O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA`LIM VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
QARSHI DAVLAT UNIVERSITETINING
PEDAGOGIKA INSTITUTI
Ro'yxatga olindi:
№________________
2022 yil “_____”
_______
“Tasdiqlayman”
O‘quv ishlari bo‘yicha direktor
o‘rinbosari
____________________________
“_____” ____________2022 yil
.-
ZOOLOGIYA
(1-kurslar uchun)
Modul / fan sillabusi
60110900 - Biologiya
Fan/modul:
Zoologiya
Majburiy fan
Bio 2236
2022-2023
2-3
kunduzgi
Fan/modul turi:
Fan/modul kodi:
Yil:
Kursga ajratilgan semestr:
Ta’lim shakli:
Mashg‘ulotlar shakli va jami
semestrga ajratilgan soatlar:
Jami auditoriya mashg‘ulot soatlari:
Ma’ruza
Amaliy mashg‘ulotlar
Laboratoriya
Mustaqil ta’lim
Kredit miqdori:
Baholash shakli:
Kurs tili:
jami:
360
180
88
92
1
2
3
180 180
90 90
44 44
46 46
180
90 90
12
6
6
Sinov va imtihon
O‘zbek
4
F/MM1
1
Shahhrisabz-2022
1. Fan/modulning maqsadi (MM)
“Zoologiya” fani -60110900 – “Biologiya”ta’lim yo’nalishida
talabalarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishni, zoologiya fani, jumladan
umurtqasizlar zoologiyasining ob’ektlari, predmeti, maqsadi, vazifalari,
zoologiya fanining rivojlanish tarixi, hayvonlarni morfologiyasi,
anatomiyasi,
fiziologiyasi,
ko‘payishi,
ekologiyasi,
hayvonlar
klassifikatsiyasi, hayvonlar muhim vakillarining ahamiyati, noyob
hayvonlarni muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanishni bilishlari
muhim ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etada va bu ma’lumotlar talabayoshlarni kelgusidagi pedagogik faoliyatlarida yetuk mutaxassis bo‘lib
yetishishlarida mazkur fanning ro‘li beqiyosdir.
Zoologiya” faniningmaqsadi - umumiy o‘rta ta’lim maktablari,
akademik litseylar va kasb-hunar maktablarida hamda talabalarni zoologiya
fani rivojlanish tarixi va tirik tabiat to‘g‘risida bilimga ega qilish, ular
ongida ilmiy-materialistik dunyoqarashni shakllantirish, vatanga va tabiatga
mehr-muhabbat uyg‘otish, estetik ruhda tarbiyalash; ularning bilim
o‘rganish va fikrlash faoliyati, mustaqil bilim olish va o‘z-o‘zini nazorat
qilish ko‘nikma va malakalarini hosil qilishdan iborat.
2. Fanni o‘zlashtirish uchun zarur boshlang‘ich bilimlar
talabalarga zoologiyaga
doir amaliy va laboratoriya
mashg‘ulotlarida o‘zlashtirilgan barcha mavzular bo’yicha - fanning
tadqiqot uslublari; laboratoriya ishlarini tashkil qilish, o’tqazish va ularga
doir xulosalar chiqara olish, hayvonot dunyosi xilma-xilligi; bir
hujayralilar va kо‘p hujayralilar; kо‘p hujayralilarning kelib chiqish
nazariyalari; hayvonlarni umurtqali va umurtqasizlarga bо‘linishi,
ularning morfologik, anatomik, fiziologik va ekologik aspektlari;
hayvonlarning kо‘payishi, о‘sishi va rivojlanishi, fanning xalq xо‘jaligi,
qishloq xо‘jaligi va tibbiyot muammolarini hal qilishda tutgan о‘rni kabi
vazifalarni o’rgatishdan iborat.
3. Ta’lim natijalari (TN)
TN1
zoologiyani o’qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalarni tatbiq qilish
uchun zarur bo‘ladigan bilim va ko‘nikmalarni
TN2
zoologiya darslarida zamonaviy ta’lim vositalardan foydalanishni
2
TN3
zamonaviy talablar asosida zoologiya darslarini samaralitashkil qilish yo‘llarini
TN4
ta’lim sohasidagi innovatsion faoliyat asoslarini
TN5
zoologiya fanini o’qitishda hamda ilmiy tadqiqotlar olib borishda qo‘llaniladigan
zamonaviy yondashuvlar va innovatsion texnologiyalardan xabardor bo‘lishi
TN6
zoologiyani o’qitishda qo’yiladigan hozirgi zamon talablarinibilishi
TN7
zoologiya fanining mazmuni, vositalari, metodlari vashakllarining uzviyligi va
izchilligini ta’minlash
TN8
mashg‘ulotlarda ta’lim resurslaridan samarali foydalanish
TN9
o‘qitish mazmuniga oid axborotlarni qayta ishlash, umumlashtirish va
o‘quvchilarga yetkazish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi
TN10 zoologiya darslarida zamonaviy innovatsion pedagogiktexnologiyalarni qo‘llash
TN11 zoologiya darslariga qo‘yiladigan zamonaviy talablar asosida darslarni tashkil
etish malakalariga ega bo‘lishi
TN12 zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalardan kasbiy faoliyatdafoydalanish
zoologiya yutuqlari, hayvonot dunyosinig inson faoliyatida, qishloq xo‘jaligida
TN13 va tibbiyotdagi beqiyos ro‘li hamda ularni ishlab chiqarishga qo’llanishi bo’yicha
tadqiqotlaridan xabardor bo’lish
М1
М2
М3
М4
М5
М6
М7
M8
M9
4. Fan (modul) mazmuni
Mashg‘ulotlar shakli:
Dars
Ma’ruza (M) II-semestr
soati
Zoologiya faniga kirish.
