ngae ngkana iai te
- e bon waaki maiuna
bitaki irouia
irouia ouna.
2.
2.
E onoti aia
eie kabomwi taan bwaibwai n te kambwana
kambwana - aio bon te oi n raka n
aro iaon rabwata iaan te tua ake tabeua.
3.
3.
Ena bebete bairean ao taruan te konturoo ibukin te karikirake, ao iai katabeaia
taan tararua aika
aika a katonuaki ibukin taian taatike.
4.
4.
N angiin te tai e bon bebete riki
riki karekean te kabitare ngkana e kan karababaa
karababaa
ana waaki te kambwana.
5.
5.
Ena bae ni bebete aron kaewean taian bukinibwai.
bukinibwai.
6.
6.
Ena kona n taubeakinaki riki
riki mwakaia taian ouna
aika taan tararua.
ouna aika
7.
Tao e na bon iai naba te nakoraoi n te rabwata ni kambwana
kambwana ibukin te
angabwai.
7.
-
N iterana are
nakobuaka aika ko kona n noria:
ane teuana,
teuana, tao iai naba taian nakobuaka
1.
l.
N angiin te tai e taraki te kambwana
kambwana bwa te botaki ae kanganga arona.
arona. E aki
ni kainnanoa
kainnanoa te
kai ota arona irouia
irouia ouna ni bitineti aika uarereke ao e bon bae ni
ibuobuoki
n
taekan
te
tua.
ibuobuoki taekan
2.
2.
naba kabobongan
kabobongan katean
katean te
te kambwana.
kambwana. E
E bon
Tao
Tao ena
ena bon
bon bobuaka
bobuaka naba
kainnanoaki taeka n rabakau iaon te tua, ao n angiin te tai e kabwakaki naba te
tiute iaon ana atiete aika a kaeweaki
kaeweaki nakon te kambwana
kambwana ae boou.
3.
3.
kambwana ma te tua iaon abam ao
Tao ena rangin kaetietaki naba taekan am kambwana
tao ena aki angaraoi aio nakoim ngkana temanna naba ngke te ouna iai.
4.
4.
ana riki
riki bwa
bwa manatia
manatia n
n te
taan bwaibwai
bwaibwai bwa
bwa ana
kai kariaiakaki taan
aki kai
Tao
Tao ana
ana aki
bitineti.
5.
ni karokoaki
karokoaki taekan
taekan
aika a tabangaki kanoaia ma ni
rekooti aika
A riai
riai ni
ni kawakinaki rekooti
A
irianaki nn te
te rekenikai
ao man
man irianaki
rckenikai
iroun te
te tautaeka
tautaeka ao
te kambwana iroun
ana
waaki te
ana waaki
ngkana aki bwanin raoi.
5.
17
t7
SYB BOKI
SYB
BOKI 66
iv.
iv.
-
- Aanga
Aenga Ibukin
lbukin Te Moan
Moen Kateitei
TE BOBOOTI
Bobooti bon tenana
teuana mai buakoia
buakoia aeka ni bitineti aika kakawaki aika a bwainaki
bwainaki irouia
kaain te
te aba n aban nako te
te betebeke.
betebeke. N aba aika Bitii, Kiribati, Toromon, Tonga,
Tuvalu, ao Vanuatu e moamoa
mourmoa te waaki ni bobooti bwa ngaia aika
aika tauaki raoi mwia
mwia n
aba. A mwaiti aika tokanikai ma a mwaiti
te retitita ao ni bwainaki irouia kaain te aba.
naba aika a kabuanibwai.
kabuanibwai. Tao ena manena
manena rinanoan
rinanoan riki taekan te aeka n rabwata
rabwata ni
aio. Ti na kataia ni kaotaira n anuan ma aron bonganan taian bobooti, ao n
bitineti aio.
kawaia aika
aika a boou
boou aika
aika ana
ana kona
kona ni kanakoraoa riki aia waaki iai.
iangoi kawaia
riaina raoi bwa ana atongaki bobooti bwa kambwana
kambwana ke kobwereitin.
kobwereitin. N aron te
Bon riaina
kambwana, e mwannanoaki naba te bobooti bwa ai aron te aomata
aomata ae iai ana atiete ao
kambwan4
tabetaarau aika kakaokoro ma aomata aika iai aia tibwa ni bwaibwai iai.
iai. Ma e
ana tebetaereu
nakon te kambwana bwa
bwa e kateaki
kateaki n te aro ae e bwainaki
bwainaki ma
raka riki aron te bobooti nakon
boraoi aron bairean
bairean taekana
taekana irouia
irouia aomata
aomata aika
aika a kabongana
kabongana ana tieweti.
tieweti.
ni boraoi
kambwana ma te bobooti.
bobooti. E bwainaki
bwainaki te
E kaokoro aekan aroia taan bwaibwai n te kambwana
iai. Aomata aikai a kona n aki
kambwana irouia aomata aika a karina aia mwane iai.
aonnaba
kabongana ana tieweti te kambwana ao ma ni kona ni maeka n iteran te aonnaba
teuana.
Aomata
aika
a
bwaina
te
bobooti
a
rangin
tena
ma
ana
akitibite
te
bobooti.
teuana. Aomata
akitibite
Boni ngaiia
ngaiia aomata
aomata aika
aika a kabongana ana
ana tieweti
tieweti te bobooti.
bobooti.
Boni
o
•
noraki bwa
bwa te bobooti
bobooti n auti e bwainaki
bwainaki ao ni boraoi baireana irouia aomata
E noraki
maeka n taian auti ma auti n iruaa ao tiaki te tia bwaibwai temanna
temanna a€
ae
aika maeka
akea rabwatana.
akea
•
bobooti nn akawa
akawa e bwainaki
bwainaki irouia
irouia taan
taan akawa.
akawa.
Te bobooti
•
Te bobooti
bobooti nn taekitii
taekitii e bwainaki
bwainaki irouia
irouia aomata
aomata aika
aika kabuti
kabuti taekitii.
Te
•
menaai e bwainaki irouia taan manimaniia
manimaniia kaao
Te bobooti ni karao miriki menaai
aika aa katiia
katiia te miriki.
miriki.
aika
•
Te kuretete
kuretete iunion
iunion (ae
(ae kanga
kanga ai
ai aron
aron te
te bobooti)
bobooti) e
e bwainaki
bwainaki irouia
irouia
Te
ana
ana
katitamwa,
aika
kawakina
aia
mwane
n
te
kuretete
iunion
ao
n
tangomwane
katitamwa, aika kawakina
tangomwane
ma iai.
iai.
ma
Ngaia ae aa bwainaki
bwainaki karinan
karinan ni bobooti
bobooti aika
aika teniua
teniua irouia
irouia aika
aika kabongana.
kabongana. Ao
Ao ti
ti kona
kona
Ngaia
aekaia nakon karinan
karinan aika
aika teniua ni kaeti ma aekan kabonganakia irouia
irouia
n tibwauai aekaia
taan ouna
ouna iai.
iai.
taan
18
l8
5-
SYB
SYB BOKI
BOKI 6 - Aanga
Aenga Ibukin Te Moan Kateitei
Keteitei
AEKA NI BOBOOTIAIKA
AEKA
BOBOOTI AIKA TENIUA
TENIUA
Bukina teuana ngkai ee tuai
tuai n tabangaki
tabangaki raoi te
te bobooti
bobooti n
n te
te Betebeke
Betebeke Maiaki bwa
ibukin remen aia
aia atatai
atatai aomata n aron aekan taatike aika a karaoi bobooti.
bobooti. A ti atai
bobooti bwa
bobooti
bwa kanga titoa
titoa ni
ni boomae
boomae ao
ao taan
taan tia
tia kabooa
kabooa te
te takataka.
takataka. Ma
Ma ni
ni bon
koauana a kona ni
ni kangaraoaki
kangaraoaki kateaia ibukin
ibukin aanga
aanga ni
ni waaki aika a mwaiti.
mwaiti. Ena
tokanikai te bobooti n ana waaki ngkana e tetiainaaki
tetirinerki te aekan
aekan bobooti teuana ibukin
katokan kainnanoia
katokan
kainnanoia aomata.
aomata. Aikai
Aikai tabeua
tabeua kawai aika
aika a uki nakoim.
i.
Te bobooti
bobooti ni kontiumwe
kontiumwa
teuana ae rangin kinaaki n te Betebeke Maiaki. Bon
Bon te bobooti ae
Aio bon te katootoo teuana
ana katitamwa,
katitamwa, aika
aika a kabongana
kabongana ana
ana bwaaitia ke
ke ana
ana tieweti te
bwainaki irouia ana
bitineti. E reke ibuakon te karinann aio ana titoa
titoa ni bobooti te kaawa.
kaawa. Bon
Bon te bobooti
bobooti
bitineti.
bwainaki irouia
irouia ana
ana katitamwa.
ae bwainaki
Teuana ma ibuakon bobooti ni kontiumwa
kontiumwa bon te kuretete iunion
iunion (ae ai aron
aron te bangke
Teuana
bwainaki ma ni kaboraoaki bairean taekana irouia
irouia ana katitamwa)
katitamwa) bwa aia bobooti
ae bwainaki
kontiumwa; ao ai aekan
aekan naba te bobooti n
n auti (e bwainaki
bwainaki irouia
irouia taan
taan maeka).
kontiumwe;
N iteran
iteran te aonnaba
aonnaba ake tabeua ko kona
kona ni kunei bobooti
bobooti ni katoki aoraki (taian
(taian tienta
aoraki), bobooti ibukin te
te iti ao bobooti n
ma onnaoraki aika bwainaki irouia aia aoraki),
aomata aika kabongana
kabongana te
te iti
iti ao
ao tareboon tieweti),
tieweti), ao
tareboon (a bwainaki irouia aomata
ibukin te ran (mwaangan
(mwaangan bwaibu
bwaibu n ran aika bwainaki irouia taan tia nima
nima te
bobooti ibukin
ran). Te aeka
aeka ni bobooti
bobooti ae te kabanea
kabanea ena aitara raoi ma aba aika riki man
man te kaoroo
ran).
(n
(n aron Kiribati,
Kiribati, Tuvalu
Tuvalu ao Matiare, ike e taatare iai te ran
ran n angiin
angiin te tai ma ni karekei
karekei
kanganga aika
aika korakora).
korakora).
kanganga
ii.
ii.
Aia bobooti
bobooti teen
taan kabwai
Aia
bon te aeka
aeka ni bitineti
bitineti ae bwainaki
bwainaki man
man boraoi bairean
bairean taekana irouia
irouia aomata aika
Aio bon
taan
aki irekereke ma tabeman n aroia taan maniman ao taan ununiki, taan akawa, taan
auti, karao
karao bwaai
bwaai nn te bai,
bai, ao taan
taan koro
koro banna
banna n ikotaki ma
ma bitineti
bitineti aika
aika uarereke
karao auti,
taekitii. Bukin katean bobooti
bobooti aikai bwa buokaia teen
taan
tabeua n aroia taan tia kabuti taekitii.
tia kebwei
kabwai ni kanakoraoa
kanakoraoa riki oromwakan ao rakan
rakan aia bitineti.
bitineti. Te katootoo teuana
tie
bon bobootin
bobootin te miriki
miriki menaai ae kona
kona ni buokiia
buokiia taan maniman
maniman kaao ni karekea
karekea boon
boon
bon
aia miriki
miriki ae tamaroa
tamaroa riki
riki man
man bibitakin
bibitakin aekan
aekan aia miriki
miriki ao ni karaoa te karaii ibukiia;
ibukiia;
aia
bobooti nn riitinakin
riitinakin te aba
aba e buokiia
buokiia taan
taan maniman
maniman ma
ma taan
taan ununiki aaba n
n tc
te boo ae
ae
te bobooti
bobete; bobooti
bobooti ni karaoan
karaoan bwaai n te bai a buokiia
buokiia kaaina
kaaina ni karekea
karekea boon
boon aia bwai
bwai
bobete;
ae tamaroa riki, n anga te kataneiai ao tiewcti
tieweti n te kareii,
karaii, ao ni buokiia
buokiia loaina
kaaina ni
ae
kabooi bweei
bwaai meneei
menaai aika
aika bobete.
bobete.
kabooi
19
l9
SYB BOKI
SYB
BOKI 66
iii.
lll.
-
- Aanga Ibukin
lbukin Te
Te Moan
Moan Kateitei
Kateitei
Aia bobooti
bobooti taan mwakri
mwakri
aio n
n te
te Betebeke
Betebeke ma
ma e
e moanna
moanna ni
ni waekoa
waekoa
E aki rangin mwaiti te aeka ni bobooti aio
mwaitina n iteran
iteran te aonnaba ake tabeua
tabeua ao
ao e
e kona
kona naba
naba ni
ni bongana
bongana ibukin
ibukin
rikiraken mwaitina
karikan mwakuri ao karikirakean
karikirakean bitineti
bitineti aika
aika uarereke
uarereke n
n te
te aono
aono aio.
aio. Tabeua
Tabeua bitineti
bitineti
karikan
tinanikun taian
taian taaun iaon
iaon Vanuatu
Vanuatu ai
ai aekan
aekan bobooti
bobooti aikai.
aikai. Te
Te bobooti
bobooti
aika uarereke i tinanikun
bwainaki ao ni boraoi
boraoi bairean
bairean taekana
taekana irouia
irouia ana
ana taan
taan mwakuri
mwakuri (n
(n aron
aron
ni mwakuri e bwainaki
te bekitori
bakitori ibukin bwain nanon
nanon auti,
auti, e
e bwainaki
bwainaki ma
ma ni
ni baireaki
baireaki taekana
taekana irouia
irouia
te
kabenta, reibwa,
reibwa, ao titaabu
titaabu n aobitin te bakitori; te
te bakitori
bakitori ni
ni kunnikai
kunnikai ae
ae bwainaki
bwainaki
kabent4
irouia taan
taan kabuti
kabuti mitiin
mitiin n itutu,
itutu, aomata
aomata nn te aobiti ma
ma taan
taan mwakuri
mwakuri riki
riki tabeman;
tabeman; te
te
irouia
bobooti nn akawa
akawa ae
ae ee bwainaki
bwainaki ao
ao ni
ni baireaki
baireaki taekana
taekana irouia
irouia kaaina).
kaaina).
bobooti
Ter a te
te Bobooti
Bobooti ??
Tere
Tia tia
tia n
n noria
noria bwa
bwa te
te bobooti
bobooti bon
bon te
te bitineti
bitineti ae
ae buokiia
buokiia kaaina
kaaina ao
ao ni
ni bwainaki
bwainaki irouia
irouia
Tia
aomata aika
aika a
a kabongana
kabongana ana
ana tieweti.
tieweti. A
A kairoroaki
kairoroaki bobooti
bobooti n
n taabo
taabo nako
nako iaon
iaon te
te
aomata
aonaba nn te
te tua
tua bwa
bwa ana
ana ira
ira nanon
nanon taian
taian "burintibare
“burintibare ni
ni ibuobuokit,.
ibuobuoki”. Burintibare
Burintibare
aonaba
aikai aa atongaki
atongaki n
n tabetai
tabetai bwa
bwa Burintibare
Burintibare n
n Rochdele,
Rochdale, ae
ae aranaki
aranaki n
n te
te ara
ara aio
aio nn
aikai
ingoana te
te moan
moan bobooti
bobooti ae
ae waaki
waaki raoi
raoi ma
ma ni
ni kateaki
kateaki nn te
te ririki
ririki 1844
1844 nn te
te taaun
taaun a€
ae
ingoana
Rochdale ii Engiran.
Engiran.
Rochdale
Aikai kenoen
kanoan te
te Burintibere
Burintibare nn Rochdele
Rochdale
Aikai
1.
1.
uki kaainekin
kaainakin te
te bobooti
bobooti
EE uki
kona ni
ni kaaina
kaaina te
te bobooti
bobooti aomata
aomata nako
nako aika
aika kabongana
kabongana ana
ana tiewetit.
tiewetit. N
N aia
aia bobooti
bobooti
AA kona
kontiumwa iai
iai inaomatan
inaomatan te
te kontiumwa
kontiumwa ni
ni kaainna
kaainna ao
ao nn ebiebi
ebiebi man
man uaan
uaan ana
ana waaki
waaki te
te
kontiumwa
bobooti. N
N aia
aia bobooti
bobooti taan
taan mwakuri
mwakuri iai
iai inaomatan
inaomatan te
te tia
tia mwakuri
mwakuri ae
ae tei
tei maan
maan ni
ni
bobooti.
kaainna. N
N aia
aia bobooti
bobooti taan
taan kabwai
kabwai ni
ni karaiian
karaiian bwaaitia
bwaaitia man
man te
te miriki,
miriki, aa inaomata
inaomata ni
ni
kaainna.
kaainnataan
taan maniman
manimankaao
kaao aika
aikabuokaki
buokaki man
man ana
anawaaki
waakite
tebobooti
bobooti anne.
arme.
kaainna
2.
2.
riaini
ni boraoi
boraoieron
aron beireen
bairean teekrn
taekan eo
aoteubeekinan
taubeakinantron
aronte
te bobooti
bobooti
EE riei
boraoi aroia
aroiakaain
kaainte
te bobooti
bobooti nnana
anabowi
bowi ni
ni katoa
katoaririki
ririki ibukin
ibukinrineaia
rineaiakaain
kaainte
te baba
baba
EEboraoi
taramaare
areea
eamanga
mangarinea
rineate
temanatia
manatiaao
ao nntaranraa
tararuaaaron
aronkabutan
kabutante
te bobooti.
bobooti. EEreke
reke
nntarartra
te
inaomata
n
rinerine
man
kaainakin
te
bobooti
ao
tiaki
man
mwaitin
te
mwane
ae
te inaomata n rinerine man kaainakin te bobooti ao tiaki man mwaitin te mwane ae
karinaki (n
(n aron
aron ae
ae riki
riki ni
ni katein
katein te
te kambwana).
kambwana). Te
Te baire
baire bon
bon temanna
temanna te
te membe
memba
karinaki
teuan'te
rinerine.
Ko
aki
kona
ni
kamwaita
riki
am
rinerine
n
te
bobooti
ngkana
ko
teuan'te rinerine. Ko aki kona ni kamwaita riki am rinerine n te bobooti ngkana ko
karinariki
riki am
am mwane
mwane ae
ae mwaiti.
mwaiti. Ngkana
Ngkanako
ko kan
kanriki
riki bwa
bwate
te membwa
membwaao
ao ko
ko riai
riai ni
ni
karina
kabooamwaitin
mwaitinam
ambukinibwai
bukinibwaiae
aetititeuana.
teuana. Iai
Iaibobooti
bobootitabeua
tabeuaaika
aikakariaia
kariaiakabooan
kabooan
kabooa
ambukinibwai
bukinibwai ae
ae mwaiti
mwaiti riki
riki nakon
nakonae
aetiti teuana
teuanama
maeeaki
aki raka
rakaam
amkona
konannrinerine
rinerine nn
am
aei.
aei.
20
20
SYB boki
bold 6
6
SYB
3.
3.
Aanga Ibukin
Ibukin Te
Te Moan
Moan Keteitei
Kateitei
-- Aenge
katauaki keniwangen
kaniwangan te
te bukinibwai
bukinibwai ee
ae kabwakee
kabwakaa te
te bobooti
bobooti
EE keteueki
Ni katein
katein te
te kambwana,
kambwana, ee tibwaki
tibwaki te
te raka
raka ni
ni kaitaraaki
kaitaraaki ma
ma mwaitin
mwaitin te
te bukinibwai
bukinibwai ae
ae
Ni
ko bwainna;
bwairma; tiaki
tiaki aei
aei aronh
arona nn te
te bobooti.
bobooti. N
N te
te bobooti
bobooti ko
ko titi anganaki
anganaki kaniwangam
kaniwangam ae
ae
ko
aki raka
raka iaon
iaon mwaitin
mwaitin te
te bakao
bakao ae
ae ee aki
aki bibitaki
bibitaki mwiatina
mwiatina iaon
iaon te
te mwane
mwane ae
ae ko
ko
ee aki
karinna
n
am
bukinibwai.
Te
kabanea
ni
mwaiti
ae
a
kabwakaa
bobooti
bwa
karinna n am bukinibwai. Te kabanea ni mwaiti ae a kabwakaa bobooti bwa
kaniwangan te
te bukinibwai
bukinibwai bon
bon titebo
titebo mwaitina
mwaitina ma
ma ae
ae ena
ena reke
reke iroum
iroum man
man te
te bangke
bangke nn
kaniwangan
te intureti
intureti reite
reite iaon
iaon am
am mwane
mwane nn am
am akaunte
akaunte nn tatabwi.
tatabwi.
te
4.
4.
E tibwaki
tibwaki raken
rakan te
te bobooti
bobooti ni
ni keitaraki
kaitaraki ma
ma kebongtnan
kabonganan te
te bobooti
bobooti irouie
irouia
E
kaaina
keaine
E tibwatibwaki
tibwatibwaki rakan
rakan te
te bobooti
bobooti n
n aron
aron mwaitin
mwaitin kabonganan
kabonganan te
te bobooti
bobooti irouia
irouia kaaina
kaaina
E
ao
tiaki
ibukin
mwaitin
te
bukinibwai
ae
bwainaki.
N
aron
te
bobooti
kontiumwa
ee
kontiumwa
ni
N
aron
te
bobooti
bwainaki.
ao tiaki ibukin mwaitin te bukinibwai ae
tibwaki te
te raka
raka ibuakoia
ibuakoia katitamwa
katitamwa ni
ni kaeti
kaeti ma
ma te
te mwaiti
mwaiti ni
ni bwai
bwai ae
ae aa kabooa
kabooa man
man te
te
tibwaki
bobooti
inanon
teuana
te
ririki.
ririki.
teuana
te
bobooti inanon
5.
5.
A riei
riai bobooti
bobooti ni
ni kebanee
kabanea aie
aia rake
raka teutana
teutana ieon
iaon te
te reirei
reirei
A
Ngkai aa riki bobooti bwa ana
ana kaungaa
kaungaa karikirakeaia
karikirakeaia aomata,
aomata, a riai ni kamanena
kamanena aia
aia
Ngkai
raka
teutana
ibukin
reiakinaia
kaaina
kanakoraoa
riki
aia
ni
kabuta
aia
aia
(ni
konaa
ni
kabuta
kanakoraoa riki aia
raka teutana ibukin reiakinaia kaaina
waaki) ao
ao aa riai
riai naba
naba nn reiakiniia
reiakiniia aomata
aomata nako
nako (ni
(ni kaotia
kaotia nakoiia
nakoiia bwa
bwa aa kanga
kanga aanga
aanga ni
ni
waaki)
ibuobuoki
ni
kona
ni
kabonganaki
ibukin
katokan
ana
kanganga
te
botanaomata.
kanganga
te
botanaomata.
ana
ibuobuoki ni kona ni kabonganaki ibukin katokan
6.
6.
A riai
riai bobooti
bobooti ni
ni buobuoki
buobuoki me
ma bobooti
bobooti ake
ake tabeua
tabeua
A
moana aia waaki
waaki bobooti
bobooti ni bitineti aika uarereke aika
aika kateaki irouia
N agiin te tai a moana
aomata
aika
a
karako
aia
kaubwai.
Tao
ana
ti
kona
n
reke
maiuia
ae tarnaroa
tamaroa ngkana
ngkana
maiuia a€
ana ti kona n
aomata aika a karako aia kaubwai.
tabeua. Bon aio bukina
bukina ngkai ko kona ni kunea bwa
bwa
a reitaki raoi ma bobooti ake tabeua.
bobooti ni
ni kontiumwa aika uarereke a uaia ni katea te boteki
botaki ni bwereke
bwarake ae ena
ena
kabooi bwaai
bwaai nn te bwarake
bwarake ibukia.
ibukia.
kabooi
NAKORAOIN TE
TE BOBOOTI
BOBOOTI
NAKORAOIN
a)
a)
onoti ni kabomwi
E onoti
angiia aba nako
nako ao a kamanoaki
kamanoaki bobooti
bobooti aika
aika a tia
tia n retitita iaan tuan
tuan te bobooti n te
N angiia
ena onoti aia kabomwi
kabomwi kaaina
kaaina ti ni kaitaraa
kaitaraa te mwaiti
mwaiti ae a tia ni kukurei
kukurei
aro aio, bwa ena
ni karinna
karinna n
n te bobooti.
b)
b)
boraoi ketean
katean te bobooti
bobooti n angiin
angiin te tei
tai
E boreoi
kona naba
naba n reke te buoka
buoka ibukin rabakau man ana
ana tebwatemente
tebwatemente te tautaeka
Ao ee kona
aika aa tabe ma bobooti.
aika
21
2l
SYB
SYB
c)
c)
BOKI 66 --
BOKI
Aanga lbukin
Ibukin Te
Aange
Te Moan
Moen Kateitei
Kateitei
Nakoraoina n te angabwai
Nakoraoina
angiin te tai aki kairoroaki bobooti
bobooti bwa ana
ana kabwakaa
kabwakaa te angabwai iaon te
te raka
raka ae
ae
N angiin
tibwaki nakoia
nakoia kaaina.
kaaina. A ti riai ni kabwakaa
kabwakaa te angabwai
angabwai iaon
iaon taian
taian raka
raka aika
aika a
a tauaki
tauaki
tibwaki
inanon te bobooti.
inanon
d)
d)
bwai ni mwekuri
mwakuri ni kerikirake
karikirake
Te bwai
A
A
manena bobooti
bobooti n riki bwa bwaai ni mwakuri ibukin karikirakean
karikirakean aia
aia
kona ni manena
kaubwai
ma
rabakauia
aomata
aika
iai
kainnanoia.
A
kaotia
nakoia
aomata
aron
kaubwai
kainnanoia. A
nakoia aomata aron
bobootan aia
aia kaubwai
kaubwai ao ni buokiia
buokiia bon irouia
irouia n tetieinai
tetiainai taian
taian bitineti
bitineti aika
aika aa kateaki
kateaki
bobootan
bon
ti
ibukin
katokan
kainnanoia.
bon ti ibukin katokan kainnanoia.
NAKOBUAKAN TE
TE BOBOOTI
BOBOOTI
NAKOBUAKAN
a)
a)
Kanganga ibukin
ibukin te
te manatimente
manatimente
Kengenga
N angiin
angiin te
te tai
tai ao
ao ee rangin
rangin tare
tare aia
aia atatai
atatai kaaina
kaaina iaon
iaon te
te menatimente
manatimente ke
ke te
te bitineti.
bitineti. E
E
N
tare aia
aia kataneiai
kataneiai ma
ma onimakinakia
onimakinakia bon
bon irouia
irouia nn taranraa
tararuaa aron
aron butin
butin te
te bitineti
bitineti bwa
bwa ena
ena
tare
butiraoi (aio
(aio bukin
bukin bonganan
bonganan te
te burintibare
burintibare iaon
iaon te
te reirei
reirei ae
ae taekinaki
taekinaki ii eta).
eta).
butiraoi
b)
b)
Aki arearen
arearen te
te kebitare
kabitare
Aki
N angiin
angiin te
te tai
tai ao
ao aa kunea
kunea taian
taian bobooti
bobooti bwa
bwa ee kanganga
kanganga karekean
karekean te
te kabitare
kabitare ae
ae tau.
tau.
N
A bwainaki
bwainaki irouia
irouia aomata
aomata aika
aika aa karako
karako aia
aia mwane
mwane ae
ae ana
ana karinna
karinna n
n te
te bobooti.
bobooti.
A
Ibukin te
te kateniua
kateniua ni
ni burintibare
burintibare (uarereken
(uarereken te
te kaniwanga
kaniwanga iaon
iaon te
te kabitare)
kabitare) iai
iai keen
keen
Ibukin
te kaungenano
kaunganano ni
ni karin
karin mwane
mwane nn te
te bobooti
bobooti nakon
nakon te
te kambwana;
kambwana; bon
bon anuaia
anuaia aomata
aomata
te
aika aki
aki rangin
rangin kaubwai
kaubwai bwa
bwa aa tibwaa
tibwaa rakan
rakan te
te bobooti
bobooti ae
ae mwaiti
mwaiti ao
ao aa karina
karina a€
ae moan
moan
aika
te uarereke
uarereke nn te
te bitineti.
bitineti.
te
c)
c)
Kangangan te
te kaboraoi
kaboraoi
Kengangan
tabetai ao
ao ee kona
kona nn tutuki
tutuki te
te nano
nano ni
ni boraoi
boraoi ma
ma te
te butiraoi.
butiraoi. A
A kona
kona taian
taian babaire
babaire nn
NN tabetai
ira ana
ana taeka
taeka ni
ni buobuoki
buobuoki kaaina
kaaina temanna
temanna ae
ae rine
rine bwanaana
bwanaana nakon
nakon kaaina
kaaina temanna
temanna ae
ae
ira
mwatai riki.
riki.
mwatai
d)
d)
mwarara aie
aia mwemwakuri
mwamwakuri keaina
kaaina
EE mwarara
agiin te
te tai
tai ao
ao ee karako
karako aia
aia mwane
mwane kaain
kaain te
te bobooti
bobooti (ti
(ti mwaitin
mwaitin te
te kariaraka
kariaraka ae
ae ee
NN agiin
bingongore)ao
ao aanora
norakarakon
karakonreken
rekenaroia
aroiaae
ae eekona
konannreke
rekema
maiai.
iai. Ngaia
Ngaiaare
are aki
aki nora
nora
bingongore)
riaina bwa
bwa ana
ana kabanea
kabanea aia
aia tai
tai ibukin
ibukin kabutan
kabutan te
te bitineti.
bitineti. E
E koaua
koaua riki
riki aio
aio nn aia
aia
riaina
bobootikontiumwa.
kontiumwa.
bobooti
e)
Mangaonte
teiango
iango iaon
iaonena
anabwai
bwaite
tebobooti
bobootieo
aokeaina
kaaina
Mengaon
mwaiti bobooti
bobooti aika
aikakabuanibwai
kabuanibwai bwa
bwaaataku
taku i inanoia
nanoiakaaina
kaainabwa
bwabon
bonoin
oinaia
aiabwai
bwai
AAmwaiti
ana bwai
bwai nako
nako te
te bobooti.
bobooti. Ibukin
Ibukin te
te aki
aki ota
ota aio
aio ao
ao aa taneiai
taneiai kaaina
kaaina nn uneakina
uneakina tete
ana
kuretete ae
ae ee aki
aki tianaki,
tianaki, ao
ao ni
ni kabongana
kabongana bwain
bwain te
te bobooti
bobooti nn aki
aki kabwakaa
kabwakaa boona
boona
kuretete
ngkaiaataku
taku"bwa
“bwabon
bonara
arabwai
bwaite
tebobooti".
bobooti”.
ngkai
e)
22
22
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 66 - Aanga
Aange Ibukin
lbukin Te Moan Kateitei
RINEAN
RINEAI\I RABWATAN
RABWATAI\I AM BITINETI
BITINETI AE E RIIKO
RIIKO IAAN
IAAN TE TUA
TUA
Te aeka n rabwata
rabwata ra ae moan te kabanea
kabanea n tamaroa ibukin am bitineti?
bitineti? lai
Iai itera
tabeua
tabeua aika
aika a kona
kona ni kaira am kabanea
kabanea ni baire.
1.
l.
Am itera bon ngke kairiia am utu n te waaki ni bitineti.
- n aron nanom ni kan kairiia
2.
Ena katika
katika nanom te aeka ni bitineti teuana
teuana ibukin te riiko turakitua
turakitua n abam.
3.
Ena
Ena kairaki
kairaki naba
naba ririin
ririin nanom
nanom n
n am
am iango
iango ibukin
ibukin reitinakon am
am waaki
waaki ni
bitineti.
4.
Ena
Ena kona
kona ni
ni kairaki
kairaki naba
naba am
am baire
baire ibukin
ibukin bebeten
bebeten te
te manatimente
manatimente ao
ao te
konturoo.
5.
Tao ena kabobonga
kabobonga riki am baire aekan
aekan am bitineti ma mwaitin mwanena
mwanena ae
ko na tangiría
ibukin
kateana.
tangiria
6
Tao ena kamatoaki rineakin
rineakin te rabwata
rabwata teuana
teuana man bebeten
bebeten te moan kateitei.
katcitei.
KAMWAKURAN TE IANGO 6.3
Rineakin te rabwata ibukin am bitineti
Kabanea tabeua te tai n iangoa te rabwata iaan
laan te tua ae ko riai
nar n rineia ibukin âm
bitineti.
bitineti. Kabotaui taian nakoraoi
nakoraoi ao nakobuaka
nakobuaka aika tia tia ni marooroo iaona ao
rinea
rinea ae ko nano iai.
iai. Koroi motín
motin am iango.
Imwain ae ko kanakoa am baire, ukeri taian kaetieti aika a bwainaki
bwainaki i abam, n aron
te kaotite ibukin
ibukin kabaean
kabaean aran am kambwana,
kambwana ao rotakin
rotakin aekan
aekan bitineti nako n te
reite n angabwai
angabwai aika
aika bwainaki.
bwainaki. Ngkana
Ngkana ko iangoa katean te kambwana
kambwana teuana
tao ko na bon kainnanoa
kainnanoa te karoko iroun
iroun te rooia.
KABAEAN
ARAN AM BITINETI
BITINETI N TE RETITITA
RETITITA
I(ABAEAI\I ARAN
E tabangaki
katea te bitineti teuana
teuana ke ni kabuta
kabuta te bitineti
tabangaki te kaetieti ae ngkana ko kan katea
n aran
kabongana. Ko riai
arian temanna ao tiaki aram, ko riai n retititana te ara ae ko kan kabongana.
ni karokoi
karokoi rongorongo ibukin aran te bitineti, te aeka ni bitineti ae ko na kateia, nnena
araia ma aia tabo ni maeka kaaina aika
aika ana bae
ao taina
kantaninga teina iai, ao araia
taina ae ko kantaninga
araia
bwa taan ouna iai.
araia bwa
ana akea
bitineti. E kakawaki bwa ana
Bon iai tamaroan
tamaroan waakinan te kabae ara ibukin te bitineti.
retitita te tautaeka ibukin aeka ni
ni
kainnanoa te retitita
bitineti
araiq ao e kainnanoa
bitineti aika uoua aika titebo araia,
tieweti, te karaobwai ke te
te aba,
aba, bwa tao te boomae, te tieweti,
bitineti aika a waakinaki n te
ununiki.
ununiki.
23
S YB BOKI
BOKI 6
6
SYB
Aanga Ibukin
Ibukin Te
Te Moen
Moan Kateitei
Kateitei
-- Aange
ni kaineti
kaineti am
am titiraki
titiraki
Ngkana ko kainnanoi reitan te rongorongo iaon aio ao ko riai ni
nakon Te
Te Tia
Tia Teu
Tau Mwin
Mwin Bobooti
Bobooti i abam.
abam.
nakon
KATEAN TE
TE TITOA'
TITOA, BAKITORI'
BAKITORI, IOKINIBWAI
IOKINIBWAIKE
TE BITINETI
BITINETIN
I(ATEAN
KE TE
N
TIEWETI
TIEWETI
N angiin te tai ao bon iai raitienti ma kaetieti aika okoro
okoro aroia
aroia ma
ma ni
ni bwainaki
bwainaki ni
ni
N
katean bitineti
bitineti tabeua.
tabeua. Te katootoo
katootoo teuana
teuana n aron
aron te
te titoa
titoa ae
ae tautaekanaki
tautaekanaki n
n raitienti
raitienti
katean
tabeua
ke
kaetieti
ibukin
te
mauri,
tain
te
kabobwai,
aekan
bwaai,
tukan
te
ura
te ai,
ai,
tabeua ke kaetieti ibukin te mauri, tain te kabobwai, aekan bwaai, tukan te ura nn te
te ran
ran ao
ao nakotaari,
nakotaari, tomakin
tomakin te
te iti
iti ma
ma te
te kaeti
kaeti ao
ao tabeua
tabeua riki.
riki.
te
Ngkana ko
ko iangoe
iangoa katean
katean te
te bekitori,
bakitori, ko
ko na
na bon
bon kunea
kunea bwa
bwa aa mwaiti
mwaiti kaetieti
kaetieti aika
aika
Ngkene
kaeineti ma
ma taan
taan mwakuri,
mwakuri, nn aron
aron mauriia
mauriia ao
ao mwengaraoiia,
mwengaraoiia, kanakoan
kanakoan nakotaari
nakotaari ma
ma
kaeineti
maange, tukan
tukan te
te kabuanibwai,
kabuanibwai, kabonganan
kabonganan raan
raan aika
aika aa kai
kai ura,
ura, kabonganan
kabonganan te
te ribite,
ribite,
maange,
mitiin nn tabebwai,
tabebwai, kabonganan
kabonganan bwaai
bwaai ni
ni kaburoburo,
kaburoburo, ao
ao tabeua
tabeua riki.
riki. A
A bwainaki
bwainaki taian
tai an
mitiin
tua ibukin
ibukin kateimatoan
kateimatoan te
te mauri.
mauri. Ko
Ko na
na kunea
kunea naba
naba bwa
bwa iai
iai ma
ma ibuakon
ibuakon kaetieti
kaetieti aikai
aikai
tua
aika aa baireaki
baireaki iroun
iroun te
te Tautaeka
Tautaeka ao
ao tabeua
tabeua bon
bon taian
taian kaetieti
kaetieti ma
ma kairoro
kairoro nn am
am aono.
aono.
aika
Ngkana ko
ko na
na katea
katea te
te waaki
waaki ni
ni iokinibwai
iokinibwai ke
ke te
te bootaki
bootaki nn tieweti,
tieweti, ao
ao nn angiin
angiin te
te tai
tai ee
Ngkana
riai
n
iai
te
kakoaua
bwa
ko
rabakau
ke
ko
mwatai
ni
kateana.
N
aron
àei
bwa
ngkana
riai n iai te kakoaua bwa ko rabakau ke ko mwatai ni kateana. N aron aei bwa ngkana
ko kan
kan karikiko
karikiko bwa
bwa te
te rooia,
rooia, te
te akauntante,
akauntante, te
te tia
tia iti
iti ke
ke te
te buramwa
buramwa ke
ke te
te tia
tia kaieitei,
kateitei,
ko
ko
bon
aki
kona
ma
ti
ngkana
koa
tia
n
rinanon
rinanin
ni
kataneiai
aika
a
kaeineti
ma
ko bon aki kona ma ti ngkana koa tia n rinanonrinanin ni kataneiai aika a kaeineti ma
mwakuri aikai.
aikai. N
N angiin
angiin naba
naba te
te tai
tai ao
ao ko
ko riai
riai ni
ni kabaea
kabaea aram
aram ni
ni botaki
botaki aika
aika ko
ko nano
nano
mwakuri
iai tao
tao nnaron
aronte
te Botaki
Botaki nnAkauntante.
Akauntante.
iai
24
24
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 65 - Aanga
Aenga Ibukin
Ibukin Te Moan
Moen Kateitei
7.
7. BOTON
BOTON IANGO
IAI\IGO
1.
l.
lai
Iai aanga aika
aika teniua ibukin rinim
rinim n te waaki ni bitineti
i)
kabooan te bitineti ae iai rabwatana
ii)
katean teuana
teuana bon iroum
iii)
te kaiin
karin n te waaki n abuabu.
2.
Te
Te titiraki
titiraki ae
ae kakawaki
kakawaki ae
ae riai
riai nn kaekaaki
kaekaaki bon,
bon, “Bukin
"Bukin tera
tera ngkai
ngkai ena
kabonakoaki te bitineti”?
bitineti"? E kona n iai bukin kabonakoana aika aki waekoa n
oti nakon
nakon temanna ae kan kabooa.
kabooa.
3.
Iai uoua angan katean boon te bitineti ae iai rabwatana
rabwatana ngkana ko na kabooa
i)
ii)
iii)
l)
(ikota aia waeriu am atiete ni
i)
ko numeraa
numerat ana
tne nete atiete
atiete waeriu (ikota
kabaneaika
kabaneaika ana bwai te bitineti ao ko anaa
anaa ma iai baen te bitineti ni kabane) ao
ii)
ii)
warebwaia
werebweie ana
tna rakabwanin te bitineti (nora mwaitin te rakabwanin
rekebwanin
ae kaotinakoa
kaotinakoa te bitineti ni katoa ririki ao baireia
baireia bwa mwaitira ae ko
tauraoi
tauraoi ni
ni karinna
karinna ibukin karekean te
te mwaiti nn inikam arme
anne ni
ni katoa
ririki).
4.
Ena
Ena bon bebete riki te kabanemwane ni katean
keteen ae
ee bon oin am bitineti nakon
kabooan
kemen tei,
kebooen ae
re ea kaman
tei, ma e mwaiti riki te kaoanikai
keoenikei iai.
5.
E
kona ni
ni kauarerekea te
kaoanikai te
E kona
te kaoanikai
te waaki
waeki nn abuabu
abuebu bwa ee anganiko te
bitineti
ae bwanin,
bwanin, ma
ma ko
ko bon
riai ni
ni karaoa
karaoa am
am ukeuke
bitineti ae
bon riai
ukeuke bon
bon iroum
iroum ao
ao ni
karekei taeka ni buoka iaan te tua ma te bitineti ni kakoauaa bwa ena maiu te
bitineti
bwanin arme
anne ao e aitara raoi ma am mwakete.
bitineti ae e bwanin
6.
6.
Aekan rabwata
rabwata aika
aika aua ibukin bitineti aika
aika uarereke bon:
bon: i) te onoti
onoti ni
ni
bwaibwai
onoti ni
ni iokinibwai):
iokinibwei): ii)
ii) te itoatoa;
itoatoe; iii)
iii) te kambwana;
kembwene; ao iv) te
bweibwei (te tia onoti
bobooti
bobooti
7.
iokinibwai nn ti
ti ngaia,
ngaia, ee bebete
bebete kateana, ma
ma ee kanganga
Ana rabwata te
te tia
tia iokinibwai
karababaan am bitineti.
te aeka ni
bitineti. E aki onoti am kabomwi ibukin taarau n te
bitineti
aio.
bitineti
g
E
ma te
kabitare aika
aika ko
ko na
kakaean rabakau
rabakau ma
te kabitare
riki nte
nte itoatoa
itoatoa kakaean
E bebete
bebete riki
kainnanoia ibukin karababaan am waaki, ma ena kanganga tararuakina bwa e
nanon4 ao
IIo e aki onoti
onoti naba aia
ni kawaaka te bitineti n oin nanona,
kona te tia itoatoa ni
rabwata aio, kakoaua
kakoaua raoi ni
ni
rinea te aeka n rabwata
kabomwi
itoatoa. Ngkana ko rinea
kabomwi taan itoatoa.
n itoatoa ae
ae tau
ibukin kanoaan te
te boraraoi n
te tua
tua ibukin
karekea buokam n taekan te
aron taekana.
taekana.
25
S YB BOKI
SYB
BOKI 66
9.
-
- Aanga
Aenga Ibiikin
lbukin Te Moan
Moan Kateitei
kambwana bon te rabwata
rabwata teuana ian te tua ae okoro ao e anga
anga te katanaki
Te kambwene
kabomwi. Bon te rabwata naba ae
nakoia taan bwaibwai iai bwa e onoti ana kabomwi.
kabutana ao e rau aron teina ibukin karikirakean
karikirakean te bitineti ni
kai bitaki aron kabutana
kabebetea riki
riki karekean
karekean te
te kabitare
kabitare ao
ao ni
ni kateirakei
kateirakei aeka
aeka n
n rabakau
rabakau aika
aika
kabebetea
kainnanoaki.
E
ngae
n
arme,
ao
e
bon
bobuaka
kateana
man
taubeakinaki
ni
kainnanoaki.
anne,
bon bobuaka kateana man taubeakinaki ni
kaetieti aika tangira kawakinan rekooti aika bobonga raoi aroia ao karokoan
rongorongo iroun
iroun te tautaeka.
tautaeka.
10.
bobooti bon
bon te aeka
aeka ni botaki
botaki ae rangin mwaiti
mwaiti n
n aonon
aonon te Betebeke mani
Te bobooti
arana. Kanga
Kanga titebo
titebo ma
ma te
te
bwainaki irouia kaain te aba ao e retititanaki raoi arana.
kambwana ae e bwainaki
bwainaki ao ni boraoi aron
aron bairean
bairean taekana irouia
irouia aomata
aomata aika
aika
kambwana
kabongana ana
ana tieweti.
tieweti.
aa kabongana
11.
11.
A kona
kona ni karinanaki
karinanaki bobooti
bobooti nn teniua
teniua aekaia
aekaia ni
ni kaeti ma
ma aekaia
aekaia taan
taan
A
KABONGANA aika
aika ee tabeakiniia:
KABONGANA
i)
i)
ii)
ii)
iii)
iii)
:
Te Kontiumwe
Kontiumwa -- bitineti
bitineti aika
aika aa bwainaki
bwainaki irouia
irouia aia
aia katitamwa
katitamwa
Te
Te
Tia
Kabwai
bitineti
aika
a
bwainaki
irouia
aomata
ni bitineti
bitineti aika
aika
Te Tie Kebwai - bitineti aika a bwainaki irouia aomata ni
ununiki ma
ma taan
taan karaoi
karaoi
a inaomata (n aroia taan maniman ao taan ununiki
bwaai nn te
te bai)
bai) ibukin
ibukin kanakoraoan
kanakoraoan butiraoin
butiraoin aia
aia bitineti;
bitineti; ao
ao
bwaai
Te Tia
Tia Mwekuri
Mwakuri -- bitineti
bitineti aika
aika aa bwainaki
bwainaki irouia
irouia aia
aia taan
taan mwakuri.
mwakuri.
Te
12. Ena aki kanganga
kanganga riki
riki tararuan
tararuan bobooti
bobooti ibukia
ibukia taan
taan kabwai
kabwai ao
ao taan
taan mwakuri
mwakuri nakon
nakon
12.Enaaki
te katei ni kawai ni bobooti ibukia kontiumw4
kontiumwa, kioina
kioina bwa a
a reita
reita te
te mwakuri
mwakuri
te
mwaaka ma
ma te
te kaniwanga
kaniwanga ao
ao aa karekea
karekea riki
riki aroia
aroia kaaina
kaaina aika
aika tamaroa.
tamaroa.
mwaaka
13. N
N angiiaaabanako,
angiia aaba nako, aa bon
bon kairoroaki
kairoroaki bitineti
bitineti bwa
bwa ana
ana reetitita
reetitita aran
aran aia
aia bitineti.
bitineti.
13.
14. Imwain
Imwain ae
ae ko
ko moana
moana am
am bitineti,
bitineti, ao
ao ko
ko riai
liai nn tabennanoi
tabennanoi taian
taian kaetieti
kaetieti aika
aika aa kaeti
kaeti
14.
nakon ao
ao nn tautaekana
tautaekana am
am botaki.
botaki.
nakon
KAURING
KAURING
E kaeweaki
kaeweaki te
te itera
itera ni kanoa
kanoa aio
aio man
man ana
ana boki
boki Robert
Robert Briscoe,
Briscoe, ae
ae te
te MGlOl:
MG101:
E
Introduction to
to Menegement,
Management, Suve:
Suva: University
University Extension,
Extension, University
University of
of the
the South
South
Introduction
Pacific 1994,
1994, iteraniba
iteraniba 74
74 nakon
nakon 80.
80.
Pacific
26
26
BETEBEKE SYB
SYB
BETEBEKE
MOANAAM
AMBITINETI
BITINETI
MOANA
TETUA
TUAAO
AOTE
TEBITINETI
BITINETIAE
AEUAREREKE
UAREREKE
7.7. TE
BOKI 7 -- Te Tua
Tua Ao Te Bitíneti
SYB BOKI7
Bitineti Ae Uarereke
Uerereke
KANOANA
KAI\IOANA
L
TERA AE KO NA ATAIA
AT AI A MAN
MAN TE BOKI
BOKI AIO
TERA
2~
T
2.
E AERA
AERA BWA
BWA ENA I(AMATENANOAKI
KAMATENANOAKI TE TUA?
3~
I.
3.
A NAKO
NAKO MA
MA IA
IA ARA
ARA TUA?
A
4~~
4.
TUAN TE KONTURAEKI
KONTURAEKI
TUAN
6~
6
taian konturaeki
Aekan taian
Boton kanoan
kanoan te konturaeki
Boton
Karinan ni konturaeki
konturaeki ni kaeti
kaeti ma
ma karaoaia
karaoaia ao etiia
etiia iaan
iaan te
te tua
Karinan
5.
t.
KARAOAN TAEKAN
TAEKAN AABA
AABA MA
MA RIITI
KARAOAI\I
99~
Kanganga inanon
inanon te tai n
n riiti
Kanganga
Taekan
te
riiti
aika
ana
rinanoaki
Taekan riiti aika ana rinanoaki
Bwainakin nnen
nnen am
am tabo
tabo ni
ni bitineti
bitineti
Bwainakin
Kabutan
am
bitineti
man
mwengam
Kabutan am bitineti man mwengam
6.
6.
TAAN KABONAKOI
KABONAKOITIEKEN-AEN
TAAI\I
TIEKEN.AEN
Kawakinan te retitita
retitita
Kawakinan
14
t4
7.
7.
TE INTUARENTI
INTUARENTI
TE
Ko na
na kanga
kanga nn atai
atai kaoanikai
kaoanikai aika
aika ko
ko na
na kaaitarai
kaaitarai ma
ma te
te
Ko
Intuarenti? Aekan
Aekan ana
ana ruuti
ruuti te
te bitineti
bitineti ae
ae ena
ena kaitara
kaitara ma
ma
Intuarenti?
15
15
Ngaai te
te aomat4
aomata, taian
taian buroukati
buroukati ao
ao kambwane
kambwane nn intuarenti
intuarenti
Ngaai
S.
8.
KAREKEAN BUOI(AM
BUOKAMIAON
TAEKAN TE
TE TUA
TUA
KAREKEAI\I
IAON TAEKAN
18
l8
Ataakin kabwakam
kabwakam bon
bon iroum
iroum
Ataakin
9.
9.
ITERA TABEUA
TABEUA AIKA
AIKA AKI
A Kl RINANOAKI
RINANOAKI N
N TE
TE BOKI
BOKI AIO.
AIO
ITERA
19
l9
IÕ!
10.
ANGAN KAREKEAI\I
KAREKEAN BUOKAM
BUOKAM
ANGAI\I
20
20
K
ll.
KAKOAUAAN KARAOAI\I
KARAOAN BWAAI
BWAAI IBUKIN
IBUKIN TE
TE MOAI\I
MOAN KATEITEI2I
KATEITEI21
KAKOAUAAN
ñ.
12.
BOTON IAI\GO
IANGO
BOTON
22
22
Il
13.
NANON TAEI(A
TAEKA IAAN
IAAN TE
TE TUA
TUA
NAI\ION
24
24
IÃ
14.
KAEKA NAKON
NAKON TITIRAKI
TITIRAKI
KAEKA
28
28
1
SYB BOKI
BOKI 7
7
SYB
Te Tue
Tua Ao
Ao Te
Te Bitineti
Bitineti Ae
Ae Uerereke
Uarereke
-- Te
l.1.
TE BWAI
BWAIAE
KO NA
NA ATAIA
ATAIA MANA
MANA TE
TE BOKI
BOKI AIO
AIO
AE KO
TE
•
Te atatai
atatai ae
ae bon
bon tau
tau iaon
iaon ataakin
ataakin tuua
tuua ni
ni kaetieti
kaetieti aika
aika aa babairea
babairea aron
aron taian
taian
Te
boanibwai
ni
bitineti.
boanibwai ni bitineti.
•
Namakinan kanganga
kanganga tabeua
tabeua aika
aika aa kona
kona nn riki
riki nn aron
aron taekan
taekan te
te aba,
aba, riki
riki ni
ni
Namakinan
karaoan
te
riiti.
te
riiti.
karaoan
•
Okoron tuua
tuua aika
aika aa kairoroaki
kairoroaki iai
iai bitineti
bitineti nn tieken-aen
tieken-aen nn angiia
angiia aba
aba nako.
nako.
Okoron
•
Kakawakin te
te intuarenti
intuarenti ae
ae tau
tau ibukin
ibukin te
te bitineti
bitineti ao
ao taian
taian ruuti
ruuti ma
ma tabetaarau
tabetaarau
Kakawakin
aika ee kona
kona ni
ni kaitarai
kaitarai te
te bitineti
bitineti ae
ae uarereke.
uarereke.
aika
.•
Angan kinaakin
kinaakin te
te tai
tai ae
ae ko
ko na
na kainnanoa
kainnanoa iaite
iaite buoka
buoka nn rabakau,
rabakau, ma
ma arom
arom ni
Angan
kakaea.
kakaea.
Te Boki
Boki eio
aio e keineti
kaineti nekoie
nakoia aomate
aomata aike
aika a ken
kan keweine
kawaina keteen
katean ee
ae bon oin eie
aia
Te
bitineti. Ane
Ana teakete
taakete bon engenekim
anganakim keuken
kaukan ar.r
au iango ee
ae tau ibukin etrakin
ataakin
bitineti"
ko
iengoa
tuan
te
bitineti.
E
rinanon
boton
iango
aika
riai
atai
ngkena
ngkana
ko
iangoa
riei
n
etai
ko
iengo aike
hren te bitineti.
moanakin em
am bitineti
bitineti ee
ae boou.
boou. Iai
lai nebe
naba teeken
taekan tuua tebeua
tabeua aike
aika rinanoeki
rinanoalti n te
te
moenekin
SYB
bold
ae
Aanga
aika
kakaokoro
ni
moanakin
waakL
waakl
te
ni
moanahin
kakaohoro
SYB boki teAanga aika
Te keuring:
kauríng: E aki kona
kona te boki aio ni karikiko
karikiko bwa te rooia
rooia ae iai ana
ana beebwa,
beebwa, ke ni
Te
kabwanina ta€kan
taekan te tua aika
aika a riai n ataaki.
ataaki. E ngae n anne ao e bon maroorooakini
maroorooakini
kabu/anina
mwangan
tua
aika
kakawaki
aika
reitaki
ma
katean
bitineti.
Ibukin
bibitaki nakon
Ibukin
bibitat'i
katean
bitineti.
reitaki
ma
aika
a
kakawaki
hla
aika
te
mwangan
aron tein te tua (a
(a karinaki ma ni bitaki
bitaki tuua
tuua n angiin
angiin te tai) ao ana
ana tabe n aki manena
aron
ibuobuoki aika n te
te boki aio.
aio. Ngkene
Ngkana e
e riki
riki te
te kengenga
kanganga teuene
teuana ee
ae
taeka n ibuobuoki
kakaiald
ao
e
riai
ni
karekeaki
n
taai
nako
taekan
tua
koaua
ma
me
iroun
te
ni
koeue
te
tue
krkrirki eo e riei ni kerekeeki teei neko taeken
rooia n rm
am tebo.
tabo.
rooie
2
-
Bitineti Ae Uarereke
Uerereke
SYB
Tua Ao Bitíneti
Bitineti Te Bitineti
TeTue
BOKI 77 - Te
SYB BOKI
2.
2.
TUA?
TE TUA?
ENA KAMATENANOAKI
I(AMA'TENANOAKI TE
E AERA
AERA BWA
BWA ENA
riai ke
n aron kawenean aro
aro aika
aika riai
E babaireaki ma n tauaki taekan maiura n taian tua, n
riki ngkana akea ara tua
tua
Iangoia bwa tera ae ena riki
botanaomata. langoia
aika aki riai ibukin te botanaomata.
tai
kona ni
ni kabanea ara tai
Ti na bon
bon aki
aki kona
n iraa ke te kaikoaki.
kaikoaki. Ti
ni kaitaraa te mwakuri n
Iangoia
naba
maroa. langoia
aki rau ao te maroa.
ti na namakina
namakina te aki
ibukin kabutan ara bitineti bwa ti
Ko na
tuaia. Ko
bwatiketiboro ke te urakebii n aki ata tuaia.
ngkana arona
ilrona bwa ko takakaro n te bwatiketiboro
ouna
aika
bon
ti
tabeman
Ao nn te
te bitineti
bitineti
aika mwaiti.
mwaiti. Ao
bon
reke ni
ni kanganga
kanganga aika
ti tabeman ouna aika a
bon reke
aika riai.
karekea
aika kaota
kaota aron aroaro ni bitineti aika
karekea aia tai ni kan ota n tuua aika
ni kamanoia
riki n rekereke ma te tua ao a kataia aomata ni
Ngkana iai te nakobuaka
nakobuaka ae riki
n taekinna
taekinna bwa
'I aki ataia
7
lcaraoia riai ni bukinaki
budnaki
kaairua are II karaoia
ataia bwa e kaairua
- ngaia ae II aki riai
n te bure
bure'.
riiko tititam
tititam angiia aba nako bwa tiaki
tieki te
Ni bon koauana, e kinaaki te koaua n aia riiko
mauri aki ataakin
tua. Ti kabaeaki iaan te tua bwa titi na atai tuua ma kaetieti aika
ataekin te tua.
ko iangoa
iangoa katean
katean te
te bitineti
tao n
n te
iti, ao
ao e
a
ma aron
aron maiura.
maiura. Ngkana ko
bitineti tao
te iti,
a kaineti
kaineti ma
kantaningaiko te
ko na
na tia
tia nn rangin atai
atai tuua,
tuu4 taian bwaae-rooa,
bwaae-rooa, koaua ma
te tua bwa ko
iti anne.
kaetieti ao raitienti aika riai n reke ibukin kabutan am bitineti n iti
E bon rereke bwa kabuanibwain
kabuanibwain te bitineti aki ataakin te tua.
tua. A reke n te kabuanibwai
kabuanibwai
bitineti ibukina bwa ouna,
aki ataa tibangaia ao
ao kabaeaia iaan te
te tua.
tua. Aki
Aki ota nn te
ouna, aki
ni kamatoaki iaan te tua; aki
koaua bwa boraraoi nako n te taetae a bon eti ao a kona ni
ota naba bwa ngkana a tiainaa
tiainaa te riiti
riiti ao a kabaeaki bwa ana karaoi kanoana inanon te
imwin kainakin te bitineti.
tai ae maan, ao ee reitinako
reitinako matoan kanoana
kanoana imwin
Ti
ae kanganga n te
te boki aio.
aio. Ti
Ti aki kona n rinanon bwaai ni
ni kabane
Ti na aki
aki karaoa ae
aika ko riai n ataia iaon taekan te tua,
tua, ma ti
ti na kataia n rinanon taekana tabeua aika
moan te
riai nn ataaki
iroum ngkana
ngkana ko
ko nang
nang kawaina
kawaina katean am
kakawaki aika aa riai
ataaki iroum
te kakawaki
bitineti.
A bon
rinanoaki naba
naba taekan
taekan te
te tua
tua aika kakawaki
kakawaki inanon
inanon SYB
SYB Boki
Boki 66 bon rinanoaki
bitineti. A
Aanga
Aanga ibukin te moan kateitei.
-
3
SYB
SYB BOKI
BOKI 77 -- Te Tua
Tue Ao Te Bitínetí
Bitineti Ae Uarereke
Uarereke
3.
3.
A NAKO MA
MA IA ARA TUA?
Angiia
Angiia tuua
tuua n Aban te Betebeke a roko man itera aika teniua:
i)
katitamwari
ketitrmweri rooa
rooe
ii)
aika
aika ti tabekii
tabekii ngke ti tautaekanaki
tautaekanaki (n aron ana
ana tai Buritan),
Buritan), ao
iii)
aika
aika ti
ti karikii imwin
imwin tain
tain te waaki ni korone.
i)
ii)
iii)
A
A tabe
tabe ni
ni bobonga aron
aron ara tua
tua inanon
inanon bubua ma
ma bubua
bubna n
n ririki.
ririki. Imwain rokoia
imatang ao a maiu ana botanaomata Aban te Betebeke iaan ae bon oin aia babaire.
babaire. N
N
taai
taai aikai
aikai ti atongii
atongii babaire
babaire aikai
aikai bwa
bwa taian
taian katitamwari rooa.
rooa. Inanon
Inanon ririki
ririki aika
mwaiti
mwaiti ao a bitaki babaire aikai imwin
imwin ukin
ukin ara mataroa nakon
nakon te aonnaba
aonnaba ae karika
karika te
te
taratara
tarataru ae
ac boou ao katean botaki ma kamatoan babaire aika boou irouia
irouia taan tautaeka
n
n te
te waaki
waaki ni
ni korene,
korene, aika
aika aa riki
riki angiia
angiia ngkai
ngkai bwa
bwa kanoan
kanoan te
te titaetiute
titeetiute rooa
(kamatoaki
(lomatoaki n Auti n Tei).
ti
lai
Iai teniua mwangan te tua aika a rangin kinaaki n aonon te Betebeke Maiaki, n araia
ae - Te
Tc Kurimino
Kurimino Rooa,
Rooe, Te Tiwiri
Tiwiri Rooa
Rooe ao
eo Te Katitamwari
Katitemweri Rooa,
Rooe, aika kanoana
angiin babaire
babafue (ma tiaki ni kabane) aika kaetieta
kaetieta ara botannaomata.
botannaomata. Ena tabe riki te
iunite
iunite aio
aio ma
ma taekan
taekan te
te tiwiri
tiwiri rooa
rooa n
n iai
iai naba
naba tabeua
tabeua mwaneweakin bwaai
bwaai aika
aika a
rekereke
rekereke ma te kakeru.
kakeru. E bobonga aron kaetietan
kaetietan te lokinibwai ma te Komeeti
Komeeti n tuua
aika korobokiaki ao
ao ena
ena akea mwaneweakin taian
taian katitamwari rooa kioina ngkai
ngkai a
kakaokoro
imarenaia
Aban
Te
Betebeke
aika
inaomata.
kalcaokoro imarenaia
-
A tauaki taekaia
taekaia atimwakoro
atimwakoro n taai aika kakaokoro ao n aaro aika okoro naba.
naba Ibukin
Ibtrkin
aei ao
ao a kakaokoro naba rabwatan
rabwatan ana tua Buritan aika tabekaki ma ni karikaki bwa
boton mwangan ana tua te
un te
te aba teuana ma teuana.
teuana. Itera tabeua aika roota
roota mai
maiun
bitineti ae
uarereke a kona ni baireaki aroia n ana Kaomon
ae uarereke
Keomon Rooa
Rooe Engiran aika ma
ngkoa man motin kabowi, ao
ao Tuua aika riki
riki ni bwai man ana Auti n Tei
Tei Buritan II
Ronton.
ni kabowi Aban te
Ronton. Tabeua a baireaki
baireaki aroia man motin
motin kabowi n aia
tabo.ni
aia tabo
Betebeke,
Titeetiute Rooa
Betebekc, ke man taian Titaetiute
Rooe aika kamatoaki n ana Auti N Tei te aba are
waaki iai te
rc bitineti.
bitineti. Tabeua Auti n Tei a anga te mwaaka
mwaaka nakoia rabwata
rabwata n Tautaeka
Tautaeka
II Nanoaa ni
ni karaoi
karaoi Kaetieti
Kretieti aika riki
riki ni
ni mwaaka iaan te tua iaon itera aika kaonoti
nakon
nakon te aono teuana n aron te karongoa, tian mwakoron
mwakoron te aba ibukin kabonganakina
kabonganakina
ao
te bitineti.
bitineti. A
A kakaokoro
lokaokoro bwaai
bwaai aikai n te
te kauntira teuana ma
ao ai
ai raitienti ibukin te
teuana.
teuara.
Uringnga
teuana e bon kaokoro, tiaki ti ibukina
ibnkiDa bwa a
bwa te Tua
Tua n Aban te Betebeke teuana
Uringnga bwa
kaokoro botoia man
tain te
te waaki ni
ni korone ma
ma ibukina bwa a
man ana
ana Tua Engiran n tain
(ni kaeti
kacti ma kainnanon
kainnanon te aba).
inanon Auti
Auti n Tei nako (ni
okoro naba
naba Tuua inanon
4
S YB BOKI
BOKI 7
7
SYB
Te Tua Ao
Ao Te
Te Bitineti
Bitíneti Ae
Ae Ueneneke
Uarereke
-- TeTue
Ni mwangan
mwangan nako
nako te waaki
waaki ni
ni kabowi,
kabowi, iai
iai te
te kabowi
kabowi ae
ae rietata
rietata riki
riki ae
ae karaoa
karaoa bairean
bairean te
te
Ni
Manga Teng.
Tang. Nanon
Nanon aei
aei bwa
bwa ee kona
kona ni
ni manga
manga ongoraeaki
ongoraeaki te
te tang
tang man
man motin
motín bowi
bowi
Menge
ake ma
ma inano
inano ma
ma ti
ti iaon
iaon Keeinre
Kaairua nn te
te Tue
Tua ke
ke ngkana
ngkana iai
iai Kekorue
Kakoaua aika
aika Boou
Boou aika
aika
ake
aki kaotaki
kaotaki nakon
nakon te
te bowi
bowi are
are inano.
inano. Ko
Ko aki
aki kona
kona ni
ni karaoa
karaoa am
am tang
tang ti
ti ibukina
ibukina bwa
bwa ko
ko
aki
aki kukurei
kukurei nn ana
ana moti
moti te
te bowi
bowi are
are inano
inano ae
ae aki
aki botau
botau ma
ma nanom..
nanom.. E
E kakawaki
kakawaki bwa
bwa
aki
kona rangin
rangin atatai
atatai iaon
iaon rababan
rababan te
te rabwata
rabwata ni
ni bowi
bowi ii abam,
abam, ngkana
ngkana arona
arona bwa
bwa ko
ko na
na
kona
katea temanna
temanna nn te
te kabowi,
kabowi, ke
ke ngkana
ngkana ko
ko na
na kaitaraa
kaitaraa te
te tangitang
tangitang ibukin
ibukin am
am bitineti.
bitíneti.
katea
KAMWAKURAN TE IANGO Te
kaomon root
rooa to
ao te
te titeetiute
titaetiute roi
roa
b keomon
Imwain ae
ae ko
ko waaki
waaki nako,
nako, kakoauaa
kakoauaa otam
otam nn te
te itera
itera ni
ni kanoa
kanoa aio
aio
Imwain
ni
kaekan
te
titiraki
aio:
ni kaekan te titiraki aio:
Taraa te
te krokoro
kaokoro imrrenen
imarenan te
te Keomon
Kaomon Rooe
Rooa me
ma te
te
Teree
Titaetiute Rooa.
Rooa.
Titeetiute
Kaeka nakon
nakon eei
aei ene
ana noreki
noraki nn tokin
tokin te
te boki
boki eio.
aio.
Keeke
5
SYBBOKI
BOKI77' -TeTue
Te TuaAo
AoTe
TeBitineti
BitinetiAe
AeUarereke
Uarereke
SYB
4,4.
TUANTE
TEKONTURAEKI
KONTURAEKI
TUAI\I
Irouiaaika
aikaaakan
kanota
otaniniboton
botontuan
tuantetebitineti,
bitineti,eerangin
ranginriai
riaiteteataitai
atataiiaon
iaonaan
aantaian
taian
Irouia
koauaibukin
ibukintuan
tuantetekonnraeki.
konturaeki.Bon
Bonteteboto
botoaeaea akateitei
kateiteima
maiaona
iaonaitera
iteraake
aketabeua.
tabeua.
koaua
AEKANTAIAI\I
TAIANKONTT'RAEKI
KONTURAEKI
AEKAN
angiintetetai
taititibae
baeninikarin
karininanon
inanonkonturaeki
konturaekiaika
aikaaakona
konaninikamatoaki
kamatoakiiaan
iaantete
NiNinnangiin
tua,
ao
n
rekereke
ma
kabaeara
ao
kabwaiara,
n
akea
ataakina
iroura
bwa
tía
tíanini
tie
tia
bwa
iroura
tu4 ao i rekereke ma kabaeara ao kabwaiara, n akea ateekina
karinnntetereitaki
reitakiae
aebwei
bwaiieen
iaantetetua.
tua.
krrin
Ngkanako
ko nako
nako nnte
te tamnei,
tamnei, ko
ko kabwaka
kabwakakan
kan rinim
rinim ao
ao ee reke
reke am
am tikete
tikete imwin
imwin
Ngkana
kabwakaana. Aio bon te konturaeki ae bwai iaan te tua. Ngkana ko nako n te titoa ao
taUwat<aana. Aio bon te konturaeki ae bwai iaan te tua. Ngkana ko nako n te titoa ao
kokabooi
kabooiamwarake
amwarakeman
manaki
akikabwakaa
kabwakaabooia
booiai iaon
aonkawaim
kawaimnnotinako,
otinako,koa
koatia
tiannunra
urua
ko
konturaeki ni
ni boraraoi
boraraoi ae
ae kinaaki
kinaaki iaan
iaan te
te tua.
tua. Ni
Ni katoaa
katoaa te
te tai
tai ae
ae ko
ko kabooa,
kabooa,
tete konturaeki
kabonakoa,
ootana,
kateirakea
ke
e
riiti
te
bitineti,
ao
e
karin
n
te
konturaeki
kabonakoa, ootan4 kateirakea ke e riiti te bitineti, ao e karin n te konturaeki aeae
kabaeaki iai iaan te tua.
kabaeaki iai iaan te tua.
Teaki
akiota
otaae
aerangin
ranginataaki
ataakibon
bonte
te iango
iangoae
aeaatitikona
konani
nikamatoaki
kamatoakitaian
taiankaonturaeki
kaonturaeki
Te
iaan
te
tua
ngkana
a
mwakoro
taekaia.
Bon
te
kaairua
aio.
A
kona
ni
bwai
konturaeki
konturaeki
ni
bwai
kona
iaan te tua ngkana a mwakoro taekaia. Bon te kaairua aio. A
manteteTaeke
Taeka(te
(teboraraoi
boraraoiae
aetaekinaki),
taekinaki),man
manbwaninna
bwaninnani
nikorobokiaki
korobokiaki(te
(tebeebwa
beebwaae
ae
man
kabwarabwaraataekan
taekan te
te boraraoi
boraraoi man
mantiainaaki
tiainaaki irouia
irouiakaaina),
kaaina), man
man kakoauana
kakoauanann tete
kabwarabwaraa
koroboki (te
(te tikete
tikete ibukin
ibukin te
te rin
rin inanon
inanon te
te tabo
tabo nn tamnei
tamnei bon
bon te
te kakoaua
kakoaua bwa
bwa iai
iai tete
koroboki
konturaeki ibukin
ibukin te
te rin),
rin), ke
ke Aanangana
Aanangana bwa
bwa Iai
Iai te
te boraraoi
boraraoi man
man aia
aia mwakuri
mwakuri
konturaeki
kaaina.
kaaina.
konani
ni kaokoroaki
kaokoroaki taian
taian konturaeki
konturaeki nn uoua
uouaaekaia
aekaia--te
te konturaeki
konturaeki ii nanoaa
nanoaa ao
ao te
te
AAkona
konturaeki n
n tabeitera.
tabeitera. Te
Te aki
aki ota
ota teuana
teuana ae
ae rangin
rangin ataaki
ataaki bwa
bwa angkoa
angkoa aki
aki
konturaeki
korobokiaki
konturaeki
I
nanoaa,
ao
konturaeki
n
aroaro
a
korobokiaki
ni
kabane.
kabane.
ni
korobokiaki
a
korobokiaki konturaeki I nanoaa, ao konturaeki n aroaro
Iaan te
te tua,
tua, iai
iai taeka
taeka aika
aika titi taneiai
taneiai ni
ni kabonganai
kabonganai nn aron
aron te
te taneiai
taneiai ma
ma bon
bon iai
iai nanoia
nanoia
Iaan
aikaaakaokoro.
kaokoro.
aika
Te konturaeki
konturaeki ii nanoaa
nanoaa bon
bon te
te konturaeki
konturaeki ae
ae iai
iai rekerekena
rekerekena ma
ma te
te bwai
bwai ae
ae aaanga
nga
Te
kaaina
bon
I
marenaia.
Te
katootoo
teuana,
ba
ngkana
ko
kabwakaa
kan
rinim
n
n te
te
rinim
kaaina bon I marenaia. Te katootoo teuana, ba ngkana ko kabwakaa kan
tabo nn tamnei,
tamnei, ko
ko kaaibibita
kaaibibita te
te mwane
mwane ibukin
ibukin te
te berita
berita bwa
bwa ko
ko na
na nora
nora te
te tamnei
tamnei ae
ae oti.
oti.
tabo
Te
konturaeki
ae
a
tia
kaaina
ni
kabwarabwaraa
taekan
n
te
koroboki
bon
te
te
bon
Te konturaeki ae a tia kaaina ni kabwarabwaraa taekan n te koroboki
konturaeki ii nanoaa
nanoaa naba.
naba.
konturaeki
N te
te konturaeki
konturaeki n
n tabeitera,
tabeitera, akea
akea boon
boon te
te bwai
bwai ae
ae anga
anga kaaina
kaaina are
are temanna
temanna (ae
(ae
N
kaniwangan te
te berita).
berita). Te
Te katootoo
katootoo teuana
teuana bwa
bwa ngkana
ngkana iai
iai temanna
temanna ae
ae kan
kan anganiko
anganiko
kaniwangan
te bwai
bwai ieuana
teuana n
n akea
akea boona.
boona. E
E aki
aki kona
kona ni kamatoaki
kamatoaki te
te konturaeki
konturaeki ma
ma ti
ti ngkana
ngkana ee
te
ni
koreaki
iaon
te
booma
teuana
ae
okoro
teina
ma
kakoauaaki
angana
ni
angana
n
aron
kakoauaaki
ni
koreaki iaon te booma teuana ae okoro teina ma
kaotaki iai
iai bwa
bwa iai
iai nanon
nanon te
te aomata
aomata are
are berita
berita bwa
bwa e nanona
nanona kamatoaana
kamatoaana iaan
iaan te tua,
tua, ee
kaotaki
ngae ngkai
ngkai akea
akea te
te bwai
bwai ae
ae ena
ena reke
reke nakoina.
nakoina.
ngae
6
-
SYB
Tua Ao Te Bitínetí
SYB BOKI
BOKI 77 - Te
TeTue
Bitineti Ae Uarereke
Uerereke
II tinanikun aikai, ao
ao bon ti
ti tabeua konturaeki
konhraeki aika riai ni koreaki
koreaki n te
te aro bwa ana
kona ni kamatoaki
tua. Aika a tangira koreakiia n te beebwa tao e bon riai n
karnatoaki iaan te tua.
angiin te tai ni karaoan nanon tuua aika
aika tia ni mwakoro.
mwakoro. Ma ibuakoia bon:
o
o
o
o
o
o
o
•
•
•
•
•
•
•
Angiia
Angiia konturaeki aika
aika rekereke ma kabonakoan ke riitinakin
riitinakin te aba
Kabaeaia tenan
tenan aburenteti
iaan
aia
babaire
taan
kamwakuriia
rburenteti
babaire
kamwakuriia
Kaewean
Kaewean taian bukinibwai
Te konturaeki ibukin te mwariin intuarenti
Kaewean
Kaewean te konaa ni Korei
Korei ao Boretini Booki
Boraraoi tabeua
tabeua iaon motín
motin babaire ibukin mwakuri
mwakuri n taian intatituri
Beebwa
Beebwa ni kairoro ibukin kabwakaan
kabwakaan te mwane
Ma e
ko na
e ngae
ngee n
n anne
rnne ao
ro ko
ne bon
bon iangoraoi
iengorroi ngkana
ngkena ko kaaina
keeine te
te konturaeki
kontureeki ae
ee
rekereke ma
mwrne ae
ee mwaiti,
mweitin ke ena
me te mwane
ene main
meiu inanon
inenon tabeua
tebcur te
tc namwakaina,
nemwekrina, ni
kakoauaa
kekoeure bwa ko koroi
koroi bwaai
bweei ni
ni kabane
kebene ao
eo aia
eie kariaia kaaina
kaeine ni
ni kabane bwa
bwe
bwaai
bweei aika
eike mwakoro
mwekoro n te beebwa
beebwe bon etin raoi taekan
teeken te bwai
bwei ae
re ena
riki rimwi.
ene riki
krririr
BOTON KANOAN
KAI\IOAI\I TE KONTURAEKI
KONTIIRAEKI
A riai boraraoi i nanoa
nanoa ni kabane ni kaotii Boton Kanoaia
Kanoaia aika
aika onoua ngkana ana kona
ni kamatoaki iaan te tua,.
tu4. Ngkana akea teuana ma ibuakoia ao
ao ena
ema kona ni bure
bnre iai
aron te konturaeki
konturaeki ae bwanin.
bwanin. Boton kanoa
kanoa aikai bon:
o
o
r
•
•
•
o
o
•
•
o
•
Te Kantaninga
Kenteninge ni kan karika
karika te reitaki
reitaki ae
a€ ena matoa iaan te tua
Te Kan
Ken Anga
Angr ao
eo Butimaean
Butimeern te kan anga anne
Kaniwangan
Keniwengen te Berita
Berite - n aron ae iai te bwai ae kaibibitaki
imarenaia
imarenaia kaaina aika
aika rekereke
rckereke ma te konturaeki rc
- te
katootoo teuana
tetrana n aron te mwane ibukin te tieweti
Te Konaa
Konee irouia
irouia kaaina ni karin
karin n te konturaeki e riai ni kakoauaki
kakoauaki
Te Kariaia
Kerieie Raoi,
Reor, e bon riai n iai raoi te kariaia ni kan kaaina te
konturaeki n akea ae ena kairoroaki
kairoroaki bwa ena kaainna
Te Riikaerite
Riikeerite n aron ae riai ana kaineti te konturaeki n aki kaitaraa
tetua.
te tua.
lai
Iai riki
riki taeka
ta€ka tabeua aika a kaota aron taian konturaeki aika ti
ti bon riai ni kan
kan atai.
Taeka aikai a bon kaotii Karinan
Kerinen ni konturaeki n aron:
KARINAN
KONTT]RAEKI NI
I\tI KARAOAN
I(ARAOAI\I NANOIA
NAI\TOIA
I(ARINAI\I NI
I\tI KONTURAEKI
Te
ni karaoa are
Te Ekitutete Konturaeki
Kontureeki bon ngaia ae
ac a tia kaaina ni
ane a berita bwa ana
karaoia.
tia ni karaoaki
l€raoaki kanoan
kanoan te konturaeki aio.
karaoia Ea tía
riki aika iai
ac mwaiti riki
Te Ekituterii
Ekituterii Konturaeki
Kontureeki bon ngaia ae iai kaaina temanna ke ae
atuai
karaoi kanoana.
kanoana
riki kanoan aia berita
berita aika a
tuai ni karaoi
7
?
SYB BOKI
BOKI 7
7
SYB
Te Tue
Tua Ao
Ao Te
Te Bitineti
Bitineti Ae
Ae Uerereke
Uarereke
-- Te
KARINAN NI
NI KONTT]RAEKI
KONTURAEKIN
ARON ETIIA
ETIIA
N ARON
KARINAI\I
Te Voite
Voite Kontureeki
Konturaeki bon
bon ngaia
ngaia ae
ae ibukin
ibukin buakakan
buakakan teuana
teuana ke
ke e
e mwaiti
mwaiti riki
riki ma
ma
Te
ibuakon boton
boton kanoana
kanoana aika
aika riai
riai ni
ni mwakoro
mwakoro ao
ao ee aki
aki bwai
bwai iaan
iaan te
te tua.
tua.
ibuakon
Te Voitaboo
Voitaboo Konturaeki
Konturaeki bon
bon ngaia
ngaia ae
ae kona
kona ni
ni katinanikuaki
katinanikuaki moa
moa man
man nanon
nanon kaaina
kaaina
Te
temanna, nn angiin
angiin te
te tai
tai ibukin
ibukin te
te kanganga
kanganga ae
ae karikia
karikia are
are temanna.
temanna.
temanna,
Te Anembotiboo
Anembotiboo Kontureeki
Konturaeki bon
bon ngaia
ngaia ae
ae kaitaraa
kaitaraa te
te tua
tua te
te bwai
bwai ae
ae kainetia
kainetia nn
Te
taekan te
te boraraoi.
boraraoi. E
E aki
aki bwai
bwai naba
naba iaan
iaan te
te tua.
tua.
taekan
Te lriiko
Iriiko Konturaeki
Konturaeki bon
bon ngaia
ngaia ae
ae aa kaitaraa
kaitaraa te
te tua
tua ana
ana kaineti
kaineti ae
ae uaiakinna
uaiakinna nn taekan
taekan
Te
te boraraoi,
boraraoi, ao
ao ee aki
aki bwai
bwai naba
naba iaan
iaan te
te tua.
tua.
te
KAMWAKURAN TE LANGO 7.2
I(AMW
Otant nn teien
taian konturaeki
konturaeki
Kakoauaa otarn
otam nn taian
taian konnraeki
konturaeki ni
ni kaekan
kaekan titiraki
titiraki aikai. Ngkana
Ngkana ko
ko
Kakoauaa
aki ota
ota iaoia
iaoia ni
ni kabane
kabane ao
ao manga
manga okiri
okiri iteraniba
iteraniba ni
ni kakaea
kakaea te
te itera
itera ni
aki
kanoa
ae
ena
buokiko.
kanoa ae ena buokiko.
i)i)
Tera te kaokoro
kaokoro imarenan
imarenan te ekitutete
ekitutete konturaeki
konturaeki ao te
te ekituterii
ekituterii
Tera
Konturaeki?
Konturaeki?
ii)
ii)
Tera te kaokoro
kaokoro imarenan
imarenan te woitaboo
woitaboo konturaeki
konturaeki ao
ao te
te woite
Tera
Konturaeki?
Konturaeki?
iii)
iii)
Tera boton
boton kanoan
kanoan te embotiboo konturaeki
konturaeki aika
aika onoua?
onoua?
Tera
TE KATOOTOO 7.1
Riitinakin te aba ma iroun ai tarim/mwanem
karin Ten
Ten Tione n
n te konturaeki
konturaeki n taeka
taeka ma
ma mwanen
mwanen buna (Tevita)
(Tevita)
E karin
bwa
ena
riitina
teuana
eeka
Tevita
uniki
n
uniki
baanikai
ao ni
Tevita
eeka
man
aban
riitina
teuana
te
bwa
kabonakoi n
n te mwakete.
mwakete. Ibukin
Ibukin riitinakin
riitinakin te aba
aba ao e kariaia
kariaia Tioun
Tioun ni
kabonakoi
kabwaka
$500
ririki
Tevita
bwa
urente.
Tevita
bwa
te
ririki
nakon
ni
katoa
kabwaka $500
Inanon te karuaiwa
karuaiwa n namwakaina,
namwakaina, e tuangaki
tuangaki Tione iroun
iroun Tevita
Tevita bwa
Inanon
bwa e kan kabongana ibukin te bwai riki
e riai ni maawa man te aba bwa
teuana. E bon
bon nanobuaka Tione iroun Tevitaao
Tevita ao ea
tuangnga bwa
eatuangnga
teuana.
rawa ni kitana
kitana te aba.
e rawa
Maroroakina rekereken te tua n aron kamatoan te boraraoi iaan
iaan te tua.
8
SYB BOKI
SYB
BOKI 77
5.
5.
-
- Te
Te Tua
Tua Ao
Ao Te
Te Bitineti
Bitineti Ae
Ae Uarereke
Uerereke
KAKAO AN TAEKAN
TAEKAN AABA
AABA MA
MA RIITI
RIITI
KARAOAN
te kamaeka
kamaeka a
a kakawaki
kakawaki irouia
irouia
Tuua aika a reitaki ma taekan bwainakin te aba ao te
angiia
taan
kabuta
te
bitineti
ae
uarereke.
E
kariki
kanganga
aika
bâti
nakoia
bitineti
angiia
kabuta
bitineti
uarereke. E kariki kanganga aika bati nakoia bitineti
taekan te riiti.
riiti. E
E riki
riki aio kioina
kioina bwa ena
ena rotaki bitineti
bitineti nn ana
ana mwakuri
mwakuri ma
ma ana
ana kairoro
kairoro
taekan
kaaina ma itinaniku
itinaniku ae te tia
tia ababa ke
ke te
te tia
tia kamaeka.
kamaeka. Iai
lai tabeman
tabeman taan
taan bitineti
bitineti aika
aika
kaaina
tekeraoi bwa
bwa abaia
abaia te aba
aba ma
ma kateitei
kateitei aika
aika aa waaki
waaki ma
ma iai.
iai. Ma
Ma iai
iai naba
naba kanganga
kanganga aika
aika
tekeraoi
kona nn riki
riki man
man aei!
aei!
kona
KANGANGA INANON
INANON TAIN
TAIN TE
TE RIITI
RIITI
KANGAI\IGA
E kona
kona te
te reitaki
reitaki imarenan
imarenan te
te tia
tia kamaeka
kamaeka ma
ma te
te tia
tia maeka,
maeka, ni
ni kabotauaki
kabotauaki aeka
aeka ni
ni
E
bonnano aika
aika maan
maan nn aron
aron te
te itoatoa
itoatoa ke
ke te
te iein!
iein! N
N te
te moan
moan tai
tai ena
ena bon
bon taraa
taraa ni
ni matoa
matoa
bonnano
ao ni
ni maan
maan te
te reitaki
reitaki n
n iraorao.
iraorao. Ngkana
Ngkana aa kaoti
kaoti kanganga
kanganga ao
ao ena
ena riki
riki te
te kairiribai
kairiribai ao
ao
ao
ena
uruaki
te
itoman
ma
ni
kaakeaa
te
reitaki
ao
ena
kamatea
naba
te
bitineti.
A
riki
ena unraki te itoman ma ni kaakeaa te reitaki ao ena kamatea naba te bitineti. A riki
angiin kanganga
kanganga ibukina
ibukina bwa
bwa ee rangin
rangin ienikuri
ienikuri te
te tia
tia bitineti
bitineti nn tiainaa
tiainaa te
te riiti,
riiti, ke
ke ea
ea
angiin
kaman
biri
rimoa
ni
katamaroa
te
buremititi
imwain
kariaiakan
taekan
te
riiti
irouna.
kaman biri rimoa ni katamaroa te buremititi imwain kariaiakan taekan te riiti irouna.
Bon aia
aia waaki
waaki bitineti
bitineti nako
nako bwa
bwa ana
ana riai
riai ni
ni bwaina
bwaina te
te bwai
bwai ao
ao ni
ni kabongana
kabongana ibukin
ibukin
Bon
karekean te
te urente
urente iaoia.
iaoia. Iai
Iai ana
ana kabitare
kabitare am
am tia
tia kamaeka
kamaeka ae
ae karinna
karinna nn abana
abana nn te
te
karekean
kantaninga bwa
bwa ena
ena karekea
karekea te
te raka
raka ae
ae riai
riai ma
ma iai.
iai. Ma
Ma bon
bon te
te kananokawaki
kananokawaki bwa
bwa te
te
kantaninga
kawai ae
ae te
te kabanea
kabanea nn tamaroa
tamaroa ibukin
ibukin karakan
karakan ana
ana raka
raka tao
tao bon
bon titi kairoroan
kairoroan bitakin
bitakin te
te
kawai
tiamaeka,
maeka, ke
ke karakan
karakante
te urente.
urente.
tia
Te kawai
kawai teuana
teuana ae
ae ee aki
aki riai
riai ma
ma ni
ni bati
bâti ni
ni bwainaki
bwainaki bon
bon tataningakin
tataningakin tokin
tokin maiun
maiun te
te
Te
riiti
ao
kabirirakean
te
urente
n
te
mwaiti
ae
moan
te
bâti.
Te
ouna
n
te
bitineti
ae
ea
riiti ao kabirirakean te urente n te mwaiti ae moan te bati. Te ouna n te bitineti ae ea
tia ni
ni karikirakea
karikirakea kinakina
kinakina nn te
te tabo
tabo anne
anne ena
ena manga
manga iangoia
iangoia bwa
bwa ena
ena kabwakaa
kabwakaa te
te
tia
urente ae
ae mwaiti
mwaiti riki
riki ke
ke ena
ena mwaewe
mwaewe nakon
nakon te
te tabo
tabo ae
ae boou
boou (ma
(makaotite
kaotite aika
aika irian
iriante
te
urente
mwaeweao
aobuan
buante
tekikina).
kikina). Ngkana
Ngkanaarona
aronabwa
bwaeemwaing
mwaingao
aoena
enamanga
mangaurentenaki
urentenakite
te
mwaewe
tabo anne
anne nnae
ae mwaiti
mwaiti riki,
riki, ao
aoena
enaananga
anangani
ni kona
konanntiaatinaki
tiaatinaki ibukinie
ibukin te kikina
kikinaare
areea
ea
tabo
tiani
nikarikirakea
karikirakeate
tebitineti
bitinetiare
arema
maimwaina
imwainaiaon
iaontetetabo
taboanne.
anne.
tia
Ngkanako
kotabeakina
tabeakinaiangoakin
iangoakinte
teriiti
riiti bwa
bwatetekawai
kawaiae
aeriai
riai ibukin
ibukinam
ambitineti,
bitineti, iangoi
iangoi
Ngkana
bwaaiaikai:
aikai:
bwaai
TAEKANTE
TERIITI
RIITIAIKA
AIKAANA
ANARINAI\IOAKI
RINANOAKI
TAEI(AN
a•
Mwaitinteteurente
urenteae
aeena
enakabwakaaki
kabwakaakinnningai,
ningai,ninikanga
kangaao
aonakon
nakonantai
antai
Mwaitin
a•
Rinanoanteteurente
urenteao
aoaron
aronnumerakina
numerakina
Rinanoan
Taekanteteriiti,
riiti,tetekauring
kauringibukin
ibukintain
taintokina
tokinairouin
irouinkaaina
kaainatemanna
temannanakon
nakonare
are
Taekan
temanna
temanna
Teinaomata
inaomataninikaboouan
kaboouanteteriiti
riiti(n
(nikotaki
ikotakima
mataekana
taekanaao
aomaanna),
maanna),ao
aoaron
aron
Te
karaoantetenumera
numeraibukin
ibukinteteurente
urenteao
aokabo
kabo
karaoan
Beebwanntenia
taniaao
aoaamena
menairoun
irounantai
antai
Beebwa
a•
a•
a•
O
•
o•
9
-
SYB
BOKI 77 - Te Tua Ao Te Bitineti Ae Uarereke
SYB BOKI
o
r
o
•
•
•
r
•
o
•
o
•
o
•
o
•
Aekan
Aekan totoko
totoko nako ni kabonganaan
kabonganaan te aba ma te roko iaona.
iaona.
Bwainakin katamaroa
katamaroa ao bwaai n raka aika
aika a kanimwaki
kanimwaki iroun te tia maeka.
Te bukintaeka ibukin boon te
te ran ao
ao te kauntira, angabwai
angabwai iaon te aba,
ab4 te tiaati
n te iti, ana tiaati te tautaeka
tautaeka ao kabanemwane riki tabeua.
Te bukintaeka ibukin te karao uruaki,
te intuarenti ibukin te aba,
uruaki,.te
aba. (n okoro ma ana
atiete te
te bitineti
bitineti inanon te
te tabo)
tabo) ao
ao boon
boon te
te intuarenti
intuarenti ibukin kabonganan ana
bwai te botanaomata
botanaomata
Kariaiakan
Kariaiakan bukin
bukin te moantaai ni katoka
katoka te kamaeka,
kamaeka, ni ikotaki ma te inaomata
inaomata ni
manga kaewean te riiti
riiti nakon te tia maeka
maeka ae boou.
Inaomatan te
te tia kamaeka n rin n te
te buremititi,
buremititi, ibukin tao
te tutuo,
tao te
tutuo, ke
ke ibukin
kaokan
kaokan ana bwai ngkana e aki bwaka
bwaka te urente ke te bobuaka.
Ana ianomata
ianomata te tia kamaeka n taua ana atiete te bitineti ni karokoa kabwakaan
kabwakaan
taian urente aika
aika tuai ni bwaka.
Kaotite
Kaotite riki tabeua
tabeua (n aron te roo ibukin iokinibwai)
iokinibwai) ao kabonganan bwaai.
bwaai.
lki,
Te
ni kauring,
kauring, ko
ko na
ne aki, ao
ko na
na bon
riei nn tiainaa
Te kabanea
kebanee ni
ao ko
bon aki
eki riai
tiainaa te
te beebwa
ibukin te aba,
abe, n aki tabe
tebe m aron kabwarabwarakina
kabwarabwarakina nakoim
nakoim ni karokoa ae ea tia
n rinanona
rinanone am
em rooia.
Anaakin
riiti mai
mweine
Aneekin ao
eo bwainakin te riiti
mei mwaina
Bon arona n tabetai bwa ko
ko na iangoa bwainakin
riiti te
te tia maeka mai mwaim.
bwainakin ana riiti
Ngkana ko karaoa aio ao ko na kabaeaki naba n taekan te riiti
riiti are mai mwaina.
mwaina. Tao
riiti ae boou ma te tia kamaeka.
kamaeka. E
ena riai riki
riki ngkana
ngkana ko bonnanoa karaoan taekan te riiti
rinanoi moa imwain
bwa tera ae riki, angan
angan am rooia beebwa ni kabane bwa ena rinanoi
aoria bwa
ae ko tiainai.
tiainai .
I
ni kabuanibwai
kabuanibwai au
au bitineti?
bitineti? I kona
kona ni
ni katoka
katoka
Tera
riki ngkana
ngkena ee tabe ni
Tere ae
ae ena
ena riki
irou?
maiun
te
riiti,
ke
tao
n
na
karekea
temanna
temenne
ae
ee
ena
ene
anaia
ma
irou?
riiti,
maiun
E aki kainaomatako man baem ae ko na kabwaka urente iaan te konturaeki ngkana e
ni maroorooakina te riiti
riiti ko riai
riai ni
ni kakoauaa bwa
kabuanibwai am bitineti.
bitineti. N am tai ni
riki temanna ae
inaomatam ni kaewea am riiti
riiti nakon te tia maeka riki
iai (e bon riai ni iai) inaomatam
katoka te riiti.
riiti.
tau iaan te bonnano, ke ni moan taai ni katoka
temlnna ma
me tiaki
tiaki
ni kaewea te
te riiti
riiti bwa
bwe ena
ene bwainna
bwainne temanna
Uringnga bwa
ko kona
kone ni
bwa ko
ma te
te tia
kanraeka.
konturaeki bon
bon imarenam ma
tia kamaeka.
kabaeam
Te moan konturaeki
iaen taekana.
teekena. Te
kebeeam iaan
kamaeka n
n anaa
kona te
te tia
tia kamaeka
maeka ae
ae boou,
boou, ee kona
Nngkana ee aki
kakaonimaki te
te tia
tia maeka
aki kakaonimaki
keewean te
teeken kaewean
eki riai
riei ni
ni kabebeteaki
kabebeteeki taekan
mwaitin te ruuti ma iroum.
iroum. Ngaia
Ngeie are
ere e aki
kaka€aki raoi taun aron te tia maeka ae boou.
riiti
riiti ma e riai ni kakaeaki
10
l0
SYB BOKI
7
SYB
BOKI 7
Te Tue
Tua Ao
Ao Te
Te Bitineti
Ae Uerereke
Uarereke
-- Te
Bitineti Ae
BWAINAKIN NNEN
NNEN AM
AM TABO
TABO NI BITINETI
BITINETI
BWAINAKIN
ao te
te inaomata
inaomata raoi
raoi man
man
Bwainakin ae oin am buremititi ena bon anganiko te rau ao
kamaeka. Taian raka aikai
aikai a
a riai
riai ni
ni kabotauaki
kabotauaki
niniakim n ana baikoraki nako te tia kamaeka.
ma kaotite aika
aika a kona
kona ni kaoti,
kaoti, n
n aron:
ma
**
**
**
**
**
Te kaotite
kaotite ibukin
ibukin te moteketi.
moteketi.
Te
Butakin mwaitin
mwaitin te buti
buti kabitere
kabitare ae
ae rangi
rangi ni
ni mwaiti
mwaiti man
man te
te
Butakin
bitineti ibukin
ibukin kabooan
kabooan te
te tabo
tabo ni bitineti.
bitineti
Ko na
na aki
aki kona
kona ni mwaewe
mwaewe nn te
te tai
tai ae
ae waekoa
waekoa nakon
nakon te
te tabo
tabo riki
riki
Ko
teuana
ngkana
e
bitaki
aron
tein
am
bitineti.
teuana ngkana e bitaki aron tein am bitineti.
Ae ee ngae
ngae ngke
ngke akea
akea te
te angabwai
angabwai iaon
iaon ana
ana kaotite
kaotite te
te riiti,
riiti, tao
tao ena
ena iai
iai iaon
iaon
Ae
kaotite
tabeua
ibukin
kabooan
te
tabo
(nora
am
tia
rabakau
iaon
taekan
te
kaotite tabeua ibukin kabooan te tabo (nora am tia rabakau iaon taekan te
angabwai ibukin
ibukin aikai).
aikai).
angabwai
Kabotauan
te
rekentai
ae ee kona
kona ni
ni bua
bua ibukin
ibukin kabonganakin
kabonganakin am
am
Kabotauan te rekentai ae
kabitare ni
ni kabooi
kabooi kateitei
kateitei ma
ma te
te aba,
aba, ao
ao tiaki
tiaki ibukin
ibukin kamanenana
kamanenana nn
kabitare
itera tabeua
tabeua aika
aika aa kona
kona ni
ni karekea
karekea reken
reken riki
riki te
te raka
raka are
are iaona.
iaona.
itera
Ngkana ko
ko baireia
baireia bwa
bwa ko
ko na
na kabooa
kabooa te
te aba
aba taratarai
taratarai raoi
raoi ana
ana boo
boo ma
ma inaomatan
inaomatan te
te tia
tia
Ngkana
kabonakoa te
te aba.
aba.
kabonakoa
Karekea ana
ana buoka
buoka te
te tia
tía beirea
bairea ana
ana waeriu
waeriu te
te aba
aba eo
ao te
te tie
tia kateitei
kateitei bwa
bwa ana
ana tuoa
tuoa
Karekee
te buremititi
buremititi imwain
imwain tiainakin
tiainakin te
te kabo
kabo ab4
aba, ao
ao aia
aia iango
iango ibukin
ibukin kabonganana
kabonganana nn aekan
aekan
te
am bitineti
bitineti ao
ao am
am katatau
katatau iaon
iaon manga
manga reitan
reitan am
am kateitei.
kateitei.
am
Kawara aobitin
aobitin em
am keuntira
kauntira boni
boni ngke
ngke ao
ao norii
norii aekan
aekan totoko
totoko nako
nako iaon
iaon
Kawera
kabonganan te
te tabo.
tabo. Titirakina
Titirakina te
te kauntira
kauntira ngkana
ngkana iai
iai katautau
katautau ibukin
ibukin bitaki
bitaki nakon
nakon
kabonganan
kabonganan te
te aba
abake
ke te
te kawai
kawai nn te
te aono
aono anne.
anne.
kabonganan
Kawara te
te Aobiti
Aobiti Ibukin
Ibukin Aaba
Aaba ao
ao kabwakaa
kabwakaa boon
boon am
am ukeuke
ukeuke ni
ni kakaean
kakaean te
te moan
moan
Kawara
kaobii nn aran
aran te
te tia
tia ababa.
ababa. Korea
Korea rinanin
rinanin teian
taian moteketi
moteketi aike
aika ngkai,
ngkai, te
te kabeata
kabeata (te
(te
kaobii
kauring iaan
iaan te
te tua
tua bwa
bwa iai
iai kauntaekaakin
kauntaekaakin te
te aba
aba anne),
anne), te
te totoko
totoko ke
ke te
te inaometa
inaomata nn
kauring
rinnako inanon
inanon te
te aba
aba (tuan
(tuan ninian
ninian te
te tabo)
tabo) ae
ae oti
oti nn te
te riiti.
riiti. Te
Te itera
itera naba
naba teuana
teuana ae
ae
rinneko
riai nn taraaki
taraaki bon
bon te
te raka
raka nako
nako inanon
inanon aaba.
aaba. Karekea
Karekea kabwaraan
kabwaraan nanoia
nanoia iroun
iroun am
am
riai
rooia.
rooia.
Kabeata Emitora
Emitora -- bon
bon te
te taeka
taeka nn Ratine
Ratine ma
ma nanona
nanonaae
ae "Ke
“Ke ee taratara
taratara raoi
raoi te
te tia
tia
Kabeata
kabobwai”. N
N te
te kaomon
kaomon roo4
rooa, ngkana
ngkana akea
akea ana
ana kakoaua
kakoaua te
te tia
tia kabooa
kabooa te
te bwai
bwai
kabobwei".
ibukintamaroana
tamaroana(ao
(aobon
bonaron
aronaei
aeite
tekabo
kaboaba),
aba), bon
boniai
iaiana
anakaoanikai
kaoanikaite
tetia
tiakabooa
kabooatete
ibukin
bwaianne,
anne,nnaron
aronraoiroin
raoiroinkateitei
kateiteiaika
aikaana
anakaboaki
kaboakiao
aoakea
akeaana
anaanga
angani
nikaitaraa
kaitaraate
tetia
tia
bwai
kabonakoate
tebwai
bwaima
matitingkana
ngkanaiai
iaite
teaonikai.
aonikai. Iai
Iaituua
tuuaaika
aikaaatia
tiani
nikamatoaki
kamatoakinnaron
aron
kabonakoa
Tuan Booraoin
Booraoin te
te lokinibwai
lokinibwai ao
ao Tuan
Tuan Tamaroan
Tamaroan Bwaai
Bwaai nn Iokinibwai
lokinibwai ao
ao Tararuaan
Tararuaan
Tuan
Raoiroia aika
aika aa kauarerekea
kauarerekea aron
aron ana
ana aki
aki konaa
konaa te
te tia
tia kabobwai
kabobwai ni
ni karekea
karekea raun
raun
Raoiroia
nanonaninibwaai
bwaaike
ketieweti
tiewetiaika
aikaeeanganaki
anganakibwa
bwaena
enakabooi.
kabooi.
nanona
mwaitiaron
arontaekan
taekanbwainakin
bwainakinteteaba
abaao
aoeetangira
tangirakabwarabwarana
kabwarabwaranariki
rikiae
aebati
bâtima
maee
AAmwaiti
aki tau
taunnena
nnenaikai.
ikai. Titirakina
Titirakinaam
am rooia
rooia bwa
bwatera
teranakoraoin
nakoraoinao
ao nakobuakan
nakobuakan aeka
aekanini
aki
bwaibwainako
nakonnteteaba,
aba,nnaron
aronteteibuoka
ibuokaninibwaibwai.
bwaibwai. Raoiakinan
Raoiakinantetekauntaeka
kauntaekaiaon
iaon
bwaibwai
bwaibwainnteteaba
ababon
bonngaia
ngaianaba
nabateteitera
iterateuana
teuanaae
aeriai
riai nnrinanoaki
rinanoakitaekana
taekanairoun
iroun
tetebwaibwai
tiarabakau.
rabakau.
tetetia
ll11
SYB BOKI
BOKI 77 -- Te
TeTua
TuaAo
AoTe
TeBitineti
BitinetiAe
AeUerereke
Uarereke
SYB
Kabutanem
ambitineti
bitinetimtn
manmwcngtm
mwengam
Kebuten
A
mwaiti
bitineti
aika
a
moana
aiawaaki
waakiman
mantaian
taianmwenga
mwengani
nikarokoa
karokoaae
aeea
earikirake
rikirake
A mwaiti bitineti aika a moana aia
te
bitineti
ni
kona
ni
kabooa
ana
tabo
riki
teuana.
Tao
ena
bon
tamaroa
te
iango
aio
te bitineti ni kona ni kabooa ana tabo riki teuana. Tao ena bon tamaroa te iango aio
ma ko
ko riai
riai naba
naba nn atai
atai ranganga
Kanganga iai.
iai. Angiia
Angiia kanganga
kanganga aa rekereke
rekereke ma
ma nanon
nanon te
te
ma
kauntira,kainnanoakin
kainnanoakinte
teintuarenti,
intuarenti,maurin
maurinte
tekamaeka
kamaekaao
aotukan
tukankabuanibwai.
kabuanibwai.
kauntira,
Ko riai
riai ni
ni kakoeuea
kakoauaa iroun
iroun em
am keuntira
kauntira bwe
bwa aekare
aekara bitineti
bitineti aika
aika aa waaki
waaki nn am
am
Ko
aono. Ene
Ena kone
kona nn reke
rekete
tetuuae
tuuaa ngkena
ngkana ee uruekeki
uruakaki tian
tian ana
ana koroaba
koroaba te
te keuntire
kauntira
rono.
ao
ena
kona
naba
ni
butitoki
waakin
te
bitineti
n
taai
aika
a
rangin
kakawaki.
eo ent kona nebe ni butitoki weekin te bitineti n taai aika e rangin kekewaki. EE
tabe nn rikirake
rikirake aia
aia aanga
aanga kauntira
kauntira nn taobaraea
taobaraea te
te karongoa,
karongoa, ni
ni katabua
katabua aia
aia akitibite
akitibite
tabe
taian
intatituri
imwin
bungin
taai
ao
n
te
wiiken.
