Republic of the Philippines
NORTHERN ILOILO STATE UNIVERSITY
Concepcion Campus
D.B Oñate St. Concepcion, Iloilo
Reg. No. 97Q19783
FIL 209
Panimulang Linggwistika
Ang Pagsasalita at Ponolohiya
WENDELLENE V. HUERVAS
Propesor
Alam mo ba?
Sa alinmang wika, mahalaga ang mga tunog.
Makabuluhan ang mga tunog sapagkat napag-iiba-iba nito
ang kahulugan ng salita. Bukod sa pagkilatis sa tunog, may
iba pang paraan upang makilala ang kahulugan ng salita o
pahayag gayundin ang layunin, intensyon, at saloobin ng
nagsasalita.
Layunin sa Pagkatuto
Sa pagtatapos ng aralin, bilang guro sa hinaharap ay dapat na:
Naipakikita ang kaalaman sa pagkilala sa mga ponemang
segmental sa Filipino.
Naipakikita ang kaalaman sa wastong pagbigkas ng mga salita at
pahayag na may pagsasaalangalang sa mga ponemang
suprasegmental.
Magsimula na Tayo!
Panuto: Basahin nang wasto ang mga salita at pahayag batay sa bantas
na ginamit.
A.
Totoo? Maganda siya?
Totoo! Maganda siya.
2. Magagaling? Sila?
Magagaling sila.
•Ano ang pagkakatulad ng mga pahayag sa A1 at A2?
•Paano naman nagkakaiba ang mga pahayag sa A1 at A2?
B.
• 1. May bisita tayo bukas? 2. Ikaw ang may-sala sa nangyari?
May bisita tayo bukas. Ikaw ang may-sala sa nangyari.
•Ano ang pagkakatulad ng mga pahayag sa B1 at B2?
•Paano naman nagkakaiba ang mga pahayag sa B1 at B2?
Ipaliwanag ang kahulugan, layunin, sitwasyon, o saloobing nais ibigay ng bawat pahayag.
Gaano kahalaga ang
pagbigkas ng tama ng
isang salita?
Ang Pagsasalita
Ang bawat wika sa daigdig ay binubuo ng mga tunog na
binibigkas. Ang wikang Filipino ay may sariling kakanyahan na
nakabuhol sa natatanging kultura nito. Kayat magiging madali at
malinaw ang pagkatuto ng Filipino kung lubos nating nauunawaan
kung paano nalilikha ang mga tunog na bumubuo rito. Ang lubos na
kaalaman sa aspektong ito ay makatutulong nang malaki sa pagaaral ng wikang Filipino. Bilang panimula, atin munang, pag-aralan
ang mga bahagi ng ating katawan na ginagamit sa pagsasalita. Sa
ibaba ay makikita ang isang saggital diagram na higit na kilala sa
taguring OSCAR.
Ulo ni OSCAR
Ang bibig ng tao (tignan ang larawan ni OSCAR)
ay may apat na bahaging mahalaga sa pagbigkas ng
mga tunog.
Dila at panga (sa ibaba)
Ngipin at labi (sa unahan)
Matigas na ngalangala (sa itaas)
Malambot na ngalangala (sa likod)
Salik upang makapagsalita ang tao:
•Ang pinanggagalingan ng lakas o enerhiya
•Ang kumakatal na bagay o artikulador
•Ang patunugan o resonador
Pagkontrol sa Tono ng Tinig
• Kwerdas Pantinig (Vocal Cords)
Ang dalas ng pagpalag ng mga kwerdas pantinig ay nakokontrol sa
pamamagitan ng pag-iiba-iba ng tensyon ng mga ito.
• Pumapalag na Kwerdas Pantinig
Dahil sa kinokontrol nito ang lumalabas na hangin mula sa ating
baga (lungs) during Phonation.
• Phonatory Process/Phonation
Ang proseso na kung saan ang ating Kwerdas Pantinig ay
nakalilikha ng tunog sa pamamagitan ng “vibration”. Sa ibang
larangan ng mga Phoneticians gaya ng Linguistic Phonetics, ay Voicing
ang kanilang tawag sa prosesong ito.
