ҲИСОБ ТУШУНТИРИШ ХАТИДА ҚУЙДАГИЛАРНИ
АНИҚЛАШ КЕРАК:













Узатма валларнинг қувватлари аниқланади
Узатманинг узатишлар сони ва айланишлар сони
Электродвигател танланади
Муфта танлаш
Узатма валларидаги буровчи моментларни
Тишли ғилдираклари учун материаллар танланади
Рухсат этилган кучланишлар
Бошланғич конус узунлиги
Ташқи конус узунлиги
Узатма ғилдиракларининг илашиш модули
Узатма ғилдиракларининг тишлари сони
Шпонка танлаш ва ҳисоблаш
Узатмани лойиҳалаш.
ГРАФИК ҚИСМ
Курс лойиҳа (иши)ни график қисмида мутахассислик
йўналишига қараб битта ёки иккита чизма А-1 форматга масштаб
билан чизилади. Биринчи чизмада редуктор икки кўринишда
кўрсатилади. Иккинчи чизмада редукторнинг ностандарт
деталларидан 3 та ёки 4 тасини ишчи чизмалари чизилади.
Kirish
Yopiq korpus ichiga joylashgan, yetaklanuvchi val burchak tezligini
kamaytirib uning aylantiruvchi momentini oshiradigan uzatma reduktor deb
ataladi.
Uzatmani alohida yopiq korpus ichiga joylashtirish yig’ish aniqligini oshiradi
hamda uni yaxshi moylanishini, FIK oshishini, yeyilishini kamayishini taminlaydi,
chang va namlikdan muxofaza qiladi.
Reduktor tugallangan mexanizm bo’lib, mashinalar yuritmalarining tartibiga
kiradi. U dvigatel va mashina ishchi organlariga turli xil muftalar, ochiq
uzatmalar yoki boshqa ajraluvchi qurilmalar yordamida ulanadi.
Reduktor korpusida vallarga qo’zg’almas qilib biriktirilgan tishli g’ildiraklar
joylashtirilgan. Vallar esa korpusdagi maxsus o`rindiqlarda joylashtirilgan
podshipniklarga
tayanadi.
Reduktorlarda asosan dumalash
podshipniklari
qo’llaniladi. Podshipnik o’rindiqlari podshipnik qopqoqlari bilan berkitiladi.
Sanoatda keng qo’llaniladigan silindrsimon g’ildirakli reduktorlar
bir pog’onali, ikki pog’onali va uch pog’onali qilib yasaladi. Ularning asosiy
parametrlari, masalan uzatish nisbati, o’qlararo masofasi, reduktor ostidan
vallar o’qigacha bo’lgan masofa standart qiymatga ega bo’ladi. Reduktorlarning
belgisiga (markasiga) asosan ularni konstruksiyasi va asosiy parametrlaridan biri
aks etgan bo’ladi.
Сирпаниш S ни ҳисобга олган ҳолда электордвигател валини айланишлар сониСирпаниш S ни ҳисобга олган ҳолда электордвигател валини айланишлар сониСирпаниш S ни
ҳисобга олган ҳолда электордвигател валини айланишлар сони58588
Berilgan
P=3.4KN
V=1.0m/s
D=400mm
Yuritmani kinematik hisobi 1. Yuritmani umumiy foydali ish
koeffisientini hisoblash. ηum =ηkonus ⋅ηsilindr ⋅η3pod = 0.93⋅0.98⋅0.93 = 0.88
(A1. 1.2.1-jadval)
3. Elektrodvigatelni tanlash uchun talab
etiladigan quvvatni hisoblash
Ptal = Pum 3 =3.4*1=3.4kvt
Pdv = 4kvt quvvatga ega elektrodvigatel tanlaymiz. (A1. 1.2.2-jadval) [1]
4. Ishchi valning burchak tezligini aniqlash
ω3 =2V/D =2*1/400=5rad / s
5. Ishchi
valning
aylanish
chastatasini
aniqlash
n=30w/3.14=30*5/3.14=48ayl/min
6.Elektrodvigatelni markalarni tanlash
nc =1500ayl/mi
100L4/1440
S = 4.66%
Markali dvegatel tanladik. Tanlangan elektro dvigatelni eskiz chizmasini
chizamiz.
