Санхүүгийн тайлагналын онолын үзэл
баримтлал, СТОУС/IFRSs/-ын агуулга, чиг
хандлага
МОНГОЛ
УЛСЫН ИХ СУРГУУЛЬ
2014 ОНЫ ТӨСВИЙН ТОДОТГОЛ
/ МУИС-ийн Бизнесийн сургуулийн НББ-ийн
Тэнхимийн дэд проф, доктор Д.Нямаа /
НББ-ИЙГ ОЛОН УЛСЫН ТҮВШИНД
ИЖИЛСГЭХ ЗОРИЛГО БҮХИЙ ОЛОН УЛСЫН
БАЙГУУЛЛАГА
• ДЭЛХИЙН НЯГТЛАН БОДОГЧДЫН ХОЛБОО
/International Federation of Accountants/
• НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ОЛОН УЛСЫН
СТАНДАРТЫН ЗӨВЛӨЛ
/International Accounting Standard’s Board/
2
ДЭЛХИЙН НЯГТЛАН
БОДОГЧДЫН ХОЛБОО
Аудит ба
Баталгаажуулалтын Олон
Улсын
Стандартын
Зөвлөл
НББ-ийн
Боловсролын
Олон Улсын
Стандартын
Зөвлөл
Нягтлан
бодогчдын Ёс
зүйн Олон
Улсын
Стандартын
Зөвлөл
Улсын
Секторын НББийн Олон
Улсын
Стандартын
Зөвлөл
3
НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ОЛОН
УЛСЫН СТАНДАРТЫН ЗӨВЛӨЛ /IASB/
o НББ-ийн Олон Улсын Стандартын хороо (International
Accounting Standards Commitee-IASC) (НББОУС-ын хороо)
нь 1973 онд Лондон хотод Австрали, Канад, Франц,
Герман, Япон, Мексик, Голланд, Нэгдсэн Вант Улс,
Ирланд, Америкийн Нэгдсэн Улсын НББ-ийн
мэргэжлийн байгууллагуудын хэлэлцээрийн үр дүнд
байгуулагдаж, Нягтлан бодох бүртгэлийн Олон Улсын
Стандарт (НББОУС)-ыг баталж эхэлсэн.
o 1997 онд Байнгын Тайлбарын Хороо байгуулагдаж НББийн маргаантай асуудлыг хэлэлцэж стандартын тайлбар
гаргах болсон.
4
НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ОЛОН
УЛСЫН СТАНДАРТЫН ЗӨВЛӨЛ /IASB/
o2001 онд НББОУС-ын хорооны зохион байгуулалтад
өөрчлөлт орж НББОУС-ын Хорооны сан (IASCF) /2010 онд
НББОУС-ын Хорооны сангийн нэрийг өөрчилж, СТОУСын Сан болгосон/, уг сангийн нэг бүрэлдэхүүн хэсэг
байдлаар НББОУС-ын зөвлөл байгуулагдсан.
o2002 онд Байнгын Тайлбарын Хорооны нэрийг
өөрчилж Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын
Тайлбарын Хороо гэж нэрлэх болсон. Тус хороо нь
СТОУС-д тусгайлан заагаагүй санхүүгийн тайлагналтай
холбоотой шинээр гарч ирсэн асуудлаар цаг үеийн
удирдамжаар хангах үүрэгтэй.
5
CONCEPTUAL FRAMEWORK FOR FINANCIAL REPORTING BY IASB
/гаднын хэрэглэгчдэд зориулагдсан санхүүгийн тайланг бэлтгэж
толилуулахад хэрэглэх зарчим/
САНХҮҮГИЙН
ТАЙЛАГНАЛЫН ОНОЛЫН
ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
Нийтлэг
зорилготой
санхүүгийн
тайлагналын
зорилго
Ач холбогдолтой
санхүүгийн
мэдээллийн
чанарын
шинжүүд
Санхүүгийн
тайлангийн
элементүүдийн
тодорхойлолт,
хүлээн зөвшөөрөлт
ба хэмжилт
Капитал болон
капитал
хадгалалтын
ойлголт
ухагдахуун
6
НИЙТЛЭГ ЗОРИЛГОТОЙ САНХҮҮГИЙН
ТАЙЛАГНАЛЫН ЗОРИЛГО
Одоогийн болон боломжит хөрөнгө оруулагчид,
зээлдүүлэгчид болон зээлээр олгогч бусад талууд
уг аж ахуйн нэгжид нөөц олгох эсэх шийдвэр
гаргахад тэдэнд ач холбогдолтой, тухайн аж ахуйн
нэгжийн талаарх санхүүгийн мэдээллээр хангах
явдал.