• Nangyayari sa tuwing ang hangin na nalilikha o napapalabas
natin sa ating diaphragm na dumadaan sa ating baga na
napapalabas sa pamamagitan ng ating glottis ay kung saan
nakakalikha ng presyon ng hangin sa ating laringhe at yun
ang nagiging dahilan ng pagpapapalag ng ating mga kwerdas
pantinig.
• Ang pagpalag ng ating mga kwerdas pantinig ay ang
nagsisilbing taga ayos/adjust ng presyon at daloy ng hangin
sa pamamagitan ng ating laringhe, at ang hanging ito ay ang
pangunahing sangkap sa proseso ng Voicing.
•
• Ang pinagmulan ng enerhiyang kailangan sa pagsasalita ay ang presyon ng palabas
na hininga.
• Pumapalag na mga bagay ay ang kwerdas pantinig na matatagpuan sa laringhe.
• Hanging mula sa baga ay nakakaabot sa laringhe sa pamamagitan ng pagdaraan sa
Trakya.
• Laringhe ay binubuo ng kartilago o lamad.
• Glottis ang tawag sa daanan ng hangin sa pagitan ng kwerdas pantinig.
• Kung tayo’y humihinga ng karaniwan, ang glottis ay bukas na bukas. Bahagyang
bubukas at magkakaroon ng tensyon kung tayo nama’y magsasalita. Presyon ng
palabas na hininga ang siyang nagpapapalag sa mga kwerdas pantinig. Napapadalas
o napapabagal ang pagpalag ng mga kwerdas pantinig sa pamamagitan ng
pagpapalakas o pagpapahina sa tensyon ng mga ito.
• Karagdagan: (Pagkakaiba ng mga Kwerdas Pantinig)
Babae
• Magkaibang laki ng kwerdas pantinig
• between 1.25 cm and 1.75 cm (approx 0.5" to 0.75") in
length.
• May mas maputing kwerdas pantinig
• Dahilan kung bakit magkaiba ang tono ng babae at lalaki
dahil sa magkaibang haba at kapal ng kanilang mga
kwerdas pantinig
•
Lalaki
• Magkaibang laki ng kwerdas pantinig
• between 1.75 cm and 2.5 cm (approx 0.75" to 1.0") in length.
• May mas mababang tono dahil sa mas mahaba at makapal na mga kwerdas pantinig
• Ang ating mga kwerdas pantinig ay bumubukas sa tuwing tayo ay
lumalanghap (inhale).
• Sumasara sa tuwing tayo ay nagpipigil ng hininga, at pumapalag sa tuwing
tayo’y
• nagsasalita o kumakanta (440 times per second sa tuwing kumakanta.
• Aralin 2
• Puti ang kulay ng ating mga kwerdas pantinig dahil sa scant blood
circulation
Ang Ponolohiya
Ang Fonoloji o ponolohiya (Palatunugan)- ay
pag-aaral ng mga makabuluhang tunog. Ang
tunog na nagbibigay kahulugan sapagkat
dito matutunan ang tamang bigkas ng mga
ponema.
• Ponetiko – ang galaw at bahagi ng katawan ng
tao saklaw sa pag-aaral kung saan isinagawa ang
tunog sa pagsasalita o wastong pagbigkas.
• Ponema – ang tawag sa pinakamaliit yunit ng
tunog ng isang wika na nakapagpapaiba ng
kahulugan.
• (Phoneme) phone-tunog eme-makabuluhan
• Ponema - tumutukoy ito sa makabuluhang
tunog. Ang bawat ponema ay maaaring
makapagbago ng kahulugan ng isang salita
PONEMANG SEGMENTAL
• Ang ponema o ponemang segmental ay ang
pinakamaliit na yunit ng makabuluhang tunog.
Ito ay makabuluhang tunog sapagkat
nakapagpapaiba ng kahulugan ng mga salita ang
pagbabagong magaganap sa pag-papalit ng
ponema sa parehong kaligiran.
• Ang ponemang Filipino ay may 21 ponema. Ang 16 na
ponemang katinig kabilang na rito ang impit na tunog o
glotal (?), ang tunog na ginagawa sa pagsasara ng
glottis.Ito ay walang katumbas na titik ngunit
kumakatawan sa anyong pasalita o pabigkas at 5 na
ponemang patinig.
