2 Health Ikatlong Markahan – Modyul 2: Maayo nga Benipisyo sa Pagangkon sang Maayong Lawas kag Balatyagon Health – Ikalawang Baitang Alternative Delivery Mode Ikatlong Markahan – Modyul 2:Maayo nga Benipisyo sa Pag-angkon sang Maayong Lawas kag Balatyagon Unang Edisyon, 2020 Paunawa hinggil sa karapatang-sipi: Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad. Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito. Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Leonor Magtolis Briones Pangalawang Kalihim: Dr. Ramir Barberan Uytico, CESO IV Dr. Pedro T. Escobarte Jr., CESO V Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul Manunulat Editor Tagasuri Tagaguhit Tagalapat Tagapamahala: : IVY PALLORINA ROWENA R. ESPARAGOSA RAVENA LEI RODRIGUEZ ALJUN JOMALESA : ALJUN E. JOMALESA : DR. ALTHEA V. LANDAR : ANNA MAE P. AUJERO : JOY P. NAKAMURA, JERRY R. BAGUIOS DR. RAMIR BARBERAN UYTICO, CESO IV GLADYS AMYLAINE SALES, CESO VI ELENA P. GONZAGA, EdD FEDERICO P. PILLON, JR. EVA G. TRABADO CARMEL JOY P. AUJERO Nilimbag sa Republika ng Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon- Rehiyon VI Office Address: Duran Street,Iloilo City Telefax: (033) 336-2816 (033) 509-7653 E-mail Address: region6@deped.gov.ph 2 Health Ikatlong Markahan - Modyul 2 Maayo nga Benipisyo sa Pag-angkon sang Maayong Lawas Kag Balatyagon Paunang Salita Para sa mga manunudlo/manugpatigayon: Malipayon nga pagbaton sang tulun-an sa MAPEH 2-Health sang Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul para sa leksyon nga Maayo nga Benipisyo sa Pag-angkon sang Maayong Lawas kag Balatyagon! Sa pagbuligay sang mga eksperto sa patag sang edukasyon halin sa pampubliko kag pangpribado nga institusyon, gindihon, ginpasanyog kag tul-id nga gintun-an ang modyul nga ini para giyahan ka, ang mga manunudlo ukon manugpatigayon agud mabuligan nga maangkon sang mga bumulutho ang pagsulundan sa K to 12 Curriculum samtang ginaatubang nila sing madinalag-on ang mga pagpanghangkat sa ila kaugalingon, sang sosyudad kag sang pang-ekonomiko nga pagtilaw sa ila pagtuon. Ginalauman nga ang bulig nga ini sa ila pagtuon, makaubay sa mga bumulutho sa pagtuon nga may paggiya kag makinaugalingon. Katuyuan man sini nga mabuligan sila nga maangkon ang mga kasampaton sa ika-21 nga siglo samtang padayon nga ginahatagan sang pagtamod ang ila kinahanglanon kag kahimtangan. Makita ninyo ang kahon nga ini sa modyul bilang dugang nga material sa una nga teksto: Mga Dapat Tandaan sang Manunudlo/Manugpatigayon Ini nagaunod sang pahanumdum, bulig ukon estratehiya nga maggamit sa paggiya sa mga bumulutho. 1 Bilang manugpatigayon, ginalauman nga mahatagan mo sang ideya ang mga bumulutho kon paano gamiton ini nga modyul. Kinahanglan man sia giyahan kag ilista ang iya pag-umwad samtang padayon niya ng ginadumalahan ang iya pagtuon. Ginalauman halin sa imo nga mas magganyat mo pa kag maggiyahan sia samtang ginaobra niya ang mga hilikuton sa sulod sini nga modyul. Para sa bumulutho: Malipayon nga pagbaton sa MAPEH 2- Health sang Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul ukol sa Pamaagi sang (Pag-atipan sang aton Baba kag Ngipon)! Ang modyul nga ini ginhimo bilang sabat sa imo kinahanglanon. Katuyuan sini nga mabuligan ka sa imo pagtuon samtang wala ka sa sulod sang hulot-klasehan. Ginalauman man nga mahatagan ka sing mabungahon nga oportunidad sa pagtuon. May mga parte kag icon ang modyul nga dapat mo maintindihan. Hibalu-a Ini Sa bahin nga ini, imo mahibaluan ang mga dapat mo matun-an sa modyul (objectives/learning competencies). Tinguha-i Ini Isa ini ka pre-test. Diri makit-an kon ano ang nahibaluan mo sa sining leksyon. Kon husto ang tanan mo nga sabat (100%), pwede mo laktawan ang ini nga modyul. 