Dvigatel
markasi
Polyuslar
soni
Dvigatel o’lchamlari
4A100L
2,4,6,8
395 230 235 28
L1
H
D
d1
l1
l2
60
63
l3
b
132 160
d0
h
12
100
Dvigatel parametrlari A1. 1.2.3-jadvaldan olindi. [1]k
7. Elektrodvigatel valining aylanishlar sonini aniqlaymiz.
ndv =1500 (1−S) =1500
(1−0.0466 ) =1440
ayl /min
8. Yuritmani umumiy uzatish sonini hisoblash
Uum =n /n = 1440/48 =30
dv3
9. Umumiy uzatish sonini aniq pog’onalarga taqsimlash
Uzatish sonini silindrsimon uzatma uchun standartga muvofiq tanladik. U1 =4
(A1. 12-bet)
Uum =U1 ⋅U 2
U2 =U 1 /U1=4 *1 =
um
U=4
10. Har bir val uchun quvvat (P), aylanishlar soni (n), burovchi moment (T),
burchak tezligi (ω) hisoblanadi
I val:
P1 = Ptal = 4KN
n1=ndv=1440min-
T1 = 9550*P1/n1= 9550⋅4/1440= 26.52Nm
rad /s
II val:
P2 = P1 ⋅ηsilindr ⋅ηпod = 4⋅0.98⋅0.99 =3.8kvt
n
T2 = T1 ⋅U1 ⋅ηsilidr ⋅ηпod = 26.52⋅4⋅0,98⋅0.99 =103 Nm
s−1
Bir pog’onali to’g’ri tishli silindrsimon yopiq uzatmaning hisobi
Yuqoridagi masalaning natijalaridan olingan qiymatlar:
T1 = 26.52Nm
T2 =103Nm
n1 =1440min−1
n2 = 357.5min−1
U=4
Ln = 2500soat
1. Tishli g’ildirak uchun material tanlash.
Reduktorning tishli g’ildiraklariga material sifatida St 40X markali po’lat
materialini tanlaymiz va uni qattiqligini oshirish uchun termik qayta ishlov berishni
tanlaymiz. Yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli g’ildiraklar uchun 40x markali
po’lat material tanlaymiz. Bunda termik qayta ishlash yaxshilanish tish yuzasining
qattiqligi (235...262)HB2; (269...302)HB1.
1.1. G’ildirak tishlarning o’rtacha qattiqligi.
HB1o’r=(269+302)/2=285,5
HB2o’r=(235+262)/2=248,5
2. Yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli g’ildiraklar uchun kontakt kuchlanishni
ruxsat etilgan qiymatini aniqlaymiz.
[σ ]= K ⋅[σ ]
H
HL
HO
MPa.
a) Yetaklanuvchi tishli g’ildirak uchun
[σH]2 = KHL2 ⋅[σHO]2
MPa.
[ ]
Bunda σHO 2 - bazoviy sikllarga to’g’ri kelgan kontakt kuchlanish qiymati
(A1.1.4.1-jadvalga qaralsin)
[σ ] =1,8 HB
HO 2
o’r+67=(1,8*248,5)+67
= 514 N/mm2;
K HL2 -ishlash muddatini hisobga oluvchi koeffitsenti
6
KHL2 = √
𝑁𝐹𝑂
𝑁2
≤KHLmax
bunda NHO2 = (HB2o’r)3 = (248,5)3=15*106 – bazoviy siklllar soni.
N2 = 60⋅n3 ⋅ L n = 60*93*25000 = 139,5*106 – hisobiy sikllar soni.
Natijada
6
KHL2 = √
𝑁𝐹𝑂
𝑁2
6
=√
4∗106
139,5∗106
= 1,0 chunki NHO2 < N2 (A1. 15-bet)
Etaklanuvchi tishli g’ildirak uchun kontakt kuchlanishni qiymati
[σ ]
H 2
=514*1,0 = 514 N/mm2
b) Yetaklovchi tishli g’ildirak uchun kontakt kuchlanishni ruxsat etilgan
qiymati.
[σn] = [σno]1∙KHL1 MPa,
Bunda: [σHO]1=1,8 NVo’r+67=(1,8*285,5)+67= 581N/mm2
6
𝑁
KHL1 = √ 𝐹𝑂 ≤KHLmax .
𝑁2
NHO1 =15*106sikll, N1=N2·UI=139,5*106*5=697,5*106 sikll. NHO1 < N1 bo’lgani
uchun KHL1 = 1,0 (A1. 15-bet)
Yetaklovchi tishli g’ildirak uchun kontakt kuchlanishni ruxsat etilgan qiymati.
[σ ]
H 1
=581*1,0 = 581 N/mm2
v) Yetaklanuvchi tishli g’ildirak uchun egilishdagi kuchlanishni ruxsat etilgan
qiymati
[σF ]2=[σFO]2 ⋅ KFL2 N/mm2
bunda [σFO]2 – bazoviy siklllarga to’g’ri kelgan egilishdagi kuchlanish qiymati.
[σFO]2
=1.03 NVo’r=1,03*248,5=256 N/mm2; bunda NFO =
4⋅106 - bazoviy sikllar soni; N2 =139,5⋅106 sikl.
