9
Edukasyon sa
Pagpapakatao
Ikalawang Markahan - Modyul 1
Karapatan at Tungkulin
Edukasyon sa Pagpapakatao – _Ikasiyam_ na Baitang
Ikalawang Markahan – Modyul _1_: Karapatan at Tungkulin
Unang Edisyon, 2020
Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand
name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.
Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa
anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul
Manunulat: Charity B. Escobido
Editor: Jeannie Pearl Y. Niňonuevo, Robert C. Doria
Tagasuri: Dindo A. Rabago, Jeneth D. Tabungar
Tagaguhit: Richard N. Escobido
Tagalapat: Angelica M. Mendoza
Tagagawa ng Template: Neil Edward D. Diaz
Tagapamahala: Reynaldo M. Guillena
Alma C. Cifra
Aris B. Juanillo
Lydia V. Ampo
Inilambag sa Pilipinas ng ________________________
Department of Education – Davao City
Office Address:
DepEd Davao City Division, Elpidio Quirino Ave., Davao City
Telefax:
224-3274
E-mail Address:
davaocity.division@deped.gov.ph
9
Edukasyon sa
Pagpapakatao
Ikalawang Markahan - Modyul 1
Karapatan at Tungkulin
Paunang Salita
Para sa tagapagdaloy:
Bilang tagapagdaloy, inaasahang bibigyan mo ng paunang kaalaman ang magaaral
kung paano gamitin ang modyul na ito, paano sasagutan ang lahat ng mga
katanungan at kung saan nararapat na ilagay ang kanilang mga sagot. Kinailangan
ding subaybayan at itala ang pag-unlad nila habang hinahayaan silang pamahalaan
ang kanilang sariling pagkatuto. Bukod dito, inaasahan mula sa iyo na higit pang
hikayatin at gabayan ang mga mag-aaral, habang isinasagawa ang mga gawaing
nakapaloob sa modyul.
Para sa mag-aaral:
Natural lamang sa ating mga tao na gumamit ng iba’t ibang simbolo upang mas
matandaan natin ang isang bagay. Kung walang simbolo, walang magaganap na
komunikasyon at hindi rin magiging posible ang interaksiyon ng mga tao sa lipunan.
Ang pinakamabisang simbolo na ating magagamit ay ang tao mismo, ang kanyang
buong pagkatao: mula sa ating ulo na may kakayahang mag-isip; sa ating puso na
siyang nakikiramdam; kamay na simbolo ng kakayahan, aksiyon at layunin na siyang
ginagamit natin upang makalikha ng gawain.
Ang modyul na ito ay ginawa bilang tugon sa iyong pangangailangan. Layunin nitong
matulungan ka sa iyong pag-aaral habang wala ka sa loob ng silid-aralan. Hangad din
nitong madulutan ka ng mga makabuluhang oportunidad sa pagkatuto.
Ang mga sumusunod ay mga paalala kung paano gagamitin ang modyul:
1. Gamitin ang modyul nang may pag-iingat. Huwag susulatan ang bawat pahina
nito. Gumamit ng ibang papel na maaaring sulatan ng mga kasagutan mula sa
iba’t ibang kasanayan.
2. Huwag kalimutang sagutan ang Subukin Natin bago dumako sa susunod na
gawain.
3. Basahin at unawaing mabuti ang mga panuto bago isagawa ang mga gawain.
4. Inaasahan ang iyong katapatan at integridad sa pagsagawa, pagsagot at
pagwawasto ng mga gawain.
5. Tapusin muna ang kahingian ng bawat bahagi bago pa dumako sa susunod na
gawain.
6. Isauli/ Ipasa ang modyul sa iyong guro o tagapagdaloy pagkatapos ng mga
gawain.
Kung meron kayong kinahihirapan sa pagsagot sa mga inilaang gawain, huwag
mag-atubiling komunsulta sa iyong guro o tagapagdaloy. Tandaan na hindi ka nagiisa
sa gawaing ito. Inaasahan namin na sa pamamagitan ng modyul na ito, ay
mararanasan mo ang isang makabuluhan, masining at malalim na pagkatuto at
pagunawa sa mga kasanayang pampagkatuto. Kaya mo yan!