E
kona
naba
n
riki
bwa
te
bure
iaan
iaan
n
riki
bwa
te
bure
taian intetituri imwin bungin taai ao n te wiiken. E kona naba
tetua
tuakatinakoan
katinakoante
te bubu
bubu ke
ke kabwaroan
kabwaroantaian
taian kemiko
kemiko rinanon
rinanon bwaibu.
bwaibu.
te
Angiia kauntira
kauntira aa totokoi
totokoi kanikina
kanikina nn eteweteiting
atewetaiting ni
ni kawain
kawain aonon
aonon te
te matabaiawa
matabaiawa ao,
ao,
Angiia
ngkana
a
karika
te
kamwebuaka
aia
kaa
katitamwa
ao
a
kona
ni
bita
te
kaetieti
ibukin
kaetieti
ibukin
ni
te
a
kona
bita
katitamwa
ao
ngkana a karika te kamwebuaka aiakaa
te nne
nne nntataninga.
tataninga.
te
Te itera
itera naba
naba ae
ae moan
moan te
te bongana
bongana bon
bon taekan
taekan te
te intuarenti
intuarenti ibukin
ibukin mwengrm.
mwengam. Ko
Ko
Te
riai ni
ni kaongoa
kaongoa am
am tia
tia intuarenti
intuarenti ibukin
ibukin bitakin
bitakin kabonganan
kabonganan am
am buremititi
buremititi ma
ma ni
ni
riai
kabwaka
te
burimium
ae
raka
riki.
kabwaka te burimium ae raka riki.
Ngkana ko
ko aki
aki karaoa
karaoa aei
aei ao
ao ena
ena kona
kona ni
ni bua
bua am
am intuarenti
intuarenti iaon
iaon am
am auti
auti ni
ni kabane,
kabane, ee
Ngkana
ngae ngkana
ngkana e
e maunanako
maunanako man
man te
te kabuanibwai
kabuanibwai imwina
imwina ae
ae tiaki
tiaki man
man waakinan
waakinan te
te
ngae
bitineti.
Ko
riai
naba
ni
kateimatoa
katanakin
ana
mwakete
waeriu
am
auti
ae
bwanin
auti
ae
bwanin
bitineti. Ko riai naba ni kateimatoa katanakin ana mwakete waeriu am
taai nako.
nako. Ko
Ko riei
riai nabe
naba ni
ni kentaninge
kantaninga rakan
rakan te
te intuarenti
intuarenti ae
ae korakore
korakora i ibukin
ibukin
nn taai
te
kaonikai
nakon
te
botanaomata
ae
iai
iroum.
te keonikei nakon te botaneometa ae iai iroum.
i
Te bwai
bwai naba
naba riki
riki teuana
teuana bon
bon te
te angabwai
angabwai ao
ao te
te kebitere
kabitare kein
kein teekiti.
taekiti. Ngkana
Ngkana ko
ko
Te
karika mwakoron
mwakoron am
am moteketi
moteketi ao
ao ekitibenti
ekitibenti nn am
am auti
auti bwa
bwa kakean
kakean am
am angabwai,
angabwai, ao
ao
karika
tao
ko
na
bae
ni
kabwakaa
te
kabitare
kein
taekiti
(ngkana
e
waakinaki
i
i
abam)
man
man
(ngkana
abam)
e
waakinaki
taekiti
kein
kabitare
tao ko na bae ni kabwakaa te
mwanangin ana waeriu
waeriu am
am tabo
tabo ngkana
ngkana ko
ko kabooa
kabooa nako
nako rimwi.
rimwi. Karekea
Karekea ana
ana taeka
taeka nn
mwanangin'rina
ibuobuoki temanna
temanna te
te tia
tia rabakau
rabakau iaon
iaon te
te angabwai
angabwai imwain
imwain rokon
rokon taina.
taina.
ibuobuoki
Te kanganga
kanganga riki
riki teuana
teuana ae
ae ee matoa
matoa arona
arona ee riki
riki man
man kamwakuraia
kamwakuraia aomata
aomata tabcman
tabeman ni
Te
mwengam.
Iai
kaetieti
ni
kaniwanga
man
taabo
ni
mwakuri
katerea
aron
katerea
aron
aika
a
mwengam. Iai kaetieti ni kaniwanga man taabo ni mwakuri
kamweraoan te
te mwakuri
mwakuri n aron kai n nako tinaniku',
tinaniku, taabo
taabo n amwarake,
amwarake, ao taabo
taabo ae
ae
kamweraoan
ni
aekan
aikai.
A
kona
naba
tuua
ibukin
te
Mauri
n
te
te
Mweraoi
ao
Mwakuri
ackan aikai. A kona
kawenei kairoro
kairoro aika
aika a matoa ibukin
ibukin te tabo ni mwakuri ma tuuaa aika a rawawata
rawawata
kawenei
E
nakoia
taan
tia
kammakuri
aika
aki
roko
n
te
mwaneka
kantaningaki.
kantaningaki.
E bon
ae
aki
nakoia taan tia kammakuri
tabangaki te
te kantaninga
kantaninga iroun
iroun te
te tia
tia kamwakuri
kamwakuri bwa ena
ena karika
karika te tabo ni mwakuri ae
ae
tabangaki
mauri iUufia
ibukia ana
ana taan
taan mwakuri
mwakuri ni
ni kabane.
kabane. Te katootoo teuana, ena kona n reke te
tangitang iaan
iaan te
te tua
tua ngkana
ngkana ko
ko kariaia
kariaia te
te moko n te tabo ni mwakuri.
mwakuri. Ko riai n
tangrUng
titiraki
ibukin
kabaeam
aikai
imwain
ae
ko
moana
bitineti.
am
titiraki ibukin kabaeam aikai imwain
."*i
12
t2
SYB BOKI
SYB
BOKI 77
-
- Te Tua
Tue Ao Te Bitineti Ae Uarereke
Ibukin kairan
Ibukin
kairen am
iango, ee tamaroa
am iango,
tamaroe ae
ee ena
Gne katukaki
krtukaki te
te bitineti akitibite
ekitibite nn te
te
mwenga nakoia
nekoia taan
teen rabakau
rebekeu (n aroia
eroie taian
taien akauntante
ekeuntente ao taan
tlan kateitei)
keteitei) ike bon
te ouna
oune ae
ee e kabuta
kabuta ana
ane waaki
weeki ae
ee akea
ekea ke ti tabeman
tebeman ana
ane taan
tean mwakuri.
mwakuri.
E na bon bae ni karika te
te ikakaiwi iaan te tua kabonganan bwaai
bwaai ibukin te bitineti.
langoa te aro aei man aia taratara raom aika imrikim.
irarikim. Aki mwaing nako rarikin
ran kin te
te
Iangoa
kawai ae ko mena iai bwa ana kaniia ma ana ekitibite
akitibite te intetituri.
intatituri. Ena kairiko te
iangoraoi n tuangko
tuangko bwa
bwa te
te rangin
rangin karongoa,
karongoa, rikiraken
rikiraken mwaitin te
te kaa
kaa ibukin
ibukin te
iangoraoi
kaomeeti ao aika
aika aekan
aekan nako aikai ana bon ananga
ananga ni karekea te kan
kan kabongana
kabongana te tua
kaomeeti
ibukin te aki rau.
ibukin
KAMWAKURAN TE IAN GO 7.3
Bwaina ae bon
bon oin
oin am bwai;
mwengam
bwai; mwakuri man mwengam
Imwain ae ko reitia
reitia nako,kataaotam
nako, kataa otam n
n te itera
itera ni kanoa aio ni kaekaan
Imwain
titiraki aikai.
titiraki
i)
i)
ii)
iD
tera nakoraoin
nakoraoin ao nakobuakan
nakobuakan bwainakin
bwainakin ae bon
bon oin
oin am
am tabo ni
tera
mwakuri?
mwakuri?
arani bwaai
bwaai aika
aika teniua
teniua aika
aika ko
ko riai
riai nn tarai ngkana
ngkana ko
ko iangoia
arani
bwa ko
ko na
na mwakuri man
man mwengam.
mwengam.
bwa
13
l3
SYB BOKI
BOKI 77
SYB
1.
1.
-
- Te Tua
Tua Ao Te Bitineti
Bitineti Ae Uarereke
Uarereke
TAAN
TAAI\I KABONAKOITIEKEN-AEN
KABONAKOI TIEKEN.AEN
bitineti teuana ae ea rikirake tangirana
tangirana bon te iokinibwai
iokinibwai ni kabonakoan
kabonakoan
Te waaki ni bitineti
tieken-aen. E riai te taratara
raoi ni kabutan te bitineti ae ai aekan aio
ao kabooan te tieken-een.
taratararaoi
raoi tuua aika a irekereke ma te tieken-aen.
tieken-aen. E aki kairua
ni kakoaua bwa a iraki raoi
ngkana e taekinaki
taekinaki bwa iai aomata aika aki ako aika a ti
ti kan
kan kanakoi
kanakoi bwai
bwai n
n iraa
iraa mai
mai
irouia, ke bwai aika a bure anakiia iaan te tu4
tua, ao a riai taan iokinibwai n taratara
taratara n
n
iroui4
ae e
e riki
riki
taai nako bwa ana aki kewenaki ni butimaei bwaai n iraa aikai ke te aomata ae
bwa ngaia
ngaia temanna
temanna ae iai irouna
irouna bwaai
bwaai aika
aika a iraeaki.
iraeaki.
bwa
abamwakoro nako ni kamatoai tuua n aron Te Tua Ibukia Taan
Taan
E bon eti ngkai a tia abamwakoro
tararuaan kabooan
kabooan ao kabonakoan
kabonakoan bwaai
bwaai aika
aika a
a tia
tia ni
ni
Kabonakoi Tieken-aen ibukin tararuiun
wareki tuua
tuua aikai
aikai ao
ao ni
ni
kamanenaki, ao a kairoroaki taan tia iokinibwai bwa ana wareki
karekea te
te raitienti
raitienti imwain
imwain waakinan
waakinan te aeka
aeka ni bitineti
bitineti aio.
karekea
kateretereaki raoi n te Tua lbukia
Ibukia Taan Tia
Tia
Te katootoo teuana bon iaon Bitii ike e kateretereaki
Kabonakoi
Tieken-aen
tukan
kabonakoan
ke
bitakin
te
bwai
ae
kabooa
te
tia
Kabonakoi Tieken-aen tukan
ke bitakin te bwai ae kabooa te tia
iokinibwai teuana
teuana te
te namwakaina
namwakaina man
man tain
tain kabooana.
kabooana. N reitaki
reitaki ma
ma aio
aio ao
ao aa
iokinibwai
kanoan te Tua aio bwa ana karaoa
karaoa raoi
raoi nanon
nanon
kairoroaki naba taan tia iokinibwai ni kanoan
bwai aikai:
aikai:
bwai
•
tia anganaki
anganaki te raitienti bwa
bwa ena waakina
waakina ana bitineti ma
ma ti
ti
E aki kariaiakaki te tia
imarenan
te
aua
8
n
te
ingabong
ni
karokoa
te
aua
6
ni
bungin
taai
ni
bongin
imarenan
aua 8
karokoa
aua 6 ni
taai ni bongin
nako te
te wiiki.
wiiki.
nako
•
E aki kariaiakaki
kariaiakaki te
te tia
tia anganaki
anganaki te
te raitienti
raitienti bwa
bwa ena
ena kabooi
kabooi taian
taian tieken-aen
tieken-aen ma
ma
E
iroun te
te aomata
aomata ae
ae tuai
tuai koro
koro tebwi
tebwi ma
ma itua
itua ana
ana ririki.
ririki.
iroun
Kawakinan te
te retitite
retitita
Kawakinan
A kairoroaki
kairoroaki taan
taan tia
tia kabonakoi
kabonakoi tieken-aen
tieken-aen ni
ni Mwakoro
Mwakoro 88 nn te
te tua
tua ae
ae ieta
ieta bwa:
bwa:
A
A
riai
ni
kawakina
te
retitita
taan
tia
kaboonako
aika
iai
aia
raitienti
arona ae
ae
A riai ni kawakina te retitita taan tia kaboonako aika iai aia raitienti nn arona
baireaki ao
ao ma
ma ni
ni koreaki
koreaki nn te
te taetae
taetae nn l-Matang
I-Matang inanona
inanona taekan
taekan bwaai
bwaai aika
aika aa baireaki
baireaki
baireaki
ibukin
tieken-aen
aika
iai
irouia
n
te
tai
teuana
ma
teuana,
ao
te
tai
ma
te
aomata
ae ee
ibukin tieken-aen aika iai irouia n te tai teuana ma teuana, ao te tai ma te aomata ae
kabooi ke
ke ni
ni butimwaei
butimwaei ma
ma II rouna
rouna bwai
bwai akanne
akanne ao
ao nn taua
taua mwin
mwin taekan
taekan ana
ana tabo
tabo ao
ao
kabooi
ana
bitineti
te
aomata
anne.
ana bitineti te aomata anne.
A rangin
rangin matoa
matoa tuuaa
tuuaa ibukin
ibukin riaonakin
riaonakin te
te tua
tua aei
aei bwa
bwa aa karinaki
karinaki taekan
taekan te
te tuuaa
tuuaa bwa
bwa te
te
A
mwane ke/ao
ke/ao te
te kabureaki.
kabureaki. E
E aa manga
manga kauringaki
kauringaki riki
riki ikai
ikai bwa
bwa tiaki
tiaki te
te mauri
mauri aki
aki
mwane
ataakin te
te tua
tua ao
ao aomata
aomata nako
nako aika
aika aa iangoa
iangoa katean
katean te
te bitineti
bitineti ae
ae aekan
aekan aio
aio aa rangin
rangin
ataakin
tebonaki bwa
bwa ana
ana karekea
karekea buokaia
buokaia nn te
te tua
tua imwain
imwain ae
ae aa waaki.
waaki.
tebonaki
14
t4
SYB BOKI
BOKI 7
7
SYB
2.
2.
Tua Ao
Ao Te
Te Bitineti
Bitineti Ae
Ae Uarereke
Uarereke
-- Te
TeTua
TE INTUARENTI
INTUARENTI
TE
A bane ni buti
buti taian
taian bitineti
bitineti iaan aaro
aaro ni keoanikei
kaoanikai tabeua.
tabeua. Te
Te intuarenti
intuarenti bon
bon te
te kawai
kawai
A
teuana ae e kataia
kataia n
n otangana te ruuti ae kona
kona n
n riki
riki man
man te
te kaoanikai
kaoanikai akanne.
akanne. E
E kona
kona
teuana
riki te kaoanikai
kaoanikai bwa
bwa te
te ruuti
ruuti man
man te
te urarake,
urarake, te ieka,
ieka, te
te aoraki
aoraki ke
ke te
te mwakuri
mwakuri nn iraa.
iraa.
nn riki
lai intuarenti
intuarenti tabeua
tabeua aika
aika aa kairoroaki
kairoroaki iaan te tua
tua nn aron
aron te
te keten
katen aomete
aomata n
n intuarenti
intuarenti
Iai
ibukin kaa ni mwamwananga. E kona
kona n reke te
te intuarenti
intuarenti bwa
bwa tukan
tukan te
te ruuti
ruuti man
man te
te
ibukin
urarake, angibuaka,
angibuaka, mwaeiein
mwaeiein te
te aba
aba n
n ikotaki
ikotaki ma
ma te
te intuarenti
intuarenti n
n rotakin
rotakin te
te
urarake,
botanaomata n te waaki, buan
buan bwaitia
bwaitia ke
ke te
te rak4
raka, uruakin
uruakin motoka,
motoka, te
te iraa,
iraa, uruakin
uruakin
botanaomata
mitiin, uruakin taian
taian kiraati,
kiraati, ao
ao buan
buan te
te mwane.
mwane. Ana
Ana kona
kona naba
naba bangke
bangke ni
ni
mitiin,
kantaningaia bwa
bwa ena
ena iai
iai am
am intuarenti
intuarenti iaon
iaon am
am atiete
atiete ngkana
ngkana ko
ko na
na tangomwane.
tangomwane.
kantaningaia
Te aeka
aeka nn intuarenti
intuarenti teuana
teuana ae
ae kaokoro
kaokoro ee otangana
otangana maiuia
maiuia aomata.
aomata. Ngaia
Ngaia ae
ae ee kona
kona nn
Te
reke
angan
otanganan
maiun
te
ouna
ke
maiuia
ouna
ke
aomatan
te
bitineti
aika aa
reke angan otanganan maiun te ouna ke maiuia ouna ke aomatan te bitineti aika
rangin bongana.
bongana. E
E kona
kona nn aranaki
aranaki te
te ikontenie
ikontania bwa
bwa te
te intuarenti
intuarenti ae
ae kakawaki
kakawaki ibukia
ibukia
rangin
ounati ngkana
ngkana aa motirawa
motirawa man
man te
te mwakuri.
mwakuri.
ounati
Akea boon
boon taeka
taeka nn ibuobuoki
ibuobuoki iaon
iaon taekan
taekan te
te intuarenti
intuarenti ma
ma irouia
irouia intuarenti
intuarenti burouka
burouka
Akea
ke man
man kambwana
kambwana n
n intuarenti
intuarenti ao
ao aia
aia eitiente.
eitiente. Taeka
Taeka ni
ni ibuobuoki
ibuobuoki a
a kona
kona ni
ni
ke
karekeaki iaon
iaon te
te intuarenti
intuarenti ibukin
ibukin kaaitaraan
kaaitaraan te
te ruuti
ruuti iaon
iaon te
te raka
raka ke
ke iaon
iaon taian
taian atiete,
atiete,
karekeaki
ikotaki ma
ma te
te intuarenti
intuarenti ibukin
ibukin tangitang
tangitang aika
aika aa uotaki
uotaki nakon
nakon te
te bitineti
bitineti ae
ae uarereke
uarereke
nn ikotaki
ibukin te
te ikoaki,
ikoaki, ke
ke te
te uruaki
uruaki nakon
nakon te
te tabo
tabo aika
aika riki
riki man
man ana
ana waaki
waaki te
te bitineti
bitineti ke
ke nn aia
aia
ibukin
mwakuri
aomata
aika
a
mwakuri
n
te
bitineti.
Irarikin
ae
ko
bon
liai
ni
karekea
ibukin
mwakuri aomata aika a mwakuri n te bitineti. Irarikin ae ko bon riai ni karekea ibukin
te katen
katen aomata
aomata intuarenti
intuarenti ibukin
ibukin ikoaki
ikoaki man
man kabonganan
kabonganan te
te ka4
kaa, ko
ko riai
liai naba
naba nn nora
nora
te
bonganan
karekean
te
inteminiti
intuarenti
ibukn
rietaatan
nakoam
ao
intuarenti
ni
bonganan karekean te inteminiti intuarenti ibukn rietaatan nakoam ao intuarenti ni
kaitaraa kabuakakan
kabuakakan taekam
taekam ke
ke uruakin
uruakin inaomatam
inaomatam ke
ke ni
ni kinaaki
kinaaki iaan
iaan te
te tua
tua bwa
bwa ko
ko
kaitaraa
bwainate
te boki
boki ae
ae ko
ko koreia
koreiake
ke te
te tamnei
tamnei ao
ao tabeua
tabeuariki.
riki.
bwaina
taai nako
nako ena
ena bon
bon iai
iai te
te kaoanikai
kaoanikai nakon
nakon te
te bitineti
bitineti ee ngae
ngae ngkana
ngkana ee uarereke
uarereke ke
ke ee
NN taai
bubura. A
A kona
kona nn rekereke
rekereke kaoanikai
kaoanikai aikai
aikai ma
ma babaire
babaire ni
ni bitineti.
bitineti. Katootoo
Katootoo tabeua
tabeua
bubura.
bwangkana
ngkanatao
tao ena
enaraka
rakake
ke ena
enaruuti
ruuti te
te botaki
botaki man
mante
te buromotin
buromotin ibukin
ibukin taeketenen
taaketenan
bwa
te mwekete,
mwakete, ke
ke ena
ena reke
reke mwaitin
mwaitin te
te bweioti
bwaioti ae
ae kantaningaki
kantaningaki man
man te
te kariaraka
kariaraka ni
ni
te
mitiinke
keena
enatoki
tokiaia
aiataoae
taoaetaan
taanmwakuri
mwakuriman
mankabwakaan
kabwakaante
teboneti
bonetinakoia.
nakoia. Aikai
Aikaibon
bon
mitiin
babaireni
nibitineti
bitinetiaika
aikaaatia
tiani
nikaraoaki
karaoakiao
aoeereke
rekema
maiai
iaite
teruuti
ruutike
kete
teraka.
raka.
babaire
N te
te itera
iterateuana,
teuana, bon
bon iai
iai kaoanikai
kaoanikai aika
aika aakona
konani
ni karekea
karekeate
te ruuti
ruuti ae
ae kona
konannataaki
ataaki
N
mwaitinmwanena
mwanenaae
aebua.
bua. Katootoo
Katootootabeua:
tabeua: eekona
konannurarake
urarakete
tebakitori
bakitorike
kennunraki
uruaki
mwaitin
n
te
angibuaka
ae
korakora,
a
kona
ni
bua
ana
raka
te
bitineti
imwin
te
urarake,
e
kona
n te angibuaka ae korakor4 a kona ni bua ana raka te bitineti imwin te urarake, e kona
iraeakitetemwane,
mwane,ke
keeeuruaki
uruakitetemitiin
mitiinni
nikarao
karaokiing
kiingao
aoman
mankarekea
karekeateteruuti
ruutiibnkin
ibukin
nniraeaki
te
kabwai.
Bon
aikai
aeka
ni
kaoanikai
aika
a
kona
ni
kamanoaki
n
te
intuarenti.
te kabwai. Bon aikai aeka ni kaoanikai aika a kona ni kamanoaki n te intuarenti.
Ibukiaaomata
aomataaika
aikaaakan
kanmoana
moanaaia
aiabitineti
bitinetike
keni
nikatamaroa
katamaroariki,
riki,bon
bontetebwai
bwaiae
aeeeriai
riai
Ibukia
te
intuarenti
ibukin
kamanoan
aia
kariaraka
ao
n
angania
raun
aia
iango.
te intuarenti ibukin kamanoan aia kariaraka ao n angania raun aia iango.
l515
SYB
Bitineti Ae Uarereke
BOKI 77 -- Te Tua Ao Te Bitineti
SYB BOKI
intuarenti?
eika ko na
ne kaaitarai
keaitarai ma te intuarenti?
Ko na kanga
kenge n atai
etei kaoanikai
keoenikei aika
karin iai.
ni bitineti ra ae e waakinna ke ae ena kann
E bon ataia te tia bitineti bwa te aeka ni
riki, ao ana karekei
E bon bae n iai kanoaia
kanoaia te kaoanikai n aekaia nako aika, ngkana a riki,
karekea te kanganga nakon ana mwane te ouna.
ruuti aika moan te korakora ma ni karekea
ma ana
ana waaki
waaki te
ngkana aa taraaki
taraaki bwai
bwai aika
aika aa irekereke ma
Te
Te katootoo teuana
teuana bwa
bwa ngkana
bitineti, e kona n urarake te bakitori,
bakitori, te rebwetaua, te ikoaki, ao te tabetaarau
tabetaarau ibukin
intuarenti. Te bitineti ae ee kabonakoi raka ni
ni bwai aika
te kateniman
kateniman aomata iaan te intuarenti.
iai aia kaoanikai
bobuaka n aron te baa ni matang, ao kaatiibu aika akea te tiute iaoia, iai
bwa te iraeaki aia bwai n te ngaina ke te bong.
E riai ngkanne te tia bitineti ni mwannanoi
mwannanoi kaoanikai aika ana katanaki n te intuarenti
ni kataua te ruuti
ni kamatebwaia
kamatebwaia raoi kabutan te bitineti
bitineti ma ni
n tuoa te buremititi
buremititi ao ni
ni kaaitaraaki n te intuarenti.
ae kona n reke nakon te bitineti ao kaoanikai aika kona ni
mwane bwa
tania nn rongorongo
rongorongo aika
aika kona
kona ni
A kona
naba n riki
riki rekooti
rekooti ni
ni mwane
bwa tania
kona naba
Baeranti
Tiite
kabonganaki.
Tüte ma te
kabonganaki. A kona n oti taabo aika a ruuti man tirinanoan te
te Baeranti Tüte
Tiite
Raka
Titeetemente. Ti
Ti na
na kangai bwa angkoa
angkoa ee oti
oti nn te
Rake ao
ao Ruuti
Ruuti Titaetemente.
Iai
mwaitin aia taarau taan tia kabobwai n te
te bitineti ae
ae $92,000.
lai
uoua
bwaai
aika
a
$92,000.
ni kabwaraa
kona n riki:
riki: te moani bwai, taian ruuti aika kona n reke ngkana aki kona ni
riki n
aia taarau
taarau aomata aika a bae n te bitineti ao te kauoua, taian ruuti aika a kona n riki
riki teuana.
uruakin
unrakin taian akaunti n te urarake ke te bwai riki
A
n
Aekan
ruuti nakoia taan
tean bitineti
bitineti
Aeken taian
teien ruuti
E kona te aomata
kaitara ma aekan ruuti aikai:
aomata ae bitineti ni kaitara
Taian
bitineti
Teien ruuti
ruuti n te tabo ni bitineti
mwakuri ao mitiin)
mitiin) ao
Atiete aika a rabwata (kateitei, titaoki, bwain nanona, bwaai ni mwakuri
irouia tabeman
tabeman aomata
aomata ae e kona ni bukintaeka
bukintaeka iai te tia bitineti.
taabo aika a bwainaki
bwainaki irouia
Ruuti
iean te tua
tue
Ruuti man te tabetaarau
tebeteereu iaan
kateniman n aomata ke te
A riki aikai man te tabetaarau
ikoakin te kateniman
tebetaareu iaan te tua ibukin ikoakin
te tabo,
tabo, akitibite
akitibite aika aa waakinaki
waakinaki II
uruaki
reke man bwaai
bwaai n
n aron bwainakin te
uruaki aika
aika reke
ke
karaoan
bwaaitia
n aki irii
irii
nanona ke
aki tamaroan te
te tetiaina
tetiaine ke
ke n te
te tabo teuana, aki
maui.
nanon
nanon tuua ke kaetieti ibukin te mauri.
Ruuti
irouie taan
teen mwakuri
mwakuri
Ruuti ma
me irouia
te tia
tia
E kona ni
ni kamanoa te
ke mateia taan
taan mwakuri.
mwakuri. E
A
riki aikai man ikoaki,
ikoaki, aoraki ke
A riki
ni
bitineti man ruuti aikai n te intuarenti ibukia ana aomata aika a rangin bongana ao ni
katan iaana
iaarangkana
kamwakuri ke aika a katan
kabomwi nakon te tia kamwakuri
karekea
ngkana
karekea te intuarenti ni kabomwi
toaraa n aomata.
riki bwa te toaraa
mwakuri ke ngkana e riki
e mate ana tia mwakuri
16
l6
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 77 - Te Tua Ao Te Bitineti
Bitineti Ae Uarereke
Ruuti ni
ni mwane
A riki man tao aia aki konaa taan taarau
taarau ni kabwarai aia taarau, aia iraa taan mwakuri
ke butitokin te bitineti ae riki
riki man buan te bwai man te tabo.
tabo. (E korakora riki
riki te ruuti
n te kabwai
kabwai ao reken te inikam
inikam ni butitokin te bitineti nakon buan bwain te bitineti
bitineti ma
mwaitin boona.
Bon iai
iai riki
riki irarikin aekan ruuti
ruuti aika a koreaki
koreaki ii eta.
A bon
eta. A
bon riai
riai taan
taan tia bitineti ni
kakarabakau ma kambwana
kambwana n intuarenti ao taan burouka
burouke n aron kabutan aia bitineti
bitineti n
iterana
iterana ni kabane bwa ee aonga ni kangaraoaki te
te intuarenti nakon ae a kantaningaia
ibukin tukan kabuanibwai aika a kaitaraa aia waaki.
Burouka ao kambwana
kambwrnr n intuarenti
intuarenti
Ibukin bobongan
bobongan taekan
taekan te
lntuarenti ae
te Intuarenti
Taabangaki, Intuarenti
ae Taabangaki,
Intuarenti ibukin
ibukin te
te Maiu
Maiu ao
Intuarenti Burouka, wareware
wareware n iteraniban
iteraniban te Boki n Tareboon
Tareboon aika Babooboo.
Babooboo.
17
l7
SYB BOKI
SYB
BOKI 77
3.
3.
-
- Te
Tua Ao
Ao Te
Ae Uarereke
TeTue
Te Bitmeti
Bitineti Ae
Uerereke
KAREKEAN BUOKAM
BUOKAM N
N TAEKAN
TAEKAN TE
TE TUA
TUA
KAREKEAI\I
Ataakin kebwakem
kabwakam bon
bon iroum
iroum
Ateekin
Imwin am
am wareware ni
ni karokoa
karokoa ngkai,
ngkai, tao
tao ko
ko na
na bon
bon tabe
tabe n
n iangoia
iangoia bwa
bwa ko
ko na
na kanga
kanga
Imwin
uringi bwaai aika
aika a tia n rinanoaki.
rinanoaki. Tao
Tao ko
ko na
na namakinna
namakinna naba
naba bwa
bwa ea
ea rababa
rababa riki
riki
n uringi
ngkai am
am atatai
atatai iaon
iaon te tua
tua nakon
nakon ae
ae ko
ko kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa ko
ko na
na ataia.
ataia. E
E kona
kona naba
naba nn reke
reke
ngkai
kanganga man
man aio man te taeka n rabakau
rabakau ae
ae kangai
kangai bwa
bwa e
e kakemeku
kakamaku rcken
reken te
te
te kanganga
atatai nabe
naba ee
ae ti
ti teutana.
teutana.
etetei
Taeka ni
ni kabane
kabane aika
aika aa tia
tia nn rinanoaki
rinanoaki ni
ni karokoa
karokoa ngkai
ngkai aa kauarerekeaki
kauarerekeaki taekinaia
taekinaia iaan
iaan
Taeka
taekan te tu4
tua, e ngae
ngae ngke e na taku
taku te
te tia
tia wareware
wareware bwa
bwa a
a bwanin
bwanin raoi
raoi ma
ma ni
ni
ta€kan
kakaongora. Ngkana
Ngkana iai
iai am
am kanganga
kanganga n
n itera
itera nako
nako aika
aika aa mwakoro
mwakoro n
n iteran
iteran nako
nako te
te
kakaongora.
boki aio
aio ao
ao kabongana
kabongana am
am atatai
atatai nn aanga
aanga aika
aika teniua.
teniua.
boki
Te moln,
moan, ee riai
riai nn riki
riki bwa
bwa te
te kauring,
kauring, ni
ni kauringko
kauringko bwa
bwa iai
iai te
te kanganga
kanganga ae
ae ena
ena kona
kona nn
Te
riki. E
E kateitei
kateitei te
te manatimente
manatimente ae
ae tamaroa
tamaroa iaon
iaon te
te moantaai
moantaai n
n norii
norii ana
ana kanganga
kanganga te
te
riki.
manatimente.
manatimente.
Te keuouq
kauoua, ee kona
kona n
n anganiko
anganiko anangan
anangan kairan
kairan am
am iango
iango ni
ni koaua
koaua tabeua
tabeua (tiaki
(tiaki ni
ni
Te
kabane) aika
aika aa kona
kona ni
ni buoka
buoka kinaakin
kinaakin kabaeam
kabaeam ma
ma inaomatam.
inaomatam. Tai
Tai kabongana
kabongana bwa
bwa
kabane)
“ko na
na aonikaia
aonikaia temanna"
temanna” kioina
kioina bwa
bwa ko
ko aa rabakau
rabakau taekan
taekan te
te tua;
tua; ngkana
ngkana ko
ko karaoa
karaoa
"ko
aei ao
ao ana
ana kona
kona ni
ni karekea
karekea aia
aia rooia
rooia ae
ae ena
ena kona
kona ni
ni kunea
kunea am
am kaairua
kaairua ni
ni
aei
kabwarabwaraan nanon
nanon te
te tua.
tua.
kabwarabwaraan
Te keteniuer
kateniua, ngkai
ngkai ee rangin
rangin nano
nano aron
aron maroorooakinan
maroorooakinan te
te tua
tua nn te
te boki
boki aio
aio ao
ao ko
ko riai
riai
Te
n
ataa
mwaitin
te
bwai
ae
riai
n
ataaki
n
te
tua,
riki
ngkai
ti
aki
rinanon
iteran
tuan
n ataa mwaitin te bwai ae riai n ataaki n te tua, riki ngkai ti aki rinanon iteran tuan tete
bitineti tabeua
tabeua. Ibukin
Ibukin aei
aei ao
ao ko
ko riai
riai ni
ni kaungaaki
kaungaaki bwa
bwa ko
ko na
na kakaea
kakaea buokam
buokam ma
ma
bitineti
irouia
aika
a
mwatai
n
te
tua
ngkana
a
riki
kanganga
aika
a
riaon
am
kona.
Tai
irouia aika a mwatai n te tua ngkana a riki kanganga aika a riaon am kona. Tai
tataninga te
te tai
tai ae
ae ko
ko nang
nang kateaki
kateaki imatan
imatan te
te bowi
bowi n
n tibwa
tibwa kakaea
kakaea am
am rooia.
rooia.
tataninga
Karikirakeaam
am reitaki
reitaki ma
ma te
te rooia
rooiatemanna
temannann aron
aron ukeran
ukerante
te akauntante
akauntante naba
naba iroum.
iroum.
Karikirakea
l818
SYB BOKI
BOKI 7
7
SYB
Te Tua Ao
Ao Te
Te Bitineti
Bitineti Ae
Ae Uarereke
Uarereke
-- TeTua
7. ITERA
ITERA TABEUA
TABEUA AIKA
AIKA AKI
AKIMAROOROOAKINAKI
7.
MAROOROOAKINAKI
N aron
aron ae
ae taekinaki
taekinaki mai
mai mwaina
mwaina, akea
akea te
te boki
boki teuana
teuana ae
ae ena
ena kona
kona n rinanon iteran
N
n rinanon iteran
tuan te
te bitineti
bitineti ni
ni kabane.
kabane. N
N te
te boki
boki aio
aio ao
ao titi tuai
tuai ni
ni kataia
kataia ni
ni mwannanoi:
mwannanoi:
tuan
o•
Rabwatan bitineti
bitineti iaan
iaan te
te tua
tua -- tera
tera te
te aeka
aeka nn rabwata
rabwata iaan te tua ae ko riai n
Rabwatan
iaan te tua ae ko riai n
rineia ibukin
ibukin am
am bitineti?
bitineti? Te
Te onoti
onoti ni
ni bwaibwai,
bwaibwai, te
te itoatoa, te kambwana ke te
rineia
itoatoq te kambwana ke te
bobooti? EE kakawaki
kakawaki te
te itera
itera aio
aio ibukim
ibukim ngkana
ngkana ko
ko na kawaina am bitineti ao
bobooti?
na kawaina am bitineti ao
enabon
bonrinanoaki
rinanoaki i i nanon
nanonte
te SYB
SYB Boki
Boki66 -Aanga
Aangaibukin
ibukin te moan kateitei.
ena
te moan kateitei.
-
o•
TuuannAngabwei
Angabwai -- AAwaekoa
waekoani
nibibitaki
bibitakiaikai
aikainn aron aia iango taan tia anai
Tuua
aron aia iango taan tia anai
nano
nakon
Auti
n
Tei
ao
e
tangirá
te
tai
ae
bati ibukin rinanoan te atatai i
nano nakon Auti n Tei ao e tangira te tai ae bati
ibukin rinaioan te atatai i
aona. Ngkana
Ngkanako
koaki
akikan
kanriki
rikibwa
bwatetetia
tiarabakau
rabakauiaon
iaon taekan te angabwai ngke
aona.
taekan te angabwai ngke
aoko
ko riai
riai ni
ni buokaki
buokaki iroun
irountemanna
temannanakon
nakonae
aeko
ko na taomoai taian bitaki bon
ao
na taomoai tai; bitaki bon
iroum.
iroum.
•
KontiumwaRooa
Rooa -- Tera
Terakatabeam
katabeamirouia
irouiama
makatitamwa?
katitamwa? Tera inaomatam n
Kontiumwa
Tera inaomatam n
rikoantaian
taianbae
baeke
kengkana
ngkanako
kokamanoa
kamanoaam
ambitineti?
bitineti? Ngkana ko nano uoua ao
rikoan
Ngkana ko nano uoua iN)
warekaTaekan
TaekanAroia
AroiaKontiumwa
Kontiumwake
keni
ni karekea buokam man taekan te tua
wareka
karekea buofam man taekan te tua
irounteterooia.
rooia.
iroun
•
TeTua
Tuani
niKamwakuri
Kamwakuri -- Uringnga
Uringngabwa
bwangkana
ngkana ko kamwakura te aomata
Te
ko kamwakura te aomata
temanna.ao
aoko
korin
rinnntetekonturaeki
konturaekiaeaeko
kokabaeki
kabaeki iai iaan te tua
temanna.
iai iaan te tua
•
TuanteteKambwanr
Kambwana - - EEkaineti
kainetima
makambwana
kambwana aika aia bwai aomata.
Tuan
aika aia bwai aomata.
•
TuanBangke
Bangkeao
aoIntuarenti
Intuarenti - - Aikai
Aikaiaika
aikaa a tangira te rabakau ibukin ataakin
Tuan
tangira te rabakau ibukin ataakin
taekaia
ao
ko
riai
ni
kakaea
buokam
mantaela
taeka n rabakau ngkana ko na
taekaia ao ko riai ni kakaea buokam man
n rabakau ngkana ["-;;
tabeakiniitera
iteraaikai.
aikai.
tabeakini
•
TuanteteIntatituri
Intatituri- - Tuua
Tuuaaika
aikaa arawei
raweiaekan
aekan aia reitaki te tia kamwakuri ao
Tuan
aia reitaki te tia kamwakuri ao
te
tia
mwakuri
ao
taian
bobuaka
nako.
Bon
itera ae e moamoa arona ma n
te tia mwakuri ao taian bobuaka nako. Bon teteitera
ae e moamoa arona ma n
onotiaekana.
aekana. AAriai
riaitaan
taantia
tiawaakini
waakinibitineti
bitineti aika a uarereke ni kaaina te
onoti
aika a uarereke ni kaaina te
TieimbwaniniKaomeeti
Kaomeeti ke
ketetebotaki
botakinniokinibwai
iokinibwai ae iai ana beebwa ni
Tieimbwa
ae iai ana beebwa ni
kaongoran niteran
iteranteterabakau
rabakauaio
aioke
keana
anataan
taan rabakau aika a mwatai iaon
kaongora
rabakau aika a mwatai iaon
taekana.
taekana.
•
Kaburebwaiao
aoMwenga
Mwengama
maAeba
Aaba - - AAriai
riai taan kabuti bitineti aika a
Keburebwai
taan kabuti bitineti aika a
uarereke
ni
kabane
ni
katauraoa
te
kaburebwai
bwanin ao n tia ni
uarereke ni kabane ni katauraoa te kaburebwai aeaee ebwanin
ao n tia ni
kakoauaakiimwain
imwainmoanakin
moanakintetebitineti.
bitineti. E Eriai
riai ni manga rinanoaki tao ni
kakoauaaki
ni manga rinanoaki tao ni
katoa
uoua
ririki;aoaoninikabatiaki
kabatiakiriki
rikingkana
ngkana
waekoa ni bitaki aekan tein
katoa
uoua
teteririki;
aa
waekoa-ni
bitaki aekan tein
tabo.Ngkana
Ngkana
ko
mate
ao
akea
am
kaburebwai
ena kona ni kamaunaki am
te te
tabo.
ko mate ao akea am kaburebwai ena
kona ni kamaunaki am
bitineti
e ngae
ngkana
e rangin
raka.Tai
Tai
katuka
mangao aio nakoia aika ko
bitineti
e ngae
ngkana
e rangin
raka.
katuka
te te
mangao aio nakoia aika ko
tangiriia
bwa
ana
kainnano
iai!Kawara
Kawara
rooia
temanna n te bong aio.
tangiriia
bwa
ana
kainnano
iai!
te te
rooia
temannin
te bong aio.
t9 19
SYB BOKI
BOKI 77 -- TeTua
Te TuaAo
AoTe
TeBitineti
BitínetíAe
AeUerereke
Uarereke
SYB
o•
Taoena
enabon
boniai
iainaba
nabatuue
tuuatebeua
tabeuaaike
aikaonoti
onotiaekeia
aekaia aika
aikaaatiti kaineti
kaineti ma
maaekan
aekan
Tao
am
bitineti
ke
am
intatituri.
Te
katootoo
tabeua
n
aron
ae
ko
kan
riki
bwa
tia
riki
tetetia
ko
kan
bwa
n
ae
tabeua
aron
Te
katootoo
intetituri.
am bitineti ke am
iti
ngke
ao
ko
na
bae
n
tangira
te
raitienti,
ke
ngkana
ko
kan
kabonakoa
iti ngke ao ko na bae n tangira te raitienti, ke ngkana ko kan kabonakoa tete
kamanging ena
ena rekereke
rekereke ma
ma korean
korean am
am bubuti
bubuti ibukin
ibukin te
te raitienti
raitienti iaan
iaan tuan
tuan te
te
kamanging
kamanging.
kamanging.
Uringnga bwe
bwa teekr
taeka ni
nikrbene
kabane eike
aika ea merooroekhrkr
marooroakinaki nn te
te boki
boki aio
aio ea rckc
reke nabe
naba
Uringnge
iaan te
te kone
kona ni
ni biteki.
bitaki. A
A tabe
tabe ni
ni kaboueki
kabouaki teien
taian tug
tua, lo
ao bweei
bwaai eike
aika eti
eti ii nanon
nanon
ieen
tain
koreaia
ana
kona
ni
bitaki
inanon
teuana
te
ririki.
tein koreeie ene kona ni bitaki inenon teulne te ririki.
10.
10.
ANGAN KAREKEAN
KAREKEAN BUOI(AM
BUOKAM
ANGAI\I
bon karako
karako te
te kaubwai
kaubwai ae
ae te
te mwane
mwane nn te
te bitineti
bitineti ae
ae uarereke
uarereke ibukin
ibukin kakaean
kakaean
EE bon
buokana iaan
iaan te
te tua
tua nn taai
taai nako.
nako. A
A taraia
taraia ouna
ouna nn te
te bitineti
bitineti ae
ae uarereke
uarereke bwa
bwa ee bobuaka
bobuaka
buokana
karekean
te
buoka
n
taekan
te
tua
ao
a
kan
katibanakoa
ni
karokoa
ae
e
riki
riki te
te
e
ni
karokoa
karekean te buoka n taekan tc tua ao a kan katibanakoa
^e
kanganga
ae
korakora.
E
ngae
ngke
e
bobuaka
ma
e
bon
rangin
riai
bwa
ena
iriri
te
kanganga ae korakora. E ngae ngke e bobuaka ma e bon rangin riai bwa ena iriri te
buoka nn taekan
taekan te
te hta.
tua. Ma
Ma te
te kanganga
kanganga ngkanne
ngkanne bwa
bwa bon
bon titi kaotaraoan
kaotaraoan te
te botaki
botaki nn tua
tua
buoka
ae
kan
ae ee kona
kona n
n anga
anga taeka
taeka ni
ni buoka
buoka n
n te
te boo
boo ae
ae ee riai
riai (e
(e mwaitl
mwaiti rikl
riki nakon
nakon ae kan
ae
kabwakaaki,
ma
iaan
riki
ae
e
rangin
bobuaka).
Ti
na
kanga
ni
karaoa
aio?
aio?
ni
karaoa
Ti
kanga
na
rangin
bobuaka).
kabwakaaki, ma iaan riki ae e
kairaki te
te iango
iango iaon
iaon aei
aei man
man aia
aia taneiai
taneiai aomata
aomata tabeman.
tabeman. Titirakinia
Titirakinia taan
taan bitineti
bitineti
EE kairaki
ma
ake
tabeman
bwa
ana
taekina
aroia
botaki
n
tua
n
am
tabo
te
botaki
n
n
ikotaki
ikotaki
ma
botaki
ake tabeman bwa ana taekina aroia botaki n tua n am tabo - te
rooia aika
aika mwakuri
mwakuri iai
iai nn tatabemania
tatabemania nako.
nako.
rooia
N angiin
angiin te
te tai,
tai, ea
ea tia
tia naba
naba am
am akauntante
akauntante ni
ni kamatenanoa
kamatenanoa te
te nta
tua ni
ni bitineti
bitineti ri
ri buakon
buakon
N
aika
itera
ana
reirei
ao
ai
aron
naba
manatian
am
bangke.
A
kona
uaakai
ni
'kaaningi'
‘kaaningi’
itera
aika
ni
uaakai
A
kona
ana riirei ao ai aron naba manatian am bangke.
ana kona
kona ni
ni kauntaekaki
kauntaekaki iaan
iaan te
te tua.
tua.
ana
Te kabanea
kabanea ni
ni bwai
bwai bon
bon kabonganan
kabonganan te
te iangoraoi.
iangoraoi. A
A mwaiti
mwaiti bobuaka
bobuaka aika
aika aa kona
kona ni
ni
Te
iraorao
katibanakoaki
n
te
iraorao
ao
karinerine.
ena
tamaroa
ibukin
te
iraorao
riki
ibukin
ena
tafiraroa
Tao
karinerine.
ao
te
katibanakoaki n te iraorao
rimwi ngkana
ngkana ee anganaki
anganaki temanna
temanna te
te tokanikai
tokanikai nakon
nakon kauntaekakina
kauntaekakina iaan
iaan te
te koaua
koaua ae
ae
rimwi
‘te eti
eti bon
bon te
te korakora'.
korakora’.
'te
20
SYB
SYB BOKI
BOKI 77 -- Te Tua Ao Te Bitineti Ae Uarereke
Uerereke
II.
11.
TE MOAN
KAKOAUAAN KARAOAN
KARAOAI\I BWAAIIBUKIN
BWAAI IBT]KIN TE
MOAI\I KATEITEI
KATEITEI
KAKOAUAAN
Te karinan
karinan ni kakoaua
kakoaua aika a oti inano a bon aki tabwanin
tabwanin raoi.
raoi. Ma a kaotaki ikai bon
ti ibukin buokan
karaoaki
buokan am iango n uringi itera tabeua aika a kakawaki aika a riai ni karaoaki
ngkana ena kateaki te bitineti.
Ngkene ko nano
neno noua,
iroun
bitineti. Ngkana
uoue, karekea
karekee te buoka mai
mei iroun
ae
taeken te tua.
tue.
ee rabakau
rabekeu taekan
NGKANA KO
BAIREIA BWA
NA KATEA
I(ATEA AM
AM BITINETI
BITII\IETI URINGNGA
T]RINGNGA
BTTA KO
KO BAIREIA
KO NA
.EWAN
NI KARAÙI -BWAAI AIKA|:
AII{AI:
,M\I(ARAQI
1
1.
l.
Kakaea bwa aeka ni
ni bitineti raitienti ra aika ko na kainnanoi n am aono,
aono, ao
kakoauaa raoi bwa iai
aika a riai imwain ae
iai iroum te raitienti ke taian raitienti aika
ko moana am waaki.
2.
Kakaea bwa aekara
aekara tua te kauntira ao ana kaetieti iaon te aba ae bwanin aika a
ihwanea
aekan am bitineti.
bltineti. Kakoauaa
nanoia.
Kakoauai raoi bwa ko karaoi nanoia.
rhwanea aekan
3.
Kakaea bwa e
te aro ra am bitineti ni kaetietan tian mwakoron taabo n
e. rotaki n
n.te
.amaono.
am aono.
.
.,rr:
4.
-- Kabaea
Kdbaea aran am bitineti
bitinaf.irñ te retitita.
Etitita.
5.
Kakoauaa
bwa.toaa tia ni kamanoko
kamanoko ao am bitineti n aekan intuarenti aika
Kakoauaa raoi bwako
a riai ibukin am bitineti.
bitineti. Kakoauaa bwa a mano am atiete
etiete aika a rabwata, te
katen aomata intuarenti,
intnarenti, ao aika bon oin am ruuti.
ruuti. Kakoauaa naba bwa a mano
am utu, ao am taan mwakuri
aika
a
rangin
bongana
ao bon ngke n te intuarenti
rangin
mwakuri
ibukin te aoraki.
aoraki. Bwa tera ae ena riki nakoim, am utu, ma am bitineti ngkana
ko bwaka n aoraki?
aoraki? (Manga rinanon Iteran Kanoa 7? nnte
te boki aio ao kawara
kawara
am intuarenti
intuerenti burouka).
burouke).
6.
Ngkana ko kaaina te itoatoa,
itoato4 kakoauaa raoi bwa ko a tia ni kanoaa te boraraoi
boraraoi
ni toatoa man te buoka iaon taekan te tua.
tua. E riai ae a mwaiti riki
riki nakon ae titi
temanna te tia tiaainai aia akaunte n te bangke (ko
kananokawaki are
fto uringa te kananokawaki
e reke nakon
nakon lotia
Iotia inanon Boki 6?)
7.
Uringi taian kanganga ni waakinan te riiti
riiti n te
ltera ni Kanoa S.
te Itera
5. Ngkana ko
kakarabakauakina
kakarabakauakina taekan
ta€kan te riiti
riiti ke ko iangoa bwainakin te riiti
riiti ma imwaina,
kabonganai
kabonganai karinan
karinan- ni
kakoaua n
n iteraniba
iteraniba 88 ao
ao 99 ibukin
ibukin totokoan
totokoan taian
ni kakoaua
kanganga.
karekea buokam
kanganga. Ngkana ko nano
nano uoua
uoua ao karekea
buokam n taekan
taekan te tua.
8.
E.
ni kunea
kunea ana rabwata
rabwata te
te tautaeka aika ana anganiko te
Ngkana ko
ko aki
aki kona ni
Bitineti aika
rongorongo ae
kainnanoia, nakon te limite
lunite ni
ni Boutoki Ibukia Bitineti
ae ko kainnanoia,
Uarereke
ibukin taeka
taeka ni ibuobuoki
ibuobuoki ma
ke te
te Bangke
Bangke ni Karikirake
Karikirake ibukin
Uarereke ke
rongorongo.
rongorongo.
ni
ni
9.
BUOKAM IROUIA
IROTIIA
KOKORAKI, KAREKEA
KAREKEA BUOKAM
KO NANO
NAI\IO KOKORAKI,
NGKANA
NGKAI\IA KO
TUA.
IAON TAEKAN
TAEKAI\I TE
TE TUA.
TAAN
RABAI(AU IAON
TAAI\I RABAKAU
21
2t
SYB BOKI
SYB
BOKI 77
-
- Te Tua
Tue Ao
Ao Te
Te Bitínetí
Bitineti Ae
Ae Uarereke
Uarereke
12.
12.
BOTON LANGO
IAI\IGO
l.1.
Tiaki te meuri
mauri aki eteakin
ataakin te tua
Tiaki
bwa ti na atai tuua ma kaetieti ni kabane
kabane aika
aika iai
iai
Ti bon kabaeaki iaan te tua bwa
rekerekeia ma aroni maiura
rekerekeia
o
•
o
•
2.
2.
teuana ma ibuakon
ibuakon karikan
karikan ana
ana kabuanibwai
kabuanibwai te bitineti
bitineti aki
aki ataakin
ataakin te
te
Bon teuana
tua.
tua.
bongana bwa ko na ataa raababan rabwatan
rabwatan taabo ni
ni kabowi
kabowi ii abam,
abam,
E bongana
ngkana tao ko na
na tabeka
tabeka te waaki ni kateitei n te bowi
bowi ibukin
ibukin temanna,
temanna,
ngkana
ngkana ko na
na kauntaeka
kauntaeka te tang ae e kaitaraa
kaitaraa am bitineti.
bitineti.
ke ngkana
Taian Kontureeki
Konturaeki E kuri
kuri katoabong
katoabong ara
tai ni karin
karin inanon
inanon taian
taian konturaeki
konturaeki
Taien
aratai
aika
a
bwai
iaan
te
tua,
aika
a
rekereke
ma
karaoan
bwaai
aika
ti
bon riai
riai ni
ni
aika
tua" aika rekereke
karaoan bwaai aika ti bon
karaoi ao aika
aika a reke
reke arora
arora ma
ma iai nn aki
aki ataia
ataia bwa
bwa tia
tia tia
tia nn rin
rin ii nanon
nanon te
te reitaki
reitaki
karaoi
ae e kona
kona ni
ni kamatoaki iaan
iaan te
te tua.
tua.
ae
o•
Tiaki ti
ti taian
taian konturaeki
konturaeki aika
aika aa korobokiaki
korobokiaki aika
aika aa kona
kona ni
ni kamatoaki
kamatoaki iaan
iaan
Tiaki
te tua.
tua.
te
o•
Boton kanoan
kanoan taian
taian konturaeki
konturaeki aika
aika aa matoa
matoa iaan
iaan te
te tua
tua bon:Te
bon:Te
Boton
-
-
KANTANINGA NI
NI KAN karika
karika te
te reitaki
reitaki ae
ae kona
kona ni
ni matoa
matoa iaan
iaan
KAI\ITANINGA
te tua
tua
te
Te KAN ANGA AO BUTIMWAEAN TE KAN ANGA
KANIWANGAN TE BERITA ae e kaibibitaki fl**lf,",Gain
imarenaia kàain
te boraraoi
boraraoi nn aron
aron te
te mwane
mwane ni
ni kaibibitaki
kaibibitaki ma
ma te
te tieweti
tieweti
te
TE KONAA
KONAA irouia
irouia kaain
kaain te
te konturaeki
konturaeki ae
ae ee kona
kona ni
ni kakoauaaki
kakoauaaki
TE
bwa
ana
kona
ni
karin
iai.
bwa ana kona ni karin iai.
TE KARIAIA
KARIAIA RAOI,
RAOI, ee riai
riai n
n iai
iai te
te kariaia
kariaia raoi
raoi bwa
bwa ana
ana karin
karin
TE
kaain
te
konturaeki
n
akea
ae
e
kairoroaki
bwa
ena
kaainna.
kaain te konturaeki n akea ae e kairoroaki bwa ena kaainna
TE RIIKAERITE
RIIKAERITE n
n aron
aron ae
ae e
e riai
riai n
n aki
aki bure
bure iaan
iaan te
te tua
tua ana
ana
TE
kaineti
te
konturaeki.
kaineti te konturaeki.
hffi,N3l^i3,P#iH^*^Jllf,ffi
3. Taian
Taian Riiti
Riiti
3.
A riki
riki angiia
angiia kanganga
kanganga nn te
te riiti
riiti kioina
kioina bwa
bwa ee ienikuri
ienikuri te
te ouna
ouna nn te
te bitineti
bitineti nn
A
tiainaa te
te riiti,
riiti, ke
ke ni
ni biri
biri rimoa
rimoa ni
ni katamaroa
katamaroa te
te buremititi
buremititi imwain
imwain kariaiakan
kariaiakan
tiainaa
kanoan taekan
taekan te
te riiti
riiti irouna.
irouna.
kanoan
o•
Ngkana ko
ko rinanon
rinanon karaoan
karaoan te
te riiti,
riiti, kabongana
kabongana te
te karinan
karinan n
n taeka
taeka ni
ni
Ngkana
kakoaua ii nanon
nanon te
te boki
boki aio
aio bwa
bwa kairan
kairan am
am iango.
iango.
kakoaua
.•
Uringnga bwa
bwa ngkana
ngkana ko
ko anaa
anaa te
te riiti
riiti ma
ma iroun
iroun te
te tia
tia maeka
maeka are
are mai
mai
Uringnga
mwaim ko
ko bon
bon kabaeaki
kabaeaki naba
naba nn taekan
taekan kanoan
kanoan te
te riiti
riiti anne.
anne.
mwaim
22
22
S YB BOKI
BOKI 7
7
SYB
•
o•
Tua Ao
Ao Te
Te Bitineti
Bitínetí Ae Uarereke
-- Te
TeTua
Ae Uerereke
E aki
aki kainaomatako
kainaomatako kabuanibwain
kabuanibwain am
am bitineti
bitíneti man kabaeam iaan te
E
man kabaeam iaan te
konturaeki
ni
kabwakaan
te
urente.
Ngkana
ko rinanon taekan te riiti,
konturaeki ni kabwakaan te urente. Ngkana ko
rinanon taekan te riiti,
ko na
na kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa iai
iai iroum
iroum (e
(e bon
bon riai
riai n iai) inaomatam ni kaewea
ko
n iai) inaomatarn ni kaewea
am
riiti
nakon
te
tia
maeka
riki
temanna
ae e tau iaan te bonnano, ke ni
am riiti nakon te tia maeka riki temanna ae
e tau iaan te bonnano, ke ni
moantaai ni
ni katoka
katoka te
te riiti.
riiti.
moantaai
Ko kona
kona ni
ni kaewea
kaewea te
te riiti
riiti ma
ma tiaki
tiaki kabaeam
kabaeam iaan taekana. Te moan
Ko
iaan taekana. Te moan
konturaeki
bon
I
marenam
ma
te
tia kamaeka. Ngkana e aki
konturaeki bon I rnarenarn ma te tia
kamaeka. Ngkana e aki
kakaonimaki te
tetia
tiamaeka
maekaae
aeboou
boouni
ni kabaeana
kabaeana, e kona te tia kamaeka n
kakaonimaki
e kona te tia kamaeka n
anaamwaitin
mwaitinte
teruuti
ruutimai
mai iroum.
iroum.
anaa
4.
4.
Kabooante
tetebo
tabo
Kebooan
Ngkana
ko
baireia
bwako
kona
nakabooa
kabooaae
aebon
bonoin
oinam
am tabo, uringa te taeka ae
Ngkana ko baireia bwa
tabo, uringa te taeka ae
KABEATAEMITORA,
EMITORA,irii
iriitaeka
taekannrabakau
rabakauaika
aika inanon te boki aio
I(ABEATA
inanon te troki aio
5.5.
Kabutantetebitineti
bitinetimen
manmwengom
mwengam
Kebuten
Nibon
bonaron4
arona,eeriai
riaiteteakitibite
akitibitenntetebitineti
bitinetiman
man te mwenga ni katukaki nakon
Ni
te mwenga ni katukaki nakon
Tiewetiiaon
iaonmwakuri
mwakurinnrabakau
rabakau(n(naroia
aroiaakauntante
akauntante ao taan kateitei) ike bon
Tieweti
ti." kateitei) ike bon
Tetia
tiakabuta
kabutatetebitineti
bitinetiteteouna
ounannakea
akeake
ketititabeman
tabeman ana taan mwakuri
Te
ana taan mwakuri
-
66
Bitinetinntieken-een
tieken-aen
Bitineti
Moanteteriai
riaitetetaratara
taratararaoi
raoingkana
ngkanako
kona
nawaakina
waakina te bitineti ibukin te tiekenMoan
te bitineti ibukin te tiekenAenninikakoauaa
kakoauaabwa
bwaaairaki
irakiraoi
raoinanon
nanontuua
tuuaaika
aika a rekereke ma aomata aika
Aen
a rekereke ma aomata aika
kabonakoitieken-aen
tieken-aen
AAkabonakoi
7.7.
TeIntuarenti
Intuarenti
Te
Koriai
riaininikaotako
kaotakon nokoron
okoronaekan
aekantaian
taiankaoanikai
kaoanikai ao ruuti aika ana kaaitara
Ko
ao ruuti aika ana kaaitara
maam
ambitineti.
bitineti.Ena
Enaiaiiaii buakona
i buakonaruuti
ruutiman
mantetetabo,
tabo, ruuti man tabetaarau,
ma
ruuti man tabetaarau,
ruutiirouia
irouiaam
amtaan
taanmwakuri,
mwakuri,aoaobon
bonruutin
mutintete mwane.
ruuti
mwane.
o«
8.8.
Karekeitaeka
taekaninibuoka
buokaiaon
iaonteteaeka
aekan nintuarenti
intuarenti ae riai ni karekeaki
Karekei
ae riai ni karekeaki
ibukinkamanoan
kamanoanana
anaakitibite
akitibiteaoaoana
ana atiete am bitineti.
ibukin
atiete am bitineti.
Karekeiteeke
taekaninibuoke!
buoka!
Kerekei
Uringnga,
kona
karekea
kakamaaku
reken te rabakau ae ti teutana
u.i.grgq
ee
kona
ninikarekea
tete
kakamaaku
rcken
te rabakau ae ti rcutana
ngkana
kakantaninga.A A
riai
riki
taekan
tua aika ko a tia n ataia man te
ngkana
kokokakantaninga.
riai
nn
riki
tackan
tete
tua
aika ko a tia n ataia man te
boki
aio,
bwa
te
kauring
nakoim
ngkana
iai
taian
kanganga aika ana riki.
boki aio, bwa te kauring nakoim ngkana iai taian kanganga
aika ana riki.
r•
Karekei
taeka
buoka
ma
irouia
taan
bitineti riki tabeman ngkana ko
Karekei
taeka
ni ni
buoka
ma
irouia
taan
bitineti
riki tabeman ngkana ko
kataia
ni
kaotaraoa
te
tia
rabakau
temanna
iaon taekan te tua.
kataia ni kaotaraoa te tia rabakau temanna iaon
taekan te fim.
23 23
SYB
BOKI 77 -. Te Tua
Tue Ao Te Bitíneti
Bitineti Ae Uarereke
SYB BOKI
ll.
11.
TAEKA
TAEKA AO NANOIA
NAI\IOIA
Appeal
Te manga
menga tang nakon te bowi are i eta riki
riki ibukin kaitaraan
motín
motin te bowi are mai inano.
Bankruptcy
Te bangkerabu
bangkerebu n te bitineti ke te ruuti ae kakaiaki ike e anaaki
ana bwai nako te tia ruuti
ruuti n tibwaaki
tibwaaki nakoia
nakoia ake e taarau
taarau irouia.
Bill
Bill of
of Exchange
Exchenge
(cheque) ae e
Te beebwa
ni mwane
beebwe ni
mwene ae ai aron te tieke (cheque)
kairoroaki
kairoroaki iai te tia buuta te mwane bwa ena kabwakaa
kabwakaa nakon
te tia kairoro ke temanna
riki
riki
(te
tia
butimwaea
temanna
butimwaea te mwane).
mwane).
Caveat
Ceveet
Te kabeata
kabeeta ke te totoko ae e anganaki te aobitia temanna bwa
ena aki karaoa
karaoa te bwai teuana
teuana ni karokoa
karokoa ae ea tia n anganaki
ana tai te tia anga te kabeata
kabeata (te tia totoko) ni kaota ana totoko
(n aron totokoan
totokoan te kaewe aba)
Caveat
Caveat Emptor
Te Kabeata Emitora ma nanona
nanona ae kangai ‘Ke
'Ke e taratara raoi
te tia kabobwai’
kabobwai' laan te kaomon
kaomon rooa akea boon mwin te bwai
ae e aki tamaroa imwin
imwin kabooana iroun te tia kabooa ma ti
ngkana iai te aonikai ae e karaoaki
karaoaki ni kabonakoan
kabonakoan te bwai.
Tiwiwri
Tiwiwri Rooa
Te tua ae tiaki te tua
hra ni kakeru
kakeru ke ni katei n aron te tua ibukin
taian konturaeki, aki tarabwai,
kamwebuaka.
tarabwai, ke te kamwebuaka.
Kaomon
Keomon Rooa
Iteran
lteran te tua n Engiran ao Aban
Aban Te Betebeke aika a kateitei iaon
katei aika ngkai aika a kabonganaki
kabonganaki ni bairean motin
motin bowi.
bowi. Aki
korobokiaki
korobokiaki ma a ti koreaki mwin ana moti te kabowi aika
aika a
manga
manga riki bwa katootoo
katootoo ibukin kaotinakoan
kaotinakoan ana moti te
kabowi are imwina.
Complainant
Te tia tabeka
tabeke te tang nakon te kabowi ibukin te aomata
temanna.
temanna.
Complaint
Compleint
Angan moanakin
moanakin tabekan
tabekan te tang n te beebwa
beebwa ni kabowi ae e
kaotaki iai aekan ana bure te tia kaairua iaan te tua.
Consideration
Consideration
Kaniwangan
Keniwangen te berita
berita nakon kaain te konturaeki are temanna
ibukin karaoan
karaoan te bwai teuana.
24
SYB BOKI
BOKI 7
7
SYB
Te Tue
Tua Ao
Ao Te
Te Bitineti
Bitinetí Ae
Ae Uerereke
Uarereke
-- Te
Contract
Contract
Te konturaeki
konturaeki ke
ke te
te boraraoi
boraraoi ae
ae kona
kona ni
ni kamatoaki
kamatoaki iaan
iaan te
te tua
tua
Te
Contributory
Contributory
Te rekereke
rekereke nn te
te aki
aid tarebwai.
tarabwai. EE kabonganaki
kabonganaki iroun
iroun te
te tia
tia
Te
kaitaraa te
te bukibuki
bukibuki ibukin
ibukin kamanoana
kamanoana man
man te
te kabomwi
kabomwi iaon
iaon te
te
kaitaraa
ikoaki
ae
e
reke
man
ana
aki
tarabwai
te
tia
bukinaki.
Ena
Ena
te
tia
bukinaki.
ana
aki
tarabwai
ikoaki ae e reke man
kataia ni
ni kaotia
kaotia te
te tia
tia bukinaki
bukinaki bwa
bwa ee bon
bon riki
riki te
te kabuanibwai
kabuanibwai ke
ke
kataia
te
ikoaki
man
ana
aki
tarabwai
te
tia
bukibuki.
tia
bukibuki.
te
man
ana
aki
tarabwai
ikoaki
te
Negligence
Negligence
Credit
Credit
Te kuretete
kuretete (kataarau)
(kataarau) ke
ke anganakin
anganakin te
te tia
tia kabobwai
kabobwai ana
ana tai
tai ni
ni
Te
kabwakaa boon
boon te
te bwai
bwai ae
ae ee kabooa.
kabooa.
kabwakaa
Creditor
Creditor
Temanna ae
ae iei
iai ana
ana taerau
taarau te
te bitineti
bitineti irouna
irouna ibukin
ibukin kabooan
kabooan
Temenna
bwaai ma
ma irouna.
irouna.
bwaai
Damages
Dameges
Te mwaiti
mwaiti ni
ni mwane
mwane ae
ae ee baireia
baireia te
te tia
tia moti
moti bwa
bwa ena
ena kabwakaa
kabwakaa
Te
te
tia
bure
nakon
are
temanna
nte
kabowi
iaan
te
tiwirii
rooa.
rooa.
te
tiwirii
iaan
te tia bure nakon are temanna nte kabowi
Debtor
Debtor
Te tia
tia taareu
taarau iroun
iroun te
te aomata
aomata ke
ke te
te bitineti
bitineti ibukin
ibukin taian
taian
Te
tieweti ke
ke bwaai
bwaai ae
ae ee kabooi.
kabooi.
tieweti
Defendant
Defendant
Te tie
tia bukinaki
bukinaki iaan
iaan te
te tua
tua
Te
Discharge
Discharge
Kakoroan nanon
nanon kabaeam
kabaeam ke
ke kabwarakim
kabwarakim man
man te
te bwai
bwai ae
ae ko
ko
Kakoroan
katabeaki iai
iai iaan
iaan te
te tua. N
N aron
aron te
te bae
bae ae
ae ngkana
ngkana ko
ko kabwaka
kabwaka
katabeaki
ao
ea
koro
nanona
ao
e
toki
naba
kabaeam
iaan
te
tua.
ao ea koro nanona ao e toki naba kabaeam iaan te tua.
Encumbrance
Encumbrance
Te tiaeti
tiaati ke
ke te tabetrerau
tabetaarau nn aron
aron te
te moteketi
moteketi iaon
iaon te
te auti
auti ke
ke
Te
kabwakaan mwanen
mwanen te intuarenti.
intuarenti.
kabwakaan
Equity
Equity
Mwaitin kaubweim
kaubwaim ae ko karinna
karinna nn te bitineti
bitineti ke te aba.
aba.
Mwaitin
Exclusion Clause
Clause
Exclusion
aika ea katibanakoa
katibanakoa taekan
taekan te
te tabetaarau
tabetaarau ni
Taeka nn Totoko eika
kabonganaan kibu
kibu nn taeka
taeka i nanon
nanon rabwatan
rabwatan te konturaeki.
konturaeki.
kabonganaan
Insurance
Insurance
intuarenti ike
ike e kabwakaaki
kabwakaaki te mwane
mwane ibukin
ibukin kamanoan
kamanoan te
Te intuarenti
ruuti ke
ke te ruuti ae ena
ena riki
riki n
n aron
aron te mwane
mwane ae e kona
kona ni bua,
bua,
aika aa kona
kona n uruaki
uruaki ke te uruaki
uruaki ae kona
kona n riki
auti ma kateitei aika
nakon
te
kaa.
nakon
Intestate
Intestate
Te mate
mate n akea
akea te kaburebwai. N aron ae
ae e mate te aomata
kaburebwai nakon
nakon temanna ke tabeman.
tabeman. Ngkana
Ngkana e riki
ao e aki kaburebwai
aio ao ea tibwatibwaki ana
ana bwai iaan
iaan tuan te tibwa
tibwa n akean
akean te
kaburebwai.
kaburebwai.
Invalid
E aki eti.
25
SYB BOKI
BOKI 7
7
SYB
Te Tua
Tua Ao
Ao Te
Te Bitineti
Bitineti Ae Uarereke
-- Te
Ae Uarereke
Invoice
Invoice
Te inuoiti
inuoiti ibukin
ibukin aekan
aekan bwaai
bwaai aika
aika aa kaboaki,
kaboaki, aran te tia
Te
aran te tia
tein bwaai
bwaai aika
aika aa kaboaki
kaboaki ma
ma mwaitia.
mwaitia. A kona ni
kabooi, tein
A kona ni
karaoaki inuoiti
inuoiti iroun
iroun te
te bitineti
bitineti (ibukin
(ibukin taian
taian tieire) ke ni
karaoaki
tieire) ke ni
butimwaeaki iroun
iroun te
te bitineti
bitineti (ibukin
(ibukin taian
taian beetieti)
beetiati)
butimwaeaki
Joint Tenents
Tenants
Joint
Aomata eike
aika ea bweine
bwaina te
te aba
aba nn akea
akea okoron
okoron tibwaia iai ma ti
Aometa
tibwaia iai ma ti
n
tain
te
mate
ike
e
a
manga
ewe
te
aba
nakon te ouna are e
n tain te mate ike e a manga ewe te aba nakon
te ouna are e
maiu ke
ke ake
ake aa maiu.
maiu. E
E aki
aki kona
kona ni
ni kaeweaki
kaeweaki bwainakin te aba
maiu
bwainakin te aba
n
te
kaburebwai
tiaki
n
aroia
taan
ibuokanibwai
te aba.
n te kaburebwai tiaki n aroia taan ibuokanibwai nn te
aba.
Jurisdiction
Jurisdiction
Mwaakan te
te kebowi
kabowi ni
ni bairei
bairei taekan
taekan bwaai aika a karokoaki
Mweeken
bwaai aika a karokoaki
nako
matana.
Bon
tian
naba
te
aba
ike ee kona
kona ni kamatoaki iai
nako matana. Bon tian naba te aba ike
ni kamatoaki iai
ana moti
moti te
te kabowi.
kabowi.
ana
Lease
Leese
Te riiti
riiti ae
ae bon
bon te
te boraraoi
boraraoi ke
ke te
te konturaeki
konturaeki imarenaia
imarenaia kaaina
Te
kaaina
aika
uoman,
n
aron
te
tia
kamaeka
ao
te
tia
maeka.
aika uoman, n aron te tia kamaeka ao te tia maeka.
Leasehold
Leesehold
Bwaibwaim nn te
te ebe
aba ii nanon
nanonte
tetai
tai ae
ae ee baireaki.
baireaki.
Bweibweim
Liability
Liebility
Nanonannte
tewaaki
waaki ni
ni bitineti
bitineti bwa
bwate
te tabeteerau
tabetaarau kioina
kioina ngkai
Nanona
ngkai
kokabaeaki
kabaeaki iaan
iaante
tetua
tuabwa
bwako
ko na
nakaraoa
karaoate
tebwai
bwaiteuana
teuana
ko
(kabwaraam
amtaarau
taaraunntaina
tainaae
aebaireaki)
baireaki).
(kabwara
.
Lien
Lien
Teriian
riianke
kete
teinaomata
inaomatanntaua
tauaana
anabwai
bwaitemanna
temanna bwa te tania
Te
bwa te tania
bwaiibukin
ibukinkaraoan
karaoante
tebwai
bwaiae
aeeekabaeaki
kabaeakiiai
iai(n
(n aron tao te
ninibwai
aron tao te
angamwaneibukin
ibukintetetaarau).
taarau).
angamwane
Mortgage
Mortgege
Temoteketi
moteketike
kekaewean
kaeweanbwainakin
bwainakinteteaba
abake
kebwaai
bwaai bwa te
Te
bwa te
tania
ibukin
te
kabwaka
roun
n
tangoan
te
mwane.
Te tia
tania ibukin te kabwaka roun n tangoan te mwane. Te
tia
kataarauae
aeeeanganaki
anganakitetemoteketi
moteketieearanaki
aranakibwa
bwa te tia moteketi
kataarau
te tia moteketi
aotetetia
tiataarau
taaraueearanaki
aranakibwa
bwatetetia
tiakabwaka
kabwakamoteketi.
moteketi. E
ao
E
bwainakiriki
rikiiaon
iaonteteauti
autiae
aeeeriki
rikibwa
bwatetetania
tanianini bwai iaon te
bwainaki
bwai iaon te
tangomwane
tangomwane
Negligence
Negligence
Teeki
akiterebwei
tarabwai nnaki
akikaman
kamankaraoa
karaoatetemwarurano
mwannanoae
ae e riai
Te
e riai
ibukinkatibanakoan
katibanakoantetekabuanibwai
kabuanibwaiae
aeeekona
konariki
rikinakoia
nakoia
ibukin
aomatake
keaia
aiabwai.
bwai.
aomata
Nuisance
Nuisance
Tekemwebueke
kamwebuaka aeaeeeriki
rikii itinanikun
tinanikunana
anawaaki
waakitetetia
tiamaeka
maeka
Te
maninibure
bureiaan
iaantetetua
tuaibukin
ibukinuruakin
uruakinmweraoin
mweraointetetia
tiamaeka
maeka n
ma
n
aron
te
ran,
te
bubu,
te
rongoaa
ao
tabeua
riki
aron te ran, te bubu, te rongoaa ao tabeua riki
Owner’sEquity
Equity
Oryner's
Tekabitare
kabitareke
ketetekeriareke
kariarakaaeaee ebwainaki
bwainakiiroun
irounteteouna
ounan ntete
Te
bitineti,aoaoteteraka
rakaaeaee etauaki
tauakiiroun
irounteteouna
ounai inanon
nanontetebitineti
bitineti
bitineti,
(retainedearnings).
earnings).
(retained
2626
SYB BOKI
BOKI 77 -- Te Tua
Tua Ao Te Bitínetí
Bitineti Ae Uarereke
SYB
Plaintiff
Pleintiff
Te tia
tebeke te tang
kaitaraa temanna
temanna iaan
iaan te
tie tabeka
teng n te kabowi ni kaitaraa
tiwiri rooa.
Slander
Slender
Taekinan teeke
taeka ni kabuakaka aika
aika a urua aron te aomata iaan
Taekinan
te Tua.
Statute
Tua ae karaoaki
karaoaki n te Auti n Tei.
Te Tue
Sue
Tabekan te teng
tang
Tebeken
Taan Ibuokenibwei
Ibuokanibwai n te Aba
Aba aika a kariaiakaki
kariaiakaki n rin ke
ke ni
Tenants in Common
Common Teen
Tenents
tabeman riki.
riki. E kona temanna ni katuka
bwaina te aba ma tabeman
nakon temanna
temanna iaan te kaburebwai,
kaburebwai, n te
te aro
aro ae
ae aki
tibwana nakon
inaomata raona
raona ni bwaibwai
bwaibwai n
n tibwana
tibwana ngkana
ngkana e mate.
mate.
inaomata
Tort
Te bure iaan te tiwiri rooa ae e karika te ikoaki n te nano ke
tiaki ae e kona
kona iai te tia ikoaki. n tangira
tangira te kabomwi ibukina.
ibukina. N
tiaki
aron te aki
aki tarabwai.
tarabwai.
aron
Tresspass
Tresspess
Te bure
bure naba
naba iaan
iaan te tiwiri
tiwiri rooa
rooa ae e kaeti ma
ma ninian
ninian ke
ke
Te
beretokoan te inaomata
inaomata ni
ni bwaibwai
bwaibwai nn te aba
aba ke
ke aeka
aeka ni
beretokoan
bwaibwai
riki
tabeua.
bwaibwai riki tabeua.
Void
Void
Akea nrnonr
nanona iaan
iaan te
te tua.
tua.
Akea
Voidable Contrect
Contract
Voidable
Te woiteboo
woitaboo kontureeki
konturaeki ke
ke te boraraoi
boraraoi ae
ae e kona
kona ni
ni katukaki
katukaki
Te
taekana nn ana
ana taeka
taeka kaaina
kaaina are
are temann4
temanna, nn angiin
angiin te tai
tai bon
bon
taekana
ibukin te
te kanganga
kanganga ae
ae e karikia
karikia kaaina
kaaina are
are temanna.
temanna.
ibukin
Warranty
Warrenty
Taekan kanoen
kanoan te konturaeki;
konturaeki; ae
ae tiaki
tiaki boton
boton raoi
raoi te
Taeken
konturaeki;ngkana e aki
aki iraki
iraki nanona
nanona ao
ao iai
iai te
te tang
tang ae
ae e kona
kona n
konturaeki;ngkana
tabekaki ibukin
ibukin te unraki.
uruaki.
tabekaki
WU1
will
Te Beebwa
Beebwa ni
ni Keburebwei
Kaburebwai ae
ae ee kaota
kaota nanon
nanon te
te aomata
aomata
Te
temanna
ibukin
tibwatibwakin
abana
ke
ana
bwai
nako ngkana
ngkana
temanna ibukin tibwatibwakin abana ke ana bwai nako
ea mate.
mate.
ea
27
27
SYB BOKI
SYB
BOKI 77
-
- Te
Tua Ao
TeTue
Ao Te
Te Bitinei
Bitinei Ae
Ae Uarereke
Uererekc
KAEKA NAKON
NAKON TITIRAKI
TITIRAKI
I(AEKA
TAINAN REKE
REKEIAON
KAMWAKURAN TE
TE IANGO
IANGO T.
1.
TAINAI\I
IAON KAMWAKURAN
kaomon rooe
rooa bon
bon iteran
iteran ana
ana tua
tua Engiran
Engiran ao
ao Aban
Aban te
te Betebeke
Betebeke aika
aika aa karcitei
kateitei iaon
iaon
Te keomon
katei aika ao aki
aki koreaki
koreaki ma
ma ti
ti nanon
nanon ribooti
ribooti iaon
iaon motin
motín kabowi
kabowi aika
aika aa
katei
motikaki ma
ma imwaina
imwaina ni buure
buure aika
aika ti
ti te
te aekana
aekana ma
ma aika
aika angkai.
angkai. Mooti
Mooti ake
ake ma
ma
motikaki
imwaina aa tauaki
tauaki naba
naba irouia
irouia kabowi
kabowi ake
ake mai
mai nano
nano ni
ni mwaangan
mwaangan kabowi
kabowi aika
aika aa tabe
tabe
imwaina
ma aekan
aekan buure
buure aikai.
aikai. E
E okoro
okoro te
te Titeetiute
Titaetiute Rooa
Rooa bwa
bwa te
te tua
tua ae
ae koreaki
koreaki ma
ma ni
ni
ma
kamatoaki nn te
te Auti
Auti nn Tei
Tei ae
ae e kona
kona ni
ni karakaa,
karakaa, ni
ni kabebetea
kabebetea ke
ke ni
ni kamaunai
kamaunai mooti
mooti ni
ni
kamatoaki
kabowi ake
ake mai
mai imwaina.Ngkana
imwaina.Ngkana iai
iai te
te bobuaka
bobuaka imarenan
imarenan te
te kaomon
kaomon rooa
rooa 10
ao te
te
kabowi
titaetiute rooa
rooa ao
ao ee bwainaki
bwainaki te
te tita€tiute
titaetiute rooa
rooa ma
ma nn iraki
iraki irouia
irouia taabo
taabo ni
ni kabowi.
kabowi.
titaetiute
Bon titiraki
titiraki ii abam
abam ao
ao kakaea
kakaea bwa
bwa kabowi
kabowi ra
ra aika
aika ana
ana ongoraea
ongoraea ma
ma ni
ni bairea
bairea taekan
taekan
Bon
tangitang
aikai:
tangitang aikai:
(a) te
te tang
tang iaon
iaon te
te konturaeki
konturaeki ibukin
ibukin te
te mwaiti
mwaiti ae
ae $1,500
$ 1,500
(b) te
te tang
tang iaon
iaon te
te konturaeki
konturaeki ibukin
ibukin te
te mwaiti
mwaiti ae
ae $12,000
$ 12,000
(c) boon
boon te
te uruaki
uruaki ae
ae $40,000
$40,000 mwaitina.
mwaitina.
(a)
(b)
(c)
TALAN REKE
REKE IAON
IAON KAMVYAKURAN
KAMWAKURAN TE
TE IANGO
IANGO 22
TNAN
i)
D
ii)
ii)
Te ekitutete
ekitutete kontureeki
konturaeki bon
bon ngaia
ngaia ae
ae aa tia
tia kaaina
kaaina ni
ni kabane
kabane ni
ni katiaa
katiaa katabeaia
katabeaia
Te
ae aa berita
berita bwa
bwa ana
ana karaoia
karaoia -- ea
ea bobonga
bobonga raoi
raoi karaoan
karaoan nanona.
nanona. Te
Te ekituterii
ekituterii
ae
konturaeki
bon
te
konturaeki
ae
e
tuai
ni
karaoakiiai
kanoan
berita
tabeua.
konturaeki bon te konturaeki ae e tuai ni karaoakiiai kanoan berita tabeua.
Te woite
woite kontureeki
konturaeki boni
boni ngaia
ngaia ae
ae ee aki
aki eti
eti ke
ke nn aki
aki kona
kona ni
ni kamatoaki
kamatoaki ibukin
ibukin
Te
burén taekana
taekana teuana
teuana ae
ae kakawaki
kakawaki nn te
te aro
aro ae
ae akea
akea nanona
nanona ibukia
ibukia kaain
kaain te
te
buren
konturaeki. Te
Te woitaboo
woitaboo kontureeki,
konturaeki, ee kaokoro,
kaokoro, bwa
bwa ee kona
kona ni
ni katukaki
katukaki
konturaeki.
taekana man
man ana
ana eti
eti kaaina
kaaina are
are temanna
temanna - kaaina
kaaina are
are akea
akea te
te kaairua
kaairua ae
ae
taekana
karekea nakon
nakon te
te konturaeki.
konturaeki. Te
Te katootoo
katootoo bwa
bwa ngkana
ngkana iai
iai kaain
kaain te
te konturaeki
konturaeki
karekea
ae ee irarang
irarang n
n tiaina
tiaina man
man ana
ana kaotioti
kaotioti are
are temanna
temanna aika
aika aa kewe,
kewe, ee kona
kona
ae
ngkanne
ni
katukaki
te
konturaeki
arme
iroun
kaaina
are
akea
ana
bure.
ngkanne ni katukaki te konturaeki anne iroun kaaina are akea ana bure.
BOTON KAI\IOAI\I
KANOAN TE
TE EMBOTIBOO
EMBOTIBOO KONTURAEKI
KONTURAEKI
BoToN
Te
kaantaninga;
te
kan
anga
ao
butimaean
te kan
kan anga;
anga; kaniwangan
kaniwangan te
te berita;
berita;
Te kaantaninga; te kan anga ao butimaean te
te kona;
kona; te
te kariaia
kariaiaraoi;
raoi; rikaeriten
rikaeritente
te kaineti.
kaineti.
te
-
iii)
iii)
TAIAN REKE
REKE IAON
IAON KAMWAKURAN
KAMWAKURANTE
TE IAI\IGO
IANGO3.
3.
TNAI\I
tokin te
te itera
itera ni
ni kanoa
kanoa aio
aio ao
ao ea
ea riai
liai nn tia
tia nn reke
reke am
am atatai
atatai ae
ae ee tabangaki
tabangaki
NN tokin
iaon kanganga
kanganga aika
aika aa kona
kona nn riki
riki iaon
iaon taekan
taekan te
te aba
aba riki
riki iaon
iaon taekan
taekan te
te
iaon
riiti.
riiti.
Nakoraoina bon:
bon: Te
Te rau
rau ibukin
ibukin bwaai
bwaai ao
ao te
te tabo;
tabo; akea
akea ninian
ninian te
te tabo
tabo
i)i) Nakoraoina
iroun
te
tia
kamaeka;
reken
riki
angan
te
kariaraka.
Nakobuakana
bon:
iroun te tia kamaeka; reken riki angan te kariaraka. Nakobuakana bon:
te kaotite
kaotite ibukin
ibukin te
te moteketi;
moteketi; karakon
karakon te
te kabitare
kabitare ibukin
ibukin iteran
iteran tete
te
bitineti
ake
tabeua;
nakobuakan
te
angabwai;
e
aki
kona
ni
waekoa
bitineti ake tabeua; nakobuakan te angabwai; e aki kona ni waekoa nini
bitakinnena
nnenannira
irabitakin
bitakintetebitineti.
bitineti.
bitaki
ii)
ii)
(a) Ana
Anakoro
koroaba
abateteKauntira
Kauntirama
maana
anabweae-roo$
bwaae-rooa; (b)
(b) EEriaini
(a)
riai ni
kamaanaki
riki
tain
te
intuarenti;
(c)
Ngkana
ko
kamwakuriia
kamaanaki riki tain te intuarenti; (c) Ngkana ko kamwakuriia
tabemanko
koriai
riainnira
irananon
nanonKaniwangan
KaniwanganIntatituri
Intatituriibukin
ibukintetemweraoi
mweraoinn
tabeman
te
tabo
ni
mwakuri
ao
taekan
te
marurung
ma
te
mauri
n
te
mwakuri.
te tabo ni mwakuri ao taekan te marurung ma te mauri n te mwakuri.
28
28
BETEBEKE SYB
SYB
BETEBEKE
MOANAAM
AMBITINETI
BITINETI
MOANA
8. IKOTAIA
IKOTAIANI
NI KABANE:
KABANE:
8.
KAWAIN TE
TE BITINETI
BITINETI
KAWAIN
Syb Bold
Boki 8 - Ikotaia
Ikotaia Ni Kabane: Kawain Te Bitíneti
Bitineti
KANOANA
I(AI\IOANA
1.
I.
TERA
TERA AE KO NA ATAIA
ATAIA MAN
MAN TE BOKIAIO
BOKI AIO
2.
2.
TAEKA
TAEI(A NI
I\tI KAUKUKI
I(AUKUKI
3.
TAEKAN ARON TE BITEVETI
4.
TAEKAIA TAAN TIA TABEKA TAEKAN
TAEKAI\I KAWAIN
I(AWAIN TE BITÍNETI
BITIT\IETI
5.
5.
TE KATINE
KATINE MWAKETE
ITfWAKETE
6.
6.
KAWAINAKIN
I(AWAINAKIN TE MWAKETE
MVYAKETE
7.
7.
B
AB AIRE AN TE BITÍNETI
BITINETI
BABAIREAI\I
8.
8.
BIKITIATIETE
BIKITI ATIETE
9.
TE BUTIKABITARE
BUTI I(ABITARE
9.
TE TIEIRE
10.
IO. WARE
WARE TAJAN
TAIAI\I MWANEN
MWANEN TE
TIEIRE
I.
11.
I
KAWAIN
AO RUUTI
RUUTI
KAWAIN TE RAKA
RAKA AO
12.
KAWAIN
MWAI\IE BUTI
BUTI
I(AWAIN TE MWANE
KABONGANAKIA
13.
13. TANIA
TAI\IIA NI
I\tI MWANE
MWAITE AO KABONGANAKIA
14.
14. TE KAREKE
KAREKE MWANE
MWAI\IE
I5.
15.
BWAITANIA
BWAITAI\IIA
16.
BITINETI
16. TEIN
TEIN KAWAIN
KAWAIN TE BITÍNETI
1
SYB Bold
Boki 8 - Ikotaia
Ikoteia ni Kabane:
Kabane: Kawain te Bitineti
Bitineti
1.
1.
ATAJA MAI\I
MAN TE BOKI
BOKI AIO
TERA AE KO NA ATAIA
o
•
Tera bonganan
bonganan katauraoan te bitibirite
bitibirite titate
Tera
o
•
Angan tein am titate
Angan
o
•
Boton Kanoan
Kanoan te bitibirite
bitibirite titate
Boton
o
•
Angan uotakirakean
uotakirakean am titate
titate n te aro ae
ae ena
ena oromwaaka
oromwaaka iai.
Angan
Imwin
Imwin rinanoan
rinanoan te
te boki
boki aio ao ko na
na bon
bon tauraoi
tauraoi ni
ni baireia
baireia bwa
bwa ko
ko na
na bon
bon tangiria
tangiría ni
ni moana
moana katean
katean
am bitineti
bitineti ke
ke ko na
na aki.
aki. Ena
Ena riki am iango
iango ni
ni bitineti
bitineti ae
ae mabubu
mabubu n
n te
te moan
moan tai
tai bwa
bwa te
te iango
iango ae
ae
am
matoa,
e
ukeraki
ao
n
rinanoaki
raoi
taekana.
matoa, ukeraki
n rinanoaki raoi taekana.
Am bitinai
bitineti titate
titate bon te
te atiibu
atiibu ni
ni kateitei
kateitei ibukin am bilineti
bitineti ae
ae boout
boon!
Am
SYB Boki 8 - Ikotaia
Ikotaia ni Kabane:
Kabane: Kawain te Bitineti
Bitineti
2.
2.
TAEKA
TAEI(A NI
I\tI KAUKUKI
I(AT'KUKI
Ni mwakoron
YB ake ituua imwain
mwalcoron te S
SltB
imwain te mwakoro aio ao a tia
tia ni kabwaninaki raoi
raoi taekan
rongorongo
rongorongo aika
aika ko kainnanoi ibukin karekean
karekean am baire bwa
bwa ena nakoraoi
nakoraoi am bitineti
bitineti ke
ke ena
ena aki.
aki.
Tia tia ni kabonganai
kabonganai katootoo
katootoo tabeua
tabeua ni katerei kanoa
kanoa ni iango nako, n ai aron ana beikarii Ten Tio.
Tio.
Ngkana ko tuai ni moana karaoana,
karaoana, bon aio tain ikotan taian rongorongo
rongorongo aikai ni kabane ibukin
ibukin ae
ae
bon
bon oin am iango
iango ni bitineti.
bitineti. Ngkana
Ngkana ko ikotii rongorongo
rongorongo aika a kaeti ma am iango ni bitineti ao ko
ko
boni karaoa
'Kawain te Bitineti'.
karaoa te 'bitibirite
bitibirite titate'.
titate'. Ti taneiai naba n aranna bwa
bwa'Kawain
Bitineti'. N
N te boki
boki aio
aio ao
ao ti
ti
na anganiko aron teina
ae
e
tabangaki
kinakina
ibukin
karaoan
te
bitibirite
titate
nte
aro
bwa
ena
teina
tabangaki kinakina ibukin karaoan
bitibirite titate
aro bwa ena
bebete iroum aron katauraoan am titate.
titate. Ti aki anganiko te rongorongo
rongorongo ae boou n te boki aio.
aio. Ni
Ni
boni koauana, ngkana
ituua
ao
ena
bon
ngkana koa
koa tia ni kamatebwaia
kamatebwaia taian boki man teuana ni karokoa
karokoa
ena bon tia
tia
n reke iroum
ilpnm te atatai ibukin
ibukin karaoan te bitibirite
bitibirite titate ae ko na anganaki n te boki aio.
Bon iai manenan te bitibirite titate.
titate. Te moan, bwa ko bon kairoroaki
kairoroaki iai bwa
bwa ko na kataa am iango
ni bitineti
bitineti bwa
bwa ena
ema bwai
bwai ke ena aki.
aki. Ngkana
Ngkana koa tia
tia ni karaoi
karaoi am numera, katautauan am mwane
buti ibukin
ibtrkin taai aika ana
ana roko, ao tabeua riki, ao ena itiaki riki am iango iaon am bitineti
bitineti bwa ena
kareke
kareke mwane ibukin
ibukin kabwaraan
kabwaraan am taarau ke ena aki.
aki. E buokiko
buokiko naba te titate bwa
bwa ko na babairei
babairei
am iango kioina
kioina ngkai ko boni kairoroaki
kairoroaki iai bwa
bwa ko na babairea
babairea am bitineti.
bitineti. N aron tao mwaitia
aika ana mwakuri iai, mwaitin booia,
booiq aekan bwaitia
bwaitia ma tieweti aika ko bon riai ni kabonakoi, antai
am katitamwa
ao a batí riki.
katitamwaao
^bati
E bongana
naba kawain
kawain te bitineti
bitineti ke te bitibirite
bitibirite titate ibukia
ibukia tabeman
bongana naba
tabeman riki.
riki. Ngkana
Ngkana ko kan
tangomwane ao e bon tataneiai te bangke ni kan nora am kawai ni bitineti.
bitineti. Ena
Ena ataia
ataia te bangke
bangke man
am kawai
iango. Ena kona naba te bangke n noria ngkana
kawai bwa ko boni katauraoa raoi am iango.
ngkana ko kona ni
karekea
Moan te kakawaki aei iroun te bangke bwa
bwa ena bon tí
ti kan anganiko
karekea te raka.
raka Moan
anganiko te roun ngkana
roun ni ikotaki ma te inturreti
e kakoauaa
intuneti iaona nakoia.
kakoauaa raoi bwa ko kona ni kabwaraa te roun
E bon
iangomwaaka katauraoan te bitibirite
bitibirite titate.
titate. Ma ena boni materaoi
tangira te keiaki ma te iangomwaaka
materaoi
bon tangirá
karaoana!
koaua man am kawai ao ena korakora
korakora riki reken te tokanikai
karaoana! Ngkana e oti te raka ni koaua
tokanikai
iroum ao ko na kauarerekea te kaoanikai iaon am mwane ni kariaraka
kariaraka ao te tai ae ko kabanea
kabanea n am
ibuakon bitineti aika a kateaki
katedci n te aonaba
bitineti.
bon riai n ataia
ataia bwa
bwa mai ibuakon
aonaba ae bwanin
bitineti. Tao ko bon
bwanin ao
tao iaon iteran mwaitia
waalci n te katenua
katenua n ririki.
ririki. Oin
mwaitia aika a toki aia waaki
Oin raoi bukin
bukin rikin aio bwa a
katei aia bitineti aomata
katauraoi ni koaua,
koaua" aki karaoa
karaoa moa aia kawai ke aia bitibirite.
aomata n akea te katauraoi
alci bwai te iango ni bitineti teuana.
kaotia te bitibirite
bitibirite titate
titate bwa
bwa ena bon aki
N tabetai
€na boni kaotia
teuana. Tao
tabetai ao ena
bon
bwa ena kamann ataaki aio imwain ae koa
koa tia ni moana
bon te kananokawaki
kananokawaki aio ma e tamaroa riki bwa
karinakin am kariaraka
bitineti
kariaraka nte bitineti.
tamnein aron
aron moan katean am bitinei.
bitinei. Ko na karekea am
bitibirite titate n nora tamnein
Ena
naba te bitibirite
Ena buokiko naba
angam ni
ana kainnanoaki,
kairuranoaki, angam
bikiti atiete' ao am
arn 'buti
buti kabitare' aika ana
ni
iango ae tamaroa
riki iaon am 'bikiti
tamaroa riki
katitamwa aika ko taaketenia, ao...
karokoko
karokoko irouia katitamwa
3
Ngkana iai am kanganga
kanganga ni katauraoa
katauraoa te titate
titate aio bon
bon iroum
iroum tao ko naboni
na boni kakaea
kakaea te ibuobuoki
ibuobuoki
Ibukin te Kaomeeti,
Kaomeeti, lntateturi
Intateturi ao Kaneweaba.
Kaneweaba. Iai
lai ana
ana Bitineti
Bitineti Tienta
Tienta ni Boutoka
Boutoka te
te
man te Botaki Ibukin
Botaki aio ae e kateaki ibukia
ibukia aomata
aomata aika
aika ai aekan
aekan aika
aika a kani katea
katea aia
aia bitineti.
bitineti. A
A kona
kona ni
ni buokiko
buokiko
ana taan
taan rabakau
rabakau iaon
iaon taekan
taekan bitineti
bitineti ni
ni katauraoa
katauraoa am
am kawai ao ni
ni buoka
buoka karekean
karekean am bitineti
bitineti
ana
raitienti ma
ma katabeam
katabeam riki
riki tabeua
tabeua imwain
imwain ae ko kona
kona ni
ni moana am
am bitineti.
raitienti
N tabetai
tabetai ao iai naba
naba waaki ni kataneiai
kataneiai aika
aika aa katauraoaki
katauraoaki bwa
bwa ana
ana buoka
buoka katauraoan
katauraoan am bitibirite
bitibirite
N
titate. Iaon
Iaon Tarawa
Tarawa Teinainano ao ena
ena waakinaki
waakinaki naba
naba te itera
itera aio n
n te TTI
TTI ao te
te USP
USPII Teaoraereke.
Teaoraereke.
titate.
Tareboonia ke
ke kawariia
kawariia ao kakaea
kakaea ngkana
ngkana iai
iai waaki
waaki ni
ni kataneiai
kataneiai aika
aika aa iangoaki
iangoaki iaon
iaon te
te SYB
SYB n
n taai
taai
Tareboonia
aika ana
ana roko!
roko!
aika
Te kabanea
kabanea ni bwai,
bwai, ko kauringaaki
kauringaaki iai
iai bwa
bwa te kantaninga
kantaninga iaon
iaon kawain
kawain te
te bitineti
bitineti aio
aio bwa
bwa ko
ko na
na
Te
buokaki iai
iai ao ko
ko anganaki
anganaki naba
naba te katootoo iaon
iaon aron
aron taraakin
taraakin kawain
kawain te bitineti.
bitineti. Ngaia
Ngaia are
are ngkana
ngkana
buokaki
ko
kani
bitia
ke
ni
karini
taekana
riki
tabeua
inanona,
ko
bon
inaomata
ni
karaoia.
Bon
kawain
am
ko kani bitia ke ni karini taekana riki tabeua inanona" ko bon inaomata ni karaoia. Bon kawain am
bitineti!
bitineti!
N itera
itera ni
ni kanoa
kanoa aika
aika imwin
imwin aei
aei ao ti
ti na
na kataia
kataia ni
ni kabwarabwaraa
kabwarabwaraa aron
aron kabobongan
kabobongan am
am kawai
kawai ni
ni
N
bitineti. Ko
Ko na
na kunea
kunea aekan
aekan rabwatan
rabwatan kawain
kawain te
te bitineti
bitineti nn tokin
tokin te
te ka-wanua
ka-wanua ni
ni boki
boki aio.
aio. Ko
Ko riai
riai ni
ni
bitineti.
kawakinna ni
ni ikotaki
ikotaki ma
ma bokina
bokina aio
aio bwa
bwa e kabwarabwaraki
kabwarabwaraki inanona
inanona ap1l6416nkin
aron kanoakin te
te kawai
kawai ni
ni
kawakinna
bitineti.
bitineti.
4
SYB BOKI8
BOKI8 -- Ikotaia
Ikotaia ni
ni Kabane:
Kabane: Kewain
Kawain te
te Bitineti
Bitineti
SYB
3.
3.
TAEKAN ARON
ARON TE
TE BITII\IETI
BITINETI
TAEI(AT{
laan te atu
atu aio
aio are
are ko
ko korea
korea iai
iai oin
oin ana
ana akitibite
akitibite te
te bitineti. Ko
Ko kona
kona ni
ni karina
karina aran
aran te
te ouna
ouna iai, aekan
aekan
Iaan
tein
rabwatan
te
bitineti
iaan
te
tua,
ana
kaineti
ma
ana
akitibite
nako,
bwaitia
ma
tieweti
ao
ana
iaan
te
tu4
ana
kaineti
ma
ana
akitibite
nako,
bwaitia
ma
tieweti
ana
tein rabwatan te bitineti
konaa te
te bitineti
bitineti nn rikirake.
konaa
Te Kafootoo:
Katootoo:
Te
KAKIMOTOTOAN TAEKAI\I
TAEKAN TE
TE BITINETI
BITINETI AE
AE E
EIANGOAKI
IANGOAKI
I(AKIMOTOTOAI\I
Te ouna
ouna bon
bon Tio
Tio Binau
Binau man
man te Atimwakoro
Atimwakoro ae
ae Taibora.
Taibora. E
E tabekaki
tabekaki te iango
iango bwa
bwa ena
ena karikaki
karikaki te
Te
bitineti ae
ae te
te onoti
onoti ni
ni bwaibwai
bwaibwai nn te
te ririki 1996.
1996. Ena
Ena karaoi
karaoi benitua,
benitua, ni
ni kabanea
kabanea ana
ana tai iaon
iaon te
bitineti
tetiaina ao
ao te
te kabwei
kabwai ibukin
ibukin taian
taian benitua
benitua n
n ruu
ruu n
n amwarake.
amwarake.
tetiaina
Te bitineti aio, ena
ena katiai
katiai taibora
taibora ma kain
kain tekateka
tekateka n
n te tiete
tiete aika
aika a raoiroi
raoiroi ma
ma n okoro aekan aia
Te
tetiaina,
ibukia
katitamwa
aika
a
tau
kaubwaia
taabo
kamwarake
ma
ma
outero aika
aika a raraoi.
ni
kamwarake
outero
kaubwaia
ao
taabo
tetiaina, ibukia katitamwa aika a
Ena karaoi
karaoi ana
ana bwai te
te bitineti
bitineti ibukin
ibukin te mwakete
mwakete I nanoaa. Ngkana
Ngkana ea
ea tei raoiwean "Amwarake
"Amwarake
Ena
nako
ibukin
te
iokinibwai
tinanilu.
n
Aekaia
Bwaakuaku"
ena
waakina
kebwai
kabwai
ibukin
iokinibwai
tinaniku.
waakina
te
ao
e,na
n Aekaia Bwaakuaku"
Te mwaiti
mwaiti ni
ni kabwai
kabwai man
man te
te tabo ni karaobwai
karaobwai bon
bon 45 te tiete
tiete ni
ni katoa
katoa namwakaina
namwakaina ma
ma ni
Te
kawainakin moa
moa ana
ana bweioti
bwaioti ae 33 te
te tiete
tiete ni
ni katoa
katoa namwakaina
namwakaina ao mwaitin
mwaitin te tieire
tieire ae 26 te
kawainakin
n
ibukin
te
nanobwai
te
mwakete
tiete
ibukin
karekean
te
Ni
karaoan
ukeuke
ukeuke
ibukin
nanobwai
n
mwakete ma
karaoan
te
betiraoi.