Natijada
6
KFL2 = √
𝑁𝐹𝑂
𝑁2
6
=√
4∗106
139,5∗106
= 1,0
chunki NFO <N2 (A1. 15-bet)
Yetaklanuvchi tishli g’ildirak uchun egilishdagi kuchlanishni ruxsat etilgan
qiymati
[σ ]
H 2
=256*1,0 = 256 N/mm2
2.1. Yetaklovchi tishli g’ildirak uchun egilishdagi kuchlanishni ruxsat etilgan
qiymati
[σF ]1=[σFO]1
⋅
KFL1
N/mm2;
bunda
[σFO]2=1.03 NVo’r1=1,03*285,5=294 MPa;
6
KFL1 = √
𝑁𝐹𝑂
𝑁1
6
=√
4∗106
697∗106
= 1,0 chunki NFO <N1 (A1. 15-bet)
Yetaklovchi tishli g’ildirak uchun egilishdagi kuchlanishni ruxsat etilgan
qiymati
[σF ]1=294*1,0=294 N/mm2;
Demak, ruxsat etilgan kontakt va egilishdagi kuchlanishlarni qiymatlari:
[σH ]1 = 514 MPa; [σF ]1 = 256MPa;
[σH ]2 = 581 MPa; [σF ]2 = 294 MPa.
3. Uzatmaning o’qlararo masofasini aniqlash
aω =
3
𝐾𝐻𝛽 ∙𝑇2 ∙103
(U+1) √[𝜎
Ka
𝐻]
2
∙𝑈 2 ∙𝛹𝑎
𝑚𝑚
bu yerda:
K a -hisobiy koeffisient bo’lib, to’g’ri tishli uzatma uchun
Ka = 49.5ga
teng, qiya tishli uzatma uchun esa Ka = 43gat eng. (A1. 18-bet)
U-uzatmaning uzatish soni
[σH] -ruxsat etilgan kontakt kuchlanishning MPa hisobida
T 2 -sekin aylanuvchi g’ildirak valining burovchi momenti.
K
HB
-yuklanishni tish yuzasiga notekis taqsimlanishni hisobga oluvchi
koeffisienti tish yuzasining notekisligi HB ga, tish eni koeffisienti ψa va uzatma
g’ildiraklarining tayanchi nuqtasiga joylashishiga nisbatan olinadi. (A1. 1.4.4jadval)
ψ
a -tish
eni koeffisienti bo’lib, uzatma g’ildiraklarini tayanchga nisbatan
joylashishiga qarab tanlanadi. (A1. 1.4.4-jadval)
aω =
Ka
3
𝐾
∙𝑇 ∙103
𝐻𝛽 2
(U+1) √[𝜎 ]2 ∙𝑈 2 ∙𝛹 𝑚𝑚
𝐻
3
𝑎
1∙103∙103
= 43 (4+1) √[514∙106 ]2 ∙42 ∙0.4 𝑚𝑚=387mm
Standart bo’yicha aω =400mm ga teng. (A1. 19-bet)
4.
g’ildiraklarning
Tishli
dastlabki
o’lchamlari 4.1 G’ildirak bo’luvchi aylana
diametrini hisoblash.
d2 =
2∙𝑎𝜔 ∙𝑈 2∙400∙4
=
=640
𝑈+1
4+1
4.2 G’ildirak eni
b2 =ψa ⋅aω = 0.4⋅400 = 160mm
b1 =1.12⋅b2 =1.12⋅160 = 179mm
5. Ilashish modulini aniqlash
2∙𝐾𝑚 ∙𝑇2 ∙103
m≥
𝑑2 ∙𝑏2 ∙[𝜎𝐹 ]1
= 0.89
Standart bo’yicha m=1mm deb qabul qilamiz. (A1. 22-bet)
Bu yerda: Km- modul koeffitsienti bo`lib qiya tishli g`ildirak uchun 5.8 ga teng.
6. Yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli g’ildirak tishlar soni
𝑧𝑦 =
2∙𝑎𝜔 ∙𝑐𝑜𝑠𝛽𝑚𝑚 2∙400∙1
=
𝑚
1
𝑍𝑦
z1 = 𝑈+1
=800/5=160
Z2 =Zy-Z1=800-160=640
7. Uzatmaning geometrik o’lchamlari
= 800
a) Tish
bo’luvchi
aylana
diametri
d1=m*z1=1*160=160
d2=m*z2=1*640=640
b) Tish ostidan o’tgan aylana
diametri
d f1 = d1 - 2.5m=160-2.5*1=157.5mm≈155
d f2 = d2 - 2.5m =640 -2.5⋅1 =637.5 mm≈635
c) Tish ustidan o’tgan aylana
diametri
da1=d1+2m=160+2*1=162mm≈165
da2 = d2 +2m=640+ 2*1=642mm≈645
9. O’qlararo masofani tekshirish
(𝑑1 +𝑑2 )
Aω =
2
=
160+640
2
= 400
10. Ilashishda hosil bo’ladigan kuchlar
10.1 Aylanma kuch
2∙𝑇2
2∙103.103
Ft
𝑑2
640
=
10.