• Ponemang katinig – binubuo ng 16 na ponema– / b/, /p/,
/k /, /g/, /d/, /t/, /h/, /s/, /l/, /r/,
• /m/, /n/, /ng/, /w/,/y/, / ˆ/, /’/, /‛/
• Punto ng Artikulasyon
• Ito ay tumutukoy kung saang bahagi ng bibig nagaganap ang
pagbigkas ng bawat ponemang katinig.
• Panlabi- ito ay tunog na ginagawa nang nakasara o nakatikom ang bibig.
• Pangipin-kapag ang dulo ng dila ay tumatama sa likod ng ngipin sa itaas.
• Panggilagid- ang itaas ng dulong dila ay tumatama sa punong gilagid.
• Palatal- kung ang dila ay lumalapit sa matigas na bahagi ng ngalangala.
• Velar- kapag ang dila ay lumalapit sa malambot na ngalangala.
• Glottal-ang mga babagtingang tinig ay lumalapit upang harangin ang
presyon ng papalabas na hinihinga upang lumikha ng paimpit na tunog.
• Paraan ng Artikulasyon
• Ito ay naglalarawan kung paano lumalabas ang hininga (sa Bibig o ilong ) sa
pagbigkas ng bawat ponemang katinig.
• Pasara -kapag ang hangin ay harang na harang.
• Pailong -ang bibig ay nakasara upang ang hangin ay lumabas sa ilong.
• Pasutsot –ang hangin ay lumalabas sa o dumaraan sa makipot na pagitan
ng dila at ngalangala.
• Pagilid -ang hangin aylumalabas sa gilid ng dila.
• Pakatal –kung ang hangin ay hinarang at pinalabas sa pamamagitan ng ilang
beses na pag palag ng nakaarkong dila.
• Malapatinig -ito ay paggalaw mula sa isang posisyon ng labi o dila patungo
sa ibang posisyon.
•Ponemang Patinig
- ayon sa mga linggwista at ilang
mananaliksik, tatatlo lamang ang patinig
ng Filipino; /a/, /i/, at /u/. Ayon kay
Cubar (1994) ang fonemang /e/ at /o/ ay
hiram na salita sa kastila at English.
Tsart ng Segmental ng Ponemang Patinig
•Ponemang Malayang Nagpapalitan
– ang tunog na /e/ at /i/ o /o/ at /u/ ay
malayang nagkakapalitan na hindi
nagbabago ang kahulugan ng mga salita.
•HALIMBAWA:
•babai - babae bukol-bokol
•lalaki - lalake tono-tuno
• Diptonggo/Malapatinig
• tumutukoy ito sa pinagsamang tunog ng isang patinig
/a,e,i,o,u / at tunog ng isang malapatinig/w,y/ sa iisang
pantig. (aw,iw,ow,ay,ey,oy,uy)
HALIMBAWA:
araw
ayaw
baboy
aliw
sisiw
kahoy
tuloy
sawsaw
kasuy
bahay
kulay
gulay
• Klaster o Kambal Katinig
• ito ay magkasamang tunog ng dalawang
ponemang katinig sa iisang pantig;
matatagpuan ito sa inisyal, sentral, pinal.
• HALIMBAWA:
• Blusa kwento
• Transportasyon traysikel
•Pares Minimal
•magkatugmang salita na hindi
magkaugnay na kahulugan subalit
tugmang-tugma sa bigkas maliban sa
isang ponema
•HALIMBAWA:
•Pala-bala hari-pari
tali-bali
•PONEMANG SUPRASEGMENTAL
-pag-aaral ng tamang bigkas ng mga
salita upang maibigay ang ibayong
kahulugan at ang pagggamit nito sa
pangungusap.
MGA URI NG PONEMEMANG SUPRASEGMENTAL
• Haba at Diin
-Tumutukoy ang haba sa haba ng bigkas na iniuukol ng nagsasalita
sa patinig ng pantig ng salita. Tumutukoy naman ang diin sa lakas
ng bigkas sa pantig ng salita.