Ni
te
karekean
1i"16 ifrrkin
raoiroin ao boon bweaitia
bwaaitia ni kaiangatoa,
kaiangatoa, e oti bwa
bwa ena
ena kona
kona n reke
reke te betiraoi man
man mwaitin
mwaitin te
raoiroin
tiete) n
n te kaaua
kaaua n namwakaina
namwakaina ni waaki. N
N te kaonoua
kaonoua n namwakaina
namwakaina ena
ena buti
tieire (26 te tietQ
raka. A
A tia
tia ni karokoi
karokoi aia
aia oota
oota taan
taan bweea
bwaea man
man teniua
teniua tebwaterne,nte
tebwatemente titoa
titoa aika a
inanon te raka
bubura ao aua
aua taabo ni kaneweaba aika
aika aa rangin
rangin kinaki.
bubura
Ena kateaki
kateaki te kambwana
kambwana ni nnena
nnena ae 18 Kawain
Kawain te Bakitori
Bakitori n
n te buremititi
buremititi ae e urentenaki
urentenaki ma
Ena
iroun Teir
Ten Taraa
Taraa Timeon.
iroun
irekereke
ni kaotia
kaotia bwa,
bwq ena irekereke
inanon am kawai ni
Imwin warekan te katootoo ao ko kanikinaea
kanikinaea te baoki inanon
Imwin
ununiki.
tieweti ao/ke
aolke te ununiki.
am bitineti
ma te karaobwai, te boomae, karaoan te tieweti
bitinai ma
Tmwina ao
an tei rabwatana
kaman
rabwatana ni
boou ke ae ea kam
kabuta te bitineti
bitineti ae boou
kaotia bwa
bwa ko kabuta
manga kaotia
ao koa
koa manga
Imwina
kanikinaea
te
baoki
ae
ko
nanonna.
kanikinaea
5
SYB Boki
Boki 88 -- Ikotaia
Ikotaia ni
ni Kabane:
Kabane: Kawain
Kawain te
te Bitineti
Bitineti
SYB
4.
4.
TAEKAIA TAAI\I
TAAN TIA
TIA TABEI(A
TABEKA TAEI(AN
TAEKAN KAWAIN
KAWAIN TE
TE BMNETI
BITINETI
TAEI(AIA
laan te
te itera
itera ni
ni kanoa
kanoa aio
aio ko
ko na
na karekei
karekei rongorongoia
rongorongoia ouna
ouna ma
ma aika
aika aa kakawaki
kakawaki nakoaia
nakoaia nte bitineti.
Iaan
nte bitineti.
Ko kona
kona ni
ni berinoi
berinoi rongorongo
rongorongo aikai
aikai nn titi kaota
kaota te
te taneiai
taneiai ni
ni mwakuri,
mwakuri, te
te reirei,
reirei, ao
ao ni
ni kaeti
kaeti ma
ma
Ko
buburan
te
bitineti,
ko
kona
naba
n
anga
(ke
ni
kanimwi)
rongorongo
riki
tabeua
n
aron:
buburan te bitineti, ko kona naba n anga (ke ni kanimwi) rongorongo riki tabeua n aron:
o•
Aia karikiram
karikiram witee
witee (taekan
(taekan aia
aia mwaktui)
mwakuri) ouna.
ouna.
Aia
o•
Taekan mwakuri
mwakuri aika
aika aakakawaki
kakawaki aika
aika ana
anakaraoaki
karaoaki ao
ao rabakau
rabakau aika
aikaaakainnanoaki.
kainnanoaki.
Taekan
o•
Rinanin araia
araiataan
taan rabakau
rabakau aika
aikakoa
koatia
tiani
ni kakarabakau
kakarabakauma
mangaiia
ngaiia(n
(nikotaki
ikotaki man
mankain
kain am Baba n
Rinanin
am Baba n
Tararuangkana
ngkanate
te Kambwana
Kambwanaam
am bitineti)
bitineti) akauntante,
akauntante, rooi4
rooia, intuarenti
intuarenti eitiente,
eitiente, te tia rabakau
Tararua
te tia rabakau
iaontaekan
taekante
tetaekiti
taekiti ao..
ao..
iaon
o•
Tetiaata
tiaataiaon
iaonaron
arontein
teinte
tebotaki.
botaki.
Te
o•
Tekanoa
kanoani
nibeku
bekuma
mataabe
taabeni
nimwakuri
mwakuriaika
aikaaakakawaki.
kakawaki.
Te
66
SYB Boki
Bold 88 -- Ikotaia
Ikotaia ni
ni Kebene:
Kabane: Kawain
Kawain te
te Bitineti
Bitineti
SYB
5.
5.
TE I(ATINE
KATINE MWAKETE
MWAKETE
TE
A. A
A KONA
KONA IIII
NI KOREAKI
KOREAKIAEKAIA
KATITAMWA BWA:
BWA:
AEI(AIA I(ATITAMWA
A.
Dcai are
are ko
ko korei
korei rongorongo
rongorongo aika
aika aa kaineti
kaineti ma
ma katitamwa
katitamwa aika
aika ko
ko taaketeniia
taaketeniia nn am
am bwaitia
bwaitia ke
ke am
am
Ikai
tieweti.
Ko
liai
ni
korei
taeka
aika
ko
bon
nanonna.
N
aron
ae
ngkana
ko
moana
am
tiaobu
teuana
ko
moana
aron
ae
ngkana
am
tiaobu
teuana
ko
nanonna.
N
aika
bon
tieweti. Ko riai ni korei taeka
ibukin kariki
kariki aika
aika aa raraoi
raraoi iaon
iaon Betio,
Betio, tao
tao bon
bon tiaki
tiaki kaain
kaain Tarawa
Tarawa Teinainano
Teinainano ni
ni kabane
kabane am
am
ibtrkin
katitamwa.
Kataia
ni
kananona
ae
ko
koreia.
N
aron
te
katootoo,
tao
ana
riki
bwa
am
katitamwa
tao
ana
riki
bwa
am
katitamwa
aron
te
katootoo,
ko
koreia.
N
kananona
ae
ni
katitamwa. Kataia
ainenuumwa mai
mai Betio
Betio aika
aika aa bon
bon tau
tau kaubwaia,
kaubwaia, taan
taan mwakuri
mwakuri man
man aobiti
aobiti aika
aika aa uakaan
uakaan ma
ma ngke,
ngke,
ainenuumwa
outero
ao
taabo
ni
kamwarake
iaon
Tarawa
Teinainano.
Tarawa
Teinainano.
iaon
kamwarake
ni
taabo
outero ao
B. MWAITIN
MWAITIN AO
AO BTTBT]RAN
BUBURAN TE
TE MWAKETE
MWAKETE
B.
laan te
te atu
atu aio
aio ko
ko na
na kataia
kataia ni
ni katautaua
katautaua buburan
buburan te
te mwakete
mwakete ke
ke mwaitin
mwaitin am
am bwaitia
bwaitia ke
ke tieweti
tieweti aika
aika
Iaan
ko
kantaningaia
bwa
ko
na
kabonakoi.
ko kantaningaia bwa ko na kabonakoi.
N aron
aron te
te katootoo
katootoo iaon
iaon te
te tiaobu
tiaobu ni
ni kariki
kariki are
are II Betio
Betio ee kona
kona nn otinako
otinako ae:
ae:
N
Ainenumwa: 200
200 ainenumwa
ainenumwa iaon
iaon Betio
Betio aika
aika aa bon
bon tau
tau mwaitin
mwaitin kaubwaia.
kaubwaia. E
E katauauaki
katauauaki bwa
bwa tao
tao
Ainenumwa:
bon iteran
iteran mwaitia
mwaitia aika
aika ana
ana kani
kani kabooa
kabooa teaina
teaina te
te roubu
roubu (loaf)
(loaf) ni
ni kariki
kariki man
man te
te tiobu
tiobu aio
aio ni
ni katoa
katoa
bon
bong.
bong.
Taan Mwakuri
Mwakuri n Aobiti:
Aobiti: 200
200 mwaitia
mwaitia taan
taan mwakuri.
mwakuri. E
E katautauaki
katautauaki bwa30Yo
bwa 30% aika
aika ana
ana kabooa
kabooa
Taan
teaina
te
roubu
ni
kariki
man
te
beikarii
ni
katoa
bong.
ni
katoabong.
teaina te roubu ni kariki man te beikarii
Taabo ni
ni Kamwarake ma Outero: Ti
Ti teuana
teuana te
te Outero
Outero ao nimaua
nimaua taabo
taabo ni
ni kamwarake. E
Taabo
katutaua te
te ouna
ouna bwa
bwa ana
ana kabonakoaki
kabonakoaki 20 roubu
roubu ni
ni kariki
kariki nakoia
nakoia taabo
taabo ni kamwarake
kamwarake aika
aika uoua
uoua ni
katutaua
kataoa bong.
bong.
kataoa
Te katootoo
katootoo aio ena anga
anga te katautau
katautau iaon
iaon te toutoro
toutoro mwakete
mwakete iaon
iaon roubu
roubu ni kaxiki
kariki ae
ae tao 200
200 nakon
nakon
Te
roubu ni kariki
kariki ni katoabong.
katoa bong.
250 roubu
C. I(ATAUTAU
KATAUTAU IAON
IAON BUBURAN
BUBURAN TE MWAKETE
MWAKETE IBUKIN
IBUKIN TAAI
TAAI AIKA
AIKA AI\IA
ANA ROKO
ROKO
C.
Ikai are
are ko
ko korea
korea iai am
am katautau iaon
iaon bibitakin
bibitakin mwaitia
mwaitia arn
am katitamwa aika
aika aa kona
kona n reke iroum.
iroum. N
Ikai
aron te katootoo bwa angkoa e kantaningaki
kantaningaki bwa
bwa ana
ana kerake mwaitia
mwaitia aobiti ke taabo
taabo ni kamwarake
kamwarake
aron
ke ainenumwa
ainenumwa iaon
iaon Betio
Betio n taai aika
aika ana
ana roko.
roko. Ibukin
Ibukin aio ao e kantaningaki
kantaningaki naba
naba bwa ena
ena rikirake
naba te bitineti
bitineti ni karao kariki.
naba
D. OIN
BON:
KAIAI\GATOA BON:
MARURUNGIA AU KAIANGATOA
D.
OIN MARURUNGIA
Mwaneka aika
tirinano iaon te kaiangatoa.
rinanoan te tirinano
aika imwina iaan D, E ao F bon rinanoan
Mwaneka
7
7
SYB Boki
Boki 88 -- Ikoteia
Ikotaia ni
ni Kabane:
Kabane: Kawein
Kawain te
te Mwekuri
Mwakuri
SYB
Ngkana iai
iai riki
riki beikarii
beikarii tabeua
tabeua iaon
iaon Betio
Betio ao
ao bon
bon aikai
aikai taan
taan kaiangatoa.
kaiangatoa. Ngkana
Ngkana akea
akea beikarii
beikarii iaon
iaon
Ngkana
betio
ao
tao
ena
bon
iai
naba
te
kainangatoa.
Ibukin
aio
ao
e
riai
te
ouna
n
titirakinna
bon
irouna
betio ao tao ena bon iai naba te kainangatoa Ibukin aio ao e riai te ouna nttirakinna bon irouna
bwa aa karekea
karekea aia
ai a kariki
kariki ma
ma ia
ia aomala
aomata. Tao
Tao man
man taian
tai an tubwamwakete.
tubwamwakete. Ngkana
Ngkana ngaia
ngaia anne
anne ao
ao bon
bon
bwa
taan kaiangatoa
kaiangatoa tubwamwakete.
tubwamwakete. Tao
Tao aa bon
bon umuni
umuni aika
aika bon
bon oin
oin aia
aia kariki
kariki aomata
aomata tabeman.
tabeman. E
E kona
taan
kona
atongaki naba
naba aio
aio bwa
bwa te
te kaiangatoa.
kaiangatoa. Umunakin
Umunakin te
te kariki
kariki nn te
te auti
auti bon
bon te
te kaiangatoa
kaiangatoa nakon
nakon te
te
nn atongaki
beikarii, kioina
kioina bwa
bwa ngkana
ngkana ee kaboinako
kaboinako kariki
kariki aika
aika aa rangin
rangin raoiroi
raoiroi te
te beikarii
beikarii ao
ao tao
tao ana
ana bitaki aia
beikarii,
bitaki aia
iango aomata
aomata man
man umunakin
umunakin aia
aia kariki
kariki ni
ni mwengaiaao
mwengaia ao ana kabobwai man
man te
te tiaobu.
tiaobu.
iango
^nakabobwai
Ti na
na anaa
anaa riki
riki ara
ara katootoo
katootoo are
are te
te beikarii.
beikarii. Iangoia
langoia bwa
bwa angkoa
angkoa 33 taan
taan kaiangatoa
kaiangatoa. Ko
Ko riai
riai moa
moa ni
Ti
ni
korea taekan
taekan marurungia
marurungia em
am keiangetoe.
kaiangatoa. Tao
Tao iai
iai teuana
teuana mai
mai ibuakoia
ibuakoia Ueitcarii
beikarii aika
aika aa tia
tía ni
ni kateaki
kateaki
korea
ae ee kabonakoi
kabonakoi kariki
kariki aika
aika aa raraoi.
raraoi. Are
Are te
te kauoua
kauouatao
tao eebobete
bobete ana
anakariki.
kariki. Are
Are te
te katenua
katenua tao
tao e
ae
e
angaraoi nn€na
nnena ii nukan
nukan ee mwakete.
mwakete. Moan
Moante
te kakawaki
kakawaki bwa
bwakona
kona atai
atai marunrngia
marurungiaam
am kaiangatoa
angaraoi
kaiangatoa
bwako
ko aonga
aongani
ni karaoa
karaoaae
ae eenakoraoi
nakoraoi riki
riki nakoia
nakoiabwa
bwaena
enaalci
aki reke
reke am
am raka
rakangiana
ngkanako
ko aki.
aid.
bwa
E. OIN
OIN I},IANIA,ARAIA
MAMAARAIA AU
AU I(AIAI\IGATOA
KAIANGATOA BON:
BON:
E.
laante
teatu
atuaio
aioko
koriai
riaini
nikorei
korei memeraoraie
mamaraaraiaem
amkeiangatoe
kaiangatoa. Tao
Taoam
amkaiangatoa
kaiangatoaare
arete
temoan
moan(are
(are e
Iaan
e
kabonakoikariki
kariki aika
aikaaararaoi)
raraoi) ae
aeeekabonakoa
kabonakoate
teaeka
aekani
nikariki
karikiteuana
teuanani
niboJna
boonaae
aeeerangin
ranginrietata
rietata
kabonakoi
mwaitina. Tao
Taote
tekaiangatoa
kaiangatoaare
arete
tekauoua
kauoua(are
(areae
aebobete)
bobete)ae
aeeekabonakoi
kabonakoikariki
karikiaika
aikaaki
akiraraoi
raraoiao
ao e
mwaitina.
e
taekanabuaka
buakabwa
bwaeetaraa
taraani
nibareka
barekate
tetabo
tabo6e
aionnangiin
angiinte
tetai.
tai. Tao
Taote
tekaiangatoa
kaiangatoaare
arete
tekatenu
katenu(are
(are e
taekana
e
angaraoinnena)
nnena)ae
aeeekabonakoi
kabonakoikariki
karikimainaina
mainainaao
aotiaki
tiakiaika
aikaaaburaaun
buraaunman-ana
man anatiaobu
tiaobuae
aeeekantara.
kantara.
angaraoi
Enabuokiko
buokikote
tetirinano
tirinanoaio
aioni
nikaraoa
karaoaam
ammotinnano
motinnanoiaon
iaonkaraoan
karaoanac
aeeenakoraoiriki
nakoraoirikinakoia
nakoiatiobu
tiobu
Ena
aikai.
Ena
buokiko
naba
ni
katiaa
kanoan
te
atu
F
ae
imwina.
aikai. Ena buokiko naba ni katiaa kanoan te atu F ae imwina.
F. OIN
OINAU
AUNAKORAOI
NAKORAOIIAOIA
lAOIAAU
AUI(AIANGATOA
KAIANGATOABON:
BON:
r..
Ikaiare
areko
kona
nakakaei
kakaeioin
oinem
amnekoreoi
nakoraoilaoia
iaoiaam
amkaiengetoe,
kaiangatoa,ao
aoninikorei
koreiinanon
inanonam
amkawai
kawaini
ni
Ikai
bitineti. Ngkana
Ngkanaoin
oinnakoraoin
nakoraoinam
amwaaki
waakibwa
bwako
kokabonakoi
kabonakoiaekan
aekankariki
karikiaika
aikaaanakoraoi
nakoraoiriki
rikinntete
bitineti.
tiaobua€
aeeetaraaraoi
taraaraoinntetenne
nneae
aeeeangaraoi
angaraoiao
aonnteteboo
booae
aebon
bonriai,
riai,bon
bontetekantaninga
kantaningabwa
bwako
kona
na
tiaobu
tokinakai.
tokinalcai.
Koariai
riaingkai
ngkaininikaraoa
karaoatetetirinano
tirinanoaio
aioibukin
ibukinae
aebon
bonoin
oinam
amiango
iangoninibitineti
bitinetiao
aoninikoreia
koreiainanon
inanon
Koa
rabwatanamkawai
am kawaininibitineti.
bitineti.
rabwatan
8
SYBBoki
Boki88--Ikotaia
Ikotaiani
ni Kabane:
Kabane: Kawain
Kawain te
teBitineti
Bitineti
SYB
6.
6.
KAWAINTE
TE MWAKETE
MWAKETE
I(AWAIN
Am kawai
kawai iaon
iaon te
te mwakete
mwaketebon
bonte
temwaneka
mwanekaare
are imwina
imwinani
ni kawain
kawain am
am bitineti.
bitineti.
Am
Dcai are
areko
ko korea
koreaaekan
aekan am
ambwaitia
bwaitiake
ke tieweti
tieweti aika
aikaaabon
bonnanonaki.
nanonaki. EE kairaki
kairaki naba
nabaibuakona
ibnakonaboton
boton
Ikai
te
karaii
ake
aua:
Bwaitia,
Boo,
Nne
ao
Buromoutin.
Buromoutin.
ao
Boo,
Nne
Bwaitia,
te karaii ake aua:
A. TE
TE BWAITIA
BWAITIA
A.
Ko moanna
moanna man
man aran
aran am
am bwaitia
bwaitia ke
ke tieweti
tieweti ae
ae ko
ko kan
kan kabonakoa.
kabonakoa.
Ko
B. TE
TEBOO
BOO
B.
Imwina ao
ao ko
ko numeraa
numeraa am
am boo.
boo. Kataia
Kataia moa
moa nn numeraa
numeraa te
te kaotite
kaotite buraiti.
buraiti. Te
Te kaotite
kaotite buraiti
buraiti boni
boni
Imwina
boon
am
bwaitia
ke
am
tieweti
ae
ko
riai
ni
kabwakaa.
kabwakaa.
riai
ni
ae
ko
tieweti
ke
am
boon am bwaitia
Imwina, kataia
kataia ni
ni kaota
kaota am
am tiering
tiering buraiti.
buraiti. E
E bon
bon mataata
mataata ee riai
riai nn rietata
rietata riki
riki mwaitin
mwaitin am
am tiering
tiering
Imwin4
buraiti
nakon
are
ko
kabooa
iai
te
bwaitia
bwa
ngkana
e
aki
ao
ko
na
karekea
te
ruuti.
Korea
Korea
naba
naba te
te
buraiti nakon are ko kabooa iai te bwaitia bwa ngkana e aki ao ko na karekea te ruuti.
boo ke
ke aia
aia boo
boo taan
taan kaiangatoa
kaiangatoa iaon
iaon aekan
aekan bwaai
bwaai akanne
akanne nn noria
noria ngkana
ngkana ko
ko boraoi
boraoi riki
riki nakoia
nakoia am
am
boo
kaiangatoa
ke
ko
aki.
E
aki
rangin
liai
e
ko
na
bobete
riki
n
taai
nako,
ma
ngkana
ko
ko
aki
aki
bobete
bobete
ao
ao
ngkana
nako,
ma
riki
n
taai
kaiangatoa ke ko aki. E aki rangin riai e ko na bobete
ko na
na kainnanoi
kainnanoi manrrungim
marurungim riki
riki tabeua
tabeua iaoia
iaoia am
am kaiangatoa
kaiangatoa (raoiroin
(raoiroin riki
riki am
am bwai
bwai ni
ni kabonako,
kabonako,
ko
angaraoin
riki
nnen
ao
tabeua
riki).
angaraoin riki nnen ao tabeua riki).
C. TE
TE TETIKAT'NTE/KT'RETETE
TETIKAUNTE/KURETETE
C.
Te mwaneka
mwaneka are
are imwina
imwina bon
bon kaotan
kaotan am
am babaire
babaire iaon
iaon aekan
aekan te
te tetikaunte
tetikaunte ao
ao te
te kuretete
kuretete aika
aika ko
ko na
na
Te
na
afii
taeka
karini
inanon
am
waaki.
E
kakawaki
ae
ko
na
kaman
iangoa
aio
n
n
te
aro
aro
ae
ae
ko
ko
na
ataa
am
taeka
karini inanon am waaki. E kakawaki ae ko na kaman iangoa aio te
nakon te
te moan
moan katitamwa
katitamwa ae ee roko
roko ao ee kani
kani kabobwai
kabobwai nn te
te kuretete. Ko
Ko bon
bon iangoraoi
iangoraoi naba
naba
nakon
nn te
ngkana
koa
kaman
iangoa
taekan
te
tetikaunte,
n
aro
bwa
aonga
ni
kabonakoi
am
am
bwaitia
bwaitia
ni
kabonakoi
ko
aonga
n
te
aro
bwa
ngkana koa kaman iangoa taekan te tetikaunte,
tetikaunte nakoia
nakoia am
am katitamwa
katitamwa aika
aika aa taneiai
taneiai ni
ni kabobwai iroum
iroum ke
ke aika
aika aa kabobwai
kabobwai nn te
te mwaiti
mwaiti ae
ae
tetikaunte
e
korakora.
e korakora.
D. TE
TENNE
NNE
D.
Imwina ko
ko korea
korea te tabo are ee tei iai am
am bitineti
bitineti ao bukin
bukin teina
teína iai.
iai. Ngkana
Ngkana te beikarii am
am bitineti
bitineti tao
Imwina
bitineti,
am
ena
kakawaki
ae
e
tei
i
nukan
te
tabo
ni
bitineti,
ma
ngkana
te
bitineti
ni
ni
kaba
kaba
booti
booti
am
bitineti,
tao
te
bitineti
ma ngkana
tabo ni
nukan
ena kakawaki
tao ena
ena aki
aki rangin kakawaki te itera
itera aio.
aio. Kammwakura
Kammwakura am
am iango iaon
iaon rineakin
rineakin am tabo ni bitineti.
tao
laan te
te titiraki
titiraki ae
ae nambwa
nambwa 3 ko riai ni kaota
kaota am anga ae ko na kona
kona iai n tibwatibwai am
am bwai.
bwai. Bon
Iaan
iai
boton
kawai
aika
tenua
ni
kabonakoan
bwaai
tieweti:
ma
tieweti:
bwaai
iai boton kawai aika tenua kabonakoan
9
l.1.
2.
2.
3.
3.
Nakoia katitamwa
katitamwa aika
aika ana
ana kabonganai
kabonganai bwaai
bwaai akanne.
akanne.
Nakoia
Nakoia taan
taan boomae.
boomae. (E
(E riki
riki aio
aio ngkana
ngkana ko
ko umuni
umuni kariki
kariki ao
ao ko
ko kabonakoi
kabonakoi nakoia
nakoia taabo
taabo ni
ni
Nakoia
kariki tabeua
tabeua bwa
bwa akea
akea ae bon
bon oin
oin am
am tiaobu
tiaobu ni
ni kariki).
kariki).
kariki
Nakoia taan
taan boobwarake.
boobwarake.
Nakoia
Kamwakura am
am iango
iango iaon
iaon rinean
rinean te
te aeka
aeka nn tibwatibwa
tibwatibwa nn te
te titiraki
titiraki ae
ae nambwa
nambwa 4.
4.
Kamwakura
E. TE
TE BUROMOUTIN
BUROMOUTIN AO
AO TE
TE ATWETAAITING
ATWETAAITING
E.
Ikai, ko
ko kaota
kaota te
te aeka
aeka ni
ni buromoutin
buromoutin ae
ae ko
ko na
na waakinna.
waakinna. Ea
Ea tia
tia nn taekinaki
taekinaki te
te buromoutin
buromoutin nn SyB
SYB
Ikai,
Boki 4.
4. E
E irekereke
irekereke te
te aeka
aeka ni
ni buromoutin
buromoutin ma
ma aekan
aekan am
am bitineti.
bitineti. N
N taai
taai nako
nako ao
ao bon
bon rinea
rinea te
te aeka
æka ni
ni
Boki
buromoutin ae
ae eiakona
ena kona nn roko
roko irouia
irouia am
am katitamwa
katitamwa nn te
te aro
aro ae
ae moan
moan te
te nakoraoi.
nakoraoi. N
N alon
aron ae
ae tao
tao ee
buromoutin
tamaroa iangoan
iangoan te
te atwetaaiting
atwetaaiting nn te
te nutibeebwa
nutibeebwa nn am
am aono
aono ike
ike aa wareware
wareware iai
iai aomata
aomata nn taian
taian
tamaroa
nutibeebwa, ma
ma ngkana
ngkana ko
ko kabonako
kabonako nako
nako aon
aon aba
aba tao
tao ena
ena angabuaka
angabuaka bwa
bwa ana
ana aki
aki kona
kona ni
ni wareka
wareka
nutibeebwa,
am katanoata
katanoata kaaina.
kaaina.
am
Ngkana titi tabeman
tabeman am
am katitamwa,
katitamwa, nn aron
aron ae
ae tao
tao ko
ko kabonako
kabonako nakoia
nakoia taan
taan boomae
boomae ma
maboobwarake,
boobwarake, e
Ngkana
e
tamaroariki
riki ngkana
ngkanako
ko boni
boni karoko
karoko irouia
irouiaao
ao ni
ni kakoauaa
kakoauaabwa
bwa aa onimakiniko
onimakiniko ao
ao aakukurei
kukurei iroum
iroum
tamaroa
ngkai bon
bon aia
aiatiaburaea
tiaburaeangke
ngke ibukin
ibukin karokoan
karokoan aia
aiabwaitia
bwaitiake
ke tieweti.
tieweti.
ngkai
l010
7.
7.
TEIN
TEIN RABWATAN
RABWATAI\I TE BOTAKI
BOTAKI
Mwakoron
imwina bon iaon taekan
Mwakoron kawain
kawain te bitineti
bitineti are imwina
taekan aron babairean tein te bitineti.
Ikai are ko kaota
kaota rabwatan
rabwatan te bitineti iaan te tua,
tu4 aran te ouna,
oun4 ao oin nakoa nako nte bitineti.
bitineti. Dcai
Ikai
naba ike ko korei taekan taian raitienti aika a riai ni karekeaki
karekeaki ibukin kabutan te bitineti, n reitaki
reitaki ma
(Kabooan mwin te ikoaki, te ikontania, ao..
katabean
titaabu. (Kabooan
bitineti nakoia
nakoia ana
ana titaabu.
katabean te bitineti
ao...).
11
ll
8.
BIKITIATIETE
BIKITI
ATIETE
laan te atu aio ko kaota taekan ana bikiti
bikiti atiete te bitineti ae ena
Iaan
ena riai ni karekei.
karekei. Tao ko bon
uringnga
bwa
bikiti
atiete
bon
bwaai
aika
a
kainnanoaki
ibukin
moanikin
atiete
bwaai aika kainnanoaki ibukin moanikin te waaki ni bitineti.
uringnga bwa
bitineti. Bon
ibuakona te aba, kateitei, baao, mitiin
mitiin ao tabeua
tabeua riki.
riki. E karinananki
karinananki te
ana reiaute te bitineti
bitineti ae iai ibuakona
itera
ni
kanoa
aio
ni
kaeti
ma
aekan
nako
taian
bikiti
atiete
n
aron
bwaai
ni
mwakuri
aika a uarereke
itera
kanoa
kaeti
aekan
bikiti
aron bwaai
ekuimente, baao aika
aika a kona
kona ni karekeaki,
karekeaki, benitua
benitua ao kateitei.
kateitei. Kataia
Kataia ni korei
korei naba
naba taekaia
taekaia am
ma ekuimente,
aika a kona
kona n reke iroum,
iroum, aia boo ao tabeua
tabeua riki.
riki. Kataia
Kataia naba ni karekei beebwa
beebwa ni
tiaburaea aika
irouia am tiaburaea
tiaburaea aika
aika aa kakaokoro.
kakaokoro.
karooroko mai irouia
A. BOTON
BOTON TAEKAN
TAEKAN TE BIKITI
BIKITI ATIETE
ATIETE AO
AO TE TEBTJRITIAETIN
TEBURITIAETIN
A.
Ngkana koa
koa tia
tia ni kanoai
kanoai taian kaorom, koa kona
kona ngkanne ni kakimototoa
kakimototoa te rongorongo iaon
iaon am
Ngkana
kabanea ni kaorom, iaan
iaan te atu ae
ae BOTON ANA
ANA BIKITI
BIKITI ATETE
ATIETE AO
AO ANA
ANA
bikiti atiete n te kabanea
TEBURITIEITIN TE BITINETI. Kataia
Kataia ni kaota
kaota mwaitin
mwaitin te teburitiaitin.
teburitiaitin. Iai
lai rongorongon
rongorongon ao
TEBURITIEITIN
kabwarabwaraan te teburitietin
teburitietin n
n te SYB
SYB Boki
Boki 3.
kabwarabwaraan
Ibukin manga kaokan
kaokan am iango,
iango, ti na
na anganiko
anganiko kabwarabwaraan
kabwarabwaraan riki te teburitieitin
teburitieitin ikai.
ikai. Te
Ibukin
teburitieitin bon
bon kerikakin ana
ana waeriu
waeriu am
am bikiti atiete
atiete ibukin
ibukin kabonganakia
kabonganakia n
n am
am bitineti.
bitineti. Ngkana
Ngkana
teburitieitin
kabonakoa te mitiin
mitiin teuana
teuana te ririki
ririki imwin
imwin kabooana
kabooana ao ko
ko rangin
rangin kamanena
kamanena inanon
inanon te tai anne,
ko kabonakoa
ena bon
bon reke
reke mwanena
mwanena ae e karako
karako riki.
riki. Ngkana
Ngkana ena
ena reitinako
reitinako am
am waaki
waaki ni kabwai
kabwai ao ko
ko na
ena
kainnanoa kabooan
kabooan te mitiin
mitiin teuana
teuana ae
ae boou.
boou. Ena
Ena bobuaka
bobuaka riki te mitiin
mitiin ae
ae boou
boou nakon
nakon are ko
kainnanoa
kabonakoa. E riki
riki aio ibukin
ibukin te tteburitieitin'.
’teburitieitin1. E
E riki
riki te kerikaki
kerikaki nakon
nakon ana
ana waeriu
waeriu te
te mitiin
mitiin man
man
kabonakoa.
taeruan te
te mitiin
mitiin inanon
inanon tain
tain kabonganana
kabonganana n
n te
te ririki
ririki anne.
anne.
taeruan
Ngkana ko aki kabooinako
kabooinako mitiin
mitiin ke
ke bikiti
bikiti atiete
atiete riki
riki tabeua
tabeua ao ko
ko bon
bon riai
riai naba
naba ni karina
karina taekan
taekan te
Ngkana
teburitieitin. E
E riai
riai ni karaoaki
karaoaki aio
aio bwa
bwa aa boni
boni kerikaki
kerikaki naba
naba aia
aia waeriu
waeriu bwaai ni
ni mwakuri aika
aika a
teburitieitin.
uarereke ao mitiin
mitiin ibukin
ibukin kabonganakia
kabonganakia n
n te
te bitineti. Bon
Bon te
te kaotite
kaotite teuana
teuana nakon
nakon te
te bitineti
bitineti ao e riai
riai
nn taareeaki.
E bon
bon tau
tau mwaitin
mwaitin te
te teburitieitin
teburitieitin ae 10-20%
10-20% n
n te ririki
ririki iaon
iaon aia
aia waeriu
waeriu bwaai ni mwakuri
mwakuri aika
aika a
E
uarereke ma
ma ekuimente,
ekuimente, ma
ma ibukin
ibukin aaba
aaba ma
ma kateitei
kateitei ee riai
riai ni
ni karako
karako riki
riki te
te katebubua
katebubua ni
ni ware
ware (tao
(tao
uarereke
5%) kioina
kioina ngkai
ngkai aa kantaningaki
kantaningaki bwa
bwa ana
ana maan
maan riki
riki maiuia.
maiuia.
5%)
12
t2
9.
BUTIKABITARE
TE BUTI
I(ABITARE
N te mwakoro
mwakoro are imwina
imwina ko anga
anga taekan
taekan te buti
1)011 Kabitare'.
Kabitare'. Te
Te buti
buti Kabitare
Kabitare bon
bon te
te mwane
mwane ae
ae ko
ko
N
kainnanoia ibukin
ibukin kabooan
kabooan bwaai aika
aika ko
ko na
na kabonganai
kabonganai n
n te
te bitineti
bitineti ni
ni katoa
katoa bong.
bong. Ti
Ti aranna
aranna naba
naba
kainnanoia
bwa te'aobereiteng
te 'aobereiteng kaotite'.
bwa
TE I(ATOOTOO:
KATOOTOO:
TE
Ngkana iai
iai am
am tiaobu
tiaobu ni
ni beikarii
beikarii teuana
teuana ao ee riki
riki te
te burawa
burawa bwa
bwa te
te bwai
bwai menaai
menaai ae
ae ko
ko kainnanoia
kainnanoia
Ngkana
ibukin kabutan
kabutan am
am bitineti
bitineti ni
ni katoa
katoa bong.
bong. Te
Te kateitei
kateitei ma
ma te
te kaa
kaa bon
bon iai
iai naba
naba rabwataia
rabwataia nn tokin
tokin te
te
ibukin
namwakaina ma
ma bon
bon akea
akea rabwatan
rabwatan te
te burawa
burawa bwa
bwa koa
koa tia
tia ni
ni kabongana
kabongana nn umuna
umuna te
te kariki
kariki are
are ko
ko
namwakaina
kabonakoa. Bwaai
Bwaai ni
ni kabane
kabane aika
aika ko
ko kabonganai
kabonganai ibukin
ibukin kabutan
kabutan te
te bitineti
bitineti aa aranaki
aranaki bwa
bwa am
am buti
l)uti
kabonakoa.
kabitare*. Ibukin
Ibukin te
te beikarii
beikarii aa karinanki
karinanki te
te burawa,
burawa, te
te wiita,
wiita, te
te ran
ran ao
ao te
te iti,
iti, ao
ao bwaai
bwaai ni
ni kabane
kabane aika
aika aa
kabitare'.
tia
ni
kabonganaki
ibukin
te
waaki
ni
kabwai
ao
ibukin
kabutan
te
bitineti.
tia ni kabonganaki ibukin te waaki ni kabwai ao ibukin kabutan te bitineti.
E kakawalci
kakawaki katautauan
katautauan mwaitin
mwaitin te
te buti
*buti kabitare'
kabitare* ae
ae bwanin
bwanin ae
ae ko
ko na
na kainnanoia
kainnanoia ni
ni katoa
katoa
E
namwakaina nn te
te aro
aro bwa
bwa ko
ko aonga
aonga nn ataia
ataia bwa
bwa mwaitira
mwaitira te
te mwane
mwane ae
ae ko
ko kairuranoia
kainnanoia ibukin
ibukin
namwakaina
waakinan
am
bitineti.
Ko
na
kainnanoa
ataakin
mwaitin
te
mwane
ae
ko
kainnanoia
ibukin
kabooan
waakinan am bitineti. Ko na kainnanoa ataakin mwaitin te mwane ae ko kainnanoia ibukin kabooan
te burawa
burawa ma
ma te
te wiita
wiita ao
ao ibukin
ibukin boon
boon te
te iti
iti ao
ao te
te ran
ran ni
ni katoa
katoa namwakaina.
namwakaina. Ko
Ko kainnanoa
kainnanoa ataakin
ataakin
te
mwaiti
ni
mwane
aikai
n
te
aro
bwa
ko
aonga
ni
kona
ni
kabwarai
baem
ni
katoa
namwakaina.
mwaiti ni mwane aikai n te aro bwa ko aonga ni kona ni kabwarai baem ni katoa namwakaina.
kakawaki te
te itera
itera aio
aio bwa
bwa ngkana
ngkana akea
akea am
am mwane
mwane ibukin
ibukin kabooan
kabooan te
te burawa
burawa ao
ao ena
ena toki
toki ana
ana
EE kalcawaki
waaki am
am bitineti.
bitineti. Ai
Ai titi te
te arona
arona naba
naba aei
aei ma
ma bwaan
bwaan taian
taian mitiin,
mitiin, booawarii
booawarii ao
ao bwaai
bwaai riki
riki tabeua.
tabeua.
waaki
Ngkana akea
akea aia
aia booawarii
booawarii taan
taan mwakuri
mwakuri ao
ao ana
ana aki
aki oki
oki ni
ni mwakuri
mwakuri ao
ao ngkana
ngkana akea
akea bwaan
bwaan te
te kaa
kaa ao
ao
Ngkana
ena bon
bon aki
aki buti.
buti. Ngaia
Ngaia aio
aio bukin
bukin ae
ae titi korei
korei taekan
taekan aitem
aitem nako
nako aika
aika titi bon
bon riai
liai ni
ni kabooi
kabooi nn taai
taai nako
nako
ena
bwa ara
ara buti
*buti Kabiure'.
Kabitare*.
bwa
Ngkana titi korea
korea taekan
taekan te
te bikiti
bikiti atiete
atiete ao
ao te
te buti
buti kabitare
kabitare ni
ni kabane
kabane ma
ma ni
ni ikotii
ikotii ao
ao ena
enareke
reke ara
ara iango
iango
Ngkana
iaon mwaitin
mwaitin ara
ara kaotite
kaotite nn te
te namwakaina
namwakaina ibukin
ibukin kabutan
kabutan arabitineti.
ara bitineti.
iaon
l313
10.
WÄRET AI AN MWANEN
MWANEN TE
TE BOBWAI
BOBWAI
WARETAIAI\
Ni karokoa
karokoa ngkai
ngkai ao
ao ti
ti bon
bon tabeakina
tabeakina taekan
taekan ara
ara bikiti
bikiti atiete
atiete (ma
(ma te
te teburitieitin)
teburitieitin) ao
ao ara
ara buti Kabitare.
Ni
buti Kabitare.
Bwaai aikai
aikai bon
bon ana
ana kaotite
kaotite te
te bitineti. Ngkai
Ngkai tia
tia atai
atai ara
ara kaotite
kaotite ni
ni kabane,
kabane, titi na
na manga
manga tabeakina
Bwaai
tabeakina
iteran te
te bitineti
bitineti ae
ae te
te inikam
inikam ke
ke te
te karekemwane.
karekemwane. Ti
Ti na
na waaki
waaki ni
ni karaoa
karaoa waretaian
waretaian mwanen te
iteran
mwanen te
bobwai. Ngkana
Ngkana ea
ea reke
reke te
te waretai
waretai iaon
iaon mwanen
mwanen te
te bobwai
bobwai ao
ao titi kona
kona ni
ni kabotaua
kabotaua ma ikotan ke te
bobwei.
ma ikotan ke te
toutoro kaotite
kaotite ao
ao nn noria
noria ngkana
ngkana titi kona
kona ni
ni kaotinakoa
kaotinakoa te
te raka
raka mai
mai iai.
iai. Ti
Ti na
na karekea
karekea te raka ngkana
toutoro
te raka ngkana
arona bwa
bwa ee rietata
rietata riki
riki mwaitin
mwaitin ara
ara inikam
inikam nakon
nakon ara
ara kaotite.
kaotite.
arona
Ko riai
riai ni
ni kabobonga
kabobonga te
te waretai
waretai iaon
iaon mwanen
mwanen te
te bobwai
bobwai ni
ni kanoai
kanoai taian
tai an kaorom
kaorom inanon
inanon kawain te
Ko
kawain te
bitineti ibukin
ibukin am
am bwaitia
bwaitia nn tatabeua
tatabeua nako
nako fte
(ke ikota
ikota ni
ni bwaitia
bwaitia aika
aika titi te
te aekana)
aekana) ao
ao mwaitin
mwaitin te boo
bitineti
te boo
ae ko
ko na
na tiaatinna
tiaatinna ibukia.
ibukia. Imwin
Imwin kamwaitan
kamwaitan te
te mwaiti
mwaiti ma
ma boon
boon te
te bwaitia
bwaitia ke
ke te
te tieweti
tieweti teuana ao ko
ae
teuana ao ko
kona nn noria
noria bwa
bwa mwaitira
mwaitira ae
ae ko
ko na
na karekea
karekeaman
man te
te bwaitia
bwaitia anne.
arme. Aki
Aki rangin
rangin mwaiti
mwaiti karinanin
kona
karinanin
bwaai aika
aikako
ko anganaki
anganaki nn rabwatan
rabwatan kawain
kawain te
te bitineti.
bitineti. Ngkana
Ngkana aarangin
rangin bati
bâti aekan
aekan nako
nako am bwaitia
bwaai
am bwaitia
ko kona
konani
ni karini
karini taekaia
taekaiani
ni kananaua
kananauariki
riki am
am karinan
karinanni
ni bwaitia
bwaitia ,o
ao oi
ni karim*a
kanimwama
ma am kawai ni
ko
atn kawai ni
bitineti. Ngkana
Ngkanaiai
iai am
am bwaiia
bwaiia aika
aikatiti te
te aekana
aekanako
ko kona
konani
nibotiia
botiiabwa
bwaam
am ikota
ikotani
nibwaitia
bwaitia ao ni
bitineti.
ao ni
karaoate
tekatautau
katautauiaon
iaonmwaitin
mwaitinte
tetoutoro
toutoro tieire
tieire ao
ao mwan€ma
mwanenani
ni kabane
kabane ae
aeeereke
rekemai
mai iai.
karaoa
iai.
TE KATOOTOO:
KATOOTOO:
TE
karaoaana
anawaretai
waretaite
tebeikarii
beikariiteuana
teuanabwa
bwaena
enakabonakoi
kabonakoi200
200kariki
karikiaika
aikaaamainaina
mainainananoia
nanoia ni
EEkaraoa
ni
katoanamwakaina.
namwakaina. Ena
Enatiaatina
tiaatinateteboo
booae
ae90
90tetetienti
tientinnteaina.
teaina. Mwane,n
Mwanenaia
aiatoutoro
toutorotieire
tieire ibukin
katoa
ibukin
karikiaika
aikaaamainaina
mainainananoia
nanoiabon
bon200
200ni
nikamwaitaki
kamwaitakima
ma90
90tetetienti
tientiae
aeeekaotinakoa
kaotinakoa 180
180 te taaraa.
kariki
tetaaraa.
Ngkanaeekabooinako
kabooinakonaba
nabakariki
karikiaika
aikaaaburaaun
buraaunnanoia
nanoiatetetia
tiakarao
karaokariki
karikiaio
aioao
aoeekona
konani
ni botiia
Ngkana
botiia
bwaana'ikota
ana 'ikotaninibwaitia
bwaitia'ngkai
ngkaitititeteaekana
aekanaaekaia
aekaiakariki
karikiaikai
aikaima
matitikaran
karannanoia
nanoiaaika
aika a kaokoro.
bwa
a kaokoro.
Ngkanaeekantaningaia
kantaningaiabwa
bwaena
enakabonakoi
kabonakoi 100
100kariki
karikiaika
aikaaaburaaun
buraaunnnteteboo
booac
ae100
100tetetienti
tienti n
Ngkana
n
teainaena
enareke
rekeana
anainikam
inikamae
ae100
100tetaarua.
te taaraa. Man
Manaei
aeiao
aoexra
enakerake
kerakemwanen
mwanentetetoutoro
toutorotieire
tieire iaon te
teaina
iaon te
ikotaninibwaitia
bwaitiaae
aetetekariki'nakon
'kariki' nakon$180
$180++$100
$100==$280.
$280.
ikota
tokintaian
taiankaorom
kaoromao
aoko
koikotii
ikotiimwanen
mwanentetetieire
tieireiaon
iaonam
ambwaitia
bwaitiaibukin
ibukinkaotinakoan
kaotinakoanmwaitin
mwaitin
NNtokin
mwanentetewaretai
waretaiiaon
iaonam
amtoutoro
toutorotieire.
tieire.
mwanen
l414
11.
KAWAIN
I(AWAIN TE RAKA
RAKA AO RUUTI
Ngkai ea reke iroura
karekemwane ni kabane,
Ngkai
iroura mwaitin
mwaitin ara kaotite ao
ao ara
arakarekernwane
kabane, tia
tia kona
kona n numérala
numeraia bwa
bwa ti
ti
na karekea te reka ke te ruuti.
ruuti. Ti kona
kona ni karaoa aio ni kakimototoa
kakimototoa ara numera n aron are ti karaoia
karaoia
ni "kawain
karaoia n ai aron aei:
ruuti". Ti karaoia
"kawain te raka ao ruuti".
katotongi taekan
taekan te buti
'buti Kabitare' (aobereiteng
(aobereiteng kaotite) aika
aika koa
koa tia ni koreia
A. Te moani bwai, katotongi
inanon te kaorom ao manga koreia inanon'kawain
inanon 'kawain te raka ao ruuti' iaan
iaan te atu ae
ae 'aobereiteng
'aobereiteng
inanon
kaotite'. Tao ko na
na bon
bon aki kona
kona moa
moa ni karina
karina mwaitin
mwaitin te'infureti
te 'intureti iaon te roun'.
roun*. Ma e ngae n
kaotite'.
ko bon
bon riai n anga te rongorongo
rongorongo iaon'Karekean
iaon 'Karekean te Mwane'.
Mwane*. Ko kona
kona ni katuka
katuka te
anne ao ko
kanoaia. Ma
Ma imwin
imwin katiaan
katiaan te itera
itera iaon karekean te mwane, koa
koa tibwa
tibwa kona
kona
kaorom aio n aki kanoaia.
ngkanne ni korea
korea mwaitin te intureti
intureti iaon te roun
roun inanon
inanon kawain te raka ao ruuti.
ruuti.
ngkanne
B. Koa
Koa tia
tia naba
naba n numeraa ana
ana kaotite am bikiti atiete.
atiete. Ti te aekana kaotite aikai ma te teburitieitin
teburitieitin
ngkai te teburitieitin
teburitieitin bon
bon te kaotite ibukin
ibukin kabonganakin
kabonganakin taian
taian mitiin
mitiin ma ekuime,nte
ekuimente n te bitineti.
ngkai
Ma ngke
ngke ko numeraa
numeraa te 'teburitieitin' iaan
iaan te atu
atu ae "Boton
"Boton Ana
Ana Bikiti
Bikiti Atiete
Atiete ao ana
ana Teburitieitin
Teburitieitin
Ma
Bitineti" ko bon
bon numeraia
numeraia ibukin
ibukin teuana
teuana te ririki.
ririki. Ngkai,
Ngkai, ti na
na manga
manga numeraa
numeraa kawain
kawain te
te Bitineti"
Raka ao Ruuti
Ruuti ni katoa
katoa namwakaina.
namwakaina. Ngaia
Ngaia are e riai
liai ni karinaki 12 (namwakaina) inanon
Raka
mwaitin te teburitieitin
teburitieitin n
n te ririki.
ririki. Ngkana
Ngkana ko
ko na
na karaoa
karaoa te numera
numera aio, ko
ko bon
bon ti anaa
anaa mwaitin
mwaitin
mwaitin
ana
toutoro
te
teburitieitin
n
te
ririki
ae
koa
tia
n
numeraia
n
am
kaorom
ao
ko
karina
ana toutoro
teburitieitin
ririki koa tia n numeraia am kaorom ko karina 12
inanona ni katinakoa
katinakoa ma
ma iai
iai te teburitieitin
teburitieitin n te namwakaina.
namwakaina. Imwina
Imwina ao ko karina
karina te
inanona
teburitieitin n
n te namwkaina
namwkaina aio inanon
inanon kawain te raka
raka ao ruuti.
ruuti.
teburitieitin
15
l5
12.
12.
KAWAIN TE IWWAI\IE
MWANE BUTI
I(AWAIN
Are ena
ena kanoaki imwina
imwina bon
bon kawain
kawain te mwane
mwane buti.
buti. N
N angiin
angiin te
te tai
tai ao
ao ee bon
bon aki
aki mataata
mataata raoi
raoi aron
aron
Are
te kakaokoro imarenan
imarenan kawain
kawain te mwane
mwane buti
buti ma
ma kawain
kawain te
te raka
raka ao
ao ruuti.
ruuti. Ti
Ti na
na kataia
kataia ni
ni
kabwarabwaraa te kakoro aei ikai.
ikai.
kabwarabwarate
Kawian te raka
raka ao ruuti
muti ee bon
bon anganiko
anganiko tamnein
tamnein am
am raka
raka (ke
(ke arn
am ruuti)
ruuti) ae
ae ee tabangaki
tabangaki ma
ma ee aki
aki
Kawian
tuangko mwaitin
mwaitin am mwane
mwane ae iai
iai inanon
inanon am
am mitiin
mitiin n
n oromwane
oromwane fte
(ke nn te
te bangke)
bangke) n
n te
te tai
tai teuana.
teuana.
tuangko
Ibukin otara
otara iaon
iaon aio ao ti
ti riai
liai n
n ataia
ataia bwa
bwa tiaki
tiaki n
n ae
ae titebo
titebo te
te raka
raka ma
ma te
te mwane
mwane ae
ae ee rabwata
rabwata ni
ni
Ibukin
koaua iroura.
iroura. Ti
Ti na
na katerea
katerea aio
aio nn te
te katootoo
katootoo teuana
teuana ae
ae ee kai
kai ataaki.
ataaki.
koaua
Ti na
na kangai
kangai bwa
bwa angkoa
angkoa ee kabonakoi
kabonakoi kariki
kariki mainaina
mainaina aika
aika 200
200 mwaitina
mwaitina te
te beikarii
beikarii nn te
te
Ti
namwakaina
aio
n
te
boo
ae
90
te
tienti
n
teaina.
E
kabonakoa
iteran
te
mwaiti
aio
n
te
kuretete ao
ao ee
namwakaina aio n te boo ae 90 te tienti n teaina. E kabonakoa iteran te mwaiti aio n te kuretete
ataia bwa
bwa ena
ena reke
reke mwanena
mwanena nn te
te namwakaina
namwakaina ae
ae ena
ena roko. E
E numeraia
numeraia te
te tia
tia karao
karao kariki
kariki bwa
bwa ana
ana
ataia
toutoro
ekitibenti
(aobereiteng
kaotite)
bon
50
te
taaraa.
Tera
ana
raka
ae
e
karekea?
Mwaitira
(aobereiteng
toutoro ekitibenti
kaotite) bon 50 tetaaraa. Tera ana raka ae e karekea? Mwaitira
mwanen ana
ana bitineti
bitineti ae
ae ee rabwata
rabwata ni
ni koaua
koaua nn tokin
tokin te
te namwakaina?
namwakaina?
mwanen
Ti na
na moanna
moanna iaon
iaon taekan
taekan te
te kaeti
kaeti (cash).
(cash). E
E kabonakoi
kabonakoi 200
200 kariki
kariki ma
ma ee titi reke
reke irouna
irouna mwanen
mwanen 100
100
Ti
kariki kioina
kioina ngkai
ngkai ena
ena reke
reke mwanen
mwanen 100
100 kariki
kariki nn te
te namwakaina
namwakaina ae
ae ena
ena roko.
roko. Ngaia
Ngaia are
are te
te mwene
mwane
kariki
ae roko
roko inanon
inanon ena
ana bitineti
bitineti bon
bon 100
100 ni
ni kamwaitaki
kamwaitaki ma
ma 90
90 te
te tienti
tienti ao
ao ee otinako
otinako mai
mai iai
iai 90
90 te
te taaraa.
taaraa.
ae
kabanea 50
50 te
te tazraa
taaraa ibukin
ibukin boon
boon te
te burawa
burawa ao
ao aobereiteng
aobereiteng ekitibenti
ekitibenti riki
riki tabeua.
tabeua. Nanona
Nanona ngkanne
ngkanne
EE kabanea
bwa ena
ena iai
iai ana
ana mwane
mwane irouna
irouna nn tokin
tokin te
te namwakaina
namwakaina bwa
bwa 90
90 nn anaaki
anaaki ma
ma iai
iai 50
50 ni
ni kaotinakoi
kaotinakoa +0
40 te
te
bwa
taaraa.
taaraa.
Ngkanne, titi na
na numeraa
numeraa ana
ana raka.
raka. EE kabonakoi
kabonakoi 200
200 kariki
kariki ma
ma ee titi reke
reke irouna
irouna mwanen
mwanen lO0
100 kariki.
kariki.
Ngkanne,
Ti na
na titi numeraa
numeraa ana
ana raka
raka iaon
iaon 100
100 ke
ke 200
200 kfiiki?
kariki? Te
Te kaeka
kaeka nakon
nakon aei
aei bwa
bwa titi riai
liai nn numeraa
numeraa ana
ana
Ti
raka iaon
iaon 200
200 kariki.
kariki. Ti
Ti karaoa
karaoa aio
aio bwa
bwa ee bon
bon ataia
ataia bwa
bwa ena
ena reke
reke mwanen
mwanen kariki
kariki ake
ake ee kabonakoi
kabonakoi nn
raka
te kuretete
kuretete nn te
te narnwakaina
namwakaina ae
ae ena
ena roko.
roko. Ngkai
Ngkai ea
ea bon
bon tia
tia ni
ni karaoi
karaoi mwakuri
mwakuri ni
ni kabane
kabane ao
ao ni
ni karika
karika
te
ana kaotite
kaotite ibukin
ibukin karaoan
karaoan ao
ao kabonakoan
kabonakoan ana
ana kariki
kariki nn te
te namwakaina
namwakainaaio,
aio, ao
ao ngkai
ngkai ea
eatia
tíani
ni
ana
kabonakoi kariki
kariki aika
aika aa200
200 mwaitina,
mwaitina, titi riai
riai nn numeraa
numeraamwanen
mwanen ana
anatieire
tieire ibukin
ibukin te
te namwakaina
namwakaina aio
aio
kabonakoi
iaon 200
200 kariki.
kariki. Tia
Tia kona
konangkanne
ngkanne nnnumeraa
numeraa ana
anaraka
raka nn aron
aron aei:
aei:
iaon
kamwaitaki 200
200 kariki
kariki ma
ma 90
90 te
te tienti
tienti ao
ao ee otinako
otinako 180
180 te
te taaraabwa
taaraa bwa mwanen
mwanen ana
anatieire.
tieire. Ti
Ti riai
riai nn
EE kamwaitaki
anaamai
mai iai
iai ana
anaekitibenti
ekitibenti ibukin
ibukinkaraoan
karaoanao
ao kabonakoan
kabonakoankariki
kariki aikai
aikai ae
ae 50
50 te
tetaaraa.
taaraa. Ngaia
Ngaiaare
arebon
bon
anaa
130
te
taaraa
ana
raka
itiaki.
130 te taara ana raka itiaki.
Ti noria
noriangkanne
ngkannebwa
bwakawain
kawainte
teraka
rakaao
ao ruuti
ruuti eekarekea
karekeanakoira
nakoiraiangoan
iangoante
teraka
rakaman
man ana
anakabonako
kabonako
Ti
tebitineti,
bitineti, ao
ao kawain
kawainte
temwane
mwanebuti,
buti, eebon
bontiti tuangira
tuangirabwa
bwamwaitira
mwaitirate
temwane
mwaneae
aeiai
iai iroura
irourainanon
inanon
te
arakaeti
kaetibaoki
baoki nnte
tetai
tai teuana
teuanama
mateuana.
teuana.
ara
Ngkanaeeaki
akituangira
tuangirakawain
kawainte
temwane
mwanebuti
butimwaitin
mwaitinte
teraka
rakaae
aetitikarekea
karekeaao
ao eeaera
aerangkai
ngkaititituangko
tuangko
Ngkana
ararabakau
rabakaubwa
bwako
kobon
bonriai
riaini
nikaraoa
karaoate
tekawai
kawaiaio
aio ikai?
ikai? Ibukina
Ibukinabwa
bwamoan
moante
tekakawaki
kakawakikaraoan
karaoan
nnara
tewaretai
waretai iaon
iaonmwaitin
mwaitinte
temwane
mwaneae
aeko
kona
nakarekea
karekeani
nikatoaa
katoaatokin
tokinte
tenamwakaina.
namwakaina. Tao
Taoena
enabon
bon
te
kareke
raka
am
waaki
ma
ngkana
akea
mwanen
am
kaeti
baoki
(cash
box)
ibukina
bwa
a
bati
am
kareke raka am waaki ma ngkana akea mwanen am kaeti baoki (cash box) ibukina bwa a bati am
katitamwaaika
aikaaatuai
tuaikabwakaa
kabwakaate
temwane
mwaneao
aoeebon
bonkakaiaki
kakaiakiam
amkanganga
kangangaae
aeeereke
rekemai
maiiai.
iai. Ko
Kona
na
katitamwa
akikona
konani
nikabwarai
kabwaraiam
amtaarau,
taarau,ao
aoko
kona
nawaekoa
waekoannreke
rekennte
tebangkerabu.
bangkerabu. Bon
Bonaio
aiobukin
bukinkaraoan
karaoan
aki
l616
kawain te mwane
mwane buti; Bwa ti aonga ni kawaina
kawaina ara bitineti n te aro bwa ena iai mwanen
mwane,lr ara bitineti
bitineti
n taai nako ibukin
kabwaran ara taarau.
ibukin kabwaran
Bon iai riki taian kakaokoro imarenan
imarenan kawain te mwane buti ao te raka ao ruuti aika ana
ana boni
kabwarabwaraki n ana
kateneiai te SYB aio.
aio. Ma ti aki kan reitianako ikai kioina
ana kateneiai
kioina ngkai boton te
kantaninga
kantaninga moa n te tai aio bon ti buokam
buokam ibukin kanoakin
kanoakin kawain te raka ao ruuti ao kawain te
mwane
mwane buti.
buti. Ngkana
Ngkana iai am kanganga iaon kanoakin
kanoakin kawai aikai kakarabakau ma kaain
kaain te Bitineti
Tienta
Boutoka n te Botaki Ibukin
lb'rkin te Kaomeeti,
Kaomeeti, ke ni kaaina te kataneiai
Tienta ni Boutoka
kataneiai iaon te SYB n te USP ke
teTTI.
te TTI.
17
t7
13.
A.O KABONGANAKIA
I(ABONGANAKIA
TANIA
TAI\IIA NI
I\tI MW
MWANE
ANE AO
TAIAI\I MW
MWAI\IE
A.
I(ABONGANAKIN TAIAN
ANE
A. KABONGANAKIN
laan
'kabonganakin taiann
bikiti atiete ao am buti kabitare
taiann mwane' ko kona ni katerei aekan nako am bikiti
Iaan'kabonganakin
tia
ni
kanoaa
kawai
ni
(aobereiteng
(aobereiteng kaotite) ngkai koa kaman
kanoaa am
arn
bitineti.
bitineti. Ngkana
Ngkana ko ikotii aikai ao
kainnanoaki ibukin
ibukin moanakin
moanakin ao kabutan
kabutan am bitineti.
ana anganiko
anganiko kaubwaim ae bwanin aika a kainnanoaki
Koa tia n numeraa am buti kabitare
kabitare (aobereiteng kaotite) ibukin teuana
teuana te namwakaina.
namwakaina. Ma
Ma ngkana
ngkana
ko taraa tein rabwatan
rabwatan kawain te bitineti iaan te atu ae "tania
kabonganakia ao ko na
"tania ni mwane ao kabonganakia
noria bwa imwin 'te buti kabitare'
kabitare' ao e korobokiaki
korobokiaki ae '(ibukin tao tenua
tenua te namwakaina)'
namwakaina)' Tera
Tera bukin
aio?
Ibukina
kainnanoa am buti kabitare ae e mwaiti riki nakon
Ibukina bwa tao ko na boni kainnanoa
nakon ae ti ibukin
ibukin teuana
teuana te
iai. Ena kaeti aio ma aekan am bitineti.
namwakaina
kamatoa kabutan am bitineti iai.
namwakaina ni kamatoa
bitineti. Ngkana ko
katitamwa te kuretete ae moan te mwaiti
kabuta
angania am katitamwa
kabuta te bitineti
bitineti ike ko riai iai n angania
mwaiti ao ena kona
kona n
riki te kanganga are ko kabanea
kabanea te mwane ae moan te mwaiti ibukin kabwaraan
kabwaraan am taarau ao akea
am mwane
irouia am kuretete katitamwa inanon te tai ae maan.
mwane ae e reke mai irouia
N aron te katootoo teuana:
kabuta te bitineti ni boobwarake
Ti na kangai
kangai bwa angkoa ko kabuta
boobwarake iaon bwaai
bwaai n atueea.
atueea. Am katitamwa
katitamwa n
aika taan tia
tia kabobwai
kabobwai mai iroum ana kabwarai aia taarau iroum
te waaki aio (tiaobu n atueea) aika
imwin
rc namwakaina.
namwakaina. Ma am tiaburaea
tiaburaea ngke, tao e bon tangiría
imwin tao 2 ke 3 te
tangiria bwa ko na kabwarai am
taarau
iti ao tabeua
tabeua riki).
riki). Ibukin
Ibukin aio ao ko na bae ni kainnanoa
kainnanoa am buti Kabitare
taarau irouna (tiarari, iti
Kabitare
(aobereiteng
(aobereiteng Kaotite)
Kaotite) ni kamatoa iai butin am bitineti inanon ae tao 3 te namwakaina
namwakaina imwain
imwain reken
katitamwa. Ngkana
am mwane
irouia am kuretete katitamwa.
Ngkana ngaia arme,
mwane mai irouia
anne, ao ko kamwaita
kamwaita am aobereiteng
aobereiteng
Kaotite
mwaitin te buti kabitare ae ko na kainnanoia
Kaotite ma 3 ibukin karekean mwaitin
kainnanoia inanon
inanon te maan ae 3 te
namwakaina.
namwakaina.
Ma ngkana ko kani moana
moana te bitineti ae e bebete aron
aron kabutana ao e kabonako
kabonako nte mwane, ena
ena bon
tau mwaitin
mwaitin te mwane buti ae ibukin ti teuana te namwakaina.
B.
TAI\IIA NI
NI MWANE
MWAI\IE
B. TANIA
Te mwaneka
mwaneka are imwina
imwina bon katerean
katerean am anga ibukin
ibukin karekean am kanoa ni kabitare ni kabane (te
Buti Kabitare ao te Bikiti
Bikiti Kabitare) ibukin am bitineti ko na kainnanoa
kainnanoa te kaubwai ae korakora
korakora
ibukin karekean ao kabooan aekan kabitare aikai.
aikai. A aranaki kaubwai aikai bwa am "tania
"tania ni
mwane".
mwane".
Ngkana
mwaitin oin kaubwain
kaubwain aika ko na angan
Ngkana te ouna ngke, ko na katerei mwaitin
angan te bitineti
bitineti n aron te
mwane ke rabwatan
'anga' am kaa arme
rabwatan te bwai.
bwai. Tao boni iai te kaa ae ko kainnanoia
kainnanoia ao ko na
1a'enga'am
anne
nakon
nakon te bitineti.
bitineti. Ngkana
Ngkana ngaia anne ao ko riai ni korea taekan
taekan te kaa bwa ana angabwai
angabwai te ouna
nakon
bitineti ao korea naba ana waeriu
waeriu te kaa ke te mwaiti are koa tia
nakon te bitineti
tia ni koreia iaan te atu ae
'bikiti
kabitare' ibukin te kaa.
kaa. Tao iai naba aitem ke bwaai riki tabeua n ai aron te aba
bikiti kabitare*
aba ke te kateitei
kateitei
aika ko kona
kona ni karinna
karinna bwa ana angabwai te ouna.
ouna. Ai
Ai aron
aron naba te rabwata
rabwata ni mwane
mwane ae ko kona
kona n
anga.
18
Ngkana koa
koa tia
tia ni karinani
karinani ana
ana kanoa te ouna
ouna ni kabane,
kabane, ao koa manga
manga waaki nakon
nakon tania
tania ni mwane
mwane
riki
kona n reke.
reke. Tao iai kaain
kaain am utu aika a kona n tauraoi n anganiko
riki tabeua aika a kona
anganiko te mwane
mwane ke
kanoa
kona n tewea te botaki teuana
ibukin te kareke mwane.
riki tabeua, ke ko kona
teuana ibukin
mwane. Te kabanea
kanoa riki
kabanea ni bwai
kainnanoia ae e kona n reke man
man te bangke.
bangke. Ena
Ena ti kainnanoaki te
ko korea
korea taekan te roun ae ko kainnanoia
roun ngkana
mwaitin kaubwaim ibukin kabooan am kanoa ni kabane iaan
ngkana arona
anona bwa e aki tau mwaitin
'kabonganakin
an mwane*
mwane' N te aro aei, ao e liai
riai n reke nikiran
nikiran te mwaiti ae e kainnanoaki man te
taian
'kabonganalcin tai
bangke.
mwane' ena
ena boni kaotinakoa
kaotinakoa mwaitin
mwaitin
Ngkana koa
ikota te roun man te bangke ma te 'tania ni mwane*
koa tía
tia ni ikota
kabonganakin taian mwane*.
mwaitina ma te toutoro iaan te atu ae *kabonganakin
mwane'.
te toutoro
botau raoi mwaitina
toutoro ae e botau
kabonganakin4 ko kona
kona ni kauarerekea
kauarerekea mwaitin
mwaitin te
mwaitin te kaubwai nakon kabonganakina,
Ngkana e rietata riki
riki mwaitin
kabonganana,
ko
riai
kee
mwaitin
te
kaubwai
nakon
ni
karakaa
roun
kabonganana,
bangke. Ngkana e
noun man te bangke.
mwanenakin am bitineti.
bitineti. Ke tao ko
mwaitin
aonga n tau mwaitin kaubwaim ibukin mwanenakin
mwaitin te roun bwa e aonga
ko
kona
ni
kakerikaka
kabitare
n
noria
ngkana
mwaitin am
riki
bikiti
ao
am
buti
kona
taraa
am
kabitare
kona kakerikaka mwaitin
kona n taraa
rianako buburana ma tamaroana.
dci kainnanoa
kainnanoa te kaa ae e rianako
tamaroana
tao ko na aki
kanoa
kanoa tabeua.
tabeua N aron ae tao
riai iaon ae ko
ko boni
kairoroaki iai bwa ko na katautau n ae riai
Moan
kakawaki te waaki aio ngkai ko kairoroaki
Moan te kakawaki
kainnanoia
moanakina ao kabutana.
ibukin moanakina
kainnanoia ibukin
ibukin te bitineti
bitineti ao mwaitin kaubwaim ae iai iroum ibukin
aki kona
kona ni
ni kabuta
kabuta te bitineti
bitineti
kabonganalcina', ao ko na aki
mwaitin te
te'tania'
Ngkana e aki
'tania* ao *kabonganakina',
alci boraoi mwaitin
kaubwaim. Ngkana
Ngkana e bane am
mwaitin kaubwaim.
mwane ngkana e aki tau mwaitin
atn mwane
bwa ena waekoa
waekoa ni bane am
toki butin
butin am bitineti
bitineti
nanona bwa
bwa ena
e,lra toki
taarau are nanona
kabwarai am taarau
kona ni manga kabwarai
mwane,
mwane, ao ko na aki kona
ao koa
bangkerabu.
koabangkerabu.
19
l9
14.
14.
KAREKEAN
ANE
KAREKEAIY TE MW
ITfWAI\IE
Ngkana e boraoi mwaitin
mwaitin am'tania
am 'tania ni mwane'ma'kabonganakin
mwane' ma 'kabonganakin taian
tai an mwane'
mwane' ao
ao ko
ko kona
kona n
n anga
anga
Ngkana
tabeua. Ko kona
kona ni karekei
karekei rongorongo
rongorongo aikai man te bangke.
bangke. Ma
Ma tai
tai mwaninga
mwaninga
riki taekan te roun tabeua.
bwa ena
ena ti kona
kona n anganiko
anganiko am
am roun
roun te
te bangke ngkana
ngkana ee oti ni kawain
kawain am
am bitineti
bitineti bwa
bwa ena
ena raka
raka am
am
bwa
bitineti ao e nakoraoi ana
ana mwane
mwane buti.
bitineti
Ngkana koa
koa tia
tia ni karekei
karekei rongorongo
rongorongo aikai, ao ko
ko kona
kona naba
naba n
n numeraa
numeraa mwaitin
mwaitin te kabwaka
kabwaka intureti
intureti
Ngkana
karinakin te
te ware
ware ae tebwi
tebwi ma uoua
uoua inanon
inanon te intureti
intureti n
n te ririki.
ririki. Ngkanne,
Ngkanne, koa
koa manga
manga okira
okira
ni karinakin
'kawain te
te raka
raka ao ruuti'ni
ruuti' ni kawain
kawain am
am bitineti
bitineti ao ko
ko kanoaa
kanoaa te
te kaorom
kaorom ibukin
ibukin te
te kabwaka
kabwaka intureti
intureti n
n
'kawain
te namwakaina
namwakaina are
are ko katikua
katikua ngkekei
ngkekei n
n aki
aki kanoaia.
te
20
20
15.
15.
BWAITANIA
BWAITAIYIA
Ena tangiria
tangiría naba
naba te
te bangke
bangke bwa
bwa ko
ko na
na karina
karína naba
naba taekan
taekan am
am bwaitania
bwaitania aika
aika aa kona
kona nn anaaki
anaaki iroun
iroun
Ena
te
bangke
ngkana
arona
bwa
ko
aki
kakaonimaki
iaon
am
kabwaka
roun
ni
ikotaki
ma
te
intureti
roun
ni
ikotaki
intureti
iaon
am
kabwaka
ma
te
ko
aki
kakaonimaki
bwa
te bangke ngkana ariona
iaona. Tao
Tao ana
ana riai
riai naba
naba ni
ni karinaki
karinaki ibuakon
ibuakon am
am kawai
kawai taekan
taekan bwaai
bwaai nn aron
aron am
am auti,
auti, abam,
abam, am
am kaa
kaa
iaona.
ao
bikiti
atiete
riki
tabeua
bwa
am
bwaitania
ibukin
am
roim.
ibukin
am
roun.
am
bwaitania
tabeua
bwa
ao bikiti atiete riki
KONATEKERAOIÜÜ
NA TEKERAOI!!!!
KO
Ngkana koa
koa tia
tía nn roko
roko nn te
te mwakoro
mwakoro aio
aio ao
ao koa
koa tia
tía ni
ni karaoa
karaoa ao
ao moani
moani baan
baan te
te tamaraoa.
tamaraoa. Koa
Koa tia
tía ni
ni
Ngkana
kabobonga raoi
raoi kawain
kawain am
am bitineti!!
bitineti! ! Koa
Koa tia
tía nn roko
roko nn tokin
tokin am
am kamatebwai
kamatebwai ao
ao bon
bon te
te kantaninga
kantaninga
kabobonga
bwa ena
ena nakoraoi
nakoraoi ao
ao ni
ni kareke
kareke raka
raka am
am bitineti.
bitineti. Koa
Koa tia
tía ni
ni iangoi
iangoi itera
itera nako,
nako, ao
ao ngkai,
ngkai, koa
koa bon
bon
bwa
tauraoi ni
ni kaekai
kaekai aekan
aekan titiraki
titiraki nako
nako man
man te
te bangke.
bangke. Ena
Ena mataata
mataata riki
riki am
am iango
iango iaon
iaon aroni
aroni butin
butin am
am
tauraoi
iango.
Ngkana
e
oti
te
nakoraoi
ma
te
kareke
raka
n
am
kamatebwai
ao
e
aanaki
am
numera
ni
am
numera
iango. Ngkana e oti te nakoraoi ma te kareke raka n am kamatebwai ao e aanaki
waare aikai
aikai abon
a bon riai,
riai, ao
ao ko
ko natokanikai
na tokanikai nn am
am waaki!!
waaki! !
waare
ni
Ngkana iai
iai am
am kanganga
kanganga ni
ni karaoan
karaoan iteran
iteran nako
nako te
te kawai
kawai aio,
aio, tai
tai kabwaraa
kabwaraa nanom
nanom iai!!!
iai! ! ! Kakaea
Kakaea
Ngkana
nn te
ira
te
kataneiai
IGomeeti
ke
buokam
man
te
Bitineti
Tienta
ni
Boutoka
n
te
Botaki
Ibukin
Ibukin
te
te
Kaomeeti
ke
ira
te
kataneiai
te
Botalci
buokam man te Bitineti Tie,nta ni Boutoka n te
SYB ac
ae ee boni
boni waakinalci
waakinaki ibukin
ibukin katauraoan
katauraoan kawain
kawain te
te bitineti
bitineti aio!
aio! Ana
Ana boni
boni kona
kona ni
ni buokiko
buokiko bura
bwa
SY-B
bon
tabeia
te
itera
aio!
bon tabeia te itera
aio!
Te katekeraol
katekeraoi nakon
nakon am bltlnetl
bitineti Ii Kirlbatill
Kiribati!!
Te
21
2t
l
|
I(AWAIN TE BITINETI
KAWAIN TE BITINETI
Aran te Bitineti
te Bitineti
Aran
Aran te Ouna
te Ouna
Aran
E katauraoiaki
E katauraoiaki
iroun
iroun
Bongina
Bongina
Te Atureeti
Atureeti nn te
te meen:
meeri:
e
Nambwan te
te Tareboon:
Tareboon:
Nambwan
Nambwan te Baekiti:
Rinanin Kanoana
Kanoana
Rinanin
TAEKAN ARON TE BITINETI
TAET(ANARONTEBITINETI
33
TAEKAIATAAN
TAANTABEKA
TABEKATAEKAN
TAEKANKAWAIN
KAWAINTE
TEBITINETI
BITINETIAIO
AIO ......... 33
TAEKAIA
MWAKETE
TEI(ATINE
KATINE MWAKETE
TE
KAWAINAKIN TE MWAKETE
I(AWAINAKINTEMWAKETE
TEIN RABWATAN TE BITINETI
TEINRABWATANTEBITINETI
BDCm ATIETE.....
ATIETE
BIKITI
TE BUTIKABITARE (KATOA NAMAKAINA)
TEBUTIKABITARE(KATOANAI{r{Kr{INA)...............
44
......,66
.......88
9
II
......11
WARETAIAN MWANEN
MWANEN TE
TE TTETRE.
TIEIRE
WAITETAIAN
12
t2
KAWAIN TE
TE RAT(A
RAKA AO
AO RWTI..
RUUTI
KAWAIN
T3
13
MIOTANE....
TE KABUTI
KABUTIMWANE
TE
14
14
TANIA NT
NI MWANE
MWANE AO
AO KABONGANAKTA..
KABONGANAKIA.
TANIA
15
15
Taekan Te Bitineti
Karaobwai
Karaobwai
n□
Boomae
Boomae
n□
Bitinetiae
aeboou
boon
Bitineti
Tieweti
Tieweti
!□
!□
Ununiki
Ununiki
Taekaiataan
taan tabeka
tabekataekan
taekan kawain
kawainte
tebitineti
bitinetiaio
aio
Taekaia
Teekitibirienti
ekitibirientiaeaenanonaki
nanonaki (ao
(aobongina)
bongina)
Te
Reireima
mafu16ana
kanoananako
nakoaika
aikaaairaki
iraki (ao bongina)
Reirei
!
□
Bitineti
ni
kawai
Bitineti ni kawai
n□
Te
Te katine
katine mwakete
mwakete
A kona
katitamwa bwa:
kona ni koreaki taekaia katitamwa
Mwaitin
te mwakete:
mwakete:
Mwaitin ke buburan
buburan.te
roko:
mwakete n taai aika ana roko:
buburan te mwakete
iaon buburan
lango
katautau iaon
Iango ni katautau
marurungia au kaiangatoa
kaiangatoa bon:
Oin marurungia
1.
2.
37
.+.
■2T
•57
J.
mamaaraia au kaiangatoa
kaiangatoa bon:
Oin mamaaraia
l.i.
T
X
3.
T
4.
T.
Oin rakan arou iaoia
iaoia au kaiangatoa
kaiangatoa bon:
bon:
Oin
1.
t.
T.
2.
T.
3.
47
5.
KAWAIN TE KARAH
I(AWAIN
KARAII
Te Bwaítía
Bwritir
Bwaitia, tieweti
tíewetí ke
ke eeken
aekan bwritie
bwaitia neko
nako
Bweifle.
Bweltie, tieweti
ke
Keotite bureiti
rlmnin rekrn
bwritir
E nr
na engenekl
anganaki te
te tetikeunte
tetikaunte te:
te:
E
E ne
na engeneki
anganaki te
te kuretetete:
kuretete-te:
E
Boton eekeir
aekaia nako
Boton
Tiering bureiti
Ane boo te tir
keiengetoe
re Nne
[.
Taekan te tabo
Atureti
Rababan te nne
(tikuea miita)
Urente ke Kaotite
Bukin rineen
linean te
te trbo
tabo eio
aio bon:
2.L Butin
Waakinan te
te tibwrtibwe
tibwatibwa (keete
(kaeta teuene)
teuana)
3.L Weekinen
i ne
na keboneko
kabonako nrkoia:
nakoia:
Katitamwa
Ketitemwe
!n
□
Taan Boomee
Boomae
Tmn
□
Bukin rineen
linean weekinen
waakinan te
te tibwetibwe
tibwatibwa do:
aio:
Buldn
'e Buromoutin
Buromoutin ro
ao te
te Atweteeiting
Atwetaaiting
Taan Boobwerake
Boobwarake
Tean
!□
Tein Rabwatan
Rabwaten te Bitineti
Ena retititanaki
retititanaki aran te bitineti bwa
bwa te:
□
! Onoti
bwaibwai
! Bobooti
Bobooti
Onoti ni bwaibwai
gotatci ni Bitineti
□
□
! Itoatoa
Itoatoa
! Botaki
□
Arana riki
riki teuana (korea taekana)
! Kambana
Kambana □
! Arana
taekana).
□
Aran te bitineti
bitineti ae e tabekaki
tabekaki bon:
(Kanimwa tamnein
Titaabu
Titaabu n au bitineti
tamnein tein
bitineti bon: (Kanimwa
tein te botaki ao te kanoa ni beku)
Te nakoa
nekoe
Te booawarii
booawarii n te namwakaina
namwekaina
OunaAnanatia
Ouna/manatia
Taan mwakuri
Bitineti
Bitineti raitienti
reitienti ao kariaia
keriaia aika ana
keinnanoaki n te bitineti:
ena kainnanoaki
Aekana
Aekene
Katautaun
Ketauteun te Kaotite
l(aotite
(Intuarenti, kabomwi
Katabean te bitineti (Intuarenti,
kabomwi nakoia
nakoia taan mwakuri,
mwalari, taekiti)
Aekana
Aekene
Katautauan
l(eteuteuen te Kaotite
Keotite
Bikiti Atiete
Bikiti
Bwaai ni mwakuri ao ekuimente
Bwaai
Man katautauan
katautauan te waretai
waretai iaon
iaon mwanen
mwanen te
te tieire
tieire ao
ao te
te kabwai
kabwai mwaiti(production
mwaiti(production capacity)
capacity) ae
ae 100
100 te
te
Man
katebubua (100%),
(100%), ao ee na
na kainnanoi
kainnanoi bwaai
bwaai ni
ni mwakuri
mwakuri ma
ma ekuimente
ekuimente aikai
aikai te
te bitineti.
bitineti.
katebubua
Taekena
Te mweiti
Aran te
te Tiebureea
Tiaburaea
Aran
Iunite kaotite
Atureti
Atureti
Toutoro keotite
(mwanen Aotiterie)
Tareboon/Baekiti
Tereboon/Baekiti
Ana kaa
kaa te
te bitineti
bitineti
Ana
Ibukin kainnanoan
kainnanoan tete bao
bao ni
ni mamwananga
mamwanangaao
ao tetekaraii
karaiinntete bitineti
bitineti ao
ao ana
ana tangiraki
tangiraki aeka
aekani
ni kaa
kaa aikai:
aikai:
Ibukin
Teekene
Arantetetiabumea
tiaburaea
Aren
Te mwaiti
Atureti
Atureti
Iunite kaotite
Toutoro kaotite
($Aotieria)
Tareboon/Baekiti
Tereboon/Beeklti
Benitua ao ekuimente
Benitua
ekuimente ibukin te aobiti
Ana kainnanoaki
kainnanoaki benitua
benitua ma
ma ekuimente aikai
aikai nn te
te aobiti
aobiti
Ana
Taekene
Te mweiti
Aran te
te tiabureea
tiaburaea
Aran
Iunite kaotite
Atureti
Atureti
Toutoro keotite
($Aotiteria)
Tareboon/Baekiti
Tareboon/Baekiti
Ana kerinan
karinan ni
ni bikiti
bikiti atiete
atiete eo
ao ana
ana teburitieitin
teburitieitin te
te bitineti
bitineti
Ane
Taekana
Waeriu
Teburitieitin
Teekene
Weeriu
Teburitieitin
($ Aotiterie)
Aotiteria)
($
Ureite (%)
(%)
Ureite
Bwaai ni mwakuri ao
ao
Bwaainimwakuri
ekuimente
ekuimente
Baao
Baao
Benitua ao
ao ekuimente
ekuimente
Benitra
te aobiti
aobiti
nn te
Kateitei ni
ni boomae
boomae
Kateitci
Te bakitori
bakitori
Te
Te aba
aba
Te
Toutoro
Toutoro
Teburitieitin nn
leburitieitin
te ririki
ririki
te
Te Buti Kabitare (ni katoa namwakainina)
Bwaai menaai ao baketenakia
Taekana
Mwaitina n te
namwakaina
lunite
kaotite
namwakaina
Aran te tiaburaea
Atureeti
Toutoro kaotite n te
namwakaina
kaotite
Tareboon/Baekiti
Aobereitengkaotite
kaotitetabeua
tabeua(ni
(nikatukaki
katukakiteteteburitieitin
teburitieitin ao te intureti iaon te roun)
Aobereiteng
ao te intureti iaon te roun)
Taekana
Taekane
Ana
booawani
ouna
Ana
booawarii
te te
ouna
Aia
booawani
taan
mwakuri
Aia
booawarii
taan
mwaffi
Urente
Urente
Karaü
Karaii
Iti Iti
Tareboon
Tareboon
Katamaroa
karao
uruaki
Katamaroa
ao ao
karao
uruaki
Intuarenti
Intuarenti
Bitineti
raitienti
Bitineti
raitienti
tabeua-
Tiaburae
Tiaburae
rikiriki tabeua
Toutoro
Toutoro
Kaotiten n te
Kaotite
te
namwakaina
namwakainr
Kabwarabwarana
Kabwarebwerane
o
L
€o
o
ti
6
.E
6l
'licl
B
E
cl
lz
ctl
*l
x
d
o
Waretaian Mwanen te Tieire
s4
(!
Io
El*
a glt
G)
G)
a
x l(E
lEl
l-8
(tt
6t
tl
#l
il
Elx
C)
G)
:l*
F IE
o to
>
6 .!t l-o
o
L
EG
o)
tt
la: lo EI
(l ea: lor
t(E
lcl te t6
l(
IE la
tc) lq lc a) B l.r
I.E
IG la IH l:E lcl
to IE
t, to
lo l't> l,
lo
l>
l> lca ls l3 lca
J.
t)
t<
9a)
e
o
e
6t
'
=e€
6
L
6
.P
a)
.g ld
(, lo
(! 15 lJ(
'
d
cll
.El
cll
EI
Gll
.El
dl
.El
dl
C) lG
5l:
JaI
dt
TI
'l
lc!
l.E
lct
l*
ta
'*l
t6
Elx a Elx ^1tr
ol
ol el€ 0) e l-Q EIg -ra
k
tr
b
lE
E l.
i)
to ; le
, eo lE
th
l.o
-8
(l BIE 6 .h
t6 I l'E
o tG
l'rr
'6 5l}r
clE -q
d El}l
E lc o lor
I
0)
a
6
G)
o lo
E I;
a
l0)
lj
lm
cl
Gi
o lo
t(!
e
E 16tEI(t
ls l.: EI; t.:
I.E I'e lh ld
to t:
lg
ls 13 tE ti
lq IE
Itr
to IE IE to
lo
lo
lm
ls
ls
o
6
.)6l
e!
d
:.* ,
D
t*
6
GI
E€
J4
c)
(o
t
s;
eb
o
L
o
ta
o
F
N
F(
o
t
3\
€
tct
E
6l
J(
6l
€
E
'
6l
z
[)
$
(?r
N
.rvarraiu lc jvan.it au rvuuLi
.rl
a
-il-
o
6l
cl
,t(
I€)6l
I
E
(l)
(l)
0)
F(l)
o
0)
b0 cl
6l
ID
B
E
(l)
I
o
(ll
oo
GI
o GI
o
oo o
GI
stl,
0.)
o
ftl
GI
l.{
cl
l g
o
(!l
0)
a0
o
Y
cl
o
(lt
!) frl
d
-o
(lI
0)
0)
€
tr
G!
L
H
qGI
F.
o
(il
j4
cl
o
l-{
o
o
0)
(ll
d
B
(rl B
()
tr
!
(l
)4
GI
acl
5.
GI
rll
(!)
B
J'(l
6 ;
tr tr
A1
o
6l
x
(ll
!o)
t-r
tr
0)
(l
(ll
G)
A1
'tr
c)
(rl
cl
(tl
ct
ca
>
n
B
m
o
o
so)o
o
o
o
F
CE
Es
=a)
Glr.=
cl cl
i, J4
:a
0:t
cl ct
-{(l)
Gt€
Itr
d.a
rBE tn
o
,\
€
6l
Cr
e
6l
,!i
6
B
E \o
6l
z
ra
$
?a
N
a
I
6l
tr
o
e
6
E'
C)
tr
A
6!
B
a
I
J'(l
tr
o
t
T
o)
tl)
GI
v
G)
J'
,5a
.o
'(ll
Ct
E(l)
A4
'54
o
()
a
(l
0)
o
o
o
o
J1
GI
&
o
CI
tt)
(lt
B
It) o
t)
o
tr
o
((t
Gt
E
E
'o
o
=
o
'
m
}4
(tl
' & ' F
5'e
ocl
da
kt 0)
E>
(l)
Ct
G)
a
o
G)
}4
0)
;
cl
ct
kr
cl
'l1
o
at
o
!ct E .E
Al B
B
o (t
o (t!
D Fo
EE o
6B
vm oo
Ct
ct
GI
o
o
!G)
(tl
CI
(l)
tDV
CI
c)
H
o
0)
ct
'(l)
ct -o
t-,t
6l
ru
m .ta
6l
tr
o
o
tr ct
o o o
o o E
tr
o
o
GI ct 'd
A4
GI
v
E
o
G)
G)
€)
B
.ta
o
I
cd
c)
GI
rt,
>
Gt
V
(t)
z
Ct
a !Gt
tr
B
E
6l
E
0)
j4
0)
cl
(l)
so
(D
Ai
!Gt
Irl t-{
E
o Eo
o E
6l
o B
t-,
=
lania
mia ni mwane
mwane ao kabonganakia
kabonganakia
\JBONGANAKIN
T AI AN MWAIYE
MWANE
AKIN TAIAI\I
Iciti Kabitare
1.
2.
3.
4.
5.
Tiabu-toutoro
Butt Kabitare (ibukin tao 3 namwakaina)
Tiabu-toutoro
TOURORO
«A NI MWANE
i kontebiutin te ouna
1.
T
3.
4.
5.
Tiabu-totoro
ia ni mwane riki tabeua
1.
2.
3.
4.
5.
Tiabu-totoro
TOUTORO
Te Kareke mwane (e na kanoaki ti ironia aika a tangirá te roun ibukin aia bitineti)
Te Kareke mwane (e na kanoaki ti irouia aika a tangire te roun ibukin aia bitineti)
Mwaitin te roun:
Mwaitin te roun:
Te intureti ureite n te ririki:
Te intureti ureite n te ririki:
Maanna (ririki):
Kabwaka intureti n te ririki:
Kabwaka intureti n te ririki:
Te bubuti ibukin maanin te aki
Te bubuti ibukin maanin te aki
kabwaka roun. (namwakaina)
kabwaka roun. (namwakaina
Bwaitania
Bwaitania aika Ikone
konan nrngr
angaibukin
ibukineuauroun
rounbon:
bon:
Bwaitanie
Bweitenie elke
I
Atiete
Mwakete Waeriu
MweketeWeerlu
t.1.
T.
2.
37
3.
T
T.
Toutoro:
Toutoro:
RZ G:\kiribati\SYBKinbati\busmessplankirflnal.doc
nal.doc
RZ
G
:\krribatr\.SYBKinbati\businessplankrrfi
BETEBEKE SYB
BETEBEKE SYB
MOANA
MOANA AM
AM BITINETI
BITINETI
9. TAUBEAKINAN TE WAAKI
9. TAUBEAKINAN TE WAAKI
-
SYB BOKI
BOKI 99 - Taubeakinan
Teubeekinen Te Waaki
Waeki
KANOANA
KANOANA
I.
1.
TERA
TERA AE KO
KO NA ATALA
ATAIA MAN
MAN TE BOKI
BOKI AIO
AIO
2
REKOOTI?
2.
2.
E AERA
AERA BWA
BWA ANA
ANA KAWAKINAKI
KAWAKINAKI TALAN
TAIAN REKOOTI?
3.
3.
TE TITITAM
TITITAM AE BEBETE IBUKIN
IBUKIN KAWAKLNAN
KAWAKINAIY TAIAN
REKOOTI
REKOOTI
6
J.
4.
TAUBEAKINAN
AM MWANE
TAUBEAKINAI\I AM
MWAI\IE
Angan kabonganan
kabonganan te kaeti
kacti boki
T~
J.
5.
TAUAN
TAUAI\I MWIN
T{WIN AM
AM KURETETE
KT]RETETE TIEIRE
TIEIRE
N ningai
ningai ae ko na angania am katitamwa te kuretete?
Tianakin
Tianakin te kuretete Mwaitira ae ko na anga?
- Mwaitira
Te Katitamwa
Katitamwa Akaunti Rekooti
Angan kabonganaan am Katitamwa
Katitamwa Akaunti Rekooti
ÍÕ
l0
6.
5.
TAUAN
RIAI N ANGA
MWIN TE MWANE
MWAI\TE AE KO RIAL
TAUAN MWIN
13
Ï3
J.
7.
ANGAN
BOKI N REKOOTI
REKOOTI
I(AWAKINAN TE BOKI
ANGAN KAWAKINAN
t4
14
8!
A.
TAUBEAKINAN
AM TITAOKI
TAUBEAKINAN AM
Taian
titaoki kaati
Taian titaoki
19
9!
KABONGANAI REKOOTI AIKAI NI KATAMAROA RIKI
AM
IAI
BITIIYETI LAI
AM BLTINETI
Tirinanoa
Tirinanoa am tieire
Tirinanoa
Tirinanoa am kaotite
Numeraa
Numeraa am raka
Tirinanoa
Tirinanoa am raka
22
1Õ.
BOTON LANGO
24
11.
T1.
TNAI\I
ANGA
TITAOKI
TITIRAKI
KAEKA
NAKON TITIRAKI
I(AEKA NAKON
3
26
1
SYB BOKI 9
SYB
I.1.
r•
Taubeakinao Te
Te Weeki
Waaki
-- Teubeekinen
TERA AE
AE KO
KO NA
NA ATAIA
ATAÏA MAN
MAN TE
TE BOKI
BOKI AIO
TERA
E aera
aera ngkai
ngkai e rangin
rangin bongana
bongana te rekooti-kiibing
rekooti-kiibing (te
(te taaree)
taaree) ibukin
ibukin tokanikain
tokanikain
E
am bitineti
bitineti
am
o•
Te tititam
tititam ae bebete
bebete ibukin
ibukin kawakinan
kawakinan taian
taian rekooti
rekooti
Te
.•
katean ao kabonganaan
kabonganaan te Kaeti
Kaeti Boki
Bold ao te Rekooti
Rekooti Booki
Booki
Angan katean
o
•
Tauan mwin
mwin te kuretete
kuretete -- aia
aia taarau
taarau aomata
aomata iroum
Tauan
.•
Angan tauan
tauan mwin
mwin am taarau
taarau irouia
irouia am
am tiaburaea
tiaburaea
Angan
o
•
Taubeakinan am titaoki
titaoki (iniwentori)
(iniwentori)
Taubeakinan
o
•
Angan numeraakin
numeraakin am raka
raka
Angan
.•
am rekooti
rekooti ni katamaroa
katamaroa riki am bitineti
bitineti
Angan kabonganaan am
2
9-
SYB
SYB BOKI
BOKI 9 - Taubeakinan
Taubeakinen Te Waaki
Weeki
2.
2.
E AERA BWA
AI AN REKOOTI?
BWA ANA
ANA KAWAKINAKIT
KAWAKINAKI TAIAN
"E bon kanganga
“E
kanganga ae ena
(boki-kiibing)
erut unga te nam
nano n te taaree
taoree (boki-kiibing)
Karaoan
Karaoan beebwa aika
ailca a mwaiti!
mwaiti! Tera manenaia?
manenaia?
A bongana
bongana nakon
nalan te
te bitineti taian tieweti ma bwaaitia
bwaaitia aika
ailca a tamaroa.
tamaroa.
Ana aid
aki kakukureiaki
kahthtreiaki au katitamwa
lcatitamu,a n te boki-kiibing!
bofi-kiibing!
Ena
Ena kabanea
kabanea au tai.
tai. II riai ni karaoi
karaoi bwaai aika
ailu a bongana
bongana riki n aron
te karaii
karaii ao karikirakean
karihralean au
ant bitineti
bitineti"”
Aikai bon aeka
aeka n tangitang
tangitang aika
aika a tabekaki
tabekaki irouia
irouia taan bitineti ibukin kawakinan taian
rekooti.
rekooti. Ma
Ma ngkana
ngkana ko aki taua tnwin
mwin te mwane ae e roko ke ae e nako man am
anr
bitineti, ao ko na bon kunea bwa ko na reke n te kanganga ae abwabwaki ae e kona n
uruana
unrana am bekutata.
bekutata. Ana mangao bwaai.
A mwaiti
mwaiti bitineti
bitineti aika
aika aki
aki kawakini
kawakini taian rekooti, ke ni korei taeka
taeka aika a
mangaongao iaon akun tinaniku.
tinaniku. Aikai bwaai tabeua
tabeua aika a kona n riki ngkana a
mangaongao am rekooti.
Ena
Ene tare
tere mwaitin
mweitin am
rm mwane
mwene n taai
taei nako
neko ngre ngkana
ngkane e waaki
weaki raoi te bitineti.
- e ngae
Ti kabonakoa
kabonakoa ae e mwaiti n te bong aei, ma e karako te mwane i nanon te kaeti
kaeti baoki.
E nga
nga rabwatana?
rabwatana? I ataia bwa I anaa
anaa teutana
teutana bwa kantokan
kantokan Bill
Bill n te bwati, ao nakon
Ruti ibukin
ibukin te aoataim, ao kabanemwane riki
riki tabeua
tabeua Ao e aki riai aei ni karekea
te kaokoro ae e rangin mwaiti!
Te kauntaeka
keunteeke ma
me am
em katitamwa
ketitamwa
E taekinna
Tiim bwa e ti kabooi bwaai n te kuretete
knretete n te mwaiti ae $10.
taekinna Tiim
$10. I taku
bwa
riki nakon anne.
Nna karaoia?
bwa e bon
bon mwaiti
mwaiti riki
anne. Tera ae Nna
Te kauntaeka
keuntaeke ma
me am
em tiaburaea
tiabureee
aika II aki uringnga bwa
bwa e
E kairoroai
kairoroai au tia bwarake
bwarake bwa Nna kabwakai boon bwaai aika
reke irou.
irou. Tera
Tera ae I kona
kona ni karaoia?
Te kanganga
ieon te titaoki
titeoki
kengenge iaon
waeremwe ni kaboaki, ma e tatare
tatare te
Ea rangin mwaiti
mwaiti iroura bwaai aika a waeremwe
tioka
tiinin ika n taai nako.
tioka ao tiinin
3
SYB BOKI
SYB
BOKI 99
-- Taubeakinan
Taubeekinen Te Waaki
Weeki
kona ni katokaki kanganga aikai ngkana akea
akea taian
taian rekooti
rekooti aika
aika a
a ota
ota
Tao ana bon aki kona
karinanaki raoi.
raoi. Ko kona
kona ni kabuaa
kabuaa te mwane
mwane ae
ae e
e mwaiti
mwaiti ma
ma ni
ni kamauna
kamauna
raoi ma ni karinanaki
tamaroa.
te bitineti ae e taEmroa.
KAMWAKURAN TE
TE IAI\IGO
IANGO 9.I
9.1
KAMWAKTJRAN
Kabonganaan teien
taian rekooti
rekooti ibukin
ibukin
Kabonganeen
Katokan teien
taian kengenga
kanganga
Ketoken
langoi ana
ana kanganga
kanganga te bitineti
bitineti aika
aika aa karinananki i eta.
eta. Kabwarabwaraa
Kabwarabwaraa bwa
bwa
Iangoi
ana
kanga
rekooti
aika
a
kawakinaki
raoi.
ni
buoka
katokan
taian
kanganga
aikai
ana kanga rekooti aika a kawakinaki
ni buoka katokan taian kanganga aikai
tatabeua nako
nako Kakaea
Kakaea etin
etin am
am reke mani
mani warekan
warekan te itera
itera ni kanoa
kanoa ae
ae imwina.
imwina.
nn tatabeua
A KONA
KONA NI
NI KATAMAROA
KATAMAROA RIKI
RIKI AM
AM BITINETI
BITINETI TAIAN
TAIAN REKOOTI
REKOOTI
A
Ngkane
Ngkana ee reke
reke n
n te
te kengangr
kanganga em
am bitineti,
bitineti, ao
ao aa kona
kona ni
ni buokiko
buokiko am
am rekooti
rekooti aika
aika ko
ko
kawakin raoi
raoi ni
ni kaota
kaota bukin
bukin te
te kanganga.
kanganga.
kawakin
Ngkana ee butireoi
butiraoi em
am bitincti,
bitineti, ao
ao aa kona
kona ni
ni buokiko
buokiko am
am rekooti
rekooti aika
aika ko
ko kawakin
kawakin
Ngkene
raoi ni
ni kunei
kunei aanga
aanga ibukin
ibukin kabutiraoana
kabutiraoana riki.
riki.
raoi
Aikai bwaai
bwaai tabeua
tabeua aika
aika aa kona
kona ni
ni karaoi
karaoi am
am rekooti
rekooti ibnkim:
ibukim:
Aikai
ARON KATAMAROAI\I
KATAMARGAN RIKI
RIKI AM
AM BITINETI
BITINETI N
N TAIAN
TAIAN REKOOTI
REKOOTI
ARON
A buokiko
buokiko em
am rekooti
rekooti nn teubeekine
taubeakina am
am mwlne
mwane
A
Ana kaotia
kaotia nakoim
nakoim bwa
bwa mwaitira
mwaitira te
te mwane
mwane ae
ae ee riai
riai ni
ni mena
mena iroum
iroum nn te
te tai
tai teuana.
teuana.
Ana
Kabonganai am
am rekooti
rekooti ni
ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa ena
ena aki
aki tabe
tabe ni
ni bua
bua te
te mwane.
mwane.
IGbonganai
buokiko taien
taian rekooti
rekooti nn teubeekine
taubeakina te
te kuretete
kuretete
AA buokiko
Ana kaotia
kaotia nakoim
nakoim bwa
bwa mwaitira
mwaitira aia
aia taarau
taarau am
am katitamwa
katitamwa iroum
iroum ao
ao mwaitira
mwaitira ae
ae aa tia
tia
Ana
ni kabwakaa.
kabwakaa. Kabonganai
Kabonganai am
am rekooti
rekooti ibukin
ibukin katibanakoan
katibanakoan te
te kauntaeka
kauntaeka ma
ma te
te aki
aki ota
ota
ni
irouia am
am katitamwa.
katitamwa. Kabongana
Kabongana naba
naba am
am rekooti
rekooti ni
ni buoka
buoka karekean
karekean am
am baire
baire bwa
bwa
irouia
antai ae
ae ee riai
riai nn reke
reke te
te kuretete
kuretete nakoina
nakoina ao
ao antai
antai ae
ae ena
enaaki.
aki.
antai
tauaki nebe
naba mwin
mwin em
am teereu
taarau nn teirn
taian rekooti
rekooti
AA teueki
kaotia naba
naba nakoim
nakoim mwaitin
mwaitin raoi
raoi arn
am taarau
taarau ao
ao iroun
iroun antai.
antai. Kabongana
Kabonganaam
am rekooti
rekooti
AA kaotia
n
taua
mwin
am
kabwaka
mwane
nako,
ao
ni
katoka
te
aki
ota
irouia
am
tiaburaea.
n taua mwin am kabwaka mwane nako, ao ni katoka te aki ota irouia am tiaburaea
44
SYB BOKI
BOKI 9
9
SYB
Taubeakinan Te
Te Weaki
Waaki
-- Taubeekinan
ARON KATAMAROAN
KATAMAROAN RIKI
RIKI AM
AM BITINETI
BITINETIN
TA1AN REKOOTI
REKOOTI (Reitana)
(Reitana)
N TAIAN
ARON
A buokiko
buokiko em
am rekooti
rekooti nn taubeakina
taubeakina am
am titaoki
titaoki (iniwentori)
(iniwentori)
A
Ana
kaotia
nakoim
bwa
mwaitira
am
titaoki
ae
riai
ni mena
mena iroum
iroum nn te
te tai
tai teuana.
teuana.
Ana kaotia nakoim bwa mwaitira am titaoki ae riai ni
Kabonganai am
am rekooti
rekooti ni
ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa aki
aki tabe
tabe ni
ni bua
bua am
am titaoki.
titaoki. Kabonganai
Kabonganai naba
naba
Kabonganai
am
rekooti
ni
kakoauaa
bwa
ena
aki
tare
te
titaoki
ae
e
kakawaki.
Kabonganai
naba
naba
am
Kabonganai
am
ae
e
kakawaki.
am rekooti ni kakoauaa bwa ena aki tare te titaoki
rekooti ni
ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa ko
ko aki
aki ootana
ootana ae
ae ee rangin
rangin mwaiti
mwaiti ke
ke ae
ae ee rangin
rangin karako.
karako.
rekooti
A kaota
kaota aron
aron am
am weeki
waaki taian
talan rekooti
rekooti
A
E na
na kanganga
kanganga ataakina
ataakina iroum
iroum bwa
bwa ko
ko ruuti
ruuti nn te
te mwane
mwane ke
ke ko
ko karekea
karekea te
te raka
raka ngkai
ngkai
E
akea
am
rekooti
aika
a
tamaroa.
Ko
nang
tibwa
ataia
ngkana
e
a
bunginako
te
tai are
are
akea am rekooti aika a tamaroa. Ko nang tibwa ataia ngkana e a bunginako te tai
ko na
na kona
kona ni
ni kamaiua
kamaiua am
am bitineti
bitineti iai!
iai!
ko
Ana buokiko
buokiko am
am rekooti
rekooti ni
ni kunei
kunei taian
taian kanganga
kanganga imwain
imwain ae
ae ea
ea rangin
rangin oimwi. Ana
Ana
Ana
tuangko bwa
bwa baikara
baikara bwaai
bwaai aika
aika aki
aki nakoraoi,
nakoraoi, ngkana
ngkana tao
tao aa rangin
rangin ririeta
ririeta taian
taian
tuangko
kaotite ke
ke ngkana
ngkana aa rangin
rangin bwaka
bwaka inano
inano taian
taian tieire
tieire ao..
ao..
kaotite
Am rekooti,
rekooti, ea kaota
kaota naba
naba aron
aron em
am waaki
waaki nakoia
nakoia tabeman
Am
Ko
kainnanoi
am
rekooti
ibukin
tabekan
te
kan
tangomwane iroum,
iroum, ni kabwakaa
kabwakaa te
kan
tangomwane
ibukin
tabekan
te
Ko kainnanoi am rekooti
angabwai ao..
ao..
angabwai
A buokiko
buokiko am
am rekooti
rekooti ibukin
ibukin kawainakin
kawainakin teai
taai aika
aika ana
ana roko
roko
A
Ana kaotia
kaotia nakoim
nakoim bwa
bwa arora
arora butin
butin te bitineti
bitineti nn taai aika
aika aa nako,
nako, ao aekara
aekara butina
butina
Ana
ngkai, ae ena
ena buokiko
buokiko ni karaoa
karaoa am kawai ibukin
ibukin taai
taai aika
aika ana
ana roko.
roko. Ngkana
Ngkana ko atai
mamaaran ao marurungin
marurungin am bitineti
bitineti ao ko kona
kona ni karaoi
karaoi am
am kawai
kawai ibukin
ibukin taai aika
aika
mamaaran
ana roko.
ana
5
SYB BOKI
SYB
BOKI 99
3.