= 321.87𝑁
Kontakt kuchlanishni hisoblash
𝑭𝒕 (𝑼 + 𝟏)
𝝈𝑯 = 𝑲 ∙ √
𝑲𝑯𝜷 ∙ 𝑲𝑯𝜶 ∙ 𝑲𝑯𝒗
𝒅𝟐 ∙ 𝒃𝟐
= 𝟒𝟑𝟎 ∙ √
𝟑𝟐𝟐(𝟒 + 𝟏)
𝟏. 𝟑𝟎 ∙ 𝟏 ∙ 𝟏. 𝟏 = 𝟔𝟒. 𝟒𝟕𝒎𝒑𝒂
𝟔𝟒𝟎 ∙ 𝟏𝟔𝟎
K – qo`shimcha koeffitsient bo`lib, qiya tishlig`ildiraklar uchun K=430ga teng.
(A1. 19-bet)
KH = KHβ ⋅KHα ⋅KHυ −yuklanish koeffitsienti. (A1. 1.4.6-jadval)
Chiqqan qiymat quyidagi oralig’da bo’lishi kerak σH =
(0.9−1.05)[σH ] = (462.6−539.7)MPa σH ≤[σH ]demak shart
bajarildi.
1. Uzatma g’ildiraklari uchun material tanlanadi (yopiq uzatma uchun
tanlangan qabul qilamiz)
2 Demak, ruxsat etilgan kontakt va egilishdagi kuchlanishlarni qiymatlari:
[σH ]1 = 514 MPa; [σF ]1 = 256MPa;
[σH ]2 = 581 MPa; [σF ]2 = 294 MPa.
3. Yetaklanuvchi tishli g’ildirakning bo’luvchi aylana diametri
𝒅𝒆𝟐
𝑲𝑯𝜷 ∙ 𝑼𝟐 ∙ 𝑻𝟑 ∙ 𝟏𝟎𝟑
= 𝟏𝟔𝟓 ∙ √
𝒎𝒎
𝑽𝒗 ∙ [𝝈𝑯 ] 𝟐 𝟏
a) VH −to’g’ri tishli konussimon g’ildirak tishlarini tsilindrsimon g’ildirak
mustaxkamligini kamligini bildiruvchi koeffitsient – 0,85. (A1. 25-bet)
b) KHβ−yuklanishni tish eni bo’yicha notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi
koeffitsient. G’ildirak tishlarining qattiqligi ≤ 350NV bo’lganda – 1,0; >350 NV
bo’lganda formula yordamida aniqlanadi.
KHβ=1,0 ga teng. (A1. 1.4.8-jadval)
𝒅𝒆𝟐
𝑲𝑯𝜷 ∙ 𝑼𝟐 ∙ 𝑻𝟑 ∙ 𝟏𝟎𝟑
= 𝟏𝟔𝟓 ∙ √
𝒎𝒎
𝑽𝒗 ∙ [𝝈𝑯 ] 𝟐 𝟏
𝟏. 𝟎 ∙ 𝟔. 𝟏𝟐 ∙ 𝟏𝟓𝟔𝟑 ∙ 𝟏𝟎𝟑
√
= 𝟏𝟔𝟓 ∙
𝒎𝒎 = 𝟓𝟕𝟔𝒎𝒎
𝟎. 𝟖𝟓 ∙ (𝟓𝟏𝟒 ∙ 𝟏𝟎𝟔 )𝟐
yaxlitlab de2 = 580 mm qabul qilamiz.