• Notasyong Ponemiko - Ito ang simbolo sa pagsulat na
kakikitaan ng paraan ng pagbigkas. Kung hindi sa katinig
nagsisimula ang pagsulat ng salita, nagsisimula ito sa /?/ at
kung hindi naman nagtatapos sa katinig, nagtatapos ito sa /?/
o /h/ batay sa paraan ng pagbigkas. Ang /./ ay
nangangahulugang paghahaba ng patinig.
• Halimbawa:
• /pa.ko?/ nail
/pako?/ fern
• /tu.boh/ pipe
/tubo h/ sugar cane
• /paso?/ flower pot
/paso h/ overdue
• /?a.soh / dog / ?aso h/ smoke
• /ga.bih/ rootcrops
/gabi h/ night
• /buhay/ alive
/bu.hay/ life
•Sa loob ng salitang magkasunod ang patinig
ay nagkakaroon ng /? sa pagitan ng mga ito.
•Halimbawa:
•/ka?ibi.gan/ friend /ka?ibigan/ sweetheart
•/kalaya.?an/ freedom /pagtiti?is/ suffering
• Tono at Intonasyon -Ang tono o intonasyon ay
ang taas-baba na iniuukol sa pantig ng isang
salita o pangungusap upang higit na maging
malinaw ang pakikipag-usap.Bawat
•tao’y may kani- kaniyang paraan ng pagbigkas
ngunit may kinakailangan ding norm sa
pagsasalita upang higit na maiparating ang
mensahe (Gonzales , 1992).
•Karaniwang nagsisimula sa lebel 2 ang
intonasyon ng mga pangungusap, aabot ito sa
lebel 3 kapag ang pahayag ay nagtatanong at
lebel 1 kapag karaniwang pagpapahayag
lamang.
• Antala/Hinto
• -ang saglit na pagtigil sa pagsasalita. Ginagamit ito upang
maunawaan at maging mabisa ang nais ipahayag ng
taong nagsasalita sa kausap.
• Upang maipakita sa puntong, ito ang hinto o antala,
ginamit sa pagsulat, ang mga bantas na kumakatawan
dito ay maaaring kuwit,tutuldok, tuldok-tuldok atbp.
• Halimbawa
• Hindi pula.
• Hindi, pula.
• Hindi sya si G. Carlos.
•
Hindi, siya si G. Carlos.
• Hindi siya, si G. Carlos.
Pagsasanay
I. Panuto: Sagutin ang sumusunod na mga halimbawa ng
salitang may iba-ibang diin.Ibigay ang isinasaad na
kahulugan nito.
• /BU:kas/=
• /LI:gaw/=
• /GA:lah/=
• 4./PU:la?/=
• 5./BU:koh/=
/ bu:KAS/ =
/ li:GAW/ =
/ ga:LAH /=
/ pu:LAH/ =
/ bu:KOH/ =
II. Bigkasin at isulat ang kahulugan ng mga
pares ng salita na pareho ang baybay subalit
magkaiba ang bigkas.
• 1. / SA:ka/ / sa:KA/ • 2. / BU:hay// bu:HAY/• 3./ki:tah/ - / ki:TA?/• 4. /ta:lah/- /ta:la?/ • 5./ba:lah/- /ba.la?/
III. Panuto: Paghahambing sa ponemang
segmental at suprasegmental sa
pamamagitan ng venn diagram at
pagbubuod sa kaligiran ng dalawang
ponema.
Pamantayan
•Marka
•Kaayusan ng Konsepto (10%)
•Nilalaman (80%)
•Kaugnayan ng Nilalaman (10%)
•KABUUAN
(100%)
Kahulugan ng Pagsasalita
1. Ito ay kakayahan at kasanayan ng isang tao na
maihayag ang kaniyang ideya, paniniwala at nadarama sa
pamamagitan ng paggamit ng wikang nauunawaan ng
kaniyang kausap.
2. Pag-uusap ng dalawa o higit pang bilang ng mga
tao: ang nagsasalita at ang kinakausap.
Kahalagahan ng Pagsasalita
1. Naipapaabit sa kausap ang kaisipan at damdaming niloob ng
nagsasalita.
2. Nagiging kasangkapan sa pagkakaunawaan ng tao.
3. Nakapag-aanyaya o nakaiimpluwensiya ng saloobin ng nakikinig.
4. Naibubulalas sa publiko ang opinion at katwirang may kabuluhan sa
kapakanang panlipunan upang magamit sa pagbuo ng mga
patakaran at estratehiya sa pagpapatupad ng mga ito?