3.
-- Teubeekinen
Taubeakinan Te
Te Waaki
Weeki
TE TITITAM
TITITAM AE BEBETE
BEBETE I(ARAOANA
KARAOANAIBUKIN
KAWAKINAN
TE
IBUKIN I(AWAKINAI\I
T AI AN REKOOTI
REKOOTI
TAIAI\I
A riai
ñai bitineti
bitineti n kabane aika
aika a uarereke ni
ni kawakina
kawakina te
te rekooti
rekooti ibukin
ibukin kabonganan
kabonganan aia
aia
A
mwane. Ngkana
Ngkana ti
ti tebo
tebo am
am waaki
waaki ma
ma angiia
angiia ouna
ouna ni
ni bitineti
bitineti aika
aika aa uarereke,
uarereke, tao
tao ko
ko na
na
bon aki kona ni karekea boon te tie
tía teeree
taaree (boki-kiibwe)
(boki-kiibwa) bwa
bwa ena
ena taua
taua mwin
mwin am
am
bon
mwane. Te bwai
bwai ae ko na kainnanoia
kainnanoia bon
bon te
te tititam
tititam ae
ae bebete
bebete karaoana
karaoana ae
ae ko
ko ota
ota iai
iai
mwane.
ao ae
ae ko
ko kona
kona ni
ni kabooua
kabooua kanoana.
kanoana.
ao
E kaukaki
kaukaki nakoim
nakoim n
n te
te boki
boki aio
aio te
te tititam
tititam ae
ae aekana
aekana aio
aio ibukin
ibukin kawakinan
kawakinan te
te rekooti.
rekooti.
E
Te titiram
titiram aio
aio ee bebete
bebete karaoan4
karaoana, ee nakoraoi
nakoraoi ao
ao ee kai
kai ataaki
ataaki rumona.
nanona. Ao
Ao ena
ena anganiko
anganiko
Te
naba aeka
aeka nn rongorongo
rongorongo aika
aika aa kona
kona ni
ni buoka
buoka karekean
karekean am
am baire
baire ibukin
ibukin am
am bitineti.
bitineti.
naba
Te aeka
aeka n
n rekooti
rekooti ae
ae ko
ko na
na kainnanoia
kainnanoia ena
ena bibitaki
bibitaki ma
ma aron
aron aekan
aekan buburan
buburan rna
ma ana
ana
Te
waaki am
am bitineti.
bitineti. Ma
Ma e
e ngae
ngae n
n anne
anne ao
ao ana
ana bon
bon riai
riai bitineti
bitineti aika
aika a
a uarereke
uarereke ni
ni
waaki
kawakini
aekan
rekooti
aikai.
kawakini aekan rekooti aikai.
a.
a.
Te Teiri
Teiri Kaeti
Kaeti Rekooti
Rekooti
Te
b.
b.
Katitamwa Akeunti
Akaunti Rekooti
Rekooti
Ketitemwa
c.
c.
Te Rekooti
Rekooti Boki
Boki
Te
d.
d.
Te Tiebureee
Tiaburaea Akeunti
AkauntiRekooti
Rekooti
Te
e.
e.
TeTiteoki
Titaoki Rekooti
Rekooti
Te
f.f.
TeRakr
Rakaeo
aoRuuti
RuutiTiteetemente
Titaetemente
Te
Ana kaotaki
kaotaki nakoim
nakoim nn te
te boki
boki aio
aio aron
aron kabonganakin
kabonganakin taian
taian rekooti
rekooti aikai
aikai man
man te
te
Ana
mwanekateuana
teuananakon
nakonteuana.
teuana.
mwaneka
Ena bon
bon kakaokoro
kakaokoro aron
aron kawakinan
kawakinan taian
taian rekooti
rekooti iroun
iroun te
te bitineti
bitineti teuana
teuana ma
ma teuana
teuana
Ena
ma
e
tabangaki
aroia
bitineti
nako
bwa
a
kataia
n
taua
mwin:
ma e tabangaki aroia bitineti nako bwa a kataia n taua mwin:
l)1)
2)
2)
3)
3)
4)
4)
Temwane
mwaneac
aeeeroko
roko
Te
Temwane
mwaneae
aeeenako
nako
Te
Aomata
aika
a
taarau
iroumnntetemwane
mwane
Aomata aika a taarau iroum
Aomataaika
aikako
kotaarau
taarauirouia
irouianntetemwane.
mwane.
Aomata
riaininikawakinaki
kawakinakiam
amrekooti
rekootinntetearo
aroac
aeeeitiaki
itiakii inanon
nanonteteboki
bokiteuana
teuana, ao
aonnaki
aki
AAriai
koreakiiaon
iaonbeebwa
beebwaaika
aikaaamaenako
maenakoke
keaika
aikaaakai
kaikabuaki.
kabuaki.
korcaki
66
SYB BOKI
BOKI 99 -- Teubeekinen
Taubeakinan Te
TeWeeki
Waaki
SYB
4.
4.
TAUBEAKINAN AM
AM MWANE
MWANE
TAUBEAKINAN
langoia bwa
bwa angkoa
angkoa ko
ko waakina
waakina te
te titoa
titoa ni
ni boomae
boomae nn amwarake.
amwarake. Ko
Ko na
na kanga
kanga nn taua
taua
Iangoia
mwin kaubwai
kaubwai ni
ni kabane
kabane aika
aika aa bwaro
bwaro nakon
nakon ao
ao aika
aika aa nako
nako man
man te
te titoa?
titoa? E
E roko
roko te
te
mwin
mwane
ma
irouia
am
katitamwa,
ao
e
nako
ni
kabwakaan
boon
am
tiaburae,
te
te
am
tiaburae,
boon
ni
kabwakaan
ao
e
nako
katitamw4
am
irouia
mwane ma
booawarii,
te
bae
n
te
iti,
te
urente,
ao
..
A
ootanaki
taian
tiaburae
n
amwarake
ma
ni
ni
booawarii, te bae n te iti, te urente, ao .. A ootanaki taian tiaburae n amwarake ma
kaboaki; ao
ao aa kitana
kitana te
te titoa
titoa ngkana
ngkana aa kaboaki
kaboaki irouia
irouia katitamwa.
katitamwa. Ko
Ko na
na kanga
kanga nn taua
taua
kaboaki;
mwin
bwaai
aikai
ni
kabane?
E
oti
raoi
bwa
ko
na
bon
reke
n
te
kanganga
ngkana
ngkana
ko
ko
mwin bwaai aikai ni kabane? E oti raoi bwa ko na bon reke n te kanganga
aki ataa
ataa mwaitin
mwaitin te
te mwane
mwane ae
ae ena
ena nikirana
nikirana imwin
imwin te
te bong
bong anne.
arme.
aki
Te moani
moani mwaneka
mwaneka bon
bon taubeakinan
taubeakinan rongonrongo
rongonrongo aikai
aikai ii nanon
nanon te
te Kaeti
Kaeti Boki.
Boki. Ko
Ko
Te
korea
mwaitin
te
mwane
ae
e
roko
ao
ae
nako
man
am
bitineti
n
te
bong
teuana
ii
n
te
bong
tetrana
bitineti
man
am
korea mwaitin te mwane ae e roko ao ae nako
nanon te
te Kaeti
Kaeti Boki.
Boki.
nanon
kona ni
ni kabonganaaki
kabonganaaki te
te ekitiaiti
ekitiaiti boki
boki teuana
teuana ae
ae ee ruranaki
ruranaki ana
ana kaorom
kaorom nn aron
aron ae
ae nn
EE kona
te
Baana
9.1
ibukin
tauan
mwin
mwaane
ni
kabane
aika
a
roko
ao
aika
a
nako
man
am
man
am
aika
a
nako
a
roko
ao
ni
kabane
aika
mwaane
tauan
mwin
ibukin
9.1
te Baana
bitineti.
Taraa
ngkanne
Banna
9.1.
bitineti. Taraa ngkanne Banna 9.1.
BANNA 9.I
9.1
BAI\INA
TEIRII KAETI
KAETI REKOTI
REKOTI
TEIRII
Taekan Bweai
Bwaai
Teekan
Baeranti ni
ni Kaukukt
Kaukuki
Baeranti
Mwaitina
Mwaitina
Bongina: 06102195
06/02/95
Bongine:
Ikota
n
Roko
Ikota
Nako
Ikote
nn Nako
n
Roko
Ikota
80.00
80.00
Tioka n 7flc/kiro
75c/kiro
Tioka
2
1.50
1.50
Kariki n
n 15c/n
4Sc/n teaina
teaina
Kariki
Raurau n $1.60 n teuana
RauraunSl.60nteuana
Teng Keerin
Keetin -- Iterun
Iteran taarau
taarau
Tens
1
1.80
1.80
12
t2
19.20
19.20
16.00
16.00
Te bumwane
bumwane (ouna)
(ouna)
Te
Kabooan te
te mai
mai
Kabooan
10.00
10.00
12.25
12.25
7
SYB BOKI
BOKI 99 -- Taubeakinan
Taubeakinen Te Waaki
Weeki
ANGAN KABONGANAAN TE KAETI
KAETI BOKI
BOKI
ANGAI{
rekooti n te Kaeti Boki.
Ti na taraa angan
angan kawakinan am rekooti
1.
1.
mwane ni moana am bong iai.
Te moani bwai kakoauaa bwa e tau mwaitin te mwane
te mwaiti
mwaiti aio
aio ii eta
eta n ana
ana iteraniba te
te bong
bong anne.
anne. Aranna bwa am
Korea te
baeranti
ni
kaukuki.
N
ana
katootoo
ao
ti
moana
te
bong
ma $80.
baeranti
kaukuki.
katootoo
moana
2.
2.
Inanon te bong anne, kaeta
kaeta raoi tauan mwin
mwin taian bomwene
bomwane ni kabane.
kabane. Korea
Inanon
aekan te bwai, mwaitin ae kabonakoaki ao te ikota (toutotro) ni mwaiti ni
mwane ae e reke man te kabobwai teuana
teuana n te kaorom ibukin
ibukin te lkota
Ikota n
n Roko.
mwane
Roho.
3.
kabwaka mwane neko
nako aika a
A riai naba n oti i nanon te Teiri Kaeti Boki kebwaka
kabwakaaki irouia am Kuretete Ketitamwa
Katitamwa ibukin kabwaraan baeia n aia
kabwakeaki
akaunte. Te kabwaka mwane ibukin
ibukin te Kuretete Akaunte bon te mwane ae ee
akaunte.
riai ni koreaki
koreaki i nanon te kaorom ibukin
ibukin te lkota
Ikota n Roko.
roko, ao e riai
4.
4.
Tana mwin mwaene
mwaane ni kabane aika a nako ii nanon te kaorom
kaorom ibukin
ibukin te
te
Taua
ao kawakini taian ritiiti ni kebane
kabane ibukin te mwane ae ko
Ikota n Nako eo
anga
nako.
Kakoauaa
raoi
bwa
e
reke
iroum
te Ritiiti
Ritiiti ke te
te kakoaua riki
riki
enga nako.
reke iroum te
ibukin te mwane ae ko anga ibukin
ibukin bwaai n ai aron aika aa
teuana ae koreaki ibukin
iroum, bwaai
bwaai menaai,
menaai, te booawarii
booawarii ae e kabwakaaki, ao te urente.
reke iroum,
Ngkana akea
akea te kekoeua
kakoaua ae e koreaki
koreaki ibukin
ibukin am keotite,
kaotite, ao koroi
koroi taekan
taekan
Ngkane
te boanibwai
boanibwai boni
boni ngke,
ngke, ao
ao kawakinna
kawakinna ii nanon
nanon am
am kaeti baoki
baoki ma
ma taian
taian ritiiti.
te
ritiiti ekanne
akanne i nanon te Kaeti Boki ni karokoa
karokoa tokin te
te
Ana kawakinaki ritiiti
manga kaeweaki nako nanon am
am REKOOTI
REKOOTI BOKI
BOKI bong anne ao ni menge
ñora te
te itera
itera ni kanoa
kanoa 77 ii nano.
nano. Ngkanne
Ngkanne ko
ko riai
riai ni
ni kewakini
kawakini ritiiti
ritiiti n
n te
te tabo
tabo
nora
ae ee mano
mano raoi. Taua
Taua mwin
mwin mwaane
mwaane nako
nako aika
aika ko
ko anga
anga ibukin
ibukin boon
boon bwaai,
bwaai, te
te
ae
booawarii,
te
urente,
baem
n
taian
iuteretii.
booawarii, te urente, baem n taian iuteretii.
5.
5.
N tokin
tokin te
te bong
bong anne:
anne:
N
o•
Numeraa te ikota ni mwaiti
mwaiti ni mwane ae e roko n
n ikotii
ikotii waare
waare II
Numcraa
nanon
te
kaorom
ibukin
te
Ikota
n
Roko
i
nanon
am
KAETI
BOKI.
nanon te kaorom ibahin te lkota n Roko i nanon am I(AETI BOKI.
•
Ngkanne manga
manga narrntaa
numeraa te
te mwaiti
mwaiti ni
ni mwane
mwane ae
ae ee nako
nako man
man ikotan
ikotan
Ngkanne
kanoan te
te kaorom
kaorom ibukin
ibukin te
te lkota
Ikota nn Nako
Nako ii nanon
nanon am
am tr(AETI
KAETIBOKI.
BOKL
kanoan
•
Te kabanea,
kabanea, numctoo
numeraa te
te mwaiti
mwaiti ae
ae e
e riai
riai n
n nikirana
nikirana ii nanon
nanon am
am
Te
Kaeti Baoki"
Baoki, ao
ao kabotaua
kabotaua ma
ma mwaitin
mwaitin te
te mwane
mwane ae
ae iai
iai ii nanon
nanon am
am
Kaeti
kaeti baokl
baokL
kaeti
A BON
BON KAII\INANOA
KAINNANOA KAWAKINAN
KAWAKINAN TE
TE KAETI
KAETI BOKI
BOKI BITINETI
BITINETI NAKO?
NAKO?
A
E kona
kona naba
naba ni
ni kabonganaki
kabonganaki te
te Ritiiti
Ritiiti Boki
Boki n
n onea
onea mwin
mwin te
te Teirii
Teirii Kaeti
Kaeti Rekooti
Rekooti
E
ngkana ee kabonakoi
kabonakoi bwaai
bwaai te
te bitineti
bitineti aika
aika aa karako
karako mwaitina
mwaitina ma
ma ni
ni bobuaka
bobuaka (ngkana
(ngkana
ngkana
tao te
te tia
tia karaoi
karaoi benitua
benitua ngke).
ngke). N
N itera
itera aikai
aikai ao
ao ee bon
bon tau
tau kabonganan
kabonganan aia
aia keebon
kaabon
tao
kaobi taian
taian ritiiti
ritiiti aika
aika ko
ko anga
anga ibukin
ibukin am
am tieire,
tieire, n
n ikotaki
ikotaki ma
ma taian
taian ritiiti
ritiiti aika
aika ko
ko
kaobi
butimwaei ibukin
ibukin am
am kabwaka
kabwaka mwane,
mwane, nn onea
onea mwin
mwin te
te Kaeti
Kaeti Boki.
Boki.
butimwaei
8
SYB BOKI
BOKI 9
9
SYB
Taubeakínan Te
Te Weeki
Waaki
-- Teubeakinen
Kataa ongom ni
ni kebongenan
kabonganan te
te Keeti
Kaeti Boki
Boki
Katea
KAMWAKURAN TE IANGO 9.2
Numeraan ikotan te
te mwane ae reke n tebongina
mwane ee reke n
N tokin
tokin te
te bong,
bong, ntrmeraa
numeraa te
te mwaiti
mwaiti ni
ni mwane
mwane ae
ae ee roko
roko ao
ao ae nako man am bitineti.
N
ae nako man am bitineti.
Ikotii mwaiti
mwaiti akanne
akanne ii nanon
nanon taian
taian kaorom
kaorom ibukin
ibukin Ikota
Ikota nn Roko
Roko ao Ikota n Nako.
Ikotii
ao Ikota n Nako.
TEIRI KAETI REKOOTI
TAEKAN BWAAI
BWAAI
TAEKAN
Bongina : 06/02/95
MWA1TINA
Baeranti ni Kaukuki
Tiokann 71c/kiro
75c/kiro
Tiolca
Kariki nn 45c/n
45c/n teaina
teaina
KariW
Raurau n $1.60 n teuana
Rauraun$1.60nteuana
TengKeetia
Keetia--Itera
Iteranntaarau
taarau
Teng
Te
bumwane
(ouna)
Te bumwane (ouna)
Kaboante
temai
mai
Kaboan
IKOTA N ROKO
IKOTA N NAKO
80.00
1.50
L50
1.80
1.80
19.20
t9.20
16.00
16.00
2
4
12
10.00
12.25
KAMWAKURAN TE IANGO 9.3 Mwaitira kanoan
noan tete kaeti baoki n tokin te bong anne?
kaeti baoki n tokin te bone anne
reitaare
areniniKamwakuran
KamwakuranTe
TeIango
lango9.2
9.2
NNreita
Di)
ii)
iD
Mwaitiratetemwane
mwaneae
aeriai
riaininimena
menai inanon
nanontetekaeti
kaetibaoki
baokinn tokin te bong anne?
Mwaitira
tokin te bong anne?
Mwaitiratetetoutoro
toutorotieire
tieireibukin
ibukintetebong
bonganne?
anne?
Mwaitira
(Kaekaannaaika
aikanntokin
tokintetebolci
boldaei)
aei)
(Kaelraanna
KAMWAKURAN TE IANGO 9.4
E rangin karako kee erangin
rangin mwaiti te mwane?
mweiti te
N reitan are ni Kamwakuran te lango 9.3
i)i)
ii)
iD
nanonteteKaeti
KaetiBaoki
Baokitetemwaiti
mwaitiaeae$86.25.
$86.25. Kabwarabwarai
Kabwarabwaraitaian
taian kakaokoro.
Iailaii inanon
kakaokoro.
N
tabetai
ao
e
mwaiti
riki
te
mwane
i
nanon
te
Kaeti
Baoki
n
aron
bon riai.
N tabetai ao e mwaiti riki te mwane i nanon te Kaeti Baoki n aron aeaebon
riai.
Kaotiam
amiango
iangoibukin
ibukinrikin
rikinaio.
aio.
Kaoti
(Kaekaanaaikan ntokin
tokinteteboki
boldaio)
aio)
(Kaekaanaailca
9
-
SYB
Taubeakinen Te Waaki
Weeki
BOKI 99 - Taubeakinan
SYB BOKI
5.
5.
(te bo kuretete)
MWIN AM
AM KURETETE
KURETETE TIEIRE
TIEIRE (te
TAUAN
TAUAN MWIN
Am Katitamwa
ae e aranaki
aranaki naba bwa aia Rekooti Taan Taamu,
Taarau,
Katitamwa Akaunti Rekooti, ae
bon
aomata aika
aika aa kabobwai
kabobwai n
n te
te kuretete.
kuretete. E
E taua
taua mwin
mwin mwaitin te
bon mwin
mwin araia
araia aomata
kuretete ae a anganaki ao n ningai ma mwaitira
mwaitiraae
ae a riai ni kaokia.
A mwaiti bitineti aika a rangnako ibukina
ibukina bwa a kabonakoi bwaai n te kuretete ao aki
bwaka mwaneia.
aei ao
ao aa mwaiti aomata aika aa taekinna bwa
mwaneia. Ibukin aei
bwa aa riai
riai nn aki
anganaki te kuretete aomata nako.
nako. Ma bon te kabuanibwai naba ngkana bon akea te
kuretete ae
anga. Ao a boni mwaiti aomata ibuakon te koraki aikai aika a kona n
ae ko anga.
anganaki
anganaki te
te kuretete
kuretete - aa rangin
rangin kainnanoa
kainnanoa te
te kuretete
kuretete ao
ao ana
ana kabwakaa mwanena
mwanena
nakoim iaon taina.
taina. Ko kona ni kakerakea mwaitin am tieire ma am inikam ngkana ko
angania
angania am katitamwa
katitamwa te kuretete, ma ko riai n taratara
taratara raoi ngkana ko anga.
-
N
N NINGAI
AE KO
NINGAI AE
KO NA
NA lANGOA
IANGOA ANGANAKIA
ANGAI\IAKIA AM
AM KATITAMWA
KATITAMVYA TE
KURETETE?
KURETETE?
TAI
•
N TE TAI are ko ataia
ataia bwa a bon konaa raoi ni kabwakaa mwaitin baeia iai.
•
N TE TAI
TAI are e aki kona ni kabonganaki
kabonganaki iai te mwane ae a anganaki
anganaki katitamwa
katitamwa
n te aro riki teuana
teuana ae ena manena
manena riki iai aron kabonganana.
kabonganana.
•
N TE TAI are ea riki te kuretete bwa ai bon oin maiuia am katitamwa.
katitamwa. A riki
taan maniman ma taan ununiki bwa katootoo ibukin aei.
aei. N angiin te tai ao
ao a ti
kona taan ununiki ni kabwakaa
te
mwane
imwin
anaakin
uaan
arokaia.
Ngkana
kabwakaa
imwin
arokaia.
ko
ko rawa
rawa n
n angania
angania te
te kuretete,
kuretete, ao
ao ana
ana bon
bon nako
nako nn taabo
taabo riki
riki tabeua
tabeua ma
ma aia
aia
bitineti.
TAI
ANT
AI AE KO NA ANGANNA
AI\ITAI
ANGANNA TE KURETETE?
KURETETE?
o
o
o
•
•
•
NAKOIA
NAKOIA aomata
aomata aika a onimakinaki
onimakinaki ao a kinaaki iroum
NAKOIA
NAKOIA aomata
aomata aika
aika aki ti tauraoi ma a boni kan kabwakaa
kabwakaa naba te mwane
mwane
NAKOIA
NAKOIA aomata
aomata aika a kakawaki aia bitineti ibukin maiun
maiun am bitineti.
TIANAKIN
TIAI\IAKIN TE KURETETE
KURETETE MVYAITIRA AE KO RIAI
RIAI N ANGA?
- MWAITIRA
A
A riai
riai nn anganaki
anganaki aomata
aomata nako
nako nn tatabemania te
kuretete n
te kuretete
n aron
aron aia
aia konaa,
konaa, ae
ae ee
baireaki imwin
imwin rinanoan
rinanoan bwaai
bwaai aikai:
•a
•a
•
Te mwaiti
mwaiti ae e kainnanoia
kainnanoia te katitamwa.
katitamwa.
Te mwaiti
mweiti ae e kariaiakaki
kariaiakaki iaan mwaitin ana kabobwai
kabobwai te katitamwa
katitamwa ao rakan
te bitineti
Te
Te mwaiti
mwaiti ae
ae ee kona n onimakinaki iai
iai te
te katitamwa bwa ena karekea
karekea ma
ma ni
kabwakaa i nanon te tai are e baireaki.
baireaki.
10
l0
SYB BOKI
BOKI 9
9
SYB
Taubeakinan Te
Te Waaki
Waaki
-- Taubeakinan
MAANRA TAIN
TAIN TE
TE KURETETE AE
AE KO
KO NA
NA ANGA?
ANGA?
IWq\INYRA
te tai
tai ae
ae kimototo,
kimototo, ngkai
ngkai iai
iai ana
ana waeriu
waeriu inanon
inanon
Ko riai n anga te kuretete i nanon te
maanin te
te tai.
tai.
Ngkana e
e kabwakaa
kabwakaa t'e
te mwane
mwane te
te katitamwa
katitamwa imwin
imwin uoua
uoua te
te
maanin
Ngkana
namawakaina ao tiaki teuana, ena
ena aki
aki reke
reke ana
ana mwane
mwane te
te bitineti
bitineti n
n te
te tai
tai ae
ae ee taboro
taboro
namawakaina
maanna ao
ao e taboro naba
naba ana
ana kaotite
kaotite te
te kuretete
kuretete ngkai
ngkai ko
ko anga.
anga.
maanna
E riai
riai ni
ni kaeti
kaeti maanin
maanin te
te tai
tai ma:
ma:
E
o•
Te tai
tai are
are e kantaningaia
kantaningaia te
te katitamwa
katitamwa bwa
bwa ena
ena reke
reke ana
ana mwane
mwane ae
ae
Te
o•
kabwaakaa baena
baena ma
ma iai.
iai.
kabwaakaa
Te tai
tai ae
ae ee kona
kona ni
ni katautauaki
katautauaki iai
iai aroaron
aroaron ma
ma kaubwain
kaubwain te
te katitamwa.
katitamwa.
Te
E na
na bon
bon kakaokoro
kakaokoro aio
aio irouia
irouia katitamwa
katitamwa nako.
nako.
E
ena
ena
E karako
karako te
te Merau
Marau ni
ni Maanin
Maanin Tain
Tain te
te Kuretete:
Kuretete: Ngkana
Ngkana ko
ko kan
kan katawea
katawea karinan
karinan
E
am mlryane
mwane bwa
bwa ena
ena riki
riki bwa
bwa te
te keriaraka
kariaraka ao
ao ee kai
kai reke
reke am
am mwane
mwane man
man te
te kuretete
kuretete nn
am
aki tei
tei meln
maan ao
ao ena
ena waekoa
waekoa reken
reken am
am anga
anga ni
ni butimaei
butimaei aekan
aekan rekentai
rekentai akanne.
akanne. Ma
Ma
aki
ena kabaea
kabaea am
am mwane
mwane te
te kuretete
kuretete n
n tei
tei maan
maan ao
ao ena
ena tuka
tuka reken
reken am
am tai
tai ibukin
ibukin
ena
butimaean taian
taian rekentai
rekentai aika
aika aki
aki kantaningaki.
kantaningaki.
butimaean
TI NA
NA KAUAREREKE
KAUAREREKE NI
NI KANGAI
KANGAI BWA
BWA
TI
Te Anganeko
Anganako Te
Te Kuretete
Kuretete ee
Te
-
Kakamaaku
Kakameaku
Bobuaka
Bobueka
Kabanea te
te tei
tai
Kebanee
Maaa kone
kona ni
ni keuererekeaki
kauarerekeaki nakobuaka
nakobuakaeikai
aikai man:
man:
Ma
Moan bebeire
babaireaike
aikaaa temaroa
tamaroa ibukin
ibukin te
tekuretete
kuretete
Moan
Rekooti
aika
a
tamaroa
ibukia
taan
taarau
Rekooti eike e tameroe ibukie tean tlamu
TEI(ATITAMWA
KATITAMWAAI(AT]NTI
AKAUNTI REKOOTI
REKOOTI
TE
riainnAKI
AKIanganaki
anganakitaan
taanmwakuri
mwakuribairean
baireantaekan
taekante
tekuretete.
kuretete. AAriai
riaini
nibaireaki
baireakibon
bon
AAriai
iroum ngke,
ngke, ae
ae te
te Ouna
Ouna nn te
te Bitineti.
Bitineti. A
A riai
riai nn ataia
ataia katitamwa
katitamwa bwa
bwa AKI
AKI RIAI
RIAI taan
taan
iroum
mwakuri ni
ni kariakiakaki
kariakiakaki nn anga
anga te
te kuretete
kuretete ke
ke nn anga
anga te
te kuretete
kuretete iaon
iaon ae
ae ea
ea tia
tia nn
mwaktri
tianaki.
tianaki.
riaite
teKatitemwa
KatitamwaAkeunti
AkauntiRekooti
Rekootini
nikebobonga
kabobongatauen
tauanmwin
mwinbwaei
bwaaiaikei.
aikai.
EEriai
o•
o•
AranteteKetitemwa
Katitamwa (ao
(aoaraia
araiaaomata
aomatariki
rikitabeman
tabemanaika
aikaaakariaiakaki
kariaiakakini
ni
Aran
kabobwainnteteakaunte)
akaunte)
kabobwai
Tianakin te
te Kuretete
Kuretete ke
ke te
te mwaiti
mwaiti ma
ma i i eta
eta ae
ae kona
konani
ni kariaiakaki
kariaiakaki bwa
bwa ena
ena
Tienekin
taarauakinakinntetetai
taiteuana.
teuana.
taarauakinaki
ll11
r
SYB BOKI
BOKI 9
9
SYB
o•
a•
•
•
Taubeakinan Te
Te Waeki
Waaki
-- Trubeekinen
Bongin te
te AngamwanG,
Angamwane, nn te
te tai
tai are
are ena
ena kaitiakaki
kaitiakaki iai
iai te
te akaunte
akaunte
Bongin
Mwaitin
Te
Taarau
n
te
tai
teuana,
n
akea
kainnanoan
manga
numeraan te
te
Mwaitin Te Taarau n te tai teuan4 n akea kainnanoan manga nurneraan
baeranti man
man aeka
aeka ni
ni boanibwai
boanibwai nako.
nako.
baeranti
Te kakoaua
kakoaua bwa
bwa Tera
Tera ae
ae kaboaki
kaboaki nn te
te boanibwai
boanibwai teuana,
teuana, ma
ma bongina
bongina
Te
ao ana
ana tiaine
tiaina te
te katitamwa.
katitamwa.
ao
Mwaitin ae
ae kabwakaeki.
kabwakaaki.
Mwaitin
mwaiti bitineti
bitineti aika
aika aa taua
taua mwin
mwin te
te kuretete
kuretete iaon
iaon moti
moti ni
ni beebwa,
beebwa, ke
ke te
te ekitaiti
ekitaiti boki
AA mwaiti
boki
ae ea
ea mane,
mane, ike
ike aa mangao
mangao iai
iai araia
araia katitamwa
katitamwa ;; ee aki
aki kona
kona nn reke
reke kunean
kunean mwaitin
mwaitin te
ae
te
taarau ngkana
ngkana ee aki
aki karaoaki
karaoaki te
te numera
numera ae
ae ee abwabwaki.
abwabwaki. E
E kona
kona ni
ni karimwia
karimwia te
taarau
te
angamwane te
te waaki
waaki aio,
aio, riki
riki nn taai
taai ni
ni katabetabe
katabetabe ii nanon
nanon te
te namwakaina
namwakaina ae
ae akea
akea iai
angamwane
iai
am tai
tai ni
ni ikotii
ikotii taian
taian ware.
ware.
am
ANGAN KABONGANAI\I
KABONGANAN AM
AM KATITAMWA
KATITAMWA AKAUNTI
AKAUNTIREKOOTI
ANGAN
REKOOTI
Ena iai
iai ana
ana beebwa
beebwa te
te katitamwa
katitamwa ae
ae okoro,
okoro, a€
ae tao
tao te
te kaati,
kaati, ke
ke ibukia
ibukia katitamwa
katitamwa n
Ena
n
tatabemania nako
nako aika
aika aa kawakinaki
kawakinaki ii nanon
nanon te
te bweire
bwaire teuana.
teuana. Ngkana
Ngkana ti tabeman
tatabemania
ti tabeman
taan kuretete
kuretete katitamwa,
katitamwa, tao
tao ko
ko riai
riai ni
ni kaokoroa
kaokoroa te
te boki
boki titrana
teuana ibukin te
taan
ibukin te
katitamwa.temanna E
E bebete
bebete ao
ao ee kai
kai kaboouaki
kaboouaki kanoan
kanoan te
te reieute
reiaute ae
ae e kaoataki i
katitamwa.temanna
e kaoataki i
nanonBanna
Banna9.2
9.2ae
aeinano
inano
nanon
BANNA9.2
9.2
BAI\INA
KATITAMWA AKAUNTI REKOOTI
Tian Te Kuretete: $20.00
Te
Ara: Te
Teloane
loaneKirimaua
Kirimaua
e Ara:
TainteteAnga
AngaMwane:
Mwane: Ni
Nikatoa
katoaKani
Kanimabong
Tain
Bongina
Taekana
Taarau
Taekana
Taarau
Kabwakaki
Baeranti
Kabwakaki
Baeranti
Tiaina
Tiaina
15/01/95
t5t0t/95
Tiinlka
Tiin
Ika
1.50
1.50
-
16/01/95
t6t0t/95
Kuroutieri
Kuroutieri
6.25
6.2s
—
7.75
7.75
IK
IK
1.50
1.50
IK
IK
18/01/95
t8t0U95
“
100
3.00
--
075
0.75
IK
IK
19/01/95
t9/01/95
“
8.25
-
19.00
19.00
IK
IK
20/01/95
2010U95
Anga Mwane
19.00
19.00
t212
--
NGKE
NGKE
(E tiaina Te Ouna)
-
Weeki
SYB
BOKI 99 - Taubeakinan
Teubeekinan Te Waaki
SYB BOKI
6.
6.
(BAEM)
ANGA (BAEM)
KO RIAIN
RIAI N ANGA
TE MWANE
MVYANE AE
AE KO
MVYIN TE
TAUAN
TAUAI\I MWIN
kuretete bwa
bwa Kureteta.
Kureteta. Ngkana
Ngkana e
n te
te kuretete
bwaai n
A
aomata aika aa kabonakoi bwaai
A aranaki
aranaki aomata
Akaunti Rekooti
Tiaburaea Akaunti
kabobwai am bitineti n te kuretete ko riai ni kawakina te Tiaburaea
(n arana ae
ko na
na ataa
ataa mwaitin
mwaitin te
kinaaki riki)
riki) bwa
bwa ko
ae ee kinaaki
ke aia Rekooti Taan Kureteta (n
n
riai n
iteraniba teuana
teuana ibukin te tiaburaea temanna, ao e riai
taarau.
taarau. E riai ni kaokoroaki te iteraniba
ataaki te tai n anga mwane.
ko riai
riai ni
ni
mai iroun te
te tiaburaea
tiaburaea temanna,ao ko
iai te
te bwai
bwai mai
Ni
ae ee kaboaki
kaboaki iai
Ni katoa tai
tai ae
bongina,
nambwan
te
rekooti
ni
korea
iteraniba, inanon
inanon te
te rekooti ni korea bongina,
karina
iaon ana
ana iteraniba,
karina arana
arana iaon
ao ko
ko riai
riai ni
ni karina
te angamwane ao
taaarau. Ngkana ee karaoaki te
inuoiti ao
ao ikotan te taaarau.
kabwakaaki.
nambwan
ritiiti
bongina
ao
bongin
te
tieke
ke
nambwan
te
ritiiti
ao
taian
mwaiti
aika
a
kabwakaaki.
bongina
Katitamwa Akaunti Rekooti, bwa e aki
lai
rekooti aio, n ai aron naba te Katitamwa
Iai rakan arona
fiona te rekooti
toki ni kaboouaki kanoana ni katoa boanibwai nako.
nako. E rangin bebete ao e aki tangira
kabanean
kanoana.
kabanean te tai ae e bati ibukin kaboouan kanoana.
BANNA
BAIYNA 9.3
TIABURAEA
AKAUNTI REKOOTI
REKOOTI
TIABTJRAEA AKAUNTI
namwakaina
Tain Te Angamwane:
Angamwane: 20 bongin te namwakaina
Inuoiti/Tieke/Ritiiti Na.
Bongiana
Bongiana
Kabooa
Kabooa
Te Ara:
Ara: Na Ikamaawa
Ikamaawa
Kabwakaa
Kabwakaa
Baeranti
Baeranti
13/1/95
t3nt95
l
Inuoiti Na.2208‘
‘(A)
Na.2208*(A)
25.00
25.00
15/1
t5n
Inuoiti
Na.2295
lnuoiti Na.2295
33.00
58.00
19/1
t9n
*(B)
Ritiiti
Na. 191
191 *(B)
Ritiiti Na.
20/1
20n
Inuoiti
2432
Inuoiti Na.
Na.2432
58.00
20.50
20.50
KAURING
**A
A
lnuoiti. Kabongana
Kabongana nambwan
nambwan
Aio bon te kabobwai ao e reke iroum te Inuoiti.
te inuoiti
inuoiti aio ibukin am rekooti
*B
*B
Ko na anganaki te
lkamawa. Ko
Aio te angamwane ae ko karaoia nakon Na Ikamawa.
ritiiti aio ibukin
ibukin am
ritiiti
kakoauaan te angamwane. Ko kawakina te ritiiti
ritiiti ibukin kakoauaan
rekooti.
13
SYB BOKI 9 - Taubeakinan Te Waaki
7.
7.
ANGAN KAWAKINAN
KAWAKINAN TE
TE REKOOTI
REKOOTI BOKI
BOKI
AI\IGAI\I
Ngkai koa
koa taua
taua mwin
mwin te
te mwane
mwane ae
ae ee roko
roko ao
ao ae
ae ee nako
nako nn am
am bitineti,
bitineti, ma te kuretete ae
Ngkai
ma te ktgetete ae
ko
angania
am
katitamwa
ao
te
mwaiti
ae
ko
taarau
iai
irouia
am tiaburaea,
tiaburaea, koa tía ni
ko angania am katitamwa ao te mwaiti ae ko taarau iai irouia am
koa tia ni
karikoi rongorongo
rongorongo aika
aika aa kakawaki
kakawaki aika
aika ana
ana buokiko
buokiko ni
ni katibanakoa
katibanakoa am bitineti man
karikoi
am bitineti man
te kanganga.
kanganga. Ngkana
Ngkana iai
iai ae
ae ee iraea
iraea te
te mwane
mwane ma
ma iroum,
iroum, ke
ke ee aki kabwakai boon
te
aki kabwakai boon
bwaai aika
aika ee anai,
anai, ana
ana bon
bon oti
oti ii nanon
nanon am
am rekooti.
rekooti. Ti
Ti na
na kanga
kanga ni
ni karikii rongorongo
bwaai
karikii rongorongo
aikai bwa
bwa ana
ana bongana
bongana riki?
riki?
aikai
Te mwaneka
mwaneka are
are imwina
imwina bon
bon kawakinan
kawakinan te
te Rekooti
Rekooti Boki.
Boki. A
A bane
bane ni koreaki boton
Te
ni koreaki boton
am boanibwai
boanibwai nn te
te mwane
mwane nn am
am bitineti
bitineti ii nanon
nanon te
te Rekooti
Rekooti Boki.
Boki. Ko ikotii taian
am
Ko ikotii teian
boanibwaini
nt kabane
kabaneaika
aika koa
koa tia
tia nn teu
tau mwiia
mwiia nn teabo
taabo tebeuar
tabeua, lI nanon te Rekooti
boenibwei
nenon te Rekooti
Boki,nnte
tearo
aro bwa
bwako
ko na
nanorr
norabwaninin
bwaninintamnein
tamneinem
am bitineti.
bitineti.
Boki,
Koriai
riaini
nikanoaa
kanoaaam
amRekooti
RekootiBoki
Bokinntokin
tokintetebong
bongteuana.
teuana.
Ko
tokintetebong
bongteuana:
teuana:
NNtokin
i)i)
Manarn
amkaeti
kaetiBoki
Boki(lce
(keman
manam
am Ritiiti
RitiitiBoki
Bokingkana
ngkana e karaoi tieire am
Man
e karaoi tieire am
Bitineti aika
aika bubura
bubura ma
ma ni
ni karala
karako mwaitiii
mwaitiia nakoia katitamwa aika
Bitineti
nakaia
lcatitamwa aika
bubura),korea. te
te "Ikotl
“Ikota ni
ni mweiti,
mwaitiM iaon
iaon te Bomwane i nanon am
bubura),korea
te Bomwane i nanon am
RekootiBoki.
Boki.
Rekooti
AO
AO
ii)ii)
Anaitaian
taianritiiti
ritiitiman
manam
amkaeti
kaetibaoki
baokiao
aokorea
korea Mwanen te Ritiiti
Anai
Mwenen te Ritiiti
teuana(temwane
mwaneaeaeeebutaki
butakike
keeekabwakaaki)
kabwakaaki)i inanon
nanon te Rekooti
teuana(te
te Rekooti
Boki.
Boki.
mwaitiaekan
aekankawakinan
kawakinantaian
taianakaunti
akauntiao
aoaekan
aekantaian
taian Rekooti Boki. lai tabeua
AAmwaiti
Rekooti Boki. Iai tabeua
bitinetiaika
aikaa atangiri
tangiriRekooti
RekootiBoki
Bokiaika
aikaa abati
batíaroia.
aroia. Angiia
Angiia bitineti aika a uarereke a
bitineti
bitineti aika a uarereke a
kainnanoateteboki
bokiaeaebon
bontau
tauaekana.
aekana.Te
TeRekooti
Rekootiboki
bokiLae ti na kabongana e bon
ti tikainnanoa
ti na kabongana Uon
rangintau
tauibukia
ibukiaBitineti
Bitinetiaika
aikaa auarereke
uarerekekioina
kioinangkai
ngkaia akona
kona ni kaboouaki"kanoaia ni
rangin
ni kaboouaki kanoaia ni
katoabong.
bong.
katoa
t414
SYB BOKI
BOKI 9
9
SYB
Taubeakinan Te
Te Weaki
Waaki
-- Taubeekinen
Banna 9.4
9.4 bon
bon katootoongan
katootoongan tein
tein te
te Rekooti
Rekooti Boki
Boki ae
ae bebete
bebete aron
aron teina.
teina. Imwin
Imwin te
te
Banna
Banna ao
ao iai
iai kabwarabwaran
kabwarabwaran taekan
taekan taian
taian kaorom
kaorom nn te
te Rekooti
Rekooti Boki.
Boki.
Banna
BANNA 9.4
9.4
BAI\INA
REKOOTI BOKI
REKOOTI
Ekitibenti
Tabeua
15
SYB BOKI 9
9 -. Taubeakinan
Taubeekinan Te Waaki
SYB
KABWARABWARAAN
BANNA 9.4
KABWARABWARAAN BANNA
BONGINA
BONGINA
tatabeua nako.
bongin taian boanibwai n tatabeua
Korea bongin
TAEKANA
TAEKANA
tatabeua nako
Kabwarabwarai
Kabwarabwarai taekan taian boanibwai n tatabeua
nakea te mwane ao e
n te aro ae ko na ataia
ataia raoi bwa e nakea
nako ma ia.
WAUTIA
WAUTIA NAMBWA
NAMBWA
Ibukin
rimwi riki,
riki,
Ibakin kai
kai ataakin taian boanibwai
boanibwai rimwi
nambwani
taian
boanibwai
ni
kabane.
Moanna
nambwanitaian boanibwai ni kabane. Moanna man
ririkl
te nambwa ae 1I bwa te moan
naan nambwa n te ririkL
Korea naba nambwan te wautia
,noan
wautio iaon taian
taiaa moan
wautia, ritiiti,
ritiiti, beebwa ni
ni bakabwai, teiri
teiri kaeti
kaeti rekooti
relaoti
ao katikui
katikai i nanon
aton tein nambwanakia
nanon te bwaire
bwaire n aron
MWANE
MWANE
Taui mwin mwaane ni kabane
kabene aika a roko ao aika nako
man te
te bitineti. E riai te mwaiti i nanon te kaorom ni
Baeranti n titabo ma te mwaiti i nanon te kaeti boki n
taai nako.
BANGKE
BANGKE
Taua
Taua mwin mwaane
mwaane ni
ni kabane
kabane aika
roko (karin ni
aika aa roko
(bumwane). E
mwane)
mwane) ke
ke aika a nako (bumwane).
E bon
bon koaua ae
ae a
liai
ni
bongana
kaorom
aikai
ibukin
am
bitineti
ngkana
riai
iai
iai am
am Bangke
Bangke Akaunte.
Akaunte. E
E riai
riai ni
ni boraoi
boreoi te
te mwaiti
mwaiti i
nanon te Baeranti
Baeranti kaorom ma
ma am Bangke
Bangke Baeranti.
Baeranti.
TIEIRE
TIEIRE
Korei am inikam
inikam ni kabane man
man te Tieire.
MATERIO
MATERIO KAOTITE
KAOTITE
Ngkana
Nglcana te tia karaobwai
lcaraobwai ngke
nglre ao korei
korei bwaai ni
kabane
lcabane aika
ailm ko
lo kabooi bwa tao
tao bwaai menaai
menaai ke bwain
bwaai tabeua.
tabeua. Ngkana
Nglcana te tia boomae ngke,
nglce, korei
lcorei bwaai
ni
kabane
aika
e
kabooi
am
bitineti
ibukin
ni lcabane ailra e kabooi am bitineti ibukin manga
lcabonalcoaia.
kabonakoaia.
EKITIBENTI
EKITIBENTI TABEUA
Korei ekitibenti
ekitibenti ni kabane ake tabeua
tabeua ni waakinan
am bitineti aika tiaki kaotite ibukin taian materio ma te
reibwa.
Ko anganaki ni Banna 9.S
9.5 te katootoo iaon taubeakinan
taubeakinan te bitineti ao kabonganan
te Rekooti Boki. E kaota ana Rekooti Boki te Maoten
Maoten Benitua ibukin te namwakaina
ae Nobembwa2.
Nobembwa2.
16
l6
Ibukin kaotana bwa te toutoro n te
namwakaina. Korei rain aika uaai
iaan taian ware aikai.
g6
.r!
9o
o:
EO
9.E
gE.-
q
<0
cE £
iB*
olB,=
I £ (Q
S
EFS
o
(0
.E,i(!
y.=a
0
oo
5
i
!,-rr
£ E
^ §ClC'!
« -*
c
*
Í
S
CB Ä
c ‘C5
*CD CS
3 <v
TS 9 «a>
*£ 5
«
1
=.v,o(! È
iYp
EeS
EEE
eEe:ig
;gE
:TE
EE:5 &
EEE
a
^
EreE
;8"9 co
EfiE;î
J
I
^
J“
fl
ra
p
t—"
c
s
I S s 5
1 • E i
5 2> ™ ë
9 f .9 8
ra-rafia«,
» ^ jS
OS— C
es ra es =
^ I 3
5 £ g 5
5>
S §
Z <u jz
c
A kaota mwartin mwaane n te Kaeti Baoki
baeranti aikai ao are n te bangke n tokin
te namwakaina aie. A kaeweaki rake
baeranti aikai nakon moan bongin te
namwakaina are imwina
Ef;g;'Efr
Ec
E;EEiEE
99-9o
g $;
F
;8e:
geES
EgEEEg€
es
O
o
G
3
3
.e
=
(!
v
'6
E
e
O
o
CS
'E
£
S
s£
5
-'a.s
E tis€EiE
E
£
8
ï
c®
ë
«
«
Í
c
CD<U
C
O
'C
£
<0
2
o
4>
tfEEes:ta
HE
ffl
@c
cO
cCB
C
.9
s
a
o
o::
z
2E
Ul
S
Æ
H
F I
EE EgEEgEE
<
HE
<
,E
3E -EB.=EE
oEqqilE'A
Ii-ci<
EE;EEEEOi
,E
Z
=eeEE=-9-o
£
Ul
E:gEEEiE
sE
H
i€
Z
Y3
2
ü
O
Z
c
23
A
rE
3
m
-lt
«t
a(!
3
,c
Ets
Br
zE
U1
0
&
C
6£oa
2
.9EE:E'e.-19
;EE5E-EEE
r_-GEroxa
EfEESSEg
6'69'!.-!!rAg.Eot
EEE.:EH9
E5 :H::Eg9
I!ITEEH
itJ.
O
<
.!
:o
o
ffi
X.
oo
o6
ffl
@-9
o
£
§
OE
O
U1
a
Z
«
<03
O
i'Ec!.Yoc
--d,6nt-'-
=9
E& EE:iEEEI
r!
c-c
iE
br
6iE
-o
2p
<
ffl
.a
c
Sa>
.
C-'=
<0
Õ) ï
cc
Fe
EE sE
c
S
-û
rao
o
£
£
<0
o
-o
£
11
t
(!
.l'EE
gB
vs
i I
6Eg 9c E5
itiEz
(S
6
.S
o(Q
G
!
c
.=6G
*&
C'!
58e
co
CD
..
(!
(Qc
O
' (0
H
'E
z
6
zo
6
a'
EE;E
E*EE
gEEE
.E
?8eE
o
t,
9EhE
lioco
(Q
9
(!
cl
9r
(E
(E.
'6
v(!
IE
I
SYB BOKI
SYB
BOKI 99
-- Taubeakinan
Taubeakinan Te Waaki
TAEKAN BANNA
BANNA 9.5
TAEKAN
A.
bongin Nobemba, a tauaki mwin taian Baeranti ibukin te
te MWANE
MWANE
Ni moan bongin
te Rekooti
Rekooti Boki.
Boki. E
E kaotaki
kaotaki
ao te BANGKE iaon te iteraniba ae boou ii nanon te
Bangke n
n taian
taian baeranti.
baeranti.
mwaitin te mwane i nanon te Kaeti Baoki ao n te Bangke
Waare aikai
aikai a reke man
man taian
taian baeranti
baeranti ni kabanean
kabanean bongin
bongin Okitobwa.
Okitobwa.
Waare
B.
B.
kabooa te kai te bitineti n te mwane.
mwane. E riki te
te ritiiti ma
ma iroun
iroun te
te tiaburaea
tiaburaea
E kabooa
bwa
te
wautia.
E
koreaki
te
boanibwai
aio
i
nanon
kaorom
aika
uoua
bwa te
te
bwa
wautia. koreaki boanibwai aio i nanon kaorom aika uoua -- bwa
Mwane Nako
Nako ao
ao te
te Materio
Materio Kaotite.
Kaotite.
Mwene
C.
C.
ana Teiri Keeti
Kaeti Rekooti.
Rekooti. A
A riai
riai aikai
aikai ni
ni koreaki
koreaki ni
ni
Bon taian ware man ana
kaorom aika
aika uoua,
uoua, bwa
bwa te
te Mwane
Mwane Roko
Roko ao
ao te
te Tieire.
Tieire.
kaorom
D.
D.
E anaa
anaa te
te mwane
mwane te
te ouna
ouna man
man ana
ana Bangke
Bangke Akaunte
Akaunte te
te bitineti
bitineti ao
ao ee karinna
karinna ii
E
nanon te
te Kaeti
Kaeti Baoki.
Baoki. E
E riai
riai te
te boanibwai
boanibwai aio
aio ni
ni koreaki
koreaki iaan
iaan te
te Mwene
Mwane
nanon
Roko ao
ao te
te Bangke
Bangke Nako.
Nako.
Roko
E.
E.
E kabwakaaki
kabwakaaki te
te booawarii
booawarii nakoia
nakoia taan
taan tomatoma
tomatoma aika
aika uoman.
uoman. A
A traia
uaia nn
E
tiainaa
te
ritiiti
-a
riki
aikai
bwa
wautia.
A
riai
n
oti
mwaiti
aikai
ni
kaorom
tiainaa te ritiiti -a riki aikai bwa wautia. A riai n oti mwaiti aikai ni kaorom
aika uoua,
uoua, te
te Mwene
Mwane Neko
Nako ao
ao te
te Tirekete
Tirekete Reibwe
Reibwa Kaotite.
Kaotite.
aika
F.
F.
Te ouna,.
ouna,. ee kabwakaa
kabwakaa bon
bon nakoina
nakoina aria
aria tiarari
tiarari ibukin
ibukin te
te namwakaina
namwakaina, ae
ae ee
Te
koreia ii nanon
nanon kaorom
kaorom aika
aika uoua
uoua -- te
te Mwane
Mwane Nako
Nako ao
ao te
te Tirekete
Tirekete Reibwa
Reibwa
koreia
Kaotite,
Kaotite,
Noria bwa
bwa angamwane
angamwane ake
ake tabeua
tabeua nn aron:
aron: te
te bae
bae nn te
te kaeti,
kaeti, te
te ran,
ran, te
te iti,
iti, ao..
ao.. aa riai
riai ni
ni
Noria
koreaki inanon
inanon kaorom
kaorom aika
aika uoua,
uoua, aika
aika te
te Mwane
Mwane Nako
Nako ao
ao Ekitibenti
Ekitibenti Tabeua.
Tabeua. Taian
Taian
koreaki
ritiiti ibukin
ibukin kabwaka
kabwaka mwane
mwane aikai
aikai aa riki
riki bwa
bwa wautia.
wautia.
ritiiti
kakawaki bwe
bwa ena
ena koreeki
koreaki te
te mwaiti
mwaiti ii nanon
nanon kaorom
kaorom aika
aika uoua?
uoua?
EE kekawaki
Eng, bwa
bwa ena
ena bon
bon angankq
anganiko te
te tititam
tititam teuana
teuana nn tauan
tauan mwin
mwin te
te mwane
mwane nn arn
am bitineti.
bitineti.
Eng,
Koriai
riainnataia
ataiannte
tetai
tai teuana
teuanabwa
bwamwaitira
mwaitirate
temwane
mwaneae
ae iai
iai iroum
iroumao
ao eenakea.
nakea.
Ko
18
18
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 99 - Taubeakínan
Teubeekinan Te Waaki
Weaki
8.
8.
TAUBEAKINAN
TAUBEAKINAN AM TITAOKI
TITAOKI
E rangin mwaiti ana mwane te ouna ae e bae n te titaoki, ni bitineti aika a mwaiti,
mwaiti , (ae
e aranaki
aranaki naba bwa te
te inwentori).
inwentori). Te
Te katootoo teuana tao te titoa ni boomae teuana
teuana
ike am titaoki bon
bon bwaai ni kabane aika ko kabooi bwa
bwa ko na manga
manga kabooi
kabooi nako
nakoia
nakoia am katitamwa.
katitamwa. N te bakitori, am titaoki bon taian bwaai menaai ni kabane ma
tibeea
tibeee aika ko kabonganai
kabonganai ibukin karaoan am bwaaitia.
bwaaitia.
Ko kona n reke ni kanganga aika
aika a batí
bati ngkana ko aki taua mwin am titaoki.
Te katootoo
ketootoo teuana
teuane n aron
rron te titoa ni
ni boomae ike ae kona n reke taian
teien kanganga
kengenga
ibukin aki tamaroan
temeroen tauan mwin te titaoki n aron
eron aikai:
eikai:
-
A tabe n iraeaki am bwai ao ko aki ataia
-
Ko
Ko bae nn tatare ni
ni bwaai
aike ae waekoa kabooaia
bweai aika
kebooaia ao
ao ana búa
bua am
katitamwa
katitamwa bwa ana nako n taabo riki tabeua.
tabeua.
am
i
,
-
kanganga
E
E rangin mwaiti am titaoki
titaoki iaon
iaon baoia,
baoi4 ae
ae nanona bwa ee kanganga
kunean te
te bwai teuana,
teuana, akea mwaawan am
ilm titoa, ao
ao ea rangin mwaiti
am mwane ae e bae i nanon bwaai aika
aika aki kabooaki.
kabooaki.
l
I
TITAOKI
TITAOKI KAATI
KAATI
Ti
Ti na
na kanga ni
ni kabonganai
kabonganai rekooti
rekooti aika
aika aa bebete
bebete aekaia
aekaia n
n taua
mwin ara
taua mwin
ara titaoki?
Kataa
Y\ata ongom ni kamwakura am iango iai.
9.5
KAMWAKURAN
IAI\IGO 9.5
KAMWAKURAN TE IANGO
Karaoa
Keraoa am tetiaina
tetieina ibukin te titaoki kaati
aekan bwaaitia
Ko waakina
waakina te titoa ni boomae ae e uarereke ni kabonakoi aekan
aika tao nimabwi aekana ma iai.
iai. Ko na kainnanoa
kainnanoa te titaoki kaati teuana ibukin
rinanin am bwai
iai. Karaoa am tetiaina
bwai ni karekea angan tauan mwin am titaoki iai.
ibukin am bwaitia
ngkana
koa
tía
ao
kabotaua
am
kaati
ma
Banna
9.6
tia
bwaitia
19
l9
SYB BOKI
BOKI 9
9
SYB
Taubeakinan Te
Te Weeki
Waaki
-- Taubeakinan
BANNA 9.6
BANNA
TITAOKIKAATI
TITAOKI
KAATI
Bwaaitia:
Bwaaitie:
TITURIIM nn tiinin
tiinin taaman
taaman 16
16 te
te aonti
aonti
TITURIIM
Ana keotite
kaotite teuana:
teuana:
Ana
Tiering bureiti
buraiti
Tiering
Manga-oota mweiti:
mwaiti:
Menga-oote
$1.80:
$1.80:
$2.20
$2.20
20 te
te tiin
tiin
20
TITAOKI
TITAOKI
BONGINA
BONGINA
TAEKANA
TAEKANA
ROKO
ROKO
1/9/95
U9t95
2/9
2/9
4/9
4t9
5/9
5t9
6/9
619
7/9
7t9
8/9
8t9
8/9
8t9
8/9
8t9
Kaewe rake
rake
Kaewe
Kaboaki
Kaboaki
Kaboaki
Kaboaki
Kaboaki
Kaboaki
Kaboaki
Kaboaki
Kaboaki
Kaboaki
Uruaki
Uruaki
Kabooa
Kabooa
Kaboaki
Kaboaki
NAKO
NAKO
33
22
55
44
33
22
36
36
BAERANTI
BAERANTI
25
25
22
22
20
20
15
l5
11
11
88
66
42
42
38
38
KABWARABWARAANA
I(ABWARABWAIU{.ANA
l.1.
koreakima
mai ieta
etaiaon
iaontetekaati
kaatitaekan
taekantetebwaitia.
bwaitia.
AAkoreaki
2.2.
Te menge-oote
manga-oota mwaiti
mwaiti bon
bon mwaitin
mwaitin te
te titaoki
titaoki ae
ae ko
ko riai
riai ni
ni manga
manga ootana
ootana
Te
kanoantetetitaoki
titaokianne
anneiai.
iai. Ngkana
Ngkanaeebwaka
bwakamwaitin
mwaitinam
amtitaoki
titaokinntiin
tiinnntaarnan
taaman
kanoan
iaanteteManga-oota
Manga-ootaMwaiti
Mwaiti ae20
ae 20tetetiin
tiinao
aoko
koriai
riaini
nimanga
mangaootana
ootanaam
amtitaoki.
titaoki.
iaan
kaeti kanoan
kanoan te
te manga-oota
manga-oota mwaiti
mwaiti ma
ma tawen
tawen kabonakoan
kabonakoan te
te bwai
bwai ae
ae ea
EE kaeti
ea
mangaootanaki
ootanakiao
aomaanin
maanintetetai
taiimwin
imwinteteteteoota
ootaao
aorokon
rokontetetitaoki
titaokiae
aeboou.
boon.
manga
Ngkanaarona
aronabwa
bwaiai
iaitetemarena
marenaae
aeteuana
teuanatetewiiki,
wiiki,nnaron
arontetekatootoo,
katootoo,ao
aoko
ko
Ngkana
riai ni
ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa ena
ena tau
tau am
am manga-oota
manga-oota mwaiti
mwaiti i i nanon
nanon baim
bairn ibukin
ibukin
riai
katokankainnanoia
kainnanoiaam
amkatitamwa
katitamwai inanon
nanontetewiiki
wiikianne.
anne.
katokan
3.3.
4/9ao
aoeebwaka
bwakamwaitin
mwaitintetetitaoki
titaokinakon
nakonteteManga-Oota
Manga-OotaMwaiti.
Mwaiti.NNtetetai
taiaio
aio
NN4/9
aokoa
koariai
riainnootani
ootanibwaai
bwaaiaika
aikaaamwaiti
mwaitiriki
rikima
mairoun
irounam
amtiaburaea.
tiaburaea.
ao
4.4.
8/9 iai
iai bwaai
bwaai tabeua
tabeua aika
aika aa uruaki.
uruaki. Korei
Korei bwaai
bwaai aika
aika aki
aki kona
kona nini
NN 8/9
kabonakoakiao
aoanai
anaimwaitia
mwaitiaman
manam
ambaeranti.
baeranti.
kabonakoaki
5.5.
Uringnga,korei
koreimwin
mwinbwaai
bwaaininikabane
kabaneaika
aikako
kokabooi
kabooibwa
bwateteTitaoki
TitaokiRoko
Roko
uringnga,
aobwaai
bwaaininikabane
kabaneaika
aikako
kokabonakoi
kabonakoikekeaika
aikaaauruaki
uruakibwa
bwateteTiteoki
TitaokiNako.
Nako.
ao
20
20
SYB BOKI 9
SYB
Taubeakinan Te
Te Waaki
Waaki
-- Taubeekinan
KAMWAKURAN
TE IANGO
AKURAN TE
Kabooua kanoan te
te titaoki
titaoki keati
kaati n
n te
te tiin
tiin ni
ni ika
ika
N tokin
tokin te
te bong
bong ae
ae 99 nn Tebetembwa
Tebetembwa ko
ko taraa
taraa am
am Kaeti
Kaeti Boki
Boki ao
ao ko
ko kunea
kunea bwa
bwa koa
koa tia
tia ni
ni
N
kabonakoi teniua
teniua tiinin
tiinin te
te TITURIIM
TITURIIM nn te
te mwane.
mwane.
kabonakoi
Koa manga
manga tuoa
tuoa am
am Katitamwa
Katitamwa Akaunti
Akaunti ao
ao ko
ko kunea
kunea bwa
bwa koa
koa tia
tia ni
ni kabonakoi
kabonakoi uoua
uoua tiin
tiin
Koa
n
te
kuretete.
n te kuretete.
Karinii waare
waare ni
ni nneia
nneia aika
aika eti
eti iaon
iaon te
te Titaoki
Titaoki Kaati
Kaati inanon
inanon Banna
Banna 9.6
9.6
Karinii
ANGAN I(ATAMAROAN
KAT AMARGAN RIKI
RIKI AM
AM BITINETI
BITINETI MAI\I
MAN TAIAN
TAI AN TITAOKI
TITAOKI
AI\IGAN
REKOOTI
REKOOTI
l.1.
A buokiko
buokiko em
ant titaoki
titaoki rekooti
rekooti nibeireia
ni baireia bwa
bwa aekara bwein
bwain am
am titaoki
titaoki
A
Ana waekoa
waekoa am
am rekooti
rekooti ni kaotii
kaotii bwai
bwai aika
aika a tawe
tawe kabooaia
kabooaia ao aika
aika a iremwe
iremwe
Ana
ao n riai n aki riki
riki bwa
bwa ana
ana titaoki
titaoki arn
am titoa.
titoa. Uringnga
Uringnga bwa
bwa iai te mwane ae ee
bongana riki
riki ngkana a
bae i nanon bwaai aika a waeremwe ni kaboaki ena bongana
kaboaki iai
iai bwaai
bwaai aika
aika aa tangiraki.
tangiraki.
2.
2.
A kaotia
kaotia em
am titaoki
titaoki rekooti bwe
bwa mwaitira
mwaitira ae ko na
na mange
manga ootenne
ootanna
A
Ena oti man
man am titaoki
titaoki rekooti
rekooti bwa mwaitira bwaai n aekaia nako
nako ae ko riai n
Ena
ootanna.
ootanna.
3.
3.
kaotia am
am titeoki
titaoki rekooti bwa n ningai
ningai ae ko riai
riai ni menga
manga oota
oota iai
E kaotia
Ngkana ko bairea am mwaiti
mwaiti ibukin
ibukin te manga oota
oota ao ko iangoraoi ngkana
ngkana ko
mwaiti ni kamanoko
kamanoko man taian kanganga aika aki kantaningaaki n
karakaa te mwaiti
aron
teriwari.
kabobwai
ao iremwen te teriweri.
rakan
te
aron
4.
A buokiko
buokiko am titeoki
titaoki rekooti n ateie
ataia ngkana e tabe ni bua
bua em
am titeoki
titaoki
A
titaoki baeranti iaon am kaati bwa mwaitira bwaai aika
aika a riai ni
E kaotia te titeoki
mena n am
am titaoki.
titaoki. Ngkana ko
ko wareka
wareka am
am titaoki
titaoki ao
ao ko
ko na
na kunea
kunea bwa
menr
iroum. Ngkana ko kunea bwa iai bwaai
bwaai aika akea, ena
mwaitira ae bon iai iroum.
kauringko bwa
bwa tao aikai bukina:
kauringko
-
Tao aki tararuaaki
tararuaaki raoi taian
taian rekooti.
rekooti. N aron ae tao ko maninge
maninga n anaa
Tao
mwaitin
te
bwai
ae
ko
kabonakoa
te
titaoki baeranti.
man
am
titaoki
n
kuretete
mwaitin
kabonakoa
Tao iai am bwai tabeua
tabeua aika
aika a tabe n iraeaki.
iraeaki.
21
2t
SYB BOKI
BOKI 9
9
SYB
9.
Taubeakinan Te
Te Waaki
Waaki
- Taubeakinan
KABONGANAI TAIAN
TAI AN REKOOTI
REKOOTIAIKAI
NI KATAMAROA
KAT AMARGA RIKI
RIKI AM
AM
KABONGANAI
AIKAI NI
BITINETI
BITINETI
Tiaki nanona
nanona bwa
bwa ko
ko na
na katokii
katokii ana
ana kanganga
kanganga am
am bitineti
bitineti ni
ni kabane
kabane ngkana
ngkana ko
ko ti
ti
Tiaki
kawakina am
am rekooti.
rekooti. Ko
Ko riai
riai naba
naba ni
ni kamatenanoi
kamatenanoi taian
taian rongorongo
rongorongo aika
aika aa anganiko
anganiko
kawakina
am rekooti
rekooti ao
ao man
man kabonganai
kabonganai ni
ni katoka
katoka am
am kanganga.
kanganga.
am
Moan te
te kekawaki
kakawaki am
am Rekooti
Rekooti Boki
Bold ibukin
ibukin ataakin
ataakin ana
ana waaki
waaki am
am bitineti.
bitineti. Ni
Ni
Moan
katoaa tokin
tokin te
te namwakaina
namwakaina eo
ao ko
ko riat
riai ni
ni kekoauaa
kakoauaa bwa
bwa koe
koa tia
tía ni:
ni:
katoea
korea mwaitin
mwaitin te
te beerenti
baeranti ibukin
ibukin te
te bangke
bangke ao
ao te
te mwane
mwane
korea
ikotii
taian
tieire
ni
kabane
ibukin
te
namwakaina
ikotii taien tieire ni kabane ibukin te namwakalna
ikotii am
am kaotite:
kaotite: te
te tirekete
tirekete kaotite,
kaotite, te
te tirekete
tirekete reibwa
reibwa
ikotii
kaotite em
am ro
ao intirikite
intirikite kaotite.
kaotite.
kaotite
Man rongorongo
rongorongo aikai
aikai ao
ao ko
ko na
nakona
konani
ni karaoi
karaoi bwaai
bwaai aikai.
aikai.
Man
-
tirinanoaam
amtieire
tieire
tirinanoa
tirinanoa
am
kaotite
tirinanoa am kaotite
numeraanm
amraka
raka(ke
(keruuti)
ruuti)
numeraa
tirinanoa
am
raka
tirinanoa am raka
TIRINANOAAM
AMTIEIRE
TIEIRE
TIRINAI\IOA
Mwaneka1.
1. Kabotaur
Kabotauaem
amtieire
tieire
Mwaneka
Tebwai
bwaiteuana
teuanaae
aeeebongana
bonganaae
aeko
kokona
konaninikaraoia
karaoiabon
bonkabotauan
kabotauan am
Te
rm
toutorotieire
tieire nntetenamwakaina
namwakainaaio
aioma
mailm
amtieire
tieirenntetenamwakaina
namwakaina are
toutoro
are
nako,ao
aoam
amtieire
tieirenntaina
tainanaba
nabaaio
aionnteteririki
ririkiare
areeenako.
nako. Ena
Ena oti n aio
eenako,
oti n aio
ngkanaiai
iaibibitaki
bibitakiaika
aikaaariki
rikinnam
amtieire
tieire -ngkana
ngkanaaakerikaki
kerikakike
ke a
ngkana
a
kerake.
kerake.
Mwaneka2.
2. Kakeea
Kakaeabukina
bukina
Mwaneka
Tebwai
bwaiae
aeko
koriai
riaininikaraoia
karaóiaimwin
imwinaio
aioko
kona
nakataia
kataianinikakaea
kakaea bukin
Te
bukin
taian
bibitaki.
Tao
ena
bon
iai
bukin
kerikakin
am
tieire
aikaaa mwaiti.
taian bibitaki. Tao ena bon iai bukin kerikakin am tieire aika
mwaiti.
Koriai
riainntaraia
taraiabwa
bwaeekanga
kangaaron
aronnm
ambitineti
bitinetima
maam
amtaan
taankaiangatoa.
kaiangatoa.
Ko
Kabotauateteboo,
boo,tetetieweti,
tieweti,raoiroin
raoiroinbwaai,
bwaai,angaraoin
angaraointetenne,
nne,ao..
ao..
Kabotaua
Mwaneka3.
3. Kawaina
Kawainaam
amkatamaroa
katamaroa
Mwaneka
Kabonganai
motin
am
kukune
manMwaneka
Mwaneka22ninikawaina
kawainaam
am anga ni
Kabonganai motin am kukune man
anga ni
kakerakeaam
amtieire,
tieire,katokii
katokiiam
amkanganga
kangangaao
aoninikatamaroaa
katamaroaariki
rikiarl
am
kakerakea
bitineti.
bitineti.
2222
SYB BOKI
BOKI 99 -- Teubeakinan
TaubeakinanTe
TeWeeki
Waaki
SYB
TIRINANOAAM
AMKAOTITE
KAOTITE
TIRINAI\IOA
Irii taian
taian mwaneka
mwaneka ake
ake teniua
teniua nn aron
aron ae
ae ko
ko karaoia
karaoia ibukin
ibukin am
am tieire,
tieire, ma
ma nn te
te tai
tai aio
aio
Irii
kabotauaao
aotirinanoa
tirinanoaam
amkaotite.
kaotite. Am
Amkaotite
kaotite ra
raaika
aikaaakerake
kerake ke
keaika
aikaaabwaka?
bwaka? Tera
Tera
kabotaua
bukin
bitaki
aikai?
Kawaina
am
anga
ni
kauarerekei
riki
am
kaotite.
bukin bitaki aikai? Kawaina am anga ni kauarerekei riki am kaotite.
NUMERAAAM
AMRAKA
RAKA
NUMERAA
aki tau
tau titi ataakin
ataakin am
am tieire.
tieire. Ibukin
Ibukin ataakin
ataakin raoi
raoi tamaroan
tamaroan am
am waaki,
waaki, ko
ko riai
liai nn
EE aki
numeraa am
am raka.
raka. Ko
Ko kona
kona ni
ni karaoa
karaoa aio
aio man
man anaakin
anaakin mwaitin
mwaitin am
am kaotite
kaotite ni
ni kabane
kabane
numeraa
man
mwaitin
am
tieire.
Ngkanne,
ko
na
ataia
bwa
ko
kareke
mwane
ke
ko
kabua.
ko
kabua.
ke
mwane
ko
kareke
man mwaitin am tieire. Ngkanne, ko na ataia bwa
Te Raka
Raka eo
ao Ruuti
Ruuti Titeetemente
Titaetemente (ae
(ae ee aranaki
aranaki bwa
bwate
te Inikam
Inikam Titaetemente)
Titaetemente) ena
ena kona
kona
Te
ni
buokiko
n
numeraa
am
raka
ke
am
ruuti.
ni buokiko n numeraa am raka- ke am ruuti.
Ni katoaa
katoaatokin
tokin te
te namwakaina,
namwakaina, irii
irii mwaneka
mwaneka aikai
aikai ni
ni karekea
karekea am
am Raka
Raka eo
ao Ruuti
Ruuti
Ni
Titaetemente.
Karekei
nambwaia
man
am
Rekooti
Boki.
Titaetemente. Karekei nambwaia man am Rekooti Boki.
$$
Toutoro Tieire
Tieire
ailcai l.1. Toutoro
Tirekete materio
materio
raka 2.2. Tirekete
Kaotite
Kaotite
bwanin
Raka Bwanin
Bwanin
Raka
Irii
mwaneka aikai
Irii mwanetca
numeraa am
am raka
nn numeraa
bwanin
aikai
raha
Irii
mwaneka aikai
Irii mwanelca
numeraa am
am raka
nn numeraa
itiaki
itiaki
:
3. Tirekete
Tirekete Riebwa
Riebwa
3.
Kaotite
Kaotite
Kaotite
4.
Intirikite
4. Intirikite Kaotite
Nikiran kaotite
kaotite ake
ake tabeua
Nikiran
Raka
Itiaki
Raka
Itieki
+
tabeua
:
700
700
$ 400
$400
300
$$ 300
150
$$ 150
$
50
S 50
200
-$$ 200
$300
$300
$200
$200
$100
$f00
TIRINANOA AM
AM RAKA
RAKA
TIRINAI\OA
Irii naba
naba mwaneka
mwaneka ake
ake teniua
teniua aika
aika ko kabonganai
kabonganai ibukin
ibukin tirinanoan
tirinanoan am
am tieire
tieire ma
ma am
am
Irii
kaotite.
kaotite.
l.1.
Kabotaui taian
taian Raka
Raka ao Ruuti Titaetemente ni kakaea bwa a kerake
kerake ke aa
Kabotaui
kerikaki
mwaitin
am
Raka
Bwanin
ao
am
Raka
Itiaki.
kerikaki mwaitin am Raka Bwanin ao am Raka ltiaki.
2.
2.
Imwina ao
ao kataia
kataia kakaea
kakaea bukin
bukin bibitakin
bibitakin am Raka
Raka Bwanin
Bwanin ao am Raka
Raka itiaki.
itiaki.
Imwina
3.
3.
Kawaina am
am anga
anga ibtrkin
ibukin karakaan
karakaan am raka
raka ao katamaroaan
katamaroaan riki
riki am bitineti.
bitineti.
Kawaina
23
SYB BOKI
BOKI 9
9 -- Teubeakinen
Taubeakinan Te
Te Waeki
Waakl
SYB
10.
10.
BOTON IANGO
IANGO
BOTON
1.
E kona
kona ni katamaroaa
katamaroaa riki
riki am
am bitineti
bitineti kawakinan
kawakinan taian
taian rekooti
rekooti bwa
bwa aa buokiko
buokiko
E
n
taua
mwin
am
mwane,
a
taua
mwin
te
kuretete
ae
ko
angania
am
katitamwa,
n taua mwin am mwane, a taua mwin te kuretete ae ko angania am katitamwa,
kaota mwaitin
mwaitin am
am taarau
taarau ao
ao aa taua
taua mwin
mwin am
am titaoki.
titaoki.
aa kaota
2.
3.
3.
A riai
riai angiia
angiia bitineti
bitineti aika
aika aa uarereke
uarereke ni
ni kawakini
kawakini aekan
aekan rekooti
rekooti aikai:
aikai:
A
Teirii Kaeti
Kaeti Boki
Boki
Teirii
Katitamwa Akaunti
Akaunti Rekooti
Rekooti
Katitamwa
Rekooti Boki
Boki
Rekooti
Tiaburaea Akaunti
Akaunti Rekooti
Rekooti
Tiaburaea
Titaoki Rekooti
Rekooti
Titaoki
Raka
ao
Ruuti Titaetemente
Titaetemente
Raka ao Ruuti
a.
a.
b.
b.
c.
c.
d.
d.
e.
e.
f.f.
Ana bon
bon kakaokoro
kakaokoro kawakinan
kawakinan taian
taian rekooti
rekooti nn te
te bitineti
bitineti teuana
teuana ma teuana ma
Ana
ma tetrana ma
bonbane
baneni
nikataia
kataiannkaota
kaotamwin:
mwin:
aabon
i) te
te mwane
mwane ae
ae roko;
roko; ii) te
te mwane
mwane ae
ae ee nako;
nako; iii) aomata
aomata aika a taarau
aika a taarau
iroumao
ao iv) aomata
aomataaika
aikako
kotaarau
taarauirouia.
irouia.
iroum
i)
4.4.
iv)
ii)
iii)
Te moan
moan mwaneka
mwaneka ibukin
ibukin tauan
tauan mwin
mwin rongorongo
rongorongo aikai
aikai bon te Kaeti Boki.
Te
bon te Kaeti Boki.
Tauamwin
mwinmwaitin
mwaitintetemwane
mwaneae
aeeeroko
rokoi inanon
nanonam
ambitineti
bitineti i nanon am Kaeti
Taua
i nanon am Kaeti
Bokinntetebong
bongteuana.
teuana.
Boki
-
Kawakini taian
taian ritiiti
ritiiti ni
ni kabane
kabane ibukin
ibukin mwaane
mwaane aika
aika ko kabwakaa.
Kawakini
ko kabwakaa.
Kakoauaabwa
bwaeereke
reketeterititi
rititike
ketetebebwa
bebwaninikakoaua
kakoaua riki teuana ibukin
Kakoauaa
riki teuana ibukin
mwaane aika
aikako
ko kabwakai
kabwakai ibukin
ibukinbwai
bwai nnaron
aronaika
aika a reke iroum, te
mwaane
a reke iroum, te
booawarii,ao
aoteteurente.
urente. Rititi
Rititininikabane
kabaneaariai
riaininikawakinaki
kawakinaki I nanon te
booawarii,
I nanon te
KAETIBOKI
BOKIninikarokoa
karokoatokin
tokintetebong
bongao
aoninimanga
manga kaeweaki nakon te
KAETI
kaeweaki nakon te
REKOOTIBOKI.
BOKI. Kawakina
Kawakinateterekooti
rekootiibukin
ibukinm*aane
mwaane nako aika ko
REKoorI
nako aika ko
kabwakai ibukin
ibukin boon
boon bwai,
bwai, te
te booawarii,
booawarii, te
te urente, te bae n te
kabwakai
urente, te bae n te
iuteretii,ao..
ao..
iuteretii,
-
konani
ni kabonganaki
kabonganaki tete Ritiiti
Ritiiti Boki
Boki nnonea
onea mwin te Teiri Kaeti
EEkona
mwin te Teiri Kaeti
Rekootingkana
ngkana a akarako
karakomwaitin
mwaitinbwaai
bwaaima
maninibobuaka
bobuaka kabonakoakia
Rekooti
kabonakoakia
man
te
bitineti
(ngkana
te
tia
karaobwai
ngke).
Ibukin aio ao ena tau
man te bitineti (ngkana te tia karaobwai ngke). Ibukin
aio ao ena tau
kabonganaanana
anakaobi
kaobiteteritiiti
ritiitiae
aeko
koanga
angaibukin
ibukin am tieire n onea
kabonganaan
am tieire n onea
mwinteteKaeti
KaetiBoki.
Boki.
mwin
5.5.
tauakimwin
mwinaia
aiakabobwai
kabobwaiaomata
aomatanntetekuretete
kuretetei i nanon am Katitamwa
AAtauaki
nanon am Katitamwa
AkauntiRekooti.
Rekooti. EEtaua
tauamwin
mwinmwaitin
mwaitintetekuretete
kureteteae
ae a tia n anganaki ao
Akaunti
a tia n anganaki ao
mwaitiraaeaeana
anariai
riaininikabwaka
kabwakanakoim.
nakoim.
mwaitira
AnaAKI
AKIanganaki
anganakitaan
taanmwakuri
mwakuritetemwioko
mwiokoibukin
ibukinbairean
bairean te kuretete.
Ana
te kuretete.
A
riai
ni
baireaki
ti
iroun
te
Ouna
n
te
Bitineti.
A riai ni baireaki ti iroun te Ouna n te Bitineti.
2424
SYB BOKI 9
SYB
6.
6.
7.
7.
Taubeakinan Te
Te Weeki
Waald
- Teubeekinen
Ngkana e
e kabobwai
kabobwai te
te bitineti
bitineti n te kuretete,
kuretete, e riai ni
ni kawakinaki
kawakinaki mwin
mwin
Ngkana
mwaitin te
te taarau
taarau inanon
inanon te
te Tiebureee
Tiaburaea Akrunti
Akaunti Rekooti.
Rekooti. E
E riai
riai ni
ni kaauaki
katanaki te
te
mwaitin
iteraniba teuana
teuana ibukin
ibukin te tiaburaea
tiaburaea temailE
temanna ao
ao ni mwannanoaki
mwannanoaki tain te anga
anga
it€raniba
mwane iai.
iai.
mwane
Ko riai
riai ni
ni korei
korei mwin
mwin boton
boton taian
taian boanibwai
boanibwai ni
ni kabane
kabane nn am
am bitinai
bitineti ii nanon
nanon te
te
Ko
Rekooti Boki.
Boki. Ko ikotii
ikotii ni kabane
kabane inanon
inanon te
te boki
boki aio
aio taian
taian boanihai
boanibwai aika
aika aa
Rekooti
tauaki mwiia
mwiia n taabo tabeua ibukin nooran ana waaki am bitineti ae bwanin.
bwanin.
tauaki
Ko riai
riai ni
ni kanoaa
kanoaa am
am Rekooti
Rekooti Boki
Boki nn tokin
tokin te
te bong
bong teuana.
teuana.
Ko
E kakawaki
kakawaki bwa
bwa ana
ana korcaki
koreaki mwaiti
mwaiti ii nanon
nanon kaorom
kaorom aika
aika uoua
uoua (n
(n aron
aron
E
mwanen te tieire
tieire a€
ae tatraki
tauaki mwina
mwina nn te
te kaorom
kaorom ibukin
ibukin te Mrene
Mwane Roko
Roko
mwan€n
ao
te
Tieire).
Te
waaki
aio
ena
anganiko
te
tititam
ni
kakoaua
ibukin
ibukin
tititam kakoaua
anganiko
Tieire). Te waaki
ao
tauan mwin
mwin mwanen
mwanen am
am bitineti.
bitineti.
tauan
8.
8.
Te Rckooti
Rekooti tititem
tititam rc
ae bebete
bebete lnon&
arona, nn aron
aron ae e kaotaki
kaotaki nn te
te boki
boki aio, e kona
kona
Te
ni
buokiko
ni
baireia
bwa
ra
aika
bwa
titaoki,
kaota
kaota
te
n
riki
bwa
titaoki,
e
a
kona
bwaai
ra
aika
ni buokiko baireia bwa
mwaiti ae ko na manga
manga ootafiia
ootanna iai, e kaota
kaota am tai ni manga
manga oot4
oota, to
ao ni buoka
mwaiti
am
atatai
iaon
buan
am
titaoki.
iaon
buan
am
titaoki.
am amrai
9.
Kabonganan am rekooti ibukin
ibukin katamaroan
katamaroan riki am bitineti.
bitineti. Te Rckooti
Rekooti Boki
I&bonganan
rekooti ae te kabanea ni bongana
bongana ibukin kakaean waakin am bitineti.
bitineti.
bon te rckooti
Ni katoaa
katoaa tokin
tokin te
te namwakaina
namwakaina ko
ko riai
riai ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa koa
koa tia
tía ni:
Ni
-
korea te baeranti
baeranti ibukin
ibukin rc
te bangke ao te
te mwane
mwane
koreate
ikotii taian
taian tieirc
tieire ni kabane
kabane ibukin
ibukin te namwakaina
namwakaina
ikotii
taian kaotite: te tirckete
tirekete materio kaotite,
kaotíte, rc
te tirekete reibwa
reibwa kaotite
kaotite
ikotii taian
ao intirikite
intirikite kaotite.
kaotite.
Man te rcngorongo
rongorongo aio, ko kona n tirinanoa am tieire, tirinanoa am kaotite,
kaotíte,
tvlan
numeraa am
am raka
raka (ke
(ke ruuti), ao tirinanoa
tirinanoa am raka.
raka.
numeraa
raka, te kawai ae
ae bongana
bongana
Ibukin tirinanoan taian tieire, kaotite, ma taian raka
ibukin karaoaia
karaoaia bon:
bon:
ibukin
i)
tí)
ii)
tíi)
iii)
Kabotauan butin
butin te bitineti
bitineti ngkai ma taai ake
ake mai mwaina.
I(abotauan
Kakaean
bukin
taian
kakaokoro
nako,
ao
trkkacan bukin taian kakaokoro
Kabonganaan te rongorongo ibukin katamaroan
katamaroan riki am bitineti.
trkbonganaan
25
-
SYB
Weeki
Teubeekinen Te Waaki
BOKI 99 - Taubeakinan
SYB BOKI
I.
11.
I
TITIRAKI
KAEKA
NAKON TITIRAKI
I(AEKA NAKON
KAMWAKURAN
9.2
IANGO9.2
KAMWAKURAN TE IANGO
Ikota
Ikota d
n Roko
Baeranti ni Kaukuki
Tioka
Tioka n 75c/kiro
75clkiro
Kariki n 45c/teaina
45clteaina
Raurau n $
1.60n teuana
$1.60n
Teng Keetia Iteran
Iteran Taarau
2
4
12
t2
80.00
1.50
1.80
19.20
16.00
$118.50
$l18.50
Ikota
Ikote n Nako
Neko
(ouna)
mai
Te bumwane (ouna)
Kabooan
Kabooan te mai
10.00
12.25
$22.25
$222s
KAMWAKURAN
KAMWAKURAN TE IANGO
IAI\IGO 9.3
$
I)
D
$
ii)
$
ii)
$
118.50
22.25
96.25
118.50
22.25
96.25
Ikota
lkota n Roko
Anaa mwanen ae anaaki (Ikota
(kota n Nako)
Te mwaiti i nanon
nanon te Kaeti Baoki n tokin te bong anne.
118.50
80.00
38.50
Ikota n Roko
Anaa te Baeranti ni Kaukuki
Mwanen te Tieire n te bong anne
118.50
80.00
38.50
KAMWAKURAN
KAMWAKURAN TE IANGO
IANGO 9.4
i)
aika
aika a kona n riki:
E rakanako mwaitin te nikira
E aki kabwakaa boon ana bwai te katitamwa (amwarake/te
(amwarake/rc ii)
E iraeaki te mwane man te Kaeti Baoki
i)
Bwaai
•
•
•
iD
A kona n riki bwaai aikai:
•
E mwaiti riki te Baeranti ni Kaukuki
Kaukuki nakon ae
a€ tauaki mwina
ii)
o
o
o
r
•o
•o
E bure te nikira
lai
Iai te tieire ae e karaoaki
karaoaki ma e aki tauaki mwina.
26
-
SYB
SYB BOKI
BOKI 99 - Taubeakínan
Teubeekinen Te Waaki
Weeki
KAURING
I(ATIRING
1
Taian
Taian tititam
tititam aika
aika a kabonganaki
kabonganaki n te boki aio a uakaan ma iango ao kawai aika a
kateretereaki
kateretcreaki i nanon Ana
Ane Moani
Moeni Koaua
Koeue nako
neko te IYB:
IYB: Te Taaree.
Teereo. Ae e boretiaki
boretiaki
iroun
Labour
Organisation
1994
iroun te International
Int€rnational
1994
2
E kaeweaki
kacweaki te
tc katootoo bon man Ana
Ane Moani
Moeni Koaua
Koeue nako
neko te IYB: Te Taaree
Teeree Ae
boretiaki
borctiaki iroun
iroun te International
International Labour Organisation, 1994.
3
anaaki te
E
f, anaaki
te ware
ware aei
aei man
man Ana
Anr Moani
Moeni Koaua
Koeue Nako
Neko te
te IYB:
[YB: Te
Te Taaree
Terree ae
ae e
boretiaki
1994, iteraniba
iroun te International
boretialci iroun
International Labour Organisation,
Organisation,1994,
iteraniba 26.
4
E uakaan Iteran
Itcran kanoan te boki aio ma Ana Moani Koaua
Koaua Nako te IYB: Te Titaoki
Konturoo
Kontrroo ae
ac e boretiaki
boraiaki iroun
iroun te International Labour Organisation,
Organisatioq 1994.
27
2t
BETEBEKE SYB
BETEBEKE
SYB
MOANA
MOANA AM
AM BITINETI
BITINETI
IO.
10. I(ARIKIRAKEAN
KARIKIRAKEAN AM
AM TIEIREIMWIN
TIEIRE IMWIN TE
TE
KATEITEI
KATEITEI
SYB BOKI10
SYB
BOKI l0 -- Imwin
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
KANOANA
I(AI\IOANA
1.
I.
TERA AE
AE KO NA
NA ATAIA
ATAIA MAN
MAN TE
TE BOKI
BOKI AIO
AIO
TERA
2
2.
2.
AKI TAU
TAU I\,IWAITIN
MWAITIN AE
AE IIKABONAKOA
E AKI
I(ABONAKOA
33
3.
3.
ANGAM N
N RIKI
RIKIBWA
TE TIA
TIA KATITARAUA
KATITARAUA
AI\IGAM
BWA TE
Nna kanga
kanga ni
ni karikirakea
karikirakea au
au tieire?
tieire?
Nna
Te tia
tia Katauraoi-bwai
Katauraoi-bwai ngke
ngke ke
ke te
te tia
tia Katitaraua?
Katitaraua?
Te
Kamwakuran Te
Te Iango
lango 10.1
10.1 - Te
Te tia
tia Katitaraua
Katitaraua ??
Kamwakuran
Ana titiraki
titiraki te
te karaii
karaii aika
aika nimaua
nimaua
Ana
4
4.
4.
ANGAN KABONGANAAI\I
KABONGANAAN TE
TE MWAKETE
MWAKETE MIIKITI
MIIKITI
ANGAI\I
Te bwaitia
bwaitia
Te
Te
buraiti (boona)
(boona)
Te buraiti
7
Te nne
nne
Te
Te buromotin
buromotin
Te
Kamwakuran Te
Te Iango
lango 10.2
10.2 -- Karaoan
Karaoan te
te buromotin
buromotin ibukin
ibukin am
am bitineti
bitineti
Kamwakuran
5.
5.
RENGANAN TE
TE BITINETI
BITINETI AE
AE MWAAKA
MWAAKA - TE
KATITAMWA
RENGAI\IAI\I
- TE KATITAMWA
TIEWETI
TIEWETI
12
12
Te aki
aki tabwara
tabwara ao
ao te
te tabeakinaki
tabeakinaki
Te
Katootoo l0.l
10.1 nakon
nakon 10.10
10.10
Katootoo
Kamwakuran
Te
lango
riki teuana
teuana ibukin
ibukin te
te karaii
karaii
Kamwakuran Te lango riki
Katootoo 10.11
10.11 --Taekan
Taekante
teNne
Nne ni
ni Karaati
Karaati
Katootoo
6.
6.
TARARUAKIATITAABU
TITAABU IBUKIN
IBUKIN KARAOAN
KARAOANTE
TE KABANEA N
TARARUAKIA
TAMAROANNTE
TE TIEWETI
TIEWETI
TAMAROA
19
Nnakanga
kanganntaraia
taraiaau
autitaabu
titaabubwa
bwaana
anaakoia
akoiaau
aukatitamwa?
katitamwa?
Nna
TeItoman
Itoman--boton
botonte
terabakau
rabakaunnte
temanatimente
manatimente
Te
Mwaneka I1 --Ataa
Ataarakan
rakanaron
aronam
ambitineti
bitineti
Mwaneka
Mwaneka22--Kaongongo
Kaongongobwa
bwatera
terarakan
rakanaron
aronam
ambitineti
bitineti
Mwaneka
Mwaneka
3
Kaongoraia
am
titaabu
taekan
te
taakete
Mwaneka 3 - Kaongoraia am titaabu taekan te taakete
Mwaneka44--Kataneiaia
Kataneiaiatitaabu
titaabubwa
bwaana
anakatoka
katokakainnanoia
kainnanoiakatitamwa
katitamwa
Mwaneka
Mwaneka
5
Kaota
aron
aia
waaki
am
titaabu
nakoia
Mwaneka 5 - Kaota aron aia waaki am titaabu nakoia
Mwaneka66--ongora
Ongorannaia
aiakainnano
kainnanoma
maaia
aiakanganga
kangangaao
aoaia
aiaiango
iangoaomata
aomata
Mwaneka
Mwaneka
7
Tarai
itera
aika
a
karekea
te
mwamwakuri
irouia
am
titaabu
Mwaneka 7 - Tarai itera aika a karekea te mwamwakuri irouia am titaabu
Katootoo 10.12
10.12--Mwamwakwin
Mwamwakurinana
anaoutero
outeroRuuti
Ruuti
Katootoo
7.
7.
BOTONIANGO
IANGO
BOTON
27
27
8.
8.
RINANOANTAIAN
TAIANKATOOTOO
KATOOTOO
RINAI\IOAN
30
30
1
SYB BOKI
BOKI
SYB
l0 -
10 - Imwin
Imwin Te Kateitei
Keteitei
I.
1.
TERA
TERA AE KO NA ATAIA
AT AI A MAN TE BOKI
BOKI AIO
o
•
Boton te kaokoro imarenan
imarenan te tia
tia Katauraoi bwaai
bwaai ao te tia
tia Katitaraua
Katitaraua
Boton
.•
kabonganan te Karaii Mikiti
Mikiti ni karikirakean
karikirakean am tieire
tieire
Angan kabonganan
.•
Aanga aika
aika a kakaokoro ibukin
ibukin buromotinakan am bitineti
bitineti
Aanga
o
•
Iteran te katitamwa
katitamwa tieweti
tieweti aika
aika uoua
[teran
o•
aera ngkai
ngkai e aki
aki tau
tau te
te kateiraoi
kateiraoi nn ti
ti ngaia
ngaia
f,E aera
o•
Karekean te anga
anga ae
ae ana
ana tararuaaki
tararuaaki raoi iai
iai am
am katitamwa
katitamwa irouia
irouia am
am titaabu
titaabu
Karekean
o•
Te burokuraem
burokuraem ni
ni mwaneka
mwaneka aika
aika ituua ibukin
ibukin te
te itoman
itoman
Te
o•
Angan karekean
karekean te
te nano
nano nn mwamwakuri
mwamwakuri ni
ni mwakuri
mwakuri nako
nako
Angan
2
l0 -
SYB
SYB BOKI
BOKI 10 - Imwin Te Kateitei
2.
2.
E AKI
AKI TAU MWAITIN
MVYAITIN AE II KABOANAKO
KABOANAKO
E
te antorobeena ni
ni karaoa taekan
E karaoaki te
te boki aio n angana ae
ae ena
ena buoka te
taekan teuana ma
ibuakon
tibwa moana ana waaki.
ibuakon taian kanganga ae e kaitaraa te bitineti ae ea tibwa
Tera ae na
ne karaoia
kereoia ngkana
ngkane e karako riki
riki au tieire nakon ae II kantaningaia?
kantaningeia?
Aio bon te kanganga teuana
teuana nakoia
nakoia aomata
aomata aika a tibwa
tibwa moana aia bitineti.
bitineti. Aki
Aki kabonakoa te
mwaiti ae a kantaningaia, ao ea rangi ni mwaiti aia buti
buti kabitare ae a tia ni
ni kabanea.
kabanea. lai
Iai te
kanganga nakon aia
buti ao
ao ee kanganga irouia bwa ana karaoi
karaoi bwaai
bwaai aika a riai
riai n
aia mwane buti
tabeakini.
karaoia te aomata
aomata ae boou ni waakinan
waakinan te bitineti?
tabeakini. Tera ae ena karaoia
mwaneka
aio bwa ena rinanon mwaneka
Ena kairaki te tia bitineti ii nanon iteran kanoan nako te boki aio
aio. Ti
Ti na tarai boton taian waaki tabeua ibukin
tabeua aika a kona ni buokia n ana kanganga aio.
katokan
te
kanganga
n
aron
aikai.
katokan
•
o
bwaeitia
keteureoi bwaaitia
Ko na riki
riki bwa
bwa te tia katitaraua
krtiteraur ao tiaki te tia katauraoi
•
o
bwa ena
ena tabeakinia
tabeakinia riki
riki am
Keraii Mikiti
Mikiti ni
ni karika
karika am
am bitineti
bitineti bwa
Kabonganan
te Karaii
Kabonganan te
katitamwa.
o
o
o
riki.
Karaoan
Karaoan te buromoutin
buromoutin ibukin am bitineti ae e oromwaka riki.
katitamwa tiweti
tiweti
Katamaroan
riki am katitamwa
Katamaroan riki
Te itoman
itomen ni koaua ma am katitamwa ao am titaabu.
•
•
•
am
3
'
SYB BOKI 10 - Imwin Te Kateitei
3.
TIA KATITARAUA
KATITARAUA
TE TIA
RIKI BWA TE
ANGAM
ANGAM N RIKIBWA
TIEIRE?
MWAITIN AU TIEIRE?
NNA KANGA NI
NI KARIKIRAKEA
KARIKIRAKEA MWAITIN
titirakiniko n te
riki taraan te karaii n am bitineti.
bitineti. Bon titirakiniko
Ko riai ni moana am kakae ni kaatuua riki
titiraki aio:
karaii n au bitineti?
II bon karaoa
teu ibukin
ibukin te karaii
kareoe ae e tau
mwaitina ao
ao n angiin te tai a
Ngkana ee aki rangin rikirake mwaitin te tieire n te aro
aro ae e tau mwaitina
takaka naba aomata
waakina te atwetaaiting
nano. N
N
aomata ni kabanea
kabanea nikiran aia mwane ni waakina
atwetaeiting n anai nano.
angiin te tai e aki ibuobuoki
ibuobuoki aio.
aio. Tao ena karokoia aomata
aomata am atwetaaiting nakon am bitineti
ma ngkana
ngkana e aki tamaroa am tieweti ae ko anga bon akea naba te tieire ae ko na kariaa.
Uringnga,
Uringnga, bwa te karaii tiaki ti taekan
taeken kabonakoan bwaai ma te atwetaaiting
A mwaiti aomata aika a taku bwa te karaii bon ti
ti kabonakoan bwaai aika iai iroura.
iroura. lai
Iai riki
nanona i rarikin aei.
aei. Te karaii bon karikirakean te reitaki ae e matoa ma am katitamwa.
katitamwa. Aio
aron taekinana iroun te tia rabakau n te karaii temanna.
temanna.
Ana
Ana mamaire te
te karaii
karaii bon
bon kaotaraoan kainnanon
lcainnanon te
te katitamwa
lcatitamwa - ao
lcatolcan te
ao katokan
te kainnano
anne n te aro ae a kuri
htri kabonakoia
kabonalaia bon irouia
irouia taiaH
taiah bwaaitia
bwaaitia ma tieweti.
tieweti. Ngkana e nakoraoi
nakoraoi
aron karaoan
lcaraoan te
te karaii
lcaraii ao ena aki kanganga
lcanganga aitan nanon
nanon te
te katitamwa.
katitamwa. E riai n tauraoi ni
(McCarthy & Perreault,
kabobwai
lrabobwai". (McCarthy
Perreault, 1987;
1987; iteraniba
iteraniba 9)
-
E moanaki
moeneki te karaii man kaotaraoan
kaotaraoan kainnanon
kainnanon te katitamwa
katitamwt ae kona n reke iroum.
N
N aron ae
ae ti
ti ataia
ataia ni
ni Boki
Boki 4,
4, aa riai
riai babaire
babaire riki
riki ake
ake tabeua
tabeua iaon
iaon te
karaii ni
te karaii
ni kateitei iaon
tirinanoan kainnanon
kainnanon te katitamwa.
Te tetiaina
tetiaine n
n ara
era bwaitia
bwaitia ke
ke tieweti, ara
ara tiaati
tiaati ibukina, ara
ara anga
anga ni
ni buromoute ma
ma n
atwetaaiti ibukina, angan ao te tabo are ti
ti kabonakoa iai - a riai baire aikai
eikai ni kabane
kabane
ni kateitei
kateitei iaon
ieon tirinanoaia
tirinanoaia ara katitamwa.
-
E karawawataaki
karawawataaki n taekan te karaii bwa:
Bukin
Bukin katean
katean ara
ara botaki
boteki bon
bon katokan
katokan kainnanoia
kainnanoie aika
aika aa roko
roko ni
ni kabobwai
kabobwai
iroura;
iroura; Tiaki
Tiaki karokoan bwaai ao
eo tieweti ti
ti ibukina bwa
bwa ee angaraoi
angareoi katiaakiia
ketieekiia
iroura.
4
SYB BOKI
SYB
BOKI
l0 -
10 - Imwin
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
TIA KATATJRAOI
KATAURAOIBWAAITIA
KE TE
TE TIA
TIA KATITARAUA?
KATITARAUA?
TE TIA
BWAAITIA KE
ena taraa ni kai noraki
noraki aron
aron te karaii.
karaii. Eng, ee bon
bon riai
riai ni
ni kangaraoa
kangaraoa iteran
iteran nako
nako ara
ara bitineti
bitineti
Tao ena
kabane man
man kainnanoia
kainnanoia taan
taan kabobwai.
kabobwai. Ma
Ma n angiin
angiin te
te tai
tai e
e bon
bon manuokinaki
manuokinaki te
te iango
iango aio.
aio.
ni kabane
bebete aron
aron reken
reken te iango
iango ae aekan
aekan ana
ana iango
iango te
te tia
tia katauraoi
katauraoi bwaaitia
bwaaitia ao
ao tiaki
tiaki ana
ana
E rangi ni bebete
katitaraua. Te katootoo teuana bwa
bwa ngke
ngke arona
arona bwa
bwa a
a bon
bon iango
iango ni
ni katitamwa
katitamwa
iango te tia katitaraua.
taian bangke
bangke ao ana
ana uki n
n taai aika
aika a angaraoi
angaraoi ibukia
ibukia aia
aia katitamwa.
katitamwa. Ma,
Ma, n
n angiin
angiin nako
nako aban
aban
taian
Betebeke, a ti uki n taai aika a bon angaraoi
angaraoi ibukia.
ibukia. Angiia
Angiia a
a iin
iin n
n te
te Kaonobong,
Kaonobong, ao
ao
te Betebeke,
tabeua a iin naba n tain te katawanou,
katawanou, ae e angaraoi ibukia
ibukia katitamwa
katitamwa aika
aika iai
iai aia
aia mwakuri
mwakuri
tabeua
bwa ana
ana kawara
kawara te bangke
bangke nn taai
taai akanne!
akanne! E riki
riki naba
naba aio
aio ni
ni botaki
botaki aika
aika aa mwaiti,
mwaiti, man
man aobitin
aobitin
bwa
te tautaeka
tautaeka ao
ao aeka
aeka ni bitineti
bitineti nako.
nako.
te
I
KAMWAKURAN TE
TE IANGO 10.1
Te tia
tia Katitaraue
Katitaraua?
Te
Kabanea tabeua
tabeua te
te miniti
miniti nn iangoi
iangoi am
am katootoo
katootoo iaon
iaon botaki
botaki aika
aika aa tabe
tabe riki
riki ma
ma ae
ae ee angaraoi
angaraoi
Kabanea
nakoia nakon
nakon ae
ae ee angaraoi
angaraoi ibukia
ibukia aia
aia katitamwa.
katitamwa. Koroi
Koroi katootoon
katootoon bwai
bwai aika
aika aa karaoi
karaoi
nakoia
(ke aika
aika aki
aki karaoi)
karaoi) aika
aika aa kaira
kaira am
am iango
iango ni
ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa aki
aki iango
iango ni
ni katitamwa.
katitamwa.
(ke
TE MAROOROO
MAROOROO
TE
ataia bwa
bwa a
a bati
bati katootoo
katootoo aika
aika koa
koa tia
tia n
n iangoi.
iangoi. A
A riki
riki kanganga
kanganga aikai
aikai n
n ana
ana botaki
botaki ni
ni
II ataia
mwakuri nako
nako te
te tautaeka
tautaeka aika
aika aa mwaiti
mwaiti nn aron
aron te
te o-n-aoraki,
o-n-aoraki, reirei,
reirei, imikureitin,
imikureitin, aobitin
aobitin tuua,
tuua,
mwakuri
aia ruu
ruu ni
ni kakarabakau
kakarabakau taokita
taokita ma
ma taan
taan karao
karao wii,
wii, ao
ao n
n aobitin
aobitin nako
nako te
te tautaeka.
tautaeka. A
A bon
bon
aia
namakinna katitamwa
katitamwa nn taabo
taabo aikai
aikai bwa
bwa aa riki
riki bwa
bwa taan
taan tia
tia kamwebuakaia
kamwebuakaia kaaina
kaaina ao
ao tiaki
tiaki nn
namakinna
ae aa roko
roko bwa
bwa bon
bon anne
anne bukin
bukin karikaia
karikaia bootaki
bootaki aikai
aikai ibukia!
ibukia!
ae
5
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
-- Imwin
SYB BOKI
BOKI 10
10
SYB
ANA TITIRAKI
TITIRAKI TE
TE KARAII
KARAIIAIKA
NIMAUA
ANA
AIKA NIMAUA
Botaki nako
nako aika
aika aa karaoa
karaoa raoi
raoi waakinan
waakinan te
te karaii,
karaii, aa kabanea
kabanea korakoraia
korakoraia ni
ni kataia
kataia ni
ni kaekai
kaekai
Botaki
titiraki aika
aika nimaua.
nimaua. A
A kona
kona ni
ni kauarerekeaki
kauarerekeaki titiraki
titiraki aikai
aikai nn aron
aron aei.
aei.
titiraki
o•
AEKAN AOMATA
AOMATA
AEKAI\
o•
TERA TE
TE AEKA
AEKA IIII
NI BWAITIA
BWAITIA KE
KE TE
TE TIEWETI
TIEWETI ae
ae titi na
na anganiia
anganiia nn te
te
TERA
o•
BOO AE
AE MWAITIRA,
MWAITIRA, man
man
BOO
o•
TE I{NE
NNE ra
ra ao
ao nn
TE
o•
TEBUROMOUTIN
aeaekara?