2. Uzatma g`ildiraklarining o`lchamlari aniqlaymiz.
c) G’ildirak tishining eni
b = 0,285Re = 0,285⋅294 = 83,78mm yaxlitlanib b=80 qabul qilinadi
3. Uzatma g’ildirak tishlarining ilashish moduli
me ≥ 14 νF⋅⋅ Kb2Fβ⋅d⋅Te23[σ⋅ 10F 3 ] mm
bunda VF − konussimon g’ildirak tishlarini tsilindirsimon g’ildirak tishlariga
nisbatan mustaxkamligini
kamligini ko’rsatuvchi
koeffitsient, qiymati
–
0,85: KFβ −yuklanishni notekis taqsimlanishni hisobga oluvchi
koeffitsient, qiymati uzatma g’ildirak tishlarining qattiqligi ≤ 350NV bo’lganda –
1,0: ≥350 NV bo’lganda qiymati
K Fβ =1+
1,5 ψ
S
α
≤1,7 ; ψα = 0,45
natijada K Fβ =1+ (1,5⋅0,45) 2 =1,34 (A1. 1.4.9-jadval)
Aniqlangan va tanlangan qiymatlarni formulaga qo’yib ilashish modulini hisobiy
qiymatini aniqlaymiz
mm
me
Modulning qiymatini standartga asosan me=3 mm deb tanlaymiz. (A1. 22-bet)
4. Uzatma g’ildiraklarining tishlari soni
Z2
=d
mee2
= 580
3 =118.2 yaxlitlab Z2 =193 ta deb qabul qilamiz.
Z
yaxlitlab Z1 = 32 qabul qilamiz
5. Uzatish sonining hisobiy qiymati ux
=Z2 Z1 =193 32 = 6.03
∆u = u −ux
6.12−6.03
=
u⋅100%
6.12 ⋅100 =1,46%<[4%]
6. Tishli
g’ildiraklarni
geometrik
o’lchamlarni
a) Bo’luvchi aylana o’lchami
de1 = me ⋅ Z1 = 1.8*32 =
62mm de2 = me ⋅ Z2 =1.8⋅34
= 158mm
b) Tashqi aylana o’lchami
dae1 = de1 + 2⋅me = 62+ 2⋅3⋅0,986 =66mm
dae2 = de2 + 2⋅me = 135+ 2⋅3⋅0,165 = 136mm
v) Tish osti aylana o’lchami.
dae1 = de1 − 2,5me cosϕ1 = 62− 2,5⋅3⋅0,986 = 55 mm
dae2 = de2 − 2,5me cosϕ2 = 135− 2,5⋅3⋅0,165 = 134mm
7. Ilashishda hosil bo’lgan kuchlar
a) Aylanma kuch
Ft1 = 2T2 dm1 = 2⋅258⋅103 82.3 = 6270 N
dm1 = 0,857de2 = 0,857⋅135 = 82.3mm
Ft2 = 2T3 dm2 = 2⋅1563⋅103 496.2 =
6300N dm2 = 0,857de2 = 0,857⋅579 =
496.2mm
b) yetaklovchi tishli g’ildirak uchun bo’ylama kuch
Fa1 = Fr2 = Ft ⋅tgα⋅sinϕ1 = 6300⋅0,364⋅0.165 = 387.5N tgα=
tg200 = 0,364 . sinϕ1 = sin9050' = 0,165
v) yetaklovchi tishli g’ildirak uchun markazga intiluvchi kuch
Fr1 = Fa2 = Ft ⋅tgα⋅cosϕ1 = 6300⋅0,364⋅0,986 = 2261.8 N
8. Kontakt kuchlanishni hisobiy qiymati
T σH = 2120
3
u
K
d⋅ 32⋅ ⋅V HHβ = 2120
1563(579⋅10)33⋅⋅60.12,85 ⋅1.0 = 510 MPa
e2
σH < [σH ]
510<514. o’ta yuklanish 5% gacha bo’lishi
mumkin.
VALLARNING
TAXMINIY
HISOBI
1.
Birinchi val uchi konsol qismining diametri quydagicha aniqlanadi:
𝟑
d1 =√
𝑻𝟏 ∙𝟏𝟎𝟑
𝟎.𝟐[𝝉]
𝟑
=√
𝟐𝟔.𝟓𝟐∙𝟏𝟎𝟑
𝟎.𝟐∙𝟏𝟓
= 𝟐𝟎. 𝟔𝟕
Bu yerda:
[τ]-buralishdagi ruxsat etilgan kuchlanish [τ]=15÷25MPa d 1ning aniqlangan
qiymati standart bo’yicha yaxlitlanib, val qolgan qismlarining diametri aniqlanib,
valning eskizi chizib olinadi. d1=24mm
d1 =24mm
dpod = d2 = d1 + 2t = 24+ 2⋅2 = 28mm
t=2 ga teng. (A1. 2.8.1-jadaval)
d 2 ning qiymatini yaxlitlab, d2=35mm deb olamiz.