2 Balikan Mo Malip-ot ini nga test ukon review sang natapos na nga leksyon. Diskubreha/Tukiba Sa sini nga bahin sang modyul, ipakilala sa imo ang bag-o nga leksyon sa nagkalainlain nga pamaagi kasubong sang istorya, kanta, binalaybay, problema, ulubrahon ukon isa ka sitwasyon. Usisa-a Ini Sa, sini nga bahin, ginasaysay sing tul-id ang leksyon (discussion). Katuyuan sini nga mabuligan ka sa pag-intindi ukon paghangop sang bag-o nga konsepto kag mga tulun-an. Maghanas Makit-an sa sini nga bahin ang mga ulubrahon para sa paggiya sa imo sa paghanas agud lubos mo nga maintindihan ang leksyon. Pwede mo nga matsek ang imo mga sabat sa mga ulubrahon gamit ang Talamdan sang mga Sabat nga makit-an sa ulihi nga bahin sang modyul. Tanda-i Makit-an sa sini nga bahin ang mga pamangkot ukon para maproseso mo kon ano ang natunan mo sa leksyon. 3 Himu-a Ini Ini nga bahin sang modyul may mga hilikuton nga makabulig sa imo sa paggamit sang imo bag-o natun-an sa matuod nga sitwasyon o realidad sang kabuhi. (application) Pagtakus sang Imo Ihibalo Katuyuan sini nga ma assess ukon matakus ang imo nahibaluan sa leksyon. Dugang nga mga Hilikuton Sa bahin nga ini, may bag-o kag dugang nga mga ulubrahon para mapasanyog ang imo nahibal-an sa leksyon. Talamdan sang Husto nga mga Sabat Makit-an sini nga bahin ang husto nga mga sabat sa tanan nga mga buluhaton sa sini nga modyul. Sa Katapusan sang modyul nga ini, makit-an mo man ang: References Diri nakasulat ang tanan nga ginkuhaan sa pagdihon ukon pagpasanyog sang modyul. Mga importante nga pahanumdum sa paggamit sang modyul nga ini: 1. Gamita ang modyul nga may paghalong. Indi pagbutangan sang bisan ano nga marka ukon sulat ang anuman nga bahin sini. Maggamit sang papel sa pagsabat sang mga hilikuton. 4 2. Indi pagkalimtan nga sabtan ang Tinguha-I Ini antes magpadayon sa iban pa nga hilikuton. 3. Basaha sing maayo ang mga direksyon antes himuon ang kada hilikuton. 4. Mangin tampad sa pag-obra sang mga hilikuton kag sa pagtsek sang mga sabat. 5. Tapuson anay ang una nga hilikuton antes magpadayon sa masunod pa nga hilikuton. 6. Palihog ibalik ang modyul sa imo manunudlo ukon manugpatigayon kon tapos na nga masabtan ang tanan nga hilikuton. Kon ikaw nabudlayan magsabat sa mga hilikuton, indi magkahuya nga pamangkuton ang imo nga manunudlo ukon manugpatigayon. Pwede man ikaw makapangayo sang bulig kay nanay ukon tatay, ukon sa imo mga magulang ukon sin-o man sa inyo balay nga may ikasarang sa paggiya sa imo. Tandaan mo pirme nga wala ka nagaisahanon. Ginalauman nga paagi sa sini nga modyul, maeksperyensyahan mo ang makahulugan nga pagtuon kag maintindihan sing maid-id ang masunod nga mga kasampaton. Masarangan mo ini! 5 Hibalu-a Ini Ipaathag sa mga bata ang mga maayo nga benipisyo sa ika-ayong lawas kag balatyagon (H2FH-IIIef-13) Tinguha-i Ini Direksyon: Isulat sa papel ang HUSTO kon ang dinalan nagapakita sang pag atipan sang baba kag ngipon kag isulat ang SALA kon wala nagapakita sang pag atipan. __________1. Magsipilyo sang ngipon kada tapos kaon. __________2. Magkaon permi sang dulsi kag tsokolate kada adlaw kag indi magpanipilyo sang ngipon. __________3. Magkonsulta sa Dentista kon kinahanglan. __________4. Agwantahon ang sakit sang ngipon para lang kakaon ice cream. __________5. Maggamit sang toothpaste kon mag toothbrush agud madula ang bacteria sa ngipon kag baba. 6 Balikan Mo Basahon ang binalaybay. Sabti ang masunod nga pamangkot. Healthy Habits Magkadlaw sang todo Sipilyuhan ang unto. Mag-ehersisyo adlaw-adlaw Para ang lawas mabaskog sa pagtilaw. Magtuon sang leksyon. Magbasa, mag-isip, magsulat pasanyugon. Magkaon sang insakto Balance nga pagkaon aton himuon. Magpaligo adlaw-adlaw Para ang lawas malayo sa kagaw. Magtulog sang temprano Para Ikaw mangin alisto. 