5. Madaling nakakukuha ng respeto sa ibang tao.
Mga Pinuno
1. Abraham Lincoln - Dating pangulo ng Estados Unidos, ay
natanyag at nag-iwan ng hindi na mabuburang bahagi sa kasaysayan hindi
lamang sa Amerika kundi maging sa buong mundo. “Hindi mataas ang pinagaralan sapagkat wala siyang pormal na edukasyon at siya’y mahirap na
mamamayan lamang.
Ang tagumpay ni Lincoln ay maiuugnay sa kanyang determinasyon na
linangin at paunlarin ang kanyang kakayahang magsalita sa harap ng publiko
Dahil sa kakulangan ng “speech schools”, matamang
inobserbahan at pinakinggan ni Lincoln ang paraan ng
pagsasalita ng ibang tao kahit noong bata pa lamang siya.
Hanggang sa kasalukuyan, ipinapalagay na ang kanyang
Gettysburg Address at ikalawang Inaugural Speech ay ilan sa
natatanging pinakamahusay na talumpati sa buong kasaysayan
ng daigdig.
2. Franklin Delano Roosevelt
Nanatali sa White House ng apat na sunudsunod na termino mula 1923-1945. Nilinang niya
ang kaniyang kakayahan sa pagsasalita sa
pamamagitan ng pagbibigay ng tamang atensyon
sa mga malalayang simulain ng pagsasalita.
Halos lahat ng kaniyang talumpati sa radyo ay
praktisado ng lubusan. Maging ang kaniyang mga
kalaban sa pulitika ay umaming ang kanyang
sunud-sunod na tagumpay ay nakaugat sa
kaniyang impluwensya sa kanyang tagapakinig.
3. John F. Kennedy – Ika-35 Presidente ng Estados
Unidos. Isa sa mga susi ng kaniyang tagumpay ay ang
husay na ipinakita niya sa serye ng mga debateng
ipinalabas ng mga programang pantelebisyon. Siya ang
ikalawang pinakabatang naging pangulo ng United
States at siya rin ang unang katolikong pangulo at
tanging pangulo na nakakuha ng Pulitzer Prize.
Dahil sa kaniyang epektib na pagsasalita, tinalo niya
si Nixon sa nasabing halalalan. Tanyag na isang
dakilang orador. Pautal magsalita ngunit tinuruan niya
ang kanyang sarili magsalita nang tuluy-tuloy at tuwid
sa pamamagitan ng pagtatalumpati sa harap ng
hampas ng alon sa dalampasigan. Madalas na
nagsusubo siya ng maliit na bato upang maituwid
lamang ang kanyang pananalita.
Mga Pangangailangan Sa Mabisang Pagsasalita
“Ang mabisang komunikasyon ay nakasalalay nang
malaki sa mga partisipant nito. Kung gayon, malaki ang
impluwensiya ng mabisang pagsasalita sa epektibong
proseso ng komunikasyon”.
1. Kaalaman
“Upang maging isang epektib na tagapagsalita, kailangang
may sapat kang kaalaman hinggil sa iba’t ibang bagay.”
Una, kailangang alam mo ang paksa ng isang usapan.
Ikalawa, kailangang may sapat na kaalaman sa gramatika.
Ikatlo, kailangang may sapat na kaalaman sa kultura ng
pinanggalingan ng wikang ginagamit mo, sariling kultura at
kultura ng iyong kausap.
2. Kasanayan
“Ang pagsasalita ay isa sa apat na makrong kasanayan
kung kaya’t ito ay isang kasanayang maaaring linangin.”
Una, kailangang may sapat na kasanayan sa pag-iisip ng
mensahe sa pinakamaikling panahon.
Ikalawa, kailangang may sapat na kasanayan sa paggamit
ng mga kasangkapan sa pagsasalita tulad ng tinig, tindig,
kumpas at iba pang anyong di- berbal.
Ikatlo, kailangang may sapat siyang kasanayan sa
pagpapahayag sa iba’t ibang genre tulad ng pagsasalaysay,
paglalarawan, paglalahad at pangangatwiran.