2. Ikkinchi val uchun konsol qismining diametri
𝟑
𝑻𝟐 ∙𝟏𝟎𝟑
𝒅𝟑 = √
𝟎.𝟐[𝝉]
𝟑
=
√
𝟏𝟎𝟑∙𝟏𝟎𝟑
= 𝟑𝟒. 𝟑𝟑𝒎𝒎 ≈ 𝟑𝟒
𝟎.𝟐∙𝟏𝟓
Ikkinchi valning qolgan qismlarining diametrini aniqlab, eskiz
chizamiz. dpod = d3 + 2t = 34+ 2⋅2.5 = 39mm
d4 = dpod +3.2⋅r = 39+3.2⋅2.5 =54 mm≈55
t va r larning qiymatlari A1. 2.8.1-jadvaldan tanlanadi.
qiymatini yaxlitlab, d4 =55 mm deb qalub qilamiz.
d
4
ning
Gubchak parametrlari:
𝑑𝑔 = 1.6𝑑𝑣𝑎𝑙 = 1.6 ∙ 55 = 88
𝑙𝑔 = (1.2 ÷ 1.5)𝑑𝑣𝑎𝑙 = 72 ÷ 90
Diskqalinligi:
C≥0.25b2=0.20⋅180=36 mm
Gardishining qalinligi:
S=2.2m+0.05b2=2.2*1.5+0.05*180=12.3mm
Tishli g’ildiraklar bu tishli gardish, gubchak va ularni biriktirib
turadigan
diskdan iborat bo’lib, bu elementlarning o’lchamlarini formulalar yordamida
aniqlash mumkin. G’ildirakning tishli gardishi tashqi kuchga chidamli, ya’ni
mustahkam, bikrligi yuqori bo’lishi kerak, buning uchun gardishning qalinligi
silindrsimon tishli g’ildiraklar uchun S>2.5mm olinadi.
Tishli g’ildiraklarning gubchagi g’ildirakning valiga o’tqazilib ko’rinishi
simmetrik yoki nosimmetrik bo’lishi mumkin. Gubchakning uzunligi valning
diametriga hamda g’ildirakning materialiga bog’liq bo’ladi. G’ildirakning diski
gubchakni gardish bilan biriktiradi, qalinligi g’ildirakni qanday yo’l bilan
tayyorlanishiga bog’liq.
Yopiq uzatma element o`lchamlari
Element o`lchamlari
Qiymatlari (mm)
Yopiq uzatma devorining qalinligi
δ = 4√10.5 ∙ 𝑇2 =
Fundament bolti d1 ni,hamda shu bolt
o`rnatilgan o`yiqchaning o`lchamlari
M14 (A1. 3.4.2-jadval)
h01 = 2.5(d1 +δ) =
h1 = 2.5δ =
b01=
Tayanchlarga o`rnatilgan podshipniklarni
mahkamlash uchun ishlatiladigan bolt diametri
d2 ni hamda shu vint o`rnatiladigan o`yiqning
o`lchamlari
M12
K1=
C1= D01=
d01=
(A1. 3.4.3-jadval) h3 - qiymati
chizmadan grafik davishda
aniqlanadi
b01=
K1 =
d01=
C1= D01=
Uzatma asosi bilan qopqog`ini mahkamlash
uchun ishlatiladigan bolt diametri d3 ni hamda
shu bolt o`rnatiladigan o`yiqchaning o`lchamlari
M10 (A1. 3.4.3-jadval)
Podshipnik qopqog`ini mahkamlash uchun
ishlatiladigan bolt diametri, d4
Qiymati A1. 3.4.5-jadvaldan podshipnik tashqi
diamertiga nisbatan tanlanadi.
K1=
D01=
C1=
b01=
d01=
Qopqoqdagi darchaniberkitish uchun
ishlatiladigan bolt diametri, d5
M6 (A1. 3.4.3-jadval)
K1=
D01=
C1=
b01=
d01=
Korpus elementlari o’lchamlari
Korpusda podshipnik uchun mo’ljallangan uyalarni ochishda o’qdosh-ligini
ta’minlash uchun qutining asosi bilan qutining qopqog’i o’zaro konussimon yoki
silindrsimon shtiv bilan biriktirilib, uyalar qayta ishlanadi. Shtivlarda ichki rezba
bo’lishi mumkin, bu esa kerak paytda shtivni olib tashlashni osonlashtiradi.
Shtivning o’lchamlari:
d=10mm
c=1.6mm
e=30…60mm
Uzatmalar ishlash jarayonida g’ildiraklarni yog’lash uchun ishlatilgan moylar
asta-sekin ifloslanib, o’zining moylash xususiyatini yoqotadi. Shuning uchun bu
moylarni vaqti-vaqti bilan almashtirib turish kerak. Korpusning qopqog’idagi
darchadan moy quyiladi. Moy hajmini tekshirish uchun hamda ishlatilgan moyni
to’kish uchun korpus asosining yon tomonida teshik ochiladi. Moyni to’kish uchun
ochilgan teshik silindrsimon yoki konussimon bo’lishi mumkin. Silindrsimon
probka ish-latilsa moylar tirqishdan chiqib ketmasligi uchun rezinali moslama
ishlatiladi, konussimon probkalarda bu moslamalar ishlatilmaydi. (A1. 94-bet)
d1 = M 20x1,5
L = 28mm
b=4mm
D2 =32mm
D1 = 16.2mm
d2 =10mm
l =13mm
b2 =3mm
b
l
L
Uzatmani moylash.