2
Umurtqasizlar bilan tanishuv. Protozoologiya.
2
Xlorofitlar va Alveolata tiplari.
2
Kipriklilar (Ciliophora) kenja tipi.
Miksosporidiyalar vaMikrosporidiyalar tiplari.
2
Tuban Ko‘p hujayralilar. Eumetazoalar katta bo‘limi.
2
Radial simmetriyalilar bo‘limi..
Ortonektidlar, Ditsyemidlar, Yassi chuval-changlar, To‘garak
2
chuvalchanglar, Tikanbosh chuvalchanglar, Nemertinlar va
Halqali chuvalchanglar tiplari.
Odam va mahsuldor hayvonlarida parazitlik qiluvchi
2
so‘rg‘ichlilar.
2
Monogeneyalar va Tasmasimonlar chuvalchanglar sinflari.
To ‘garak chuvalchanglar tipi.Qil chuvalchanglar,
Og‘izaylangichlilar, Kinorinxalar, Priapulidalar sinflari va
2
Tikanbosh chuvalchanglar tipi.
3
M10
M11
M12
M13
M14
M15
M16
M17
M18
M19
M20
M21
M22
M23
M24
M25
M26
M27
M28
M29
M30
Nemertinlar va Halqali chuvalchanglar tiplarining umumiy
tavsifi va klassifikatsiyasi.
Belbog‘lilar kenja tipi. Kam tuklilar va Zuluklar sinflari.
Dastlabki halqalilar sinfi. Exiuralar va Sipunculalar tiplari.
Halqali chuvalchanglarning ahamiyati va filogeniyasi.
Mollyuskalar tipining umumiy tavsifi va sistematikasi. Yonbosh
nervlilar kenja tipi. Chig‘anoqlilar kenja tiplari. Qorinoyoqli
mollyuskalar sinfi.
Ikki pallalilar, Kurakoyoqli va Boshoyoqli mollyuskalar sinflari.
Bo‘g‘imoyoqlilar tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi.
Trilobitsimonlar vaQisqichbaqasimonlar kenja tiplari.
Xelitseralilar kenja tipining umumiy tavsifi va sistematikasi.
Traxeyalilar kenja tipining umumiy tavsifi va sistematikasi.
Ko‘poyoqlilar katta sinfining xilma-xilligi va ularning
ahamiyati.
Oltioyoqlilar yoki Hasharotlar katta sinfining umumiy
tavsifi, hasharotlarning tuzilishi, ko‘payishi va rivojlanishi.
Oltioyoqlilar (Hexapoda) yokiHasharotlar (Insecta) kattasinfi
klassifikatsiyasi. Chala metamorfozli hasharotlarning asosiy
turkumlari
To‘liq metamorfozli hasharotlarnng rivojlanish bosqichlari va
ularning asosiy turkumlari. Gnatostomulidalar tipining umumiy
tavsifi va xilma-xilligi.
Kamptozolar, Siklioforalar, Foronidalar, Yelkaoyoqlilar,
Mshankalar vaQiljag’lilar tiplarining umumiy sistematikasi.
Paypaslagichlilar va Pogonoforalar tiplari. Ikkilamchi og‘izlilar
(Deuterostomata) katta tipi. Ignaterililar tipining umumiy
tavsifi va sistematikasi. Ignaterililar filogeniyasi.
Ma’ruza (M) 3-semestr
Umurtqalilar zoologiyasining obyektlari, predmeti, maqsadi,
vazifalari va rivojlanish tarixi.
Xordalilar tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi.
Lichinka xordalilar kenja tipining umumiy tavsifi va
sistematikasi.
Boshskeletsizlar (Acrania) kenja tipi.
Jag‘sizlar (Agnatha) bo‘limi.To‘garak og‘izlilar
(Cyclostomata) sinfi vakillarining tuzilishi
Jag‘og‘izlilar (Gnathostomata) bo‘limi. Baliqlar (Pisces) katta
sinfi.
Tog‘ayli baliqlar (Osteichithes) sinfi. Tuzilishining asosiy
belgilari.
Suyakli baliqlar (Osteichithes) sinfi. Suyakli baliqlar sinfining
umumiy tavsifi va sistematikasi.
4
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
M31
M32
M33
M34
M35
M36
M37
M38
M39
M40
M41
M42
M43
M44
Baliqlarning ekologiyasi va filogeniyasi. Baliqlarning iqtisodiy
ahamiyati.