3. Tiwala Sa Sarili
Ang isang taong walang tiwala sa sarili ay
karaniwang nagiging kimi o hindi palakibo.
Madalas din silang kabado lalo na sa harap ng
pangkat ng tagapakinig o sa harap ng publiko.
Mahihirapan silang papaniwalain ang ibang tao
sa kanilang mensahe. Ang mga ganitong tao ay
mahirap makaakit, makakumbinsi o makahikayat
ng pagsang-ayon sa mga tagapakinig.
Kasangkapan Sa Pagsasalita
“Masusukat ang bisa ng isang tagapagsalita sa
lakas ng kanyang panghikayat sa kanyang
tagapakinig o di kaya’y sa kakayahan niyang
mapanatili ang interes ng kaniyang tagapakinig
sa kaniyang sinasabi. Ito ay makikita sa reaksyon
ng kanyang tagapakinig sa kaniya”.
Ngunit paano nga ba maging isang
mahusay na tagapagsalita?
Sa pamamagitan ng mabisang paggamit ng
kaniyang mga kasangkapan sa pagsasalita.
1. Tinig
Pinaka mahalagang puhunan sa isang nagsasalita.
Kinakailangang ito ay mapanghikayat at nakakaakit
talagang pakinggan. May mga sitwasyon na hindi
nangangailangan ng malakas na tinig. Ano mang lakas
o hina ng tinig, dapat ito ay angkop sa partikular na
sitwasyon at sa damdaming nais na ipahiwatig ng isang
nagsasalita. Kaakibat ng tinig ay ang himig. May himig
na mabagal, may himig na pataas at mayroon ding
pababa. Katulad ng lakas kailangan ang himig ay
angkop din.
2. Bigkas
Napakahalagang maging wasto ang bigkas ng isang
nagsasalita. Ang maling pagbigkas ay maaaring
magdulot ng maling interpretastyon para sa mga
tagapakinig. Maaari din maging katawa tawa ang salita
kung mali ang pagbibigkas dito. Kailangang bigyang
pansin ng tagapagsalita ang bigkas ng mga salita
kasama kasama nito ang tinis, haba, lakas, intensidad,
bilis, intonasyon, diin, bagal at hinto ng pagsasalita.
3. Tindig
Ang isang tagapagsalita lalo na sa isang pagtitipon
ay kailangan may magandang tindig. Kinakailangang
my tikas mula ulo hanggang paa. Hindi magiging kapani
paniwala ang isang mambibigkas kung siya’y parang
nanghihina o kung siya’y mukhang sakitin. Ang isang
tagapagsalita ay kinakailangan maging kalugud-lugod
hindi lamang sa pandinig ng tagapakinig. Kailangan din
niyang maging kalugud-lugod sa kanilang paningin
upang siya’y maging higit na mapanghikayat.
4. Kumpas
Kumpas ng kamay ay importante rin sa pagsasalita.
Kung
walang
kumpas
ang
nagsasalita
ay
magmumukhang tood o robot ngunit ang pagkumpas ay
kinakailangan maging angkop sa diwa o salitang
binabanggit. Tandaan na ang bawat kumpas ay may
kalakip ding kahulugan. Kung gayon ang kahulugan ng
kumpas ay tumutugma sa kahulugan ng nagsasalitang
binibigkas kasabay ng kumpas. Tandaan na kailangang
maging natural ang kumpas. Hindi rin maganda tignan
ang labis, maging ang kulang o alanganing kumpas ng
kamay.
5. Kilos at Ekspresiyon
Ang emosyon ng nagsasalita ay nailalahad sa kilos
ng katawan at ekspresyon ng mukha. Siguraduhing
angkop ang kilos at ekspresiyon habang nagsasalita
upang ito ay hindimagdulot ng kalituhan sa mga
tagapakinig.
Sa pagsasalita, ang ibang bahagi ng katawan ay
maaaring gumalaw. Mga mata, balikat, paa, at ulo. –
ang pagkilos ng mga ito ay maaaring makatulong o
makasira sa isang nagsasalita. Isang halimbawa ay ang
labis na paggalaw ng mga mata o kawalan ng
panuunan ng paningin sa kausap.
Maraming Salamat 