• Нөөц олгох эсэх шийдвэр:
Өмчийн ба өрийн хэрэглүүрийг худалдан авах,
борлуулах , эзэмших, зээл болон бусад хэлбэрийн
зээллэгийг олгох эсвэл барагдуулах зэрэг
7
ТАЙЛАГНАГЧ АЖ АХУЙН НЭГЖ /REPORTING ENTITY/
СТОУС-ыг мөрдөж санхүүгийн тайлан
бэлтгэж толилуулдаг бизнесийн нэгж
АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ САНХҮҮГИЙН МЭДЭЭЛЛИЙН
ЧАНАРЫН ШИНЖҮҮД
•Хамааралтай байх / Relevance/
•Үнэн зөв толилуулга
/ Faithful representation/
8
Ач холбогдолтой санхүүгийн мэдээллийн
чанарын нэмэгдүүлэх шинжүүд
Зэрэгцүүлэгдэх боломжтой байх/Comparability/
Шалгах боломжтой байх /Verifiability/
Цаг хугацаандаа байх /Timeliness/
Ойлгомжтой байх /Understandability/
9
Санхүүгийн тайланг бэлтгэх суурь төсөөлөл
/Underlying assumption/
Тасралтгүй байх /Going concern/
Аж ахуйн нэгж нь одоо ажиллаж байгаа бөгөөд
алс ирээдүйд үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлнэ
гэсэн төсөөлөлд үндэслэн санхүүгийн тайланг
бэлтгэдэг.Өөрөөр хэлбэл, аж ахуйн нэгж нь татан
буугдах
буюу үйл ажиллагааныхаа хүрээг багасгах
шаардлага төсөөлөл байхгүй гэж үзнэ.
27
САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН ЭЛЕМЕНТҮҮД
• Санхүүгийн байдлыг хэмжихтэй шууд
холбоотой : хөрөнгө, өр төлбөр, өмч
• Ашгийн хэмжилттэй шууд холбоотой :
орлого, зардал
Санхүүгийн тайлангийн элементийг
тодорхойлох шалгуур
• Ирээдүйн аливаа эдийн засгийн үр өгөөж нь
тухайн аж ахуйн нэгжид орох эсвэл түүнээс
гарах нилээд их магадлалтай байх
• Тухайн зүйл нь найдвартай хэмжиж чадах
өртөг буюу үнэ цэнэтэй байх
28
Санхүүгийн тайлангийн элементийн хэмжилт
Хэмжилт /measurement/:
Санхүүгийн тайлангийн элементүүдийг тооцож
баланс, орлогын тайланд тусгах мөнгөн дүнг
тодорхойлох үйл ажиллагаа
•Түүхэн өртөг /Historical cost/
•Одоогийн өртөг /Current cost/
•Боломжит /барагдуулах/ үнэ цэнэ
Realizable /settlement/ value
•Өнөөгийн үнэ цэнэ /Present value/
Капиталын концепц
Өмч буюу цэвэр хөрөнгө
29
Нягтлан бодох бүртгэл,
санхүүгийн тайлагналд
холбогдох Олон улсын стандарт
СТОУС
/full IFRS/
ЖДААН-ийн
СТОУС
/IFRS for SMEs/
УСНББОУС
/IPSAS/
13
Олон улсын стандартын хэрэглээ
• СТОУС-ыг нийтийн ашиг сонирхлын аж ахуйн
нэгж байгууллагад, ЖДААН-ийн СТОУС-ыг
жижиг дунд аж ахуйн нэгжид, УСНББОУС-ыг
төсөвт байгууллагад мөрдөнө.
• Манай улсын хувьд мөн адил аж ахуйн нэгж,
байгууллага нь НББ-ийг хөтлөхөд дээрх 3
стандартыг мөрдөж байна.
/Сангийн сайдын 2016.41 тоот тушаал
“НББ-ийн хуулийн дагуу ААНБ-ын ангилал, шалгуур
үзүүлэлтийг тогтоох журам” /
14
Нийтийн ашиг сонирхлын ААНБ
Олон нийтээс татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийг
ашиглан үйл ажиллагаа явуулдаг, эсвэл
бүтээгдэхүүн ажил үйлчилгээний үнэ өртөг
эсвэл үйл ажиллагаа нь нийтийн эрх ашигт
нөлөөлдөг ААНБ.
 НББ-ийн тухай хуульд заасан:
- гадаад, дотоодын хөрөнгийн биржид бүртгүүлсэн
бүх төрлийн хувьцаат компани;
- гадаад, дотоодын хөрөнгийн биржид бүртгүүлэхээр
хүсэлт гаргасан компани компани;
- тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгж, байгууллага;
- төрийн болон орон нутгийн өмчит, тэдгээр өмчийн
оролцоотой аж ахуйн нэгж;
15
- эрчим хүч, дулаан, уур усаар хангах чиглэлээр үйл
ажиллагаа эрхэлдэг нийтийн үйлчилгээний байгууллага;
- улс төрийн нам, Монгол Улсын Засгийн газрын тухай
хуулийн 19 дүгээр зүйлд заасан төрийн чиг үүргийг
гэрээгээр хэрэгжүүлж байгаа төрийн бус байгууллага;
- арилжааны банкны болон тусгай зориулалтын компани,
хөрөнгө оруулалтын сангийн чиглэлээр үйл ажиллагаа
эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллага.