1
Alamin Natin
Modyul 1 Karapatan at Tungkulin
Ang halaga ng TAO ay nasa kanyang dignidad bilang isang nilikha. Bilang tao, siya
ay may angking karapatan. Ang simulain o ugat ng karapatang pantao ay makikita sa
dignidad na taglay ng bawat isa. Ayon kay Dr. Manuel Dy, ang pagkatao ng isang tao
ay ang pagiging sino ng tao. TAO: Sino ka nga bang talaga? Ano-ano ang mga kayang
mong gawin, ang iyong mga karapatan at mga tungkuling kaakibat sa mga karapatang
sinasabi mo?
Sa nakaraang modyul, napag-aralan natin na ang Lipunang Sibil o ang kusang
pag-oorganisa ng ating mga sarili ay para sa sama-samang pagtuwang sa isa’t isa.
Lahat ay nararapat magpasakop at maging tagasunod sa mga lider na siyang binigyan
ng kapangyarihang mamahala at mamuno nang maayos.
Sa modyul na ito, mapagtatanto mo ang iyong mga karapatan at mga kaakibat nitong
tungkulin. Mahalagang maunawaan mo ito upang makilala mo sa makabuuang
paraan ang tungkulin ng tao sa lipunan at ang epekto ng pagtupad o hindi pagtupad
nito sa pagbuo ng kaniyang pagkatao.
Gabay ng isang babasahin at mga gawain, inaasahang masasagot mo sa modyul na
ito ang mga mahahalagang tanong na: Ano ang dapat gawin ng tao upang magkaroon
ng tunay na kabuluhan ang karapatan? Bakit moral na gawain ang pagtupad ng
tungkulin? Ano-ano ang mga tungkulin na kaakibat ng karapatan ng isang tao?
Sa modyul na ito, inaasahang maipamamalas mo ang sumusunod na kaalaman,
kakayahan, at pag-unawa:
5.1. Natutukoy ang mga Karapatan at tungkulin ng tao (EsP9TT-lla-5.1)
5.2. Nasusuri ang mga paglabag sa karapatang pantao na umiiral sa pamilya,
paaralan, barangay/pamayanan, o lipunan/bansa. (EsP9TT-lla-5.2)
Subukin Natin
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat tanong. Isulat ang mga sagot sa
iyong sagutang papel.
1.
Alin ang hindi nagpapakita ng tungkulin na kaakibat ng karapatan ng buhay?
a. Iniiwasan ni Mila na kumain ng karne at matatamis na pagkain.
2
b. Nagpatayo ng bahay-ampunan si Gng. Roa para sa mga biktima ng
pangaabuso.
c. Sumasali si Danilo sa mga isport na mapanganib tulad ng car racing.
d. Nagsimula ng soup kitchen si Fr. Josep Weljinski sa Peru para sa mga
batang kalye.
2.
Anong karapatan ang ipinahahayag sa talata na kaakibat ng tungkulin na
ipinakita ng tauhan?
Si Aling Crystal, 75 taong gulang, ay naninilbihan bilang porter sa isang
homeless shelter sa Roma. Namumuhay siya nang simple gamit ang isang
jacket, isang damit at isang blusa. Tuwing natatanggap niya ang kaniyang
pensiyon mula sa Social Security, naglalakad siya ng higit na isang milya
upang ibigay ang kaniyang regular na kontribusyon sa simbahan (tithing).
Kier Mich, 2012, ph. 145-146
a.
b.
c.
d.
3.
Karapatan sa pribadong ari-arian
Karapatan sa buhay
Karapatang gumala o pumunta sa ibang lugar
Karapatang maghanapbuhay
Anong karapatan na batay sa encyclical na “Kapayapaan sa Katotohanan”
(Pacem in Terris) ang ipinakita ng tauhan?
Inilikas ni Joshue ang pamilya nila mula sa Mogul, Syria, patungong Greece
upang takasan ang kalupitan ng mga sundalo ng Islamic State.
a. Karapatang mabuhay
b. Karapatan sa mga batayang pangangailangan upang magkaroon ng
maayos na pamumuhay
c. Karapatan sa malayang paglipat sa ibang lugar upang manirahan
(migrasyon)
d. Karapatan sa patas na proteksiyon ng batas
4.
Aling karapatan ang isinasaad sa bawat tungkulin na nasa kahon?