To‘rt oyoqlilar katta sinfining umumiy tavsifi va sistematikasi.
Suvda hamda quruqlikda yashovchilar sinfi sistematikasi.
Dumlilar, oyoqsizlar va dumsizlar turkumlari, asosiy oilalari va
ularga mansub turlar.
Sudralib yuruvchilar sinfi vakillarining tashqi va ichki tuzilishi.
Sudralib yuruvchilar sinfining sistematikasi
Sudralib yuruvchilarning ekologiyasi. O‘rta Osiyo
gerpetofaunasining o‘ziga xos vakillari.
Sudralib yuruvchilarning kelib chiqishi va ahamiyati. Qizil
Kitob sahifasidan joy olgan sudralib yuruvchilar vakillari.
Qushlarning umumiy tavsifi. Tashqi tuzilishi, teri va pat
qoplami. Qushlarning ichki tuzilishi.
Qushlar sinfining sistematikasi. Pingvinlar, ko‘kraktojsizlar va
ko‘kraktojlilar katta turkumlari.
Qushlarning ekologiyasi. Qushlarning tabiiy guruhlari.
Qushlarning kelib chiqishi va evolyutsiyasi. O‘zbekiston Qizil
kitobiga kiritilgan qushlar va ularni muhofaza qilish.
Sutemizuvchmlarning umumiy tavsifi. Sutemizuvchilarning
tashqi tuzilishi. Teri qoplami, skeleti va muskullari.
Sutemizuvchilarning ichki tuzilishi
Yo‘ldoshlilar (Placentalia) infrasinflari asosiy turkumlarining
qisqacha ta’rifi.
O‘rta Osiyo sutemizuvchilarining turli-tumanligi. Ovlanadigan,
yo‘qolib borayotgan va qo‘riqlanadigan turlari.
O‘zbekiston Qizil Kitobiga kiritilgan sutemizuvchilar turlari va
ularning tarqalishi. O‘zbekistonda teriologiya muammolari va
sutemizuvchilarni o‘rganishga bag‘ishlangan asosiy
yo‘nalishlar.
Jami
Mashg‘ulotlar shakli:
Amaliy mashg‘ulot (A) 2 -semestr
А1
А2
А3
Kinetoplastidlar sinfi. Tripanosoma va leyshmaniyalarning
tuzilishi hamda ko‘payishi.
Lyambliya va trixomonadalarning tuzilishi va ko‘payishi.
Apikomplekslarkenja tipi. Gregarinalar sinfi vakili - suvarak
gregarinasining tuzilishi va rivojlanishi.
Kоksidiyalаr turkumi, Eymеriyasimоnlаr kenja turkumi vаkili Eimeria magnaning tuzilisyi va rivojlanishi. Qon sporalilari sinfi
vakili Plasmodium sp.(bezgak plazmodiumi) ning tuzilishi va
rivojlanishi.
5
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
88
Dars
soati
2
2
2
A14
G‘ovaktanlilar Chuchuk suv bоdyagаsi (Spongilla lacustris)
ning tuzilishi va kopayishi.
Bo‘shliqichlilar (Cnidaria) tipi. Gidrozoalar (Hydrozoa) sinfi
vakillari - Chuchuk suv gidrasi va koloniya bo‘lib yashovchi
gidropoliplar-Obeliya polipi koloniyasining tuzilishi, jinsiy va
jinssiz ko‘payishi.
Ssifoid meduzalar sinfi. Aureliya meduzasining tuzilishi va
ko‘payishi.
Korall poliplar sinfi, Olti nurlilar kenja sinfi, Aktiniyalar
turkumi vakili - Oddiy yoki ot aktiniyasining tuzilishi va
ko‘payishi.
Yassi chuvalchanglar tipi. Kiprikli chuvalchanglar sinfi vakili Oq planariyaning tuzilishi va ko‘payishi.
So‘rg‘ichlilar sinfi vakillari - Mushuk ikki so‘rg‘ichlisi va Qon
ikki so‘rg‘ichlisining tuzilishi hamda rivоjlаnish. Tasmasimon
chuvalchanglar sinfi vakillari
Tasmasimon chuvalchanglar sinfi ayrim vakillari
(Eхinоkоkk, Sеrbаr tаsmаsimоn chuvаlchаngi) tuzilishi.
Nematodalar sinfi. Odam askaridasi yoki Cho‘chqa
askaridasining tashqi va ichki tuzilishi.
Bolalar gijjasi, rishta va ildiz bo‘rtma nematodasining tuzilishi
hamda rivojlanishi.
Boshoyoqli mollyuskalar sinfi vakili karakatitsaning tuzilishi
hamda ko‘payishi.
Qisqichbaqasimonlarning xilma-xilligi. Dafniya va siklopning
tuzilishi hamda ko‘payishi.
A15
Daryo qisqichbaqasining tuzilishi va ko‘payishi
А4
А5
А6
А7
А8
А9
A10
A11
A12
A13
A16
A17
A18
A19
A20
A21
A22
A23
O‘rgimchaksimonlarning asosiy tuzilish xususiyatlarii va
ko’payishi
Chayonlarning tuzilishi va ko‘payishi
Solpugalarning tuzilishi va ko'payishi .