Yopiq uzatmada tishli g`ildiraklarni moyga botirish yo`li bilan yog`lanadi,
bunda yetaklanuvchi tishli g`ildiraklar tishlari moyga botiriladi. ishlatilayotgan
moyning hajmi uzatilayotgan quvvatga bog`liq bo`lib u quyidagicha aniqlanadi.
V = 0.25⋅ P1 = 0.25⋅8.14 = 2.035dm3
Moyni to’kishni tezlashtirish uchun teshiklar korpus asosining yuziga nisbatan 1-2
gradus qiyalik bilan ochiladi.
Moy hajmini o’lchagich moslamalar har xil ko’rinishda bo’ladi.
Podshipnik tanlash
Podshipniklar val hamda o’qlarning shiplariga o’rnatilib, tayanch vazifasini
o’taydi. O’q yoki val orqali tayanchga tushadigan kuchni bevosita podshipnik
qabul qiladi. Mashinaning ishlash sifati podship-niklarga ko’p jihatdan bog’liq.
Shuning uchun podshipniklarni tanlash, loyihalash va ish jarayonida ularni kuzatib
turish masalalariga alohida e’tibor berish lozim.
1. Yetaklovchi g’ildirak valiga o`rta seriyali bir qatorli zoldirli radial
podshipnik tanlaymiz. Podshipnik markasi 307 |(A1. 4.5.5-jadval
𝑑1 = 35𝑚𝑚
𝐷 = 62𝑚𝑚
𝐵 = 14𝑚𝑚
𝑟 = 1.5𝑚𝑚
𝐶𝑟 = 15.9𝐾𝑁
𝐶0 = 8.5𝐾𝑁
2. Yetaklanuvchi g’ildirak valiga
yengil ensiz seriyali zoldirli radial-tirak
podshipniklardan tanlaymiz. a=120 podshinik markasi 36210 (A1. 4.5.6-jadval)
𝑑1 = 39𝑚𝑚
𝐷 = 80𝑚𝑚
𝐵 = 18𝑚𝑚
𝑟 = 2𝑚𝑚
𝐶𝑟 = 38𝐾𝑁
𝐶0 = 23.2𝐾𝑁
Vallarni egilishga tekshirish
Valning hisobiy sxemasi tuzilib, tayanchlardagi reaksiya kuchlarning
qiymatlari aniqlanib, valllar uchun eguvchi va burovchi moment epyurasi quriladi.
2- val uchun
Ft2
=
2477N Fa1 = 387.5N
Fr2 = 910N
Berilgan:
Fr1 = 2261N
l l == 130mm Ft1 = 6270N
l
g 2 = 96mm
dm
=
83.2mm
l1 = 65mm
l = Bn + 2x + lg = 20 +14 + 96 =130mm
Vertikal tekislikda
d
∑M
A
=0
RBV
N
∑M
B
=0
RVA ⋅l + Fr1 ⋅l2 − Fr2 ⋅l1 − Fa1 ⋅ dm2 / 2 = 0
RVA
N
RVA + RBV − Fr2 − Fr1 = 0
Tekshirish:
4625−1454−910−2261= 0
0=0
1-uchastka
0 ≤ x 1 ≤ l1
Mx = RVA ⋅ x 1
1
x1 = 65mm
2-uchastka
x1 = 0
Mx
1
=
0
Mx = 80Nm
1
0 ≤ x2 ≤
l2 x2 = 0
d
Mx
2
Nm
x2 = 96mm
Mx2
d
Gorizantal tekislikda
∑MA = 0
− RBH l + Ft2 ⋅l1 + Ft1(l +l2) = 0
RBH
N
∑M
B
=
0
RAH l − Ft2 ⋅l1 + Ft1 ⋅l2 = 0
RAH
N
RAH + RBH − Ft1 − Ft2 = 0
Tekshirish:
13208.5−4461.5−2477−6270 = 0
Nm
0=0
0 ≤ x1 ≤ l 1
1-uchastka
x1 = 0
Mx
1
Mx = 0 x1
1
Mx =−245.4Nm
= 65mm
1
0 ≤ x 2 ≤ l2
2-uchastka
− ⋅
M x = Ft1 x 2
2
x2 = 0
Mx
2
=
0
Mx =−627Nm
x2 = 96mm
2
Umumiy reaksiya kuchi
RA =
(RAH )2 + (RVA )2 = (−4461.5)2 + (−1454)2 = 4692N
RB =
(RBГ )2 + (RBV )2 = 13208.52 + 46252 =13994.8N
Eng katta eguvchi momentni aniqlaymiz
Meg.max =
(MV−V )2 + (M Г−Г )2 = (−210)2 + (−627)2 = 661.2Nm
Tanlangan podshipnik uchun Cx hisobiy qiymatini aniqlash.