•
Suportahan ang pamilya nang sapat at masustansiyang pagkain
•
Gabayan ang mga anak para makaiwas sa panganib
•
Maging mabuting halimbawa nang pagsasabuhay ng mga birtud
•
Pag-iwas sa eskandalo
3
a.
b.
c.
d.
5.
Karapatan sa buhay
Karapatang magpakasal
Karapatang pumunta sa ibang lugar
Karapatang maghanapbuhay
Aling karapatan ang kaakibat ng tungkulin ng patuloy na pag-aaral upang
umangat ang karera at maitaas ang antas ng pamumuhay? a. Karapatan sa
buhay
b. Karapatan sa pribadong ari-arian
c. Karapatang maghanapbuhay
d. Karapatang pumunta sa ibang lugar
Aralin Natin
Ano ang mga itinuturing mong karapatan mo bilang tao?
Gawain 1: Karapatan Mo, Iranggo Mo!
4
Panuto: Mag-isip ng anim na aytem na itinuturing mong karapatan. Isulat sa Pyramid
sa ibaba ang lalabas sa iyong isip.
Pagkatapos, iranggo mo ito- 1 ang
pinakamahalaga sa iyo at 6 ang pinakahuli. Isulat ang pinakamahalagang karapatan
sa pinakatuktok ng Pyramid at ang pinakahuli sa pinakababa.
Sagutin ang mga tanong sa ibaba:
1.
Ano-ano ang mga itinuturing mong karapatan?
2.
Ipaliwanag ang iyong batayan sa resulta ng pagranggong ginawa mo. Ano ang
sinasabi nito sa iyong pagkaunawa sa karapatan?
Rubriks ng Batayan sa Pagranggo ng mga Karapatan
Pamantayan
Napakahusay (10
puntos)
Mahusay
(8 puntos)
Nangangailangan
ng Pag-unlad
(5 puntos)
Itinuturing na
karapatan
Nakalahad ng 6
na mahahalagang karapatan
Nakalahad ng 35
na mahahalagang karapatan
Nakalahad ng 1-2
na mahahalagang karapatan
Batayan sa
pagranggo
Nakalahad ng 6
na mga batayan
sa pagranggo sa
6 na mga
Karapatan.
Nakalahad ng 35 na mga
batayan sa
pagranggo sa
mga karapatan.
Nakalahad ng 1-2
na mga batayan
sa pagranggo sa
mga karapatan.
Kabuoang Puntos
Ang karapatan ay mga bagay na nararapat sa bawat nilalang.
5
Gawin Natin
Gawain 2: Karapatan Mo, Pahalagahan Mo!
Lahat ng tao ay nilikha ng Diyos na may puso at isip at malayang gawin ang
lahat ng kanyang nais sa mundong ito. Maliban sa pagiging malaya, bawat isa rin sa
atin ay may angking karapatan bilang tao. Subalit ang mga karapatang taglay natin
ngayon ay may katumbas ding mga tungkulin na dapat nating isakatuparan dito sa
mundo. Isa sa mga tungkulin na dapat nating taglayin ay ang pagpapahalaga sa mga
karapatang mayroon tayo ngayon. Kung ikaw ang tatanungin, paano mo nga ba
pinahahalagahan ang iyong mga karapatan?
Panuto: Batay sa tinukoy mong anim na karapatan, isulat sa bawat bahagi ng puso sa
ibaba ang isang karapatan at kung paano mo pinahahalagahan ito.
Sagutin ang mga tanong:
1.
Ano ang maaaring epekto ng hindi pagbibigay ng pagpapahalaga sa
karapatan? Ano kaya ang magiging epekto nito sa iyong pagkatao?
2.
Bakit kailangang pahalagahan ang ating mga karapatan? Saan nakabatay ang
pagpapahalagang ito?
3.
Ano ang angkop na tawag sa pagpapahalagang ito sa karapatan?
4.
Ano-anong hakbang o kilos ang iyong gagawin upang maisagawa ang mga ito?