Solpuganing sistematik o'rni
It kanasi misolida kanalarning tuzilishi va ko'payishi.
It kanasining sistem atik o‘rni
Turli xil guruhlarga kiruvchi hasharotlarning ba'zi bir
morfologik belgilari
Hasharotlarning ichki tuzilishi (qora suvarak misolida)
Hasharotlar postem brional rivojlanishining asosiy tuzilish
xususiyatlari
Dengiz yulduzi misolida ignaterililarning asosiy tuzilish
xususiyatlari
Amaliy mashg‘ulot (A) 3 -semestr
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
A24
A25
A26
A27
A28
A29
A30
A31
A32
A33
A34
A35
A36
A37
A38
A39
A40
A41
A42
A43
A44
Xordalilar tipi, Chala xordalilar (Hemichordata) kenja tipi,
Ichak bilan nafas oluvchilar (Enteropneusta) sinfi vakili balanogloss (Balanoglossus gigas) tuzilishining asosiy tuzilish
belgilari.
2
Lichinka xordalilar kenja tipi, Assidiyalar sinfi vakillarining
tuzilishi, ko‘payishi va rivojlanishi.
Bosh skeletsizlar (Acrania) kenja tipi, Xordaboshlilar sinfi
vakili - lansetnikning tashqi va ichki tuzilishi.
Umurtqalilar (Vertebrata) kenja tipi sistematik guruhlari va tana
a’zolari tuzilishi.
To‘garak og‘izlilar (Cyclostomata) sinfi. Minoga va
miksinalarning tashqi tuzilishi.
Baliqlar (Pisces) katta sinfi, Tog‘ayli baliqlar (Chondrichthes)
sinfi vakili - Tikanli akulaning tashqi tuzilishi va skeleti.
Tog‘ayli baliqlar sinfi. Akulaning ichki tuzilishi.
Suyakli baliqlar (Osteichthes) sinfining umumiy tavsifi. Zog‘ora
baliqning tashqi tuzilishi va skeleti.
Tirik zog‘ora baliqni yorib tashqi va ichki tuzilishini o‘rganish.
2
Suvda hamda quruqlikda yashovchilar sinfi vakili - ko‘l
baqasining ichki tuzilishi.
Tirik ko‘l baqasini yorib tashqi va ichki tuzilishini o‘rganish.
Suvda hamda quruqlikda yashovchilarning ko‘payishi va
rivojlanishi.
Sudralib yuruvchilar sinfi vakillari tuxumining tuzilishi, murtak
pardalarining hosil bo‘lishi va rivojlanishi.
Sudralib yuruvchilar (Reptilia) sinfi vakili ildam
kaltakesakning tashqi tuzilishi va skeleti.
Sudralib yuruvchilarning xilma-xilligi. Ilonlar va toshbaqalar
skeletlarining tuzilishi.
Qushlar (Aves) sinfi vakillarining tashqi tuzilishi va pat
qoplami.
Qushlar sinfi vakili - ko‘k kaptarning skeleti tuzilishi.
Qushlar sinfi vakili - ko‘k kaptarning ichki tuzilishi.
Tirik ko‘k kaptarni yorib tashqi va ichki tuzilishini o‘rganish.
Sutemizuvchilar sinfi vakililari - quyon yoki itning skeleti
tuzilishi.
Sutemizuvchilar sinfi vakililari - quyon yoki itning ichki
tuzilishi
Tirik quyonni yorib tashqi va ichki tuzilishini o‘rganish.
2
7
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
A45
A46
Umurtqali hayvonlar nerv sistemasi va sezgi a’zolarining
solishtirma anatomiyasi.
Umurtqalilarning qon aylanish va nafas olish tizimlarining
solishtirma anatomiyasi.
Jami
4. Mustaqil ta ‘lim 2 – semestr
Auditoriyadan tashqari vaqtda bajariladigan
mustaqil ishlar quyidagi turlarda amalga oshirilishi
tavsiya etiladi:
- esse - dolzarb mavzu bo‘yicha shaxsiy fikrini tanqid,
publitsistik va boshqa janrlarda yozma bayon qilish;
- dokladlar tayyorlash;
- kurs ishi yozish;
- konspekt yozish;
- glossariy tuzish;
- individual va guruhiy o‘quv loyihasi;
- keys-topshiriqlarini bajarish;
- mavzuli portfoliolar tuzish;
- axborot-tahliliy materiallar bilan ishlash;
- manbaalar bilan ishlash;
- infografika tuzish;
- chizma-tasviriy modellar (intellekt-kart, freym,
mantiqiy graf va h.k.) yaratish;
- multimediali taqdimotlar yaratish;
- darslarning metodik ishlanmalarini tayyorlash;
- darsdan tashqari mashg‘ulotlar ishlanmalarini
tayyorlash;
ta’lim yo‘nalishi (mutaxassislik)ning xususiyatidan kelib
chiqqan holda mustaqil ishlarning boshqa turlaridan
foydalanish mumkin.
Tavsiya etilayotgan mustaqil ta’limning mavzulari:
1.Asosiy yashash muhitlari va ularga hayvonlarning moslashuv
xususiyatlari.