TE
BUROMOUTIN ae
aekara?
ra ae
ae titi na
na kataia
kataia nn aita
aita nanoia?
nanoia?
ra
Ana ikotaki
ikotaki kaeka
kaekanakon
nakontitiraki
titiraki aikai
aikai ao
ao ana
anariki
riki bwa
bwaana
anaange
anga ni
ni kareii
karaiite
te bitineti.
bitineti.
Ana
Kabonganaititiraki
titirakieikei
aikaini
ni buoke
buoka keotereoan
kaotaraoan taian
taian kangenga
kanganga ibukin
ibukinte
tekeraii
karaii n am
Kebonganei
n tm
bitineti.
bitineti.
Tina
natarai
taraititiraki
titirakiaikai
aikaiteuana
teuanaimwin
imwinteuana.
teuana.
Ti
AEKANAOMATA
AOMATARA?
RA?
AEKAI\I
Koateie
ataiabwe
bwaentei
antaiem
amkatitemwe
katitamwaro
aotera
terate
tebwei
bwaiee
aeaakakeee
kakaeangkena
ngkanaaakabooe
kabooa am
Ko
am
bwaitiake
ketieweti?
tieweti?
bwaitia
Aekaninikatitamwa
katitamwararaaika
aikako
koriai
riainnaita
aitananoia?
nanoia? Aio
Aiobon
bontetemoan
moantitiraki
titirakiao
aotete kabanea ni
Aeka
kabanea ni
kakawaki
ibuakon
titiraki
aika
a
kataia
taan
karaii
ni
kaekai.
Bon
te
titiraki
aio ae ti kataia ni
kakawaki ibuakon titiraki aika a kataia taan karaii ni kaekai. Bon te titiraki aio
ae ti kataia ni
kaekaai inanon
nanonSYB
SYBBoki
Bold Aue
Ana Kuinean
KatineanteteMwakzte.
Mwakete.
kaekaa
Titirakiake
akenikirananikirana -tetebwaitil
bwaitiara,
ra,teteboo
booee
aemwaitire,
mwaitira,tetetebo
tabore
raao
aotete buromoutin ae
Titiraki
buromoutin ae
aekara
a
kaeti
nakon
te
baire
ae
ko
na
karaoia
ngkana
ea
moti
am
iango
ibukinkaraiian
karaiian am
aekere a kaeti nakon te baire ae ko na karaoia ngkana ea moti am iango ibukin
am
bwaitianakoia
nakoiaam
amkatitamwa.
katitamwa. Ana
Anamaroorooakinaki
maroorooakinakititiraki
titirakiaikai
aikainntteit".u
iteraninikanoa
kanoa ae
bwaitia
ae
imwina.
imwina.
66
SYB BOKI
BOKI
SYB
10 -l0
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
Imwin
ANGAN KABONGANAAI\
KABONGANAAN TE
TE KARAII
KARAII MIKITI
MIKIT1
AI\IGAI\I
4.
4.
Ngkana koa
koa tabe
tabe ni
ni bairea
bairea angan
angan te
te karaii
karaii ibukin
ibukin am
am bwaitia
bwaitia ko
ko riai
ñai ni
ni kona
kona n
n tararuaa
tararuaa
Ngkana
kanoan
te
Karaii
Mikiti.
Aikai
kanoana
akanne:
akanne:
kanoan te Kareii Mikiti. Aikai kanoana
o•
o•
o•
o•
TE BWAITIA
BWAITIA
TE
TE BOO
BOO
TE
TENNE
TE
I\NE
TE
BUROMOTIN
TE BUROMOTIN
Ngkana a botaki
botaki bwaai
bwaai aikai ao a karabwataa
karabwataa te karaii mikiti.
mikiti. Ti
Ti na taraa teuana imwin
Ngkana
teuana.
teuana.
TE BWAITIA
BWAITIA
TE
E karaoa
karaoa tabena
tabena am
am bwaitia
bwaitia ke
ke am
am tieweti
tieweti ni katoka
katoka kainnanoia
kainnanoia am katitamwa?
katitamwa?
E
lai te
te bwai
bwai ae
ae ko kona
kona ni
ni kereoie
karaoia ni
ni kangeraoa
kangaraoa ke
ke ni
ni bita
bita ana
ana tetiaina am bwaitia
bwaitia ke am
am
Iai
tieweti bwa
bwa ena
ena ketameroe
katamaroa riki
riki katokan
katokan kainnanoia
kainnanoia katitemwa?
katitamwa?
tieweti
katitamwa (aika a mena ni mwakoron
mwakoron am mwakete) man am
Tera ae ana kantaningaia am katitamwa
bwaitia
ke
am
tieweti?
Tera
rinanin
ana
kakaea?
Tera
Tera raoi ae ana
ana kantaningaia?
kantaningaia?
kakaea?
te
raoiroi
ae
ana
Tera
rinanin
tieweti?
bwaitia
Ena kanga
kanga am bwaitia
bwaitia (ke
(ke tieweti)
tieweti) ni karaoaki
karaoaki bwa
bwa ana
ana katoki
katoki kainnano
kainnano aiakai?
aiakai?
Ena
•
o
TE TIA
TIA BOOMAE
BOOMAE ena
ena bon
bon bairea
bairea rinanin
rinanin ao rrlroin
n o^roin ana
ana bwai
bwai aika
aika ena
ena angania
angania ana
ana
TE
katitamwa; ena
ena riai
riai naba
naba ni
ni baireia
baireia bwa
bwa raka
raka n
n tieweti
tieweti ra
ra aika
aika ana
ana kariaa
kariaa ana
ana
katitamwa;
katitamwa (n aron te kuretete,
kuretete, teriwari, te tieweti imwin te kabobwai, te kataneiai ni
katitamwa
kabonganan te
te bwaitiq
bwaitia, kakoauaan
kakoauaan raoiroin te
te bwaitia).
bwaitia). E
E bon
bon koaua
koaua bwa
bwa ana
kabonganan
kantaningaa
riki
aekan
tieweti
aika
mwaiti
ngkana
a
kabooi
bwaai
aika
bobuaka
ma
a
bobuaka
mwaiti ngkana
kantaningaa riki aekan
te kombiuta) nakon
nakon kabooan bwaai aika a boraoi ao
ao n
ni kanganga aroia (n aron te
tabangaki
aekaia
tiinin
taian
kau
aika
karaoaki
man
rabwa).
man
rabwa).
(n
kau
aika
a
karaoaki
te
tuna,
ke
taian
aron
tiinin
te
tabangaki aekaia
•
o
TE TIA
TIA KARAOBWAI
KARAOBWAI ae e karaoi bwaaitia
bwaaitia aika a kona
kona n ringaki rabwatai4
rabwataia, e riai
TE
iangoa kainnanoia aika a kona n riki bwa ana katitamwa
katitamwa ngkana
ngkana e
naba ni karaua ni iangoa
karaoa ana tetiaina ibukin
ibukin ana bwaitia.
bwaitia. Tera te karinan ke raoiroin bwaaitia
bwaaitia aika ana
ana mwakete?
mwakete? Ana kanga ni
ni kamanena
kamanena te
te bwaitia
bwaitia
kantaningaia kaain mwakoron ana
anne? Aekara ana tetiaina te bwaitia ae ena katika riki te nano
nano nakon a€
ae a konaa n
taan kaiangatoa?
kaiangatoa?
anga taan
7
SYB BOKI
SYB
BOKI
l0 -
10 - Imwin
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
BITINETIN
ana outero
outero Ruuti
Ruuti (ae e
e oti
oti II nanon
nanon Boki
Boki 4),
4), ee
TE BITINETI
N TIEWETI, n aron ana
riai naba
naba ni karaua n iangoa
iangoa rinanin
rinanin ao raoiroin
raoiroin te
te tieweti
tieweti ae
ae ana
ana kariaa
kariaa katitamwa.
katitamwa.
Ngkana e kataia
kataia Ruuti
Ruuti n aita
aita nanoia
nanoia iruua
iruua aika
aika n
n te
te nuuka
nuuka n
n ririki
ririki ma
ma ii tinaniku,
tinaniku, ana
ana
Ngkana
bon kantaningaa
kantaningaa te
te tieweti
tieweti ma
ma katamaroa
katamaroa ii nanon
nanon te
te auti
auti ni
ni kamaeka
kamaeka aika
aika aa tamaroa
tamaroa
bon
nakon ae ana
ana kariaa
kariaa taan
taan tia
tia baeki
baeki baeki.
baeki. Nanon
Nanon aei
aei bwa
bwa ena
ena baireaki
baireaki aron
aron
riki nakon
ana bwai
bwai (ruu
(ruu n
n ana
ana outero
outero ao tieweti)
tieweti) man
man aekan
aekan ana
ana katitamwa
katitamwa ae
ae ee rineia.
rineia.
karaoan ana
TEBOO
TE
BOO
katika te nlno
nano boon
boon am bweitia
bwaitia ao am
am tieweti?
tieweti?
E katike
Mwaitira ae
ae ana
ana tauraoi
tauraoi am
am katitamwa
katitamwa ni
ni kabwakaa
kabwakaa ibukin
ibukin am
am bwaitia?
bwaitia? E
E bon
bon koaua
koaua bwa
bwa ena
ena
Mwaitira
rangin rotaki
rotaki mwaitin
mwaitin ae
ae ko kona
kona n
n tiaati
tiaati n
n aio.
aio. Ena
Ena bon
bon baireaki
baireaki taekan
taekan am
am boo
boo ae
ae ana
ana
rangin
kantaningaia am
am katitamwa
katitamwa man
man raoiroin
raoiroin am
am bwaitia
bwaitia ao
ao aia
aia boo
boo am
am kaiangatoa
kaiangatoa aika
aika rangin
rangin
kantaningaia
kaan ma
ma ngke.
ngke.
kaan
Tarai itera
itera tabeua
tabeua aika
aika ena
ena riai
riai nn iangoi
iangoi Ruuti
Ruuti ngkana
ngkana ea
ea karaoa
karaoa te
te katauboo
katauboo ibukin
ibukin ruun
ruun ana
ana
Tarai
outero.
outero.
•
Ena kona
kona te
te ouna
ouna nn te
te outero
outero ae
ae uarereke
uarereke nn tiaatina
tiaatina ae
ae mwaiti
mwaiti riki
riki nakoia
nakoia iruaa
iruaa aika
aika aa
Ena
ikawai nakon
nakon ae
ae ena
ena tiaatinna
tiaatinna nakoia
nakoia taan
taan tia
tia baeki
baeki baeki,
baeki, riki
riki ngkana
ngkana ea
ea tia
tia ni
ni karaoa
karaoa
ikawai
ana bwaitia
bwaitia bwa
bwa ena
ena bootau
bootau raoiroina
raoiroina ma
ma ae
ae aa kariaa
kariaa iruaa
iruaa aika
aika aa ikawai
ikawai riki.
riki.
ana
•
Ma ena
ena kunea
kunea bwa
bwa tao
tao ena
ena riai
riai nn tiaatina
tiaatina te
te boo
boo ae
ae ee okoro
okoro nalcoia
nakoia iruaa
iruaa ma
ma ii tinaniku
tinaniku ao
ao
Ma
iruaa aika
aika kaain
kaain nn te
te aba.
aba. Ana
Ana bon
bon kantaningaia
kantaningaia ituaa
iruaa aika
aika aa maeka
maeka nn te
te ab4
aba, te
te tiaati
tiaati ae
ae
iruaa
ibukiakaain
kaainte
te aba
abaae
ae riai
riai ni
ni kee
kee riki
riki iaan
iaan ae
ae ee tiaatinaki
tiaatinaki ibukia
ibukia inraa
iruaama
ma ii tinaniku
tinaniku
ibukia
•
Ena tieneki
tianakí nebe
naba ineometena
inaomatana ni
ni kareorn
karaoan rnt
ana boo
boo men
man eir
aia boo
boo ene
ana lqiengetoe.
kaiangatoa.
Ene
Tao ena
ena bon
bon tiaatina
tiaatina te
te aeka
aeka ni
ni boo
boo ae
ae ee tiaatinaki
tiaatinaki irouia
irouia outero
outero aika
aika titebo
titebo raoiroia
raoiroia ao
ao
Tao
nneiama
maana
anaoutero.
outero.
nneia
TENNE
TE
I\INE
konannreke
rekearn
ambwaaitia
bwaaitiama
matieweti
tiewetinntaabo
taaboaika
aikaangaraoi
angaraoi ibukia
ibukiaam
amkatitamwa?
katitamwa?
AAkona
konannreke
rekeam
ambwai
bwainako
nakoma
matieweti
tieweti man
mantaabo
taaboike
ikeaakantaningaia
kantaningaiaam
amkaitamwa
katitamwabwa
bwaana
ana
AAkona
kuneiiai?
iai?
kunei
8
l0 -
SYB
BOKI 10 - Imwin
Imwin Te Kateitei
SYB BOKI
Keteitei
Te
ni kanoa aio
bon taekan
taekan te
te tibwatibwa are
ti maroorooakinna ii nanon Boki
Te itera
itera ni
aio bon
are ti
Boki Aua.
Ngke arona bwa te tia karaobwai ngke, ko na bon liai
riai ni katikui am bwaaitia n taabo ike ana
kariaa am
ana kunea
kunea iai. Te
Te katootoo teuana ae
am katitamwa
katitamwa bwa ana
ae ngke
ngke arona
arona bwa tao
tao ko
mwaketena te bwai ae
toobu
n
ire
wii,
ko
bon
bae
ae ee kabwarikoaki ni karaoaki n aron te
te
ire wii,
bae ni
kakoauaa bwa ena riai ni mwaiti am bwai aio i nanon aekan titoa nako ike ana kona ni kunea
iai am katitamwa.
katitamwa. Ko na kataia ni karokoi am toobu n ire wii
wii iaon baobaon bwaai ii nanon
titoa aika a rangin bubura
mwakete, taabo ni kaboinako bwain aoraki, titoan outero ao
bubura (tubwa mwakete,
titoa
titoa ibukin aekan bwaai
bwaai nako,
nako, ao
ao .... Ngkana ko
ko kan
kan karekea te
te mwaanga
mwaanga n
n tibwatibwa ae
aekana
aekana aio
aio ao
ao ko
ko riai nn itoman
itoman ma taan
taan tia
tia bwarake
bwarake ao
ao taan
teen tía
tia kaitoman aika a karokoi
tiaburae nakon titoa akanne.
iai.
Ti na noria bwa e kanga n rotaki ana outero Ruuti n taekan
taekan te nne.
•
E riai n taraia raoi Ruuti bwa ena tei ana outero n te tabo teuana ae ena katika nanoia
ana
ana katitamwa iai.
•
Ngkana
Ngkana e mamaireia
mamaireia iruaa,
iruaa e riai te tabo are e tei iai ni kaan ma taabo ni kaneweaba,
kaneweab4 n
aron
aron taian bike, titoa aika a bubura, taabo ni kamaangang, kanuringa
kanuringa ao..
•
E riai naba n tei n te tabo ae itiaki, e tikiraoi
tikiraoi ao e rau.
rau. Bon akea te iangoraoi ni katean
katean
te outero ibukia iruaa ni mwakoron te tabo ni karaobwai ke
ke ii rarikin te
te karaanga ae
baareka.
MA E KANGA NGKANA
NGI(ANA EA KAMAN
KAMAN KAAIRUA
I(AAIRUA NNEN
NNEN AM
AM BITINETI?
-
Tao ena bon reke am kanganga ae bwainakin
bwainakin te bitineti ae e bure nnena - tao n aron te titoa
ae aki mwaiti iai katitamwa
katitamwa aika a kona n rirarikina.
rirarikina. Ngkana ee kanganga reken mwaingim
nakon te tabo ae raoiroi riki, ko riai ni kabanea
kabanea mwaitin am tai ni karaoa te karaii ibukin am
bitineti.
bitineti. Te
Te bwai ae
ko riai
riai ni
ni karaoia bon
ae ko
manga rinanoan kanoan
bon manga
kanoan te
te karaii
karaii mikiti ma
ma n
iangoi
iangoi bwaai riki
riki tabeua aika ko
ko kona ni karaoia ibukia am
am katitamwa ni
ni kabooa
kabooa mwin te
angabuaka
angabuaka ae riki man ana tabo am bitineti ae e aki tamaroa.
tamaroa.
Te bwai
bwei teuana ae
ee ko bon riai
riai ni karaoia bon kakorakoran
kekorakoran riki
riki te buromoutin
buromoutin ibukin am
bitineti.
Ko na
na bon
kainnanoe naba
nabe te
bitineti. Ko
bon kainnanoa
te katitamwa
katilamwa tieweti
tieweli ae
ae moan
moan baan
baan te
te nakoraoi
(nore te itera ni kanoa 10.5 n te boki aio).
(ñora
eio).
9
SYB BOKI
SYB
BOKI
l0
10 -- Imwin Te Kateitei
Keteitei
TE BUROMOUTIN
ataa taekan am bitineti
bitineti am katitamwa?
katitamwa? A
A tia ni kaongoaki
kaongoaki bwa
bwa ena
ena kanga
kanga ni
ni bongana
bongana am
am
A ataa
bitineti ibukia?
ibukia? A
ataa mwaitin te boo
boo ae ko
ko tiaatinna
tiaatinna ao te
te tabo
tabo are aa mena
mena iai
iai am
am bwaaitia
bwaaitia
bitineti
Aataamwaitin
am tieweti?
tieweti?
ke am
E kaeti
kaeti taekan
taekan te buromoutin
buromoutin ma
ma kangangan
kangangan kaongoakia
kaongoakia katitamwa
katitamwa bwa
bwa tera
tera ae
ae ee tauraoi
tauraoi ni
ni
E
kaboaki
ma
iroum.
Ko
na
kanga
ni
karokoa
te
rongorongo
irouia?
Ana
kangá
ni
kakoauaa
kaboaki ma iroum. Ko na kanga ni karokoa
rongorongo
Ana kanga ni kakoauaa
bwa iai iroum
iroum te bwai
bwai ae
ae aa kakaea?
kakaea?
bwa
KAMWAKURAN TE IANGO 10.2
Te
buromoutin ibukin
ibukin em
am bitineti
e buromoutin
langoi taekan
taekan taian
taian TITIRAKI
TITIRA Kl M
NI BUROMOUTIN aikai
aikai ii nanon
nanon tabeua
tabeua te
te miniti
miniti ao
ao
Iangoi
korei
rinanin
bwaai
aika
a
mwaiti
aika
e
kona
ni
karaoia
te
bitineti
ibukin
karokoan
ana
korei rinanin bwaai aika a mwaiti aika e kona ni karaoia te bitineti ibukin karokoan ana
rongorongo ao
ao nn anai
anai nanoia
nanoia katitamwa
katitamwa bwa
bwa ana
ana kabooa
kabooa ana
ana bwai
bwai ke
ke ana
ana tieweti.
tieweti.
rongorongo
TE MAROOR(X)
MAROOROO
TE
A bon
bon rangin
rangin mwaiti
mwaiti ailngani
aanga ni bnromoutin
buromoutin aika
aika ko
ko kona
kona ni
ni kabonganai.
kabonganai. Ana
Ana bon
bon kaeti
kaeti ma
ma
A
aekan am
am katitamwa
katitamwa aika
aika ko
ko rinei
rinei mai
mai buakoia.
buakoia.
aekan
•
Tao ko
ko na
na rinea
rinea te
te atwetaaiting,
atwetaaiting, tao
tao nn te
te beebwa
beebwa ni
ni kaongora
kaongora nn am
am tabo,
tabo, te
te rerio,
rerio, ke
ke te
te
Tao
terewition, ao..
ao..
terewition,
katanoataa ana
ana outero
outero Ruuti
nanon baan
baan Te
Te Kaneweaba
Kaneweaba nn te
te Taaun
Taaun ao
ao ii nanon
nanon
EE l@tanoataa
Ruuti ii nanon
ana beebwa
beebwa ni
ni lcaongora
kaongora te
te Botaki
Botaki ni
ni Kaneweaba.
Kaneweaba.
ana
•
Ko riai
riai naba
naba nn atwetaaiti
atwetaaiti iaon
iaon kairababa
kairababa aika
aika aa karaoaki
karaoaki raoi,
raoi, rarikin
rarikin taian
taian bwati,
bwati, ao
ao
Ko
imatan naba
nabaamauti.
imatan
am auti.
korobokia ana
ana tiaina
tiaina Ruuti ii tinaniht
tinaniku ii rarikin
rarikin te
te lcawai
kawai ao
ao teuarut
teuana ii nanon
nanon ana
ana
EE larobokia
mwaake te
te outero.
outero.
mwaalce
•
Tao iai
iai naba
nabamaterio
materio ni
ni buromoutin
buromoutin ae
ae ko
ko kona
konani
ni korei,
korei, nn aron
aron beebwa
beebwaaika
aikako
ko kona
konann
Tao
tibwatibwaia nn te
te meeri
meeri ke
ke nakon
nakon auti,
auti, ke
ke ni
ni katikui
katikui nn taabo
taabo ike
ike aa kai
kai noria
noria iai
iai am
am
tibwatibwaia
katitamwa.
katitamwa.
lai ana
ana beebwa
beebwa Ruuti
Ruuti ae
ae ee katikua
katikua nn aobitin
aobitin te
te Botaki
Botaki ni
ni Kaneweaba
Kaneweaba ao
ao nn aia
aia aobiti
aobiti
Iai
ake ii tinaniku;
tinaniku; ee meerina
meerina naba
naba te
te karentare
karentare ni
ni ka
ka Kiritimati
Kiritimati nakoia
nakoiaake
ake aatia
tia nn roko
roko nn
ake
ana outero
outero ni
ni kaungaia
kaungaia ibukin
ibukin manga
manga okia
okia ao
ao ni
ni katanoataa
katanoataa ana
ana outero
outero man
man aia
aia
ana
maroorooma
maraoraoia.
raoraoia.
marooroo
10
t0
SYBBOKI
BOKIl010- -Imwin
IrawinTeTeKateitei
Kateitei
SYB
o•
Kokona
konaninikabongana
kabonganatetetieire
tieireburomoutin
buromoutinn naron
arontetekatekeraoi
katekeraoin ntetetikete
tiketen naron
aronaeae
Ko
karoiataan
taanboomae
boomaen nteteBetebeke
Betebeke(Burns
(BumsPhilp
PhilpaoaoMorris
MorrisHedstrom)
Hedstrom)aoaokaotan
kaotanam
am
a akaroia
bwai
bon
inanon
am
titoa
ibukin
norakin
aekana,
ke
baketena
ao
boutokaan
arona
nn
arona
bwai bon inanon am titoa ibukin norakin aekana, ke baketena ao boutokaan
taekananntaian
taianbeebwa
beebwanntete tabo
tabo nini bobwai
bobwai nntete tuubwa
tuubwa mweketc
mwakete ke
ke nntete
taekana
tebwatementetitoa.
titoa.
tebwatemente
kabonganaikmttai
kawaiaitrai
aikaiRuuti
Ruutinnana
anaoutero
outeronglanta
ngkanae ekatanoata
katanoatanakoia
nakoiaana
anairuaa.
iruaa.
EEkabonganai
karaoaaio
aioibukin
ibukinataakin
ataakinamwarakc
amwarakennraka
rakanntetetairiki
tairikiao
aoairan
airannaaite
naaiten nana
anatabo
tabo
EEkaraoa
ni
kamwarake,
ao
kaneweaba.
A
riki
naba
ana
meeniu
bwa
bxvaai
ni
ka/dkina
aika
aa
aila
ni
kakikina
bwaai
bwa
ni kamwarakc, ao kaneweaba. A riki naba ana nueniu
oromwaakaaika
aikaaakaraoaki
karaoakiraoi
raoiibu6n
ibukinaitan
aitannanoia
nanoiaana
anairuaa
iruaabwa
bwaana
anaamwarale
amwaraken n
oromwaaka
anatabo
taboninikamwarake.
kamwarake.
ana
o•
Kokona
konaninibgromoutina
buromoutinaam
ambwaaitia
bwaaitianinikabonganaia
kabonganaiataan
taanbobwai
bobwaibwa
bwaana
anakaroko
karoko
Ko
irouiaarn
amkatitamwa
katitamwake
ketaan
taanboomae
boomaeao
aotaan
taantibwatibwa
tibwatibwariki
rikitabeman
tabemanaika
aikaiai
iaiaia
ai a
irouia
itoman ma amkatitamwa.
katitamwa.
itomanmaam
kona nn iangoa
iangoa naba
naba aio
aio Ruuti.
Ruuti. E
E kona
kona ni
ni lcawara
kawara te
te eitiente
eitiente ibukin
ibukin tete
EE tana
mwamwanûnga ni
ni kabwakai
kabwakai nanoia
nanoia ibukin
ibukin kabonganaan
kabonganaan ana
ana outero
outero ibuakon
ibuakon aia
aia
mwamwatUnga
-E
kaneweaba. Etana
konani
niluwari
kawarilambwana
kambwanaailca
aikabubura
buburaao
aoHrabu
kirabuma
mabotaki
botakinnatu,
ana
kaneweaba.
taboni
niaita
aitananoia
nanoiabwa
bwaana
analcabongana
kabonganaana
anaoutero
outeroni
nikamaekaia
kamaekaia iruaa
iruaaailu
aikataan
taan
tabo
bitineti iai,
iai,aia
aiataan
taanmwalatri
mwakuriaika
aikaaatibwa
tibwaroko,
roko,kc
keibukin
ibukinbotaki
botakima
makabowi.
kabowi.
bitineti
Nkana kokereoe
amrinerine
rinerineimerenln
imarenankewei
kawaini
niburomoutin
buromoutinrike
aikakekeokoro
kakaokoroaikei,
aikai,ao
ao
ko karaoaem
Nkene
ko riaini
nimwennrnoe
mwannanoaeekeie
aekaiaam
amketitemwa
katitamwannteei
taaineko.
nako. EEngaara
ngaaratetekawai
kawaiae
aetetekabanea
kabanea
ko riei
n tamaroa ibukin karokoan am rongorongo irouia am katitamwa?
n tarnaroa ibukin karokoan am rongorongo irouia am katitamwa?
o•
o•
r•
o•
o•
o•
Ngkanaaamaeka
maekannte
teaono
aonoae
aetititeuana,
teuana,tao
tao ena
enaangaraoi
angaraoiriki
rikikarokoan
karokoanbeebwa
beebwanntain
tain
Ngkana
auti.
auti.
Ngkanako
koataia
ataiabwa
bwaaataneiai
taneiai ni
ni wareka
warekate
te aeka
aekani
ni meeketin
maekatin teuana,
teuana, ko
ko riai
riai ngkanne
ngkanne
Ngkana
n
iangoa
karinan
am
katanoata
ni
nnen
taian
katanoata
n
te
maekatin
arme.
anne.
n i-.ogou karinan am katanoata ni nnen taian katanoata n te maekatin
Ngkanaaataneiai
taneiai nnongora
ongorannte
te titeition
titeition teuana
teuana iaon
iaonte
te rerio,
rerio, ko
ko riai
riai nnrinea
rineate
te titeition
titeition
Ngkana
anne
ibukin
am
katanoata.
anne ibukin am katanoata.
Ngkana ko
ko ataia
ataiabwa
bwa aataneiai
taneiai ni
ni karaoa
karaoa aia
aia baire
baire ibukin
ibukin aia
aia kabobwai
kabobwai ii nanon
nanon aia
aia tai
tai
Ngkana
tei ii matan
matan baon
baon bwaai
bwaai nn te
te tuubwa
tuubwa mwakete,
mwakete, tao
tao bon
bonte
te kabanea
kabaneann tamaroa
tamaroate
te nne
nne ni
ni
nnt"i
am
aekan
kabobwai
anne
ibukin
katanoataan
am
bwai
n
aron
beebwa
aika
a
boutokaa
aekan
am
a
boutokaa
aika
beebwa
kabobwai anne ibukin katanoataan am bwai n aron
bwai ke
ke baketena
baketena ae
ae ee katika
katika te
te nano.
nano.
bwai
Kakoauaa reoi
raoi bwe
bwa ee metemoi
materaoi em
am buromoutin.
buromoutin. Tai
Tai kabanea
kabanea am
am mwane
mwane n
n te
te
Kekoeuee
atwetaaiting ibukin
ibukin am
am titoa
titoa ae
ae trarereke
uarereke iaon
iaon te
te terewition
terewition buroukuraem
buroukuraem ae
ae taekan
taekan te
te
atwetaaiting
aba ae
ae bwaiin.
bwanin. Bon
Bon titi nakoia
nakoia am
am katitamwa
katitamwa eiika
áika ii rarikim,
rarikim, man
man taian
taian beebwa
beebwa ni
ni katoa
katoa
aba
auti, te
te titoa
titoa ae
ae e
e taraaraoi
taraaraoi ma
ma bwaina
bwaina aika
aika ri kaotiotaki
kaotiotaki raoi,
raoi, taian
taian kairababa
kairababa ni
ni
auti,
katanoata
ao..
katanoata ao..
Ao n
n taai
taai nako,
nako, a
a bane
bane ni
ni katine
katine bwaai
bwaai iaan
iaan kainnanon
kainnanon arn
am katitamwa.
katitamwa. Ngkana
Ngkana ee
Ao
tamama aron am koro
koro mwekete
mwakete ao
ao ena
ena tamaroa
tamaroa naba
naba am
am mamaire
mamaire ibukin
ibukin am
am
tarnaroa aron am
buroumoutin ni
ni kainetia
kainetia katitamwa
katitamwa aika
aika ko
ko nano
nano irouia.
irouia.
buroumoutin
ll11
SYB BOKI
SYB
5.
5.
10 -- Imwin
Imwin Te
Te Keteitei
Kateitei
f0
RENGANAN TE
TE BITINETI
BITINETI AE
AE MWAAKA
MWAAKA .- TE
TE KATITAMWA
KATITAMWA TIEWETI
TIEWETI
RENGAI\IAN
TE AKI
AKITABWARA
AO TE
TE TABEAKINAKI
TABEAKINAKI
TABWARA AO
TE
Bon iai
iai iteran
iteran te
te katitamwa
katitamwa tieweti
tieweti aika
aika uona.
noua. Ngkana
Ngkana ko
ko nako
nako nn te
te titoa
titoa ni
ni kabooa
kabooa te
te kauu"
kauu,
Bon
ko na
na tangira
tangirá am
am kauu
kauu aika
aika aa bon
bon tau
tau raoiroia
raoiroia nn te
te boo
boo ae
ae ee riai,
riai, ma
ma ko
ko tengirio
tangiría naba
naba bwa
bwa ko
ko
ko
na butimwaeaki
butimwaeaki raoi.
raoi.
na
Ko kakaee
kakaea te
te AKI
AKI TABWARA
TABWARA men
man te
te bitineti
bitineti -- te
te aki
aki tabwara
tabwara iroun
iroun te
te tia
tia katauraoi
katauraoi
Ko
bwaaitia ao
ao tieweti. Te
Te aki
aki tabwara
tabwara nn te
te katitamwa
katitamwa tieweti
tieweti ena
ena kabebetea
kabebetea maitrm
maium ma
ma
bwaaitia
(ma
mweraoiam
ao
ena
kanakoi
aki
raum
ni
kabane.
Te
aki
tabwara
n
taian
tieweti
(ma
bwaaitia)
bwaaitia)
n
taian
tieweti
Te
aki
tabwara
raum
ni
kabane.
kanakoi
aki
mweraoiam ao ena
roko iaon
iaon te
te tai
tai are
are aa tangiraki
tangiraki iai,
iai, aa onimakinaki
onimakinaki aroia
aroia ao
ao tieweti
tieweti aika
aika aa teimatoa
teimatoa ni
ni katoka
katoka
aa roko
kainnanom ngkana
ngkana te
te katitamwa
katitamwa ngke.
ngke.
kainnanom
Ko kakea
kakea naba
naba te
te TABEAKINAKI -- ko
ko kariaa
kariaa bwa
bwa ko
ko na
na tabeakinaki ma
ma te
te iraorao ao
ao te
te
Ko
butimwaea ae
ae raoiroi. Ko
Ko kan
kan tabeakinaki nn aron
aron te aomata
aomata e kakannato
kakannato ma
ma ni
ni bongana.
bongana.
butimwaea
A kaotaki
kaotaki iango
iango aikai
aikai ni
ni katootoo
katootoo aika
aika ii nano.
nano. Warekiia
Warekiia ngkai
ngkai ao
ao korei
korei aika
aika bon
bon oin
oin am
am reke
reke
A
nakon taian
taian titiraki
titiraki nn tokin
tokin te katootoo
katootoo teuana.
teuana.
nakon
TE rsA*
KATOOTOO l0.l
10.1
TE
Ruuti eo
ao te
te tu
tuubwa mwakete
N te bong
bong teuana
teuana ngke
ngke e tabe
tabe Ruuti
Ruuti ni
ni kabooi ana
ana tiaburae
tiaburae nn amwarake
amwarake ibukin
ibukin ana
ana outero
N
tabe n
n rikirake aki rauna
rauna nn tabeakinana
tabeakinana iroun
iroun temanna
temanna te
te tia
tia mwaktri
mwakurí n
n te titoa.
titoa. E
ao e tabe
mena
n
te
tabo
n
otinako
ni
kabwakaa
boon
ana
oota
ae
mwaiti
ma
bakaea
aki nooria
nooría
mwaiti
ma
e
bakaea
te
aki
kabwakaa boon ana oota
mena n
tabo n otinako
tia mwakuri
mwakurí ae te kaetiie.
kaetiia. E aki tabe
tabe ma matangaren
matangaren Ruuti
Ruuti ao ana
ana kamauri
kamaurí n
n te ingabong
te tia
arme,
e
taekina
mwaitin
ena
kabwakaaki
taraa
Ruuti
tararake
ma
mata n
n aki
taraa
Ruuti
ao
e
tararake
ma
te
mata
mwaitin
ae
ena
kabwakaaki
n
aki
anne, taekina
kukurei ngke
ngke e tabe
tabe ni kabwakaa
kabwakaa boon
boon ana
ana bwai Ruuti.
Ruuti. N tokina
tokina ao e karebwea
karebwea aon
aon te
kukurei
kaunta n
n te nikira
nikira ma n aki tabeakina
tabeakina bain
bain Ruuti
Ruuti ae
ae e aroria.
aroría. E tabe
tabe nanon
nanon Ruuti
Ruuti n iangoia
kaunta
ngakana a karaoa ae ai aekakin
aekakin aio ana
ana taan
taan mwakuri
mwakurí n te outero
outero nakoiia
nakoiia iruaa.
iruaa. E taku I
ngakana
nanona bwa
bwa tao ana
ana bon
bon aki.
aki.
nanona
Titiraki
ngkai e aki kukurei
kukurei Ruuti
Ruuti n aron ae karaoaki
karaoaki nakoina?
E aera ngkai
Korei katootoo
katootoo tabeua
tabeua n aron am taneiai
taneiai ma
ma te katitamwa
katitamwa tieweti
tieweti ae e aki tamaroa.
12
t2
f0 -- Imwin
Imwin Te Kateitei
Keteitei
SYBBOKI
SYB BOKI 10
TEKATOOTOO 10.2
Ruuti
Ruuti n te Eabwote Outero
Ena mwananga
mwananga nako tinaniku
tinaniku Ruuti ni kiba
kiba.nn te moan ingabong
ingabong teuana.
teuana. I bukin
bukin aki
aki kan
utimwakana n te karangama
utimwakana
karangaina ao e baireia
baireia bwa
bwa ena
ena matu
matu n te Eabwote
Eabwote Outero imwain
kibana. Moan te rootaki
nanona
n
aia
mwannano
ma
aia
iraorao
kibana.
rootaki nanona
mwannano
iraorao titaabu.
titaabu. Imwin
Imwin rauakin
rauakin
nanona n amwarake,
nanona
amwarake, e kabaea
kabaea ana
ana tai ni kautaki ao e matu ma te mweraoi n te tairiki anne
anne.
te
itera
n
aua
imwin
kibanakon
E bon
bon aki rangin
rangin kukurei
lokurei ngke e uti n te moaningabong,
moaningabong,
itera
imwin kibanakon
A mwaninga titaabu
kautakina n te karangaina.
ana kiba nako Terine!
Terine! A
titaabu n te outero taekan
taekan kautakina
karangaina.
Titiraki
Titiraki
Tera am iango
iango n te katitamwa
katitamwa tieweti n te outero
outero aio?
aio? Tera
Tera ae a karaoia
karaoia titaabu ac
ae eti ao
Tera
kaairua ae a karaoia?
karaoia?
tera te kaairua
TE KATOOTOO 103
Ruuti eo
ao tein
tain etucee
atueea titoe
titoa
Man taneiaina
taneiaina n
n te tuubwa
tuubwa mwakete
mwakete ao te Eabote Outero
Outero (Katootoo l0.l
10.1 ao 10.2) ao e
Man
kaokaki ana
ana iango Ruuti
Ruuti n
n aron
aron tabeakinana
tabeakinana ngke e kabooi bwaai
bwaai man
man bitineti
bitineti tabeua.
tabeua.
kaokaki
A kanga
kanga n
n tabeakina
tabeakina arona
arona ngaia
ngaia ac
ae te katitamwa?
katitamwa? E kanga
kanga katokan
katokan kainnanona
kainnanona irouia?
irouia?
A
Te bitineti
bitineti ra
ra ae lcaraoa
karaoa ae e riai; enga
enga ae e karaoa
karaoa ae e aki tamaroa?
tamaroa? Ao
Ao tera ac
ae e karika
Te
kaokoro imarcman
imarenan te tieweti ae e tamaroa
tamaroa ao ae e aki?
te kaokoro
kabotauia taian
taian atueea
atueea titoa
titoa aika
aika uoua n te taaun.
taaun. N
N are teuana,
teuana, bon
bon akea
akea te tai ae ena
ena
E kabotauia
kunea
te
titaabu
temanna
ae
e
kona
n
anganna
taeka
n
rabakau
ibukin
kabonganan
kunea rc titaabu temanna
kona anganna taeka n
ibukin kabonganan
mwakuri ke bwaaitia
bwaaitia aika
aika ana
ana kaboaki
kaboaki nako;
nako; ma n
n are te kauoua
kauoua e aki
aki toki
bwaai ni mwaknri
ni karckea
karekea te
te kaeka
kaeka ac
ae tamaroa
tamaroa ma
ma te iraorao
iraorao nn te
te aro ae
ae reke
reke nakoina
nakoina ma
ma natina
natina te
te konaa
konaa ni
ni
ni
karaoi mwakuri
mwakuri ni
ni katamaroa
katamaroa aika
aika aki
aki taneiai
taneiai ni karaoia
karaoia ma
ma imwaina. Ni
Ni mwaitin
mwaitin ana
ana tai
l@raoi
ao ea
ea moanna
moanna n
n bitaki
bitaki ana
ana kabobwai nakon
nakon te kauoua
kauoua nn titoa,
titoa, e nga€
ngae ngke
ngke e tei
tei nn te tabo
tabo
ao
aki angaraoi
angaraoi ao
ao aa bobuaka
bobuaka ana
ana boo
boo tabeua.
tabeua.
ae e aki
Titiraki
Tera boton
boton taian
taian kakaokoro
kakaokoro nn te katitamwa
katitamwa tieweti
tieweti n
n titoa
titoa aika
aika uoua
uoua aikai?
aikai?
Tera
Korei am
am iango iaon
iaon aio
aio imwain
imwain ae
ae ko reita
reita nako
nako am wareware.
ware ware.
Korei
13
l3
SYB BOKI
BOKI
SYB
10 - Imwin
Imwin Te
Te Keteitei
Kateitei
l0
N taekan
taekan te tuubwa
tuubwa mwakete
mwakete ao
ao ee aki
aki rau
rau Ruuti
Ruuti kioina
kioina bwa
bwa ee kaakeaki
kaakeaki bonganana.
bonganana. Bon akea
N
Bon akea
bonganan aki
aki tabwaran
tabwaran te
te kaetiia
kaetiia nn tuoi
tuoi bwaai,
bwaai, bwa
bwa ena
ena bon
bon aki
aki knkgrei
kukurei nala
naba Ruuti ibukin te
bonganan
Ruuti ib.kin te
aron ae
ae ea
ea tia
tia ni
ni karaoaki
karaoaki nakoina.
nakoina.
aron
N te
te eabwote
eabwote outero,
outero, a
a rangin
rangin karaoa
karaoa raoi
raoi tabeia
tabeia titaabu
titaabu bwa
bwa ena
ena namakina
namakina butimwaeana
N
butimwaeana
Ruuti ma
ma aa bon
bon rangin
rangin tabwara.
tabwara. E
E eki
aki teu
tau te
te keteiroei
kateiroai nn ti
ti ngeie.
ngaia.
Ruuti
Te kaokoro
kaokoro ae
ae moan
moan te
te lokawaki
kakawaki imarenaia
imarenaia aatuea
aatuea aika
aika uotra
uoua bon
bon aia
aia aki tabwara ao aia
Te
aki tabwara ao aia
ibuobuoki
taan
mwakuri.
Aki
ti
iraorao
titaabu
n
te
kauoua
n
titoa
ma
aki tabwara naba ni
ibuobuoki aan mwakuri. Aki ti iraorao titaabu n te kauoua n titoa ma aki
tabwara naba ni
katoka kainnanon
kainnanon Ruuti
Ruuti ibukin
ibukin taian
taian rongorongo.
rongorongo. N
N te
te aro
aro aei
æi ao
ao ea
ea kabonganate
kabongana te titoa anne e
katoka
titoa anne e
ngae ngkai
ngkai ee aki
aki angaraoi
angaraoi nnena
nnena ao
ao ataraa.ni
a taraa ni bobuaka
bobuaka riki
riki ana
ana boo.
boo.
ngae
Ngaiaare
are te
te katitamwa
katitamwatieweti
tieweti ae
ae ee tarraroa
tamaroaena
enariai
riai nnaki
aki tabwara
tabwaraao
ao ena
ena mwamwannano.
Ngaia
mwamwannano.
o•
o•
naaki
aki bwai
bwai te
te aki
akitabwara
tabwarannakean
akeante
te iraorao
iraorao
BEna
Aoeeaki
akibwai
bwainaba
nabate
temoamoaomata
moamoaomatannakea
akeate
teaki
akitabwara
tabwara
Ao
Tina
natarai
taraibwaai
bwaaiaikai
aikaircuana
teuanariki
rikite
tetai.
tai.
Ti
TEAKI
AKITABWARA
TABWARA
TE
Bonkareorn
karaoannlnon
nanonee
aeeekenteningeie
kantaningaiate
teketitemwe
katitamwaibukin
ibukin bwaai ma tieweti.
Bon
bweei mr tieweti.
Enabon
bonrekereke
rekerekeeio
aiome
maeteekin
ataakinene
anakrinneno
kainnanotcteketitemwe
katitamwa ao waekoan
Ene
eo wrckoen
karaoanare
aeeeteimetoe
teimatoaao
aomen
manreoiroi.
raoiroi.
kereoene
aronae
aetao
taceeroko
rokotetekatitamwa
katitamwatemanna
temannanntetetabo
tabonnamwarake
amwarake teuana ibukin amwarakena
NNaron
tenena ibukin amwarakena
n
te
tairiki,
ena
bon
kantaningaa
butimwaeana
ma
n
touatinaki
tai ae waekoa n aron riaina
n te tairiki, ena bon kantaningaa butimwaeana ma n touatinaki nntetetai
ae waekoa n aron riaina
ma ena
ena tangiria
tangiría naba
naba ni
ni kariaiakaki
kariaiakaki bwa
bwa ena
ena motirawa
motirawa imwin
imwin amwarakena ao n aki
amwarakena ao n aki
Ta
ienikuriakiirouia
irouiatitaabu.
titaabu. Aki
Akitangiria
tangiríaaomata
aomatabwa
bwaana
anatataninga
tataninga ma aki kukurei naba ngkana
ienikuriaki
ma aki kulerei naba ngkana
ienikuriaki,ma
matitingkana
ngkanaaakawaekoa
kawaekoabon
bonirouia
irouia. AAriai
riaititaabu
titaabu ni kai norii bwaai aika a
aaienikuriaki,
ni kai norii bwaai uito
rabaaikai
aikaingkana
ngkanaana
anaanga
angatetekatitamwatieweti
katitamwa tiewetiae
aemoan
moanbaan
baantetetamaroa
tamaroa.
raba
"
TETABEAKINAKI
TABEAKINAKI
TE
Bonteteero
aroni
nibutimwee,
butimwae,teteireono
iraoraoeo
aotetekri
kainore
norakrinn116a
kainnanon te katitamwa. E
Bon
te krtitemwe. E
rekerekeme
mateberkineie
tabeakinaiaeomete
aomatabwe
bwaimee
iruaaeike
aikaeakrkerweki
kakaawaki ma ni bongana.
rekereke
ne ni bonsrnr.
Anabuokiko
buokikol€raki
karakininikatootoo
katootooaika
aikaimwina
imwinannrawei
raweiboton
botonaekan
aekan te katitamwa tieweti ae
Ana
te katitamwa tiewai
moan
baan
te
tamaroa.
A
bon
bane
n
anaaki
rongorongoia
man
taian karaki aika a koaua!
moan baan rc tamaroa A bon bane n anaaki rcngorcngoia man taian
karaki aika a koaua!
Kaekaekenr
akananntokin
tokinteteboki
boldeio.
aio.
Ikekr
t414
SYBBOKI
BOKI 10 -Imwin
ImwinTe
TeKateitei
Kateitei
SYB
TE KATOOTOO 10.4
Te
motirawanntete bwaretaiti?
e motirtwa
tibwamwareaki
mwareakiTiaon
Tiaonao
aoMeeri,
Meen,ao
aoa areita
reitakukureiia
kukureiiannneweaba
neweabannaban
abanteteBetebeke
Betebeke
AAtibwa
aika
a
kakaokoro.
I
nanon
tikuia
n
ana
kabitare
te
aba
teuana,
ao
a
ongo
taekan
atiteteatitaekan
a
ongo
aika a kakaokoro. I nanon tikuia n ana kabitare te aba teuana, ao
mwakoroteuana
teuanaae
aeeetamaroa,
tamaroa,ae
aee etuai
tuaiuruaki
uruakibwain
bwainaona
aonaao
aoaakabaea
kabaeaaraia
araianntete
mwakoro
Botaki
ni
Kaneweaba
bwa
ana
nako
iai.
Botaki ni Kaneweaba bwa ana nako iai.
Ngkeaaroko
rokonnteteuaabu
uaabuao
aoeekairoroia
kairoroiateteouna
ounabwa
bwaana
anakabwakaa
kabwakaamoa
moaboon
boontikuia
tikuiaae
ae
Ngke
nimabongimwain
imwainae
aekatokaia
katokaianntetebooti.
booti. EEtikiraoi
tikiraoitaraan
taraanteteatimwakoro
atimwakoroao
aoaakaraoaki
karaoaki
niirabong
taabo
ni
maeka
ni
kateitein
te
aba
i
nanon
te
o
n
aroka
ae
e
taraaraoi.
Ma
e
uruanaki
unranaki
Ma
e
e
taraaraoi.
ae
n
aroka
te
o
taabo ni maeka ni kateitein te aba i nanon
tikuiabwa
bwaaatiaatinaki
tiaatinakiibukin
ibukinbwaai
bwaaiaika
aikaaataku
takubwa
bwaaariai
riaininikaman
kamanrin
rinibuakon
ibuakonboon
boon
tikuia
tikuiaae
aebwanin
bwaninao
aoaatiaatinaki
tiaatinakiboon
boonnimaia
nimaiaaika
aikaaakakaokoro
kakaokoroirouia
irouiataan
taantia
tiatouatinia.
touatinia.
tikuia
E
tamaroa
te
amwarake
ma
a
bon
mimi
ngkai
akea
te
ika
ibuakona
ao
ti
teutana
E tamaroa te amwarake ma a bon mimi ngkai akea te ika ibuakona ao ti teutana tete
uanikai.
uanikai.
Titiraki
Titiraki
Teraae
aeena
enariki
rikingkana
ngkanaaaokira
okiramwengaia
mwengaiaTiaon
Tiaonao
aoMeeri?
Meeri?
Tera
Baikarabitaki
bitakiaika
aikaaariai
riaini
nikaraoaki
karaoakinntetetabo
taboninikaneweaba
kaneweabaaio?
aio?
Baikara
Teraaia
aiakaotite
kaotitebitaki
bitakiakanne?
akanne?
Tera
ffir6O-rOOlto.s
TE KATOOTOO 10.5
Teterewition
terewition ae
aeee boou
Te
baireiaBauro
Bauro bwa
bwaena
enakabooa
kabooate
te terewition
terewitionae
ae ee boou
boouibukiia
ibukiiakaain
kaainana
anautu.
utu. EE nora
norate
te
EEbaireia
TV teuana
teuanannte
te taaun
taaun ae
ae ee rangi
rangi ni
ni bwaka
bwaka nanona
nanona iai.
iai. EE anganaki
anganaki te
te boo
boo ae
ae tarnaroa
tamaroa iroun
iroun
TV
te
tia
bobwai
ma
e
kan
kabooa
nakoina
are
te
bwai
ni
katanoata
ae
e
bareka.
E
butia
E
butia
bareka.
ae
e
te tia bobwai ma e kan kabooa nakoina are te bwai ni katanoata
Bauro ae
ae ee boou.
boou. EE kariaia
kariaiate
te tia
tia buoka
buoka te
te bobwai,
bobwai, ma
ma ee ataia
ataia Bauro
Bauro bwa
bwa ee riai
riai nn tuoaki
tuoaki
Bauro
moa
bwa
ena
kakoauaki
raoiroina.
lai
te
beebwa
ni
kakoaua
ibukin
raoiroina
ma
ataia
ma
ee ataia
raoiroina
ibukin
moa bwa ena kakoauaki raoiroina. Iai te beebwa ni kakoaua
naba Bauro
Bauro bwa
bwa ee kainnanoaki
kainnanoaki ana
ana titambwa
titambwa te
te titoa
titoa imwain
imwain ae
ae ee uotia
uotia nakon
nakon ana
ana auti
auti
naba
ngkana
ena
bwai
te
beebwa
ni
kakoaua
arme.
ngkana ena bwai te beebwa ni kakoaua anne.
Titiraki
Titiraki
Ena kanga
kanga ni
ni katamaroaki
katamaroaki riki
riki te
te tieweti
tieweti nn akea
akea ana
ana kabanemwane
kabanemwane te
te titoa?
titoa?
Ena
15
f0 -
SYB
BOKI 10 - Imwin Te Kateitei
SYB BOKI
Keteitei
TE KATOOTOO 10.6
Ea
Ee tauraoi
teureoi te ambueka!
embueke!
E mwanangaTem
mwanangaTem Meriia
Meriia ni
ni kawara
kawara te tabo n amwarake ma ni kamooi teuana
teuana ae mamaten
nanona
nanona bwa
bwa ena katoonga
katoonga te ambueka!
embueke! Bon
Bon te tabo ae e mweraoi ike e kona ni kamangang ma raoraona Meriia.
Meriia. N te tabo aio ko riai ni karaoa am oota ao ni kabwakaa boona n
te kaunta.
kaunta. Ngkana e tauraoi
tauraoi kanoan am oota ao e takarua
takanra te kaetiia, “Ea
"Ea tauraoi te ambueka!”
bueka!" N angiin
angiin te tai e tabe ni marooroo
marooroo ma raoraona
raoraona Meriia ao e aki waekoa n anaa
kanana
kanana n te aro ae ea manga reke iroun temanna!
temanna! Ea manga riai n tataningaa takaruaean
takanraean
are imwina.
Titiraki
Ena
Ena kanga
kanga ni katamaroaki
katamaroaki riki te tieweti
tieweti n te tabo n amwarake ao ni kamooi aio?
TE KATOOTOO 10.7
Taiaoka akea moa
moe te nikira!
nikira!
E aki toki n ienikuri Tiarote ni katoa ingaabong.
ingaabong. N angiin te tai ao e tei i rarikin te
beikarii
beikarii teuana
teuana ni karekea ana kaingabong.
kaingabong. E tamaroa ma n itiaki te titoa anne ao
moan te mwaiti aekan amwarake iai aika a umunaki.
umunaki. Ma ni mwaitin te tai e tatare n
te nikira
nikira te kaetiia.
kaetiia. Ea manga riai Tiarote ae bon te tia ienikuri n tataninga
tataninga te kaetiia
bwa ea manga nako ni kawara
kawara te titoa teuana ni karekea
karekea ana nikira iai.
Titiraki
Ena kanga
kanga ni katamaroaki
katamaroaki riki te tieveti?
TE KATOOTOO
10.8
KATOOTOO TO.8
Ana beikarii Tio
Ea bobonga raoi ngkai butin
butin ana beikarii
beikarii Tio.
Tio. E a waaki raoi ao e baireia
baireia bwa ena angania
ana katitamwa te aeka n tieweti
tieweti riki teuana.
teuana E kateirakea te ataeinimwane
ataeinimwane temanna
temanna ae e
aki tei maan
an aobiti i rarikina
maan ibukin karokoan
karokoan bwaai nakon tai
taian
rarikina iaon te bwaatika.
bwaatika Ana
tabeakina kaekakin te tareboon ibukin taian oota Tio ma buna i nanon aia tai n teiakina
teiakina te
tangitang ma
titoa.
titoa. E tamaroa te waaki n te moan tai, ma e aki maan
maan imwina
imwina ao a roko tangitang
irouia
irouia katitamwa
katitamwa bwa aki roko aia bwai aika a ootanni.
ootanni.
Titiraki
Tera
riki nakon ana teriwari
Tera te nakobuaka
nakobtraka ae ena kona n riki
teriwari tieweti
tieweti Tio?
Tio? Tera ae ena
ena kona ni
karaoaki
karaoaki ni katamaroa
katamaroa riki te tieveti?
16
r6
SYB BOKI
BOKI
SYB
TEKATOOTOO
10.9
I(ATOOTOO TO.9
TE
10 -- Imwin
Irowin Tc
Te Ketcitei
Kateitei
f0
Ana titoe
títoa ni
ni keuu
kauu Ariti
Ariti
Ane
kaboinako kauu
kauu Ariti
Ariti man
man te
te titoa
titoa ae
ae bubura
bubura teuana
teuana nn te
te taatrn.
taaun. Bon
Bon te
te aomala
aomata ae
ae moamoaEE kaboinako
moa aomata
aomata ao
ao ee tatangira
tatangira te
te reitaki
reitaki ma
ma ana
ana katitamwa.
katitamwa. A
A rangi
rangi ni
ni mwaiti
mwaiti aekan
aekan taian
taian
moa
kauu
ao
e
kanganga
irouia
katitamwa
rinean
kauu
aika
a
nano
iai
ao
a
a
bon
bon
rans
rangi
ni
ni
a
nano
iai
ao
kauu
aika
rinean
irouia
katitamwa
kauu ao e kanganga
kukurei nn te
te buoka
buoka iaon
iaon taekan
taekan taian
taian kauu.
kauu. Ma
Ma ee ataia
ataia naba
naba Ariti
Ariti bwa
bwa aa mwaiti
mwaiti katitakatitalokurei
mwa aika
aika aa bon
bon kan
kan katr*aki
katukaki bon
bon irouia
irouia bwa
bwa nn taratarai
taratarai bwaai
bwaai imwain
imwain butiakia
butiakia titaabu
titaabu bwa
bwa
mwa
ana buokaki
buokaki irouia.
irouia.
ana
nanon ana
ana tai
tai ni
ni buokia
buokia katitamw4
katitamwa, ee kataia
kataia Ariti
Ariti nn ongora
ongora nn aekan
aekan taian
taian kauu
kauu aika
aika aa
II nanon
nano iai
iai ao
ao ee kaotii
kaotii aeka
aeka ni
ni kauu
kauu aika
aika uoua
uoua ke
ke teniua
teniua aekaia.
aekaia. E
E ongora
ongora raoi
raoi nakon
nakon aia
aia
nano
nanououa
ma
ni
kataia
ni
karau
nanoia,
tao
ni
kotea
te
kauu
ae
bobete,
ke
te
kauu
ae
katru
ae
ke
te
kotea
te
kauu
ae
bobete,
nanououa ma ni kataia ni karau nanoia, tao ni
bobuaka a€
ae ee materaoi
materaoi kabooana
kabooana ibukin
ibukin raoiroina
raoiroina ii nanon
nanon te
te tai
tai ae
ae maar,
maan, ao..
ao.. E
E bon
bon
bobuaka
ataia
bwa
ngkana
a
tabeka
aia
nanououa
ma
aia
kanganga
katitamwa
ao
bon
te
kanikanibon
te
katitamwa
ao
ma
aia
kanganga
ataia bwa ngkana a tabeka aia nanououa
kinaa ae
ae tarraroa.
tamaroa. A
A bon
bon tauraoi
tauraoi ni
ni kabobwai
kabobwai ma
ma aa nano
nano kokoraki
kokoraki ao
ao aa kan
kan buokaki.
buokaki. E
E ataia
ataia
kinaa
Ariti
bwa
a
bati
katitamwa
aika
e
buokiia
n
te
aro
aio
ao
a
kabooa
ana
bwai
ao
ao
a
a
manga
manga
kabooa
ana
bwai
aio
ao
a
n
te
aro
aika
e
buokiia
Ariti bwa a bati katitamwa
okira riki
riki ana
ana titoa
titoa
okira
Titiraki
Titiraki
Tera am
am iango
iango nn te
te tieweti
tieweti ae
ae ee anga
anga Ariti?
Ariti?
Tera
Tera ana
ana waaki
waaki ae
ae ee karaoia
karaoia raoi?
raoi?
Tera
TE KATOOTOO
KATOOTOO I10.10
Karakinaia taen
taan tia
tia enene
anene aike
aika ea bue
bua
A roko
roko nn te atimwakoro
atimwakoro ni kaneweaba
kaneweaba teuana
teuana iruaa
iruaa aika
aika uoman
uoman naonon
n aonon Biti
Biti ae
A
mwamwanuka
ao
a
mo
ma
aia
bwai
ni
mwamwananga
iaon
te
bike
teuana
tikiraoi.
mwamwanuka ao a ruo ma aia bwai ni mwamwananga iaon te bike teuana ae e tikiraoi.
A butimwaeaki
butimwaeaki nn te kuaea
kuaea teuana
teuana ae e kaainaki irouia
irouia mwaanen
mwaanen Biti
Biti aika
aika aa matikura
matikura aika
A
a
anene
ma
taian
kitaa.
Imwin
tokin
kunaia
ao
a
bua
naba
matangare
ni
mwaane
aikai ao
ao
mwaane aikai
bua naba
ma taian kitaa. Imwin tokin kunaia
a
tiku imwuia
imwuia te ataei
ataei nn aine temanna
temanna ile
ae ena
ena kairiia
kairiia iruaa
iruaa nakon
nakon aia
aia tabo
tabo ni maeka.
maeka. A
A tei
ee tiku
aon te bike ae kabuebue iruaa
iruaa aikai ma
ma te aki kukurei
kukurei ni miakina
miakina te aine ae e nimamate
nimamate
i aon
rabwatana ae ena
ena uoti
uoti aia
aia bwai ibukia.
rabwatana
Titiraki
karaoa ae
ae e raoiroi
raoiroi te tabo ni kaneweaba
kaneweaba aio n ana
ana katitamwa tieweti?
tieweti?
E karaoa
Ena
kanga
ni
bita
aron
ae
e
karaoia?
Ena kanga
17
t7
SYB BOKI
BOKI 10
10
SYB
Te Keteitei
Kateitei
-- Imwin Te
KAMWAKURAN TE IANGO RIKI
RIKITEUANAIBUK1N
TE KARAII
KARAII
KAMWAKURAN
TEUANA IBUKIN TE
Ngkai ea
ea bati am
am atatai
atatai iaon
iaon taekan te karaii
karaii ani kataa
kataa ongom ni katoka
katoka kangangan
kangangan te
te karaii
karaii
Ngkai
aikai
l0.ll
TEKATOOTOO 10.11
Taekan te
te tabo
tabo ni
ni kareeti
karaati
Tem Bill bon te tia koro tamnei ae rabakau
rabakau ae
ae e
e baireia
baireia bwa
bwa ena
ena katea
katea ana
ana tabo
tabo ni
ni
Tem
kaneweaba teuana
teuana ibukin kaotiotan ana tarleni
tameni ao
ao aia
aia tameni
tameni taan
taan tia
tia koro
koro tamnei
tamnei naba
naba
kaneweaba
tabeman. Tameni
Tameni ake
ake ena
ena kaotii
kaotii aa bon
bon raka
raka aron
aron raoiroia
raoiroia ma
ma booia
booia aika
aika imarenan
imarenan $100
$100 nakon
nakon
tabeman.
$600. E
E kaongoia
kaongoia tan
tan tia
tia koro
koro tamnei
tamnei n
n ana
ana aono
aono bwa
bwa e
e bon
bon ti
ti nano
nano n
n aia
aia tameni
tameni aika
aika te
te
S600.
kabanea n
n tamaroa
tamaroa ao
ao a
a riai
riai tameni
tameni aika
aika a
a karokoi
karokoi bwa
bwa ana
ana tinanikuaki
tinanikuaki taraia
taraia n
n te
te kai
kai ae
ae
kabanea
karaoaki
raoi
ma
ni
kabonganaki
te
aeka
ni
kiraati
ae
e
aki
raneanea
iaona.
karaoaki raoi ma ni kabonganaki te aeka ni kiraati ae e aki raneanea iaona.
kawaina ana
ana waaki
waaki nn te
te aro
aro bwa
bwa ena
ena butimaea
butimaea aia
aia tamnei
tamnei iaan
iaan te
te kontieinimente.
kontiainimente. Nanon
Nanon
EE kawaina
aei bwa
bwa ena
ena reke
reke aia
aia mwane
mwane taan
taan koro
koro tamnei
tamnei nn te
te tai
tai are
are ee kaboaki
kaboaki iai
iai aia
aia tameni.
tameni. Imwin
Imwin te
te
aei
bobwai, ena
ena tatra
taua 15
15 te
te katebubua
katebubua ma
ma ni
ni boon
boon te
te tamnei
tamnei bwa
bwa boona
boona ao
ao ana
ana anganaki
anganaki taan
taan tia
tia
bobwai,
koro tameni
tameni are
are nikirana.
nikirana. Ibukin
Ibukin kaatiian
kaatiian ana
ana eningiti
eningiti Bill
Bill man
man kabonakoan
kabonakoan taian
taian tameni
tameni ao
ao ee
koro
kawaina ana
ana waaki
waaki bwa
bwa ena
ena kabuta
kabuta te
te tabo
tabo ni
ni mooi
mooi koobe
koobe nn ana
ana tabo
tabo ni
ni kaneweaba
kaneweaba anne.
anne. Iai
lai
kawaina
taan koro
koro tamnei
tamnei tabeman
tabeman aika
aika aa kaman
kaman kariaia
kariaia nakon
nakon ana
ana kanoa
kanoa ni
ni boraraoi
boraraoi Bill.
Bill. Te
Te bwai
bwai ae
ae
taan
riai ni
ni karaoia
karaoia ngkai
ngkai bon
bon kakaen
kakaen te
te tabo
tabo teuana
teuana ibukin
ibukin ana
ana bitineti.
bitineti.
ee riai
tia nn anganaki
anganaki te
te ru
ru teuana
teuana ae
ae ee ota
ota raoi
raoi nanona
nanona ii etan
etan te
te tabo
tabo nn taromauri
taromauri teuana
teuana ni
ni
EE aa tia
mwakoron te
te kaawa
kaawa ae
ae ea
ea mane,
mane, ao
ao ee anganaki
anganaki naba
naba iroun
iroun mwanena
mwanena te
te auti
auti ni
ni karaati
karaati teuana
teuana
mwakoron
ae kateaki
kateaki nn te
te kai
kai ma
ma ni
ni bubura
bubura ii rarikin
rarikin mwengana
mwengana ii tinanikun
tinanikun te
te taaun.
taaun. A
A uaia
uaia ni
ni bobete
bobete aia
aia
ae
urente. EEtabe
tabe nn iangoia
iangoiaBill
Bill ngkana
ngkanaana
anatamaroa
tamaroaanganano
anganano aikai
aikai ibukin
ibukinnnen
nnenana
anabitineti.
bitineti.
urente.
Titiraki
Titireki
Buoka Bill
Bill bwa
bwa ee aonga
aonga ni
ni karaoa
karaoa ana
ana baire
baire iaon
iaon ana
ana kanganga.
kanganga. Moana
Moana am
am buoka
buoka nn
Buoka
tirinanoa
ana
katitamwa
aika
a
kona
n
reke
irouna.
Mwakoron
te
mwakete
ra
ae
e
riai
anai
tirinanoa ana katitamwa aika a kona n reke irouna. Mwakoron te mwakete ra ae e riai nnanai
nanoia? Ngkai
Ngkai ea
eatia
tiaam
am tirinanoi
tirinanoi aekaia
aekaiataian
taiankatitamw4
katitamwa, ia
iannen
nnenana
anatabo
tabo ni
ni bitineti
bitineti Bill
Bill aaee
nanoia?
riai
ni
kakaea,
ao
tera
te
aeka
ni
buromoutin
ae
ena
kabongana?
riai ni kakae4 ao tera te aeka ni buromoutin ae ena kabongana?
t818
SYB BOKI
BOKI
SYB
6.
6.
10 -- Imwin
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
f0
TARARUAKIA TITAABU
TITAABU NI
NI KARAOAN
KARAOAN TE
TE TIEWETI
TIEWETIAE
TE KABANEA
KABANEA N
N
AE TE
TARARUAKIA
TAMAROA.
TAMAROA.
N na
na kanga
kanga nn taraia
taraia au
au titaabu
titaabu bwa
bwa ana
ana akoiia
akoiia au
au katitamwa?
katitamwa?
N
Tia tia
tia ni
ni kabanea
kabanea te
te tai
tai ae
ae ee mwaiti
mwaiti nn nora
nora te
te anga
anga ae
ae ko
ko kona
kona ni
ni karikirakea
karikirakea ama
ama tieire
tieire iai
iai ao
ao
Tia
ni katamaroa
katamaroa riki
riki te
te karaii
karaii ao
ao te
te katitamwa
katitamwa tieweti.
tieweti.
ni
o•
N te
te tai
tai aio
aio ao
ao koa
koa riai
riai nn onimaki
onimaki ni
ni kona
kona ni
ni kabongana
kabongana koauan
koauan te
te karaii
karaii mikiti
mikiti (riki
(riki te
te
N
buromoutin)
ibukin
kakibarakean
mwaitin
am
tieire.
buromoutin) ibukin kakibarakean mwaitin am tieire.
o•
Ko riai
riai naba
naba n
n namakina
namakina onimakinam
onimakinam bon
bon iroum
iroum bwa
bwa ko
ko kona
kona n
n anga
anga te
te katitamwa
katitamwa
Ko
tieweti ae
ae te
te kabanea
kabanea nn tamaroa
tamaroa ae
ae ena
ena karekea
karekea rakan
rakan te
te kaiangatoa
kaiangatoa nakon
nakon am
am bitineti.
bitineti.
tieweti
Ma ee ngae
ngae ngkana
ngkana ko
ko namakinna
namakinna bwa
bwa ko
ko kona
kona ngkc
ngke nn anga
anga te
te katitamwa
katitamwa tieweti
tieweti ae
ae te
te
Ma
kabanea
n
tamaroa,
bon
iai
naba
am
nano
uoua
bwa
ana
kona
ni
konamaki
am
titaabu
nn
ni
konamaki
am
titeebu
kabanea n tamaro4 bon iai naba am nano uoua bwa ana kona
tararuaiia am
am katitamwa
katitamwa nn aron
aron tamaroan
tamaroan ae
ae ko
ko karaoia
karaoia ke
ke aki.
aki.
tarartraiia
Ko na
na kanga
kanga ni
ni kaira
kaira nanoia
nanoia am
am titaabu
titaabu bwa
bwa ana
ana akoiia
akoiia am
am katitamwa
katitamwa ngkana
ngkana akea
akea rabwatam
rabwatam
Ko
ae
ena
tarama
raoi
aei?
Ena
bon
tabe
n
rikirake
buburan
te
kanganga
aio
ibukim
nanon
ana
i
nanon
ana
aio
ibukim
te
kanganga
n
rikirake
buburan
ae ena tararua raoi aei? Ena bon tabe
tai n rikirake am bitineti.
bitineti. Te bitineti ae e anga
anga te tieweti ae moan te tamaroa
tamaroa ii nanon
nanon
tai
uarerekena
iaan
ana
kairi
te
ouna
bon
ngaia
ae
e
tabe
maunanako
n
angiin
te
ngkana
ngkana
ea
ea
n
angiin
te
tai
ni
maunanako
ngaia
ae
e
tabe
ouna
bon
kairi
te
uarerekena iaan ana
bubura. Ea bon aki kona n roko rabwatan
rabwatan te ouna
ouna n tararuai bwaai
bwaai ni kabane ao
ao
rikirake ni bubura.
ena mwioko
mwioko irouia
irouia ana
ana taan
taan mwakuri aika
aika aki
aki rangin
rangin tabe
tabe ma
ma karaoan
karaoan te tieweti
tieweti ae
ae tamaroa.
ena
TE ITOMAN
ITOMAN -- BOTON
BOTON TE
TE RABAKAU
RABAKAU N
N TE
TE MANATIMENTE
MANATIMENTE
TE
taan tia itoman
itoman naba manatia
manatia aika a baakitoutou.
baakitoutou. Angiin
Angiin ana
ana bong
bong
Ibuakon bwaai nako bon taan
ni mwakuri
mwakuri te manatia
manatia e kabanea
kabanea ibukin
ibukin te itoman
itoman ma aomata"
aomata, ao mwaitin
mwaitin te itoman
itoman anne
anne bon
bon
tareboon. Bon man te taetae ni kawai ao te ongora ae ee
te taetae n aitara mata ke iaon te tareboon.
katiaa
iai
ana
mwakuri
te
bitineti.
oromwaaka rabakaum
rabakaum n itera
itera n
n rabakau
rabakau aikai,
aikai, ao
e oromwaaka
Ngkana
bitineti.
katiaa iai ana mwakuri
ena butiraoi
butiraoi riki
riki am bitineti
bitineti ma
ma iai.
ena
na kaota
kaota te burokuraem n itoman
itoman teuana
teuana ibukim
ibukim ae ena buokiko ni karikirakea
karikirakea te
Ao ngkai, ti na
katitamwa
tieweti
ae
te
ao
taan
raoi taan
ana
tabeakina
aika
taan
mwakuri
ao
am
tamaroa
moan
te
ae
katitamwa tieweti
kabobwai.
kabobwai.
MWANEKA I.
1 - ATAA
ATAA RAOI
RAOI RAKAN
RAKAN ARON AM
AM BITINETI
BITINETI
MWAI\IEKA
mwaneka ae ko riai ni kakoauaa bwa bon iai te bwai ae ko riai
riai ni
ni itoman
itoman ibukina.
ibukina. E
E
Te moan mwaneka
riai n teretere n am iango bwa tera te bwai ae e raka n am bitineti.
bitineti. Bon aio te
te bwai
bwai ae ko
ko riai
riai
katitamwa ngkana ana noria
noria bwa
bwa iai
iai rakan
rakan aron
aron am
am
ni kaongoia raoi am tia mwakuri ao am katitamwa
bitineti.
bitineti.
19
SYB BOKI
SYB
BOKI
KAMWAKURAN TE IANGO
KAMWA
f0 -- Imwin Te Kateitei
10
Tera
era rakan
raken aron
eron am
rm bitinetí?
bitineti?
10.3
Okira Kemwekuran
Kamwakuran Te Iango
lango ere
are ko katiae
katiaa ibukin Boki
Bold Uoua ngke ko tabe ni
ni karika
karika
Okire
rabwatan am iengo
iango ni bitineti.
bitineti.
rabwaten
langoa aron taian
taian waeriu, mwamwakuri,
mwamwakuri, ao rabakau
rabakau aika
aika a karabwataa
karabwataa am iango
iango i bitineti.
Iangoa
langoa taekan
taekan kaokoron
kaokoron am iango
iango man
man taian
taian bitineti
bitineti aika
aika a waakinaki
waakinaki irouia
irouia am kaiangatoa.
Iangoa
karekea te kaiangatoa ae e
e raka
raka riki
riki
langoa taekan am iango ni bitineti bwa e kanga ni karekea
nakoim.
nakoim.
karaoi, ko riai ni kaota
kaota te bwai ae e karika
karika am
am bitineti
bitineti bwa
bwa te
te bitineti
bitineti
Ni bwaai nako ae ko karaoi.
ae e rangi ni kaokoro.
kaokoro.
Kabonganai kewei
kawai aike
aika ii eta ni
ni korei
korei rinanin
rinanin teeka
taeka aike
aika e
a keota
kaota reken
rakan ao
ao kaokoron
kaokoron
Kabongenai
am bitineti.
bitineti.
em
ATAA ARON
ARON TE
TE KATITAMWA
KATITAMWA TIEWETI
TIEWETI AE
AE E
E TAMAROA
TAMAROA
ATAA
Rakan aron
aron am
am bitineti teuana
teuana ae
ae kakawaki bon'korakoram
bon korakoram n
n anga
anga te
te katitamwa
katitamwa tieweti
tieweti ae
ae
Rakan
moan te
te tamaroa.
tamaroa. E
E riai
riai n
n rangin
rangin teretere
teretere nn am
am iango
iango bwa
bwa tera
tera te
te katitamwa
katitamwa tieweti
tieweti ae
ae moan
moan
moan
te tamaroa
tamaroa a€
ae ena
ena riai
riai nn noraki
noraki nn am
am bitineti.
bitineti.
te
KAMWAKURAN TE
TE IANGO
IANGO 10.4
10.4 Aekera
Aekara taraan
taraan te katitamwa tieweti ae tamaroa?
langoia bwe
bwa ena
ena kanga
kanga am
am bitineti
bitineti ni
ni karaoa
karaoa te
te tieweti
tieweti ae
ae temaroe
tamaroa ni
ni butimwaean
butimwaean aia
aia
Iangoia
kentaninge
kantaninga katitemwa
katitamwa ao
ao korei
korei taeke
taeka aika
aika a
a bwenin
bwanin raoi
raoi ii aon
aon aekan
aekan tieweti
tieweti aika
aika ko
ko
kataia nn angania
angania em
am katitemwe.
katitamwa.
keteia
Ibukin buokan
buokan karaoan
karaoan aio
aio ao
ao kabonganai
kabonganai atu
atu nn taeka
taeka aika
aika te
te aki
aid tabwara
tabwara ao
ao te
te tabeakinaki.
tabeakinaki.
Ibukin
Tera nanon
nanon te
te taeka
taeka ae
ae te
te aki
aki tabwara
tabwara nn am
am bitineti?
bitineti? Tera
Tera ae
ae ana
ana kakaea
kakaea katitamwa
katitamwa nn aron
aron te
te te
te
Tera
aki tabwara2
tabwara? Tera
Tera aeka
aeka ni
ni kainnano
kainnano aika
aika ko
ko kataia
kataia ni
ni katokii?
katokii? Tera
Tera aeka
aeka ni
ni kangangaae
kanganga ae aa
aki
kataia ni
ni katokia.
katokia.
kataia
Tera nanon
nanon te
te taeka
taeka aete
ae te tabeakinalri
tabeakinaki nn aekan
aekan am
am bitineti?
bitineti? Ko
Ko na
na kanga
kanga nn tabeakinia
tabeakinia am
am
Tera
katitamwa bwa
bwa ana
ana namakinna
namakinna ae
ae aa kakawaki
kakawaki ma
ma ni
ni bongana?
bongana?
katitamwa
Kabonganai tabeka
tabeka aika
aika ii eta
eta ni
ni buoke
buoka korean
korean taeken
taekan rakan
rakan ao
ao kaokoron
kaokoron aron
aron em
am
Kabonganei
bitineti.
bitineti.
20
20
l0 -
SYB
SYB BOKI
BOKI 10 - Imwin
Imwm T*
Ta Kateitei
MWANEKA 2
MWAI\IEKA
2.-
o
•
o
•
KAONGONGO
KAONGONGO BWA
BWA TERA
TERA RAKAN
RAKAI\I ARON
ARON AM
AM BITINETI
BITIIYETI
NAKOIA
NAKOIA KATITAMWA
KATITAMWA
NAKOIA
NAKOIA TITAABU
aomata ni
ni kabane.
kabane.
Ngkai ko a ataia bwa iai rakan aron am bitineti, kakoauaa bwa ataia naba aomata
Ena kaotaki aio man bwaai ni kabane
kabane aika
aika ko karaoi.
karaoi.
Ena
Uringnga
Uringnga
o
•
KARONGOA RIKI MWAKURI
MWAKURINAKON
TAEKA!
A I(ARONGOA
NAKON TAEKAI
Te itoman tiaki ti taeka aika ko taekin ke bwaai aika ko korei i nanon beebwa ni kaongora.
kaota naba
naba aron
aron am bitineti
bitineti ae e matoa
matoa riki man aron
aron kateim nakoia aomata -- man
man am
am aki
aki
Ko kaota
tabwara ao ilm
am mwamwilnnano
mwamwannano i nanon am iwawaaki
iwawaaki ma ngaiia.
ngaiia.
tabwara
ko waeki
waaki ma am katitamwa, ko karokoa
karokoa taekan
taekan aron am bitineti:
bitineti:
Ngkana ko
•
O
a•
•
O
•
a•
a•
o•
a•
a•
o•
a•
O
a•
o•
a•
a•
rt•
o•
a•
a•
angan ongoram
ongoram n aia kainnano
kainnano ao aia
aia tabeaianga
tabeaianga am katitamwa.
man angan
man arom
atom ao aroiia
aroiia am titaabu
titaabu n
n tabeakina
tabeakina aia
aia kanganga
kanganga katitamwa
katitamwa
man
man arom
arom ao aroiia
aroiia am titaabu
titaabu ni
ni butimwaeaia
butimwaeaia taan
taan tia
tia kabobwai
kabobwai
man
man uringan kainnanoia
kainnanoia ao
ao aia kanganga
kanganga ni katoaa
katoaa te tai ae ko kaitibo ma
ma ngaiia
ngaiia
man
man tuan
tuan am beebwa
beebwa ni kakoaua
kakoaua ibukin
ibukin raoiroin
raoiroin am bwai,
bwai, kaokan
kaokan bwaai
man
aika
a
uruaki,
ao..
aika a uruaki, ao..
man taraan
taraan am bitineti
bitineti
man
man angaraoin
angaraoin nnena
man
man aekan
aekan taian
taian bwaaitia
bwaaitia ao
ao tieweti
tieweti aika
aika ko
ko anga
anga
man
man te boo
boo ae ko tiaatinna
tiaatinna
man
man aeka
aeka ni
ni materio
materio ibukin
ibukin te atwetaaiting
atwetaaiting ao te
te buromoutin
buromoutin ae ko kabonganaa.
kabonganaa.
man
Ngkana ko
ko weaki
waaki ma
ma am
am titaebu,
titaabu, ko
ko karokoa
karokoa taekan
taekan aron
aron am
am bitineti:
bitineti:
Ngkena
man aron
aron ongoram
ongoram nakon
nakon kainnanoia
kainnanoia ao tabeangaia
tabeangaia am
am titaabu
titaabu
man
man aron
aron katokan
katokan aia
aia kanganga
kanganga titaabu
titaabu
man
man aron
aron am
am katei
katei nakoia
nakoia
man
man
te
booawarii
ae
ko kabwakaa
kabwakaa nakoia
nakoia ao
ao taekan
taekan aron
aron kabaeaia
kabaeaia ii nanon
nanon
man te booawarii ae ko
aia tai
tai ni
ni mwakuri
mwakuri
aia
man mwannanoakin
mwannanoakin mauria
mauria ao
ao tukan
tukan ikoakia
ikoakia nn te
te tabo
tabo ni
ni mwakuri
mwakuri
man
man am
am keiaki
keiaki ni
ni karikirakea
karikirakea rabakauia
rabakauia
man
man aekan
aekan tabeia
tabeia nn aia
aia mwakuri
mwakuri ae
ae ko
ko angania
angania
man
man onimakinaiaae
onimakinaia ae ko
ko mwiokoia
mwiokoia iai.
iai.
man
21
2t
SYB BOKI
BOKI
SYB
10 -- Imwin
Imwin Te
Te Keteitei
Kateitei
l0
MWANEKA 33 -- KAONGORAIA
KAONGORAIA AM
AM TITAABU
TITAABU TAEKAI\I
TAEKAN TE
TE TAAKETE
TAAKETE
MWAI\IEKA
Ngkai koa
koa ataa
ataa aron
aron taraan
taraan te
te katitamwa
katitamwa tieweti
tieweti ae
ae tarnaroa
tamaroa nn aekan
aekan am
am bitineti,
bitineti, ko
ko riai n
Ngkai
riai n
taraia raoi
raoi bwa
bwa aahianaba
a ataia naba am
am titaabu.
titaabu. Ko
Ko riai
riai ni
ni kakoauaa
kakoauaa raoi
raoi bwa
bwa aa ota
ota raoi
raoi am
am titaabu n
taraia
titaabu n
taekan taian
taian taakete
taakete aika
aika aa kantaningaaki
kantaningaaki bwa
bwa ana
ana karekeanaiamwakuri.
karekea n aia mwakuri.
taekan
o•
o•
o•
o•
o•
riai nn ataia
ataia raoi
raoi am
am titaabu
titaabu bwa
bwa tera
tera ae
ae ee kantaningaki
kantaningaki ma
ma irouia
irouia nn aia mwakuri.
{A riai
aia mwakuri.
Buokiia bwa
bwa ana
ana katea
katea aia
aia taakete
taakete nn iteran
iteran aia
aia amwakuri
amwakuri nako,
nako, nn ikotaki
ikotaki ma taakete
Buokiia
ma taakete
ibukin katamaroaan
katamaroaan riki
riki te
te katitamwa
katitamwa tieweti.
tieweti.
ibukin
Kaotaia nn aron
aron oin
oin tabeia
tabeia ibukin
ibukin karaoan
karaoan te
te katitamwa
katitamwa tieweti
tieweti ae
ae moan
moan te tamaroa.
Kaotaia
te tamaroa.
Angania
beebwa
ni
kauring
ibukin
tabeia
bwa
ana
teimatoa
n
tabeakinia
aomata n te
Angania beebwa ni kauring ibukin tabeia bwa ana teimatoa n tabeakinia aomata
n te
aro ae
ae riai.
riai.
aro
Kakoauaaraoi
raoi bwa
bwaaaataa
ataaraoi
raoi kakawakin
kakawakin te
te tieweti
tieweti ae
ae moan
moante
te tamaroa
tamaroa ibukin reitan
Kakoauaa
ibukin reitan
mai unte
te bitineti
bitineti ma
maaia
aiamwakuri.
mwakuri.
maiun
MWANEKA44--KATAI\IEIAIA
KATANEIAIATITAABU
TITAABUBWA
BWAANA
ANAKATOKA
KATOKAAIA
AIA KANG ANGA
MWAI\IEKA
I(ANGANGA
KATITAMWA
KATITAMWA
Kabonganaam
amtai
taiao
aoam
ammwane
mwaneni
nikataneiaia
kataneiaiaam
amtitaabu
titaabui iaon
aonrabakau
rabakau aika ana kainnanoia
Kabongana
aika ana kainnanoia
ibukin
karaoan
te
katitamwa
tieweti
ae
moan
te
tamaroa.
ibukin karaoan te katitamwa tieweti ae moan te tamaroa.
o•
o•
o•
o•
Kakoauaaraoi
raoibwa
bwaeetau
tauaia
aiaatatai
atataiam
amtitaabu
titaabuiaon
iaontaekan
taekanbwaai
bwaai ma tieweti ibukin
Kakoauaa
ma tieweti ibukin
taekinanrongorongo
rongorongoaika
aikaaaeti
etinakoia
nakoiakatitamwa
katitamwa
taekinan
Kakoauaanaba
nababwa
bwaiai
iai aiaatatai,aia
aia atatai, aiakonaa
konaaao
aomwaakaia
mwaakaiaam
amtitaabu
titaabu ni kona ni katoka
Kakoauaa
ni kona ni katoka
aiakanganga
kangangakatitamwa
katitamwanntetearo
aroae
aewaekoa,
waekoa,eekarauaki
karauakibaireana
baireana ma ni boraoi ao n aki
aia
ma ni boraoi ao n aki
uotiraketaekaia
taekaianakoim
nakoimibukin
ibukinam
ambaire.
baire.
uotirake
Kakoauaa
naba
bwa
a
kona
am
titaabu
reitakima
maaomata
aomatanntetearo
aro n iraorao ma te
Kakoauaa naba bwa a kona am titaabu nnreitaki
n iraorao ma te
karine.
karine.
Kakoauaabwa
bwaana
anaataaaron
ataa aronkaraoan
karaoanraoi
raoitabeia
tabeiaam
amtitaabu
titaabungkana
ngkana a reitaki ma
Kakoauaa
a reitaki ma
katitamwa.
katitamwa.
MWANEKA5.
5 -KAOTA
KAOTAARON
ARONAIA
AIAWAAKI
WAAKIAM
AMTITAABU
TITAABUNAKOIA
NAKOIA
MWANEKA
Teuanama
maibuakon
ibuakontabeaiangaia
tabeaiangaiatitaabu
titaabuaeaee ebubura
buburabon
bonaki
akiataakin
ataakinkukurein
kukurein te baoti irouia.
Teuana
te baoti irouia.
Ngkanaane
ananamakine
namakinatetemwamwekuri
mwamwakuriaomata
aomatannaia
aiamwakuri,
mwakuri,aariei
riai n ataia bwa e
Ngkana
n ataia bwa e
uarakaraoan
karaoanaia
aiamwakuri
mwakuriirouia.
irouia.
uera
Anganiiatetekamoaaki
kamoaakiibukin
ibukintetemwakuri
mwakuriaeaekaraoeki
karaoakiraoi
raoi
Angeniia
'•
o•
Ngkanaa akaraoa
karaoaraoi
raoitetebwai
bwaiteuana,
teuana,kokoriai
riaininikaongoian
kaongoia ntetetai
taiaeaekokolana
kona ni
Ngkana
ni
kaongoiaiai
iaiaron
aronkukureim
kukureimibukin
ibukinaia
aiamwakuri
mwakuriaeaee eoromwaaka.
oromwaaka.
kaongoia
Konanaaki
akikabwara
kabwarabae
baen nam
amtaeka
taekaninikimarimari.
kimarimari.Tai
Taiatonga
atongaaeaekaang
kaangai
tamaroa
Ko
ai EEtamaroa
ae
ko
karaoia,
ko
rangi
ni
mwakuri
raoi.
ae lco karaoia, ko rangi ni mwahtri raoi.
2222
SYB BOKI
BOKI
SYB
10 -- Imwin
Irmvin Te
Te Keteitei
Kateitei
l0
o•
Ma bon
bon bakatekea
bakatekea te
te bwai
bwai ae
ae ko
ko kamoaa
kamoaa iai.
iai. Kabwarabwaraa
Kabwarabwaraa aron
aron tamaroan
tamaroan te
te bwai
bwai
Ma
ae a
a tia ni
ni karaoai
karaoai ao
ao taekina
taekina rootakim
rootakim ao
ao te
te bitineti
bitineti iai.
iai. nako
nako te
te katitamwa
katitamwa ma
ma te
te
ae
nn
moangare
ao
ti
na
manga
bon
nooria
n
okira
ikai.
/
bon
rangin
rootaki
rootaki
n
n
arom
arom
1
bon
rangin
okira
ikai.
moangare ao ti na manga bon nooria n
tabeakina nguren
nguren nanon
nanon te
te lcatitamwa
katitamwa arei
arei ni
ni kateim
kateim ae
ae tamaroa
tamaroa ao
ao nn aki
aki tabwara.
tabwara. E
E
tabeakina
nako
te
katitamwa
ma
te
moangare
ao
ii
na
manga
bon
noria
n
okirira
n
okirira
bon
noria
na
manga
te
ao
ti
nala te lcatitamwa ma moangare
o•
Kamoaiia aomata
aomata ngkana
ngkana titi ngke
ngke ma
ma ngaiia
ngaiia bwa
bwa ana
ana aki
aki mamaa
mamaa iai.
iai.
Kamoaiia
Kaongoia nn te
te aro
aro ee
ae ee riai
riai ngkane
ngkana ea riei
riai ni
ni katemaroa
katamaroa riki
riki eia
aia waeki
waaki
Kaongoia
o•
Ngkana aki
aki karaoa
karaoa te
te bwai
bwai teuana
teuana n
n angana"
angana, ko
ko riai
riai ni
ni kabwarabwaraa
kabwarabwaraa te
te kanganga
kanganga
Ngkand
nakoia n te
te tai ae
ae ko konaa
konaa iai n te aro
aro bwa
bwa ana
ana bita aroia
aroia ma
ma ni karekea
karekea kukureim
kukureim
nakoia
irouia.
irouia.
•
Ma taraia
taraia raoi
raoi bwa
bwa ko
ko na
na aki
aki karaoia
karaoia nn te
te aro
aro ni
ni katuua
katuua ke
ke ni
ni kabainrang.
kabainrang. Tai
Tai tiriburea
tiriburea
Ma
tein te
te aomata.
aomata. Ko
Ko na
na bon
bon aki
aki taekina
taekina ae,
ae,
tein
Bon te burababq
burababa ngke, laa
koa manga
manga labua
kabua ara
ara katitamwa
katitamwa temanna!
temanna!
Bon
•
kabwarabwaraa arona
arona ae e aki tarnaroa
tamaroa (tiaki anuan arona)
arona) ao tuangnga
tuangnga bwa
bwa ena
ena
Ma, kabwarabwaraa
kanga ni
ni katamaroaa
katamaroaa riki.
riki.
kanga
E rangin nqno
nano bualca
buaka te katitamwa
katitamwa arei
arei nglcc
ngke la
ko kabwakaa
kabwakaa ana nikira
nikira iaon te lcaunta
kaunta
E
ao
tiaiki
i
nanon
baina.
ao tiaiki i tunon baina.
•
Kaetiia aomata
aomata ngkana
ngkana ti
ti ngke ma
ma ngaiia
ngaiia bwa
bwa e aonga
aonga nn aki
aki reke
reke te bwainrang irouia.
Kaetiia
MWANEKA 6 -- ONGORA
ONGORA N AIA KAINNANO,
KAINNANO, AIA KAI\IGANGA
KANGANGA AO AIA IANGO
MWAI\IEI(A
AOMATA
AOMATA
Kaungai nanoia
nanoia titaabu ma katitamwa
katitamwa bwa
bwa ana taekina
taekina aia iango
iango ma aia kanganga
kanganga. Kakoauaa
Kakoauaa
Kaungai
raoi bwa ko ota n te bwai ae a taekinna.
taekinna. Te ongora bon teuana ma ibuakon
ibuakon am taatike ae
ae
moan te kakawaki.
moan
ongora bon teuana ma ibuakon te rabakau ni manatimente ae e rangin aki tabeakinaki.
tabeakinaki.
Te ongoru
Waekoan
katamaroan
riki
rabakaum
n
itoman
bon
mwannanoan
am
ongoraa.
Aio
konaa
n
ongoraa.
itoman
mwannanoan
Waekoan katamaroan riki rabakaum
aron taekinana
taekinana iroun
iroun te tia rabakau temanna
temanna iaon
iaon taekan
taekan te manatimente
manatimente
aron
te namakin, te
te aki
aki rangin taetae ao
ao te ongora
ongora ae
ae bati,
bâti, riki
E bon kairoroa kaukan te
matairikin te nano
nano .. I kakoauaa bwa ko kona n atai bwaai aika ko riai n ataia - ao
ae a kan ataia aomata - ti
ti man te taratara
taratara ao
ao te ongora, man te taratara,
iaon riki ae
kaukan
taningam.
kainan
2.
wiim
z.
kainan
Ao
kaukan taningam.
23
SYB BOKI
BOKI
SYB
10 - Imwin
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
l0
taekinna riki
riki McCormack,
McCormack, ngke
ngke e tabe
tabe n
n ukeuke
ukeuke ibukin
ibukin kanoan
kanoan ana
ana boki
bold ae
ae Te
Te bwai
bwai ae
ae aki
aki
E taekinna
reireiniko n Reirein
Reirein te Bitineti ii Harvard,
Harvard, bwa
bwa ee titirakiniia
titirakiniia aika
aika aa tokanikai
tokanikai n
n aia
aia bitineti
bitineti bwa
bwa
reireinila
tera taeka ni ibuobuoki ae ana anga ngke
ngke arona
arona bwa
bwa ngaiia
ngaiia ae
ae a
a korea
korea te
te boki
boki ibukin
ibukin te
te
tera
bitineti.
bitineti.
Angiia, bon
bon aia
aia moan
moan kaeka
kaeka ae
ae ee leaangai,
kaangai, "Rabakau
"Rabakau nn ri0
riki bwa
bwa te
te tia
tia ongora"t
angora ”3
Angiia,
Te ongoraa
ongoraa bon
bon te
te rabakau
rabakau ae
ae moan
moan te
te bongana
bongana ibukia
ibukia manatia
manada aika
aika aa kan
kan karekea
karekea te
te
Te
waaki. Ibuakon
Ibuakon aekan
aekan aaro
aaro nako,
nako, bon
bon te
te kawai
kawai ae
ae kabanean
kabanean te
te tamaroa
tamaroa ibukin
ibukin katokan
katokan
waaki.
te kanganga
kanganga bon
bon te
te ongoraa.
ongoraa.
te
.•
'•
.•
o•
Ngkana ko
ko kataia
kataia nn atai
atai kainnanoia
kainnanoia am
am katitamwa
katitamwa
Ngkana
Ngkana ko
ko kataia
kataia nn atai
atai aroia
aroia am
am tia
tia mwakuri
mwakuri ao
ao tera
tera ae
ae ee kaungaia
kaungaia nn aia
aia tabo
tabo ni
ni
Ngkana
mwakuri.
mwakuri.
Ngkana ko
ko kataia
kataia ni
ni buokiia
buokiia aomata
aomata ni
ni katoka
katoka kainnanoia
kainnanoia aika
aika aa kaitara
kaitara ma
ma ngaai.
ngaai.
Ngkana
Ngkana
ko
kataia
ni
karikirakea
te
onimaki,
ni
kaungaa
te
itoman
ae
e
inaomata,
ao e
Ngkana ko kataia ni karikirakea te onimaki, ni kaungaa te itoman ae e inaomata, ao
e
uki, ao
ao ni
ni katamaroa
katamaroa riki
riki ungan
ungan nanoia
nanoiataan
taan mwakuri:
mwakuri:
uki,
Ibuakon aekan
aekan itera
itera nn aroaro
aroaro aikai
aikai ao
ao aika
aika aa mwaiti
mwaiti riki,
riki, bon
bon te
te ongoraa
ongoraa ae
ae te
te kabanea
kabanea n
Ibuakon
n
oromwaakariki
riki ae
ae ko
ko kona
konani
ni karaoia.
karaoia.
oromwaaka
MWANEKA 77 -- TARAI
TARAI ITERA
ITERA AIKA
AIKA A
A KAREKEA
KAREKEA TE
TE MWAMWAKURI
MWAMWAKURIIROUIA
MWAI\IEI(A
IROUIA
AM
TITAABU
AM TITAABU
Ngkana ko
ko tangiria
tangiría bwa
bwa ana
ana tabeakina
tabeakina am
am bitineti
bitineti am
am taan
taan mwakuri
mwakuri ao
ao nn tararuaia
tararuaia am
Ngkana
am
katitamwa, ao
ao ko
ko riai
riai ni
ni kaotia
kaotianakoia
nakoia bwa
bwako
ko tabe
tabe irouia
irouia ao
ao aron
aron mwengaraoia.
mwengaraoia. Nanon
Nanon aei
katitamwa,
aei
bwaana
anarauaki
rauakini
nibooia
booiaao
aonn teimatoaia
teimatoaiannaia
aiamwakuri.
mwakuri. EEnanonaki
nanonakinaba
nababwa
bwamwannanoan
mwannanoan
bwa
oin kainnanoia
kainnanoia riki
riki tabeua
tabeua ma
ma aia
aia kanganga
kanganga ao
ao anganakia
anganakia taian
taian beku
beku aika
aika ana
ana karaoi ni
oin
karaoi ni
kabongananrabakauia
rabakauiama
maaia
aiakonaa.
konaa.
kabonganan
konani
ni karikaki
karikaki taian
taian beku
bekubwa
bwa aakaunga
kaunga ke
ke aa kabotu.
kabotu. Bon
Bon anne
arme iroum.
iroum. Ngkana
Ngkana ena
AAkona
ena
karikatetemwamwakuri
mwamwakuritetebeku
bekuteuana
teuanaeeriai
riaininikarekei
karekeiaikai
aikainakoia
nakoiaaomata
aomata
karika
l.1.
Aia"lono"teulna
“aono”teuanaae
aebon
bonkeokoro
kaokoro -tetetabo
taboteuana
teuanaae
aekatonuaki
katonuakiraoi
raoinnena
nnena ma ni
Aia
ma ni
baireaki raoi
raoi aron
aron kabonganana
kabonganana ibukin
ibukin karaoan
karaoan aia
aia mwakuri.
mwakuri. Ngkana
Ngkana ee kona ni
baireaki
kona ni
karaoakieebon
bonriai
riaitetetaatike
taatikeae
aebwanin
bwaninae
aeeeteretere
teretereraoi
raoi moana
moanauo-tokina
ao tokinake
keae
aeena
ena
karaoaki
anganiaaomata
aomataaika
aikaaakona
konaninibuokaki
buokakiirouia
irouiaao
aonnreitaki
reitakima
mangaiia.
ngaiia.
angania
2.
2-
Ataakinkareoan
karaoantetemwakuri
mwakuriae
aeraoiroi,
raoiroi, lo
aotetekonee
konaaninimwekuri
mwakuriraoi
raoi -- aariai
riainn
Ateekin
ataa
taraakin
te
mwakuri
ae
moan
te
tamaroa
n
aia
tabo
ni
katabeaki
aio
ao
ena
riai
ataa'taru kin te mwakuri ae moan te tamaroa n aia tabo ni katabeaki aio ao ena riai nn
iaiaia
aiakataneiai
kataneiaiibukin
ibukinkarekean
karekeantetekabanea
kabaneanntamaroa
tamaroaanne.
arme.
iai
24
24
l0 -
SYB
SYB BOKI
BOKI 10 - Imwin
Imwin Te Kateitei
3.
3.
Te inaomata
ineomata ni karaoa
keraoe te mwakuri
mwakuri - a kainnanoa
kainnanoa te inaomata
inaomata ni karaoi babaire ao
ni karaoi
mwakuri
aika
a
kainnanoaki
ni
katiaan
raoi
te
mwakuri,
karaoi mwakuri aika
mwakuri, n aki karekea ana
kariaia te baoti.
kariaia
baoti.
4.
Te atatai
etetei bwa
bwe iai te buoka
buoke ae e kona n reke - a riai n ataia
ataia bwa iai te buoka
buoka ae kona
reke ngkana a kainnanoia ibukin kauarerekean
kauarerekean aia
aia tabeaianga.
tabeaianga.
n reke
5.
okibwai men
man te bwai
bwai ee
ae keraoeki
karaoaki - a kainnanoa
kainnanoa okiokin
okiokin te rongorongo nakoia
Te okibwei
tamaroan aia
aia mwakuri.
mwakuri.
ae e kaota aron tamaroan
-
-
E koaua
koaua bwa
bwa ena kanganga n tabetai karinan
karinan aeka ni bwaai
bwaai aikai ni kebane
kabane i nanon mwakuri
mwakuri
nako. Ma ana
ana liona
kona ni karinaki
karinaki tabeue
tabeua n angiin te tai.
nako.
Ena kaotaki nakoim
nakoim n te katootoo
katootoo ae i nano
nano ana
ana anga
anga Ruuti
Ruuti ni kataia
kataia ni karikirakei
karikirakei taian
taian beku
beku
Ena
aika a karika
karika te mwamwakuri
mwamwakuri n ana
ana outero.
aika
25
25
SYB BOKI
BOKI 10 - Imwin
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
10.12
TE KATOOTOO 10.12
Karikan te mwa
mwamwakuri
ana outero
outero Ruuti
Kariken
ri nn ane
E bwaina te outero ae waaki
waaki raoi Ruuti.
E rangi
rangi ni
ni labatia
kabatia iangoan
iangoan te
te ana
ana ae
ae ena
ena kona
kona ni
ni
E
Ruuti. E
kaungaia
ana
taan
mwakuri
ao
ni
kakorakora
riki
te
reitaki
I
marenaia
ma
ana
iruaa.
E
lraungaia ana
mwahtri
ni kakorakora riki te reitaki I marenaia ma ap iruaa. E
baireaki bwa
bwa ena
ena karaoi
karaoi bwaai
bwaai ni
ni kabane aika
aika ana
ana karilu
karika aia
aia beht
beku ana
ana taan
taan mwahtri
mwakuri bwa
bwa
baireaki
ana
nano
iai
ma
n
unga.
ana nano iai
unga.