Rubriks sa mga pagbibigay kahalagahan sa mga karapatan
Pamantayan
Napakahusay
Mahusay
Nangangailangan
(10 puntos)
(8 puntos)
ng Pag-unlad
(5 puntos)
6
Epekto ng hindi
pagbibigay ng
pagpapahalaga
sa karapatan
Mga hakbang o
kilos sa
pagpapahalaga
sa karapatan
Nakapaglahad ng Nakapaglahad ng Nakapaglahad ng
maaaring maging
maaaring maging maaaring maging
maging epekto ng
epekto ng hindi
epekto ng hindi
hindi pagbibigay
pagbibigay ng
pagbibigay ng
ng pagpapahalaga pagpapahalaga sa pagpapahalaga sa
sa 6 na karapatan 3-5 na karapatan
1-2 na karapatan
Nakapaglahad ng Nakapaglahad ng Nakapaglahad ng
hakbang o kilos na hakbang o kilos na
hakbang o kilos
maaaring gagawin
maaaring
na maaaring
upang maisagawa
gagawin upang
gagawin upang
ang pagpapamaisagawa ang
maisagawa ang
pagpapa-halaga
pagpapa-halaga
halaga sa 6 na
sa 3-5 na
sa 1-2 na
karapatan
karapatan
karapatan
Kabuoang Puntos
Sanayin Natin
Gawain 3
Panuto: Suriin ang sitwasyon. Tukuyin kung anong uri ng Likas na Karapatan ng tao
ang nilabag sa bawat sitwasyon. Ipaliwanag kung bakit. Pagkatapos, sagutin ang
mga tanong sa ibaba ng gawain. Isulat ito sa iyong kuwaderno.
1. Isang buwan nang kasambahay si Ida sa Pamilya Hermoso. Sa nakaraang
isang linggo, tatlong bahay sa kanilang kalye ang inakyat ng magnanakaw.
Natakot si Gng. Hermoso dahil hindi niya kilala nang ganap si Ida. Inisip din ni
Gng. Hermoso na baka makipagkaibigan ang mga magnanakaw kay Ida at
dahil dito, baka pasukin din ang kanilang bahay kapag siya lang ang tao rito.
Nagpasiya si Gng. Hermoso na huwag ng palabasin ng bahay si Ida, kahit pa
bumili lamang sa tindahan ng subdivision.
2. Nagsabi na ang 32 gulang na si Mary Jean sa kaniyang ina na mag-aasawa na
siya. Napagtapos na niya ang kaniyang dalawang kapatid at nasa Junior High
School na ang bunso. Ngunit sinabi ng kaniyang ina na kailangan munang
magtapos ang huli bago siya magpakasal. Siya lang ang inaasahan ng
kaniyang ina.
3. Inilabas ng United Nations ang planong Sustainable Development na may bisa
hanggang 2030. Isa sa mga tunguhin nito ang pagbibigay permiso sa lahat,
kasama ang kabataan, sa karapatang seksuwal at pagpaparami (reproductive).
7
Hindi binanggit sa dokumento ang aborsiyon bilang resulta ng mga karapatang
ito. Hinihingi ng UN ang suporta ng mga lider ng mga bansa para sa
pagpapatupad ng planong ito.
4. Mula nang lumakas ang kita ng negosyong catering ni Aling Delia,
nangailangan siya ng karagdagang waiter. Noong una, sapat ang sinusuweldo
niya sa mga ito at libre ang pagkain nila lalo na kapag may overtime. Ngunit
nang nagkatampuhan si Aling Delia at ang kaniyang asawa, nagpasiya itong
bumili ng condominium upang iwasan ang stress na sanhi ng tampuhan nila.
Dahil dito, hindi na tumatanggap ng sapat na pasahod ang mga waiter at hindi
pa nila ito natatanggap sa takdang araw.
5. Maraming sako ng bigas ang nakatago sa 50 container vans ni Mang Enteng
bukod sa nakikita sa kaniyang tindahan sa palengke. Sa gitna ng panawagan
ng pamahalaan ng tulong sa pagkain, pera, at damit para sa mga biktima ng
bagyong Yolanda, 30 sako ng bigas lamang ang pinadala niya sa Samar at
Leyte.
Mga Tanong:
1. Bakit maituturing na paglabag sa karapatan ng bawat tauhan ang
inilalarawan sa bawat sitwasyon?
2. Ano-ano ang maaaring gawin ng kabataang kasing edad mo upang pukawin
ang kamalayan ng kapuwa Pilipino sa mga paglabag na ito?