2. Hayvon organizmi hujayra va to‘qimalarining tuzilishi va
rivojlanish shartlari.
8
2
2
92
3. Xlorofitalar (Chlorophyta) tipi. Koloniya bo‘lib yashovchi
xivchinlilar.
4. Yoqali xivchinlilar (Choanoflagellata), Retortamonadalar
(Retortamonada) va Axostylatalar (Achostylata) tiplari.
5. Opalinalar (Opalinata) ning tuzilishi, rivojlanishi va
tarqalishi.
6. Miksosporidiyalar tipi: tuzilishi, hayot kechirishi va
ahamiyati.
7. Mikrosporidiyalar tipi: nozimalar va ularning patologik
ahamiyati.
8. Ko‘p hujayralilarning kelib chiqishi to‘g‘risida asosiy
nazariyalar.
9. Dengiz gidroid poliplari, obeliya koloniyasining tuzilishi.
10. Sifonoforalar (Siphonophora) ning tuzilish belgilari va
ekologiyasi.
11. Taroqsimonlar (Ctenophora) tipi.
12. Mesozoylar, Ortonektidalar, Disimidalar va
Gnatostomulidlar tiplari vakillarining umumiy tavsifi va
filogeniyasi.
13. Kurakoyoqli mollyuskalar (Scaphopoda) sinfi.
14. Dastlabki halqalilar sinfi vakillarining tuzilishi va hayot
tarzi.
15. Exiuralar (Echiura) va Sipunkulalar (Sipuncula) tiplari.
16Onixoforalar (Onychophora) va Imillab yuruvchilar
(Tardigrada) tiplari.
17.Dengiz o‘rgimchaklari (Picnogonida) sinfi.
18. Priapulidalar (Priapulida), Lorisiferalar (Loricifera) va
Kinorinxalar (Kinorhyncha) tiplari.
19Gnatiferalar (Gnathifera) katta tipi umumiy tavsifi.
Gnatostomulidalar (Gnathostomulida tipining umumiy tavsifi
va xilma-xilligi. Gnatiferalar filogeniyasi.
20.Rotiferalar (Rotifera), Kamptozolar (Kamptozoa) va
Siklioforalar (Cycliophora) tiplari: tana shakli, tuzilishi,
organlari funksiyasi,
хилма-хиллиги ва филогенияси.
21.Lofoforatalar (Lophophorata) katta tipi. Foronidalar
(Phoronida) va Yelkaoyoqlilar (Brachiopoda) tiplari: tana
shakli, tuzilishi, ko‘payishi va rivojlanishi, turlar xilma-xilligi.
9
22. Mshankalar (Bryozoa) va Qiljag‘lilar (Chaetognatha)
tiplari:tuzilishi, ko‘payishi va rivojlanishi. Turlar xilma-xilligi.
23. Paypaslagichlilar (Tentaculata) va Pogonoforalar
(Pogonophora) tiplari: tana shakli, ko‘payishi va rivojlanishi.
Lofoforatalar filogeniyasi.
Umurtqalilar zoologiyasidan mustaqil ish uchun
quyidagi mavzular tavsiya etiladi:
1. Umurtqalilarning kelib chiqishi va evolyutsion
taraqqiyotiga doir paleontologik tasavvurlar.
2. Umurtqalilar markaziy asab tizimining tuzilishi va
vazifasi.
3. Umurtqali hayvonlar sezgi a’zolari, sensor (qabul
qilish) mexanizmlari.
4. Umurtqali hayvonlarning ko‘payishi va rivojlanishi.
5. Biosferada xordali hayvonlarning tutgan o‘rni.
6. Baliqchilik, uning iqtisodiy ahamiyati.
7. O‘zbekiston suv havzalarida iqlimlashtirilgan
baliqlarning hayoti va iqtisodiy ahamiyati.
8. O‘zbekiston suv havzalarida ovlanadigan baliqlar.
9. O‘zbekiston suv havzalarining noyob va yo‘qolib
borayotgan baliqlari.
10. O‘zbekiston faunasida uchraydigan suvda hamda
quruqlikda yashovchilarning hayoti va ahamiyati.
11. O‘zbekistonning zaharli ilonlari, ularning tarqalishi
va ahamiyati.
12. Hayotning paydo bo‘lishi haqidagi zamonaviy
tasavvurlar.
13. Odamning paydo bo‘lishiga doir zamonaviy g‘oyalar
va ularning isboti.
14. Evolyutsiya jarayonini harakatga keltiruvchi omillar
va mexanizmlar.
15. O‘zbekiston qo‘riqxonalari va ularning noyob
hayvonlarni asrab qolish hamda ko‘paytirishdagi
ahamiyati.
Mustaqil ta’lim mavzulari talabalar tomonidan
o‘zalshtiriladi. Mavzular yuzasidan talabalar
tomonidan referatlar tayorlash va ularni taqdimotlar
asosida himoya qilishi tavsiya etiladi. Mavzularning
10
tahlili amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarida hamda
darsdan tashqari qabul qilinadi.