•
kataia n angan
angan temenna
temanna ena
ana mwakuri
mwakuri n ena
ana tabo
tabo are
are ee katabeaki
katabeaki iai
iai ao
ao man
man
E kataia
ianomata ni karaoa
karaoa ana
ana mwakuri.
mwakuri. E
E bon
bon kanganga
kanganga nn angiin
angiin te
te tai
tai bwa
bwa 613
ena anganiia
anganiia te
te
ianomata
tabo ae
ae ee tonu
tonu raoi
raoi aekan
aekan te
te tabe
tabe iai.
iai. Aki
Aki mwaiti
mwaiti taan
taan tia
tia mwakuri
mwakuri ao
ao aa riai
riai ni
ni kona
kona ni
ni
tabo
karaoi mwakuri aika
aika aa bati
bâti nn aron,
aron, te
te mwakuri
mwakuri nn touati,
touati, te
te uaati
uaati ao
ao kaitiakan
kaitiakan taian
tai an ruu
ruu.
karaoi
Ma ribuakon
ribuakon taian
taian taatike
taatike aikai
aikai bon
bon iai
iai aia
aia aono
aono ni
ni katabeaki
katabeaki aika
aika aa kaonoti
kaonoti nakoia.
nakoia. E
E
Ma
bukinaki temanna
temanna bwa
bwa ena
ena kuukana
kuukana te
te kaingabong,
kaingabong, ena
ena tararuaa
tararuaa te
te tiaburae
tiaburae ibtrkin
ibukin te
te
bukinaki
kaingabong ao
ao te
te manga
manga oota
oota ngkana
ngkana ee kainnanoaki.
kainnanoaki. Teniman
Teniman aa bukinaki
bukinaki ni
ni kaitiakan
kaitiakan
kaingaborg
ao krman
karaoan te
te mentinanti
mentinanti nn taian
taian ruu
ruu ni
ni matuu,
matuu, ao
ao aa kantaningaki
kantaningaki naba
naba bwa
bwa ana
ana kona
kona ni
ni
ao
kaekai aia
aia titiraki
titiraki katitamwa
katitamwa ao
ao ni
ni katoki
katoki aia
aia kanganga.
kanganga.
kaekai
•
Ena kataia
kataia te
te tia
tia mwakuri
mwakuri are
are ee butimwaia
butimwaia iruaa
iruaa ni
ni moan
moan rokoia
rokoia ni
ni keota
kaota te
te
Ena
titaabu nakoia
nakoia tre
are ena
ena tabeekine
tabeakina eia
aia ruu
ruu ngkana
ngkana ee reke
reke ane
ana tai.
tai. E
E koreaki
koreaki naba
naba
titaabu
araia taan
taan mwakuri
mwakuri ake
ake ana
ana tabeakina
tabeakina te
te ruu
ruu teuana
teuana iaon
iaon te
te kaati
kaati ao
ao ni
ni katokaaki
katokaaki iaon
iaon te
te
araia
taibora nn onoono
onoono ke
ke ni
ni katauraoi.
katauraoi.
taibora
o•
o•
o•
Ruuti, ee rangin
rangin tabeakina
tabeakina naba
naba ateakin
ataakin raoi
raoi te
te aeka
aeka nn tamaroa
tamaroa ae
ae kantaningaki
kantaningaki
Ruuti,
irouia titaabu.
titaabu. Ibukin
Ibukin taian
taian oi
oi nn taatike,
taatike, aa karaoa
karaoa te
te beebwa
beebwa ni
ni kakoaua
kakoaua ibukin
ibukin ttaatike
irouie
rtit.
aikaaatia
tia ni
ni karaoaki.
karaoaki. A
A kona
kona ngkanne
ngkanne titaabu
titaabu ni
ni kabotaua
kabotaua aron
aron karaoan
karaoan aia
aiamwakuri
mwakuri
aika
mate
te beebwa
beebwani
ni kakoaua
kakoaua nnnora
noramwin
mwin aia
aia mwakuri.
mwakuri.
ma
kabaneanaba
nabate
te tai
tai ibukin
ibukinte
te kataneiai
kataneiai Ruuti
Ruuti ni
ni katoa
katoawiiki
wiiki ni
ni kakoauaa
kakoauaabwa
bwaana
ana
EEkabanea
konani
ni buokiia
buokiia iruaa
iruaaana
anatitaabu
titaabunnaia
aiakanganga.
kanganga. EE rinanon
rinanonaeka
aekanntitiraki
titiraki ma
ma
kona
kangangaaika
aikaana
anakona
konannreke
reke irouia
irouiairuaa
iruaaao
ao ni
ni maroorooakina
maroorooakinaaron
aronkatokaki.
katokaki. EErik
riki
kanganga
bwaangkoa
angkoate
te irua
iruaRuuti
Ruutiao
aoaakataia
kataiaana
anatitaabu
titaabuni
nikatoka
katokataian
taiankanganga
kangangaae
aeeekarioi.
karioi.
bwa
mwaitite
tengare
ngarenntaai
taainnreirei
reireiaikai.
aikai.
EEmwaiti
Iainaba
nabate
tewaaki
waakiteuana
teuanaae
aeeekaotia
kaotiaRuuti
Ruutinnaron
aronae
aeeenoria
noriangke
ngkeeetiku
tikunnte
teoutero
outero
lai
teuanaae
aete
teHoliday
HolidayInn
Innarana.
arana. Ni
Nimoan
moanrokoia
rokoiairuaa
iruaaao
aoaaanganaki
anganakikaati
kaatiaika
aikauoua
uoua
teuana
bwaana
anakorea
koreaaraia
araiatitaabu
titaabuaika
aikaaaangnia
angniatetetieveti
tievetiae
aerangin
rangintamaroa.
tamaroa. Ngkana
Ngkanaaanangi
nangi
bwa
nakoiruaa
iruaaao
aoaakatikui
katikuikaati
kaatii inanon
nanontetebaoki
baokiteuana.
teuana. EEkabanea
kabaneaana
anatai
taiRuuti
Ruutini
ni
nako
karabwaiatitaabu
titaabuake
akeaaoti
otiaraia
araiaiaon
iaonaia
aiakaati
kaatiiruaa
iruaanntatabemania
tatabemanianako.
nako. EEbetanaki
betanaki
karabwaia
rikikaniwangaia
kaniwangaiani
nikatoa
katoanamwakaina
namwakainaman
mantetekatekeraoi
katekeraoiibukin
ibukinteteamwarake
amwarakeae
aeakea
akea
riki
boonanntetetabo
taboninikamwarake
kamwaraketeuana.
teuana. Kanga
Kangaeetabeaianga
tabeaiangaRuuti
Ruutinntetewaaki
waakiaio
aiobwa
bwaee
boona
takubwa
bwatetemwaan
mwaanninikamara
kamaraato
atoae
aeeeaki
akiriai
riaiibukin
ibukiniteran
iteranteteaonnaba
aonnabaaio.
aio. EEbon
bon
taku
taraaniniwaaki
waakiraoi
raoingkai
ngkaima
maeebaireia
baireiabwa
bwaena
enataraia
taraiaraoi
raoiao
aoninibitia
bitiangkana
ngkanaeeriai.
riai.
taraa
Titiraki
Titiraki
ngaama
maibuakoia
ibuakoiaaeka
aekaninikaunganano
kaungananoi ieta
etaaika
aika eekona
konaRuuti
Ruutininikarinii
kariniiibuakon
ibuakon
AAngaa
beekunnteteoutero?
outero? Kabotaua
Kabotauaam
amkaeka
kaekama
matetekaeka
kaekanntokin
tokinteteboki
bokiaio.
aio.
beeku
26
SYB BOKI
SYB
10 -- Imwin
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
l0
7.
7.
BOTON TE
TE IANGO
lANGO
BOTON
l.1.
boki aio angam ni butimwaea te kanganga
kanganga teuana ae e rangin
E katotaki nakoim n te boki
ataaki irouia
irouia angiia
angiia bitineti
bitineti aika
aika aa uarereke imwin
imwin te moan
moan kateitei
kateitei -- la
ko aki
aid lubonalaa
kabonakoa
ataaki
te
mwaiti
ae
ko
kantaningaia,
ao
e
riki
te
kanganga
n
am
mwane
buti
ibukin
aei.
mwane buti ibukin aei.
riki te kanganga n
te mwaiti ae la lrantaningaia,
2.
2.
A kona
kona bitineti
bitineti aika
aika a boou
boon ni karikirakea
karikirakea mwaitin
mwaitin aia
aia tieire man
man karaoan
karaoan te karaii ae
ae
A
tamaroa riki, man
man kaatuan
kaatuan riki
riki iangoan
iangoan te buromoutin
buromoutin ae e oromwaka
oromwaka ao te katitamwa
katitamwa
tamaroa
tieweti
ae
tamaroa
riki.
tamaroa riki.
tieweti
3.
Am mamaire bon rikim bwa te tia ketitaraua
katitaraua ao tiaiki te tia kateuraoi
katauraoi bwaaitia.
bwaaitia.
kainnanoia taan tia kabobwai;
kabobwai;
Bukin te bitineti iroun te tia katitaraua bon katokan kainnanoia
tiaki ti karokoan
karokoan taian bwai ma tieweti ibukina bwa e angaraoi iroun te bitineti bwa
ena katiai.
katiai.
ena
4.
liai ni moanaki ngkanne
ngkanne te karaii man
man kaotaraoan
kaotaraoan taian
taian kainnano irouia
irouia aika
aika kona
kona n
E riai
riki bwa
bwa am
am katitamwa.
katitamwa. Babaire
Babaire nako
nako ake
ake tabeua ibukin
ibukin te karaii a riai ni kateitei
kateitei iaon
riki
ara tirinano ni kainnanoia
kainnanoia ara
ara katitamwa.
ara
5.
korakoraia ae e bati
bâti ni
Botaki nako aika a karaoa ae e raoiroi n te karai a kabanea korakoraia
kataia ni kaekai boton
boton titiraki
titiraki aika
aika nimaua.
nimaua. Titiraki
Titiraki aikai a kauarerekeaki
kauarerekeaki i nano.
nano.
kataia
**
**
+
*
**
**
AOMATA ra
ra ae ti na
na kataia
kataia n aita
aita nanoia?
AEKA N AOMATA
TERA TE AEI(A
AEKA NI BWAITIA
BWAITIA KE TE TIEWETI
TIEWETI ae ti na
na anganiia
anganiia n
n te
TERA
AE MWAITIRA'
MWAITIRA, man
man
BOO AE
TE IYI\IE
NNE ra
ra ao n
TE
TE BUROMOUTIN
BUROMOUTIN ae aekara?
aekara?
TE
Kaeka nakon
nakon titiraki
titiraki aikai
aikai ana ikotaki ao n riki
riki bwa
bwa ana anga ni keraii
karaii te bitineti.
Ka€ka
6.
Ngkana ko bairea
bairea angan mwaketenan
mwaketenan am bwaitia ko riai ni kona
kona n taranraa
tararuaa kanoan te
Karaii Mikiti.
Mikiti. Aikai kanoana
kanoana akanne.
akanne.
Kareii
•
•
•
TE BWAITIA - E karaoa tabena am bwaitia ke
ke am tieweti ni
ni katoka kainnanoia
katitamwa? Ko kona ni kangaraoa ke
ke ni
ni bita te tetiaina bwa ena katamaroaa
katamaroaa riki
riki
katitamwa?
katokan kainnanoia katitamwa?
katokan
a€ ana tauraoi
Mwaitira ae
bwaitia ke am tieweti?
tieweti? Mwaitira
tauraoi
katika te nano boon am bwaitia
TE BOO
BOO - E katika
am katitamwa
ni
kabwakaa
ibukin
ibtrkin
am
bwaitia?
katitarnwa kabwakaa
am
ibukia am
angaraoi ibukia
aika angaraoi
n taabo
taabo aika
tieweti n
TE NNE
am bwaitia ma tieweti
A kona n reke am
I\INE - A
ni
kunei
iai
a
kona
ike
man
taabo
tieweti
ma
katitawma? A
tieweti
kona ni kunei iai
A kona
kona n reke am bwai nako
katitawma?
am katitamwa?
-
27
SYB BOKI
BOKI
SYB
10 - Imwin
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
f0
BUROMOUTIN - E kaeti taekan te buromoutin
buromoutin ma kangangan kaongoakia katitamwa
katitamwa
TE BUROMOUTIN
bwa tera ae e tauraoi ni kaboaki ma iroum.
iroum. Ko na kanga ni
ni karokoa
karokoa te
te rongorongo
rongorongo irouia?
irouia?
kakoauaa bwa iai iroum te bwai ae a kakaea?
kakaea? A ata taekan
taekan am
am bitineti
bitineti am
am
Ana kanga ni kakoauaa
katitamwa? A tia ni kaongoaki angan bonganan am bwaitia ke
ke am
am tieweti
tieweti ibukia?
ibukia? A
A ata
katitamwa?
ata
mwaitin te
te boo
boo ae ko
ko tiaatinna
tiaatinna ao te
te tabo
tabo are
are e mena iai
iai am bwaaitia
bwaaitia ke
ke am
am tieweti?
tieweti?
mwaitin
7.
7.
buromoutin aika ko
ko kona
kona ni
ni kabonganai.
kabonganai. Ana
Ana bon
bon
A bon rangi ni mwaiti aanga
aan3a ni buromoutin
kaeti ma
ma aekan
aekan am
am katitamwa
katitamwa aika
aika ko
ko rinei
rinei mai
mai buakoia.
buakoia.
kaeti
•
Tao ko
ko na
na rinea
rinea te
te atwetaaiting,
atwetaaiting, tao
tao nn te
te beebwa
beebwa ni
ni kaongora
kaongora nn am
am tabo,
tabo, rerio,
rerio,
Tao
ke te
te terevition,
terevition, ao..
ao..
ke
•
Ko riai
riai naba
naba n
n atwetaaiti
atwetaaiti iaon
iaon kairababa
kairababa aika
aika a
a karaoaki
karaoaki raoi,
raoi, rarikin
rarikin taian
taian
Ko
bwati, ao
ao imatan
imatan am
am auti.
auti.
bwati,
•
Tao iai
iai naba
naba materio
materio ni
ni buromoutin
buromoutin ae
ae ko
ko kona
kona ni
ni korei,
korei, nn aron
aron beebwa
beebwa aika
aika
Tao
ko kona
kona nn tibwatibwaia
tibwatibwaia nn te
te meeri
meeri ke
ke nakon
nakon auti,
auti, ke
ke ni
ni katikui
katikui nn taabo
taabo ike
ike aa kai
kai
ko
noria
iai
am
katitamwa.
noria iai am katitamwa.
•
Ko kona
kona ni
ni kabongana
kabongana te
te tieire
tieire buromoutin
buromoutin nn aron
aron te
te katekeraoi
katekeraoi nn te
te tikete,
tikete,
Ko
ke kaotan
kaotan am
am bwai
bwai inanon
inanon am
am titoa
titoa ibukin
ibukin norakin
norakin aekaia
aekaia ke
ke baketena
baketena ke
ke
ke
boutokaan arona
arona nn taekana
taekana nn taian
taian bbebwa
béebwa nn te
te tabo
tabo ni
ni kabobwai.
kabobwai.
boutokaan
•
Ko kona
kona ni
ni buromoutina
buromoutina am
am bwaitia
bwaitia ni
ni kabonganaia
kabonganaia taan
taan bobwai
bobwai bwa
bwa ana
ana
Ko
karoko irouia
irouia am
am katitamwa
katitamwa ke
ke taan
taan boomae
boomae ao
ao taan
taan tibwatibwa
tibwatibwa riki
riki tabeman
tabeman
karoko
aikaiai
iai aia
aia itoman
itoman ma
maam
amkatitamwa.
katitamwa.
aika
8.8.
Ngkana ko
ko karaoa
karaoa am
am rinerine
rinerine imarenan
imarenan kawai
kawai ni
ni buromoutin
buromoutin aika
aika
Ngkana
kakaokoro aikai,
aikai, ao
ao ko
ko riai
riai ni
ni mwannanoa
mwannanoa aekaia
aekaia am
am ketitemw&
katitamwa. EE
kakaokoro
ngaara
te kawai
kawai ae
ae te
te kabanea
kabanea nn tamaroa
tamaroa ibukin
ibukin karokoan
karokoan am
am rongorongo
rongorongo
nga
ra te
irouiaam
amkatitamwa?
katitamwa?
irouia
9.9.
10.
10.
Kakoaua raoi
raoi bwa
bwa ee metemoi
materaoi am
am buromoutin.
buromoutin. Tai
Tai kabanea
kabanea am
am mwane
mwane nn tete
Kakoaua
atwetaaitingibukin
ibukinam
amtitoa
titoaae
aeuarereke
uarerekeiaon
iaonte
teterewition
terewitionburoukuraem
buroukuraemibukin
ibukinte
teaba
aba
atwetaaiting
ae
bwanin.
Bon
ti
nakoia
am
katitamwa
i
rarikim,
man
beebwa
ni
katoa
auti,
te
titoa
ae bwanin. Bon ti nakoia am katitamwa i rarikim, man beebwa ni katoa auti, te titoa
ae etarazraoi
e taraaraoima
mabwaina
bwainaaika
aikaaakaotiotaki,
kaotiotaki,taian
taiankairababa
kairababani
nikatanoata
katanoataao..
ao..
ae
Ngkana ee tamaroa
tamaroa aron
aron am
am koro
koro mwakete
mwakete ao
ao ena
enatamaroa
tamaroanaba
naba am
am mamaire
mamaire ibukin
ibukin
Ngkana
amburomoutin
buromoutinninikainetiia
kainetiiakatitamwa
katitamwaaika
aikako
konano
nanoirouia.
irouia.
am
riai nn aki
aki tabwara
tabwara ao
ao ni
ni mwamwrnnano
mwamwannano naba
naba te
te Katitamwa
Katitamwa Tieweti
Tieweti ae
ae
EE riai
tamaroa
tamaroa
o•
r•
Enaaki
akibwai
bwaiteteaki
akitabwara
tabwarannakea
akeateteireoreo
iraorao
Ena
Aoeeaki
akibwei
bwainaba
nabatetemoamoa
moamoaaomate
aomatannakee
akeateteaki
akitebware.
tabwara.
Ao
28
28
SYB BOKI
SYB
BOKI
f0 -
10 - Imwin Te Kateitei
11.
11.
TE
te katitamwa
TE AKI
AKI TABWARA
TABWARA bon
bon karaoan
karaoan nanon
nanon ae
ae ee kantaningaia
kantaningaiate
katitamwa ibukin
ibukin
bwaai ao
Ena
bon
rekereke
aio
ma
ataakin
ana
kainnano
te
katitamwa
bwaai
ao tieweti.
tieweti.
bon rekereke aio
ana
te katitamwa ao
ao
waekoan karaoan
karaoan ae e teimatoa
raoiroi.
waekoan
teimatoa ao ma n raoiroi.
12.
12.
TE TABEAKINAKI
T ABE AKIN AKI bon
bon te
te butimwae,
butim wae, te
te iraorao
iraorao ao
ao te
te kai
kai nora
nora kainnanon
kainnanon te
te
TE
katitamwa. E
E rekereke ma
ma tabeakinaia aomata
aomata bwa
bwa iruaa
iruaa aika
aika a
a kakawaki
kakawaki mani
mani
katitamwa.
bongana.
bongana.
13.
13.
Kairan nanoia
nanoia am
am titaabu
titaabu bwa
bwa ana
ana akoiia
akoiia am
am katitamwa,
katitamwa, e
e ngae
ngae ngkana
ngkana akea
akea
Kairan
rabwatam ibukin tararuaan
tararuaan aio,
aio, ena
ena bon
bon tabe
tabe n rikirake
rikirake buburan
buburan te
te kanganga
kanganga aio
aio
rabwatam
ibukim i nanon
nanon ana
ana tai am bitineti n rikirake.
rikirake. Ena
Ena bon
bon aki reke angan rokon
rokon rabwatam
rabwatam
ibukim
mwakuri aika
aika aki
aki
n tararuai bwaai aiakai ni kabane ao ko na mwioko irouia am taan mwakuri
rangin
tabe
ma
karaoan
te
tieweti
ae
e
rangin
tamaroa.
rangin
karaoan tieweti
rangin
14.
14.
TE ITOMAN
ITOMAN bon kiingin te rabakeu
rabakau n te mlnatimente.
manatimente. Ibuakon
Ibuakon bwaai
bwaai nako
nako bon
bon
baakitoutou. Angiin ana
ana
taan tia itoman naba aika a rangin rabakau manatia aika a baakitoutou.
bong ni
ni mwakuri
mwakuri te manatia e kabanea ibukin te itoman ma aomata, ao
ao mwaitin
mwaitin te
te
kawai. Bon man te taetae ni kawai ao te ongora ae ee
itoman anne bon te taetae ni kawai.
ana mwakuri te bitineti.
bitineti. Ngkana e oromwaaka rabakaum
labakaum n
n itera
itera n
n rabakau
rabakau
katiaa iai ana
aikai, ao ena butiraoi riki iai am bitineti.
15.
15.
Aikai mwaneka
mwaneka aika ituua n te
te burokuraem ibukin
ibukin te
te itoman
itoman ae
ae ena
ena buokiko ni
Aikai
katitamwa tieweti ae moan te tarnaroa
tamaroa ao am taan mwakuri
mwakuri aika
aika ana
ana
karikirakea te katitamwa
tabeakina raoi
raoi taan
taan kabobwai.
tabeakina
Mwaneka I1 -Mwaneka
Mwaneka 2 -Mwaneka
Mwaneka 3 -Mwaneka
Mwaneka 4 -Mwaneka
Mwaneka 5 -Mwaneka
Mwaneka 6 -Mwaneka
Mwaneka 77 -Mwaneka
16.
16.
Ataa rakan
rakan aron
aron ilm
am bitineti
bitineti
Ataa
Kaongongo bwa
bwa tera
tera rakan
rakan aron
aron am
am bitineti
bitineti
Kaongongo
Kaongoraia
am
titaabu
taekan
te
taakete
Kaongoraia am titaabu taekan te taakete
Kataneiaia titaabu
titaabu bwa
bwa ana
ana katoka
katoka kainnanoia
kainnanoia katitamwa
katitamwa
Kataneiaia
Kaota aron
aron aia
aia waaki
waaki am
am titaabu
titaabu nakoia
nakoia
I&ota
Ongoraa nn aia
aia kainnano
kainnano ma
ma aia
aia kanganga
kanganga ao
ao aia
aia iango
iango aomata
aomata
Ongoraa
Tarai itera
itera aika
aika aa karekea
karekea te
te mwamwakuri
mwamwakuri irouia
irouia am
am titaabu.
titaabu.
Tarai
A kona
kona nn karikaki
karikaki taian
taian beku
beku bwa
bwa ana
ana karekea
karekea te
te mwamwakuri. Te
Te beku
beku ae
ae ee krrekea
karekea
A
te mwamwakuri
mwamwakuri ee karekea
karekea nakoia
nakoia aomata
aomata bwaai
bwaai aikai.
aikai.
te
o•
o•
o•
Aia ttono'teutne
“aono”teuana ee
ae bon
bon okoro
okoro -- te
te tabo
tabo ae
ae katonuaki
katonuaki raoi
raoi nnena
nnena ma
ma ni
ni
Aie
baireaki
raoi
aron
kabonganaana
ibukin
karaoan
aia
mwakuri.
baireaki raoi aron kabonganaana ibukin karaoan aia mwakuri.
Ataakin kereoan
karaoan te
te mwekuri
mwakuri ae
ae reoiroi,
raoiroi, eo
ao te
te kone
kona ni
ni mwekuri
mwakuri reoi
raoi
Atrekin
Te inaomete
inaomata ni
ni kereoe
karaoa te
te mwakuri
mwakuri -- te
te inaomata
inaomata ni
ni karaoa
karaoa te
te mwakuri
mwakuri nn aki
aki
Te
o•
karekea ana
ana kariaia
kariaia te
te baoti.
baoti.
karekea
Te etetei
atatai bwa
bwa iei
iai te
te buoke
buoka ee
ae kone
kona n
n reke
reke
Te
o•
Te okibwei
okibwai man
man te
te bwai
bwai ae
ae ee karaoaki
karaoaki -- nn te
te dro
aro ae
ae ana
ana ataia
ataia nn taai
taai nako
nako bwa
bwa ee uara
uara
Te
aron aia
aia mwakuri
mwakuri ae
ae aa karaoia.
karaoia.
aron
29
29
I
r
I
SYB BOKI
BOKI 10
10
SYB
6.
6.
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
-- Imwin
I(AEINq\AN
KAEKAAN TAIAN KATOOTOO
KATOOTOO
Te Katootoo
Katootoo 10.4
10.4
Te
o•
o•
o•
o•
o•
Tiaatinakin te
te mwaiti
mwaiti ae
ae ena
ena kabwakaaki
kabwakaaki moa
moa ibukin
ibukin 55 te
te tairiki
tairiki nn akea
akea te
te katauraoi
katauraoi e
Tiaatinakin
e
bon
karawawataia
iruaa.
Tera
ae
ena
tiki
ngkana
arona
bwa
a
baireia
bwa ana
bon karawawataia iruaa. Tera ae ena riki ngkana arona bwa a baireia bwa
ana
moantaai nn nako
nako ke
ke aki
aki nano
nano nn te
te tabo?
tabo?
moantaai
Kakoauaa raoi
raoi bwa
bwa aa bane
bane ni
ni koreaki
koreaki tiaati
tiaati ni
ni kabane
kabane iaon
iaon te
te beebwa.
beebwa. A
A riai
riai boon
Kakoauaa
boon
taian mooi
mooi ma
ma nmwarake
amwarake ni
ni kaotaki
kaotaki iaon
iaon te
te bwaa
bwaa (bar)
(bar) ke
ke te
te ruu
run nn amwarake.
amwarake.
taian
kona ni
ni katamaroaki
katamaroaki riki
riki te
te amwarake
amwarake ao
ao ni
ni katika
katika riki
riki te
te nano
nano ma
ma ni
ni kabonganan
kabonganan
EE kona
amwaraken te
te aba.
aba. Ena
Ena kabebetea
kabebetea naba
naba ana
ana kabane
kabane mwane
mwane te
te ouna.
ouna. Te
Te bwanana, te
amwaraken
bwania, te
bwabwaia ao
ao te
te ben
ben a
a bane
bane n
n reke
reke n
n akea
akea booia
booia man
man ana
ana o-n-aroka
o-n-aroka te
te tabo ni
bwabwaia
tabo ni
kaneweaba. Bon
Bon iai
iai naba
naba te
te ika
ika ae
ae ee menaai
menaai ae
ae kona
kona ni
ni karekeaki.
karekeaki. Ma
Ma taratara
taratara raoi,
raoi,
kaneweaba.
bwa tao
tao ana
ana aki
aki nano
nano iruaa
iruaa n
n amwarake
amwarake aika
aika ko
ko nano
nano iai.
iai. Ana
Ana kona
kona n
n noora
bwa
noora
kangkangin te
te tabioka,
tabioka, te
te mai,
mai, te
te taaro,
taaro, ma
ma tao
tao ana
anaaki
aki nano
nano riki
riki iai
iai nakon
nakon kan
kan kanakin
kangkangin
kanakin
te raiti
raiti ke
ke te
te buteeta.
buteeta. Aanga
Aanga amwaraken
amwaraken te
te aba
aba ma
ma karokoa
karokoa naba
naba te
te amwarake
amwarake ae
te
ae
taabangaki kan
kankanakina.
kanakina. Ko
Ko riai
riai nntabetabe
tabetabe ni
ni berinon
berinonnanoia
nanoiaam
am katitamwa.
katitamwa.
taabangaki
tamaroate
te reitaki
reitaki ni
ni iraorao
iraorao imarenaia
imarenaiatitaabu
titaabuma
ma iruaa
iruaa, ma
makarimoa
karimoakainnanoia
kainnanoia am
f,Etamaroa
am
katitamwa. A
A riai
riai iruaa
iruaani
ni kaaini
kaaini kaintekateka
kaintekateka aika
aika aa raraoi
raraoi ao
ao te
te tamnei
tamnei ae
ae a tangiría
katitamwa.
a tangiria
ngaiia!
ngeiie!
Tokinaio
aio bwa
bwaana
anabon
bonkarako
karako iruaa
iruaaaika
aikaana
anamanga
mangaoki
oki ao
ao ana
anamwaiti
mwaiti naba
naba aika ana
Tokin
aika ana
kona
n
roko
ma
aki.
Ena
karekea
naba
rootakin
abam
n
te
aro
ae
e
buakaka,
bwa iruaa
kona n roko ma aki. Ena karekea naba roota-kin abam n te aro ae e buakak4 bwa
iruaa
aikaaanano
nano buaka
buakaaikai
aikai ana
anakaongoraa
kaongoraaiaon
iaonae
aeee riki
rikinakoia
nakoiangkana
ngkanaaaroko
roko i abaia ao
aika
i abaia ao
anakaei
kaei taabo
taabo riki
riki tabeua
tabeuaraoroia
raoroiaake
ake aaongo.
ongo. Uringnga
Uringngannaki
aki butimwaeia
butimwaeia am iruaa
ana
am inraa
bwaangkoa
angkoa ko
kokaraoaae
karaoa aeeeraoiroi
raoiroinakoia
nakoiangkai
ngkaiko
kokamaekaia
kamaekaiannam
amtabo.
tabo. Bon
Bon ngaiia
bwa
ngaiia
aikaaakaraoa
karaoaae
aeraoiroi
raoiroinakoim
nakoimbwa
bwaaabuokiko
buokikoninikawaaka
kawaakaam
ambitineti.
bitineti.
aika
TeKatootoo
Katootoo10.5
10.5
Te
o•
o•
o•
pEkona
konaninikaraoa
karaoaae
aeraoiroi
raoiroiriki
rikitetetia
tiabobwai
bobwainntaian
taianauti.
auti.
tamaroateteboo
boo ma e aki
EEtamaroa
ma e aki
tabeakinibwaai
bwaaiaika
aikaaauarereke
uarerekeaika
aikaaarangin
ranginmwaiti
mwaitiaika
aikaaakarika
karikatetekmganga
kanganga ibukiia
tabeakini
ibukiia
katitamwa.
katitamwa.
Ngkanabon
bonkabaneana
kabaneanatetebwai
bwaininikamataku
kamatakuanne,
anne,kabrrara
kabwaratetebure
bureao
ao anga iaan te
Ngkana
iaan te
tetikaunte.
Ngkana
bon
iai
aika
a
tuai
ni
kabonganaki
ao
anga
teuana
anga
nanom
tetikeunte. Ngkana bon iai aika a tuai ni kabonganaki ao anga teuana aoao^nga
anga nanom
bwako
kona
nanora
noraraoiroina.
raoiroina.
bwa
Uringnganntaai
taainako
nakoninikaraoi
karaoibwai
bwainnaron
aronkanoakin
kanoakintetebeebwa
beebwaninikakoaua
kakoaua ibukin
Uringnga
ibukin
raoirointetebwai.
bwai.
raoiroin
TeKatootoo
Katootoo10.6
10.6
Te
•
Enakona
konaninikatamaroaki
katamaroakiriki
rikiaki
akitabwaran
tabwaranana
anatieweti
tiewetitetetabo
taboninikamooi
kamooiaio
aiongkana
ngkana a
Ena
a
anganakikatitamwa
katitamwanntatabemania
tatabemanianako
nakoaia
aianambwa.
nambwa.
anganaki
o
TeKetootoo
Katootoo10.7
10.7
Tc
o• BEriairiaitetekaetiia
kaetiianinimoana
moanaana
anabong
bongma
maana
anamwaiti
mwaitin nnikira
nikiraaeaetau
tauibukin
ibukinanganakia
anganakia
katitamwa.Ngkana
Ngkanaaiaitetetatare
tatarenaba
nabaaoaoena
enaruuti
ruutin nana
anatieire
tieireaoaoana
anabna
búanaba
nabata-n
taan
katitamwa.
kabobwai.
kabobwai.
3030
l0 -
SYB
BOKI 10 - Imwin Te Kateitei
SYB BOKI
Te Katootoo
Ketootoo 10.8
•
Te
Te kanganga ikai
ikai tao
tao ibukin kaekaan te
te tareboon
tareboon irouia Tio
Tio ma
ma buuna ibukin taian
oota i nanon aia tai ni bekutata ni bobwai n te titoa.
titoa. A ienikuri ma n aki karauia raoi
ni korei taekan taian oota ke ni kakoauaa bwa a ongo raoi.
raoi. Ngkana ko butimwaea te
oota kaoka taekana n taai nako nakon te katitamwa ni kakoauaa bwa e eti ongom, ao
waekoa korea te oota i aon te beebwa ae ea kaman katauraoaki.
katauraoaki.
Te Katootoo 10.9
o
•
o
•
o
•
E
E mwakuri raoi man nanoanga Ariti.
Ariti. EE mwaatai n taekan taian kauu ao
ao ee kona ni
kabwarabwaraa
nora
kainnanoia,
n
kabwarabwaraa taekaia nakon ana katitamwa.
katitamwa. E
E kai
kai
n angania
angania te
konaa
konaa ni
ni mamataku
mamataku n
n aki
katabeaki, ma
aki katabeaki,
ma ee tauraoi
tauraoi n
n anga
anga ana
ana buoka
buoka ngkana
ngkana e
kainnanoaki.
kainnanoaki.
E karaoa ae e tamaroa Ariti
Ariti ngkai e kaongoia
kaongoia aomata
aomata katokan
katokan nanoia man ana bwaitia
bwaitia
ae ena manga kamatoa bwa a tia ni karaoa aia rinerine ae tamaroa.
E
ongoraa
n taai
tamaroa.
nako.
Kataia n taai
taai nako n aki
aki beretokoia ma ni karawawataia am katitamwa.
katitamwa. Bon aio
aio te
anga ae ana kionako iai.
Te Katootoo 10.10
langoia
Iangoia bwa tera ae ana namakinna
namakinna iruaa
inraa ngkai ana uotaki aia baeki iroun te aine ae e
karako rabwatana.
rabwatana. A riai ni uotii baeki taan anene aika a mwatikura
mwatikura
imwin
imwin aia anene!
l0.ll
Te Katootoo 10.11
•
•
•
Katitamwa
Katitamwa aika ana roko bon aomata aika a bâti
bati aia mwane.
mwane. E riai Bill ni kakorakaia
kakorakaia
ana iango ni korei rinanin kontiumwa tiekementi
tiekementi aika a kona ni kabooa ana tamnei.
Ibuakoia
(n aroia
Ibuakoia bon
bon taan
rabakau (n
taan rabakau
aroia akauntanti,
akauntanti, rooia,
rooia, taokita),
taokita), taan
taan bitineti,
bitineti, kaain
kirabu,
kirabu, titaabu
titaabu ni
ni kuura
kuura aika
aika a ririeta,
ririeta, bwakuakun te
te tautaeka,
tautaek4 kaain
kaain kirabu ni
ni ieie,
kaain
kaain botaki n te aonaba
aonaba ao..
Ngkana
Ngkana ena aita nanoia te koraki aikai, ma n anga te banna ae raoiroi ibukin tameni
tameni ao
e kainnanoa
kainnanoa te nne ae tamaroa ni mwakoron te taaun teuana.
E bâti
bati te rekentai
rekentai ibukin te buromoutin.
buromoutin. N ikotaki ma katanoata aika
aika a kantara n te
beebwa
kaongor4 e kona ni kaongoia
beebwa ni kaongora,
kaongoia ana mwakoro tabeua
tabeua ni kaoia
kaoia bwa
bwa ana roko
ni mataku
mataku (ma ni mooi n te wain ae akea boona), ke a atwetaaiti n te beebwa ni
kaongora
kaongora ibukia
ibukia bwakuraku,
bwakuraku, ke n ana burokuraem
burokuraem te tabo ni kaotioti,
kaotioti, ao..
ao.. E kona
naba ni katei banna
banna n taabo aika e rinei raoi.
raoi. Aikai bon tabeua
tabeua mai ibuakon kawai
aika a uki.
uki. Ao angiia
angiia a bon bobuaka.
bobuaka.
31
3l
SYB BOKI
SYB
BOKI
10l0- Imwin
Imwin Te
Te Kateitei
Kateitei
Katootoo 10.12
10.12
Te Katootoo
o
•
r•
o•
tia Ruuti
Ruuti ni kona
kona ni karini kawai ibukin karekean
karekean te
te mwamwakuri
mwamwakuri n
n ana
ana mwakuri.
mwakuri.
E aa tia
Angiia taan
taan mwakuri
mwakuri bon
bon iai aia
aia aono aika
aika aa kaokoro ao
ao aia
aia taan
taan kabobwai
kabobwai aika
aika aa kona
kona nn
Angiia
reitaki ma
ma ngaiia.
ngaiia.
reitaki
Ea tia
tia ni kaotaki
kaotaki nakoia
nakoia karaoan
karaoan te mwakuri ae ee tamaroa
tamaroa (n
(n aron
aron te
te beebwa
beebwa ni
ni kakoaua
kakoaua
Ea
ao katootoongan
katootoongan mwakuri iroun Ruuti ibukin
ibukin karekean
karekean aia
aia iango
iango ana
ana taan
taan mwakuri.
mwakuri. A
A
ao
inaomata ni karaoa
karaoa aia
aia mwakuri ii nanon
nanon aia
aia tabo
tabo ni
ni katabeaki
katabeaki n
n aki
aki karekea
karekea ana
ana kariaia
kariaia
inaomata
te baoti, ao
ao e reke
reke te okibwai man
man ana
ana waaki
waaki te
te Holiday
Holiday Inn
Inn ni
ni karaoan
karaoan te
te tieweti
tieweti ae
ae
te
raoiroi nakoia
nakoia aia
aia inraa.
iruaa.
raoiroi
KAURING
KAURING
Wal Reynolds,
Reynolds, et
et al,.
al,. Your
Your own
own bitineti:
bitineti: aa practical
practical guide
guide to
to seccess
seccess (Melbourne
(Melbourne Thomas
Thomas
Wal
Nelson Australia,
Australia, 1989),
1989), 210-217
210-217
Nelson
Mark McCormack,
McCormack, What
What they
they don't
don’t teach
teach you
you at
at Havard
Havard Business
Business School
School (Bantam
(Bantam Books,
Books,
Mark
1984), 8.
1984),8.
Mark McCormack,
McCormack, What
What they
they don'teach
don’teach you
you at
at Haryard
Harvard Business
Business School
School (Bantam Books,
Books,
Mark
@antam
1984), 9.
1984),9.
32
32
BETEBEKE SYB
SYB
BETEBEKE
MOANAAM
AMBITINETI
BITINETI
MOANA
TITEITEMENTE NI
NI MWANE
MWANE
TITEITEMENTE
SYB (Supplement)
(Supplement) Titeitemente ni Mwane
- Titeitemente
KANOANA
l.1.
Te
Te bwai ae ko na
ne ataia
etaie man
men te boki
boki aio
eio
2
2.
Katauraoan rm
am Reka
Raka eo
ao Ruuti
Ruuti Titeitemente
Titeitemente
Keteureoen
3
Bukin tera
tera ngkai e bure kanoan te Raka
Raka ao Ruuti
Ruuti Rekooti Boki
Boki
Bukin
Tania ni
ni ware aika
aika a karekea te kaairua
kaairua
Tania
mwannanoaki mwaitin
mwaitin taian
taian titaoki
Aki mwannanoaki
mwannnanoaki taian
taian kabo
kabo kuretete
kuretete (credit
(credit purchases)
purchases)
Aki mwannnanoaki
Aki mwannanoaki
mwannanoaki taian
taian bo kuretete
kuretete (credit
(credit sales)
sales)
Aki
Angan karaon
karaon te R&R
R&R Titeitemente bwa
bwa ena
ena eti riki
Angan
3.
Tirinanoan te Rake
Raka eo
ao Ruuti
Ruuti Titeitemente
Titeitemente
Tirinenoen
11
11
4.
Katauraoan em
am Beerenti
Baeranti Tiite
Tüte
Ketaumoen
14
14
Atiete
Atiete
Tabetaarau
Waeriu itiaki
itiaki
Waeriu
5.
Kaeka nakon Kamwakuran Te lango
20
1
SYB
Mwene
Titeitemente ni Mwane
SYB (Supplement) - Titeitemente
1.
I.
MAN TE
TESOKI
AIO
NA AT
ATAIA
TERA
TERA AE
AE KO
KO NA
AI A MAN
BOKIAIO
o
Kanoan rabwatan
rabwatan te Raka ao Ruuti Titeitemente.
•
.
•
Angan katauraoan te Raka ao Ruuti titeitemente ae e eti man am
boki-kiibing
boki-kiibing rebooti.
•
o
Angan tirinanoan
tirinanoan te Raka ao Ruuti Titeitemente.
•
o
Angan katauraon
Bacranti Tiite n te bong ni kaukuki.
katauraon te Baeranti
o
Tiite ae e aki kanganga
kanganga arona.
Angan kanoaan
Baeranti Tiite
kanoaan te Baeranti
•
2
SYB (Supplement) SYB
Titeitemente ni
ni Mwane
Mwlne
- Titeitemente
2.
KATAURAOA AM RAKA
RAKA AO RUUTI
RUUTI TITEITEMENTE
I(ATA.T'RAOA
Titeitemente (R&R) e kaotia nakoim ngkana e karekea
karekea te
te raka
raka am
am bitineti.
bitineti. E
E
Te Raka ao Ruuti Titeitemente
kauarerekeaki iai taekan
taekan boenibwei
boanibwai nako
nako aika a tia n riki
riki i nanon
nanon te
te tai
tai teuana
teuana n
n aron
aron ae
ae aa kaotaki
kaotaki ii
kauarerekeaki
eta inanoan n te titeitemente - i nanon te Banna 1 i nano, tain te R&R bon 1 n Eben nakon 30 n Eben
etainanoanntetiteitemente-inanonteBannalinano,tainteR&RbonlnEberinakon30nEberi
1996.
TE BAI\INA.
BANNA I1
TE
Rao
R TITEITETT,TENTE
TITEITEMENTE
R
eo R
Ibuidn mwekete
mwakete F
F ao
ao V
V
Ibukin
Eberi I1 nekon
nakon Eberi
Eben 30,
30,1996
Eberi
1996
Toutoro Tioire
Tieire
Toutoro
Kaotite ieon
iaon krbonekoan
kabonakoan bwaei
bwaai
Keotite
Inwentori ni
ni kaukuki
kaukuki
Inwentori
Kabobwai
Kabobwai
Bwaai ni
ni kabonako
kabonako
Bwaai
Inwentori ni
ni kainiin
kainiin
Inwentori
(ni
(ni kangaraoaki
kangaraoaki ma
ma te
te uruaki)
uruaki)
10,000
10,000
5.000
5,000
8.000
8.000
13,000
13,000
5.000
s.000
8.200
8200
Raka bwenin
bwanin
Rakr
Aobereiteng
Aobereiteng ekitibenti
ekitibenti
Toutoro booawarii
booawarii
Toutoro
luteretii
Iuteretii
Ekitibenti iaon
iaon teTurake
teTurake
Ekitibenti
Taekiti iaon
iaon te
te aba
aba ma
ma bwaiana
bwaiana
Taekiti
Intureti (bakao)
(bakao)
Intureti
Toutoro Aobereiteng
Aobereitengekitibenti
ekitibenti
Toutoro
1,800
1,800
1,200
1,200
150
150
160
160
240
240
85
85
1.835
1.835
(351
(.3s)
Raka Itiaki
Itiaki @uuti)
(Ruuti)
Rrkr
aronkabebetean
kabebeteantein
teinte
te R&R
R&RTiteitemente
Titeitemente ee moanaki
moanaki man
mankaotan
kaotan ana
ana tieire
tieire te
te botaki
botaki ii nanon
nanon te
te tai
tai
NNaron
ae eebaireaki
baireaki (ibukin
(ibukinte
te namwakaina
namwakainaae
ae Eberi
Eberi nntaekana
taekanaaio).
aio).
ae
mwina aa manga
manga karinanaki
karinanaki aobereiteng
aobereiteng ekitibenti
ekitibenti ibukin
ibukin te
te tai
tai naba
naba anne,
arme, ao
ao man
man anaaki
anaaki man
man
II mwina
warente
tetieire
tieireni
nikarekean
karekeante
teraka
rakaitiaki
itiaki(ke
(keruuti),
ruuti), imwain
imwaintaian
taianteekiti
taekitinnte
tetai
tai anne.
arme.
waren
TOUTORO
TOUTOROTIEIRE
TIEIRE -- TOUTORO
TOUTOROEKITIBENTI
EKITIBENTI =
= RAr(-,{
RAKAITIAKT
ITIAKI(RWTI)
(RUUTI)
Ibukin te
te titoa
titoa ni
ni boomae
boomae (n
(n aron
aron te
te FF &
&V
V Titoa)
Titoa) ee taraa
taraa ni
ni kanganga
kanganga riki
riki aron
aron tein
tein te
te R&R
R&R
Ibukin
Titeitemente. Ibukin
Ibukinte
tebitineti
bitinetini
niboomae
boomaetitibon
bonmoanna
moarmanaba
nabannaron
aronare
arema
maimwaina
imwainama
mateteToutoro
Toutoro
Titeitemente.
Tieire ma
matia
tiamanga
manga anaa
anaama
ma iai
iai te
te Kaotite
Kaotite ieon
iaon kaboqrkoan
kabonakoan bwaai
bwaai ni
ni karekea
karekeate
te Rake
Raka Bwanin.
Bwanin.
Tieire
Imwinatia
tiamanga
mangaanaa
anaanikiran
nikirantaian
taian eobereiteng
aobereiteng ekitibuti
ekitibenti man
mante
tereke
rakabwenin
bwaninbwa
bwaena
enaanganira
anganira
Imwina
kabaneann rake
raka itieki
itiaki (ke
(ke ruuti)
ruuti) imwain
imwain te
te taekiti.
taekiti. EE kona
kona ni
ni kauarerekeaki
kauarerekeaki taekan
taekan te
te R
R&
& RR .
tete kabanea
Titeitementeibukin
ibukintetetitoa
titoani
niboomae
boomaennaron
aronae
aeeeoti
otiinano.
inano.
Titeitemente
3
SYB
Titeitemente ni Mwane
SYB (Supplement) -- Titeitemente
TOUTORO
TOUTORO TIEIRE
TIEIRE
KAOTITE
BWAAI
I(ABONAKOAI\ BWAA1
I(AOTITE IAON KABONAKOAN
RAKA
ANIN
RAKA BW
BWAI\IIN
AOBEREITENG
EKITIBENTI
AOBEREITENG EKITIBENTI
RAKA
RAKA ITIAKI
ITIAKI
.
.
.
:
ni kabane
Kaotite iaon kabonakoan
kebonekoen bwaai
bweai bon taekan te kaotite nakon te tia boomae ibukin bwaai ni
aika e a tia ni kabonakoi
kabonakoi nakoia
nakoia katitamwa
katitamwa i nanon te tai anne.
kabonakoaki.
teuana ibukin numeraan
nurnerrrn te kaotite iaon bwaai aika
aika a kabonakoaki.
Ti liai
karaoa te rabwata
rabwata ni ware teuana
riai ni karaoa
(te titaoki
iai nn te
te titaoki
titaoki ni
ni moanakin te
te tai
tai teuana
teuana (te
titeoki ni
ni
Ti
m4n rinanin
rinanin bwaai
bwaai aika
aika iai
Ti na
na moanna
moanna man
kaukuld)
anne. E anganira aio
keukuki) ao tia manga ikota kabooan taian titaoki ni kabane inanon naba te tai anne.
ni kabonako_ti
kebonako_ti anaa nikiran mwaitin te titaoki
titaoki iroura n tokin te tai
bwaai
kebonako. Man bwaai
bwaei ni
bweei ni kabonako.
kaotite ibukin bwaai aika ti
nakoia
anne
ni kainin)
keinin) ao
ao ena anganira ara
ara kaotite
ti bon
bon kaboinako nakoia
anne (te titaoki
titeoki ni
katitamwa.
katitamwa.
Ti kona ni kauarerekea
ieon kabonakoan
kebonekoen bwaai n aron aei:
kauarerekea numerakin kotite iaon
+
=
.
=
=
+
=
(RINAI\IIN BWAAI)
TITAOKI
KAUKT'KI (RINANIN
BWAAI)
TITAOKI NI KAUKUKI
KABQBWAI
KABOBWAI
BWAAI
BWAAI NI
IttI KABONAKO
I(ABONAKO
TITAOKI
TITAOKI NI
M KAININ
I(AININ (RINANIN
BWAAT)
EINANIN BWAAD
KAOTITE
KABONAKOAI\I BWAAI
BWAAI
I(AOTITE IAON KABONAKOAN
i
ti
Ngkana
kerekee te
te tamnei
temnei ae
ae ee koaua
koaua iaon
ieon rakan
raken te
te bitineti
bitineti i nanon
nanon maanin
meenin te
te tai
tai
Ngkene ti kani
keni karekea
teuana,
rebwetan te titaoki
kerineni ii nanon
nenon te beebwa
mrn
ti riai
riei ni bon wareka
wereke mwaitin
mweitin rabwatan
titeoki ao
eo ni karinani
beebwr man
teulne, ti
(ni kakoauaa
moan
ni karokoa
kerokoe tokina
tokine (ni
kekoeuae bwa tia
tie tia
tia raoi
reoi n numeraa
numeml te kaotitejaon
keotite_ieon
morn te tai
tei teuana
teuane ni
kabonakoan
bweei ).
kebonekoen bwaai
).
4
SYB (Supplement) -- Titeitemente
Titeitemente ni Mwane
Mwene
I
KAMWAKURAN
KAMW
TE lANGO 1
Katauraoan
Kataumoan am
rm R&R Titeitemente
Titeitemente ibukin Ruka
Ruke
Koa kona ngkai ni buoka raom ni karaoa ana R&R Titeitemente.
Titeitemente. E a tia Ruka ni butiko bwa ko na
katauraoa
katauraoa ana R&R
R&R Titeitemente ibukin ana titoa ni baainikai ibukin te ririki man 1I n Tianuare nakon
31
n
Ritembwa
1995.
3l
1995. E anganiko
anganiko te iteraniba teuana
teuana ma rongorongo i nanona aika a kaeweaki man
(Reetia) ao
ana
man ana
ana Rekooti
Rekooti Boki
Boki (Reetia)
ao man
ana titaoki-teiking.
titeoki-teiking. Kabongana
Kabongana te
rongorongo aio
te rongorongo
aio ni
ni katea
tamnein
R&R i nanon Banna 1.
tamnein te R&R
R&R Titeitemente.
Titeitemente. Ira tein te R&R
l.
Te titaoki n 1I Tianuare 1994
Te kabo baanikai
baanikai n 1994
Toutoro booawarii
Te titaoki n 31
3l Ritembwa
Ritembwa 1994
Te toutoro n te iti, ao..
Toutoro tieire
Aobereiteng
Aobereiteng ekitibenti tabeua
7,500
468,000
73,000
6,000
4,800
555,000
8,000
Ngkana koa tia ao kabotaua am R&R Titeitemente ma te reke ae e kaotaki n tokin te boki aio.
aio. Koa
tia ni kabongana te
reieute ae
te reiaute
ae eti?
eti? Ngkana ko aki
aki ao taiaoka ni manga koreia riki, ao n te tai aio
kabongana
kabongana raoi teina
teina ae eti.
BUKIN TERA
AN TE R&R REKOOTI BOKI?
TERA NGKAI
NGI(AI E BURE KANO
KAI\IOAI\I
N te Iteran
lteran Kanoa
Kanoa 9 n te SYB Boki 9 - Taubeakinan
Teubeekinen te Waaki,
Waeki, ko reiakina aron karaoan te R&R
Titeitemente
ae
e
aki
bwanin
raoi
man
taian
waare
nanon
am
Rekooti Boki
Titeitemente
waare
Boki (ae e aranaki naba bwa te
Reetia).
Reetia). Te R&R
R&R Titeitemente are e katauraoaki
katauraoaki man
man te Rekooti Boki e bon aki karaoaki
karaoaki raoi.
raoi. E bon
ti anga te katautau bwa e kareke raka am bitineti ke e aki.
N
aron
teina
aio
ao
a
bon
mwaiti
kaairua
aki.
aika a kona n reke ao ena kona ni kaburea
kaburea te kawai ngkana e aki kabonganaki
kabonganaki raoi ma te karaurau.
-
TANIA
TAI\IIA NI
I\II WARE
WARE AIKA
AII(A A KAREKEA
KAREKEA TE KAAIRUA
E
E bon
bon teretere
teretere bwa
bwa te
te bwai
bwai teuana
teuana ae
ae ee karika
karika te
te kaairua
kaairua man
man te
te marooroo
marooroo iaon
iaon Kaotite
Kaotite iaon
Kabonakoan
Kabonalaan Bwaai
Aki
Aki mwannanoaki
mwannenoeki mwaitin
mweitin taian
teian titaoki
titeoki
II nanon te R&R ae e eti, e numeraki te kaotite
kaotite iaon
ieon kabonakoan
kebonekoen bwai
bwei man
ikotakin
ikotakin te titaoki ni kaukuki
keukuki ma te kabo titaoki ae e karaoaki
karaoaki i nanon
te tai teuana
ni
kainin.
E
teuana ao n anaki ma iai te titaoki
titaoki kainin. na tuangira
tuangira aio mwaitin
raoi te titaoki ae e kabonakoaki i nanon
nanon te tai naba anne.
ti
I
I nanon ara R&R ni katautau, bon ti kabo titaoki.
titaoki_ aika a karinaki
karinaki taekaia.
taekaia.
Aio bon tiaki titebo ma mwaitin raoi te titaoki ae e kabonganaki
kabonganaki ke ni
kabonakoaki
kabonakoaki i nanon te tai anne.
anne. Ti aki karina
karina taekan
taekan te titaoki ae iai i
nanon baira ni moan ke n tokin te tai anne.
anne. Ibukin
Ibukin te bitineti ae e kabongana
te titaoki ae e bâti
bati (n aron te titoa ni boomae
boomae ke te tia karaobwai) bon aio aron
reken te kaairua
kaairua ae e kakaiaki.
5
SYB
- Titeitemente
(Snp0lcmont)Mwene
Titeitencnte ni Mwane
SYB (Supplement)
Titeiterrente II
kaairua nnaralatautaunR&
lai
aika a kona ni karekea te kaairua
ara katautau n R & R Titeitemente
Iai riki uoua
uona bwaai
bwaai aika
Nanon
Boki
Ruaiwa.
Nanon
•
Aid
teien bokuretete
bokurctctc
Aki mwftnnanoaki
rnwrnnenoeki talan
krretete ibuakon
nwano ma ana kaotite te bo kuretete
N
eti,enakarinaki
ena karinaki te bo mwane
N ara
ara R&R ae e eti,
Mwaitin
te
tieire
ibukin
te
tai
aime
Mwaitin
arilte
N
mwene ae e karinaki
karinaki ibuakona
ibuakona
tC bo mwane
katautou n R&R, bon ti té
N ara katautau
•
Aid
teien .bo
Aki mwannanoald
mwennenoeki talan
-bo kuretete
N
eti, e liai
riai n iai te kabo mwane ao te kabo
N ara
ara R&R ae e eti,
kuretete ibuakon materio
materio aika a kaboaki iI nanon te tai
teuana.
karinaki
N
mwlne aika a karinaki
N ara katautau
katautau n R&R, bon ti .kabo
-krbo mwane
taekaia.
ETI RIKI
RIKI
TE R&R
BWA ENA
ENA ETI
ANGAN
KARAOAN TE
R&R TITEITEMÉNTE
TITEITEMENTE BWA
AI\IGAN KARAOAN
riki.
R&R Titeitemente ae
ac e eti riki.
Ti na nooria
kanga ni kaetii kaairua
kaairua aikai
alkai ao ni katiaa te R&R
nooria bwa
bwa ti na kanga
•
TitrOki
Angan karinan
kerinen taekan
teeken mwaitin
mweitin te Titaôki
teuana, ko
Ibukin kaetan babairean mwaitin te titaoki ae e kabonakoaki ii nanon te tai teuana,
anne. Nanon aei bwa ko riai ni
riai ni waakina
waakina te titaoki-teike ni moan ao n tokin te tai aime.
kaotite iaoia ni
ni
wareka mwaitin te titaoki ii aon baon bwaai ao
ao n numeraa te
te toutoro kaotite
ibrukin
titaoki
moan ao
n
tokin
te
tai
anne.
Ngkanne
koa
kona
ni
ni
karinii
waare
waare
ibukin
te
titaoki
ni
ao
anne.
kaukuki
kauloki ma te titaoki ni kainin aikai i nanon am numera ibukin kakaean te kaoti iaon
kabonakoan
kabonakoan bwaai.
bwaai.
Kabonakoan Bwaai
Bwaai e numeraaki
numeraaki n aron aei:
Uringnga,
Uringngq bwa te Kaotite iaon Kabonakoan
+
+
=
=
.
=
=
(RNANIN BWAAI)
TITAOKI
BWAAI)
TITAOKI NI KAUKUKI
KAI'KTJKI (RNANIN
KABOBWAI
KABOBWAI
BWAAI
IBUKIN TE KABO
KABOAKINAKO
AKIN AKO
BWAAI IBUKIN
TITAOKI
NI
KAINIIN
(RINANIN
KAII\MN
BWAAI)
TITAOKI I\tI
GII{ANIN BWAAI)
KAOTITE IAON KABONAKOAN
I(ABONAKOAI\I BWAAI
KAMWAKURAN TE IANGO 2 Numeraa te Kaotite iaon Kabonakoan Bwaai
titoa
Ko tangida
tangiria ni kan numera te kaotite n am titaoki ae ko kabonakoa n am titoa
tokin Turai
i nanon
1996. Ko karaoa am warebwai ni moan ao n tokin
nanon Turai 1996.
ao ko anganaki waare aikai:
Te titaoki n
=
$4,343
n 30 n Tuun
$4,343
Te titaoki n
=
$3,421
n 31
3l n Turai
Te kabo titaoki ibukin te tai anne bon te mwaiti ae $18,232.
Turai.
namwakaina ae Turai.
ibukin te namwakaina
kabonakoan bwaai ibukin
Numeraa
Numeraa te kaotite iaon kabonakoan
Tuun
Turai
=
=
6
(Supplement) -- Titeitemente ni
ni Mwane
SYB
SYB (Supplement)
Kuretete
Angan karinan taekan
teekan te Bo Kuretete
Ngkana
aki kabonakoi
kabonakoi ke ni kabooi bwaai n te kuretete, ena
Ngkana ko aki
R&R
anganiko te tamnei ae e kuri koaua
koaua raoi te katautau
katautau n R&R
i
tein
am
raka
ke
ruuti
ti ngkana
titeitemente
Boki 9 aon
titeitemente man SYB Bold
kaorom
e a tia ni kangaraoaki te kabo titaoki ae e kaotaki n te materio kaorom
ibukin kaukan ao kainan te titaoki (n aron ae e kaotaki i eta).
riki
Ma ngkana
kabongana te kuretete, ko riai ni kakae riki
ngkana ko bon kabongana
ibukin
raka. Ko riai ni
ibukin kaetan am iango iaon tein am raka.
kakoauaa
karaka riki mwaitin am kaorom
kaorom nakon am rekooti boki ni kakoauaa
i
kaorom
bwa a karinaki bo kuretete ao bo mwane nanon te tieire
tieire
BANNA 2
TE KAEWEEWE
BOKI TEUANA
TEUANA
KAEWEEWE MAN
MAN TE REKOOTI BOKI
Bong
1/5/96
1/5/96
1/5
2/5/96
2/5
3/5
Taekana
Kaewe Rake
BoKuretete
BoMwane
BoKuretete
BoMwane
BoKuretete
Wautia
Namba
425
426
427
428
429
Roko
246
Nako
Baeranti
436
Roko
Nako
Baeranti
1453
Tieire
435
2435
2871
Bae
435
Bwaka
Baeranti.
1312
1747
Banna 2 bon te iteraniba
iteraniba ae e aki bwanin raoi man te Rekooti Boki (Reetia).
(Reetia). Nora Banna 3,1
3, I nano
ibukin bwaninin te iteraniba
iteraniba ae e kaeweaki ma iai.
iai. Tarai raoi kaorom
kaorom aika teniua ni Banna 2 ibukin
te
te Katitamwa Kuretete.
Kuretete. A
A tia ni ikotaki kaorom aika teniua aikai nakon katootoongan te
te Rekooti
Boki aio.
aio. Uringnga, ti na ti kainnanoi kaorom aikai ngkana
ngkana ti kariaia
kariaia ara katitamwa tabeman bwa ana
kabobwai
kabobwai ma iroura n te kuretete.
kuretete.
Ti na noora aron kabonganakin
kabonganakin kaorom
kaorom aika teniua aikai iroura.
Te Bokuretete
Taraa Banna 2.
2. Ti
Ti na mwannanoa te
te katootoo n te
te BoKuretete ae
ae ee karaoaki n
n 1I ni Meei (Wautia
Nambwa 425).
425). Te toutoro bokuretete n te bong
bong aio bon $435.
$435. Taraa aron tauan mwina ii nanon te
Reekoti Boki.
Boki. N te kaorom ibukin te Tieire, e a tia ni karinaki $435 ni kaotia bwa e a tia ni kerake
mwaitin te tieire n te mwaiti aio.
aio. Ma mwaitin
mwaitin te tieire aio bon te kuretete.
kuretete. Akea te mwane
mwane ae ea tia
ni kaibibitaki,
kanoan te kaorom ibukin
ibukin te tieire.
kaibibitaki, ngaia
ngaia are e aki rootaki iai kanoan
7
SYB (Supplement)
(Supplement) -- Titeitemente
Titeitemente ni
ni Mwane
Mwane
SYB
Ma aa bon
bon rootii
rootii kaorom
kaorom ibukin
ibukin te
te Katitamwa
Katitamwa Kuretete.
Kuretete. E
E aa kerake
kerake mwaitin
mwaitin te
te kuretete
kuretete nakoira
nakoira nn te
te
Ma
mwaiti ae
ae $435
$435 (ae
(ae e
e kaotaki
kaotaki n
n te
te kaorom
kaorom ibukin
ibukin te
te BAE)
BAE) ao
ao te
te mwaiti
mwaiti aio
aio e
ea
a manga
manga kakerakea
kakerakea
mwaiti
mwaitin
te
BAERANTI
man
$1,312
nakon
$1,747.
man
nakon
mwaitin te BAERANTI
$1,312
$1,747.
Te Bomwene
Bomwane
Te
Kabotaua te
te boanibwai
boanibwai nn te
te kuretete
kuretete ii eta
eta ma
ma te
te bwai
bwai ae
ae ee riki
riki ngkana
ngkana ko
ko karaoa
karaoa te
te ticire
tieire nn te
te mwane.
mwane.
Kabotaua
Te ware
ware ane
ane imwina
imwina ibukin I1 n Meei bon
bon ikotan
ikotan te
te bomwane
bomwane ibukin
ibukin te
te bong
bong anne
arme (Wautia
(Wautia Nambwa
Nambwa
Te
426).
butimwaea te mwane
mwane ibukin
ibukin te bwai, ngaia
ngaia are
are a rootaki iai taian
taian kaorom
kaorom ibukin
ibukin te
te
426). N aio ti butimwaea
mwane. Iai
lai ara
ara toutoro ae
ae $2,435
$2,435 ii nanon
nanon te
te kaorom
kaorom ibukin
ibukin te
te MWANE
MWANE ROKO.
ROKO. Te
Te mwaiti
mwaiti aio
aio ee aa
mwane.
manga karinaki
karinaki naba
naba n
n te
te kaorom
kaorom ibukin
ibukin te
te TIEIRE
TIEIRE ni
ni kaotia
kaotia bwa
bwa ee aa kerake
kerake mwaitin
mwaitin te
te tieire
tieire n
n te
te
manga
mwaiti aio.
aio. Kataa
Kataa otam
otam nn rinanoi
rinanoi kamwakuran
kamwakuran te
te iango
iango aikai:
aikai:
mwaiti
KAMWAKURAN TE
TE IANGO
IANGO
Karinan te kuretete
kuretete ao
ao te bomwane
bomwane II nanon
nanon lm
am
Karinen
KAMWAKIJRAN
Rekooti
Boki
Rekooti Bold
i)i)
ii)
iD
iii)
iii)
Taraa te Banna
Banna 3 (i
(i nano).
nano). Kabonganai
Kabonganai nambwa
nambwa aikai
aikai ni karinii
karinii waare
waare ibukin
ibukin
Taruate
Te
Mwane
ao
BoKuretete
n
ni
Meei
Meei
(Wautia
Nambwa
427,
(Wautia
427,
ni
Meei
Nambwa
n
2
ni
Meei
ao
3
te
BoKuretete
Te Mwane ao
428 ao 429).
429).
Wautia Ne.
Na. 427.
Ikotan te Bokuretete ni
2/5 bon $250
$250
nt2l5
Ikotan
Weutie
Wautia Na. 428.
Mwaitin te bomwane
bomwane ni
2/5 bon $1,140
$1,140
ni2l5
Mwaitin
\ilautie
Wautia Na. 429.
Ikotan te bokuretete
bokuretete n
n 3/5 bon $550.
Ikotan
Weutie
427.
Ne.428.
429.
nanon Banna
Banna 3, ao manga
manga kabotaua
kabotaua am reke
reke ma
ma reeke
reeke akana
akana n
Karinii am ware i nanon
tokin
te
boki
aio.
tokin boki aio.
kangaraoa am rekooti ni
Ni kaorom aika a raka aikai ibukin tauan mwin te bokuretete, koa tia ni kangaraoa
karina te bokuretete i rarikin
rarikin te bomwane.
bomwane. Ngkana ko ikota
ikota te kaorom ibukin
ibukin am TIEIRE
TIEIRE n tokin
tokin te
namwakaina ena
ena rin ibuakona
ibuakona tiaki
tiaki ti am tieire
tieire n te mwane
mwane ma bon
bon am tieire
tieire naba
naba n te kuretete.
kuretete.
namwakaina
Angan kerinen
karinan teeken
taekan te Kebo
Kabo Kuretete
Kuretete I nanon te Akeunte
Akaunte
Angen
Boki. Ti
Ti na manga
N te tai aio ao tia tia n taraa angan karinan te BoKuretete ii nanon am Rekooti Boki.
rairaki n taraa te itera are ngkana
ngkana iai am kuretete irouia am tiabnraea.
tiaburaea. E kanga
kanga tauan mwin
mwin te kabo
rairaki
Rekooti Boki?
kuretete i nanon am Rekooti
Tara riki
riki Banna 3.
3. Ti na nora angan
angan tauan
tauan mwin
mwin te kabb kuretete.
Tare
Kabo Mwene
Mwane
Te Kabo
Nora
(Wautia Nambwa
Nambwa 430).
430). Ikotan
Ikotan te
te kabo
kabo mwane
mwane bon
bon
mwane ae e karaoaki n 3 ni Meei (Wautia
te
kabo
Nora
karina
ni
riai
ngkanne
ao
ti
$451
aikai,
$451 mwaitina.
ti riai ngkanne ni karina $451 II
Ti kabwaka te mwane ibukin kabobwai
mwaitina. Ti
$451
Tai
Materio. Tai
Kabo Materio.
ibukin te
te Kabo
kaorom ibukin
te kaorom
nanon te kaorom ibukin te Mwane
ao ii nanon naba te
Mwene Nako ao
nalron
te
Kerine
mweitin
ae
mwaiti
n
te
Baeranti
$451.
mwaiti
Karina mwaitin te
kakerikaka mwaitin te Mwane Baer anti
mwaninga naba ni kakerikaka
warewlre.
mwane baeranti
reite am
em wareware.
ee ko reita
imwein ae
ngkei imwain
beerenti ngkai
mwene
8
ul
f
tr ul
o 6
g
*.o
Lr.l
ttr
tr o
g
E
hN
N
Ui F
z (on
ut fi
F 3
oO)
IJJ
ul ul
a
:)
Y
uJ
@
Y
fr
.D
o =
l
lO
to
r!
F (D
3
m
l.l
t
q
o
tr
@ ul
(A
lo
IA
r.,
l.t
i
t
g
ul
=
tr
2
t\a
c)
F
t
t\
ul E
Lr.l
UJ
G
l
fi
Y
g Y
o
ats
A
383*
=
F
tr
T
lo
lr)
.')
llt
t
Y s
3
m
l.l la,
co
(o (,l
t tat
UJ
tr
lrJ
tr
ErflE
tr
EH
On
G)
2 ro
t
tr
u.l
ao
o
Y
2
o
2 o
6 Y
o
G,
uJ
Y
tr (o
5R
2 cl
It
t\
oo
o
(\l
CM
G
uJ
6
ut
2 o
Y
5 ,
=
o
Y
o
ra!
t
«A
t.)
(it
CO
t
CM
GT
G
g
F .o
f
«A (o
r(l
(\t
(\I
CM
t
t
F
o (r)
ol (\l (\l
rl !i It
O
o
(v)
CO
o
o E
£
(!
so
S)
dt
o o
I&p c(! &p EI
3 ! JC3= .6
o
T (!
Oo E
o
o ao
£0
6 6 &
Y
!Oo
(\l
CM
(r)
CO
t
c)
t
t
CO
c)
CO
c,
t
s =
,
,
s
UJ
(f)
2
z
3
6
o
.g o o
o c
6 i
o p (!
i0, .Y, E3
(!
o o
Y ao 6
G o 6
::
CS6>*
tr
5
co = = = CM
(\l
=
o
@ o o o O
>s
CB6 G >v
CBG
S
SI
CM
=I CO
=
AI G
o
O
O
o
o =
o
CB(!
cO
CBo
G
Bo
Bo
Bc
3a
JC
vO
o
Æ
aCB(!
!z
>s
CBG
S
=
S
t
(!
BJo
'So
fip
z30to
A
aCBG
Y
LiL
>s
CBG
IA
=
to
O
o
=
,.5
1
6
B)o
!o CcG Io
(! i (!
.= iE
co <Û
aiCBo Eo
(!
G
Y
(!
vo
G
=c
o
o
-
(Supplement) - Titeitemente ni Mwane
SYB
SYB (Supplement)
Ngkana koa
koa tía
tia ni
ni karaoa Kamwakuran
Kemwakuran Te lango
Iango 33 n etina,
etina, ee na
na riai
riai nn reke
reke am
am mwane
baeranti ae boon
boou n 33 ni Meei
Meei ae
ae $3,560
mwaitina. Ngkana
Ngkana e kaairua
kaairua am reke, kabotaua am
S3,560 mwaitina.
karin
n
tokin
te
boki
aio.
karin ware ma akana
akana
Te Kabo Kuretete
Nora te kabo kuretete ae
ae ee karaoaki
karaoaki n 44 ni
ni Meei
Meei (Vautia Na. 431).
431). Ngkana ko kabooi am
titaoki tabeua n te kuretete, ko aki riinga taian kaorom ibukin te mwane.
mwane. Ko riai ni karina
mwaitin am
am kabobwai II nanon te
te baorom
ibukin te
te Kabo Materio
baorom ibukin
Meterio ao
ao II nanon
kaorom
nanon te
te kaorom
ibukin
ibukin te
te Tiaburaea
Tieburaea Kuretete - Bae.
Bae. Tai
Tai mwaninga naba
naba ni
ni bita
bita te
te mwaiti
mwaiti ibukin
ibukin te
Tiaburaea
Tiabureee Kuretete
Kuretete Baeranti
Baerenti ni mwaitin
mwaitin te kabobwai.
kabobwai. Te baeranti ae boou bon $1,917.
-
4
KAMWAKURAN
KAMWAKIJRAN TE IANGO
IANGO 4
Karinakin
Kerinakin kuretete ao kabo mwane n am
em
Rekooti Boki
Taraa
Taraa te Banna 3 (i nano).
nano). Kabonganai
Kabonganai nambwa
nambwa aikai ni karinii
karinii waare
waare ibukin
te Mwane ao te Kabo Kuretete
Kuretete n 5 ni Meei (Wautia Nambwa 432,
432, ao
ao 433).
433).
r)
ii)
i)
ü)
Wautia
432. Ikotan te kabomwane
Weutie Na.
Ne. 432.
kabomwane n 5/5 bon $15
Wautia
\ileutie Na.
Ne. 433.
433. Ikotan
Ikoten te kabokuretete
kebokuretete n 5/5
5/5 bon $595.
Karinii am
arn ware i nanon Banna 3,
3, ao manga
manga kabotaua
kabotaua am reke ma reeke akana n tokin
te boki
boki aio.
10
l0
SYB
(Supplement) -- Titeitemente ni Mwane
SYB (Supplement)
3.
3.
TIRINANOAN
TIRINANOAN TE RAKA
RAKA AO RUUTI
RUUTI TITEITEMENTE
TITEITEMENTE
N te Banna
Benne 1I i eta ti taraa te Raka
Raka ao Ruuti Titeitemente ibukin
ibukin Eben
Eberi 1996 n te F ao V Mwakete.
Mwekete. E
namwakaina ae Meei
1994.
Ngkana
ko
kabotaui
titeitemente
kaotaki ni Banna
Banne 4 i nano kanoan te namwakaina
Meei 1994.
titeitemente
aika uoua aikai, ko na bon noria ba te bai ae karaoaki ni Meei (Banna 4) e bon uakaan ma aron te
Eberi (Benna
(Banna l).
1).
bwai ae e riki n Eberi
BANNA4
BAI\INA
4
R ao R
R TITEITEMENTE
TITEITEMENTE
R
Ibukin te R
R eo
ao V
V Mwakete
Mwakete
Ibukin
Meei 31,
31,1996
Meei I1 nakon Meei
19!)6
Toutoro
Toutoro Tieire
Tieire
12,321
12,321
Kaotite iaon
iaon kebonekoen
kabonakoan bweei
bwaai
Kaotite
Tetaoki ni kaukuki
kaukuki
Tetaoki
Kabobwai
Bwaai ni
ni kabobwai
Bwaai
Titaoki ni
ni kainin
kainin
Titaoki
Kaotite ni
ni kabonakoan
kabonakoan bwaai
bwaai
IGotite
Raka Bwenin
Bwanin
Rrkr
5,210
9.320
14,530
14,530
4.370
4.370
10.157
10.157
2,164
2,1il
Aobereiteng ekitibenti
ekitibenti
Aobereiteng
Toutoro booawarii
booawarii
Toutoro
luteretii
Iuteretii
Ekitibenti iaon
iaon te
te turake
turake
Ekitibenti
Taekiti iaon
iaon te
te aba
aba ma
ma bwaina
bwaina
Taekiti
1,220
1,220
141
141
180
180
240
240
85
Intureti
Intueti
-u
Toutoro
Toutoro aobeneiteng
aobereiteng ekitibenti
ekitibenti
Raka Itiaki
Itiaki (Ruuti)
(Ruuti)
Rrkr
1.866
1.866
298
298
ll11
SYB (Supplement)
(Supplement) -- Titeitemente
Titeitemente ni
ni Mwane
Mwane
SYB
KAMWAKURAN TE
TE IAI\IGO
IANGO 5
5 Keboteui
Kabotaui R
R eo
ao R
R Titeitemente
Titeitemente eike
aika uoul
uoua
KAMWAKURAN
Kabotaui Banna
Banna I1 ao
ao 2.
2. Anga
Anga am
am taeka
taeka aiaon
aiaon te
te kaokoro
kaokoro ae
ae e rangin
rangin otara
otara n te
te
Kabotaui
aio
bwai
ae
e
riki
n
Eben
ao
Meei.
Kabotaua
am
reke
ma
akana
n
tokin
tokin
te
te
boki
boki
aio
reke
ma
akana
bwai ae e riki n Eberi ao Meei. Kabotaua am
imwain ae
ae ko
ko reita
reita am
am wareware.
ware ware.
imwain
Taraa aron
aron kabonganan
kabonganan katebubua
katebubua ni ware nn taian
taian reke
reke n tokin
tokin te boki
boki aio ni kabwarabwaran
kabwarabwaran
Taraa
kakaokoro imarenaia
imarenaia R
R ao
ao R
R titeitemente aika
aika uoua:
uoua:
kakaokoro
tieire iaon
iaon aabwi
uabwi te
te katebubua
katebubua nalan
nakon are ee aa tia
tia ni
ni katautauaki
katautauaki
riki tieire
aa raka riki
Ena buokaki
buokaki te tirinano
tirinano ibukin
ibukin namwakaina
namwakaina ke
ke ririki
ririki aika
aika aa kaokoro
kaokoro ngkana
ngkana iai
iai te kai
kai ni baaire
baaire
Ena
ibukiia
ao
tiaki
ti
kabotauan
waare
ni
mwane.
E
kona
n
reke
te
kai
man
kabonganan
kai
ni
baaire
man
kabonganan
ibukiia
tiaki ti kabotauan waare ni mwane. E kona n
katebubua ni ware.
katebubua
lai uoua
uoua angan
angan kabonganaan
kabonganaan katebubua
katebubua ni ware
ware ibukin
ibukin aei.
Iai
l.1.
Ti kone
kona n tarai
tarai aitem n tatabeua
tatabeua neko
nako inanon
inanon ara R
R ao R
R Titeitemente
Titeitemente mr
ma n norii
norii bitaki
bitaki
Ti
nakon katebubua
katebubua ni
ni ware
ware aika
aika a tia n riki
riki n te
te Titeitemente
Titeitemente teuene
teuana ml
ma tculna.
teuana.
nakon
N aron
aron te tieire
tieire ae $10,000
$10,000 ni Banna
Banna I1 ao $12,321 ni Banna
Banna 4,
4, te kerake
kerake
N
ae
23.21
te
katebubua.
Te
Raka
Bwanin
bon
$1,800
ni
Banna
I
1
ao
$2,164
Bwanin bon $1,800
$2,164
ae23.2l katebubua.
Banna 4.
4. Aio bon
bon te kerake ae
20.22 te katebubua.
ae20.22
ni Banna
rangin tamaroa
tamaroa riki
riki te tieire inanon
inanon Meei.
Meei. Ma ngkana
ngkana tia manga
E kaotaki raoi nakoira bwa a rangin
taraa
Raka Bwanin,
Bwanin, ao e kanganga riki arona.
arona. E raka riki mwaitin
mwaitin te Raka
Raka Bwanin
Bwanin ni Meei
tara te Raka
katebubua ni ware ma keraken te tieire.
tieire. E ngae ngkana e
nakon Eberi, ma e aki botau te katebubua
bwaninin mwaitin
mwaitin te mwane,
mwane, ti aki karekea te raka bwanin
bwanin ae e mwaiti n
te katebubua
katebubua
nte
kerake bwaninin
ni ware ni Meei
Meei nakon
nakon ae ti
ti karekea n Eberi.
Eberi.
lai
Iai
teniua boton te kabwarabwara
kabwarabwara bwa bukin tera ngkai e riki aei.
aei. Tao tiaki tiaatina ae e tau
teniua
nakon te titaoki nakon
nakon ae e kantaningaki, ke tao iai ae
ibukin ara bwai, tao e bati riki te uruaki nakon
tabe
n
te
titaoki.
e
aki
taraa
te kaokoro
kaokoro man te
n
rawawata
mwaitin te
E
ngae
ngkai
e
aki
taraa
iraea
te
titaoki.
tabe n
e nako
nako n te tai aio,
aio, ti
ti riai n tarataraa katebubuan
katebubuan te raka bwanin aio
aio ni
namwakaina are e
kakoauaa bwa
bwa ena aki rangin riki ni buakaka.
buakaka.
kakoauaa
12
t2
SYB (Supplement) - Titeitemente
Titeitemente ni
ni Mwane
Mwane
SYB
2.
2.
nanon te R
R eo
ao R
R Titeitemente
Titeitemente ee
ae ti
ti teulne,
teuana, ti
ti kona
kona ni
ni wareni
wareni aitem
aitem ni
ni
II nanon
kabane bwa katebubua
katebubua ni
ni ware
ware ieon
iaon weren
waren te
te toutoron
toutoron tieire
tieire (ene
(ena
kabane
warenaki te
te toutoro
toutoro tieire
tieire bwa l00o/o
100% ao
ao ana
ana numeraaki
numeraaki mwaiti
mwaiti riki
riki ake
ake tabetra
tabeua
warenaki
bwa katebubuan
katebubuan toutoro
toutoro tieire).
tieire).
bwa
N aron
aron inanon
inanon Banna
Banna l,
1, aa riki
riki tieire
tieire bwa
bwa l00o/o
100% ao
ao te
te raka
raka bwanin
bwanin
N
bon 18%
18% iaon
iaon te
te tieire. Ni Banna4,
Banna 4, aa riki
riki tieire
tieire bwa
bwa l00yo
100% ao
ao
bon
raka
bwanin
bon
17.56%
iaon
te
tieire.
E
kaotaki
nakoira
n
aio
bwa
raka bwanin bon 17.560/o iaon te tieire. E kaotaki nakoira n aio bwa
aki karekea
karekea te
te raka
raka bwanin
bwanin ae
ae mwaiti
mwaiti riki
riki ii nanon
nanon Meei
Meei nakon
nakon ae
ae
titi aki
karekea ii nanon
nanon Eberi
Eberi (ma
(ma ee rangin
rangin karako
karako te
te kaokoro
kaokoro ao
ao tiaki
tiaki te
te
titi karekea
bwai ae
ae ena
ena buakaka).
buakaka).
bwai
KAMWAKURAN TE
TE IANGO
LANGO 56
KAMVYAKURAN
Tirinanoi R
R eo
ao R
R Titeitemente
Titeitemente eike
aika uoue
uoua
Tirinanoi
Kabonganai Banna
Banna I1 ao
ao 44 nn tirinanoa
tirinanoa kaokoron
kaokoron te
te katebubua
katebubua ni
ni ware
ware imarenan
imarenan te
te
Kabonganai
toutoro aobereiteng
aobereiteng ekitibenti
ekitibenti nn Eberi
Eberi ao
ao te
te toutoro
toutoro aobereiteng
aobereiteng ekitibenti
ekitibenti ni
ni Meei.
Meei. Nuneraa
Numeraa
toutoro
naba te
te katebubua
katebubua ni
ni ware
ware man
man te
te toutoro
toutoro tieire
tieire ae
ae ee rabwatanaki
rabwatanaki nn taian
taian aobereiteng
aobereiteng kotiteti
kotiteti ii
naba
nanon te
te R
R ao
ao R
R ibukin
ibukin Eberi
Eberi ao
ao te
te R
R ao
ao R
R ibukin
ibukin Meei.
Meei. Kabotaui
Kabotaui am
am reke
reke ma
maakana
akanann tokin
tokin
nanon
te boki
boki aio.
aio.
te
l313
SYB (Supplement)
(Supplement)-- Titeitemente
Titeitementeni
niMwane
Mwane
SYB
4.
4.
KATAURAOANAM
AMBAERANTI
BAERANTITIITE
TUTE
KATAURAOAN
Ni karokoa
karokoangkai
ngkai ao
aotititabe
tabe nntaraa
taraaangan
angankatauraoan
katauraoante
te raka
rakaao
ao ruuti
ruuti titeitemente
titeitementeae
aeee eti
eti man
manam
am
Ni
rekooti. Te
Tebeebwa
beebwani
nimwane
mwaneriki
rikiteuana
teuanaae
aerangin
ranginbongana
bonganaae
aeko
ko riai
riainnota
otaraoi
raoiiai
iaibon
bonteteBaeranti
Baeranti
rekooti.
i
Tiite. Te
Tebaeranti
baerantitiite
tiitebon
bontetetiteitemente
titeitementeni
nimwane
mwaneteuana
teuanaae
aeeekaotii
kaotiinakoim
nakoimana
anaanga
angatetebitineti
bitinetinini
Tiite.
karekeiana
anakariaraka
kariarakaaika
aikaeekarinii
kariniinnte
tebitineti;
bitineti; eekaota
kaotanaba
nabaangan
angankabonganakin
kabonganakinmwaane
mwaaneakanne
akanne nn
karekei
E
anganiko
te
bitineti.
Nanona
ngkanne
bwa
e
kaota
ana
tania
ao
kabonganan
ana
mwane
te
te
botaki.
botaki.
E
anganiko
mwane
ana
ao
kabonganan
tania
te bitineti. Nanona ngkanne bwa e kaota ana
te R
R ao
ao R
R titeitemente
titeitemente tamnein
tamnein ana
ana waaki
waaki am
am bitineti
bitineti rinanon
rinanon te
te tai
tai teuana;
teuana; te
te Baeranti
Baeranti Tiite
Tiite ee
te
anganikotamnein
tamneinmarurungin
marurunginam
ambitineti
bitinetinnte
tetai
taiae
aeeeaki
aki baireaki
baireaki kan
kannoorana
nooranaiai.
iai.
anganiko
Ibukinte
te kaotaota
kaotaotaiaon
iaonaikai
aikai ni
ni kabane,
kabane, titi riai
riai ni
ni manga
mangaokira
okira ana
ana beikarii
beikarii Tio
Tio are
are titi kamatebwaia
kamatebwaia i i
Ibukin
nanon
te
SYB
burokuraem.
Ti
na
karika
te
Baeranti
Tiite
teuana
ibukin
ana
bitineti
taraanann te
te
nntaraana
ana
bitineti
ibukin
Tiite
teuana
nanon te SYB burokuraem. Ti na karika te Baeranti
bong are
are ee kateia
kateia iai.
iai. Ti
Ti na
na kanga
kanga ni
ni karaoa
karaoa aio?
aio? Uringnga
Uringnga bwa
bwa te
te baeranti
baeranti tiite
tiite bon
bon karinanin
karinanin ana
ana
bong
atiete
te
bitineti
n
ikotaki
ma
taabo
ike
a
reke
mwanen
te
bitineti
ma
iai.
Ti
kona
ni
ni
karekei
karekei
kona
iai.
Ti
ma
te
bitineti
reke
mwanen
ike
a
atieie te bitineti n ikotaki ma taabo
rongorongo aika
aikatiti kainnanoi
kainnanoi ibukin
ibukinana
ana Moan
Moan Bong
Bong ni
ni Baeranti
Baeranti Tiite
Tiite Tio
Tio II naon
naon SYB
SYB Boki
Bold3.
3.
rongorongo
I
I
I
ana
Te moan
moan bwai
bwai ae
ae ee riai
riai ni
ni karaoia
karaoia Tio
Tio ngke
ngke ee moan
moan kawaina
kawaina ana
ana mwane.
mwane, bon
bon karekean
karekean rinanin
rinanin ana
Te
atiete aika
aikaee kainnanoi
kainnanoi nn ana
ana moan
moan kateitei.
kateitei. Aikai
Aikai rinanin
rinanin bwaai
bwaai akanne.
atiete
akanne.
ATIETE NI
NI KATEITEI
KATEITEI IBUKIN
IBUKIN TE
TE BEIKARII
BEIKARII
ATIETE
KAOTITE NI
NI KATAUTAU
KATAUTAU
KAOTITE
s$
AITEM
AITEM
BIKITI
KABITARE
BIKITI KABITARE
1.
Bwaai ni
ni mwakuri
mwakuri ma
ma mitiin
mitiin
Bwaai
2.
Bwaai
n
raka
Bwaai n raka
TOUTORO BIKITI
BIKITI ATIETE
ATIETE
TOUTORO
l.
2.
3,000
3.000
500
500
3,500
3,500
BUTI KABITARE
KABITARE (mwanenakin
(mwanenakin bwaai
bwaai aikai
aikai nn te
te namwakaina)
namwakaina)
BUTI
3.
3.
4.
4.
5.
5.
6.
6.
7.
7.
8.
8.
9.
9.
10.
10.
I11.
l.
12.
12.
Rinanin bwaai
bwaai menaai
menaai
Rinanin
Mentenanti
n
Auti
ao mitiin
mitiin
Mentenanti n Auti ao
Booawarii
Booawarii
luteretii (kaeti,
(kaeti, iti,
iti, ran
ran ao,,)
ao„)
luteretii
Karaii
Karaii
Intuarenti
lntuarenti
Intureti(bakao)
Intureti(bakao)
Kabwakaroun
roun
Kabwaka
Teburitiaitin
Teburitiaitin
Kaotite riki
riki tabeua
tabeua (n
(n aron
aron te raitienti)
raitienti)
Kaotite
TOUTORO
BUTI
KABITARE
KABITARE
TOUTORO BUTI
TOUTORO KAOTITE
KAOTITE NI
NI KATEITEI
KATEITEI
TOUTORO
14
t4
500
s00
100
r00
500
s00
300
300
100
100
48
48
22
22
70
70
50
50
110
110
1.800
1.800
5.300
I
I
SYB (Supplement) -- Titeitemente
SYB
Titeitemente ni Mwane
Mwane
karaoia imwina bon iangoan aanga ibukin karekean te mwaiti ni mwane
mwane anne.
anne. E
Te bwai ae e riai ni karaoia
tania ni mwane aikai
kunei tania
Tania ni mwlne
mwane ibukin
ibukin te beikerii:
beikarii:
Tio
Ana kariaraka
kariaraka Tio
Ana
roun ma iroun
iroun ai Tinana
Te roun
Moteketi man
man te Bangke
Moteketi
Ikota ni mwane
Ikota
Tinana
Bangke
mwane
$
1,800
1,000
2.500
5.300
2.500
(ena bwaka
bwaka $300
$300 nn te moan
moan ririki)
ririki)
(ena
Ena kaotia
kaotia Banna
Banna 4 (i nano)
nano) nakoim
nakoim aron
aron bootakin
bootakin rongorongo aikai
aikai ni
ni karikia
karikia bwa
bwa te
te Baeranti
Baeranti Tiite
Täte
Ena
ibukin ana
ana beikarii Tio n aron taraana n ana
ana moan
moan bong ni bitineti.
bitineti. E kaotaki
kaotaki nakoira
nakoira n
n te
te Baeranti
Baeranti
ibukin
Tiite aei
aei tein
tein mwanen
mwanen ana
ana bitineti
bitineti ae e kantaningaki
kantaningaki nn te tai anne.
anne.
Tiite
BANNA4
BAI\INA
4
ANA BEIKARII
BEIKARII TIO
TIO
ANA
BAERANTI TIITE
TIITE
BAERANTI
1
n
Meei
1996
I n Meei 1995
ATIETE
ATIETE
TABET AARAU ((&WARIU
ITIAKI)
TABETAARAU
&WARIU ITIAKI)
Atiete Nskri:
Ngkai:
Atiete
Mwane
Mwane
Titaoki
Titaoki
Toutoro Atiete
Atiete Nskai:
Nykai:
Toutoro
Tabetaarau Nskai:
Nekai:
Tabetearau
1,300
1,300
500
500
Moteketi
Nskai
Kabwaka Moteketi
Kabwaka
Toutoro Tabetaerau
Tabetaarau Ngkai
Toutoro
1,800
1,800
Bikiti Atiete:
Atiete:
Bikiti
Bikiti Tabetaraeu
Tabetaraau ::
Bikiti
Bwaai nn Raka
Raka
500
Bwaai
500
Bwaai ni
ni Mwakuri
Mwakuri ao
ao mitiin
mitiin 2.000
2.000
Bwaai
Moteketi
Moteketi
Toutoro Bikiti
Bikiti Atiete
Atiete
Toutoro
3.500
3.500
300
300
300
300
2,200
2,200
Roun (iroun
(iroun ai
ai Tinana)
Tinana)
1.000
Roun
1.000
Toutoro Bikiti
Bikiti Tabetearau
Tabetaarau
Toutoro
Toutoro
Tabetaarau
Toutoro Tabetaerau
Waeriu Itiaki
Itiaki
Waeriu
Tio
Ana Bwaibwai
Bwaibwai Tio
Ana
Toutoro
Tab/rau Waeriu
Waeriu Itiaki
Toutoro Tab/rau
ltiaki
3,200
3,200
3,500
3,500
1.800
1.800
5.300
5.300
Nooria bwa
bwa ee kaotia
kaotia te
te baeranti
baeranti tiite
tiite nn te
te angaatai
angaatai aron
aron Tio
Tio ni
ni karekea
karekea te
te mwane
mwane ae
ae ee karinna
karinna nn te
te
Nooria
bitineti. E
E oti
oti nn te
te angarnaing
angamaing aron
aron kabonganaakin
kabonganaakin te
te mwane
mwane anne;
anne; ee karinanii
karinanii atiete
atiete aika
aika aa tia
tia ni
ni
bitineti.
“kaboaki”
man
te
mwane
are
e
karekea.
N
aron
ae
iai
ae
e
katukaki
bwa
te
rabwata
ni
mwane,
iai
ae
man
"kaboaki"
te mwane are e karekea. N aron ae iai ae e katukaki bwa te rabwata ni mwane, iai ae
karinaki inanon
inanontitaoki
titaoki ni
nibwaai
bwaai menaai,
menaai, iai
iai i inanon
nanonbwaai
bwaainnraka
rakaao
aotabeua
tabeuariki.
riki.
ee karinaki
15
15
SYB (Supplement)
(Supplement) -- Titeitemente
Titeitemente ni
ni Mwane
Mwane
SYB
Ti na
na kabwerabwarei
kabwarabwarai nenon
nanon taeke
taeka nn te
te Baeranti
Baeranti Tiite
Tiite
Ti
Uringnga, bwa
bwa ee anganira
anganira te
te baeranti
baeranti tiite
tiite aron
aron tein
tein tamnein
tamnein mwanen
mwanen te
te bitineti
bitineti nn te
te tai
tai teuana.
teuana. EE
Uringng4
kaongoira
te
baeranti
tiite
ae
i
eta
aron
tein
mwanen
te
bitineti
n
ana
bong
n
uki
ae
1
ni
Meei
1996.
I
ni
Meei
1996.
n
ana
bong
n
uki
ae
mwanen
te
bitineti
i
eta
aron
tein
kaongoira te baeranti tiite ae
karinanaki ana
ana bwai
bwai te
te bitineti
bitineti nn te
te angamaing
angamaing (ene
(ana atiete).
atiete). Ao
Ao ee kaotaki
kaotaki nakoira
nakoira nn te
te angatai
angatai te
te
EE karinanaki
tabo ike
ike e
e nako
nako ma
ma iai
iai te
te mwane
mwane ibukin
ibukin atiete
atiete akanne.
akanne. E
E tangoa
tangoa te
te mwane
mwane teutana
teutana Tio
Tio (te
(te
tabo
(Waeriu
tabetaarau);
tabeua
e
karinna
n
te
bitineti
man
oin
kaubwaina
(Waeriu
Itiaki
ke
Ana
bwaibwai
te
te
Itiaki
ke
Ane
bwaibwai
kaubwaina
man
oin
karinna
n
te
bitineti
tabeua
e
tabeteereu);
ouna).
ouna).
Ti na
na manga
manga kaokia
kaokia riki.
riki. E
E kaotia
kaotia Te
Te Itera
Itera n
n Atiete
Atiete nn te
te baeranti
baeranti tiite
tiite aron
aron kabonganakin
kabonganakin te
te mwane
mwane
Ti
ae e
e karinaki
karinaki iai
iai (man
(man karinanakin
karinanakin bwaai
bwaai aika
aika e
e bwainii
bwainii te
te bitineti).
bitineti).
Te Itere
Itera nn
Te
ae
Tabetaarau/Bwaibwai
e
kaotia
nakoira
bwa
e
reke
ma
ia
iroun
te
bitineti
te
mwane
anne
(tabeua
Tabeteereu/Bweibwei e kaotia nakoira bwa e reke ma ia iroun te bitineti te mwane anne (tabeua
man te
te tangomwane
tangomwane -- taien
taian tabetaareu;
tabetaarau; tabeua
tabeua bon
bon man
man oin
oin kaubwaira
kaubwaira -- ara
ara bweibwei
bwaibwai ni
ni kariaraka
kariaraka
man
ke
ana
waeriu
itiaki
te
bitineti).
Ti
na
tarai
iteran
te
baeranti
tiite
teuana
imwin
teuana.
ke ana waeriu itiaki te bitineti). Ti na tarai iteran te baeranti tiite teuana imwin teuana.
ATIETE
ATIETE
A tibu/aki
tibwaki atiete
atiete ni
ni uaekaki
uaekaki aekaia:
aekaia:
A
i)i)
Atiete ngkei
ngkai
Atiete
Aikai bon
bon atiete
atiete aika
aika aa rabwata
rabwata ni
ni mwane
mwane ke
ke aa kona
kona ni
ni kataweaki
kataweaki ni
ni karikaki
karikaki bwa
bwa te
te
Aikai
mwane
(i
nanon
te
ririki
ke
te
maan
ae
kimototo
riki),
N
ikotaki
ma
atiete
aika
ana
tia
aika
ana
tia
N
ikotaki
ma
atiete
kimototo
riki),
(i
ke
te
maan
ae
te
ririki
nanon
mwane
ni kabonganaki
kabonganaki ii nanon
nanon te
te ririki
ririki ke
ke ii aana
aana riki.
riki.
ni
Iai ibuakona
ibuakona bwaai
bwaai nn aron
aron
Iai
Bon te mwrne
mwane
o• Bon
Te _titeoki
.titaoki (ke
(ke te
te inwentori,
inwentori, aio bon
bon te
te titaoki
titaoki ni bwaai
bwaai menaai
menaai ao
ao
o• Te
bwaai
aika
a
tauraoi
ni
kabonakoaki
nakoia
katitamwa),
katitamwa),
kabonakoaki
nakoia
ni
bwaai aika a
tiaburae (te
(te titaoki
titaoki ni
ni materio
materio aika
aika ko
ko kabonganai
kabonganai ii nanon
nanon te bong
bong teuana
teuana ni
o• tieburee
kabutan
am
bitineti
n
aron
bwain
te
aobiti,
aobiti,
bwaai
kabutan am bitineti - n aron bwain te
ibukin te kaitiaki,
kaitiaki, ao
ao
ibukin
akaunti n taereu
taarau ae
ae e aranaki
aranaki nn tabetai
tabetai bwa
bwa akeunti
akaunti n roko (aikai
(aikai bon
bon am
r• ekeunti
katitamwa akaunte
akaunte -- mwaitin
mwaitin mwaane
mwaane aika
aika ana
ana anga
anga katitamwa
katitamwa nakon
nakon am
katitamwa
bitineti ibukin
ibukin kabooan
kabooan te bwai
bwai iroum
iroum nn te taarau.
taarau.
il)
ii)
Bikiti atiete
Bikiti
A aranalci
aranaki aikai
aikai n tabetai
tabetai bwa bwaai ni kabitare.
kabitare. Bon
Bon taian
taian atiete aika
aika ko kabonganai
kabonganai
A
raka
aika
ibukin
waakinan
am
bitineti
(kateitei
ao
te
aba,
te
ekuimente
n
raka
aika ko
ma
bwaai
(kateitei
ekuimente
bitineti
ibukin waakinan
kabonganai ni waakinan am bitineti
bitineti -- n
n te titoq
titoa, am bikiti atiete bon
bon bwaai
bwaai n ai aron
aron te
kabonganai
mitiin
n
oromwane,
ruun
bwai,
bwaai
ni
ao...
ao...
kamaitoro,
bwai,
mitiin orotnwane,
Am bikiti atiete bon bwaai ni mwakuri, ekuimente, ao te kamwaawa n
n te
te tabo
tabo ni
ni mwakuri
mwakuri ae ko
ko
Am
(ma
ko
ngkana
ti
ni
kabooinako
taneiai
ko
kabonganai
bwaai
aika
ni
(ma
ti
ngkana
ko
tiaki
Bon
bitineti.
am
kabutan
ni
kabonganai
A
buoka
arn
bitineti).
ibukin
am
a
boou
baireia bwa ko na manga karekei ekuimente
ekuimente riki
riki tabena
tabeua aika
aika
ibukin
am bitineti). A buoka
baireia
am bitineti
bitineti ni karekea ana inikem,
inikam, ao e aki kona
kona n reitinako
reitinako ana
ana waaki
waaki te bitineti
bitineti ngkana akea
akea
16
t6
SYB Supplement
SYB
Supplement Titeitemente ni Mwane
Mwane
- Titeitemente
7
KAMWAKURAN
KAMWAKURAN TE IANGO
IANGO 7
Atiete
Atiete ngkai ao bikiti
bikiti atiete
Ni mwaawan
mwaawan te beeba i nano, karinanii
tabeua ae
karinanii atiete ngkai ao bikiti
bikiti atiete tabeua
kona ni kunea n aeka
aeka ni bitineti aika
aika uoua
uoua aikai:
ko na kona
i)
i)
ii)
ii)
BITINETI N TAEKITII
TAEKITII
TE BITINETI
TITOA N ATUEEA
TE TrTOA
(kabotaua am reke ma akana
akana n
n tokin te boki aio)
ftabotaua
TABETAARAU (LIABILITIES)
(LIABILITIES)
TABETAARAU
taian atiete a tibwaaki naba
naba tabetaarau
tabetaarau i nanon uoua
uoua aekana
aekana bwa
bwa ngkai
ngkai (ke
(ke te taiN ai aron taian
uarereke) ao te bikiti (ke
(ke te tei-meen).
tai-maan).
uerereke)
l)
1)
T abetaarau ngkei
ngkai
Tabetearau
Aikai bon
bon baem
baem nako
nako aika
aika koa
koa riai
riai ni kabwarai
kabwarai -- i nanon
nanon te ririki
ririki ke
ke iaana
iaana riki.
Aikai
lai ibuakona
ibuakona
Iai
o
•
Akaunti n tearau
taarau ke akaunti
akaunti n
n nako
nako (aikai
(aikai bon
bon am tiaburaeati
tiaburaeati akaunti,
akaunti, mwaitin
mwaitin
Akaunti
te mwane
mwane ae
ae ko
ko bae iai
iai irouia
irouia am
am tiaburaeati)
tiaburaeati) ke
ke
te
o•
2)
2)
Bonn n tei-uarereke
tai-uarereke nn aron
aron am
am tangomwane
tangomwane man
man te
te bangke,
bangke, ao
ao taian
taian kabwaka
kabwaka
Roun
roun (iaon
(iaon roun
roun nn te
te tai
tai maan)
maan) aika
aika aa riai
riai ni
ni kabwakaaki
kabwakaaki II nanon
nanon te
te ririki
ririki aei.
aei.
roun
Bikiti ke
ke tabetearau
tabetaarau n tai-maan
tai-maan
Bikiti
lai ibuakon
ibuakon aio roun
roun ibukin
ibukin te
te tai
tai ae
ae e maan
maan nn aron
aron te mooteketi
mooteketi aika
aika aki
aki riai
riai ni
ni bwaka
bwaka
Iai
nanon te
te ririki
ririki aei.
aei.
II nanon
WAERIUITIAKI
WAERIU
ITIAKI
ke ANA
ANA BWAIBWAI
BWAIBWAI TE
TE OUNA
OUNA
Ke
Te
Te vaeriu
vaeriu itiaki
itiaki (ke
(ke ana
ana bwaibwai
bwaibwai te
te ouna
ouna ke
ke te
te tieea
tieea kabitare)
kabitare) bon
bon mwanangin
mwanangin mwanen
mwanen te
te bitineti
bitineti ae
ae
karekeaki irouia
irouia taian
taian ounati.
ounati.
ee karekeaki
Ko kona
kona nn numeraa
numeraa ana
ana vaeriu
vaeriu itiaki
itiaki te
te bitineti
bitineti man
man anaakin
anaakin ana
ana taarau
taarau man
man bwaai
bwaai aika
aika bon
bon ana
ana bwai.
bwai.
Ko
Nanona riki
riki teuana
teuana
Nanona
Toutoro atiete
atiete -- toutoro
toutoro tabetaarau
tabetaarau -- weeriu
waeriu itiaki
itiaki
Toutoro
17
t7
SYB (Supplement)
(Supplement)
SYB
-
- Titeitemente
Titeitemente ni Mwane
Mwane
Ti kona ni karaoa
karaoa te numera
numera aio ibukin ana beikarii Tio ni kaota
kaota angan reken ara ware II nanon aia
baeranti tiite.
:
$5,300 - $3,500
$3,500 = waeriu itiaki ae $1,800
KAMWAKURAN TE IANGO
IANGO 8
8
KAMWAKURAN
Numeraan ana Bwaibwai
Bwaibwai te Ouna
Numeraan
Numeraa te vaeriu itiaki (ke ana bwaibwai
bwaibwai te ouna) man katootoo aikai.
Numeraa
i)
i)
lai ana atiete ngaki ana Titoa
Titoa ni Kauu
Kami Tiaon
Tiaon ae $35,000
$35,000 ao ana bikiti atiete ae
Iai
$
115,000.
lai
ana
tabetaarau
ngkai
ae
$
18,000
ao
ana tabetaarau
tabetaarau n tai-maan
tai-maan
tabetaarau
$115,000. Iai
ana
$18,000
$65,000. Tera
Tera ana vaeriu itiaki te bitineti aio?
ae $65,000.
ii)
ii)
lai ana
ana tabetaarau
tabetaarau ngkai ana
ana Bakitorii
Bakitorii ni Benitua
Benitua Meeri
Meeri ae $45,000
$45,000 ao ana
Iai
Àtieti ngkai ae $95,000.
$95,000. Iai
lai baena n tai-maan
tai-maan ae $120,000
$120,000 ao ana
ana bikiti
bikiti atiete
atiete ae
Atieti
Tera ana bwaibwai
bwaibwai te ouna
ouna n ana Bakitori
Bakitori ni benitua
benitua Meeri?