Pamantayan
Rubriks sa dahilan ng paglabag
Napakahusay (10
Masuhay
puntos)
(8 puntos)
Angkop na
dahilan
ng paglabag sa
karapatan sa
bawat sitwasyon
Nakalahad ng
mga dahilan ng
paglabag sa
karapatan ng
tauhan sa 5 ng
sitwasyon
Nangangailangan
ng Pag-unlad
(5 puntos)
Nakalahad ng mga Nakalahad ng mga
dahilan ng
dahilan ng
paglabag sa
paglabag sa
karapatan ng
karapatan ng
tauhan sa 3-4
tauhan sa 1-2
sitwasyon
sitwasyon
Mga dapat gawin
ng kabataan sa
mga paglabag sa
bawat sitwasyon
Nakalahad ng
mga dapat gawin
ng mga kabataan
sa mga paglabag
sa 5 sitwasyon
Nakalahad ng mga Nakalahad ng mga
dapat gawin ng
dapat gawin ng
mga kabataan sa
mga kabataan sa
mga paglabag sa mga paglabag sa
3-4 na sitwasyon
1-2 na sitwasyon
Kabuoang Puntos
8
Tandaan Natin
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang sanaysay. Pagkatapos, sagutin ang mga
tanong sa Suriin Natin.
Karapatan at Tungkulin
Kailan masasabing iginagalang ang karapatan? Sa papaanong
paraan maipakikita ito? Ano ang kailangan upang matamasa ito nang
may pananagutan?
Napag-aralan mo sa Baitang 7 na may pantay na karapatan ang lahat
ng tao. Natutuhan mo rin na ang batayan ng pagiging pantay ng tao
sa kaniyang kapuwa ay ang taglay na dignidad. Nag-uugat ang
dignidad na ito sa kaniyang kakayahang mag-isip at makapili ng
mabuti at pagiging bukod-tangi. Ano naman ang batayan ng pagiging
pantay ng karapatan ng lahat ng tao? Ano-ano ba ang mga karapatan
na taglay mo bilang tao dito sa ibabaw ng mundo? At ano-ano naman
ang mga tungkuling kaakibat ng mga karapatang taglay mo?
Mga Uri ng Karapatan
Kailangan ang mga karapatan para sa maayos na pakikipag-ugnayan sa kapuwa.
May anim na uri ng karapatang hindi maaalis (inalienable) ayon kay Santo Tomas de
Aguino (Quito, 1989). Ang mga ito ay ang karapatang mabuhay, magkaroon ng mga
ari-arian, mag-asawa, maging malaya, sumamba at maghanapbuhay.
1.
Karapatan sa buhay. Ito ang pinakamataas sa antas ng mga karapatan dahil
kung wala ito, hindi mapakikinabangan ng tao ang ibang karapatan. Dapat itong
mangibabaw sa ibang karapatan kung sakaling ito ay malagay sa panganib. Ang
paggalang sa dignidad ng buhay ay pag-aadbokasiya para sa halaga ng bawat
buhay, kasama rito ang mga taong nakapatay ng kanilang kapuwa.
2.
Karapatan sa pribadong ari-arian. Hindi maiaalis sa tao ang karapatang ito
dahil kailangan niya ang mga ari-arian upang mabuhay nang maayos,
makapagtrabaho nang produktibo at makibahagi sa lipunan. Sa kabilang dako,
maituturing na isang pang-aabuso sa karapatang ito kung naaapi o
naaagrabiyado ang mga manggagawa sa suweldo o mga benepisyo.
3.
Karapatang magpakasal. May karapatan ang taong bumuo ng pamilya sa
pamamagitan ng kasal. Nagsimula ito noong panahon ng pang-aalipin, na
kailangang humingi ang alipin ng pahintulot sa kaniyang amo upang
makapagasawa. Mayroong mga pasubali sa karapatang ito. Halimbawa,
9
kailangan ng kabataang nasa edad ng 17 o pababa ang pahintulot ng magulang
upang mapangalagaan siya sa anumang kapahamakan. Pinag-iingat din sa
pagaasawa ang mga may nakahahawang sakit sa isip, kahit taglay pa rin nila
ang karapatang magpakasal.
4.
Karapatang pumunta sa ibang lugar. Kasama sa karapatang ito ang
karapatang lumipat o tumira sa ibang lugar na may oportunidad tulad ng trabaho
o komportableng buhay o ligtas sa anumang panganib, tulad ng paglikas ng mga
taga-Syria upang takasan ang kamatayan o pananakot sa kamay ng Islamic
State.