V. О‘quv-dala amaliyotini tashkil etishning shakli va mazmuni
О‘quv-dala amaliyoti о‘quv rejasining tarkibiy qismi bо‘lib, talabalarni
auditoriyada zoologiyadan ma’ruza va laboratoriya mashg‘ulotlari darslarida olgan
nazariy bilimlarini mustahkamlashga qaratilgan. О‘quv-dala amaliyotini maqsadi
talabalarni umurtqasiz va umurtqali hayvonlarni xilma-xilligi bilan tabiiy sharoitda
tanishtirish, ularda hayvonlarni kuzatish kо‘nikmalarini hosil qilish, hayvonlarni
tо‘plash, kolleksiyalar tayyorlash, ularni fiksatsiya qilish va saqlash usullarini hamda
hayvonlarni kuzatish va aniqlashni о‘rgatishdan iborat. Shuningdek, talabalarda dala
sharoitida topshiriqlarni olib borish, olingan materiallarni tahlil qilish va qayta ishlash
kо‘nikmalarini hosil qilishdan iboratdir.
Zoologiyadan о‘quv-dala amaliyoti 2 tatarkibiy qismdan: material yig‘ish va
hayvonot dunyosini kuzatish bilan bog‘liq marshrutli ekskursiyalardan hamda dala
sharoitida ularni tekshirib aniqlashdan iborat.
Marshrutli ekskursiyalar davomida talabalar materiallar yig‘ib, dalada ularni
kuzatish, hisobga olish usullarini о‘rganadilar.
Ahamiyatga ega bо‘lgan ommaviy turlar biologiyasi va ekologiyasi bilan
tanishadilar. Barcha kuzatishlar dala kundaligiga yozib boriladi. Kuzatish davomida
hayvonlarni tabiatda о‘zini qanday tutishi, tashqi tuzilishidagi moslashishlari va
boshqa organizmlar bilan bо‘ladigan о‘zaro munosabatlariga e’tibor qaratiladi. Bu esa
talabalarni tabiatga ehtiyotlik bilan yondoshishga о‘rgatadi.
Zoologiyadan о‘quv-dala amaliyoti davomida kunning birinchi yarmida
talabalar yuqoridagi marshrutlar bо‘yicha ekskursiyalarga chiqib, hayvonlarni
kuzatishadi va material yig‘ishadi. Kunning ikkinchi yarmida talabalar yig‘gan
materiallarini mutaxassis о‘qituvchi rahbarligida tartibga solishadi, aniqlagichlar
yordamida hayvonlarni sistematik о‘rnini (turkumlari, oilalari va ayrim keng tarqalgan
hayvonlarni turlarini) aniqlashadi, fiksatsiya qilishadi, tulum va kolleksiyalar
tayyorlashadi, asosiy vakillarini rasmlarini chizishadi.
Marshrutli ekskursiyalardan tashqari yakka tartibdagi kuzatishlar asosida dala
sharoitida talabalar mustaqil ravishda о‘zlari tanlagan hayvonlari о‘rganishadi.
О‘quv-dala amaliyoti mashg‘ulotlarida quyidagi biotoplarga ekskursiyalar
tashkil etiladi: Chо‘l-bug‘doyiq, aralash о‘tlar mintaqasiga ekskursiya; Buta-daraxtzor
mintaqasiga ekskursiya; Daryo vohasi mintaqasiga ekskursiya; Suv havzalariga (daryo,
soy, kо‘l) ekskursiya; Tog‘ archazorlar mintaqasiga ekskursiya; Qishloq xо‘jaligi
ekinzorlariga (g‘alla, sabzavot, beda, g‘о‘za va bosh.) ekskurciya; Eski imoratlar va
turar joylarga ekskursiya; Madaniy landshaftlarga (yong‘oq-mevazor mintaqasiga)
ekskursiya; Tuproq qatlamlarida uchraydigan hayvonlarni о‘rganish; chorva mollari va
11
uy parrandalarida parazitlik qiluvchi umurtqasiz hayvonlarni о‘rganish hamda
asalarilar va tut ipak qurti hayotini о‘rganish uchun ipak qurti va asalarichilik
xо‘jaliklarida ipak qurti boqish va asalarilarni parvarish qilishni kuzatishadi hamda
kuzatuv natijalarini kundaliklariga yozib borishadi.
Tog‘ landshaftlaridagi biotoplarda asosan, buta va daraxtzorlar, sog‘ tuproqli
jarliklar, sohil va daryo atrofi tо‘qayzorlari, toshli qoyalar, archazorlar va tog‘
о‘tloqlariga ekskursiyalar uyushtiriladi. Ekskursiya davomida ushbu biotoplarni
о‘simlik va hayvonot dunyosini о‘ziga xos bо‘lgan xususiyatlari о‘rganiladi va
ma’lumotlar tо‘planadi.
О‘quv-dala amaliyoti davomida mustaqil ravishda zoologik usullarni qо‘llab
kuzatuvlar olib boriladi. Undan tashqari kuzatuv olib borilgan joyning tavsifi,
kuzatishdagi sharoitlari, ob-havosi, haroratining kundalik о‘zgarishi va yashash uchun
ta’sir qiluvchi omillar hamda ularni sabablari haqida ham ma’lumotlar tо‘planadi.