 Газрын тосны салбарт тусгай зөвшөөрөлтэй үйл
ажиллагаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллага ;
 “Том аж ахуйн нэгж” Шалгууруудын аль нэгийг
хангасан:
Нийт хөрөнгийн хэмжээ 0.5 тэрбум төгрөгөөс дээш,
Борлуулалтын хэмжээ 1.5 тэрбум төгрөгөөс дээш.
16
СТОУС /IFRS/-2021
СТОУС гэж НББОУСЗ-өөс гаргасан
Стандартууд болон Тайлбарууд:
/IAS 1- Presentation of Financial Statements/
• Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын
Стандарт /IFRSs/ - 17
• Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын
Стандарт /IASs/ - 25
• СТОУТХ /IFRIC/-оос болон өмнөх БТХороо
/SIC/-оос гаргасан тайлбар- 20 /15+5/
17
2011 онд батлагдсан стандартууд
Стандартын нэр
Хүчин төгөлдөр болсон
хугацаа
СТОУС 10 Нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан
/Consolidated Financial Statements/
2013 оны 1-р сарын 1
СТОУС 11 Хамтын хэлэлцээр
/Joint Arrangements/
2013 оны 1-р сарын 1
СТОУС 12 Бусад аж ахуйн нэгж дэх хувь
оролцооны тодруулга
/Disclosure of Interests in Other entities/
2013 оны 1-р сарын 1
СТОУС 13 Бодит үнэ цэнийн хэмжилт
/Fair Value Measurements/
2013 оны 1-р сарын 1
18
2014 онд батлагдсан стандартууд
Стандартын нэр
Хүчин төгөлдөр болсон
хугацаа
СТОУС 14 Хуулийн шаардлагаар
хойшлуулсан данс
/Regulatory Deferral Accounts/
2016 оны 1-р сарын 1
СТОУС 15 Худалдан авагчидтай хийсэн
гэрээний орлого
/Revenue from Contracts with Customers/
2018 оны 1-р сарын 1
СТОУС 16 Түрээс
/Leases
2019 оны 1-р сарын 1
СТОУС 9 Санхүүгийн хэрэглүүр
/Financial Instruments/
2018 оны 1-р сарын 1
19
СТОУС 17 Даатгалын гэрээ
/Insurance contracts/ 2017 онд
батлагдсан.
2021 оны 1-р сарын 1-ээс СТОУС4ийг орлон мөрдөгдөж эхэлсэн.
20
СТОУС /IFRS/-2021
СТОУС гэж НББОУСЗ-өөс гаргасан Стандартууд
болон Тайлбарууд:
/IAS 1- Presentation of Financial Statements/
• Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын
Стандартууд /IFRSs/ - 17
• Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын
Стандартууд /IASs/ - 25
• СТОУТХ /IFRIC/-оос болон өмнөх БТХороо /SIC/оос гаргасан тайлбарууд - 20
21
СТОУС- IFRSs
IFRS 1 ”Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын
Стандартыг анх удаа мөрдөх”
IFRS 2 “Хувьцаанд суурилсан төлбөр”
IFRS 3 “Бизнесийн нэгдэл”
IFRS 5 “Борлуулах зорилгоор олж эзэмшсэн
эргэлтийн бус хөрөнгө ба зогсоосон үйл
ажиллагаа”
IFRS 6 “Ашигт малтмалын хайгуул ба
үнэлгээ”
IFRS 7 “Санхүүгийн хэрэглүүр:Тодруулга”
22
IFRS 8 “Үйл ажиллагааны сегмент”
IFRS 9 “Санхүүгийн хэрэглүүр”
IFRS 10 ”Нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан”
IFRS 11 “Хамтын хэлэлцээр”
IFRS 12 “Бусад аж ахуйн нэгжүүд дэх хувь
оролцооны тодруулга”
IFRS 13 “Бодит үнэ цэнийн хэмжилт”
IFRS 14 “Зохицуулалтаар хойшлогдсон дансууд”
IFRS 15 “Худалдан авагчидтай байгуулсан
гэрээний орлого”
IFRS 16 “Түрээс”
IFRS 17 “Даатгалын гэрээ”
23
НББОУС-IASs
IAS 1 “Санхүүгийн тайлангийн толилуулга”
IAS 2 “Бараа материал”
IAS 7 “Мөнгөн гүйлгээний тайлан”
IAS 8 “Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого ,