5.
Karapatang sumamba o ipahayag ang pananampalataya. May karapatan
ang bawat tao na piliin ang relihiyon na makatutulong sa kaniya upang
mapaunlad ang kaniyang pagkatao at pakikipag-ugnayan sa Diyos at kapuwa.
Hindi maaaring gawing obligasyon ang pagkakaroon o paglipat sa isang
partikular na relihiyon upang matanggap sa trabaho o maging opisyal ng
pamahalaan.
6.
Karapatang magtrabaho o maghanapbuhay. May obligasyon ang lipunan o
pamahalaan na magbigay ng trabaho o disenteng hanapbuhay sa mga
mamamayan upang matamo nila ang karapatang mabuhay. May karapatang
magtrabaho sa ibang bansa ang mga mamamayan kung walang oportunidad sa
kanilang bansa na mapaunlad ang kanilang estado sa buhay batay sa kanilang
pangangailangan.
Ilang karapatang pang-indibiduwal ang kinilala sa encyclical na
Kapayapaan at Katotohanan (Pacem in Terris):
1. Karapatang mabuhay at kalayaan sa pangkatawang panganib
2. Karapatan sa mga batayang pangangailangan upang magkaroon ng
maayos na pamumuhay (pagkain, damit, tahanan, edukasyon,
pagkalingang pangkalusugan, tulong sa walang trabaho, at tulong sa
pagtanda)
3. Karapatan sa malayang pagpapahayag ng opinyon at impormasyon
4. Karapatan sa malayang pagpili ng relihiyon at pagsunod sa konsensiya
5. Karapatan sa pagpili ng propesyon
6. Karapatan sa malayang paglipat sa ibang lugar upang manirahan
(migrasyon)
7. Karapatan sa aktibong pakikilahok sa mga pampublikong gawain at
proyekto
8. Karapatan sa patas na proteksiyon ng batas laban sa mga paglabag ng mga
karapatang ito
Ang mga karapatang kinilala ni Santo Tomas de Aquino at ng Pacem in
Terris ay masasalamin sa Pandaigdig na Pagpapahayag ng mga Karapatan ng
Tao (Universal Declaration of Human Rights). Ibinatay ang mga karapatang
10
kinilala ng Pandaigdig na Pagpapahayag sa dignidad ng tao, patas at hindi
maaalis na karapatan ng bawat kasapi ng sangkatauhan bilang pundasyon ng
kalayaan, katarungan, at kapayapaan sa buong mundo. Mga Tungkulin
May kaakibat na tungkulin ang bawat karapatan. Narito ang anim na tungkulin
na tutugon sa angkop na karapatan:
1.
Sa karapatan sa buhay, may tungkulin ang bawat tao na pangalagaan ang
kaniyang kalusugan at ang kaniyang sarili sa mga panganib ng katawan at
kaluluwa. May tungkulin siyang paunlarin ang kaniyang mga talento at
kakayahan – sa aspektong pangkatawan, pangkaisipan (sa pamamagitan ng
pag-aaral nang mabuti) at moral. Obligasyon ng bawat isa ang pagpapagamot
kung may sakit o pumunta sa ospital kung kinakailangan. Kailangang iwasan
ang mga isports na mapanganib, na maaaring humantong sa kamatayan tulad
ng car racing, wrestling, o boxing.
2.
Sa karapatan sa pribadong ari-arian. May tungkulin ang tao na pangalagaan
at palaguin ang anumang ari-arian niya at gamitin ito upang tulungan ang
kapuwa at paunlarin ang pamayanan. Isang halimbawa nito ang pagtulong sa
mga nasalanta ng baha sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain, damit, o
pera, mga bagay na tunay nilang kailangan.
3.
Sa karapatang magpakasal. May kaakibat na tungkulin na suportahan ang
pamilya at gabayan ang mga anak upang maging mabuting tao ang mga ito.
Kasama rito ang pagiging mabuting halimbawa sa mga anak, pag-iwas sa
eskandalo na magiging sanhi ng pagsira ng pangalan ng pamilya, at
pagsasabuhay ng mga birtud bilang isang pamilya. Ginagarantiya ng
pamahalaan at estado ang karapatang ito sa pamamagitan ng batas na
nagiingat sa Karapatan ng asawang babae at mga anak sa abusadong
asawang lalaki.
4.