Zoologiyadanо‘tkazilganо‘quvdalaamaliyotidabajarilganishlartо‘g‘risidaharbirtalabahisobotyozadivaо‘quv dala
amaliyoti bо‘yichabaholanadi.
6. Ta’lim texnologiyalari va metodlari:
Ma’ruzalar - interfaol keys-stadilar; seminarlar (mantiqiy fiklash, tezkor savoljavoblar); guruhlarda ishlash; taqdimotlarni qilish; individual loyihalar; jamoa bo‘lib
ishlash va himoya qilish uchun loyihalar.
Amaliy mashg‘ulotlarda - hаr bir amaliy mаshg‘ulоtidа o‘rgаnilаdigаn
оbyеktning sistеmаtik hоlаti, mаshg‘ulоtni o‘tkаzish uchun kеrаkli mаtеriаllаr vа
jihоzlаr, dаrs mаqsаdi, ishning qisqacha mаzmuni hаmdа mаshg‘ulоtni o‘tkаzish tаrtibi
bаyon qilinadi. Hаr bir mаshg‘ulоt yakunidа tаlаbа mаvzuni mustаqil o‘qib, o‘z
bilimini nаzоrаt qilib bоrishi uchun sаvоllаr to‘plаmi yoki test topshiriqlari beriladi.
Laboratoriya mashg‘ulotlari - multimediya qurulmalari bilan jihozlangan
auditoriyada har bir akadem. guruhga alohida o‘tiladi. Mashg‘ulotlar faol va
interfaol usullar yordamida o‘tiladi. "Munozara” texnologiyasi ishlatiladi, savollar
mazmuni o‘qituvchi tomonidan belgilanadi. Ko‘rgazmali materiallar va axborotlar
multimediya qurilmalari yordamida amallar bajariladi.
Mustaqil ishlarquyidagi turlarda amalga oshirilishi tavsiya etiladi:
- esse – dolzarb mavzu bo‘yichashaxsiy fikrini tanqid, publitsistik va boshqa
janrlarda yozma bayon qilish;
- dokladlar tayyorlash;
- kurs ishiyozish;
- konspekt yozish;
- glossariy tuzish;
- individual va guruhiy o‘quv loyihasi;
- keys-topshiriqlarini bajarish;
- mavzuli portfoliolar tuzish;
- axborot-tahliliy materiallar bilan ishlash;
- manbaalar bilan ishlash;
12
- multimediali taqdimotlar yaratish;
- darslarning metodik ishlanmalarini tayyorlash;
- darsdan tashqari mashg‘ulotlar ishlanmalarini tayyorlash;
ta’lim yo‘nalishi(mutaxassislik)ning xususiyatidan kelib chiqqan holda
mustaqil ishlarning boshqa turlaridan foydalanish mumkin.
7. Kreditlarni olish uchun talablar:
Fanga oid nazariy va uslubiy tushunchalarni to‘la o‘zlashtirish,
tahlil natijalarini to‘g‘ri aks ettira olish, o‘rganilayotgan jarayonlar
haqida mustaqil mushohada yuritish va joriy, oraliq nazorat shakllarida
berilgan vazifa va topshiriqlarni bajarish, yakuniy nazorat bo‘yicha
yozma ishni topshirish.
8. Fan bo‘yicha talabalar bilimini baholash va nazorat qilish
mezonlari:
Talabalarning ta’lim natijalari 100 ballik reyting tizimida
baholanadi. Talabalar tomonidan ta’lim natijalari bo‘yicha ballarni
konvertatsiya qilish YecTS (European Credit Transfer System) tizimi
asosida amalga oshiriladi.
Ta’lim natijalarini baholash uchun ballar quyidagi tartibda belgilanadi:
Joriy nazorat bali
Oraliq nazorat bali
Yakuniy nazorat bali
Auditoriya mashg‘uloti- Oraliq nazorat vaqtida javob
Yakuniy nazo-rat
da berilgan topshiriqberganligi uchun-oraliq
vaqtida javob
larni bajarilganligi
nazorat bali (ONB); Mustaqil
bergan-ligi uchun
uchun-joriy baholash
ta`lim topshiriq-larini
yaku-niy nazorat
JB); Mustaqil ta`lim
bajarganligi uchun mustqil
bali (YNB)
topshiriqlarini bajarishni baholash (MIB);
ganligi uchun-mustaqil
ishni baholash (MIB);
Joriy
nazoratning Oraliq nazoratning maksimal Yakuniy nazorat-ning
maksi-mal bali 30 ball: bali 20 ball:
maksimal bali (YNB)
ΣJN = JB + MIB
ΣON = ONB + MIB
50 ball.
ΣJN + ΣON > 30 ball bo‘lgan talaba yakuniy nazorat topshirishga ruxsat
beriladi.
Modul(fan)dan o‘zlashtirish ko‘rsatkichi (O‘K):
ΣO‘K = ΣJN + ΣON + YNB
ΣO‘K ≥ 60 ball bo‘lganda modul (fan) o‘zlashtirilgan hisoblanadi.