бүртгэлийн тооцооллын өөрчлөлт ба алдаа”
IAS 10 “Тайлагналын үеийн дараах үйл явдал”
IAS 12 “Орлогын албан татвар”
IAS 16 “Үндсэн хөрөнгө”
IAS 19 “Ажилтны тэтгэмж”
IAS 20 “Засгийн газрын тусламжийн НББ ба ЗГ-ын
туслалцааны тодруулга”
24
IAS 21 “Гадаад валютын ханшны өөрчлөлтийн үр
нөлөө”
IAS 23 “Зээлийн өртөг”
IAS 24 “Холбоотой талуудын тодруулга”
IAS 26 “Тэтгэвэрт гарах үеийн тэтгэмжийн
хөтөлбөрийн НББ ба тайлагнал”
IAS 27 “Тусдаа санхүүгийн тайлан”
IAS 28 “Хараат компани ба хамтарсан үйлдвэр
дэх хөрөнгө оруулалт”
IAS 29 “Хэт инфляцитай эдийн засгийн үеийн
санхүүгийн тайлагнал”
25
IAS 32 “Санхүүгийн хэрэглүүр: Толилуулга”
IAS 33 “Нэгж хувьцаанд ногдох ашиг”
IAS 34 “Завсар үеийн санхүүгийн тайлагнал”
IAS 36 “Хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт”
IAS 37 “Нөөц, болзошгүй өр төлбөр ба
болзошгүй хөрөнгө”
IAS 38 “Биет бус хөрөнгө”
IAS 39 “Санхүүгийн хэрэглүүр: Хүлээн
зөвшөөрөлт ба хэмжилт
IAS 40 “Хөрөнгө оруулалтын зориулалттай үл
хөдлөх хөрөнгө
IAS 41 “Хөдөө аж ахуй”
26
ХҮЧИН ТӨГӨЛДӨР ТАЙЛБАРУУД (Interpretations)
o IFRIC 1-IFRIC 21 дугаартай 15 тайлбар
(Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Тайлбарын
хорооны тайлбарууд)
o SIC 7-SIC 32 дугаартай 5 тайлбар
(Байнгын тайлбарын хорооны тайлбарууд)
27
Standards issued by the International
Sustainability Standards Board (ISSB)
Стандартын нэр
Агуулга
Хүчин төгөлдөр
болох хугацаа
IFRS S1 General
Requirements for
Disclosure of
Sustainabilityrelated Financial
Information
Компаниудад богино, дунд,
2024 оны 1-р сар
урт хугацаанд тулгарч буй
тогтвортой байдалтай
холбоотой эрсдэл,
боломжуудын талаар хөрөнгө
оруулагчдад мэдээлэх
боломжийг олгох зорилготой
тодруулгын шаардлагууд.
IFRS S2 ClimateRelated
disclosures
Уур амьсгалтай холбоотой
2024 оны 1-р сар
тодорхой тодруулгыг
багтаасан бөгөөд СТОУС ТБ1д ашиглахаар гаргасан.
28
НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛ ХӨТЛӨЛТ, САНХҮҮГИЙН
ТАЙЛАГНАЛД ХОЛБОГДОХ СТАНДАРТ, ЖУРАМ
•
•
•
•
•
•
БИОЛОГИЙН ХӨРӨНГӨ БА ТҮҮНЭЭС ХҮЛЭЭН АВСАН ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН
БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН СТАНДАРТ
/Сангийн сайдын 2016 оны 411 тоот тушаал/
/НББОУС-41/
БАРИЛГЫН ГЭРЭЭНИЙ ОРЛОГО БА ЗАРДЛЫН НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН
СТАНДАРТ
/Сангийн сайдын 2016 оны 410 тоот тушаал/
/СТОУС-15/
ХАЙГУУЛ БОЛОН ОЛБОРЛОХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ НЯГТЛАН БОДОХ
БҮРТГЭЛИЙН СТАНДАРТ
/Сангийн сайдын 2016 оны 409 тоот тушаал/
/СТОУС-6/
НЭГТГЭСЭН САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН БЭЛТГЭХ ЗААВАР,УДИРДАМЖ
/Сангийн сайдын 2015 оны 170 тоот тушаал/
/СТОУС 3,СТОУС 10/
САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН, ТОДРУУЛГА БЭЛТГЭХ ЗААВАР
/Сангийн сайдын 2017 оны 361 тоот тушаал/
/НББОУС-1/
НББ-ИЙН ВАЛЮТЫГ ТОГТООХ, ӨӨРЧЛӨХ, САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН ХӨРВҮҮЛЭХ
ЖУРАМ
/Сангийн сайдын 2017 оны 249 тоот тушаал/
/НББОУС-21/
29
Анхаарал хандуулсанд баярлалаа
30