№=36210
4
30. rad
=
RB =13994.8N ,ω2
s
d = 50 mm C0 = 27 .0kN Cr = 43 .2N
Fa1 = 387.5N , RA = 4692N
Fa = 387.5 =
C0
0.014 bunda e = 0.19 ga teng. (A1. 4.5.1-jadval)
27000
X=0.56, Y=2.30 ga teng. (A1. 4.5.1-jadval)
1. Radial kuchlar ta`sirida hosil bo`lgan bo`ylama kuchlarning qo`shimcha
qiymati
FSA = 0.83eRrA = 0.83⋅0.19⋅4692 = 740N
FSB = 0.83eRrB = 0.83⋅0.19⋅13994 = 2207N
2. Bo`ylama kuchlarning umumlashgan qiymati.
∑ X=0
− FaA + FaB − Fa = 0
FSA =FSB =2207N qabul qilamiz. Natijada
FaA = FaB + Fa = 2207 −387.5 =1819.5N >FSA shart bajarildi.
3. Tayanchlarga ta`sir qiluvchi ekvivalent qiymatini aniqlaymiz.
A tayanch uchun
Rekv = (XVRrA +YFaA)K1 ⋅K 2
RA =Pr = 4692N
Pa =Fa =1271N
K1 =1.2
l=
K2 =1.0
Pa
1271
0.0129
C = 98 ⋅103 =
0.19
0
FPar = 12712980 = 0.42 > l
Pekv = (xVPr + yVPa)K1 ⋅ K 2 = 4692⋅1⋅1.2 = 5448N
Podshipnikni ishlash muddatini hisoblaymiz (soat hisobida)
Lx =
PCekvr
3=
1195448⋅103
=104173 mil. aylanishlar soni
Lh
3
soat
Vallarning
Vallarning xavfsizlik koeffitsienti
eng xavfli kesimining xavfsizlik koeffitsientinianiqlashda
egilishdagi kuchlanish simmertik holatda burovchi moment pulsatsiyalanuvchi
siklda o`zgaradi deb qabul qilingan
1. Val uchun material tanlaymiz
Stal 45
2. Termik ishlovni normalash σB =
570N /mm1
Chidamlilik chegarasi normal kuchlanish
δ1 = (0.4÷0.45)δB = 0.43⋅δB = 0.43⋅570 = 246N /mm2
Urinma kuchlanish bo’yicha
τ1 = 0.58⋅δ1 = 0.58⋅246 =142N / mm2
3. Mustahkamlik zonasi
S=
S
δ
δ 2
⋅Sτ
Sτ = 2 ÷ 2.5 = [τ]
S+
2
Normal kuch bo’lsa zona
S =
δ
Kδ
δ−1
Sτ
=
Kτ
Eδ⋅δa +ψδ ⋅δm Eτ ⋅τa +ψτ ⋅τm
Kδ =1.59
Kτ=1.49 (A1. 4.5.2jadaval)
Eδ,Eτ-masshtab koeffisienti
1
⋅16890
τ−1
Eδ = 0.77
Eτ= 0.67
(A1..4.5.1-jadval)
ψδ,ψτ -sezgirlik koeffisienti
-jadval)
δa =δmax = MWeg.xmax = 517777⋅10.5 3 = 6.55
mm3
Wx
τ
263.09⋅103
Wp
=18225 −1335 =16890mm3
Sδ = Kσ δ1 σ )
(
ε
δ a +ψ δ m
142
S =
= 1.49
=16.8
τ
K
( τ δ a +ψ τ m )
⋅ 7.7 + 0.1 ⋅ 7.7
τ
0
.
67
ετ
18.2 ⋅16.8
305.76
S=
12 ≥ 2 ÷ 2.5
2
2 = 24.76 =
18.2 +16.8
T
Shponka tanlash
B
T3 =1563Nm d = 55mm l =40mm t1 = 4.3mm h =10mm
b=16mm
MPA
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Tojiboyev R.N. Shukurov M.M. “Mashina detallarini loyihalash”. Toshkent1997
2. Tojiboyev R.N, Jo’rayev A.J “Mashina detallari” 1990 yil
3. Sulaymonov I “Mashina detallari” 1981 yil
4. Dunaev P.F, Lelikov O.R “Detali mashin” 1990 g
5. CHernyavskiy S.A, Bokov K.N, CHernin I.M, Itskovich G.K,