7 1. Ano ang tig-ulo sang binalaybay? _____________________________________________________________ 2. Ano ang dapat himu-on para makakadlaw sang tudo? ____________________________________________________________ 3. Para ang lawas mabaskog sa mga pagtilaw ano ang dapat himu-on? _____________________________________________________________ 4. Ano ang dapat himu-on sa mga leksyon? _____________________________________________________________ 5. Ano ang dapat naton himuon para magbaskog ang aton lawas? _____________________________________________________________ Diskubreha/Tukiba Si Ben may Balatyagon Isa ka adlaw sang Sabado, si Ben masubo. “Ben, nga-a masubo ikaw?”, ang pamangkot ni Nanay. “Nabudlayan ako sang amon leksyon nanay” ang sabat ni Ben” Naakig ang akon maestro kay wala ako nakasabat sang pagmangkot” pag isplekar niya. “Indi ka 8 magkabalaka anak kay tudluan ko ikaw sang imo leksyon” ang hambal ni Nanay.” To-od Nay? Tudluan mo ako? Ang kakibot nga balatyagon ni Ben. “Siyempre anan anak, indi ikaw magkabalaka sa mga nabudlayan nimo ng liksyon.” Gintudlu-an sang husto ni Nanay si Ben sang iya leksyon. Nangin malipayon si Ben nga natun-an niya ang dapat niya mahibalon. Usisa-a Ini Ano ang mga nanarisari nga balatyagon sang isa ka tawo? __________________________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________ Sa aton nga gin basa nga istorya, ano ang nangin balatyagon nga ginpakita ni Ben? __________________________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________ 9 Maghanas Direksyon: Idrowing sa inyo papel kon ano ang husto nga balatyagon nga dapat ipakita sa mga masunod nga sitwasyon. Malipayon Naakig Nakibot Masubo __________1. Ginguba sang imo abyan ang imo monyika. __________2. Nagdaug kamo sa paindi-indis sa saot. __________3. Nagtaliwan ang imo pinalangga nga Lolo. __________4. Gin sorpresa ka nga bisitahon sang imo abyan sa inyo balay. __________5. Ginbaklan ka sang paborito mo nga hampanganan ni Nanay mo. 10 Tanda-i Ang mga nanarisari nga mga balatyagon sang mga tawo amo ang masunod: Malipayon Naakig Nakibot Masubo Himu-a Ini Direksyon: Kilalaha ang balatyagon nga ginapakita sa kada sitwasyon. Isulat ang letra sang husto nga sabat sa papel. ______1. Agay! Gin kagat ako sang subay. A. nalipay B. nasubuan C. nasakitan ______2. Hala! Nahulog ang pinggan! A. nakibot B. nalipay C. nasubuan ______3. Yehey! Nakabaton ako regalo halin kay nanay. A. nalipay B. nasubuan 11 C. nakibot ______4. Napatay ang akon pinalangga nga ido. A. nalipay B. nasubuan C. nakibot ______5. Gin agawan ni Diego sang hampanganan si Ryan kag gusto niya mag-away. A. nalipay B. nakibot C. naakig Pagtakus sa Imo Ihibalo Diresyon: Isulat ang Husto kon ang dinalan nagapakita sang maayo nga benepisyo sang pagpakita sang balatyagon kag Sala kon ini wala nagapakita. ____1. Dapat ipakita sa tawo ang aton matuod nga nabatyagan. ____2. Isekreto sa ginikanan ukon abyan ang imo problema. ____3. Mas mahapos sulbaron ang problema kon ini ginasugid sa mga masaligan nga tawo. ____4. Indi pagsakiton ang balatyagon sang isigkatawo. ____5. Malipayon ang tawo nga nagapakita sang iya matuod nga balatyagon. 12 Dugang nga Hilikuton Direksyon: Magdrowing sang nanarisari nga balatyagon sang is aka tawo 13 Pagtakus sang Imo Ihibalo 1. 2. 3. 4. 5. Husto Sala Husto Husto Husto 14 Himu-a-ini 1. C 2.A 3.A 4.B 5.C Maghanas 1.naakig 2.malipayon 3.masubo 4.nakibot 5.malipayon Tinguha-i-ini 1.Husto 2.Sala 3.Husto 4.Sala 5.Husto Talamdan Sang Husto Nga Sabat Sanggunian MAPEH2 Kagamitan ng Mag-aaral: Hiligaynon 15 Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa: Department of Education – Curriculum and Learning Management Division-Learning Resources Management Section Duran St., Iloilo City 5000 Telefax: (033) 509-7655 Email Address: clmd_depro6@yahoo.com