$205,000. Tera
Taian reke akana
akana n tokin
tokin te boki aio
Taian
Imwin manga rinanoan
rinanoan te materio iaon
iaon te Baeranti
Baeranti Tiite, kataa
kataa otam
otam ni bentirana
bentirana kabwaranakoan
kabwaranakoan
lmwin
taeka ni bitineti
bitineti aika
aika I nano.
nano.
taeka
1)
l)
ATIETE NGI(AI
NGKAI
ATTETE
2)
2)
TABETAARAU NGKAI
TABETAAITAU
3)
3)
AKAUNTIN
T AARAU (n ataaki
ataaki naba bwe
bwa te
te AKAIJNTI
AKAUNTIN
ROKO)
AKAITNTI
N TAARAU
N ROKO)
4)
4)
TITAOKI (n
(n ataaki
ataaki naba bwa
bwa te
te INWENTORI)
INWENTORI)
TITAOKI
5)
5)
KURETETA AKAUNTI
AKAUNTI (n
(n ataeki
ataaki nabe
naba bwa
bwa te
te AKAUNTI
AKAUNTI N
N NAKO)
NAKO)
KURETETA
18
l8
SYB (Supplement)
(Supplement)
SYB
-- Titeitemente
Titeitemente ni
ni Mwane
Mwane
6)
BIKITIATIETE
BIKITI ATIETE
7)
BIKITI TABETAARAU
TABET AARAU (n ataaki
ataaki neba
naba bwe
bwa te Ttu{IL{U
T AARAU N
N TAI-MAAIg
TAI-MAAN)
BIKITI
8)
WAERIUITIAKI
(n ataaki
ataaki naba
naba bwa
bwa ANA
ANA BWAIBWAI
BWAIBWAI TE
TE Ot
OUNA)
WAERIU
ITIAKI (n
NA)
rinanoan bweei
bwaai aika ii eta ao tuoi
tuoi nenoia
nanoia ni
ni kabotaui
kabotaui me
ma kenoan
kanoan am
am wtrewere
wareware n
n te
te
II mwain rinenoen
boki eio.
aio. Keetii
Kaetii am keeirua
kaairua aika
aika ko
ko karaoi
karaoi ii mwein
mwain ae
ae ko
ko reita
reita am
am wrrewere.
wareware.
boki
KAMWAKURAN TE
TE IANGO
IANGO 9
9
KAMWAKURAN
Buoka Tione
Tione nn ana
ana Beeranti
Baeranti riite
Tiite
Buoka
Ngkai koa
koa kona
kona ni
ni buoka
buoka raoraom
raoraom ni
ni katea
katea rabwatan
rabwatan ana
ana Baeranti
Baeranti Tiite.
Tiite. Ea
Ea tia
tia ni
ni butiiko
butiiko
Ngkai
Tione bwa
bwa ko
ko na
na katauraoa
katauraoa ana
ana Baeranti
Baeranti Tiite
Tiite ibukin
ibukin ana
ana titoa
titoa ni
ni baanikai
baanikai ibukin
ibukin bongin
bongin te
te
Tione
namwakaina ae
ae I1 nn Tianuare
Tianuare 1996.
1996. E
E anganiko
anganiko te
te beebwa
beebwa teuana
teuana ma
ma kanoana
kanoana aikai
aikai ao
ao ma
ma nn
namwakaina
taekinna bwa
bwa aa eti
eti ibukin
ibukin I1 nn Tianurare
Tianurare 1996.
1996. Kabonganaa
Kabonganaa te
te rongorongo
rongorongo aio
aio ni
ni kanoaa
kanoaa te
te
taekinna
Baeranti Tiite
Tiite teuana.
teuana. E
E kakawaki
kakawaki bwa
bwa ena
ena iraki
iraki raoi
raoi aron
aron tein
tein te
te reiaute
reiaute nn te
te Baeranti
Baeranti Tiite
Tiite ni
ni
Baeranti
katootoo ibukin
ibukin te
te V
V ao
ao M.
M.
katootoo
$$
Te mwane
mwane nakoia
nakoia tiaburaea
tiaburaea nn te
te baanikai
baanikai
Te
Te mwane
mwane nakon
nakon tamana
tamaña (ae
(ae ee aki
aki kan
kan kabwakaaki
kabwakaaki nakoina
nakoina
Te
mwain banen
banen tebuina
tebuina te
te ririki)
ririki)
ii mwain
Te mwane
mwane nn te
te bangke
bangke
Te
Te mwane
mwane nn roko
roko nakon
nakon Tione
Tione man
man te
te outero
outero ibukin
ibukin baanikai
baanikai
Te
aika ee kabooi
kabooi man
man te
te titoa
titoa
aika
Te waeriu
waeriu iaon
iaon baanikai
baanikai ii nanon
nanon te
te titoa
titoa
Te
Te waeriu
waeriu iaon
iaon mitiin
mitiin nn oromwane
oromwane
Te
Te waeriu
waeriu iaon
iaon kateitei
kateitei ao
ao te
te aba
aba
Te
Te
moteketi
iaon
kateitei
ao
te
aba
Te moteketi iaon kateitei ao te aba
Te waeriu
waeriu iaon
iaon bwaai
bwaai nnraka
rakannte
te titoa
titoa
Te
Te waeriu
waeriu iaon
iaonte
te turake
turake
Te
Anai mwane
mwane man
mante
tebangke
bangke
Anai
2,800
2,800
9.000
9,000
1,200
1,200
900
900
8,500
8,500
500
500
25.000
25,000
16.000
16,000
2.000
2,000
6,000
6,000
2,400
2,400
Katearabwatan
rabwatante
te Baeranti
Baeranti tiite
tiite ibukin
ibukinana
anaTitoa
Titoani
ni Baanikai
Baanikai rione
Tione man
man I1 nnTianuare
Tianuare 1993.
1993.
Katea
Ngkanakoa
koatia"
tia,kabotaua
kabotauaam
amBaeranti
BaerantiTiite
Tiitema
matetereke
rekeae
aeeekaotaki
kaotakinntokin
tokinte
teboki
bokiaio.
aio. Koa
Koatia
tiani
ni
Ngkana
kabonganate
tereiaute
reiauteae
aeeti
etiibukin
ibukinam
amBaeranti
BaerantiTiite?
Tiite? Ngkana
Ngkanako
koaki,
aki,taiaoka
taiaokamanga
mangakoreia
koreiaao
ao
kabongana
kabonganaateina
teinaae
aeeti.
eti.
kabonganaa
l919
SYB
Titeitemente ni Mwane
Mwane
SYB (Supplement) - Titeitemente
5.
5.
TE IANGO
IAI\IGO
KAMVYAKURAN TE
NAKON KAMWAKURAN
TAIAI\I REKE
REKE NAKON
TAIAN
KAMWAKURAN
IANGO T1
KAMWAKURAN TE IANGO
Ritembe 1995
Tienuare nakon 31
3l Ritemba
Titeitemente Ruka
Ruke II Tianuare
Ana
Ane R ao R Titeitemente
Toutoro Tieire
Kaotite ni kabonakoan
kabonakoan bwaai
Titaoki ni kaukuki
kaukuki
Kabobwai
Bwaai ni kabonako
kabonako
Titaoki ni kainiin
555,000
7,500
468.000
475,500
6.000
Raka
Rakr Bwanin
Bwenin
469.500
469.500
85,500
Aobereiteng
Aobereiteng Ekitibenti
Toutoro boawarii
Te iti
iti
Ekitibenti tabeua
tabeua
73,000
4,800
8.000
Raka
Rrkr Itiaki
ltieki (Ruuti)
@uuti)
85.800
(300)
KAMWAKURAN
IANGO 2
I(AMWAKURAN TE IANGO
4,343
4,343
katrkuki
18.232
Turai
22,575
kabonako
22,575
3.421
3.421
kainin
bwaai 19,154
Titaoki ni kaukuki
Kabobwai
Itubobwai n Tur ai
Bwaai ni kabonako
Titaoki ni kainin
Kaotite iaon kabonakoan
kabonakoan bwaai
2 te Wiiki
Wiiki
20
Itt
tr f
o H
g
ul
h
T
o o
tr g
G
ul
u.t
Lrl
G
l
v
t
r.l
fr
fo
tr
2
1^
T*
o>,)
tt
N
o
s
g
{
aa
ut
s
I
G
u
o
.o
g g
ut
u.t
Lrl
G,
l
KAEWEWE MAN
REKOOTI BOKI (REETIA
BETEBEKE BENITUA TITOA
MEE11996
Y
*E
IA
CMo\t
uJ
2
fiIrl
lo
ti
N
n
It
(A
(Ao
o
e
lAo
a>
1A,!o
o
o Fo
Q
4A
a
O»
(Ato
t
B
S
CM
N
o
s
6
CM
N
o
s
|o
IA
!o
f,
Í
g
5 g
= aa
tr
Y ul
lA
o
CO
lo
rl
lrr
o
n
e
383* Ít
t
HEuE
ru
ERH
IA
o
CO
n
e B
N
O
o
t
<N
c{
N
tr
EH
tr n
z r)
s
fi e
t
ul
o
v
z
o
z
f, o
Y
o
c.
u.t
Y
z
fr 3li
uI
F
F
COD
CMN
tC
oto
«
COo
o
s
2 o
Y
o
+
E 2
o
Y
o
G,
lAo
CO
n
CMllN
g T
ao
Reeke ibukin
Kamwakuran Te lango 3 ao 4
rt
o
G
c)
o
CD
C
.E
o
F
CC
EE
;e
t9
OE
o6
EY
IA
o
CMo
N N
It
t
l
t =,
O3
tF
N
tl
o o
o
1 IC o 0,Eo iop
Y o
t cI tE tY
EI a, I
G o o o
,
3
3
$
F
o
t 5n
lt N
e +
D
N
?
T*F3
o
E
3
2E
Û$l
C
o
0)
ca,
!t
P
a,
16
o
c $
1tt i
i IIg
6
E
E
o
1at o=,E
o o 6
a D n CO
D CO
D
D 2
a
7 ,r >s >s
,i
6 o <0
o "i
G CO
o 6 (!
F
5
o
F
E
f
l
d
=
$
o
E
o
CO
COn
o
c
0)
c(0o
C
o
£o
£o
C
i I
3 ! E
Io
o
o
(!
2
.l G I
COG
G
2I
*a
6
CO>s
o
I
-
i$
E
ïAf
e
vo3 !o
6
.o
o
CO(!
Y
(!
E
A
3
-
SYB
(Supplement) - Titeitemente
SYB (Supplement)
Titeitemente ni Mwane
Mwene
KAMWAKURAN
IANGO 5
KAMWAKURAN TE IANGO
Tao te kaokoro ae e rangin otara bon te tieire ni
ni Meei ae e rake
rake iaon uabwi te katebubua nakon
te
n Eberi.
Eberi. Ibukin aei
aei ao
ao ee a bon
bon riai
riai V
V ao
ao M
M ni
ni karakaa ana kabobwai
kabobwai ni
ni kateimatoa
kateimatoa
te tieire n
kanoakin baon
te mwakete.
mwakete. Te
Te tieire ae
ae ee korakora aio
aio ee karekea te
te raka bwanin ae
baon bwaai n te
rietata riki ao kioina
l, tia karekea te mwaiti
kioina ngkai a uakaan
uakaan mwaitin ekitibenti ma aika ni Banna 1,
n raka itiaki ae e uarereke nakon karekean
karekean te ruuti.
KAMWAKURAN
IAI\IGO 6
KAMWAKURAN TE IANGO
Mwaitin te
Eberi bon
te ekitibenti
ekitibenti nn Eberi
bon $1,835,
ma ee kerake
kerake teutana
teutana te
te ekitibenti
ekitibenti ni
ni Meei
Meei nakon
$1,835, ma
(e kabwaninaki
$1,866 iaan2%o
2% (e
kabwaninaki 1.69% nakon uoua
- te kerake n te katebubua ni ware ae e kee iaan
nnen
E rangin
rangin karako
karako keraken
nnen te
te tetimware).
tetimware). E
keraken te
te katebubua
katebubua ni
ni ware
ware aio
nakon keraken
keraken te
aio nakon
katebubua ni ware n te tieire ae iaon 23%
23o/o n aron ae tia tia n noria.
noria. Te toutoro ekitibenti n te
te R
ao R ibukin Eberi bon
bon 18.35% n toutort)
toutort tieire ma n te R ao R ibukin Meei, bon ti
ti 15.14% iaon
toutoro tieire.
KAMWAKURAN
KAIVTWAKURAN TE IANGO
IAI\IGO 7
a)
Ni bitinetin
bitinetin te taekitii:
taekitii:
Tao ena iai ibuakon te ATIETE NGKAI bwaai n aron, te mwanen te
te nikira ao
ao ni kabo
bentiin, te titaoki ibukin taian tibeea, rabwan te kaa, bentiin
ao
oera,
te
mwane
nakon te
bentiin
bitineti mai
mai irouia kuretete
kuretete katitamwa.
katitamwa. lai
Iai ibuakon te
te BIKETI ATIETE bwaai
bwaai nn aron
boon taekitii, te aobiti ke te tienta ma ike a mananga ma iai taekitii, tareboon, bwaai n
taetae imarenan taekitii ma te tienta
tienta ao..
b)
N te titoa
titoe n atueea:
etueea:
Tao ena iai ibuakon te ATIETE
ATIETE NGKAI
NGKAI te mwane i nanon te mitiin n oromwane, bwaai
ni kabonako
kabonako ii nanon te titoa (n aron bwaai ni mwakuri, neera ma tikuruu,
tikuruu, ana bwai ni
mwakuri
mwakuri te
te buramwa,
buramwa, been
been ao..),
ao..), te
te mwane
mwane nakon
nakon te
te bitineti
bitineti ma
ma irouia
irouia kuretete
katitamwa, bwain te aobiti.
Tao ena iai ibuakon
ibuakon te BIKITI
BIKITI ATIETE
ATIETE te kateitei ao te aba ae e kateaki i aona te titoa,
baon bwaai, taian kaunta, te mitiin n oromwane,
oromwane, ao..
KAMWAKURAN
IAI\IGO 8
KAMWAKURAN TE IANGO
lai
Iai ikotan
ikotan ana atiete ana Titoa Tiaon ae $150,000,
tabetaarau ae $83,000 ma ana
$150,000, ao te toutoro tabetaarau
bwaibwai te ouna ae $67,000.
Iai ana toutoro atiete ana bakitori Meeri ae $300,000,
$300,000, ao ana
$67,000. lai
bwaibwai te ouna
toutoro tabetaarau
tabetaarau ae $165,000
ouna ae $135,000.
$165,000 ao ana bwaibwai
22
SYB (Supplement)
(Supplement)
SYB
Titeitemente ni
ni Mwane
Mwane
-- Titeitemente
KAMWAKURAN TE
TE IANGO
IANGO 9
KAMWAKURAN
ANA TITOA
TITOA NI
NI BAAI\IIKAI
BAANIKAITIONE
ANA
TIONE
BAERANTI TIITE
TUTE
BAERANTI
Tianuare 1996
1996
I1 nn Tianuare
ATIETE
ATIETE
TABET AARAU (&WAERIU
(&WAERIU ITIAKI)
ITIAKI)
TABETAARAU
Atiete Nskai
Ngkai
Atiete
Mwane
Mwane
Akaunte nn Taarau
Taarau (roko)
(roko)
Akaunte
Titaoki
Titaoki
Toutoro Atiete
Atiete Ngkai
Ngkai
Toutoro
Tabetaraau Nekai
Ngkai
Tabetaraau
1,200
1,200
900
900
8.500
8.500
Akaunte
Kureteta Akaunte
Kureteta
Anaimwane (bangke)
Anaimwane(bangke)
10,600
10,600
Bikiti Atiete:
Atiete:
Bikiti
Bwaai nnraka
raka
Bwaai
Ekuimente
Ekuimente
Baaoma
makaa
kaa
Baao
Kateitei
ao
aba
Kateitei ao aba
ToutoroBikiti
BikitiAtiete
Atiete
Toutoro
2,800
2,800
2.400
2.400
Toutoro Tabetaarau
Tabetaarau Ngkai
Ngkai
Toutoro
5,200
5,200
BikitiTabetaerau:
Tabetaarau:
Bikiti
2,000
2,000
500
s00
6,000
6,000
25.000
25.000
Moteketi
Moteketi
(tai-maan)
Taarau (tai-maan)
Taarau
33.500
33.500
16,000
16,000
9,000
9,000
ToutoroBikiti
BikitiTabetaareu
Tabetaarau
Toutoro
Toutoro
Tabetaarau
Toutoro Tebetaarau
25.000
25.000
30,200
30,200
WaeriuItiaki
Itiaki
Waeriu
ToutoroAtiete
Atiete
Toutoro
44.100
44.100
Tione
Wltiaki
Anabwaibwai
bwaibwai Tione
Ana
Toutoro
Tab/rauao
ao W/Itiaki
Toutoro Tab/rau
13.900
13.900
44.100
44.100
KAURING
KAURING
I1
Taiaokataraia
taraiabwa
bwangkana
ngkanako
kokaraoa
karaoatetebokuretete
bokuretetenakoia
nakoiaam
amkatitamwa
katitamwa ao ko rial naba ni
Taiaoka
ao ko riai naba ni
koauaraoi
raoibwa
bwako
kokaokoroa
kaokoroatetebomwane
bomwanema
mamwanen
mwanentetebokuretete
bokuretetei inanon
nanon am Teiri Kaeti
koaua
am Teiri Kaeti
Boki. Kakaea
Kakaeataekana
taekananakon
nakonam
amtia
tiakataneiai
kataneiainnteteSYB
SYBke
ketetetia
tiarabakau
rabakau temanna iaon
Boki.
temanna iaon
taekantetebitineti
bitinetiibukin
ibukinangan
angankaraoan
karaoanbwaai
bwaaiaika
aikaa akaokoro.
kaokoro.
taekan
22
Angankaekaan
kaekaantetekanganga
kangangaiaon
iaontetebokuretete
bokureteteaio
aioe ebwai
bwain ntangiraaki
tangiraakiiroun
iroun
Angan
MichaelGately,
Gately,teteworantiia
worantiiaman
manteteBotaki
Botakin nteteAonaba
Aonaban ntetetienta
tientai iVanuatu
Vanuatu
Michael
IbukinteteKarikirake
Karikiraken nteteAro
AroniniBitineti
BitinetiAika
AikaUarereke.
Uarereke.(RAS/92/306).
(RAS/92/306).
Ibukin
2323
BETEBEKE SYB
SYB
BETEBEKE
MOANAAM
AMBITTNETI
BITINETI
MOANA
BOTON IANGO
IANGO N
N TE
TE BETEBEKE
BETEBEKE SYB
SYB
BOTON
lANGO N
N TE
TE SYB
SYB BOKI
BOKITEUANA
BOTON IAI\IGO
TEUANA
KO RIAI
RIA! NI
NI MOANA
MOANA AM
AM BITINETI?
BITINETI?
KO
l.1.
langoa bukin
bukin katean
katean am
am bitineti.
bitíneti. Uringnga
Uringnga bwa
bwa ee kona
kona ni
ni karekeko
karekeko nn te
te kanganga
kanganga
Iengoa
am iango
iango ibukin
ibukin kan
kan katean
katean am
am bitineti.
bitineti. Tai
Tai mwaninga
mwaninga karakinan
karakinan ana
ana bitineti
bitineti ni
ni
am
katamaroa Sam.
Sam. Boton
Boton ana
ana iango
iango ni
ni kan
kan katea
katea ana
ana bitineti
bitineti bwa
bwa ee kan
kan riki
riki ni
ni bwakuaku.
bwakuaku.
katamaroa
E kamatea
kamatea ana
ana bitineti
bitineti ibukin
ibukin kaboan
kaboan bwaai
bwaai aika
aika aki
aki kainnanoaki.
kainnanoaki.
E
2.
2.
Uringi taian
taian nakobuake
nakobuaka ngkena
ngkaha ko
ko riki
riki bwe
bwa te
te baoti
baoti ngke
ngke bon
bon iroum.
iroum. Kabotaua
Kabotaua
Uringi
ma nakoraoin
nakoraoin ae
ae bon
bon te
te tia
tia mwakuri
mwakuri ngke.
ngke. Tai
Tai kaaka
kaaka am
am mwakuri
mwakuri ni
ni karokoa
karokoa ae
ae koa
koa tia
tia
ma
ni
karaoa
te
kabotau
aio.
ni karaoa te kabotau aio.
3.
3.
A kabuenibwai
kabuanibwai angiia
angiia bitineti
bitineti aika
aika aa uarereke
uarereke ibukin
ibukin te
te kangenga
kanganga nn te
te
A
manatimente. E
E kakawaki
kakawaki te
te kataneiai
kataneiai nn te
te SYB
SYB Boki
Boki ibukin
ibukin totokoan
totokoan te
te kabuanibwai
kabuanibwai
manatimente.
nakon
te
bitineti.
nakon te bitineti.
4.
4.
Boton rabekeun
rabakaun te
te tie
tia bitineti
bitineti bon
bon iai
iai ibuakona
ibuakona bwaai
bwaai aikei:
aikai: i)
i) kerieien
kariaian te
te
Boton
kaoanikai ee
ae ee bon
bon riai;
riai; ii)
ii) rabakeu
rabakau ni
ni mwekuri;
mwakuri; iii)
iii) kekineen
kakinaan te
te waaki;
waaki;
keoenikei
iv), iengoen
iangoan te
te ketitemwai
katitamwa; v)
v) bebairean
babairean te
te weaki.
waaki.
iv),
5.
5.
Kauarerekea am
am keoanikei
kaoanikai nn totoko
totoko eika
aika ea riei:
riai:
Kauererekea
i)
Iango
imwain
kaakan
am
mwakuri.
Kabutaam
am bitineti
bitineti iaan
iaante
te kakatai
kakatai nnte
te
i) Iango imwein keeken em mwakuri . Kabuta
moantai.
tai. Imwain
Imwainkaakan
kaakanam
ammwakuri
mwakuri ao
ao kakoauaa
kakoauaabwa
bwaena
enamaiu
maiuam
am bitineti
bitineti
moan
ae
e
boou.
E
bon
riai
ae
ena
iai
te
inikam
ae
e
teimatoa
rekena
ngkana
ko
katea
ae e boou. E bon riai ae ena iai te inikam ae e teimatoa rekena ngkana ko katea
ambitineti.
bitineti.
am
ii)
Tai
karawataalm
am bitineti
bitinetima
makeotite
kaotiteeika
aikaaakorekore.
korakora. Uringa
UringaSam
Samma
ma
iD
Tai kerawataa
kabuanibwainana
anabitineti
bitinetini
nikatamaroa!
katamaroa!
kabuanibwain
iii)
Kakoauaareoi
raoibwe
bwaiei
iaite
temwakete
mwaketeibukin
ibukinem
ambitineti
bitinetiimwein
imwainkarinen
karinanam
am
iii)
Kekoeuae
tatabwinnte
tebitineti.
bitineti. Nora
NoraSYB
SYBBoki
Boki44 -Katinean
TeMwakete
Mwaketeibukin
ibukin
tetebwi
- KatineanTe
buokamnnte
teitera
iteraaio.
aio.
buokam
6.6.
Aomata eika
aikaaakona
konani
nikekinaa
kakinaatcteweeki
waakiaakona
konannnoora
nooraangan
angankatamaroan
katamaroan riki
Aomata
riki
maiuia
ao
ni
karaoa
te
mwakuri
ae
ena
riki
ni
bwai
iai
aia
nooraba.
Uringatetekaokoro
kaokoro
maiuia ao ni karaoa te mwakuri ae ena riki ni bwai iai aia nooraba. Uringa
imareankaweanan
kaweananTione
Tioneao
aoana
anakona
konaRuitia
Ruitianinikakinaa
kakinaatetewaaki.
waaki.
imarean
7.7.
Uringaene
anaKOAUA
KOAUATE
TEBUMARAENG.
BUMARAENG. Karaoi
Karaoiiteran
iterannako
nakoam
ambitineti
bitinetibwa
bwaana
ana
Uringa
karika
am
katitamwa
aika
ana
okiriko
katitamwa
aika
ana
okiokiriko.
karika am katitamwa aika ana okiriko - katitamwa aika ana okiokiriko.
8.8.
akiteu
tautititeteketei
kateiraoi
raoinakoie
nakoiakatitemwe.
katitamwa. Ngkana
Ngkanaaabuakaka
buakakaam
ambwaaitia
bwaaitiake
keam
am
EEeki
tieweti,ao
aoena
enaaki
akitokanikai
tokanikaiam
ambitineti
bitinetititiman
manmatangarem
matangaremnakoia
nakoiaam
amkatitamwa.
katitamwa. Ko
Ko
tieweti,
riainnanga
angatetetieweti
tiewetiae
aemoan
moantetetamaroa
tamaroaninikatoa
katoatai.
tai. Ibukin
Ibukinkaraoan
karaoanaei
aeiao
aoko
koriai
riainini
riai
karaoiam
amkawai
kawaiaika
aikaana
anakatoka
katokakainnanoia
kainnanoiaam
amkatitamwa
katitamwanntetearo
aroae
aeeeteimatoa.
teimatoa.
karaoi
Taaketenaanganakia
anganakiatetetieweti
tiewetiae
aeeeriaon
riaonae
aeaakantaningaia.
kantaningaia.
Taaketena
9.9.
Iterantetebebeire
babaireraoi
raoibon
bonteteiengo
iangoeo
aotetekewai
kawaiee
aeeekerineneki
karinanakiraoi.
raoi. Kabonganai
Kabonganai
Iteren
nikirantaian
taianSYB
SYBBoki
Bokiibukin
ibukinbuokam
buokamninikarikirakea
karikirakeaam
amiango
iangoninibitineti
bitinetiao
aokatean
kateanam
am
nikiran
“BitibiriteTitate"
Titate”ninikataa
kataanakoraoina.
nakoraoina.
"Bitibirite
IteranibaI 1
Iteraniba
BOTON lANGO
IANGO N TE SYB BOKIUOUA
BOKI UOUA
ANGAN
ANGAN KARIKIRAKEAN
KARIKIRAKEAI\I AM
AM IANGO
IANGO NI BITINETI
BITINETI
TE LANGO
TAMAROA e kateitei iaon ana rekentai
IANGO NI BITINETIAE
BITINETI AE TAMAROA
rckentai te bitineti ae maiu ao
e karekea am tai ni kabongana
kebongene rabakaum
rabekeum ao ni karaoi
keraoi bwaai
bweei aika
aike ko kukurei iai.
iai. Ana
buokiko
buokiko taian katootoo i nanon te boki aio ni karikirakea
karikirakea am iango ni bitineti anne.
E ngae ngkana ea tia ni bwai te iango teuana
ngkana ko
teuana n am kantaninga
kantaninga e bongana naba
nabqngkana
rinanon
rinanon kamwakuran
kamwakuran iango aika ana oti i nano.
nano. Ana buokiko
buokiko ni katibanakoa
katibanakoa te
tb kaairua
kaainra are e
karaoia
katean
te
kaobi-kaete
bitineti.
Ana
buokiko
naba
ni
karikirakea
te iango ni
karaoia Maria
Maria katean
kaobi-haete
bitketi
buokiko
karikirakea
bitineti aika
karika mwamwakurin
mwamwakurin ma ni kabongana rabakaum.
aika ana karika
rabakaum. Ana buokiko
buokiko naba ni
karikirakea
karikirakea te iango ae ena ananga n nakoraoi
nakoraoi kabonganana.
kabonganana.
A kauarerekeaki
kauarerekeaki taekinan
taekinan angan kabonganakin
kabonganakin kamwakuran
kamwakuran te iango aikai n te banna
banna ae e oti i
nano.
nano. Mronron aika
eike teniua
teniue aika
eike a itoatoa
itoetoa abonkaotabannamNGKOE!
a bon kaota bannam NGKOE! Kanoante
tr(anoan te
mronron
mronron teuana
teuana bon rabakaum.
rabakaum. Kanoan
Kanoan are teuana
teuana bon bwaai aika ko kukurei
kukurei ni karaoi.
karaoi. Te
kateniua
kateniua ni mronron bon am noraba
noraba n norii taian rekentai aika iai n am tabo ae ko mena iai.
iai. Te
bwai ae e taekinaki ni kamwakuran
kamwakuran te iango aikai bon karekean te iango ni bitineti ae ena botau
ma mwanangin
mwanangin itoatoan
itoatoan taian mronron ae e kanikinaeaki n aron ae e oti inano.
inano. Iango aika a
mena
mena inanon
inanon te mwake aio a bon kateitei i aon te rekentai ao a kabotaua rabakaum
rabakaum ma bwaai
aika ko kukurei ni karaoi ke berinon nanom.
RABAKAUM
Iteraniba
lteraniba 2
Ibukin karekean am iango
Ibukin
iango ni bitineti irii
irii mwaneka
mweneke aika
aike ii nano:
nano:
MWANEKA TEUANA
IWWAIYEI(A
Moanna ni korea rinanin
rinanin bwaai
bwaai aika
aika a mwaiti aika
aika ko tangiria
tangiría ni karaoi
karaoi -- kaaki
kaaki botu
botu ma
ma
Moanna
takakaro ao tabeua
tabeua riki.
kamaangang, takakaro
MWANEKA UOUA
UOUA
MVYANEI(A
Koroi rinanin
rinanin am iango
iango ibukin
ibukin angan
angan kabutan
kabutan te bitineti
bitineti ae e riai (am
(am waeriu, kanakoraoi,
kanakoraoi, ao
ao
Koroi
kanamakin nako
nako aika
aika a matoa
matoa ibukin
ibukin kan kanraoan riki
riki bwaai
bwaai n
n aanga
aanga aika
aika aa kaokoro
kaokoro bwa
bwa
am kanamakin
ana tamaroa
tamaroa riki
riki ao..).
ao..)- Bwaai
Bwaai aikai
aikai ana
ana kaungaa
kaungaa riki
riki nanom
nanom nn te bitineti.
bitineti.
ana
MWANEKA TENIUA
TENIUA
MWAI\IEI(A
Korea rinanin
rinanin bwaai aika
aika aa mwaiti
mwaiti aika
aika ko kona
kona ni karaoi
karaoi -- rabakau
rabakau aika
aika ko
ko kamatebwaia
kamatebwaia ii
Korea
nanon am
am utu,
utu, nn te
te reirei,
reirei, te
te mwakuri,
mwakuri, botaki
botaki ni
ni baronga,
baronga, te
te taromauri,
taromauri, te
te mwenga
mwenga ao
ao tabeua
tabeua
nanon
riki. Ko
Ko na
na bon
bon kakubako
kakubako bon
bon iroum!
iroum! Ena
Ena oti
oti bwa
bwa aa mwaiti
mwaiti riki
riki rabakaum
rabakaum nakon
nakon ae
ae ko
ko taku
taku
riki.
bwa iai
iai iroum.
iroum.
bwa
MWANEKA AUA
AUA
MWANEKA
Koroi rinanin
rinanin rabakau
rabakau ae
ae ko
ko tangiria
tangiría bwa
bwa ana
ana iai
iai iroum.
iroum. Ena
Ena buoka
buoka am
am baire
baire ngkana
ngkana ko
ko na
na
Koroi
kainnanoa riki
riki te
te kataneiai
kataneiai ma
ma ni
ni buokiko
buokiko nn iangoa
iangoa te
te aeka
aeka ni
ni bitineti
bitineti ae
ae ena
ena aita
ai ta nanom.
nanom.
kainnanoa
MWANEKA MMAUA
NIMAUA
ITIWAI\IEI(A
Korea
rinanin
bwaaitia
ma tieweti
tieweti aika
aika akea
akea nn am
am tabo.
tabo.
Korea rinanin bwaaitia ma
MWANEKA ONOUA
ONOUA
MVYANEI(A
Koroi rinanin
rinanin taian
taian katootoo
katootoo iaon
iaon buakakan
buakakan aia
aia tieweti
tieweti bitineti
bitineti nn am
am tabo.
tabo.
Koroi
MWANEKA ITIUA
ITIUA
MWANEKA
Koroi rinanin
rinanin kanganga
kanganga aika
aika ko
ko aa tia
tia ni
ni kaitara
kaitara ma
ma ngaai
ngaai ni
ni karekean
karekean taian
taian materio
materio ma
ma tieweti
tieweti nn
Koroi
am tabo
tabo ni
ni mwahtri.
mwakuri.
am
MWANEKA WAI\IIUA
WANIUA
MWAI\IEI(A
Koroi rinanin
rinanin aki
aki raun
raun nanoia
nanoia aomata
aomata ibnkin
ibukin bwaai
bwaai ma
ma tieweti
tieweti aika
aika iai
iai nn am
am tabo.
tabo.
Koroi
MWANEKA RUAIWA
RUAIWA
MWANEI(A
Koroi rinanin
rinanin bwaai
bwaai aika
aika aki
aki rau
rau iai
iai nanoia
nanoia iruaa.
iruaa.
Koroi
MWANEKA TEBWINA
TEBWINA
MWANEI(A
Kabongana iteraniba
iteraniba aika
aikaaaBaboobo
Baboobo ke
ke Bokin
Bokin Bitineti
Bitineti mai
mai itinaniku
itinaniku bwa
bwaana
ana buokiko
buokiko ni
ni kunei
kunei
Kabongana
aekan bwaai
bwaai ma
ma tieweti
tieweti aika
aika akea
akeann am
am baronga.
baronga.
aekan
MWANEKA TEBWI
TEBWI MA
MA TEUAT{A
TEUANA
MWANEI(A
Kabonganai
rinanin
taeka
man
MWANEKATEUANA
TEUANANAKON
NAKON AUA
AUA ni
ni buoka
buokakorean
koreanrinanin
rinanin
Katrcngenai rinanin taeka man MWA}.IEI(A
iango aika
aikaaakaotaki
kaotaki man
manaia
aiakanganga
kangangama
maaki
aki katokan
katokankainnanoia
kainnanoiaaomata.
aomata.
iango
Iteraniba33
Iteraniba
MWANEKA TEBWI
TEBWI MA
MA UOUA
MWAI\TEKA
Kabonganaa am rinanin
rinanin taeka
taeka man MWANEKA
MWANEKA TEBWI
TEBWI MA
MA TEUANA
TEU ANA NAKON
NAKON TEBWJ
TEBWI MA
MA
Kabonganaa
UOUA ni kaotarai
kaotarai TENIUA
TENIUAIANGO
BITINETI aika
aika aa kateitei
kateitei ii aon
aon rabakaum,
rabakaum, intureti
intureti ao
ao
UOUA
IANGO NI BITINETI
kaekai aia
aia kanganga
kanganga ma aki katokan
katokan kainnanoia
kainnanoia aomata
aomata riki
riki tebeman.
tebeman.
man kaekai
MWANEKA TEBWI
TEBWI MA
MA TENIUA
TENIUA
MWAI\IEKA
Kabongana am
am rinanin
rinanin taeka
taeka man
man MWANEKA
MWANEKA TEBWI
TEBWI MA
MA TEUANA
TEU ANA NAKON
NAKON TEBWT
TEBWI MA
MA
Kabongana
UOUA ni
ni kaotarai
kaotarai TENIUA
TENIUA IANGO
IANGO NI
NI BITINETI
BITINETI aika
aika aa kateitei
kateitei ii aon
aon rabakaum,
rabakaum, intureti
intureti ao
ao
UOUA
man
kaekai
aia
kanganga
ma
aki
katokan
kainnanoia
aomata
riki
tabeman.
man kaekai aia kanganga ma aki katokan kainnanoia aomata riki tabeman.
MWANEKA TEBWI
TEBWI MA
MA AUA
AUA
MWAI\IEKA
Ngkana ee tei
tei matoa
matoa am
am kanganga
kanganga ni
ni kaotaraoa
kaotaraoa te
te iango
iango ni
ni bitineti
bitineti ae
ae ko
ko nano
nano iai,
iai, kamatebwaia
kamatebwaia
Ngkana
kanoan KATAROKAN
KATAROKANIANGO
TABEUA
n
tokin
te
boki
aio
ao
manga
rinanoi
Kamwakuran
kanoan
IANGO TABEUA n tokin te boki aio ao manga rinanoi Kamwakuran
Te Iango.
lango.
Te
MWANEKA TEBWI
TEBWI MA
MA NIMAUA
NIMAUA
MVYAI\IEKA
Ngkana ee aa reke
reke am
am iango
iango teuana
teuana ae
ae ko
ko kukurei
kukurei iai
iai ao
ao waaki
waaki nakon
nakon SYB
SYB Boki
Bold Teniua
Teniua
Ngkana
(KATINEAN TE
TE MWAKETE)
MWAKETE) ni
ni kakaea
kakaea angan
angan ataakina
ataakina iroum
iroum bwa
bwa ena
ena tokanikai
tokanikai am
am iango
iango
(KATINEAN
ke ena
ena aki.
aki.
ke
Iteraniba 44
Iteraniba
BOTON
BOTON lANGO
IANGO N TE SYB BOKI
BOKI TENIUA
TENIUA
BAIREAN KAWAIN
KAWAIN AM
AM MWANE
MW ANE
BAIREAN
l.1.
Kabitare ni Keteitei
Kateitei
Am Kabitere
karinani bwaai
bwaai aika
aika ko riai
riai ni kabongana am mwane
mwane ni kabooi
kabooi ibukin
ibukin
Te moan bwai, karinani
katean am bitineti.
bitineti. Te mwaiti
mwaiti ni mwane
mwane anne bon
bon am KABITARE
KABITARE NI
NI KATEITEI
KATEITEI ae
ae
katean
kanoana bon
bon te:
kanoana
KABITARE (ekuimente,
(ekuimente, buremititi,
buremititi, ao..)
ao..) ma
ma te
te
BIKITI KABITARE
BUTI KABITARE (te
(te mwane
mwane ae
ae ena
ena iai i nanon
nanon baim
baim ibukin
ibukin kaitaraan
kaitaraan am
am
BUTI
aobereiteng ekitibenti ngkai
ngkai e tabe
tabe nn rikirake
rikirake am
am bitineti).
bitineti). Katautaua
Katautaua te
te kaotite
kaotite
aobereiteng
ibukin taian
taian aitem
aitem ni Bikiti
Bikiti Kabitare
Kabitare ao
ao ikotii.
ikotii.
ibukin
2.
2.
Am Aobereiteng
Aobereiteng Kaotite
Kaotite
Am
Imwina, ibukin
ibukin buokan
buokan katautauan
katautauan am
am Buti
Buti Kabitare,
Kabitare, ko
ko na
na kainnanoa
kainnanoa katautauan
katautauan
Imwina,
mwaitin
te
kaotite
ibukin
kabutan
am
bitineti
am
aobereiteng
kaotete.
Moanna ni
ni
mwaitin te kaotite ibukin kabutan am bitineti - am aobereiteng kaotete. Moanna
karinani bwaai
bwaai aika
aika aa mwaiti
mwaiti aika
aika ko
ko na
na kabanea
kabanea am
am mwane
mwane ii aoia
aoia ibukin
ibukin kabutan
kabutan am
am
karinani
bitineti. Iangoi
langoi aekan
aekan taarau
taarau nako
nako aika
aika ko
ko na
na kabwarai
kabwarai ii nanon
nanon tain
tain butin
butin te
te bitineti:
bitineti: nn
bitineti.
aron bwaai
bwaai menaai,
menaai, bwaai
bwaai ni
ni manga
manga kabonakoaki,
kabonakoaki, booawarii
booawarii (n
(n ikotaki
ikotaki ma
ma te
te mwane
mwane ae
ae
aron
ko na
na maiuakinna),
maiuakinna), te
te taarau
taarau nn te
te iuteretii
iuteretii (te
(te iti,
iti, ran,
ran, tareboon
tareboon ao
ao ...),
...), te
te urente,
urente,
ko
angabwai, bakao
bakao iaon
iaon te
te roun,
roun, intuarenti,
intuarenti, kerikaakin
kerikaakin maiun
maiun tain
tain ekuimente
ekuimente
angabwai,
(teburitiaitin),
(teburitiaitin), ekitibenti
ekitibenti ibukin
ibukin katanoata,
katanoata, ao
ao ...
... Ko
Ko kona
kona ni
ni mwarilnga
mwamnga bwaai
bwaai tabeua
tabeua
ma
ngaia
ae
ko
riai
ni
kabanea
raoi
am
karinan
ni
kaotite.
Ngkanne
kataia
kaeta
raoi
ma ngaia ae ko riai ni kabanea raoi am karinan ni kaotite. Ngkanne kataia kaeta raoi
am katautau
katautau ibukin
ibukin aia
aia kaotite
kaotite nn tatabeua
tatabeua ni
ni katoa
katoa namwakaina
namwakaina ao
ao ikotii
ikotii ni
ni kaotinakoa
kaotinakoa
am
am
aobereiteng
ekitibenti
ni
katoa
namwakaina.
am aobereiteng ekitibenti ni katoa namwakaina.
3.
3.
Am Tanie
Tania Ni
Ni Kebitare
Kabitare
Am
Imwin anne,
anne, ko
ko riai
riai nn iangoi
iangoi aanga
aanga ibukin
ibukin kakaean
kakaean am
am mwane
mwane ni
ni kateitei.
kateitei. Tania
Tania ni
ni
Imwin
kabitare aika
aika ana
ana kona
kona ni
ni buokiko
buokiko ni
ni katean
katean am
am bitineti
bitineti bon
bon oin
oin am
am tatabwi,
tatabwi, atiete,
atiete, aia
aia
kabitare
kariaraka toam,
toam, tiaburaea
tiaburaea kuretete,
kuretete, te
te tango
tango mwane
mwane irouia
irouia am
am utu
utu ma
ma raraom
raraom ao
ao
kariaraka
tangomwane man
man bangke
bangke ao
ao taabo
taabo nn tangotango
tangotango tabeua.
tabeua. A
A mwaiti
mwaiti naba
naba kaain
kaain te
te
tangomwane
Betebeke aika
aika aa kabonganaa
kabonganaa te
te karekemwane
karekemwane nn taian
taian runga
runga (bootaki,
(bootaki, baka
baka nn amwarake,
amwarake,
Betebeke
bingko) ibukin
ibukin karekean
karekeante
te mwane
mwane ae
ae aakainnanoia
kainnanoia ibukin
ibukinaia
aiabitineti.
bitineti.
bingko)
4.
4.
Katean em
am Boo
Boo
Katean
Imwina, ko
ko riai
riai ni
ni kaotitena
kaotitenaao
ao ni
ni karaoa
karaoaboon
boonam
am bwaaitia
bwaaitiama
matieweti.
tieweti. EE karaoaki
karaoaki aio
aio
Imwin4
bwako
ko na
naaki
aki kaboinako
kaboinako bwaai
bwaai iaan
iaanaia
aiakaotite.
kaotite. Ko
Ko riai
riai ni
ni bairea
baireaam
am tiaati
tiaati ibukin
ibukinam
am
bwa
bwai nako
nako ma
matieweti,
tieweti, ao
ao ni
ni kakoauaa
kakoauaabwa
bwaaakaitaraaki
kaitaraaki am
amekitibenti
ekitibenti nnam
am boo.
boo. Bon
Bon
bwai
uouaaron
aron karaoan
karaoante
te katauboo
katauboo ibukin
ibukinam
ambwai
bwainako.
nako.
uoua
i)
D
Ikotii kaotite
kaotiteni
ni kabane
kabaneaika
aikarekereke
rekereke ma
makaraoan
karaoanbwaai
bwaai ma
matieweti
tieweti (e
(ereke
rekeam
am
Ikotii
Kaotite Buraiti
Buraiti ma
maiai);
iai); ikota
ikotaam
amkaotite
kaotiteburaiti
buraiti ma
mamwaatin
mwaatinni
nikatebubua
katebubuaibukin
ibukin
Kaotite
karekeanam
amraka
raka(e
(ereke
rekeam
amTIERING
TIERINGBURAITI
BURAITIma
maiai).
iai).
karekean
Iteraniba55
Iteraniba
ii)
ii)
Kakaea bwa mwaitira
mwaitira aia boo taan kaiangatoa ma ngkoe ae a tiaatinna
ibukin bwaai
kaiangatoa ma ngaiia
ngaiia ao
bwaai aika
aika ti te aekana ma am bwai.
bwai. Ko na bon kaiangatoa
e riai bwa ena uaroko am boo ma aia boo ke iaana riki
riki ngkana ko kona.
Angiia
eikei ni
ni
eikr iai
iei aia
aie bitineti aika
iike ae nakoraoi
nakoraoi a kabonganai kawai
krwei aikai
Angiie aomata
eomete aika
ro ma ni kona ni kaiangatoa
kaiangatoa ma bitineti
kauoua.
keuoue. A riai am boo ni kaitarai am kaotite ao
ake tabeua.
5.
5.
Am Betiraoi
Betireoi
bitineti. Te BR bon
Imwina
betin am tieire (BR) ibukin am bitineti.
Imwina ao ko riai ni katutaua nnen betin
kabane. Ko
te mwaiti ae
ae ena
enakabonakoa
kabonakoa am bitineti bwa ena kaitaraa am kaotite ni kabane.
numeraa am bitiraoi n aron ae i nano.
i)
i)
Bikiti ao
eo Bibitaki.
Bibiteki.
Kaokoroa
keotite n aekana
eckene aika
aikr noua.
uoua. Bikiti
Krokoroe am
em kaotite
(n
reboron am tieire
tieire (n
- Bikiti
Keotite (BK)
Bikiti Kaotite
@K) bon aika aki bibitaki ma reboron
aron te urente ao te tiaati
tieeti ni bakao).
brkeo).
(KB) bon aika
kerikaaki n aron
- Kaotite
aika a kerake ma ni kerikaaki
Krotite Bibitaki
Bibiteki (KB)
bakaenan bwaai).
mwaitin te bitineti ae ko karaoia (n aron bwaai menaai, baketenan
-
bwaai).
ii)
ii)
rebryate ni
ni mwane.
Numeraa
BK i nanon
nenon te tai teuana
teuene nakon te rabwata
Numeree am
em BK
iii)
iii)
Numeraa am
KB bwa katebubuan
ketcbubuan tieire.
em KB
iv)
Kabongana
numemr am BR ni kabonganan te boomira aei.
Kebongene te BK ao te KB n numeraa
BR =
BK
X 100
(100-KB)
i
I
iv)
BR:
BK Xl00
ibukin moan katean ao
kainnanoia ibukin
Koa ataia
bwa ena
ena mwaitira te mwane ae ko na kainnanoia
ataia ngkai bwa
riai ni
ni kabonakoa
kabonakoa bwa ena kaitaraa
ataia naba bwa
bwa mwaitira ae ko riai
kabutan am bitineti.
bitineti. Ao ko ataia
ibukin
korakoran te nanobwai ibukin
kakaea ngkana e tau korakoran
am kaotite.
kaotite. Te kawai are imwina ko riai ni kakaea
ni Boki
Boki 4.
betiraoi. Ko na kataaki iaon aron karaoan aio ni
am bwaaitia bwa ko na roko n am betiraoi.
Iteraniba
Iteraniba 6
BOTON lANGO
BOKI AUA
IAI\GO N TE SYB BOKIAUA
TE KATINE
KATINE MWAKETE
MWAKETE
1.
l.
ni
Te karaii bon taekan katokan
kainnanoia am katitamwa
katitamwa man am bwaatia
bwaatia ke tieweti
tieweti ni
katokan kainnanoia
booia
iai. Bon taekan naba karokoan
karokoan te rongorongo nakoia
nakoia
aika ana kukurei ni kabooi iai.
booia aika
am katitamwa bwa iai iroum ae ena katoka
katoka kainnanoia.
kainnanoia. Iai aekan
aekan aktibite
aktibite aikai ii
nanona:
i)
te uke mwakete
mwaitia am katitamwa
mwekete ao te katine
ketine mwakete
mwekete (kakaean mwaitia
katitamwa ao mwaitira
ae
a€ ana kainnanoia
kainnanoia n am bwaitia
bwaitia ke tieweti);
te tetiaina
tetieine iaon
ieon te bwaitia
bweitie (bitakin te tetiaina ibukin am bwaitia
bwaitia ke tieweti n te aro bwa
ena nakoraoi riki aron katokan
katokan kainnanoia
kainnanoia am katitamwa);
(bairean te mwaiti ae ko na tiaati ibukin am bwaaitia ma tieweti
te katauboo
kateuboo (bairean
tieweti - nora
Boki Teniua);
(katukan am bwaaitia n taabo aika angaraoi ibukia
te tibwatibwa
tibwatibwa (katukan
ibukia am katitamwa);
katitamwa); ao
te buromoutin
(karokoan te rongorongo
te bwai ae ko
buromoutin (karokoan
rongorongo nakoia
nakoia am katitamwa
katitamwa ataate
- ana ataa
kona n angania ao arona
arona ni kona ni katoka
katoka kainnanoia
kainnanoia iai).
ii)
ii)
iii)
iv)
v)
Te boki aio e kaatiia riki taekan
taekan te UKE MWAKETE
MVYAKETE MA TE KATINE
KATINE
MWAKETE.
MWAKETE.
2.
Te katine
ketine mwakete
mwekete e anganiko
anganiko te atatai bwa ena bwai am bitineti ke e aki.
aki. Ngkana
Ngkana ko
katinea
katinea te mwakete
mwakete ko kataia ni kakaea
bwa e tau ke e aki mwaitia
kakaea'bwa
mwaitia aomata
aomata aika
aika ana
kabooa mwaitin am bwaatia
ae
tau
mwaitina
ni
booia
ae
ena
raka
iai
am
bitineti.
bwaatia
mwaitina
booia
3.
E moanaki
moaneki te katine
ketine mwakete
mwakete man
men kaotaraoaia
keoteraoeie aomata
aomete aika
eike ana
ena kan
ken kabooa
kebooa am
bwaaitia
bwaeitie ke tieweti.
tieweti. Te tekeniiki teuana ae e bongana bon kaotaraoan taian kontiumwa
kontiumwa
tiekemente
tiekemente aika
aika a kona n reke iroum.
iroum. Nanona
Nanona bwa ko liai
riai ni karinani
karinani aekaia
ackaia aomata
aika ana kona ni kan kabobwai mai iroum (kaara,
(kaarq kairake,
kairake, kaubwai, kainnano
kainnano ao ...).
Ngkana
Ngkana e bobonga
bobonga ma ni kaineti raoi am tirinano
tirinano ibukin tiekemente
tiekemente aikai ao ena bon
rangin
rangin manena
manena am kamatebwai.
kamatebwai.
4.
Ngkana
Ngkana ko tia ni kaokoroi
kaokoroi am katitamwa ibukin am bwaaitia, ko liai
riai ni manga
manga kakaea
kakaea
bwa ana
ana kabooi am bwaaitia n te mwaiti ae
a€ tau ba ena raka iai am bitineti.
i)
ii)
ii)
Ko kona ni karaoa aei man
katinean
krtinean aekan
aeken buburan
buburen am
kontiumwe tiekemente,
em kontiumwa
tiekemente, ni buokaki man tania n
rongorongo
rongorongo ao man
katautauan
keteutauan mwaitin
mwaitin kabonganan
kebonganen aekan am bwaitia ke tieweti irouia
irouia tiekemente
tiekemente
akanne.
akenne. A kona ni katautauaki
katautauaki aron kabonganakin
kabonganakin bwaai aikai man:
Iteraniba
Iteraniba 7
-
- katootoo man am atatai
atatai (kabonganan am atatai ma taneiaim ni
katinean
katinean te nanobwai ibukin am bwaitia.
- rongorongo
rongorongo man taian
(titirakinia aomata
taien intatituri
intatituri (titirakinia
aomata ni bitineti aika iai
rekerekeia
rekerekeia ma am waaki
n
aroia
taan
karaobwai,
waaki
karaobwai, taan bwarake,
bwarake,
boomae
boomae - ibukin rongorongon
rongorongon te nanobwai ibukin te aeka ni
bwaitia
bwaitia ke tieveti ae iai iroum)
iroum) ao
- intawiu
intawiu ma tieweei
tieweei (karaoa am tieweei iaoia aomata
aomata aika a kona n riki
bwa am katitamwa
katitamwa ni kakaea
kakaea bwa a kan kabooa am bwaitia, aron
kabonganana irouia, kainnanoia
kainnanoia aika onoti, ao tabeua
tabeua riki).
-
-
-
-
Man ataakin
eteakin buburan taian
teian tiekemente ma
me mwaitin
mweitin am bwaitia ae ana kabongana
ena reke am katautau ibukin buburan te mwakete
mwekete (korakoran te nanobwai ni kabane)
kabane)
ibukin am bwaitia
bwaitia ke tieweti.
5.
Are imwina bon katinean
katinean marurungia ma mamaaraia am kaiangatoa.
6.
Te kabanea
kabanea ni mwaneka
mwaneka n te katine mwakete
mwakete bon kabonganan te atatai ae reke iroum ni
kaineti ma marurungin ao mamaaran
mamznran te kaiangatoa.
7.
E aki tau ti karaoan te bwaitia
bwaitia ae moan te tamaroa ke te tieweti ae ena kamoamoaki.
kamoamoaki.
Ko na riai naba ni kakoauaa bwa
am
bwaitia
ke
tieweti
bwa ko kona ni karokoa
karokoa
bwaitia
tieweti nakoia
nakoia am
katitamwa
katitamwa n taabo ike a mena iai.
iai. Ko na kainnanoa te kawai n tibwatibwa ae e
oromwaaka.
oromwaaka.
Te tibwatibwa
tibwetibwa bon taekan katukan
katukan am bwai nako ni nneia ae angaraoi nakoia
nakoia am
katitamwa.
katitamwa. N arona
arona ni koaua a bae ni buti bwaaitia imarenaia
imarenaia aomata aika
aika a mwaiti
imwain rokoia
irouia katitamwa ake n tokin te tibwatibwa.
rokoia irouia
tibwatibwa. A buti rinanon tieinin te
tibwatibwa ae kona n rangin abwabwaki ke n rangin kimototo ni kaineti ma aekan te
bwaitia.
bwaitia. Te bwai ae riai n uringaki
uringaki bwa ko na karokoi am bwaitia
bwaitia ke tieweti irouia
irouia am
katitamwa
katitamwa n taabo ike a ataia
bwa
ana
kunea
iai.
Uringa
te
kaokoro
imarenan
ataia
iai.
imarenan te
bwarikon
bwarikon tibwatibwa ao te onotin tibwatibwa ni kawain te tibwatibwa.
8.
Te anga teuana ibukin ukeran te mwakete
mwakete bon te intawiu
intawirr ma aomata
aomata aika
aika ana kona ni
kabonganai
kabonganai bwaai ke tieweti aika iai iroum.
iroum. Iai
lai uoua
uoua te tetiaaina
tetiaaina ibukin beebwa n
titiraki,
ibukin mwaitin te bwai, ao
titiraki, i)
i) beebwa n titiraki
titiraki ibukin
ii)
titiraki ibukin
ibukin raoiroin
raoiroin te bwai.
ii) beebwa n titiraki
bwai. Te kawai ae ko rineia ena kaeti ma te
aeka n rongorongo ae ko kakaea.
Iteraniba 8
BOTON lANGO
IAI\IGO N TE SYB
SYB BOKINIMAUA
BOKI NIMAUA
KAWAINAKIN AM
KAWHNAKIN
AM BOOTAKI
BOOTAKI
l.1.
boki aio kawain taian
taian taatike
taatike ma akitibite aika
aika ko riai ni karaoi
karaoi ni
E kaotaki nakoim n te boki
moanakin am bitineti.
bitineti. Te bwai ni mwakuri
mwakuri ae kakawaki ni buokam ibukin
ibukin kawainakin
moanakin
bwaai aikai bon
bon kewain
kawain te mwakuri.
mwakuri.
bwaai
2.
kawain te mwakuri
mwakuri ni kaotarai
kaotarai am mamaire (rababan am iango nako aika
Ko moana kawain
uaiiakinna). Imwina
Imwina ao ko tibauai nakon
nakon taian
taian kaeineti
kaeineti aika
aika ana buoka
buoka rokon
rokon am
ko na uaiiakinna).
tokina ao ko kaotarai
kaotarai am akitibite
akitibite tabeua
tabeua aika
aika onoti
onoti ibukin am kaineti aika
aika
mamaire. N tokina
ana kairiko
kairiko nakon
nakon am kaineti.
ana
3.
akitibite tiaata
tiaata bon
bon te bwai ni mwakuri
mwakuri ae bebete
bebete arona
arona ibukin
ibukin taareean
taareean taian
taian
Te ekitibite
akitibite n am kawai ni mwakuri.
mwakuri.
akitibite
4.
kona ni kabongana
kabongana am kawai ni mwakuri
mwakuri ni buoka
buoka katerean
katerean kawainakin
kawainakin rabakaum
rabakaum
Ko kona
ma am atatai aika
aika ko riai
riai ni kakaei
kakaei ibukin kabutan
kabutan raoi am bitineti.
ma
5.
5.
moan mwaneka
mwaneka ibukin
ibukin kateirakean
kateirakean te titaabu
titaabu ae boou
boou bon
bon korean
korean te kenoa
kanoa ni
ni beku
Te moan
ibukina. E buokiko
buokiko te kanoa
kanoa ni beku
beku ni bairea
bairea raoi
raoi te aeka
aeka nn aomata
aomata ae ko riai
riai ni
ibukina.
kakaea, ao bon
bon iteran
iteran kanoan
kanoan am katitaabu ae ea
ea manga
manga bon
bon riki
riki bwa iteran
iteran kanoan
kanoan am
am
kakae4
kawai ni mwekuri.
mwakuri.
kewai
6.
Tai kateirakeia
kateirakeia aomata
aomata aika
aika a rangin
rangin bati
bâti nn te moan tai.
tai. Ena
Ena kakerakea
kakerakea am kaotite
Tai
keraken mwaitia
mwaitia titaabu
titaabu ao ena
ena kabatiai naba
naba kanganga
kanganga aika
aika ko
ko na
na kaitara
kaitara ma ngaai
ngaai ni
ni
keraken
moan waakinan
waakinan am bitineti. N te moan
moan tai,
tai, kateirakeie
kateirakeia titaabu
titaabu ngkana
ngkana e bon
bon rangin
rangin
moan
riai.
riei.
7.
7.
Ena buokiko
buokiko am
am kanoa
kanoa ni beku
beku ni kakaea
kakaea te
te aeka
aeka nn aomata
aomata ae ko
ko kainnanoia
kainnanoia bwa
bwa ena
ena tia
tia
Ena
te mwakuri irouna.
irouna.
te
8.
8.
Ngkana ko
ko karaoa
karaoa te
te intawiu
intawiu ibukia
ibukia aika
aika anga
anga araia,
araia, kabongana
kabongana am
am kanoa
kanoa ni
ni beku
beku bwa
bwa
Ngkana
am beebwa
beebwa ni
ni kakoaua
kakoaua ibukintaun
ibukin taun rabakauia
rabakauia aomata
aomata a€
ae anga
anga araia.
araia. Boton
Boton katabeam
katabeam
am
bon kakoauana
kakoauana raoi
raoi bwa
bwa aa kona
kona ni
ni karaoa
karaoa te
te mwakuri
mwakuri nn te
te aro
aro ae
ae riai,
riai, bwa
bwa iai
iai nanoia
nanoia nn
bon
te mwakuri
mwakuri ao
ao aa mwamwakuri.
mwamwakuri.
te
9.
9.
Tai butimwaea
butimwaea te
te beebwa
beebwa ni
ni kakoaua
kakoaua nn aki
aki akaaka
akaaka ae
ae uotia
uotia te
te tia
tia anga
anga arana.
arana. Bubuti
Bubuti nn
Tai
taai nako
nako ngkana
ngkana ko
ko na
na kataetaea
kataetaea ana
ana tia
tia kamwakuri
kamwakuri ma
ma imwaina;
imwaina; ao
ao kataetaea
kataetaea te
te tia
tia
taai
kamwakuri anne
anne -• nn te
te tareboon
tareboon ngkana
ngkana ko
ko kona.
kona.
kamwakuri
10.
10.
A bati
bati taan
taan tia
tia kamwakuri
kamwakuri aika
aika ana
ana taekinna
taekinna bwa
bwa ko
ko anganaki
anganaki ae
ae botau
botau ma
ma mweitin
mwaitin ae
ae
A
ko anga.
anga. A
A karaoi
karaoi bwaai
bwaai aika
aika mwaiti
mwaiti riki
riki taan
taan mwakuri
mwakuri aika
aika te
te kabanea
kabanea nn raoiroi
raoiroi
ko
nakoia aika
aika aa bubuaka.
bubuaka. Ana
Ana aki
aki katikaki
katikaki nanoia
nanoia aika
aika te
te kabanea
kabanea nn raoiroi
raoiroi ao
ao ena
ena mate
mate
nakoia
am bitineti
bitineti ibukin
ibukin aei.
aei.
am
Iteraniba 99
Iteraniba
I11.
l.
Ana karaoi
karaoi bwaai
bwaai aika
aika aa mwaiti
mwaiti riki
riki taan
taan mwakuri
mwakuri nn te
te enwaeromenta
enwaeromenta ae
ae ee tan
tan ma
ma ni
ni
Ana
kanoan
kamarurunga
te
rabwata.
Ena
raoiroi
naba
mwin
tararuakia
aomata
man
man
tauan
tauan
kanoan
aomata
kamarurunga te rabwata. Ena raoiroi naba mwin tarartrakia
te bong.
bong. E
E bobuaka
bobuaka ibukia
ibukia aomata
aomata ma
ma ouna
ouna boon
boon te
te ikoaki
ikoaki ao
ao te
te aoraki.
aoraki.
te
12.
12.
lai uoua
uoua aekan
aekan kaongongo
kaongongo aika
aika aa riai
riai ni
ni karokoaki
karokoaki irouia
irouia taan
taan mwakuri
mwakuri -- TAAKETE
TAAKETE
Iai
keteen
eo
ao
OK1BWAI.
Uringnga:
Moan
katabean
te
Manatimente,
bon
bon
katean
ao
te
Menatimente,
Moen
ketebean
ao OKIBWAI. Uringnga:
kaotaakin teien
taian taekete;
taakete; eo
ao eomlta
aomata neko
nako ea kainnano
kainnano ni
ni kan
kan ataia
ataia bwe
bwa ee utre
uara
keoteakin
karaoan
te
bwai
ae
a
karaoia.
Akea
ae
kan
tiku
bon
irouna!
irouna!
Akea
ae
kan
tiku
bon
kareoie.
ee
e
kereoen te bwai
13.
13.
E riai
riai am
am Kawai
Kawai ni
ni Bitineti
Bitineti ni
ni kaota
kaota aekan
aekan tein
tein am
am bitineti
bitineti ae
ae ko
ko na
na kabongana.
kabongana.
E
14.
t4.
E ngae
ngae ngkana
ngkana ee aki
aki rangin
rangin bubura
bubura am
am bitineti
bitineti nn te
te aro
aro ae
ae ena
ena iai
iai taian
taian tebwatemente,
tebwatemente, ee
E
bon riai
riai naba
naba bwa
bwa ko
ko na
na kawakina
kawakina te
te bwaire
bwaire ibukin
ibukin taian
taian taatike
taatike aika
aika ana
ana karaoaki
karaoaki
bon
1 S.
15.
Ko riai
riai nmwannanoa
nmwannanoa raoi
raoi rabwatan
rabwatan te
te reiaute
reiaute ibukin
ibukin mwaawan
mwaawan te
te mwakuri
mwakuri ae
ae
Ko
kabonganaki nn am
am bitineti.
bitineti. E
E riai
riai te
te reiaute
reiaute ibukin
ibukin mwaawan
mwaawan te
te mwakuri
mwakuri ni
ni botau
botau ma
ma te
te
kabonganaki
aeka
ni
bitineti
ae
ko
kabutia.
aeka ni bitineti ae ko kabutia.
16.
16.
Te keteu
katau mwenebuti
mwanebuti bon
bon te
te kawai
kawai ae
ae kaota
kaota am
am iango
iango ibukin
ibukin te
te mwane
mwane ae
ae ena
ena roko
roko i
Te
nanon te bitineti
bitineti (ritiiti
(ritiiti ni
ni mwane)
mwane) ao
ao man
man te
te bitineti
bitineti (kabwaka
(kabwaka mwane)
mwane) ni
ni katoa
katoa
nanon
namwakaina nn taai
taai aika
aika ana
ana roko.
namwakaina
17.
17.
A mwaiti
mwaiti bitineti
bitineti aika
aika bangkerabu
bangkerabu ibukina
ibukina bwa
bwa e aki
aki tau
tau mwaitin
mwaitin aia
aia mwane
mwane e ngae
A
ngke aa karekea
karekea te
te raka!
raka! Te
Te krteu
katau mwrnebuti
mwanebuti bon
bon te
te bwai
bwai ni
ni mwakuri
mwakuri ae kakawaki
kakawaki
ngke
ibukin kawainakin
kawainakin te mwaiti
mwaiti ni mwane
mwane ae ko
ko kainnanoia
kainnanoia bwa
bwa ko
ko n4
na eki
aki reke
reke nn te
te
ibukin
kanganga
aio.
Ena
tangiraki
irouia
botaki
n
angamwane
ngkana
ko
kataia
karekea
kataia
ni
karekea
te
ngkana
ko
kanganga aio. Ena tangiraki irouia botaki n angamwane
mwane mai irouia!
irouia!
mwane
Iteraniba 10
l0
lANGO N
N TE
TE SYB
SYB BOKI
BOKIONOUA
BOTON IANGO
ONOUA
l.1.
AANGA AII(A
AIKA A
A I(AKAOKOR.O
KAKAOKOROIBUKIN
TE MOAN
MOAN WAAKI
WAAKI
AAI\IGA
IBUKIN TE
lai aanga
aanga aika
aika teniua
teniua ibukin
ibukin rinim
rinim n
n te
te bitineti
bitineti - i)
i) kabooan
kabooan te
te bitineti
bitineti ae
ae iai
iai
Iai
rabwatana, ii)katean
ii)katean teuana
teuana bon
bon iroum
iroum ao
ao iii)
iii) te
te karin
kann inanon
inanon te
te waaki
waaki n
n abuabu
abuabu
rabwatan4
2.
2.
Te titiraki
titiraki ae kakawaki
kakawaki ae riai
riai ni
ni kaekaaki
kaekaaki bon,
bon, "Bukin
“Bukin tera
tera ngkai
ngkai ena
ena
kabonakoaki te bitineti?'
bitineti?” E
E kona
kona nn iai
iai bukin
bukin kabonakoana
kabonakoana aika
aika aki
aki waekoa
waekoa nn oti
oti
kabonakoaki
nakon temanna
temanna ae kan
kan kabooa.
nakon
3.
3.
Iai uoua
uoua angan
angan katean
katean boon
boon te
te bitineti
bitineti ngkana
ngkana ko
ko na
na kabooa
kabooa te
te bitineti
bitineti ae
iai rabwatana:
rabwatana:
lai
aeiu
i)
D
ko numerae
numeran tnt
ana nete
nete etiete
atiete waeriu
waeriu (ikota
(ikota aia
aia waeriu
waeriu atiete
atiete ni
ni kabane
kabane aika
aika
ko
ana bwai
bwai te
te bitineti
bitineti ao
ao ko
ko anaa
mai iai
iai baen
baen te
te bitineti
bitineti ni
ni kabane)
kabane) ao
ao
ana
anaamai
ii)
ii)
warebwaian tnt
ana rakebwanin
rakabwanin te
te bitineti
bitineti (rrcra
(nora mwaitin
mwaitin te
te rakabwanin
rakabwanin ae
ae ee
warebwaian
kaotinakoa te
te bitineti
bitineti ni
ni katoa
katoa ririki
ririki ao
ao baireia
baireia bwa
bwa mwaitira
mwaitira ae
ae ko
ko tauraoi
tauraoi ni
ni
kaotinakoa
karinna
ibukin
karekean
te
mwaiti
n
inikam
anne
ni
katoa
ririki).
karinna ibukin karekean te mwaiti n inikam anne ni katoa ririki).
4.
4.
Katean ee
ae bon
bon oin
oin em
am bitineti
bitineti ena
ena bon
bon bebete
bebete riki
riki te
te kabane
kabane mwane
mwane iai
iai nakon
nakon
I(eteen
kabooan ae
ae et
ea kaman
kaman tei,
tei, ma
ma ee mwaiti
mwaiti riki
riki te
te keoanikei
kaoanikai iai.
iai.
krbooen
5.
5.
kona ni
ni kauarerekea
kauarerekea te
te kaoanikai
kaoanikai te
te waeki
waaki nn ebuebu
abuabu bwa
bwaanganiko
anganiko te
te bitineti
bitineti ae
ae
EE kona
bwanin, ma
ma ko
ko bon
bon riai
riai ni
ni karaoa
karaoa am
am ukeuke
ukeuke bon
bon ironm
iroum ao
ao ni
ni karekei
karekei taeka
taeka ni
ni buoka
buoka nn
bwanin,
te tua
tua ma
ma te
te bitineti
bitineti ni
ni kakoauaa
kakoauaa bwa
bwa ena
ena maiu
maiu te
te bwanin
bwanin ni
ni bitineti
bitineti anne
anne man
man aitara
ai tara ma
ma
te
am mwakete.
mwakete.
am
6.
6.
Iai aekan
aekan rabwata
rabwataaika
aika aua
auaibukin
ibukin bitineti
bitineti aika
aika uarereke
uarereke eikai:
aikai: i)
i) te
te onoti
onoti ni
ni bweibwei
bwaibwai
Iai
il)
te
itoatoa;
iii)
te
kambwana;
ao
iv)
te
bobooti.
ii) te itoetoe; iii) te kenbwrne; ro iy) te bobooti.
(iokinibwai nn titi ngaie);
ngaia);
(iokinibwai
7.7.
Anarabwata
rabwatate
te tie
tia iokinibryai
iokinibwai bon
bon iroune,
irouna, ee bcbete
bebetekateanq
kateana, ma
maeekanganga
kanganga
Ana
karababaanam
ambitineti.
bitineti. EEaki
akionoti
onotiam
amkabomwi
kabomwi ibukin
ibukintaarau
taaraunnte
teaeka
aekani
nibitineti
bitinetiaio.
aio.
karababaan
8.8.
bebeteriki
rikinnte
teitoetoa
itoatoakakaean
kakaeanrabakau
rabakauma
mate
tekabitare
kabitareaika
aikako
kona
nakainnanoia
kainnanoiaibukin
ibukin
EEbebete
karababaanam
amwaaki,
waaki,ma
maena
enakanganga
kangangataranrakina
tararuakinabwa
bwaeekona
konate
tetia
tiaitoatoa
itoatoani
ni
karababaan
kawaakate
tebitineti
bitinetinnoin
oinnanon4
nanona,ao
aoeeaki
akionoti
onotinaba
nabaaia
aiakabomwi
kabomwitaan
taanitoatoa.
itoatoa. Ngkana
Ngkana
kawaaka
korinea
rineate
te aekan
aeka nrabwata
rabwataaio,
aio,kakoauaa
kakoauaaraoi
raoini
nikarekea
karekeabuokam
buokamnntaekan
taekantetetua
tuaibukin
ibukin
ko
kanoaan
te
boraraoi
n
itoatoa
ae
bon
tau
aron
taekana.
kanoaan te boraraoi n itoatoa ae bon tau aron taekana.
9.9.
Tekambwane
kambwanabon
bonteterabwata
rabwatateuaa
teuanaiaan
iaantetetua
tuaae
aeokoro
okoroao
aoee?ngo
angatetekatanaki
katanakiibukiia
ibukiia
Te
taanbwaibwai
bwaibwaiiai
iaibwa
bwaeeonoti
onotiana
anakabomwi.
kabomwi. Bon
Bonteterabwata
rabwatanaba
nabaae
aekai
kaibitaki
bitakiaron
aron
taan
kabutana
man
rau
aron
teina
ibukin
karikirakean
te
bitineti
ni
kabebetea
riki
karekean
kabutana man rau aron teina ibukin karikirakean te bitineti ni kabebetea riki karekean tete
kabitareao
aoninikateirakei
kateirakeiaeka
aekannrabakau
rabakauaika
aikakainnanoaki.
kainnanoaki. EEngae
ngaennanne,
anne,ao
aoeebon
bon
kabitare
bobuakakateana
kateanaman
mantaubeakinaki
taubeakinakininikaetieti
kætietiaika
aikatangira
tangirákawakinan
kawakinantaian
tai anrekooti
rekootiaika
aika
bobtraka
bobongaraoi
raoiaroia
aroiaao
aokarokoan
karokoanrongorongo
rongorongoiroun
irountetetautaeka.
tautaeka.
bobonga
IteranibaI 11
Iteraniba
I
10.
10.
Te bobooti
bobooti bon
bon te
te aeka
aeka ni
ni bootaki
bootaki ae
ae rangin
rangin mwaiti
mwaiti nn aonon
aonon te
te Betebeke
Betebeke ma
ma ni
ni bainaki
bainaki
Te
irouia kaain
kaain te
te aba
aba ao
ao ee retititanaki
retititanaki raoi
raoi arana.
arana. Kanga
Kanga titebo
titebo ma
ma te
te kambwana
kambwana ao
ao ee
irouia
bwainaki ma
ma ni
ni booraoi
booraoi aron
aron bairean
bairean taekana
taekana irouia
irouia aoamata
aoamata aika
aika kabonganaa
kabonganaa ana
ana
bwainaki
tieweti.
tieweti.
11.
11.
A kona
kona ni
ni karinanaki
karinanaki bobooti
bobooti nn teniua
teniua aekaia
aekaia ni
ni kaeti
kaeti ma
ma aekaia
aekaia taan
taan I(ABONGANA
KABONGANA ae
ae
A
i) Te
Te Kontiumwe
Kontiumwa -- bitineti
bitineti aika
aika bwainaki
bwainaki irouia
irouia ana
ana katitamwa; ii)
ii) Te
Te
ee tabeakiniia: i)
(n
Tia
Karaobwai
bitineti
aika
bwainaki
irouia
aomata
ni
bitineti
aika
inaomata
(n
aroia
inaomata
aroia
irouia
aomata
ni
bitineti
aika
Tia Keraobwei - bitineti aika bwainaki
taan maniman
maniman ao
ao taan
taan ununiki
ununiki ma
ma taan
taan karaoi
karaoi bwaai
bwaai nn te
te bai)
bai) ibukin
ibukin kanakoraoan
kanakoraoan
taan
butiraoin
aia
bitineti;
iii)
Te
Tia
Mwakuri
bitineti
aika
bwainaki
irouia aia
aia taan
taan
irouia
bitineti
aika
bwainaki
iii)
Te
Tia
Mwakuri
aia
bitineti;
ao
butiraoin
mwakuri.
mwakuri.
12.
Ena aki
aki kanganga
kanganga riki
riki tararuaan
tararuaan bobooti
bobooti ibukia
ibukia taan
taan karaobwai ao taan
taan mwakuri
mwakuri nakon
nakon
Ena
te katei
katei ni
ni kawai
kawai ni bobooti
bobooti ibukia
ibukia kontiumwa,
kontiumwa, kioina
kioina bwa
bwa aa reita
reita te mwakuri
mwakuri mwaaka
mwaaka
te
ma te
te kaniwanga
kaniwanga ao
ao aa karekea
karekea riki
riki aroia
aroia kaaina
kaaina aika
aika tamaroa.
ma
13.
13.
N angiia
angiia aba
aba nako,
nako, aa bon
bon kairoroaki
kairoroaki bitineti
bitineti bwa
bwa ana
ana retitita
retitita aran
aran aia
aia bitineti.
N
14.
t4.
Imwain ae ko moana am bitineti,
bitineti, ao ko riai
riai nn tabennanoi
tabennanoi taian
taian kaetieti
kaetieti aika
aika aa kaeti
Imwain
nakon ao nn tautaekana
tautaekana am botaki.
nakon
Iteraniba 12
ITUUA
BOKI ITUUA
BOTON lANGO
IANGO N TE SYB BOKI
AE UAREREKE
UAREREKE
TE TUA AO
BITINETI AE
AO TE BITINETI
1.
l.
tur.
neuri akí
eki atjtakin
rilddn te tua.
Tiaki
Tieki te mauri
rekerekeia
iai rekerekeia
ni kabane aika
sika iai
kaetieti ni
na*ai
tuua ma kaetieti
bwa ti
ti na
tra bwa
Ti bon kabaeaki
kabae*i iaan te tua
atai tuua
ma
aron
maiura.
mainra.
llra
,
.
•
•
2.
bitin€ti aki ataakin
ataakin te tua.
Bon
ibuakon karikan ana kabuanibwai te bitineti
Bon teuana
teuana ma ibuakon
ni kabowi
kabowi iaon abam, ngkana
rabwatantaabo
rababan rabwatan
E bongana bwa
bwako
ko na ataa
daa rababan
taabo ni
temanna,
ke ngkana ko na
ibukin
tao ko na tabeka
t€ waaki
uiaaki ni kateitei n te bowi
tab*a te
kauntaeka te tang
kaitaraa am bitineti.
bitinai.
tang æ
ae e kaitaraa
Talan
Teien Konturaeki.
Kontureeki.
aika a rekereke ma
£
aika ti kabaeaki iai iaan te tua, aika
katoabong karaoan
karaoan konturaeki
konanaeki aika
E kuri katoabong
tia tia n rin i nanon
ataia bwa
bwa tía
karaoan bwaai
aika ti kabaeaki iai ao reken arora iai n aki ataia
bl /aai aika
l<amsoaki iaan te tua.
tr.ra
te reitaki
reitaki ae e kona
kona ni kamatoaki
.
o
konani
korobokiaki aika
aika a kona
Tiaki
Tiaki ti taian konturaeki
konnnaeki aika a korobokiaki
ni kamatoaki iaan te tua.
Boton kanoan taian konturaeki aika
aika a matoa
matoa iaan te tua bon
reitaki ae konaa ni matoa n te
TE KANTANINGA
NI
IttI
KAN
KAI\I
karika
karika te reitaki
KAI\ITANINGA
tua
AI\IGA
TE KAN
KAht ANGA
Te KAN
I(Aht ANGA
AItrcA AO BUTIMWAEAN
BUTIMWAEAI\I TE
KANIWANGAN
KAI\IWANGA,N TE BERITA
BERITA ae e kaaibibitaki i marenaia kain te
boraraoi
te tieweti.
tieweti.
kaaibibitaki ma
mate
boraraoi n aron
aron te mwane ni kaaibibitaki
ni
TE KONA
bwa ana
ana kona
kona ni karin
karin iai e riai ni
konttraeki bwa
KONA irouia kaain te konturaeki
kakoauaaki.
kakoauaaki.
TE KARIAIA
I(ARIAIA RAOI,
brva ana karin
karin kaain te
RAOI, e riai n iai te kariaia raoi bwa
konturaeki
koturreki n akea
kairoroaki bwa
bwa ana
lcaainna.
alcea ae e kairoroaki
ana kaainna.
Te RIIKAERITE
RIIKAEruTE n aron æ
kaineti te konturaeki iaan
ae ena aki bure ana kaineti
te tua.
Taian
Teier Riiti
Riiti
A riki angiia
riiti kioina bwa e ienikuri te ouna n te bitineti
bitineti n tiainaa
tiainaa te
angiia kanganga n te riiti
riiti, ke ni biri rimoa
kariaiakan taekan nako te riiti.
riiti.
rirnoa ni katamaroa
karamaroa te buremititi imwain kariaiakan
«
•
-
-
-
3.
•
•
«
•
Ngkana
karinan n taeka
taeka ni kakoaua ii
Ngkana ko rinanon
rinanon karaoan
karaoan te riiti, kabongana te karinan
nanon te boki aio bwa kairan
kairan am iango.
imwaina ma iroun te tia maeka
maeka ko
Uringnga
riiti are ma imwaina
Urirrynga bwa
bwa ngkana
ngkana ko anaa te riiti
bon kabaeaki naba iaan taekan kanoan te riiti
riiti aime.
anne.
kontr.raeki ni
E aki kainaomatako
kabtranibwain te bitineti
bitineti man kabaeam
kabaeam iaan te konturaeki
kainaomatako kabuanibwain
kabwakaan
riiti, ko na kakoauaa bwa iai
urente. Ngkana
Ngkana ko rinanon
rinanon taekan te riiti,
kabwakaan te urente.
iroum
maeka riki
riki
kaewea am riiti
riiti nakon
nakon te tia
tia maeka
inaomatam ni kaewea
incum (e bon riai n iai) inaomatam
riiti.
temanna ae e tau aroarona
katoka te riiti.
8r@rrotra iaan te bonnano, ke ni moantaai ni katoka
kontnraeki
iaon taekana.
taekana. Te moan konturaeki
Ko kona ni kaewea
te riiti
riiti ma
rna tiaki kabaeam
kabaeam iaan
kaeweate
kakaort'maki te tia
tia maeka
maeka ae
bon i marenam ma te tia
Ngkana e aki kakaonimaki
tia kamaeka.
kamaeka. Ngkana
boou
ni kabaeana,
te tia kamaeka n anaa
te ruuti ma iroum.
anaa mwaitin
mwaitinte
konate
boou.ni
kabaeana e kona
Iteraniba 13
4.
4.
Kabooan te
te tebo
tabo
Kebooen
Ngkana
ko
baireia
bwa ko
ko na
na kabooa
kabooa ae
ae bon
bon oin
oin am
am tabo,
tabo, uringa
uringa te
te taeka
taeka ae
ae KABEATA
KABEATA
Ngkana ko baireia bwa
EMITORA ao
ao irii
irii taeka
taeka nn rabakau
rabakau ii nanon
nanon te
te boki
boki aio.
aio.
EMITOM
5.
5.
Kabutan te
te bitineti
bitineti men
man mwengtm.
mwengam.
Kabuten
Ni
bon
arona,
e
riai
ana
akitibite
te bitineti
bitineti man
man te
te mwenga
mwenga ni
ni katukaki
katukaki bwa
bwa tibangaia
tibangaia
Ni bon aron4 e riai ana akitibite te
tieweti nn rabakau
rabakau (n
(n aekaia
aekaia taian
taian akauntante
akauntante ao
ao taan
taan kateitei)
kateitei) ike
ike bon
bon titi te
te ouna
ouna te
te tia
tia
tieweti
kabuta
te
bitineti
n
akea
ke
ti
tabeman
ana
taan
mwakuri.
mwakuri.
ke
tabeman
ana
taan
n
akea
ti
kabuta te bitineti
6.
6.
Bitineti n
n tieken-een
tieken-aen
Bitineti
Moan te
te riai
riai te
te taratara
taratara raoi
raoi ngkana
ngkana ko
ko na
na waakina
waakina te
te bitineti
bitineti ibukin
ibukin te
te tieken-aen
tieken-aen ni
ni
Moan
kakoauaa raoi
raoi bwa
bwa aa iraki
iraki raoi
raoi nanon
nanon tuua
tuua aika
aika aa rekereke
rekereke ma
ma aomata
aomata aika
aika kabonakoi
kabonakoi
kakoauaa
tieken-aen.
tieken-aen.
7.
7.
Te Intuerenti
Intuarenti
Te
Ko riai
riai ni
ni kaotako
kaotako nn okoron
okoron aekan
aekan taian
taian kaoanikai
kaoanikai ao
ao ruuti
ruuti aika
aika ena
ena boo
boo ma
ma ngaia
ngaia am
am
Ko
n
am
taan
bitineti.
Ena
iai
i
buakona
ruuti
man
te
tabo,
ruuti
man
tabetaarau,
runti
ruuti
n
am
taan
bitineti. Ena iai i buakona ruuti man te tabo, ruuti man
mwakuri, ao
ao bon
bon ruutin
mutin te
te mwane.
mwane.
mwakuri,
o•
8.
8.
Karekea taekan
taekan buokan
buokan te aeka
aeka nn intuarenti
intuarenti ae
ae riai
riai ni
ni karekeaki
karekeaki ibukin
ibukin
Karekea
kamanoan
ana
akitibite
ao
ana
atiete
am
bitineti.
kamanoan ana akitibite ao ana atiete am bitineti.
Karekei teeke
taeka ni
ni buoke
buoka
Karekei
Uringnga, e kona
kona ni karekea
karekea te kakamaku
kakamaku reken
reken te rabakau
rabakau ae ti
ti teutana
teutana ngkana
ngkana ko
Uringng4
kakantaninga. Taekan
Taekan te tua
tua ae ko aa tia
tia n
n ataia
ataia man
man te boki aio,
aio, e riai
riai n
n riki
riki bwa
bwa te
kauring ngkana
ngkana ana
ana riki
riki taian
taian kanganga.
kanganga.
katring
•
e
Karekei taeka
taeka ni buoka
buoka ma
ma irouia
irouia taan
taan bitineti
bitineti riki
riki tabeman
tabeman ngkana
ngkana ko kataia
kataia ni
Karekei
kaotaraoa
te
tia
rabakau
temanna
iaon
taekan
te
te
tua.
iaon
taekan
temanna
kaotaraoa te tia rabakau
Iteraniba 14
Iteraniba
KAKOAUAAN KARAOAN BWAAI
BWAAIIBUKIN
AM MOAI\I
MOAN KATEITEI
KATEITEI
KAKOAUAAI\I
IBUKIN AM
karinan n taeka
taeka ni kakoaua
kakoaua imwin
imwin aei bon
bon tiaki
tiaki ti ngaia.
ngaia. Bon ti
ti ibnkin
ibukin buokan
buokan am
am iango
iango n
n
Te karinan
itera tabeua
tabeua aika
aika aa kakawaki
kakawaki aika
aika a riai
riai ni
ni karaoaki
karaoaki ngkana
ngkana ena
ena kateaki
kateaki te
te bitineti.
bitineti.
uringi itera
Ngkana ko neno
nano uoue,
noua, kerekee
karekea te buoke
buoka ma
ma iroun
iroun ee
ae rabekeu
rabakau teeken
taekan te
te tue.
tua.
Ngkene
NGKANA KO
KO BAIREIA
BAIREIA BWA
BWA KO
KO NA
NA KATEA
KATEA AM
AM BITINETI
BITINETI URINGNGA
URINGNGA NI
NI
NGKAI\IA
KARAOI BWAAI
BWAAI AIKAI:
AIKAI:
KARAOI
l.1.
Kakaea bwa
bwa aeka
aeka ni
ni bitineti
bitineti raitienti
raitienti ra
ra aika
aika ko
ko na
na kainnanoia
kainnanoia nn am
am aono,
aono, ao
ao kakoauaa
kakoauaa
Kakaea
raoi
bwa
iai
iroum
te
raitienti
ke
taian
raitienti
aika
a
riai
mwain
ae
ko
moana
am
raoi bwa iai iroum te raitienti ke taian raitienti aika a riai mwain ae ko moana am
waaki.
waaki.
2.
2.
Kakaea bwa
bwa aekara
aekara tuua
tuua ni
ni kantira
kantira ao
ao kaetieti
kaetieti iaon
iaon te
te aba
aba ae
ae bwanin
bwanin aika
aika aa mwanea
mwanea
Kakaea
aekan am
am bitineti.
bitineti. Kakoauaa
Kakoauaa raoi
raoi bwa
bwa ko
ko karaoi
karaoi nanoia.
nanoia.
aekan
3.
3.
Kakaea bwa
bwa ee rotaki
rotaki nn te
te aro
aro ra
ra am
am bitineti
bitineti ni
ni kaetieti
kaetieti nn tian
tian mwakoron
mwakoron taabo
taabo nn am
am
Kakaea
aono.
aono.
4.
4.
Kabaea aran
aran am
am bitineti
bitineti nn te
te retitita.
retitita.
Kabaea
5.
5.
Kakoauaa raoi
raoi bwa
bwa ko
ko aa tia
tia ni
ni kamanoko
kamanoko ao
ao am
am bitineti
bitineti nn aekan
aekan intuarenti
intuarenti aika
aika aa riai
riai
Kakoauaa
ibukin am
am bitineti.
bitineti. Kakoauaa
Kakoauaabwa
bwaaamano
mano am
am atiete
atiete aika
aikaaarabwata,
rabwata, te
te katen
katen aomata
aomata
ibukin
intuarenti, ao
ao te
te ruuti
ruuti ibtrkia
ibukiataan
taanmwakuri.
mwakuri. Kakoauaa
Kakoauaanaba
nababwa
bwaaamano
mano am
am utq
utu, ao
ao am
am
intuarenti,
taanmwakuri
mwakuri aika
aikaaarangin
rangin bongana
bongana ao
ao bon
bon ngke
ngke nn te
te intuarenti
intuarenti ibukin
ibukin te
te aoraki.
aoraki. Bwa
Bwa
taan
teraae
aeena
enariki
riki nakoim,
nakoim, am
am utu,
utu, ma
maam
ambitineti
bitineti ngkana
ngkanako
ko bwaka
bwakannaoraki?
aoraki? (Manga
(Manga
tera
rinanonlteran
Iteran Kanoa
Kanoa77 nte
n te boki
boki aio
aio kawara
kawaraam
am intuarenti
intuarenti burouka)
burouka).
rinanon
6.6.
Ngkanako
ko kaaina
kaainate
teitoatoa,
itoatoa,kakoauaa
kakoauaaraoi
raoi bwa
bwako
koaatia
tiani
nikanoaa
kanoaate
teboraraoi
boraraoinnitoatoa
itoatoa
Ngkana
mante
tebuoka
buokanntaekan
taekante
tetua.
tua. EEriai
riaiae
aeaamwaiti
mwaiti riki
rikinakon
nakonae
aetititemanna
temannataan
taan tia
tiatiaaina
tiaaina
man
aiaakaunte
akauntennte
tebangke
bangketaan
taanitoatoa
itoatoa(ke
(keuringa
uringate
tekananokawaki
kananokawakiae
aeeereke
rekeiroun
iroun lotia i
aia
Iotia i
nanonBoki
Boki6?)
6?)
nanon
7.7.
Uringi taian kanganga ni waakinan te riiti n Iteran Kanoa 5. Ngkana ko
lJringi taian kanganga ni waakinan te riiti n lteran Kanoa 5. Ngkana ko
kakarabakauakinataekan
taekanteteriiti
riitike
keko
koiango
iangobwainakin
bwainakinte
teriiti
riitima
maimwaina,
imwaina,kabonganai
kabonganai
kakarabakauakina
karinan
ni
kakoaua
n
iteraniba
8
ao
9
ibukin
totokoan
taian
kanganga.
Ngkana
konano
nano
karinan ni kakoaua n iteraniba 8 ao 9 ibukin totokoan taian kanganga. Ngkana ko
uouakarekea
karekeabuokam
buokamnntaekan
taekantetetua.
tua.
uoua
8.8.
Ngkanako
koaki
akikona
konaninikunea
kuneaana
anarabwata
rabwatatetetautaeka
tautaekaaika
aikaana
anaanganiko
anganikoteterongorongo
rongorongo
Ngkana
ae
ko
kainnanoia,
nakon
te
limite
ni
Boutoka
Ibukiia
Bitineti
aika
uarereke
ketete
ae ko kainnanoia, nakon te Iunite ni Boutoka lbukiia Bitineti aika uarereke ke
BangkeniniKarikirake
Karikirakeibukin
ibukintaeka
taekaninibuoka
buokama
marongorongo.
rongorongo.
Bangke
9.9.
NGKANAKO
KONAI\IO
NANOKOKORAKI
KOKORAKIKAREKEA
KAREKEABUOKAM
BUOKAMIROUIA
IROUIAAIKA
AIKA
NGKANA
TAANRABAI(AU
RABAKAUTAEI(AN
TAEKANTE
TETUA.
TUA.
TAAI\I
Iteraniba15
15
lteraniba
BOTON IANGO
lANGO NNTE
TESYB
SYB BOIil
BOKI WANUUA
WANUUA
BOTON
IKOTAIANN
NIKABANE
KABANE
IKOTAIA
l.1.
Ngkailio
koaatia
tíanrinanon
n rinanonbooki
book! I1 nakon
nakon88ea
eariai
riainntau
tautnwaitin
mwaitinam
amrongorongo
rongorongoni
ni
Ngkei
kabobonga
te
Büibtrite
Titate
(ae
e
aramki
naba
bwa
Kawam
te
Bitineti.)
Ena
E,m
llitincti.)
tc
taUotongB te ffihitc Titete (ae e aramki mba bua Xewein
bonganam
ambitibirite
brtibiritetitate
titatenakoim
nakoimbrva
bwakairam
kairamae
aeeebwanin
bwaninraoi
raoiarona
aronangkana
ngkanako
konang
nang
bongam
katea
ao
ni
waakina
am
bitineti
ae
boon.
Ena
bongana
naba
ibukin
anganakin
te
bangke
te
bangke
anganakin
naba
ibukin
lgtea ao ni wakina am bitineti ae boou. Ena boagana
kembon
taabo ntarrgmmre
tangomwaneriki
rikiabeua
tabeuani
nikaekean
karekeaneiln
ammwane
mwane ib,ukin
ibukinam
ambitineti.
bitineti.
kc
2.
2.
bonlurakimatonarn
karakma aron ambitineti
bitineti te
tebitibiritetiate.
bitibirite titate.
EEbon
1
.•
.•
r•
o»
3.
3.
kabwarabwaraaam
amiangoni
iangom bitimeti
bitinetima
mani
ni lcaota'okorona;.
kaota okorona;
EElobwarabwaraa
angate
tebanna
bannaae
ae bwani*rmi
bwanin raoi ni-karrainakin
ni kawainakin am
am mwane;
mwane;
EE anga
E
kaota
taekan
te
mwakete
n
aron
taun
te
nanobwai
ibukinm
am bitineti
bitineti ni
ni
ibukin
nrnobnrei
E kaota taekan te mwakete n anon taun tc
kakoanaabwa
bwako
ko liona'ni
kona ni kaiteai,am
kaitarai am kaotite;
kaotite;
kakcuaa
E
tuangko
angam
ibukin
katean
ao
bairean
aron am
am bitineti.
bitineti.
E turryko angam ibukin kaean m bairean aron
riai nn iai
iai item
itera aikai
aikai nn atn
am Bitibirite
Bitibirite Titde.
Titate.
EE riai
r)i)
U)
u,
iii)
llr)
iv)
iv)
v)
v)
vi)
vi)
Te lhdo
tMMHiilairi
ni bee
bas eo
aoboton
boton irqp
iango
Tc
Kaotan ron
aron tc
te bitincti
bitineti ee
ae ee iragoeki
iangoaki
Keotrn
Kaota
aron
taian
boto
n
akitibite
ao ana
ana kaeineti
kaeineti te
te bitineti.
bitineti.
Kaota arcn taian boto n akitibite ao
Taian ounl,
ouna, menede
manatia eo
ao beireen
bairean tcine
tema
Tehn
Aanga
rongorongo
n
aron
aekan
rabwatan
te bitituti
bitineti iaan
iaan te
te rua
tua bairean
bairean aian
taian
te
rabwatan
aekan
Aanga rongorcngo n aron
mwakurr
(antai
ae
karaoa
ao
ni
bukintaeka
n
te
mwakuri
teuana,
te
karikiram
mwakuri(antai ae karaoa ao ni bukintaeka'n tc mwakuri teuana, ts biHram
vitee ibrdeiamanatia
ibukia manatia ma
ma ouna
ouna aotr.
ao te tiaata
tiaata ihtkin
ibukin tein
tein te
te bootaki
bootaki ao
ao aia
aia kanoa
kanoa ni
ni
vifee
beku
ibukin
nakoa
ni
kairi.
Detu itukin n*oa ni kairi.
Kawai ninrrene
ni mwane
Kewei
Kaubwar
ao mwaare
mwamte aika
aika aa tangir,aki
tangiraki ibukiil
ibukin katean
katean te
te bitineti,
bitineti, tania
tania ni
ni mltrane,
mwane,
Kaubmi ao
aoberekeng kaotite
kaotite ao
ao te
te betiraoi.
betiraoi.
aobereitcng
Te
katine
mwakete
Te lrrfu nrd*ilc
Kabwarabwara aar
am kontitmrwa
kontiumwa tidcemenb,
tiekemente, bubtrana,
buburana, bubnran
buburan te
te mwakete
mwakete ae
ae ee
Kahrarahura
(kaotia
bwanin,
ao
tibangam
man
te
mwakete
ae
ko
kona
ni
kantaningaia
(kaotia
bwa
bwa
ni
kantaningaia
ko
kom
ae
mwakete
bwanin, ao tibangam man te
ko komrroko
kona n roko nn am
am betiraoi
betiraoi ii nanon
nanon te
te tai
tai ae
ae ee riai).
riai).
ko
Kawai nr te mwakuri
Kerdntm*uri
Korei hmsckan'taian
kauarerekean taian boto
boto nn dcitibitc
akitibite aika
aika am
ana karmaki
karaoaki ii nanon
nanon teuanate
teuana te
Korei
rrriki.
ririki..
vü)
Yii)
Tirinanoa* te m,anc
mwane buti
bnti
Tirirmlc
Te waretd,fu*in
wtuetaá' ibukin te
te mwane
mwane buti ae erm
ena kainnanoaki
kainnanoaki nn te
te moan
moan 66 nn namurdainq
namwakaina,
Te
ao
botont
rango
ibukin
teniua
nririki
aika
ana
rc^to.
ao bomnt iamgD ihild,n teniua n ririld' ait€ ana roko.
Itertmiba
ltermiba 16
XXI
BOTOWfAPI«OlHTESVBWOiaiirAIirA
RI'NTA
BOT(nT IAffiO N TE #IIB
T/rtIEAfiIItrTf,,wlANil
TAUVEAKl^ADV TE WAM
1.
t.
2.
*r
4.
r
&t.ltidi:
lfdt@
tdhi
rctooffi aikar.
dliai:
G*rr tvÈiOGê
A riai angiia
aik* %
a ueremke
rncr*c ni àjewafeini' aekan
angiia bitineti
bitineti aika
a.
eb.
b.
e.
c.
d.
d.
e.
e.
f.
f.
1.
!.
kar*fut ffi
ffi6fi$ ÜPwa
hle æa bttcykiko
btrcftiftopn taua
tars,
ri[& anr 6i&rcd fcawaftáw^ taésB* Bribaol^
E kona ni katamaroa
kaanraoa rikí
liama
mwin
am
mwane,
e
taua
mwin
te
ktgetücte
ae
ko
aaganÉa?
aa»
m,
kaiftasmiwa,
e
c
kaota
eilgEi*
mwanc, tarrn rnudn kmrEG aG
mwin
mwaitin
ao e taua
Hn mwin
rrwin am* titaofci.
taarau'ao
nrwaitin am taarau
Teiri Kaeti Bokr
Eo*i
KatitamwaA&amti
Rehooti'
Katitamwa
Akaantr Rekooti
Rekooti Boki
Akaueti Rekooti
Rclcooti
Ti£d>iffaea
Tiabrraca Akaunti
Titaoki
Rckooti
Titadd Rekooti
Raka ao Rauti
Ruuff. Titaeteiwente
TitrGM€
lekooti n Ce
tcudta ma teuana
teuana ma a bon
Ana bon kakaokoro
kalookorc kawakina»
kawakinengisn
feian fekoo#
& bitineti
tlitfrrcti teiiíma
ii)
mwaee
n*o; iii)
iii)
bane
mwin: r)> te
tc rr¥Wa»e
r*wao'roko,
æ mko; ii) te
tc mwane ae e nako;
hre ni kataia
kataia ni kaota mwin:
aomata
ao iv)
aika a taarau
taamu iroum
irormm
iv) somata aika ko taaraa imuia.
rcmata aika
if
arneiftaltomircuie.
Boki. Tauan
Te moan mwaneka
mnraneka ibukin tauan
tatrarrfirnrrin
mwin rongorongo
rongorcngo aikai
dkai.6on
bon te
rc Kaeti
Krctt Bold.
mwin mwaitin
roko i nano»
am bitineti i nanon am Kaeti
trGeti Boki n te bong
mwaitin te mwane ae e
eroko,i
rmnam
teuana
teuana ma teuana.
Kawakini taian
ko kabwakai.
taim ritirti
ritiiti ni fcabane
k*ero ifaftm
i$u&h mwaane
nmnane aika
aika ko
Kakoauaa
wa e
reke te ritHtr
fe beebwa ni kakoaúa
riki teuana
Kakoatraa b
bua
rit{fti ke
kcEbecbrm
liakoauoriki
tcum ibukin
erdrc
mwaane aika ko
kokSwakai
kabwakai rbukin
fraron'ailte
anón aika a reke iroum,
irotrm; te
rc boawarii,
ih*ia bwaai
tnlraai ts
ao te urente.
Ritiiti ni
ri kabane
ka8ane a riaá
dd.ni
ni kawsücinaki
kawhkinaki i nanon
nsroarKAETI
üff KAETI BOKI
BOKI ni
urent. Ritiitr
karokoa
kaeweaki nakon te REKOOTI
karokoa tokin te bong
bmg ao ni
ni manga
ururya&rwakin*on
REK@TI BOKI.
Kawakina
aika ko
Kawa&ina te rekooti
rekooti ibukin
ibukin mwaane
nwaaac nako
nd<oai&a
lto kabwakaa
l<abwake ibukin
ibrddn boon bwaai,
te booawarii, te urente,
ao..
urcnte, te bae
bac n te
tc iateretn,
iderctii,ao..
e
-
-
5.
E kona
Bofci n onea
mwin te Teiri Kaeti
kona ni kabonganski
taUongadi.ete Rñíiti
lrtiffii,k*in
I(a ti Rekooti
oncamurin
ngkana
bwaai msnti
man te bitineti
ngleam a karako
karako mwmtín
rnreith,tmi
rmr& boboaka
bofu&e kabonakocdda
tabomnkodiamsn
(ngkana
naba kaboi^aan kaobiin
(ngkre te tía
krcbiin taian ritiiti
ritiiti
tia karaofcw»
kraobw* ngke).
Boil ton
acmhk$oryaan
4ft6) E Son
aika
ko anga ibukin am tieire n
onea mwin te Kaeti
nommeine
F,sti Boki.
Boki"
aikako
Krihrrr
kffitc c
4d<i
Akeunti
rnwin ai»
aiakabobrrai
aofllet*nte
lr&tcirrmuon
arn Kaiitemwa Akaunti
A tauaki
tamki mwin
kabobwai aomata
n te karetete
i nanon am
Rdtaotf
te kivetete,
nswv» te
tia n
ads
n augaoaki ao
Tau mwin
mwirr mwaitin
rurraitinffr
kwdeb,.ffi***
6 kuretete æ æ
Rctooit Taua
mwaittra
mrmititu ae
rc' ana riai
rici ni
ni' kabwakaa nakcMt.
lt*rrdtard*n
AIfi
tu*rrwdhriiriwid@iffi MeMc.
Ana
anga*i tan^ mwakurr te mwi«k» ätafcät baimat te touefete. A riai
^ea AKT angan^i
Bilrsti.
m
ti iroun
irornt te
&Ounane
Oona n fe BiHfneti.
ni baire^d
baire*i, 1 ti
rterarába
tteradhe 1‘7
t7
6.
6.
Ngkana
kawakinaki mwin mwaitin te
Ngkana e kabobwai te bitineti n te kuretete, e riai ni kawakinaki
taarau.
taarau. E riai ni katauaki
katauaki te iteraniba
iteraniba teuana
teuana ibukin te tiaburaea temanna ao ni
mwannanoaki
mwannanoaki iai tain te kabwaka
kabwaka mwane.
7.
Bon i nanon te Rekooti
Boki ae ko riai ni korei mwin boton
Rekooti Bold
boton taian boanibwai ni kabane
n am bitineti.
boaniabwai aika
aika a tauaki mwiia
mwiia n taabo tabeua
bitineti. Ko ikotii ni kabane taian boaniabwai
ibukin nooran ana waaki am bitineti ae e bwanin.
kanoaa am Rekooti Boki n
bwanin. Ko riai ni kanoaa
tokin te bong teuana
teuana ma teuana.
7.
E kakawaki bwa ana koreaki mwaiti i nanon kaorom
kaorom aika uoua (n aron mwanen
te
te tieire
tieire ae tauaki mwina
mwina n te kaorom ibukin te Mwane
Mwene Roko ao te Tieire).
Tieire). Te
waaki aio ena anganiko
anganiko te tititam ni kakoaua
kakoana ibukin tauan
tauan mwiin mwanen
mwanen am
bitineti.
8.
8.
Te Rekooti
tititem ae bebete arona,
Rekooti tititam
eronq n aron ae e uotakirake n te boki aio e kona ni
buokiko
buokiko ni baireia
baircia bwa bwaai
bwaai ra aika a kona n riki bwa
bwa titaoki, kaota te
rc mwaiti ae ko
na manga otanna,
otann4 kaota am tai ni manga
manga oota,
oot4 ao ni buoka
buoka am atatai iaon buan am
titaoki.
am
9.
9.
bon
Kabonganan
Kebongenrn am
rm rekooti ibukin katamaroan
ketameroen riki
riki am bitineti.
bitineti. Te Rekooti Boki bon
te rekooti ae te kabanea
kabanea ni bongana ibukin kakaean
kakaean waakin am bitineti.
bitineti. Ni katoaa
katoaa tokin
te namwakaina ko riai ni kakoauaa bwa koa tia ni:
o
o
o
•
•
•
korea te baeranti ibukin te bangke ao te mwane
ikotii taian tieire ni kabane ibukin te namwakaina
namwakaina
ikotii
ikotii taian kaotite:
kaotite: te tirekete
tirekete materio
materio kaotite, te tirekete reibwa kaotite ao
intirikite kaotite.
kaotite.