Sa karapatang pumunta sa ibang lugar. May tungkulin na igalang ang mga
pribadong boundary. Kaakibat ng karapatang ito ang tungkulin na kilalanin ang
limitasyon ng sariling kalayaan at pribadong espasyo ng kapuwa. Mahalaga
ang paggalang na ito kahit sa pagitan ng mag-asawa o magkaibigan.
5.
Sa karapatang sumamba o ipahayag ang pananampalataya. May tungkulin
na igalang ang relihiyon o paraan ng pagsamba ng iba. Kahit magkakaiba ang
mga relihiyon, may pagkakapareho rin ang mga ito – ang pagsamba sa isang
nilalang na higit na makapangyarihan sa tao. Kasama sa tungkuling ito ang
paggalang sa paraan ng pag-alaala sa mga patay at ninuno.
6.
Sa karapatang magtrabaho o maghanapbuhay. May tungkulin ang bawat
isa na magpunyagi sa trabaho o hanapbuhay at magpakita ng kahusayan sa
11
anumang gawain. Mahalaga ang karapatan ng mga empleyado sa kanilang
trabaho – ibig sabihin, nakapokus sa gawain at hindi pinalilipas ang oras nang
walang ginagawa. Kasama sa karapatang ito ang karapatang mag-alsa (strike)
kung may inhustisya sa pagsusuweldo at ang pagiging bukas ng mga
empleyado sa diyalogo sa kompanya o arbitration.
Ang pagkilala sa mga patas at hindi maalis na karapatan ng bawat tao sa buong
mundo na pinakikilos nang may kalayaan, katarungan at kapayapaan ay
nangangailangan ng patas na pagbibigay-halaga sa karapatan at tungkulin upang
makabuo ng batayang moral kung saan lahat ng lalaki at babae ay mamumuhay nang
mapayapa at makakamit ang kanilang kaganapan bilang tao. Ito ang dahilan kung
bakit binuo rin ng United Nations ang Pangkalahatang Pagpapahayag ng mga
Tungkulin ng Tao (Universal Declaration of Human Responsibilities) noong 1997.
Suriin Natin
Tayahin ang Iyong Pag-unawa
Sagutin ang mga tanong upang mataya mo ang iyong pag-unawa sa mga
mahalagang konsepto sa babasahin. Isulat ang mga sagot sa sagutang papel. 1.
Ano-ano ang anim na uri ng karapatan ayon kay Santo Tomas de Aquino?
Ipaliwanag ang bawat uri at magbigay ng halimbawa.
2. Ano-ano naman ang anim na tungkulin na kaakibat ng anim na karapatang
ibinigay mo sa unang bilang.
3. Bilang isang mag-aaral, paano mo maisakatuparan ang mga tungkuling iyong
binanggit?
4. Bakit kailangang tuparin ng bawat indibiduwal ang kaniyang tungkulin na
hubugin ang sarili tungo sa pagpapakatao ayon kay Scheler?
5. Ano-ano ang epekto ng hindi pagtupad ng tungkulin? Ipaliwanag ang iyong
sagot.
Pamantayan
Paglahad ng
mahalagang
konsepto
Rubriks sa Paglahad ng Mahalagang Konsepto
Napakahusay
Mahusay
Nangangailangan
(10 puntos)
(8 puntos)
ng Pag-unlad
(5 puntos)
Naiisa-isa ang 6 na Naiisa-isa ang 6 na Naiisa-isa ang 6 na
uri ng
uri ng karapatan at
uri ng karapatan at
karapatan at
tungkulin at
tungkulin at naibigay
ang kahulugan ng 12
tungkulin at
naibigay ang
sa mga ito.
naibigay ang
kahulugan ng 3-5
sa mga ito.
kahulugan ng
bawat isa.
12
Mga Gawain
upang
maisakatuparan
ang mga
tungkulin
Nakapaglahad ng
3 gawain kung
paano
maisakatuparan
ang bawat
tungkulin at
nakapagbigay ng
mga halimbawa.
Nakapaglahad ng 2
gawain kung paano
maisakatuparan
ang bawat
tungkulin at
nakapagbigay ng
mga halimbawa.
Nakapaglahad ng 1
gawain kung paano
maisakatuparan ang
bawat tungkulin at
nakapagbigay ng
mga halimbawa.