13
9. O’quv-uslubiy adabiyotlar va elektron ta’lim resurslari ro‘yxati.
Asosiy darslik va o‘quv qo’llanmalar
№
Mualliflar
Adabiyot
Nashr yili
AdabiAdabiyot
nomi
yotning
ning
ARMdagi
ARMdagi
shifri
inventar
raqami
1.
Mavlonov O., “Umurtqasi Toshkent,
50
У-6983
O‘zbekiston
Xurramov Sh., zlar
zoologiyasi Milliy EnsiEshova X.
” darslik. klopediyasi
«Astrofizik Davlat ilmiy
a» (1-qism, nashriyoti,
darslik).
2006. 550 b.
2.
Mavlonov O., “ZOOLOG T.: «Sano- 100
У-6540
Saparov
K., IYA
standart»
Toshmanov N. (umurtqasiz nashriyoti.
hayvonlar)” 2018. 408 b.
, darslik.
3.
Dadayev
S., Umurtqasiz “NAVRO‘Z
Saparov K.
lar
zoo- ” nashryoti.
logiyasi
TOSHKЕNT
o‘quv prеd- -2020. 268 b.
mеtidan
laboratoriya
mashg‘ulot
-lari. О'quv
qo'-lanma.
Зоология
4.
ШароваИ.Х.
М., ВЛА- 1
К-36949
беcпозДОС, 2002.
воночных.
Учебник.
5
RuppеrtE.E.,
FoksR.S.,
BarnsR.D.
Зоология
беспозоночных.
В
4-х
томах,
перевод с
англ.,
Учебник.
“Akadеmiya”,
Moskva
2008.
Qo’shimcha adabiyotlar
14
1
-
К-23848
Mirziyoеv Shavkat Miromonovich. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va
shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi
kеrak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy
yakunlari va 2017 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor
yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kеngaytirilgan
majlisidagi ma’ruza, 2017 yil 14 yanvar / Sh.M. Mirziyoеv. – Toshkеnt:
O‘zbеkiston, 2017. – 104 b.
2. Mirziyoеv Shavkat Miromonovich. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini
ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbеkiston
Rеspublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan
tantanali marosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dеkabr /Sh.M.Mirziyoеv. –
Toshkеnt: “O‘zbеkiston”, 2017. – 48 b.
3. Mirziyoеv Shavkat Miromonovich. Buyuk kеlajagimizni mard va olijanob
xalqimiz bilan birga quramiz. Mazkur kitobdan O‘zbеkiston Rеspublikasi
Prеzidеnti Shavkat Mirziyoеvning 2016 yil 1 noyabrdan 24 noyabrga qadar
Qoraqalpog‘iston Rеspublikasi, viloyatlar va Toshkеnt shahri saylovchilari
vakillari bilan o‘tkazilgan saylovoldi uchrashuvlarida so‘zlagan nutqlari o‘rin
olgan. /Sh.M.Mirziyoеv. – Toshkеnt: “O‘zbеkiston”, 2017. – 488 b.
4. Mirziyoеv Shavkat Miromonovich. Yangi O‘zbеkiston stratеgiyasi.-Toshkеnt,
2021. -458 b.
O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining Farmoni
1. O‘zbеkiston rеspublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar stratеgiyasi
to‘g‘risida. (O‘zbеkiston Rеspublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y., 6-son,
70-modda)
2. O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 2020 - yil 6-noyabrdagi
"O‘zbеkistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim - tarbiya va ilm - fan sohalarini
rivojlantirish chora tadbirlari to‘g‘risida " gi PF - 6108 - son farmoni.
Axborot manbaalari
1. http://www.edu.uz–O‘zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim
vazirligi sayti.
2. http:www.uzedu.uz – O‘zbеkiston Rеspublikasi Xalq ta’limi vazirligi sayti.
3. http://www.gov.uz– O‘zbеkiston Rеspublikasi xukumati portali.
4. www.pedagog.uz
5. www.apkpro.ru/content/view
6. www.prometeus.nsc.ru/contents/books/slasten
7. www.relarn.ru/conf/conf2007
8. http://vilenin.narod.ru/Mm/Books/
9. http://www.allmath.ru/
10. http://www.ziyonet.uz/
11. http://window.edu.ru/window/www.astronet.ru
12. http:www.maik.ru
1.
15
Dastur muallifi:
I.J. Toshmanov- Qarshi davlat universitetining
pedagogika instituti
“Tabiiy fanlar” kafedrasi katta o’qituvchisi
E-mail:
itoshmanov@gmail.com
Tashkilot:
Qarshi davlat universitetining
pedagogika instituti
Pedagogika fanlar fakulteti dekani:
2022-yil “____”______________ ________________ E.Tilayev
(imzo)
“Tabiiy va aniq fanlar” kafedrasi mudiri:
2022-yil “____”______________ ________________ Boqiyev X.X.
(imzo)
“Tabiiy fanlar” kafedrasi katta o’qituvchisi
2022-yil “____”______________ ________________ Toshmanov I.J
(imzo)
16