Kan te rongorongo
rongorongo aio, ko kona n tirinanoa am tieire, tirinanoa
tirinanoa am kaotite, numeraa am
(ke
raka
ruuti), ao tirinanoa am raka.
Ibukin tirinanoan taian tieire, kaotite, ao taian raka,
rak4 te kawai ae bongana ni karaoaia
bon:
i)
ii)
iiD
i)
ii)
iii)
kabotauan butin
butin te bitineti ngkai ma taai ake mai imwaina
imwaina
kakaean
kakaean bukin
bukin taian kakaokoro,
kakaokoro, ao
kabonganan te rongorongo
rongorongo ibukin katamaroaan riki am bitineti.
Iteraniba 18
I
I
lANGO N TE SYB
SYB BOKI
BOKITEBWINA
BOTON IANGO
TEBWINA
KARIKIRAKEAN AM
AM TIEIRE
KARIKIRAKEAI\I
l.1.
E kaotaki
kaotaki nakoim
nakoim nn te boki
boki aio
aio angam
angam ni
ni butimwaea
butimwaea te kanganga
kanganga teuana
teuana ae
ae ee rangin
rangin
E
ataaki
irouia
angiia
bitineti
aika
a
uarereke
imwin
te
moan
kateitei
ko
aid
kabonakoa
ataaki irouia angiia bitineti aika a
imwin te moan kateitei - ko aki kabonakoa
mwaiti ae la
ko kantaningaia, ao
ao ee riW
riki te lcanganga
kanganga nn am
am mwane
mwane buti
buti ibukin
ibukin aei.
aei.
te mwaiti
2.
2.
A kona
kona bitineti
bitineti aika
aika aa boou
boon ni
ni karikirakea
karikirakea mwaitin
mwaitin aia
aia tieire
tieire man
man karaoan
karaoan te
te karaii
karaii ae
ae
A
tamaroa riki,
riki, man
man kaatuan
kaatuan riki
riki iangoan
iangoan te
te buromoutin
buromoutin ae
ae ee oromwaaka
oromwaaka ao
ao te
te katiamwa
katiamwa
tarnaroa
tieweti ae
ae tamaroa
tamaroa riki.
tieweti
3.
3.
Am mamaire
mamaire ena
ena karikiko
karikiko ba
ba te
te tia
tia ketitareua
katitaraua ngke
ngke ao
ao tiaki
tiaki te
te tia
tia ketauraoi
katauraoi bweeitie.
bwaaitia.
Am
Bukin te
te bitineti
bitineti iroun
iroun te
te tia
tia katitaraua
katitaraua bon
bon katokan
katokan kainnanoia
kainnanoia taan
taan tia
tia kabobwai;
kabobwai; ao
ao
Bukin
tiaki titi karokoan
karokoan taian
taian bwai
bwai ma
ma tieweti
tieweti ibukina
ibukina bwa
bwa ee angaraoi
angaraoi irotrn
iroun te
te bitineti
bitineti bwa
bwa ena
ena
tiaki
katiai.
katiai.
4.
4.
5.
5.
E riai
riai ni
ni moanaki
moanaki ngkanne
ngkanne te
te karaii
karaii man
man kaotaraoan
kaotaraoan taian
taian kainnano
kainnano irouia
irouia aika
aika aa kona
kona nn
E
riki
bwa
am
katitamwa.
Babaire
nako
ake
tabeua
ibukin
te
karaii
a
riai
ni
kateitei
iaon
riki bwa am katitamwa. Babaire nako ake tabeua ibukin te karaii a riai ni kateitei iaon
ara tirinano
tirinano ni
ni kainnanoia
kainnanoia ara
ara katitamwa.
katitamwa.
ara
Botaki nako
nako aika
aika aa karaoa
karaoa ae
ae ee raoiroi
raoiroi nn te
te karaii
karaii aa kabanea
kabanea korakoraia
korakoraia ae
ae ee bati
bâti ni
ni
Botaki
kataia ni
ni kaekai
kaekai boton
boton titiraki
titiraki aika
aika nimaua.
nimaua. Titiraki
Titiraki aikai
aikai aa katrarerekeaki
kauarerekeaki taekaia
taekaia ii
kataia
nano.
nano.
AEKAN N
N AOMATA
AOMATA ra
ra ae
ae titi na
na kataia
kataia nn aita
ai ta nanoia?
nanoia?
AEI(AI\I
TERA TE
TE AEKA
AERA ltl
NI BWNTIA
BWAITIA KE
KE TE
TE TIEWETI
TIEWETI ae
ae titi na
na angania
angania nn te
te
TERA
BOO AE
AE MWAITIRA,
MW ATTIRA, man
man
BOO
TE TABO
TABO ra
ra ao
ao nn
TE
TE BUROMOUTIN
BUROMOUTIN ae
ae aekara?
aekara?
TE
6.
6.
Ngkana ko
ko bairea
baireaangan
angan mwaketenan
mwaketenan am
am bwaitia
bwaitia ko
ko riai
riai ni
ni kona
konanntaranna
tararuaakanoan
kanoan te
te
Ngkana
Karaii Mikiti.
Mildti. Aikai
Aikai kanoana
kanoanaakanne.
akanne.
Kereii
TE BWAITIA
BWAITIA -- EEkaraoa
karaoatabena
tabenaam
am bwaitia
bwaitiake
keam
amtieweti
tieweti ni
ni katoka
katokakdinnanoia
kainnanoia
TE
katitamwa? Ko
Ko kona
konani
ni kangaraoa
kangaraoake
keni
ni bita
bitate
tetetiaina
tetiainabwa
bwaena
enakatamaroaa
katamaroaariki
riki
katitamwa?
katokankainnanoia
kainnanoiakatitamwa?
katitamwa?
katokan
TE BOO
BOO -- EEkatika
katikate
tenano
nano boon
boonam
ambwaitia
bwaitiake
keam
amtieweti?
tieweti? Mwaitira
Mwaitiraae
aeana
anatauraoi
tauraoi
TE
amkatitamwa
katitamwani
ni kabwakaa
kabwakaaibukin
ibukinam
ambwaitia?
bwaitia?
am
Iteraniba 19
19
Iteraniba
TETADO
TASO- -AAkmaffi&esrbeva&iiarnntieweti
kona b reke sm ;bwaaitia ma tiewetin ntaabo
taaboaika
aikaa aangaraoi
angaraoi
TE
ibuküaam'kAitam'un?
am katitoiwa?A,lcma
A Ifiona nrokc
rekean,bnrai
a» bwainako
nakoma
matieweti
tiewetiman
mantaabo
taaboike
ike
ibukiia
a
kona
ni
kimei
iai
am
katitamwa?
a kona ni kmei iai am &*itamwa?
TEBITR{}M(XTIIN
BUROMOUTIN - -EEkrli
kaotitackaate
taekan teh,nomoutin
bwromoutinma
makangangaa
kangangan
TE
kaongoakia
katitamwa
ibwa
tena
æ
e
tauraoi
ni
kaboaki
ma
iroum. Ko
Kooa
aakaqga
kai^ga
kao4goakia katitmnrahra tmae etauraoi ni l€boaki ma iroum.
karokoateterongoroqgo,irottif
rongorongo k&aktfAoa'longa
Ana kanganinikakoauaa
kakoauaabwa
bwaiai
iaiiranm
iroumtetebwai
bwai
ninikarokoa
aeakakaea?
A
ataa
tafkan
am
feétinati
am
katitamwa?
A
tia
ni
kaongoaki
angan
ae a*aknea? A stre +d.T.nbithai m katitamwa? A tia ni kaongoaki aqtan
bongaoímm
amheitia&e
baitia kenasadcfi
ttiewneàfrr*.ie?
ibukia? .A.Aafaa
ataamwaitin
mwaitinteteboo
booaeaeto
kotiatinaa
tiatinna
boogmm
ao
te
tabo
are
e
mena
¿ai
am
fowaaitia
ke
am
tieweti?
re te tabo ane € mna iri m brnrilie ke 'm tieweti?
7.
I
bonrmgi
raaginiaimwaiti
mwaétiasr,.gp
aangaaisihlmoeir
bucooMutin+,iLa
aikako
kokona
konaninikabonganai.
kabonganai.Ko
Kona
nabon
bon
AAbon
liaeieikaa
aika akaai
kaetime
marek&ir
aekaiaam'&atifmla
æn katitamwamei
maiibuakoia.
rbuakoia.
.rinei
Taoko
koaa
nari1l61tc
linea teUr&,,tm
stewetaaÉtâag, tacnntctebcebrrra.ni
beebwa nikaongora
kaongorannam
amtabo,
tabo,rerio,
rerio,
TD
ke 4e teœvxtion, ao..
kcecueuitioo"ao..
I
Koriai,naha
riai nabannatewetaaiti
atewetaaitiiaoatairabfu
iaon kairahabaaika
aikaaakaraoaki
karaoakiraoi,
raoi,rarikin
rarikintaian
taian
Ko
bwati,ao
aoioaten
imalantm
amaui.
ami.
.hrrati,
I
I
j bureedil
aika
Taoiai
iain&a
nabametsio
matetio m barnnowtiaac
aeko
kokma
konaninikorci,
korei,nnaron
aronbecbwa
beebwa aika
Tao
kokmea
kona mtbwdbwei
t&watibwaiste
q terrrui
meen&c
kenrkm
nakonanti,
auti,ke
kednikatikui
katikuinntaabo
taaboike
ikeaakd
kai
&o
noria
iai
am
katitamwa.
ffiia iri mkatitrnm.
Ko kona ni kabongana te lieâre buramoutin n aron te katekeraoi n te tikete, ke
kaoüw «n bwai à mmon am títea ihidkánmorekir
noorakmrckrie
aekaiake
kebaketenake
baketena ke
boutokaan
arona
n
taÆittut
n
taian
beebwa
n
te
tabo
ni
bobwai.
boutokrn.arma n taekaes n taian bocbwa n te tabo ni bobwai.
loetrrn buaiirf,loisderffil
Kol36nr
konani
niburomantinemhmaitirrrd
buromoutina am bwaakia niloborgaaiataao
kabongaoaia taanbobwai
bobwaihra
bwaana
ana
Ifu
karoko
irouia
am
katitamwa
ke
taan
boomae
ao
taan
tibwatibwa
riki
tabeman
l€ro&o.houia amhtitnun fop tesn bo@re ao laao tibwatibrra riki tebeman
aika iai aia iîoman ma am katitamwa.
ail<a i&i ria itomm ma m katilmrwa
8.
Ngkaaako
kohrerr
karaea en
nm lirrrhrhunbvtid
rinrrinr imnrraoa Inm n« ni bnrorenain
hnromniitin eike
aika a}*rekoro
a kaAcaokoro
Ith.rf,
alitai,
ao
ko
riai
si
mwasnasoa
aekaa
am
katitamwa.
E
nga
te
kawai
kabanea
-i..i, eo 1o riri d nrrnoenol rclr el kditeqwe. E nga te kawai acaetetekabanea
n tamaroaih*in
ibukinlor,okom.e
karokoan am{.qgoiloqgg
rangoroogoiso19
ífovíri am
am katitamwa?
katitamwa?
n tamaroa
9.
Kakoanai» rai!ry16
raoi frwa ^ El0oili rn
am trtdin.
Krkorun
Tai kabanea
kabanea am
am mwalE
mwane nn te
te
Tai
atewetaaiting
ibtdtin
am
titoa
æ
uareteke
i
aon
te
terewition
buroukuraem
ibukin
te aba
aba
te
ibukfut
burouktraem
tc terewition
ateruetrairing rih*in m titoa ae uanardrc i
ae
bwanin.
ti
nakoia
am
katitamwa
g
rafütim,
man
beebwa
ni
katoa
auti,
te
titoa
ae
ae
ae bunnin. no" tlo*oia ur &ditamqni ryilrin, man beebwa ni katoa atti, te titoa
taraaraoi ma
ma bwaina
bwaina aika
aika aa kaotiota&i,
kaotiotaki, taim
taiæi kairababa
kairababa ni
ni katanoata
katanoata ao..
ao..
ee taraaraoi
aron rE
am &one
kora mwakete r)
ao «aa temeree
tamaroa eabe
naba em
am neneire
mamaire
ce tanmPM lilta
ibakni
am
fearenuMitin
ni
lurâiettia
festitamwa
aika
ko
«ano
ironia.
irouir.
rllno
Lc
rike
ai
fuHn eo
m
IUlm trrme
tronodin
10.
pr*rte cu
krhcrihkftnra
Te Krtrrl*e
Katitamwa lkrdir
Tieweti ae &rmte
tamaroa e riia
riain *i
alá trb*an
tabwara lo
ao em
ena nwlmulrnrno
mwamwaatnano
Tc
naba.
orbo.
o•
•
o
Enaaki btrrai
bwai te
te rki
aki t&rvere
tabwara e
n ekce
akea Ge
te imrro
iraorao
Eneaki
Ao oma
ena aki
aki blilai
bwai osba
«aba te
te Do.rofl
«nomaaea romrte
aomata a
n akee
akea tc
te rki
aid tebwere.
tabwara.
Ao
!tecamba20
20
It€,raniba
I
I
l.
TE AKI
AKIT
AB W ARA bon
bon karaoan
karaoan nanon
nanon ae
ae ee kantaningaia
kantaningaia te katitamwa ibukin bwaai
TE
TABWARA
te katitamwa ibukin bwaai
ao tieweti. Ena
Ena bon
bon rekereke
rekereke aio
aio ma
ma ataakin
ataakin ana
ana kainnano
kainnano te katitamwa ao waekoan
ao
te katitamwa ao waekoan
karaoana ae
ae ee teimatoa
teimatoa ao
ao man
man raoiroi.
raoiroi.
karaoana
12.
TE TABEAKINAKI
TABEAKINAKI bon
bon te
te butimwae,
butimwae, te
te iraorao
iraorao ao
ao te kai nota kainnanon te
TE
te kai nora kainnanon te
katitamwa.
E
rekereke
ma
tabeakinaia
aomata
bwa
ai aekaia iruaa aika a kakaawaki ma
katitamwa. E rekereke ma tabeakinaia aomata bwa ai
aekaia iruaa aika a kakaawaki ma
ni bongana.
bongana.
ni
13.
Kairan nanoia
nanoiaam
am titaabu
titaabu bwa
bwaana
ana akoia
akoiaam
am katitamwa,
katitamwa, e ngae ngkana akea rabwatam
Kairan
e ngae ngkana akea rabwatam
ibukin
karaoan
te
tarama
aio,
ena
bon
tabe
n
rikirake buburana ibukim i nanon ana tai
ibukin karaoan te tararua aio, ena bon tabe n rikirake
buburana iUutim i nanon ana tai
ambitineti
bitineti nnrikirake.
rikirake. Ena
Enabon
bonaki
aki reke
reke angan
angan rokon rabwatam n tararuai bwaai aikai ni
am
rokon rabwatam n tararuai bwaai aikai ni
kabaneao
aoko
kona
namwioko
mwioko irouia
irouiaarn
amtaan
taanmwakuri
mwakuri aika aki rangin tabe ma karaoan te
kabane
aika aki rangin tabe ma karaoan te
tiewetiae
aeeerangin
rangintamaroa.
tamaroa.
tieweti
14.
TEITOMAN
ITOMAN bon
bonboton
botonteterabakau
rabakaunntetemanatimente.
manatimente. Ibuakon bwaai nako bon taan
TE
Ibuakon bwaai nako bon taan
tiaitoman
itomanaika
aikaaarangin
ranginrabakau
rabakaumanatia
manatiaaika
aika a bakitoutou. Angiin ana bong ni
tia
a bakitoutou. Angiin ana bong ni
mwakuritetemanatia
manatiaeekabanea
kabaneaibukin
ibukinteteitoman
itoman ma aomata, ao mwaitin te itoman anne
mwakuri
ma aomata, ao mwaitin te itoman anne
bontetetaetae
taetaeninikawai.
kawai. Bon
Bonman
mantetetaetae
taetaenini kawai ao te ongora ae e katiaa iai ana
bon
kawai ao te ongora ae e katiaa iai ana
mwakuritetebitineti.
bitineti. Ngkana
Ngkana eeoromwaka
oromwaka rabakaum ni iteran rabakau aikai, ao ena
mwakuri
rabakaum ni iteran rabakau aikai, ao ena
butiraoiriki
rikiam
ambitineti
bitinetiiai.
iai.
butiraoi
15.
Aikaimwaneka
mwanekaaika
aikaituua
ituuannteteburokuraem
burokuraem ibukin te itoman ae ena buokiko ni
Aikai
ibukin te itoman ae ena buokiko ni
karikirakea
te
katitamwa
tieveti
moantete tamaroa ao am taan mwakuri aika ana
karikirakea te katitamwa tieveti aeaemoan
tamaroa ao urm taan mwakuri aika ana
tabeakiniiaraoi
raoitaan
taankabobwai.
kabobwai.
tabeakiniia
Mwaneka I 1 - -Ata
Atarakan
rakanaron
aronam
ambitineti
bitineti
Mwaneka
Kaongongobwa
bwatera
terarakan
rakan aron am bitineti
Mwaneka 22- -Kaongongo
Mwaneka
aron am bitineti
Mwaneka
3
Kaongoraia
am
titaabu
taekan te taakete
Mwaneka 3 - Kaongoraia am titaabu taekan
te taakete
Mwaneka 44- -Kataneiaiia
Kataneiaiiatitaabu
titaabubwa
bwa ana katoka kainnanoia katitamwa
Mwaneka
ana katoka kainnanoia katitamwa
Mwaneka 55- -Kaota
Kaotaaron
aronaia
aiawaaki
waakiam
am titaabu nakoia
Mwaneka
titaabu nakoia
Mwaneka 66- -ongoraa
Ongoraan naia
aiakainnano
kainnano aia kanganga ao aia iango aomata
Mwaneka
aia kangang aao aiaiango aomata
Mwaneka 7 7- -Tarui
Taraiitera
iteraaika
aikaa akarekea
karekea te mwamwakuri irouia am titaabu.
Mwaneka
te mwamwakuri irouia-am titaabu.
16.
kona
karikakitain
tainbeku
bekubwa
bwa
ana
karekea te mwamwakuri. Te beku ae e karekea te
A Akona
n nkarikaki
ana
karekea
te mwamwakuri. Te beku ae e karekea te
mwamwakuri,e ekarekea
karekea
nakoia
aomata
bwaai
aikai:
mwamwakuri,
nakoia
aomata bwaai aikai:
Aia
“aono”
teuana
bon
okoro - te inaomata ni karaoa te mwakuri n aki
Aia
teuene
aeaebon
okoro
"aono"
- te inaomata ni karaoa te mwakuri n
karekea
ana
kariaia
baoti.
karekea
ana
kariaia
te te
baoti.
aki
Ataakin
karaoan
mwakuri
raoiroi, ao te konaa ni mwakuri raoi.
Ataakin
karaoan
tete
mwakuri
aeae
raoiroi,
ao te konaa ni mwakuri raoi.
inaomata
karaoa
mwakuri- - Te inaomata ni karaoa te mwakuri n aki
TeTe
inaomata
ni ni
karaoa
te te
mwakuri
Te inaomata ni karaoa te mwakuri n aki
karekea
ana
kariaia
te
baoti.
karekea ana kariaia te baoti.
atatai
bwa
buoka
kona n reke - Te iokinibwai man te bwai ae
TeTe
atatai
bwa
ieiiai
te te
buoka
aeae
kona
n reke - Te iokinibwai men te bwai ae
karaoaki n- te
n te
aro
ae
ana
ataia
n
taai
nako bwa e uara aron aia mwakuri ae a
karaoaki
aro ae anaataian taai nako
bwa e uara aron aia mwakuri ae a
karaoia.
karaoia.
Iteraniba
Iteraniba
2l 21
GLOSSARY - TAEKA
TAEKA AO
AO NANOIA
GLOSSARY.
NANOIA
Nl
TAEKA NI
■•KIRIBATI
I.KIRIBATI
E REKE MAN
MAN TE
TAEKA
Nl
TAEKA NI
NANONA AO
AO KABONGANANA
KABONGANANA
NANONA
N
TE
SYB
N TE SYB
l-MATANG AE
I.iIATANG
Abuabu
Abuabu
Franchise
Ana boraraoite
boraraoi te bitinetiteuana
bitineti teuana ma
ma bitinetiaika
bitineti aika aa
mwaiti bwa tingaia
ti ngaia ae
ae ena
ena karokoa
karokoa aia
aia kaako.
kaako. Nte
Nte
mwaitibwa
aro aeiao
aei ao ee abuta
abuta te
te mwakete
mwakete te
te bitinetingkaia
bitineti ngkai a
aro
mwaiti taan kabonakoa
kabonakoa ana
ana kaako.
kaako.
mwaititaan
Aea-Betiati
Aea-Betiati
Hire-Purchase
Hire-Purchase
Kabooan te
te bwaitia
bwaitia nn te
te kataarau
kataarau ae
ae ena
ena kabwaraaki
kabwaraaki
Kabooan
inanon te
te taiae
tai ae ee baireaki.
baireaki. EE riaini
riai ni kabwakaakite
kabwakaaki te
inanon
mwaiti ni mwane (deposit)
(deposit) ae
ae ee baireakimwaitina
baireaki mwaitina iroun
iroun
mwaitinimwane
te tia
tia aea
aea imwain
imwain anganakina
anganakina te
te bwai.
bwai.
te
Akaunteng
Akaunteng
Accounting
Accounting
Te mwakuri
mwakuri nn tauan
tauan mwin
mwin te
te mwane
mwane nn aron
aron kabongakabongaTe
nana
ao
rekena
inanon
bokin
akaunti.
Bon
karaoan
nana ao rekena inanon bokin akaunti. Bon karaoan
naba tamnein
tamnein kakamwakurin
kakamwakurin te
te mwane
mwane nn aaro
aaro aika
aika
naba
ataaki.
ataaki.
Akauntante
Akauntante
Accountant
Accountant
Te tia
tia mwakurinte
mwakuri nte bitinetiae
bitineti ae te
te mataniwin
mataniwi n tararuaan
tararuaan
Te
tauan mwin
mwin te
te mwane.
mwane.
tauan
Akaunte
Akaunte
Accounts
Accounts
Tauan mwin
mwin te
te mwane
mwane nn te
te bokiae
boki ae ee aranakibwa
aranaki bwa te
te
Tauan
ledger ke
ke te
te reetia.
reetia. laireetia
lai reetia aika
aika ana
ana reetiaa
reetiaa te
te tia
tia
ledger
karoko .kaako ao
ao ana
ana reetiaa
reetiaa te
te tia
tia kaboo
kaboo kaako.
kaako.
karoko.kaako
Aketibite
Aketibite
Activities
Activities
Tewaaki
waaki ni
ni bitineti
bitineti ke
ke mwakuri
mwakuri nn tararua
tararua nako
nako aika
aika aa
Te
kaineti ma nakoraoin
nakoraoin te
te bitineti
bitineti nn aron
aron tararuaan
tararuaan butin
butin
kainetima
te bitineti,
bitineti, te
te uraki
uraki kaakoo,
kaakoo, te
tetibwatibwa,
tibwatibwa, te
te uruaki,
uruaki, te
te
te
baenikai
ao
kawakinan
te
kaako.
E
nanonaki
naba
te
baenikaiao kawakinan te kaako. E nanonakinaba te
tai
ibukin
te
kakaki
botu
ke
kamangang
itinanikun
tain
tai ibukin te kakakibotu ke kamangang itinanikun tain
temwakuri.
mwakuri.
te
AketibiteTiaata
Tiaata
Aketibite
ActivityChart
Chart
Activity
riaimwakuri
mwakurinntararua
tararuanntaareeaki
taareeakinntetetiata
tiatateuana.
teuana.
AAriai
Tetiata
tiataaio
aioeena
nakabonganakibwa
kabonganaki bwatauan
tauanmwin
mwin
Te
mwakuri ntararua
tararuanntetearo
arobwa
bwaeena
nateretere
teretereiai
iai
mwakurin
nakoraoin
ke
mamaran
te
bitineti.
nakoraoin ke mamaran te bitineti.
Akeante
teMwakuri
Mwakuri
Akean
Un-employment
Un-employment
Akeantetemwakuriirouia
mwakuri irouiaaomata
aomatake
keaki
akikabonganaan
kabonganaan
Akean
kawaiibukin
ibukintetekaraobwai.
karaobwai.
kawai
Akitietiori
Akitietiori
Accessories
Accessories
Bwaai aikaaaraka
rakairarikin
irarikinrabwatan
rabwatantetebwai,
bwai,nnaiaron
aiaron
Bwaaiaika
reriontetekaa,
kaa,katamaroan
katamaroanaia
aiakunikai
kunikaiaine
aineke
ketete
rerion
tareboon.
tareboon.
Anembotiboo
Anembotiboo
Konturaeki -(N
(NteteTua)
Tua)
Konturaeki-
Un-enforceable
Un-enforceable
Contract(Legal)
(Legal)
Contract
Teboraraoiae
boraraoiaeeematoa
matoaaron
aronkaraoan
karaoannanona
nanonairouia
irouia
Te
taanboraraoi
boraraoiibukin
ibukinkangaanga
kangaangatabeua.
tabeua.
taan
Angamwane
Angamwane
Payment
Payment
Anganakinteteaomata
aomatatemanna
temannatetemwane
mwaneke
ke
Anganakin
kabwakaan
te
mwane
iroun
temanna
bwa
boon
kabwakaan te mwane iroun temanna bwa boon
bwai ketetetieweti.
tieweti.
tetebwaike
Anuaniango
Attitude
Aobereiteng Ekitibenti
Operating
Operating
Expenses
Expenses
Aobereiteng Kaotite
Kaotite
Aobereiteng
Operating Costs
Costs
Operating
Kaotite ni
ni kabane
kabane ibukin
ibukin te
te kabwai(production),
kabwai (production),
Kaotite
tibwatibwaan (distribution)
(distribution) ao
ao kabonakoan
kabonakoan te
te bwai
bwai
tibwatibwaan
(selling).
(selling).
Aonterebeena
Aonterebeena
Enterpreneur
Enterpreneur
Te aomata
aomata ae
ae ee tauraoini
tauraoi ni butimwaea
butimwaea te
te kaoanikai
kaoanikai
Te
ae ee kona
kona nn rikiman
riki man ana
ana kamanenantite
kamanenanti te tia
tia bitineti
bitineti
ae
ke
te
aontorobeena.
ke te aontorobeena.
Ataibwai
Ataibwai
Schoalarship
Schoalarship
Ana ataibwaite
ataibwai te tia
tia mwakuri
mwakuri ke
ke te
te aomata.
aomata.
Ana
Atewetaaiting
Atewetaaiting
Advertising
Advertising
Kabonganakin bwaainikatanoata
bwaai ni katanoata nn aron
aran te
te rerio,
rerio,
Kabonganakin
te
beebwa
ni
kaongora
ke
te
kaongongo
ibukin
te beebwa ni kaongora ke te kaongongo ibukin
katanoataan kaakoo
kaakoo aika
aika aa roko
roko aika
aika boou,
boou, bwaka
bwaka
katanoatiaan
ni
boo,
te
kataarau
ao
tabeua
riki.
niboo, te kataarau ao tabeua riki.
Atiete
Atiete
Assets
Assets
Bwaai ni kabane
kabane aika
aika ana
ana bwaite
bwai te bitinetiaika
bitineti aika
Bwaaini
uaekaki aroia bwa
bwa te
te aba,
aba, te
te kaa,
kaa, mitiin
mitiin ni
ni karaobwai
karaobwai
uaekakiaroia
(physical
assets).
Ao
e
mwane,
bwaai
ni
bobwai,
te
(physicalassets). Ao e mwane, bwaainibohrai, te
bukinibwai
ao
te
karinimwane
nte
bangke
(financial
bukinibwaiao te karinimwane nte bangke (linancial
assets).
assets).
AtieteniKateitei
ni Kateitei
Atiete
Start-upAssets
Assets
Strart-up
Anaatiete
atietete
tebitinetin
bitineti n aron
aron ae
aeeeotinte
oti ntebaerantitiite
baeranti tiite
Ana
(balancesheet)
sheet) ibukin
ibukin moan
moan katean
kateante
te bitineti.
bitineti.
(balance
Atiotiaitin
Atiotiaitin
Association
Association
Tebotaki
botakiteuana
teuanaae
aekateaki
kateaki irouia
irouiaaomata
aomataae
aetitite
te
Te
aekana
aron
aia
waaki.
E
nanonaki
naba
te
botaki
aekana aron aia waaki. E nanonakinaba te botaki
aeeekateakitao
kateaki taoirouia
irouiabitinetibwa
bitineti bwaana
anatei
tei ibukiia.
ibukiia.
ae
BabannTararua
Tararua
Baba
Boardof
ofDirectors
Directors
Board
Aoamataaika
aikaaamwataiman
mwatai manrabakau
rabakauaron
arontaekan
taekan
Aoamata
bitineti naekana
aekananako.
nako. AArineakibwa
rineaki bwaana
anakaraoi
karaoi
tetebitinetin
babaireibukin
ibukinkanakoraoan
kanakoraoanaron
aronbutin
butintetebitineti.
bitineti.
babaire
Babaire
Babaire
DecisionMaking
Making
Decision
Rinanoanrongorongo
rongorongoaika
aikaaakainetima
kaineti mawaaki
waakinini
Rinanoan
bitineti aoninikatebenakoa
katebenakoatetebaire
bairema
maiai.
iai. EEkaraoaki
karaoaki
bitinetiao
aei irouiataan
taantia
tiabwaibwainte
bwaibwai ntebitineti,
bitineti,(share
(share
aeiirouia
holders),taan
taantiararua
tararua(Board
(BoardofofDirectors)
Directors)ke
ketaan
taan
holders),
kabutatetebitineti
bitineti(management).
(management).
kabuta
Baburitite
Baburitite
Publicity
Publici$
Mwakuri ni kaongorake
kekatranoatra
katanoatabwa
bwaena
enatanoata
tanoata
Mwakurinikaongora
taekan
te
aomata
ke
te
bitineti.
taekan te aomata ke te bitineti.
Bae
Bae
Debts
Debts
Temwane
mwaneae
aebaen
baenteteaomata
aomatairoun
irounteteaomata
aomata
Te
temanna
ke
te
bitineti
teuana
iroun
te
bitineti
naba
temanna ke te bitinetiteuana iroun te bitinetinaba
teuana.
teuana.
iango taan
taan tia
tia Kabooa
Kabooa bwain
bwain te
te bitinetin
bitineti n aron
aron
Aia iango
rinorinoan
nanoia
ni
kaboan
te
bwai.
rinorinoan nanoia ni kaboan te bwai.
Boon kabutan
kabutan te
te bitinetiae
bitineti ae e
e riai
riai nn taareakin
taareaki n taua
taua
Boon
mwin ana
ana iokinibwai(trading)
iokinibwai (trading) te
te bitineti
bitineti inanon
inanon te
te tai
tai
mwin
taaree teuana (trading
(trading period).
period).
nn taaree.teuana
Baea
Baea
Buyer
Buyer
Te aomata
aomata ke te bitineti ae e kabooi ana bwai mai iroun
Te
ke te bitinetiae e kabooiana bwaimaiiroun
te
bitineti
teuana. N aron te tia boobwarake ae e
te bitinetiteuana.
N aron te tia boobwarake ae e
kabooa ana bwaitia mai iroun te tia karaobwai
ke te tia
kabooa
ana bwaitia maiiroun te tia karaobwaike te tia
boomae
ae
e
kabooi
ana
bwaitia
mai
iroun
te
tia
booboomae ae e kabooiana bwaitia mai iroun te tia boobwarake.
bwarake.
Baeranti ni
ni Kainin
Kainin
Baeranti
Balance (closing)
(closing)
Balance
Teware
ware ae oti imwin warebwaian bwain te bitineti
Te
ae oti imwin warebwaian bwain te bitineti
(stock) nte tai teuana ma teuana.
(stock)
nte taiteuana ma teuana.
Baeranti nini Kaukuki
Kaukuki
Baeranti
Balance (opening)
(opening)
Balance
Teware
ware ae reke man te baeranti ni kainin ao ea
Te
ae reke man te baeranti ni kainin ao ea
manga
riki bwa te baeranti ni kaukuki ae boou
n te
manga rikibwa
te baerantinikaukukiae boou n te
tai tuana ma teuana
taituana
ma teuana
BaerantiTiteitemente
Titeitemente
Baeranti
BalanceStateStateBalance
ment
ment
Mwaitin ana mwane t te bitineti ke te aomata n te
Mwaitin
ana mwane
te bitineti ke te aomata
bangke
ke mwaitin ana taarau te bitineti ke te n te
bangke ke
mwaitin ana taarau te bitinetike te
aomatann te bitineti tuana
aomata
te bitinetituana
Bakitori
Bakitori
Factory
Factory
Teuana mai ibuakon ana bikiti atiete (fixed assets) te
Teuana
maiibuakon ana bikitiatiete (fixed assets) te
t
bitineti. E waakinaki ikai ana waaki ni kabwai
bitineti.
E waakinaki ikai ana waaki ni kabwai
(production) te bitineti ao man otinako mai iai bwaioti
(production)
te bitinetiao man otinako maiiaibwaioti
(output) ao bwaitia (product)
(output)
ao
bwaitia (product)
Bangkerabu
Bangkerabu
Bankrupt
Bankrupt
Ana ruuti te bitineti ae kakaiaki n te aro ae e aki kona
Ana
ruutite bitinetiae kakaiakin te aro ae e
kabwarai ana taarau. E riki aei inanon teakikona
tai ae e
ninikabwarai
ana taarau. E riki aei inanon te tai ae e
raka
riki
iai
te
kabanemwane
nakon
te
karekemwane
raka riki iaite kabanemwane nakon te karekemwane
n ana waaki te bitineti.
n ana waakite
bitineti.
Banna(N(NteteMwakete)
Mwakete)
Banna
Image(Marketing)
(Marketing) Bannan
Bannan ke aron taraakin aran (brand) ana bwaitia te
lmage
ke aron taraakin aran (brand) ana bwaitia te
bitineti
iroun te katitamwa
bitineti iroun
te katitamwa
Baao-Kaibuke
Baao-Kaibuke
Shipping
Shipping
bitineti ke te kamwana ae e tabe ma bonakinan
TeTebitinetike
te kamwana ae e tabe ma bonakinan
bwaai
kaakoo ao ni karokoi n taabo nako. N te
bwaai kekekaakoo
ao ni karokoi n taabo nako. N te
aro
aei ao e karaoa te tieweti.
aro
aeiao
e karaoa te tieweti.
Baonakinan
Baonakinan
Transportation
Transportation
Baao n aekaia nako ibukin karokoan bwaatia ke
Baao
n aekaia nako ibukin karokoan bwaatia ke
bwaai riki tabeua irouia katitamwa ke n taabo nako.
bwaairikitabeua
irouia katitamwa ke n taabo nako.
Baoti
Baoti
Boss
Boss
mataniwi nte mwakuri, taan tararua, te manatia
TeTe
mataniwinte
mwakuri, taan tiararua, te manatia
nte
kambwana ke te aomata ae ana bwai te bitineti
nte kambwana
ke te aomatia ae ana bwaite bitineti
kambwana.
keke
te te
kambwana.
Likes
Likes
Nanon
tia kabobwai ke te bitineti n tangirán bwaai ni
Nanon
tia kabobwaike te bitinetin tangiran bwaaini
boobwai.
boobwai.
tangira)
Beberino
Beberino
(n (n tangira)
Dislikes
Beberino(n (n
aki tangira) Distikes
Beberino
akitangira)
Beeba
ni Kakoaua
Beeba
nilGkoaua
Warranty
Wananty
Ana
beberino ke ana rinorino te aomata ke te bitineti
Ana
beberino ke ana rinorino te aomata ke te bitineti
n
aki
tangirán te bwai ke bwaai aika aka kaboaki man
n akitangiran
te bwaike bwaaiaika aka kaboakiman
te
bitineti.
te bitineti.
Kakoauaan te bwai ae kaboaki bwa ena teimatoa
Kakoauaan
te bwaiae kaboakibwa ena teimatoa
raoiroina inanon te tai ae maan. Ngkana e uruaki te
raoiroina
inanon te taiae maan. Ngkana e uruakite
bwai ao
e kabaeaki te bitineti ni kaboa mwina ke n
bwaiao
e kabaeakite
bitinetini kaboa mwina ke n
riibun
te
mwane.
riibun te
mwane.
Quotation
Karooroko Quotation
Beeba ni Karooroko
Beeba
Ana beeba te tia kao kaako nakoia tiaburaeati
tiaburaeati
(suppliers) ni kaoti boon bwaai,
(suppliers)
bwaai. angan kaboana,
kaboana,
tain karokoana,
karokoana, anuan bwaai
bwaai ao
ao tabeua
tabeua riki.
riki. Ti
Ti
train
teaekakina
ma
te
tenta.
teaekakina
Titiraki
Questionaire
Questionaire
Beebwan Tania
Beebwan
Tania
Security Bonds
Security
Beikarii
Beikarii
Bakery
Bakery
Baku
Beku
Job
Job
mwakuri te aomatia
aomata ae
ae e rineakinako
rineaki nako iaini
iai ni kaineti
kaineti
Ana mwakurite
ma rabakauna
rabakauna ao
ao man
man kaboakiibukin
kaboaki ibukin karaoana.
karaoana.
ma
Benitua
Benitua
Furniture
Furniture
Bwain te
te auti
auti ke
ke te
te aobiti
aobiti ke
ke te
te bitinetin
bitineti n aekaia nako
nako nn
Bwain
aron te kain-tekateka,
kain-tekateka, te
te tetike,
tetike, taibora
taibora ao
ao tabeua
tabeua
aron
riki.
riki.
Betiraoi
Betiraoi
Break-even-point
Te mwaneka
mwaneka teuana
teuana ae
ae ee boraoi
boraoi iaiana
iai ana karekemwane
karekemwane
Break-even-point
Te
Beebwa n Titiraki
Beebwa
Bonds
beebwa ibukin
ibukin karekean
karekean kaeka
kaeka man
man titirakiaika
titiraki aika a
a
Te beebwa
katauraoaki
iroun
te
botaki
ke
te
bitineti.
katauraoaki
bitineti.
berita te bitinetiao
bitineti ao rikite
riki te tautaeka nn raburatanaki
rabwatanaki
Ana berita
ni beebwa (bonds)
(bonds) bwa
bwa ena
ena kabwara
kabwara ana
ana tangotangonibeebwa
mwane
ngkana
e
koro
taina
(mature)
ae
mwakoro
mwane ngkana koro
(mature) ae mwakoro
nte beebwa.
beebwa.
nte
Te tabo
tabo nibitinetiae
ni bitineti ae tabe ma
ma karaoan
karaoan ao
ao kabonakoan
kabonakoan
Te
kariki nakoia
nakoia aomata.
aomata.
te kariki
te bitineti
bitineti ni
ni kabotauaki
kabotauaki ma
ma ana
ana kabanemwane.
kabanemwane.
te
Nanona bwa
bwa ee akiraka
aki raka ke
ke nikee
ni kee te
te bitinetin
bitineti n ana
ana waaki.
waaki.
Nanona
Tieire
Betiraoin te
te Tieire
Betiraoin
Break-even-sales
Mwaitin te
te bwaiae
bwai ae kabonakoakiman
kabonakoaki man te
te bitinetiae
bitineti ae
Break-even-sales
Mwaitin
bootau ma
ma karaoana
karaoana ma
ma tibwatibwaana
tibwatibwaana nte
nte aro
aro bwa
bwa ee
bootiau
-,
aki
raka
ke
ni
ke
'.e
bitineti
n
ana
waaki.
raka
aki
ke ni ke :e bitineti n ana waaki.
Bikiti Kabitare
BikitiKabitare
Fixed Capital
Fixed
Bikiti Kaotite
BikitiKaotite
Biriware
Biriware
Titate
Capital
Aan te
te bitinetiaika
bitineti aika aa rabwata
rabwata man
man teimaan
teimaan kabongakabongaAan
naakiia nn aron
aron te
te bakitorii.
bakitorii, mitin
mitin (machinery),
(machinery), baao
baao
naakiia
(transport) ao
ao autin
autin nako
nako te
te bitineti.
bitineti.
(transport)
Fixed Costs
Fixed
Costs
Kabanemwane aika
aika akibibitakiaroia
aki bibitaki aroia man
man akea
akea
Kabanemwane
rekerekeia ma
ma mwaitin
mwaitin te
te bwaioti(output).
bwaioti (output). N
N aron
aron te
te
rekerekeia
rente
(rent),
boon
te
ran
ao
te
teburitiatin.
(rent),
rente
boon te ran ao te teburitiatin.
Range
Range
Katawean warekan
warekan boon
boon bwaaiaika
bwaai aika aa kaokoro
kaokoro booia
booia
Katawean
man ae
ae uarereke
uarereke nikarokoa
ni karokoa ae
ae ee bubura
bubura boona
boona ke
ke
man
warekan
bwaai
riki
tabeua.
E
nanonaki
naba
aekan
warekan bwaai riki tabeua. E nanonaki naba aekan
buburan te
te bwai
bwai nn rinaniia
rinaniia nako.
nako.
buburan
Study
Bitibirite Titate
Bitibirite
Feasibility Study
Feasibility
Kakaean anga
anga ke
ke kawaini
kawai ni karaoan
karaoan bitaki
bitaki nakon
nakon ana
ana
Kakaean
waaki
te
bitineti.
E
aanaki
n
taai
nako
ni
karakaan
waakite bitineti. E aanakin taainako ni karakaan
te raka
raka ma
ma kakeaan
kakeaan te
te ruutiae
ruuti ae ee rekereke
rekereke ma
ma butiraoin
butiraoin
te
te bitineti.
bitineti.
te
Bitibwai
Bitibwai
Recycling
Recycling
Manga bitrakin
bitakin te
te bwaitia
bwaitia (product)
(product) nakon
nakon arona
arona ni
ni
Manga
menaai (raw material)
material) ao
ao nimanga
ni manga bitia
bitia kaua
kaua nakon
nakon
menaai(raw
te bwaitia.
bwaitia. laibwaai
lai bwaai nn aron
aron te
tearumnum
arumnum (aluminium)
(aluminium) ae
ae
te
e
tona
ni
mwaiti
bibitakina.
e kona ni mwaiti bibitakina.
Bitineti
Business
Business
Bitineti n aekaia
aekaia nako
nako man ae e uarereke (titoa) ni
Bitinetin
man ae e uarereke (titoa) ni
karokoa e
æ bubura
bubura (kffibilrana).
(kâtftbwanà). E boboto aia waaki
kaokoa
E boboto aia waaki
iaon te
te t*aft
karaN (inarkettoE)
(marketing) te karaobwai (production), te
iaon
te kaaetrai (production), te
tibwatibwà (distribution), té bobwai ao te tieweti
tlbwaffila
lCiitr{btrtton), te boburaaao te tieweti
(service).
(servioe).
BitinetiTienta ni
ni
BitinetiTienta
Boutoka
Boutoka
Business AdMsory
Advisory
Business
Centre
Centre
Te b6td<i
botaki ae
ae ee ftdeaki
kateaki iWa nrien rorigorongo ao
Te
bWa ffren mreorongo ao
rabakau
ibukiri
kawaakan bitineti. Boton ana mwakuri
rabakau ibukih kawaakan
bitineti. Boton ana mwakuri
bon anganakia
anganakia bithretr
bitineti roiigorongo ma aanga ni
bon
rongorongo rna aanga ni
ibuobuoki btf,ft
ibukfn kahakdrsan
kahàkòtâban te bitineti.
ibuobuofti
te bilineti.
Biuro niWaare
ni Waare
Biuro
Bureau of
of
Bureau
Statistics
Statistics
Tebotraki
botakiteuana
teuana æeekaEati
kateaki bwa ena karekei ma ni
Te
bu/a ena karekei ma ni
kawakinitahh
taiari$rare
wareaft<a
aikaaakona
kona ni kabonganaki ibukia
kawakini
nl kabonganakiibukia
bitineti.
bitineti.
Boanibwai
Boanibwai
Transaction
Transaction
Kabonakoanao
aok#6e,i1tE
kabooa'n te bWaitia kete tieweti
Kabonal(en
bwaitia ke te tieweti
imarenantetetidburaea
tiaburaea ao te katftamwa nte mwane
imarenan
@ t€ kfftefi{ura nte mwane
aonntetekureteG.
kuietete.
ao
Boki Titoa
BokiTitoa
BookStore
Store
Book
Tetitoa
titoake
ketetebltlneti
bitfnetiae
aeeetabe
tabe ma kaoann ao kabonaTe
rna kaoann ao kabonakoantaian
taiaribokln
boki riaekaia
aekaia nako.
koan
nako.
Boki-Kiibing
Boki-Kiibing
Book-keeping
Book-keeping
(Nora: "accountlng")
"accounting")
(Nora:
Bokinlokinibwai
lokinibwai
Bokin
TradeDhectory
Directory
Trade
Tebokiae
boki aeeekaota
kaotaarala
arafabltlheff
bitirieti ke botaki aika a
Te
kB botakaaika a
waakina
te
waaki
ni
biHheti
riki n aaba itinaniku.
waakina te waaki ni bitlnefi riti
n aabi itinaniku.
BokinRitiiti
Ritiiti
Bokin
ReceiptBook
Book
Receipt
Terabwhta
rabwätanlbdkltbukid
ni bóki ibukiribeeilva
beebwa n ritiiti.
Te
n ritiiti.
Bokuretete
Bokuretete
CreditSales
Sales
Credit
Mwaitinbwaal
bwaaiaikd
aikâdàkibonakoaklman
käbönakoaki man te bitineti iaan
Mwaitln
te bitinetiiaan
kataarau.
tetekataarau.
Bomwane
Bomwane
CashSales
Sales
Cash
mwaiti ni mwaneaeaee ereke
reke nakori te bitineti man
TeTemwaitinlmwane
nakoh te bitinetiman
kabonakoari
bwaai
nté
mwane
tfaki nte kataarau.
kabonakoan bwealnte mrahe aoaoilakinte
kataarau.
BooniKaiangatoa
ni Kaiangatoa
Boo
CompetitivePrice
Price
Competitive
Boontetebwai
bwaiaeaeane
anakukurelnikabwakaa
kukurei ni kabwakaa taan tia
Boon
taan tia
*
kabobwai manikarekea
ni karekea te raka ae e kantaningaia
kabobwaima
te raka ae e kantianingaia
te
bitineti.
te bitinetl.
Booawarii
Booawarii
Wage
Wage
Boontetetlatiannyakuti
mwakuriaeaee e baireaki man mwaitin te awa
Boon
Ealreaki man mwaitin te awa
ae
e
mwakuri
iriäridna.E Ekdbwaltdaklnikatoa
kâbwakâaki ni katoa wiiki.
ae e mwakurl irldndna.
wiiki.
Boomae
Boomae
Retail
Retail
Kabonakoan
bwai
nte
maae
man te titoa (shop), ae
Kabonakoan
tete
bwai
nte
maae
man te titoa (shop), ae
te
tia
boomae
(retailer).
te tia boomae (retaller).
Boon
Boon
Price
Price
Boon
bwai nte
tabo
ni bobwai
(shop) ae kukurei n
Boon
te te
bwainte
trabo
(shop)
nlbdbwal
ae kukurein
anga
katitamwa
bwa
bodria.
anga
te te
katitamwa
bwa
bodria.
Boona
n Rokona
Boona
n Rokona
Cash-on-Delivery Kabwakaakln
Kabwakaakin
boon
bWaái ke kaakoo nte tai are e
Cash-on-Delivery
boon
blraai
ke kaakoo nte Ei are e
(COD)
karokoaki
imwtn
otanakiia.
(coD)
karokoaki
iaiiai
imwln
otanatiia.
(BNR)
(BNR)
Boona ni Kabooaki
Kabooaki
Boona
Buying Price
Price
Buying
Te boo
boo ae
ae ee baireakibwa
baireaki bwa boon
boon te
te bwaingkana
bwai ngkana e
Te
e
kaboaki
mai
iroun
te
tia
karaobwai,
te bwarake
bwarake ke mai
kaboakimai iroun te tia karaobwai, te
ke mai
Tinaniku.
Tinaniku.
Boraraoi I Nanoa
Nanoa
Boraraoil
Simple Contract
Contract
Simple
Te boraraoi
boraraoi imarenaia
imarenaia aomata
aomata aika
aika uoman
uoman nte taeka
Te
nle taeka
ke
te
koroboki.
E
beebete
taekana
ma
ni kai ataaki ae
ke te koroboki. E beebete taekana ma nikaiataakiae
nanonaki iai ao ee bebete
bebete naba
naba kabaeaia
kabaeaia taan
taan
ee nanonakiiaiao
boraraoi.
boraraoi.
Botaki
Botaki
Organisation
Organisation
Botaki nako
nako aika
aika aa kateaki
kateaki ibukin
ibukin te
te itoman
itoman imarenaia
Botaki
imarenaia
aomata, bitineti
bitineti ke
ke aaro
aaro aika
aika aa katiteuanaaki
katiteuanaaki n aekan
aomata,
n aekan
aia waaki.
waaki.
aia
Botaki N Okoro
Okoro -- BNOs
BNOs
BotakiN
Non-Govemment
Non-Govemment
Organisation
Organisation
(NGOs)
(NGos)
Bootaki nako aika
aika akea
akea rekerekeia
rekerekeia ma
ma ana botaki nako
Bootakinako
ana botakinako
te tautaeka.
tautaeka. NN aron
aron bitinetiaika
bitineti aika aa mwanenakiirouia
mwanenaki irouia
te
taan bwaibwai.
bwaibwai.
taan
Buburan Mwakete
Mwakete
Buburan
MarketSize
Size
Market
Mwaitin taian
taian titoa
titoa ao
ao mwaitiia
mwaitiia aomata
aomata nte
ntetiabo
tabo ni
Mwaitin
ni
mwakete
teuana
ke
n
ikotaki
ma
mwaakete
riki tabeua
mwakete teuana ke n ikotaki ma mwaakete rikitabeua
maaomatana.
aomatana.
ma
Buokanibwai
Buokanibwai
Barter
Barter
Teiwawaaki
iwawaakinini kaboaan
kaboaantetebwai
bwai imwain
imwain kabonganaan
kabonganaan
Te
te
mwane.
N
aron
tao
kaibitan
tenua
te
ben
bwa boon
te mwane. N aron tao kaibitan tenua te ben bwa
boon
temannna
te
ika
ke
teaina
te
baeki
ni
ben
bwa
boon
temannna te ika ke teaina te baeki niben bwa boon
ikaae
aebubura.
bubura.
teteika
Buremiti
Buremiti
Premises
Premises
Tetabo
taboteuana
teuanaae
aeea
eatia
tianinikatikakitiana
katikaki tianaman
man tei n
Te
tei n
onoti
bwa
nnen
te
bwai
ke
te
kateitei,
ke
te
reirei, oo-nonotibwa nnen te bwaike te kateitei, ke te reirei,
oo-naorakike
ketabeua
tabeuariki.
riki.
aoraki
Buromotin
Buromotin
Promotion
Promotion
Uarokoanteteaomata
aomatake
ketetebwai.
bwai. EEkabonganaki
kabonganaki
Uarokoan
te
taeka
aio
n
te
bitineti
ni
kaineti
ma
kakinaakantete
te taeka aio n te bitinetinikainetima kakinaakan
bwaitia
ke
te
tieweti.
(Nora:
"atwetaaiting")
bwaitia ke te tieweti. (Nora: "atwetaaiting")
Butiraoin/Aki
Akitabwara
tabwara
Efficiency
Butiraoin/
Efficiency
Butintetekabwai(production)
kabwai (production)ninikabonganan
kabonganantetereibwa
reibwa
Butin
(labour)
ao
materio
(materials)
ibukin
karaoan
bwaitia
(labour)ao materio (materials) ibukin karaoan bwaitia
(products). Ngka4a
Ngkanaeekabonganaikanoa
kabonganai kanoaaikaite
aikai te
(products).
bitineti ntetemwaitiae
mwaiti ae karako
karakoninikatiaa
katiaa(produce)
(produce) ana
bitinetin
ana
bwaitia
ae
teimatoa
mwaitina
ao
e
butiraoi
ngkanne te
bwaitia ae teimatoa mwaitina ao e butiraoi ngkanne
te
bitineti. Ngkana
Ngkanaeekarako
karakorikimwaitin
riki mwaitintetekanoa
kanoa ae e
tetebitineti.
ae e
kabonganaao
aoeekerake
kerakemwaitin
mwaitinana
anabwaioti(output)
bwaioti (output)
kabongana
aoea
earaka
rakangkanne
ngkannebutiraoin
butiraointetebitineti.
bitineti.
ao
BwaaiMenaai
Menaai
Bwaai
RawMaterials
Materials
Raw
Bwaainako
nakoiaantano
iaantanokekeaika
aikaa arikima
riki maiaantano
iaantanoaika
aikaa a
Bwaai
kabonganakirinanon
rinanontetewaaki
waakininikaraobwai
karaobwai
kabonganaki
(productionprocess)
process)ao
aon nonikaki
onikakinakon
nakonrabwataia
rabwataia
(production
aika
a
tia
karaoiaia
(bwaitia)
ao
ni
kona
ni
kabonganaki
aika a tia karaoiaia (bwaitia) ao nikona nikabonganaki
irouia
katitamwa.
irouia katitamwa.
Bwaain nRaka
Raka
Bwaai
Fixturesand
and
Fixtures
Fittings
Fittings
Bwaai nakoaika
aikatiakirabwatan
tiaki rabwatanteteauti
autin naron
arontete
Bwaainako
te
tareboon,
uaea
ni
iti
n
ran,
uaea
ni
iti,
tamnei
aikaa a
te tareboon, uaea ni iti n ran, uaea ni iti, tamnei aika
tineinanon
inanonteteauti,
auti,taibora
taiboraaoaotabeua
tabeuariki.
riki.
tine
Bwaai ni mwakuri
Bwaainimwakuri
Tools
Bwaai nimwakuriaika
ni mwakuri aika aa uarereke
uarereke nn aron
aron te tao, te
Bwaai
te tao, te
aama,
te
tikuru
turaaiua
ao
tabeua
riki.
aama, te tikuru turaaiua ao tabeua riki.
Bwaioki
Bwaioki
Feedback
Feedback
Te rongorongo
rongorongo ke
ke te
te bwaiae
bwai ae ee okira
okira te
te bitineti imwin te
Te
bitineti imwin te
ukeuke,
te
tieweei
ke
te
mwane
ae
e
okira te bitineti.
ukeuke, te tieweei ke te mwane ae e okira
te bitineti.
Bwaire
Bwaire
File
File
Nnen kawakinan
kawakinan rongorongon
rongorongon ana
ana waakinako
waaki nako te
Nnen
te
bitineti
bitineti
Bwaitania
Bwaitania
Security
Securig
Rabwatan te
te bwaiae
bwai ae ee kona
kona nn anaaki
anaaki iroun te tia
Rabwatan
iroun te tia
katangomwane mai
mai iroun
iroun te
te tia
tia tangomwane
tangomwane ibukin aki
katangomwane
ibukin aki
kabwaraan te
te tangomwane
tangomwane nn taini
taina ae ea tia ni baireaki
kabwaraan
ae ea tia nibaireaki
Bwaiti Kaotiteng Booma
Booma
BwaitiKaotiteng
Product Costing
Costing
Product
Form
Form
Te booma
booma teuana
teuana ibukin
ibukin tauan
tauan mwin
mwin karaoan
karaoan te
Te
te
bwai aeee karaoaki
karaoaki inanon
inanon tain
tain te
te karaobwai
karaobwai
bwaiae
Bwaitia
Bwaitia
Product
Product
Te bwaike
bwai kete
tetiewetiae
tieweti aeeekaraoakiiroun
karaoaki iroun te aomata ke
Te
te aomata ke
te
bibineti
te bibineti
Bwakamwane
mwane
Bwaka
Cash Payment
Payment
Cash
BwaninKabomwi
Kabomwi
Bwanin
UnlimitedLiability
Liability
Unlimited
Kabwakaantetemwane
mwanenakon
nakonteteaomata
aomata ke te bitineti
Kabwakaan
ke te bitineti
bwa
kaniwangan
te
mwakuri,
te
tieweti, ke boon te
bwa kaniwangan te mwakuri, te tieweti,
ke boon te
bwaike
ketetetieweti
tieweti
bwai
Aki tianakintetekabomwi
kabomwiiroun
irountetebitinetima
bitineti ma taan
Akitianakin
taan
bwaibwai
iai
ngkana
e
nang
kabwaraki
taarau n tain
bwaibwai iai ngkana e nang kabwarakitetetaarau
n tain
bangkerabu
tetebangkerabu
BwarikonTibwatibwa
Tibwatibwa
Bwarikon
Distribution
Distribution
(Intensive
(lntensive
Tibwatibwaakinana
anabwaitia
bwaitiatetebitinetiteuana
bitineti teuana n te
Tibwatibwaakin
n te
mwaiti
ae
e
korakora
nakon
bitineti
ke te bitineti teuana
mwaitiae e korakora nakon bitineti ke
te bitinetiteuana
Ekitibenti
Ekitibenti
Expenses
Expenses
Anakabanemwane
kabanemwanenako
nakotetebitinetiaika
bitineti aika a kona n
Ana
a kona n
tauaki
mwia
bwa
ana
kabanemwane
inanon ana
tauakimwia bwa ana kabanemwane inanon
ana
akauntenntetetai
tainntiaaree
taaree(accountin
(accountinperiod)
period) teuana
akaunte
teuana
EkituteriiKonturaeki
Konturaeki- Ekituterii
(N(NteteTua)
Tua)
Executory
Executory
Contract
(Legal)
Contract (Legal)
Teboraraoiae
boraraoi aekaraoakiimarenaia
karaoaki imarenaiaaomatia
aomata ke bitineti
Te
ke bitineti
ae
ea
tibwa
karaoaki
kanoana
tabeua
tai ae ena
ae ea tibwa karaoakikanoana tabeua n ntetetaiae
ena
roko.
roko.
EkituteteKonturaekiKonturaeki •
Ekitutete
(N(NteteTua)
Tua)
Executed
Executed
Conctract
(Legal)
Conctract (Legal)
Teboraraoiae
boraraoi aeeaeariki
rikibwa
bwateteboraraoini
boraraoi ni koaua iaan te
Te
koaua iaan te
tua
imwin
tiainakina
irouia
taan
boraraoi.
tua imwin tiainakina irouia taan boraraoi.
Ekonomi
Ekonomi
Economy
Economy
Anuanteteaba
abateuana
teuananikainetima
ni kaineti mamwakurinikabane
mwakuri ni kabane
Anuan
ibukin
te
karaobwai
I
nanoa
ao
ana
iokinibwai ma aaba
ibukin te karaobwai I nanoa ao ana iokinibwai
ma aaba
i tinaniku
itinaniku
Ekuimente
Ekuimente
Equipment
Equipment
Bwaaininimwakuri
mwakuriaika
aikaana
anabwai
bwaitetebitineti
bitineti
Bwaai
Enkuaerii
Enkuaerii
Enquiry
Enquiry
titiraki ibukintetekan
kanota
otakekeibukin
ibukintetekareke
kareke rongoTeTetitirakiibukin
rongorongo.
rongo.
Earnings
Eamings
Boomwanin
Boomwanin
Mwaanenikabane
ni kabaneaika
aikaa areke
rekeiroun
irountetetiatia mwakuri, te
Mwaane
mwakuri, te
bitineti
ke
te
kambwana
bwa
kaniwangan
makuri n
bitineti ke te kambwana bwa kaniwangan tetemakurin
aronteteboo,
boo,teteurente
urente
rakaitiaki,
itiaki,teteintuarenti
intuarenti ao
aron
tete
raka
ao
ao
tabeua
riki.
ao tabeua riki.
Enwaeromenta
Environment
Environment
Enwaeromenta
Bwaai nikabane
kabaneaika
aikaaaroota
rootaaron
aronana
anawaakite
waaki tebitineti
bitineti
Bwaaini
aronbitineti
bitinetininikaiangatoa,
kaiangatoa,katitamwa,
katitamwa,bwaai
bwaainini
nnaron
itoman,mwakete
mwaketeao
aotabeua
tabeuariki.
riki.
itoman,
lango
lango
Tua)
Ikontania--(N
(Ntete Tua)
lkontania
Idea
ldea
Teiango
iangonibitinetike
ni bitineti kebon
bonteteiango
iangoteuana
teuanaae
aeeekona
konann
Te
rikininibwai
bwaingkana
ngkanaeekarauaki
karauakiraoi
raoinnrinanoaki
rinanoakike
ke
riki
ngkanaeeangaraoima
angaraoi maae
aeeekantaningaki.
kantaningaki.
ngkana
Superannuation
Superannuation
Kaniwanganmaanin
maanintetemwakuriae
mwakuri aeeekaokoroaki
kaokoroakiibukin
ibukin
Kaniwangan
te
tia
mwakuri
ngkana
ea
ritaea
(retire).
E
ikoiko
te
(retire).
ikoiko
te
ritiaea
E
ea
te tia mwakuringkana
mwaneaio
aioman
manrikibwa
riki bwaana
anatiania
taniannana
anatain
tai naki
aki
mwane
mwakuri. EEkabaeakite
kabaeaki tetia
tiakamwakuri
kamwakuriiaan
iaantetetua
tuabwa
bwa
mwakuri.
enawaakina
waakinateteitera
iteraaio.
aio.
ena
(Legal)
(Legal)
Indemnity
lntuarenti lndemnity
Insurance
lnsurance
(Nakoa)
Inteminiti Intuarenti
lnteminiti
(Nakoa)
(Professional)
(Professional)
Nanonanntetenakoa
nakoabwa
bwabon
bonana
anakariaia
kariaiatetebitinetin
bitineti n
Nanona
intuarenti bwaena
enakabwakaa
kabwakaaboon
boon mwin
mwinteteuruaki
uruaki
intuarentibwa
nakon
te
tia
bwaibwai
n
angana
ae
bon
taneiai
ni kakabon
taneiaini
n
angana
ae
tia
bwaibwai
nakon te
karaoia
iai
karaoia iai
Indemnity
Kabaean te
te bitinetin
bitineti n intuarenti
intuarenti iaan
iaan te
tetua
tua bwa
bwaena
ena
Kabaean
lntuarenti lndemnity
Insurance
(Legal)
riai
ni
kabwakaa
boon
mwin
te
uruaki
nakon
te
bwai nn
nakon
te
bwai
te
uruaki
lnsurance (Legal) riai ni kabwakaa boon mwin
Tua)
Inteminiti Intuarenti
lnteminiti
(N
te Tua)
(N te
aron baireana
baireana iaan
iaan tuan
tuan te
te intuarenti
intuarenti
aron
Inikam
lnikam
Income
lncome
Te mwaitinimwane
mwaiti ni mwane ae
ae ee reke
reke iroun
iroun te
te tia
tia mwakuri,
mwakuri, te
te
Te
bitineti
ke
te
kambwana
n
aron
te
boo,
te
bakao
te
bitinetike te kambwana n aron te boo, bakao
ao te
te raka.
raka.
ao
Intatituri
lntatituri
Industry
lndustry
Te tabo
tabo ke
ke taabo
taabo ike
ike ee waakinaki
waakinaki iai
iai te
te mwakuri
mwakuri ni
ni
Te
kabwai
(production)
n
aekaia
nako.
kabwai(production) n aekaia nako.
Kaotite
costs
Indirect Costs
lndirect
Kabanemwane nako
nako aika
aika akea
akea rekerekeia
rekerekeia ma
ma karaoan
karaoan
Kabanemwane
te
bwaitia
inanon
te
bitineti
ni
karaobwai
te bwaitia inanon te bitinetinikaraobwai
Cost
charge
Te katebubua
katebubua niware
ni ware (o/o)
(%) ae
ae ee riaini
riai ni ikotrakima
ikotaki ma boon
boon
Te
karaoan
te
bwai
teuana
n
te
bitineti
(direct
material
material
n
te
bitineti(direct
te
bwaiteuana
karaoan
costs) bwa
bwa ena
ena bonota
bonota rakan
rakan te
te kabanemwane
kabanemwane aika
aika
costs)
aki rekereke ma
ma karaoan
karaoan te
te bwaianne.
bwai anne.
akirekereke
Intuarenti
lntuarenti
Insurance
lnsurance
Ana waakite
waaki te aomata
aemata ke
ke te
te bitinetini
bitineti ni kamanoiana
kamanoi ana bwai
bwai
fura
riki
ibukin te
te kabuanibwai
kabuanibwai ke
ke te
te uruakiae
uruaki ae ee kona
kona n riki
ibukin
nakon te
te bwai.
bwai.
nakon
Intureti/Bakao
lntureti/Bakao
Interest
lnterest
Te raka
raka ke
ke te
te bakao
bakao iaon
iaon kabonganan
kabonganan te
te mwane
mwane ae
ae ee
Te
tangoaki. E uaia
uaia nikabwarakima
ni kabwaraki ma oin rabwatan
rabwatan te
tangoaki.
mwane ae
ae ee tiangoaki.
tangoaki. E nanonakinaba
nanonaki naba roken
reken nanon
nanon
mwane
Intirekete Kaotite
lntirekete
Indirect Cost
Intirekete Kaotite
Kaotite Tiaati
Tiaati
lndirect
lntirekete
Charge
te katitimwa
katitimwa nibwain
ni bwain te bitinetiae
bitineti ae e kanikabooa.
kani kabooa.
Inuoiti
lnuoiti
Invoice
lnvoice
beebwa nikakoaua
ni kakoaua ibukin
ibukin bwaaiaika
bwaai aika aa tia ni
Te beebwa
karokoaki
taekaia
te teriwari noute
noute
te
iaon
tiaekaia
oti
man
karokoaki
(delivery
note)
n
tain
rokoia.
kaotaki
naba
boon
boon
A
kaotakinaba
(delivery note) train rokoia.
bwaai iaon ta
te inuoiti
inuoiti
bwaaiiaon
lokinibwai
lokinibwai
Trade
Te iokinibwai
iokinibwai imarenaia
imarenaia aaba,
aaba, aomata
aomata ke
ke bitinetin
bitineti n te
te
Te
bwai
ke
te
tieweti
ni
boona
te
mwane
ke
n
te
kuretete.
bwai ke te tiewetiniboona te mwane ke n te kuretete.
Iriiko Konturaeki
Konturaeki
lriiko
(N te Tua)
Illegal Contract
lllegalContract
(Legal)
Te boraraoi
boraraoi ae
ae ee aki
aki karaoaki
karaoaki raoi
raoi iaan
iaan tuan
tuan te
te boraraoi.
boraraoi.
Te
Ibukin
aio
ao
e
aki
eti
ao
e
aki
kinaaki
iaan
te
tua.
lbukin aio ao e akietiao e aki kinaakiiaan te tua.
Itoatoa
Itoatoa
Partnership
Partnership
Katoaan te
te aomata
aomata iroun
iroun temanna
temanna ke
ke aika
aika aa mwaiti
mwaiti riki
riki
Katoaan
ke
te
itoatoa
imarenaia
bitineti
ke
botaki.
ke te itoatoa imarenaia bitineti ke botaki.
Itoman
Itoman
Communication
Communication
Te itoman
itoman imarenaia
imarenaia aomata,
aomata, bitinetike
bitineti ke aaba.
aaba. A
A boni
boni
Te
kabonganaki bwaaini
bwaai ni itoman
itoman nn aron
aron te
te tareboon,
tareboon, te
te
kabonganaki
reta
ao
tabeua
riki.
reta ao tabeua riki.
Itoman ma
ma Aomata
Aomata
Itoman
Public Relations
Relations
Public
Te itoman
itoman imarenaia
imarenaia aomata
aomata ke
ke bitineti
bitineti ke
ke botakinako.
botaki nako.
Te
N
te
bitineti
e
kaatuuaki
riki
te
itoman
ma
katitamwa
ke
N te bitinetie kaatuuakirikite itoman ma katitamwa ke
kontiumwa
kontiumwa
lunite Kaotite
Kaotite
lunite
Unit Cost
Cost
Unit
Boon karaoan
karaoan te
te bwaitia
bwaitia teuana.
teuana. Akea
Akea ana
ana raka
raka te
te tia
tia
Boon
bwaaitia
aika
a
katiaaki
inanon
te
kabanemwane
ni
bwaaitia aika a katiaaki inanon te kabanemwane ni
kabane (totalcosts)
(total costs)
kabane
lunite Kaotite
Kaotite Buraiti
Buraiti
lunite
Unit Cost
Cost Price
Price
Unit
Boon karaoan
karaoan te
te bwaitia
bwaitia teuana.
teuana. Akea
Akea ana
ana raka
raka te
te tia
tia
Boon
karobwai
ae
ea
tia
ni
karinaki
ibuakona.
karobwaiae ea tia ni karinaki ibuakona.
luniteTiering
Tiering Buraiti
Buraiti
lunite
UnitSelling
Selling Price
Price
Unit
Ana boo
bootetetia
tia karaobwainakoia
karaobwai nakoia ana
ana katitamwa
katitamwaae
aeee
Ana
numeraaki
iaon
te
bwaitia
ae
ti
teuana.
numeraaki iaon te bwaitia ae titeuana.
luteretii
luteretii
Utilities
Utilities
Anateteaomata,
aomata,tetebitinetike
bitineti ketetebotakiaika
botaki aikaaabongana
bongana
Ana
ibukin
te
kamanomano
ke
ibukin
urakinan
bwaai.
ibukin te kamanomano ke ibukin urakinan bwaai.
Kaati Bwaire
KaatiBwaire
KabeataEmitora
Emitora
Kabeata
Card File
File
Card
CaveatEmptor
Emptor
Caveat
Nnenrongorongon
rongorongonbwaainibitinetiaika
bwaai ni bitineti aikaaaka
ka
Nnen
Tetaeka
taekaninikauring
kauringnakon
nakontetetia
tiakabobwaibwa
kabobwai bwaena
ena
Te
iangoraoi
ni
kabobwai.
Ngkana
e
aki
ao
akea
iangoraoini kabobwai. Ngkana e akiao akea
kamanoanaiaan
iaantetetua.
tua. EEbongana
bonganatetekauring
kauringaio
aio
kamanoana
ngkanaakea
akeakakoauaan
kakoauaanraoiroin
raoirointetebwai
bwai (warranty).
(warranty).
ngkana
Kabeata(N
(NteteTua)
Tua)
Kabeata
Caveat(Legal)
(Legal)
Caveat
Nanonaiaan
iaantetetua
tuabwa
bwatetebeebwa
beebwanntotoko
totokoninikaota
kaota
Nanona
aki
kukureina
ibukin
te
bwai
ae
ena
karaoaki.
N
aron
aki kukureina ibukin te bwai ae ena karaoaki. N aron
taokaburean
kabureanteteaba
abanakon
nakontemanna
temannairarikin
irarikintetetia
tia
tao
totoko.
totoko.
Kabentarii
Kabentarii
Carpentry
Carpentry
Tetrabo
tabonimwakuri
ni mwakurike
ketetebitineti
bitinetiibukin
ibukinkaraoan
karaoanbwaai
bwaai
Te
mantetekai.
kai.
man
Kabitare
Kabitare
Capital
Capital
Teatu
atuninikaawa
kaawante
nteaba.
aba. Nanona
Nanonanaba
nababwa
bwaana
ana
Te
Kabitare
te
bitineti
n
aekaia
nako.
E
kaineti
riki
nakon
Kabitare te bitinetin aekaia nako. E kainetirikinakon
mwaiti ni mwaneae
aeeekarinakinte
karinaki ntebitinetibwa
bitineti bwaboon
boon
tetemwaitinimwane
bwaai
ni
karaobwai
(share
capital)
ke
te
mwaiti
ni
bwaaini karaobwai (share capital) ke te mwaitini
mwaneae
aeeetangoaki.
tangoaki. AArikinaba
riki nababwaainikaraobwai
bwaai ni karaobwai
mwane
(plant,
machinery
and
equipment)
bwa
anakabitare
kabitare
(plant, machinery and equipment) bwa ana
bitineti bwaaarabwatiana
rabwatanatetemwane
mwaneare
areaakaboakiiai.
kaboaki iai.
tetebitinetibwa
Kabitare kein
kein traekiti
taekiti
Kabitare
Capital Gain Tax
Tax
CapitalGain
Ana angabwaite
angabwai te bitinetinakon
bitineti nakon te
te tautaeka
tautaeka iaon
iaon rakan
rakan
Ana
boon te
te bwai
bwai ke
ke te
te bukinibwaiae
bukinibwai ae ee kabonakoa
kabonakoa te
te
boon
bitineti iaon
iaon are
are bon
bon boona
boona ngke
ngke ee kabooa
kabooa nte
nte moan
moan
bitineti
tai.
tai.
Kabitare niKateitei
ni Kateitei
Kabitare
Start-up Capital
Capital
Start-up
Ana kabitare
kabitare te
te bitinetiae
bitineti ae ee riaini
riai ni kabonganaa
kabonganaa ibukin
ibukin
Ana
moan
katean
te
bitineti.
moan katean te bitineti.
Kabo Kuretete
Kuretete
Kabo
Credit Purchase
Purchase
Credit
Kaboan te
te bwai
bwai nte
nte kataarau
kataarau nte
nte bitineti
bitineti ke
ke te
te titoa
titoa
Kaboan
irouia aomata
aomata ke
ke bitineti.
bitineti.
irouia
Kabonakoa
Kabonakoa
Sell
Sell
Kabonakoa te
te bwaiman
bwai man te
te bitineti
bitineti ke
ke ma
ma iroun
iroun te
te
Kabonakoa
aomata.
aomata.
Kabooa
Kabooa
Buy
Buy
Kaboan te
te bwai
bwai ke
ke te
te tieweti
tieweti iroun
iroun te
te tia
tia kabobwai.
kabobwai.
Kaboan
Kabutia
Kabutia
Operate
Operate
Kabutan te
te bwai
bwai ke
ke te bitinetin
bitineti n angana raoi.
raoi.
Kabutan
Kabutimwane
Kabutimwane
Cash Flow
Flow Plan
Plan
Cash
Ana kawainikatautau
kawai ni katautau te
te bitinetini
bitineti ni kaotia
kaotia bwa
bwa mwaitira
mwaitira
Ana
te mwane
mwane ae
ae ena
ena roko
roko ao
ao ae
ae ena
ena nako man
man te
te bitineti
bitineti
te
inanon
te
tai
ae
ena
roko.
inanon te trai ae ena roko.
Kabwai
iGbwai
Production
Production
Te waakini
waaki ni karaobwai
karaobwai (production
(production process)
process) ni kaboTe
nganaakin kanoa
kanoa (inputs)
(inputs) aika
aika a oneakin
oneaki n trainn
tainn te
nganaakin
(outputs)
kabwai (production). A
A otinako bwaaioti
bwaaioti (outputs) aika
kabwai
manga katiaakiraoi
katiaaki raoi (produce) ma n rikibwa
riki bwa bwaaitia
a manga
(products).
(products).
Kabwai Bwariko
lGbwaiBwariko
Mass Production
Production
Mass
karaobwai te bitinetiae
bitineti ae korakora nte
nte aro
aro ae
ae e
Ana karaobwaite
mwaiti kurikuri man bwariko
bwariko bwaaiae
bwaai ae e katiaa
katiaa (produce)
(produce)
mwaitikurikuriman
ni karaobwai.
nte tabo nikaraobwai.
Kabwai Mwaiti
KabwaiMwaiti
Production
Production
Capacity
karaobwai ni kaineti
kaineti ma mwaitin
mwaitin bwaaioti
bwaaioti
Butin te karaobwai
(output) ae kona ni katiaa
katiaa te bitineti,
bitineti, te aomata
aomata ke
(output)
mitiin.
mitiin.
Kabwaibuti
l(abwaibuti
Productivity
kai ni baire ae katrautaua
katautaua mwaitin
mwaitin bwaaifia
bwaaitia aika a
Te kainibaire
katiaaki irouia traan
taan tia mwakuri ni katoa
katoa awa.
awa.
katiaakiirouia
Roun
Kabwaka Roun
Loan Repayment
Repayment
loan
kabwakaan te mwaitinimwane
mwaiti ni mwane n taaiaika
taai aika a
Aron kabwakaan
baireaki ibukln
ibukin kabwaraan
kabwaraan ana tangomwane
tangomwane te aomata
baireaki
ke te bitineti.
bitineti.
Kaeti ekitibenti
lGetiekitibenti
Expense
Cash Expense
mwaiti ni mwane ae e kabanea
kabanea te bitineti
bitineti ao nikona
ni kona
Te mwaitinimwane
tauaki mwina bwa
bwa ana kabanemwane n te tain
tai n
n tauakimwina
period) teuana.
akaunteng (accounting
(accrounting period)
teuana.
akaunteng
Kaetieti
lGetbti
Regulations
Regulations
Kaetieti aika a koreaki
ibukia aomata,
ke botaki
botaki
bitinetike
aomata, bitineti
ioreakiibukia
Kaetietiaika
ibukin tuukan
tuukan taian kanganga ke ibukin kanakoraoan
te waaki.
waaki.
Kaiangatoa
Kaiangatoa
Competition
Competition
Te waakini
waaki ni kaiangatoa
kaiangatoa imarenaia
imarenaia bitineti aika a uaia ni
Te
bitinetiaika a uaia ni
kabonakoa te
te bwaiSB
bwai ao tite
ti te Reka6
aekana arona. A
A uaia n aita
kabonakoa
arona. uaia n aita
nanoia katitamwa
katitamwa nn taua
taua aia nanobwai (demand)
nanoia
aia nanobwai(demand)
ibukin kabooan
kabooan aia bwai.
bwai.
ibukin
aia
Kaineti
Kaineti
Objectives
Objectives
Ana babaire
babaire te
te bitinetiae
bitineti ae a kaeineta te bwai ae e bon
Ana
e kaeineta te bwaiae e bon
kantaningaia lbukin
ibukin to
te taiae
tai ae ea kan
kan roko.
roko.
kantaningaia
ea
Kainnano
Kainnano
Needs
Needs
Bwaai aika aa kainnanOakiiroun
kainnanoaki iroun te aomata ibukin
Bwaaiaika
te aomatia ibukin
maiuna.
N
aron
te amwarake. tg
te auti.ao tararuakina
maiuna. N aron te
amwarake.
auti,ao tiararuakina
inaon ana
ana tainimaiu.
tai ni maiu- Nanona n taokan te bitineti bon
inaon
Nanona n taekan te bitinetibon
kainnanoan te
te bwaitip
bwaitia ke
ke te
te tieuetiirouia
tieweti irouia katitamwa.
kainnanoan
katitamwa.
Kakamwakuri
Kakamwakuri
Action
Action
Kakamwakuri nakoaika
aika a riai ni karaoaki iroun te
Kakamwakurinako
a riaini karaoakiiroun te
bitineti ibukin
ibukin kanakoraoan
kanakoraoan riki ana waaki.
bitineti
riki ana waaki.
Kakawai
Kakawai
Planning
Planning
langoankakaean
kakaeanke
kekolean
koteantete kawai ae ena riai n iraki
langoan
kawaiae ena riain iraki
irounteteaomptia,
aomata,tetebitinetike
bitineti ke te botaki riki teuana.
iroun
te botakirikiteuana.
Kakina
Kakina
Initiative
lnitiative
Aki tabwaranteteaomatia
aomatake
ketetebitinetiniiangoi
bitineti ni iangoi karaoan
Akitabwaran
karaoan
bwaai
aika
a
boou
bwaaiaika a boou
Kakoaua
Kakoaua
Warranty
Wananty
Kakoauaantetebwaitia
bwaitia bwaena
enateimatoa
teimatoa raoiroina
Kakoauaan
raoiroina
bwa
inanon
te
tai
ae
maan.
Ngkana
uruaki te bwaitia ao e
inanon te taiae maan. Ngkan-a eeuruakite
bwaitia ao e
kabaeaki tebitinetinikaboa
bitineti ni kaboa mwina ke e riibwana te
kabaeakite
mwina ke e riibwana te
mwane.
mwan6.
Kambwana
Kambwana
Company
Company
Tebitinetiae
bitineti aeeekateakiman
kateaki manaia
aia mwane aomata aika a
Te
mwane aomatia aika a
kaboaaia
aiatieea
tieea(share)
(share)ke
ketete bukinibwai nte kambwana.
kaboa
bukinibwainte kambwana.
reketetemwane
mwanebwa
bwaana
anakabitare
kabitare te kambwana ni
EEreke
tg kambwana ni
kabooi
bwaai
aika
a
kaineti
maana
ana waaki. A kateaki
kabooibwaaiaika a kaineti ma
waaki. A kateaki
angiiakambwana
kambwanante
ntearo
aroaei.
aei.
angiia
Kamwakuran
Kamwakuran
Employment
Employment
Kabonganankanoa
kanoanikabwaiaika
ni kabwai aika te reibwa ni ikotaki
Kabonganan
te reibwa niikotaki
ma
te
kabitare
nte
bitineti
ibukin waakinan te kabwai
ma te kabitare nte bitinetiibukin
waakinan te kabwai
karaoantetetieweti.
tieweti.
kekekaraoan
KaniwanganteteBerita
Barita
Kaniwangan
Tua)
(N(NteteTua)
Consideration
Consideration
(Legal)
(Legal)
bwainaki tetaeka
taeka aion n tuan te boraraoi bwa kaniE Ebwainakite
alo tuan te boraraoibwa kani-
wanganteteberitra
beritaimarenaia
imarenaiatiaan
taan boraraoi. N angin
wangan
boraraoi. N angin
tai bontetemwane
mwaneaeaee erikibwa
riki bwa kaniwangan te berita
tetetaibon
kaniwangan te berita
ibukinkaraoan
karaoanbtemwakuri
mwakuri iroun temanna kaain te
ibukin
iroun temenna kaain te
boraraoi.
boraraoi.
Kanoa
lGnoa
Inputs
lnputs
Bwaai aikaa akabonganaa
kabonganaatete bitineti bwa kanoan te
Bwaaiaika
bitincti bwa kanoan te
kabwai
(production).
aron bwaai menaai(raw
(raw
kabwai (produdi.on). N Naron
.bwaai menaai
materials),
reibwa
(labour)
ao
te
kabitare
(capital).
materials), reibwa (labour) ao te kabitare (capital).
Kanoa
Beku
Kanoa
ni niBeku
JobDescription
Description
Job
Kanoantete
mwakuri
teuana ae e karinanaki nte beebwa
Kanoan
mwakuri
teuana
ae e karinanakinte beebwa
bwa
ena
katereaki
aekan
anamwakuri
mwakuri te aomata ae e
bwa ena katereaki aekan ana
te aomatra ae e
taua
te
nakoa
ke
ae
ena
onea
mwina.
taua te nakoa ke aeena orna mwina.
Kaoanikai
Kaoanikai
Risk
Tuan ke rekenikain
rekenikain te aomata
aomata ae e bon kaoa ke ni
karikia ibukin nanona ni kan riki bwa te tia bitineti.
bitineti. Ai
aekan naba te bitineti.
Kaobii
Copy
copy
Katotongan
Katotongan aekan ana karaobwai
karaobwai te bitineti teuana
irouin aiana ni
kaiangatoa. N aran
nikaiangatoa.
aron aran te bwai
burai (brand)
ao boona.
Kaobii-kaete
Kaobii-kaete Bitineti
Copy-cat
Business
Business
Kabwaranakoan
ma aran
Kabwaranakoan te taeka ae "copy" ni kaineti
kainetima
(brand) ao iangoakina
te bwai (brand)
iangoakina irouia taan tia
kabongana.
kabongana. E kona n atongaki
atongaki te "brand"
"brand" teuana bwa
a rine ke e mangori riki arona irouia kontiumwa
kontiumwa nte aro
ae a kaota iai nanoia bwa enga te bitineti
ae a tangira
bitinetiae
riki
ana bwai.
rikiana
Kaokoroan
Kaokoroan te Mwakete
Segmenting
Segmenting the
Market
Market
(Nora: "market
(Nora:
segmentation").
"market segmentation").
Kaomon Rooa
Common
Common Law
Mwangan te tua n Engiran ao Aban te Betebeke
Betebeke aika a
kateitei
kateiteiiaon
iaon katein te aba.
ma titimooti
mooti
aba. Aki korobokiaki
korobokiakima
aika a ribootinaki
ribootinakiao
ao a manga riki
bwa katootoo
rikibwa
katootoo ibukin
manga karaoan ana moti
te kabowi
are imwina.
motite
kabowiare
Kaotarai
Kainnano
Kaotarai Kainnano
Identify
ldentiff Needs
Ukeran ao katerean ana kainnano
kainnano te katitamwa
katitamwa n
tangirán
tangiran te bwai ke koteann bwaai
aika e kainnanoi
te
bwaaiaika
kainnanoite
bitineti
n ana waaki.
bitinetin
Kaotite Bibitaki
Variable
Variable Costs
Kabanemwane
Kabanemwane n tain te karaobwai
karaobwai ibukin bwaai
aika
bwaaiaika
a bibitaki
boon kl.'..raoia
- raoia n aron te bwai
menaai ao te boo
bibitakiboon
bwaimenaaiao
auarii
(wages).
auarii(wages).
Kaotiotia
Kaotiotia
Display
Display
Bwaai
Bwaaiaika
aika a katukaki ke a katineaki iroun te tia bitineti
nte aro bwa ana noraki irouia taan tia kabobwai.
kabobwai.
Kaotite
Costs
(resources) te
Kabanemwane
Kabanemwane iaon ana kaubwai (resources)
bitineti ibukin karaoan ao kabonakoan
kabonakoan ana bwai.
Kaotite ni Kateitei
Start-up
Start-up Costs
Kaotite Tabeua
Miscellaneous
Miscellaneous
Costs
Ana kabane mwane te bitineti
bitinetiae
ae ena konaa ni kaantaningaia
taningaia ni moan waakinan
waakinan te bitineti.
Te boota ni
kabanemwane tabeua aika a uarereke
nikabanemwane
uarereke
kabanemwane.
irarikin oin kabanemwane.
Kaotite tabeua n Onoti
Other
Other costs per
item
Kaotite riki
rikitabeua
tabeua irarikin kaotite nako ni karaoan te
bwai
bwaiae
ae tititeuana.
teuana.
Kaotiteng
Kaotiteng
Costing
Costing
Kakean boon te bwai, boon kanoan te bwai, ke boon te
tieweti
ae karaoaki
ibukin te bitineti.
taiao
ao a
tiewetiae
karaoakiibukin
bitineti. N angiin te tai
tibwa ataaki
booia
imwin
tian
te
mwakuri
mwakuriao
ao
man
ataakibooia
(historical costing).
taareeaki
taareeaki inanon book!
booki n akaunti (historical
costing).
Karaii
Karaii
Marketing
Marketing
Karaaia taan
taan karooroko
karooroko (suppliers)
(suppliers) nakoia
nakoia katitamwa
katitamwa
Karaaia
ao
karaaian
naba
korakoran
ao
rabakaun
te
tia karookarooao karaaian naba korakoran ao rabakaun te tia
roko ni
ni karaoa
karaoa te
te ukeuke
ukeuke (market
(market research),
research), karaoan
karaoan
roko
bwaai
aika
boou
(new
product
development)
ao
bwaai aika boou (new product development) ao
tabeua riki.
riki.
tabeua
Karaii Mikiti
KaraiiMikiti
Marketing Mix
Mix
Marketing
Mwakuri aika aa rinanoakiiroun
rinanoaki iroun te
te bitinetiibukin
bitineti ibukin kanatoMwakuriaika
kanakoraoan
karokoan
ana
bwai
irouia
taan
tia kabobwai.
kabobwai. N
raoan karokoan ana bwaiirouia taan tia
N
aron raoiroin
raoiroin te
te bwai(qualig),
bwai (quality), boona
boona (price),
(price),
aron
katanoatana (advertising)
(advertising) ao
ao tabeua
tabeua riki.
riki.
katianoatana
Karaoia
Karaoia
Manufacture
Manufacture
Karaoan te
te bwaini
bwai ni kawaina
kawaina (production
(production process)
process) ae e
Karaoan
ae e
taneiai
ni
karaoaki
iai.
taneiai ni karaoaki iai.
Karaobwai
Karaobwai
Production
Production
Process
Process
Karinan ni
ni karaorao
karaorao aika
aika aa kabonganaa
kabonganaa kanoan
kanoan te
te
Karinan
karaobwai
n
aron
bwaai
menaii
(raw
materials),
te
karaobwai n aron bwaai menaii (raw materials), te
reibwa (labour)
(labour) ao
ao te
te kabitare
kabitare (capital)
(capital) nn rikibwaai
riki bwaai
reibwa
menaai bwa
bwa bwaaitia
bwaaitia (products).
(products). (Nora:
(Nora: "production").
"production").
menaai
Kareke Mwane
Mwane
Kareke
Fund Raising
Raising
Fund
Moan karekean
karekean te
te mwane
mwane ibukin
ibukin te
te moani
moani kateitei
kateitei ke
to
Moan
karakaan mwaitin
mwaitin te
te mwane
mwaneinanon
inanon te
tebotrakike
botaki tote
te
karakaan
bitineti.
bitineti.
Kariaia Raoi
Raoi
Kariaia
(N
(NteteTua)
Tua)
GenuineConsent
Consent
Genuine
(Legal)
(Legal)
Anakariaia
kariaiateteaomata
aomatake
totetebitinetiae
bitineti aeeeanga
angama
ma
Ana
nanonanikoaua
ni koauaibukin
ibukinkaraoan
karaoante
temwakuri,
mwakuri,nntiainakin
tiainakin
nanona
te
boraraoi
to
kabwaraan
te
taarau.
te boraraoi ke kabwaraan te tiaarau.
Kariaraka
Kariaraka
Investment
lnvestment
Temwane
mwaneae
aeeekarinakiinanon
karinaki inanontetebitineti(share
bitineti (sharecapital)
capital)
Te
tonikaboan
ni kaboantetebukinibwainte
bukinibwai ntebitinetiteuana
bitineti teuana(shares)
(shares)
ke
tennaanga
aangarikitabeua
riki tabeuante
ntekaantianinga
kaantaningabwa
bwaena
ena
ke
karekea
bakaona
to
ratona.
karekea bakaona ke rakana.
KarikiramWitee
Witee
Karikiram
CurriculumVitae
Vitae
Cuniculum
Tebeebwa
beebwaae
aekaota
kaotaanuan
anuanteteaomatra
aomatanntaekan
taekan
Te
maiuna.
E
oti
iai
ana
ririki,
ana
reirei,
ana
mwakuri,
maiuna. E otiiaiana ririki, ana reirei, ana mwakuri,
rabakauna
ao
maanna
ni
mwakuri
ao
tabeua
riki. EE
rabakauna ao maanna nimwakuriao tabeua riki.
kabonganakiibukin
ibukinkakaean
kakaeantetemwakuri.
mwakuri.
kabonganaki
KatauMwane
MwaneButi
Buti
Katau
CashflowBudget
Budget
Cashflow
Katautauanmwaitin
mwaitintetemwane
mwaneae
aeeebutiinanon
buti inanontete
lGtautiauan
bitineti inanonana
anatiainiwaaki.
tai ni waaki. NNaron
aronmwaitin
mwaitintete
bitinetiinanon
aeena
enareke
retoman
mantetebobwai
bobwaiao
aoaika
aikaana
ananako
nato
nnmwane
rane ae
ibukin
kaboan
bwaai.
E
reto
ma
iai
karakaan
to
ibukin kaboan bwaai. E reke ma iaikarakaan ke
kakaeantetemwane
mwaneae
aeeebutirinanon
buti rinanontetebitineti.
bitineti.
kakaean
Katango
Katango
Lend
Lend
Anganakoantetebwaike
bwai totetemwane
mwanebwa
bwaena
enatangoaki
tangoaki
Anganakoan
Pricing
Pricing
irounteteaomatia
aomataketotetebitineti.
bitineti.
iroun
Baireanboon
boontetebwai
bwaiketotetetiewetiae
tieweti aee eriaini
riai nikabokaboBairean
Katauboo
Katauboo
nakoaki iai.
nakoakiiai.
Katebubua
Katebubua
Percent
Percent
Waarenako
natoaika
aikaa aoneakiman
oneaki manteteware
warenakon
nakontete
Waare
katebubuaniware.
ni ware.lmwin
Imwinkamwaitakin
kamwaitakinwaare
waarema
ma
katebubua
tebubua.
tebubua.
Katebubuan
Katebubuan
Percentage
Percentage
Te ware
ware ae e otinako
otinako imwin kamwaitakin
kamwaitakin waare ma
ma
tebubua.
tebubua.
Kateirake
Kateirake
Recruitment
Te mwakuri
ke
mwakuri ibukin karekeaia
karekeaia taan tia mwakuri
mwakurlke
bûnotan
te
mwaawa
ae
riki
nte
bitineti
ke
te
botaki.
bonotan
mwaawa
rikinte
botaki.
Katen Aomata n
Intuararenti
lntuararenti
Party
Third Party
Insurance
lnsurence
kabomwii ibukin te uruakinakon
uruaki nakon te bwaiae
bwai ae e riki
Te kabomwii
katenimanin aomata.
aomata.
man ana kairua te katenimanin
Katine Mwakete
Katine
Market AssessMarket
ment
Karekean ao katinean
katinean iango ibukin mwakete bwa
bwa
Karekean
aekara. N aron mwaitia
mwaitia aomata
aomata iai, bwaaiaika
bwaai aika a
a
aekara.
kainnanoaki
ao
tabeua
riki.
kainnanoaki
tabeua
Katitaabu
Katitaabu
Staff Plan
Stafr
Babaire ibukia
ibukia taan mwakuririki
mwakuri riki nte bitinetike
bitineti ke botaki.
botaki.
Babaire
kangaraoan aia mwakurima
mwakuri ma rabakauia,
rabakauia, booia,
booia,
Aron kangaraoan
arauanti ao tabeua
tabeua riki.
riki.
arauanti
Katitamwa
Katitamwa
Customer
Te aomata
aomata ke te bitinetiae
bitineti ae e kaboa
kaboa te bwai
bwai ke te tieweti
tieweti
Te
karaoaki.
ae e karaoaki.
Katitamwa Akaunte
Akaunte
Katitamwa
Rekooti
Rekooti
Customer Account
Account
Customer
Record
Record
mwin ana
ana akaunte
akaunte te aomata
aomata ke te bitineti
bitineti ma te
Tauan mwin
bitineti teuana ae
ae a tianeiai
taneiai ni kabobwaima
kabobwai ma iai iaan te
bitinetiteuana
kataarau.
kataarau.
Katitamwa Tieweti
Katitamwa
Customer Service
Service
Custdmer
Mwakuri ni ibuobuoki
ibuobuoki nakon
nakon te tia kabobwai
kabobwai n aron
aron
Mwakuri
aekan bwaaiaika
bwaai aika e riainikabooa
riai ni kabooa man
man te bitineti
bitineti ke
ke
aekan
karaoan
uruakin
te
bwai
ae
ea
tia
ni
kabooa
man
karaoan uruakin te bwaiae ea tia kabooa man te
bitineti.
bitineti.
Katitamwari Rooa
KatitamwariRooa
Customary Law
Law
Customary
Tuua aika
aika a kateitei
kateitei iaon kateinikawaima
katei ni kawai ma ngkoa. A
A
Tuua
rekereke
tuua
aikai
ma
tuua
imarenaia
aomata
n
aron
rekereke tuua aikaima
imarenaia
aron
tuan te
te aba
aba (Lands
(Lands Code)
Code) te bure
bure nakon
nakon te
te aomata,
aomata, te
tuan
botaki ke
ke te
te tautaeka
tautaeka (Tort),
(Tort), te
te boraraoi
boraraoi (contract)
(contract) te
te
botaki
iein ao
ao buuraure
buuraure (maniage
(marriage and
and divorce)
divorce) ao
ao tabeua
tabeua riki
riki
iein
ni
kaineti
ma
aia
marena
aomata.
A
aranaki
tuua
aikai
ni kaineti ma aia marena aomata. A aranaki tuua aikai
bwa tenaan
tenaan tiwirirooa
tiwiri rooa (civil
(civil law).
law).
bwa
Kaubwai
Kaubwai
Resources
Resources
Bwain te
te aba
aba teuana
teuana ae
ae aa konaa
konaa ni
ni kamanenaaki
kamanenaaki
Bwain
ibukin
katokan
kainnanoia
kaaina
ao
ai uana naba
naba ma
ma
ibukin katokan kainnanoia kaaina ao aiuana
botaki ke bitineti
bitineti ibukiia
ibukiia aomata.
aomata.
botakike
Kaunganano
Kaunganano
Incentives
lncentives
Kaungaakin nanoia
nanoia taan
taan mwakurinte
mwakuri nte bitineti
bitineti bwa
bwa ana
ana
Kaungaakin
marurung man
man mwakuriraoi.
mwakuri raoi. N
N aron
aron bobeten
bobeten bwaai
bwaai
marurung
nakoia (tetikaunte),
(tetikaunte), te
te amwarake
amwarake ae
ae akea
akea boona
boona ao
ao aa
nakoia
mwaiti riki.
mwaitiriki.
Kaunta
Kaunta
Coun ter
ter
Coun
Karokoan te
te bwaiteuana
bwai teuana nakon
nakon te
te mwakete
mwakete (market)
(market)
Karokoan
iroun te
te bitinetiteuana
bitineti teuana nikaitaraa
ni kaitaraa ana
ana bwainibobwai
bwai ni bobwai
iroun
te bitinetiteuana.
bitineti teuana. Te
Te katootoo
katootoo teuana:
teuana: ngkana
ngkanae
te
e
kabonakoa
te
bwatika
te
bitineti
teuana
ao
te bitineti
bitineti
kabonakoa te bwatika te bitinetiteuana ao te
are teuana
teuana ea
ea manga
manga karokoa
karokoa te
te bwatika
bwatika ae
ae tikiraoi
tikiraoi
are
riki man
man titebo
titebo boona.
boona. Nanona
Nanona naba
naba teuana
teuana bwa
bwa te
te
riki
bao ae
ae ee kaboaki
kaboaki bwaaimai
bwaai mai iaona
iaona te
te kai.
kai.
bao
Kawain te Bitineti
Bitineti
Kawain
Business Plan
Plan
Business
Kawai aika aa karaoakiibukin
karaoaki ibukin katean te bitineti ae e
Kawaiaika
katean te bitinetiae e
boou ke
ke buokan
buokan te
te bitineti ae ea kaman tei. A kaotaki
boou
bitinetiae ea kaman tei. A kaotaki
iai bwaai
bwaai ni
ni kabane
kabane aika ena kainnanoi te bitineti ibukin
iai
aika ena kainnanoite bitineti ibukin
kanakoraoan
te bitineti.
bitineti.
kanakoraoan te
Kawain
Kawain
Kakamwakuri
Kakamwakuri
Action Plan
Plan
Action
Kakamwakuri aika a riki man ana nooraba te tia bitineti.
Kakamwakuriaika
a rikiman ana nooraba te tia bitineti.
na karekeiana
karekei ana kawai aika ana boutoka marurungin
EE na
kawaiaika ana boutoka marurungin
ana bitinetin
bitineti n aron
aron te boo, bwaka ni boo, mwaitin bwaai
ana
te boo, bwaka niboo, mwaitin bwaai
ni bobwai, akitaren
aki taren te kaakoo ao tabeua riki.
nibobwai,
te kaakoo ao tabeua riki.
Kawain te
te Raka
Raka ao
ao
Kawain
Ruuti
Ruuti
Profitand
and Loss
Loss
Profit
Plan
Plan
Kakean te
te kawaiae
kawai ae e kaineti ma mwanen te tieiroti
Kakean
e kainetima mwanen te tieiroti
(sales
revenue)
ao kaotiteti ni kabane (costs) ibukin
(sales revenue) ao
kaotiteti ni kabane (costs) ibukin
karekeanmwanena
mwanena n tain te iokinibwai (trading period).
karekean
n tain te iokinibwai(trading period).
Kaweana
Kaweana
Passive
Passive
Teaomata
aomatake
ketete bitineti ae e baratu ma n aki kabatia te
Te
bitinetiae e baratu ma n aki kabatia te
kakamwakuri ntete rabwata ke nte iango.
kakamwakurin
rabwata ke nte iango.
Keitaring
Keitaring
Catering
Catering
kaineti riki tetaeka
taeka aio nakoia bitineti ni kamwarake n
EEkainetirikite
aio nakoia bitinetini kamwarake n
aronaia
aiamwakurini
mwakuri ni kamwarake ma ni kamooi. E rekearon
kamwarake ma nikamooi. E reke_
rekenaba
nabama
maaron
aron butimwaean te kabobwai man te
reke
butimwaean te kabobwaiman te
bitineti.
bitineti.
KoauanteteKaraii
Karaii
Koauan
Marketing
Marketing
Concept
Concept
Kontebiutin
Kontebiutin
Contribution
Contribution
Aiakoaua
koauabitinetiae
bitineti ae e kaineti ma karekean te raka ae
Aia
e kainetima karekean te raka ae
tamaroaman
manataakin
ataakin kainnanoia ao karauan nanoia
tamaroa
kainnanoia ao karauan nanoia
katitamwa.
katitamwa.
Teraka
rakakeketete kee ae e reke imwin anaakin mwaitin te
Te
kee ae e reke imwin anaakin mwaitin te
kaotite
bibitaki (variable cost) man mwanen te boobwai
kaotite bibitaki(variable
cost) man mwanen te boobwai
(salesrevenue).
revenue). E kabotauaki te ware aio ma boon
(sales
E kabotauakite ware aio ma boon
taianbikitiatiete
bikiti atiete(fixed
(fixed assets) n aron boon maiun
taian
assets) n aron boon maiun
bwaai nikaraobwainikakaean
karaobwai ni kakaean te raka ke te kee.
bwaaini
te raka ke te kee.
KontebiutinMwaatin
Mwaatin
Kontebiutin
Contribution
Contribution
Margin
Margin
wareaeaee eotinako
otinako man kabotauan mwanen te
TeTeware
man kabotauan mwanen te
bobwai
ma
boon
bwaai aika a bibitaki ao man aki
bobwaima boon bwaaiaika
a bibitakiao man aki
bibitakibooia
booia(Nora:,,contribution,,).
(Nora: "contribution").
bibitaki
Konabwai
Konabwai
Performance
Performance
Butinkekebirin
birinana
ana mwakuri te aomata, te bitineti ke te
Butin
mwakurite aomata, te bitinetike te
mitiinnikaraoa
ni karaoa
te mwakuri.
mitiin
te mwakuri.
Kontiumwa
Tiekementi
Kontiumwa
Tiekementi
Consumer
SegConsumer
Segments
ments
Kaokoroaia
kontiumwa (katitamwa) aika ti te aekana
Kaokoroaia
kontiumwa (katitamwa) aika tite aekana
aroia
ni
kabonganai
ni kabooi bwaai aika a karaoaki
aroia ni kabonganai keke
ni kabooibwaaiaika a karaoaki
irouia
bitineti.
irouia
bitineti.
Konturaeki
Konturaeki
Contract
Contract
boraraoi imarenaia aomata ke bitineti. Ni karaoan te
TeTe
boraraoiimarenaia
aomata ke bitineti. Ni karaoan te
Konturaeki
ana iai te kan anga (offer), butimwaean te
Konturaeki ana
iaite kan anga (offer), butimwaean te
kan
anga
(acceptance) kaniwangan te berita
kan
anga
(acceptance)
kaniwangan te berita
(consideration)
ibukin karaoan nanon te kaburebwao
(consideration)
ibukin karaoan nanon te kaburebwao
butimwaean,
ao te rikaerite (legality).
butimwaean,
ao te rikaerite (legalig).
Konturoo
Konturoo
Control
Control
Tauan
mwin
ana waaki nako te bitineti bwa ana koro
Tauan
mwin
ana waakinako te bitinetibwa ana koro
raoi kanoan
babaire. N aron tauan mwin te kabaneraoikanoan
babaire.
N aron tauan mwin t