Kabuoang
Puntos
Payabungin Natin
Gawain 4
Panuto: Ibigay ang hinihingi sa ibaba.
1. Magbigay ng limang (5) halimbawa ng mga paglabag sa karapatang pantao
na nagaganap sa kasalukuyan.
2. Bakit napakahalaga na maunawaan ang kaugnayan ng (k)Karapatan at
tungkulin ng tao sa lipunan sa pagkatao ng tao?
Gawain 5
Tsart ng mga Karapatan at mga Paglabag sa mga Ito
Mga Karapatan
Mga Paglabag sa Bawat
Karapatan
1. Karapatang mabuhay at kalayaan
Hal. Aborsiyon sa
pangkatawang panganib
13
2. Karapatan sa mga batayang pangangailangan Upang magkaroon ng maayos na pamumuhay
(pagkain,
damit,
tahanan,
edukasyon,
pagkalingang Pangkalusugan, tulong sa walang
trabaho, at tulong sa pagtanda.
3. Karapatan sa malayang pagpapahayag ng
opinyon at impormasyon.
4. Karapatan sa malayang pagpili ng relihiyon at
pagsunod sa konsensiya.
5. Karapatan sa malayang paglipat sa ibang lugar
upang manirahan (migrasyon)
6. Karapatan sa patas na proteksyon ng batas laban
sa mga paglabag sa mga karapatang ito.
Pagnilayan Natin
Panuto: Balikan ang mga karapatang binigyan mo ng una hanggang ikaanim na
ranggo sa Gawain 1. Gumawa ng makabuluhang plano sa loob ng isang markahan
ng mga tungkuling gagawin mo upang maging gawi mo ang pagpapahalaga sa mga
karapatang ito. Isulat ito sa iyong kuwaderno.
14
Rubriks sa Paggawa ng Makabuluhang Plano
Pamantayan
Napakahusay (10
Mahusay
Nangangailangan ng
puntos)
(8 puntos)
Pag-unlad
(5 puntos)
Nilalaman ng
Nakalahad ng
Nakalahad ng
Nakalahad ng
makabuluhang plano makabuluhang plano makabuluhang plano
makabuluhang
sa
sa
plano
sa pagtupad ng 6 na
tungkulin bilang
pagtupad ng 4-5 na
pagtupad ng 1-3 na
pagpapahalaga sa
tungkulin bilang
tungkulin bilang
mga karapatan
pagpapahalaga sa
pagpapahalaga sa
mga karapatan
mga Karapatan
Paglalahad ng
Nailalarawan ang de- Nailalarawan ang de- Nailalarawan ang desuportang ideya o
talye sa planong
talye sa planong
talye sa planong
mga halimbawa sa gagawin sa pamama- gagawin sa pamama- gagawin sa pamamaplanong
gitan ng pagbibigay
gitan ng pagbibigay
gitan ng pagbibigay
gagawin
ng halimbawa sa 6 na ng halimbawa sa 3-5 ng halimbawa sa 1-2
tungkulin
na tungkulin
na tungkulin
Kabuoang Puntos
O, kumusta? Nagawa mo ba nang maayos ang mga Gawain? Kung oo,
magpunta ka na sa susunod na modyul. Kung hindi, balikan mo ang mga gawain sa
modyul na ito. Hingin ang tulong o paggabay ng iyong magulang o guro.
Binabati kita sa natapos mong modyul! Ipagpatuloy mo ang pagiging
mapanagutan sa kapuwa.
15
Sanggunian
Mula sa Aklat:
• Edukasyon sa Pagpapakatao Modyul para sa Mag-aaral 9 ph.79-94
Mula sa Internet:
• Modyul 6: Karapatan at Tungkulin Retrieved 16, Sept., 2020
www.academia.edu/18978395/Grade-9-ESP-Learning
• Modyul 6: Karapatan at Tungkulin Retreived 17, Sept., 2020
www.slideshare.net/maflechoco/modyul -6- 488378403
• Modyul 6: Karapatan at Tungkulin Retrieved 19, Sept., 2020
https.//www.slideshare.net/sirArnelPHhistory/esp-9modyul-6 Para sa mga
katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:
Department of Education – Region XI Davao City Division
DepEd Davao City, Elpidio Quirino Ave., Davao City
Telefax: 224-3274
Email Address: davaocity.division@deped.gov.ph
16