Thom Gierman Studentnummer: 8790957 Leergroep 3 Docent: Henrico van Roekel De Strijd om Stikstof: Machtsspel tussen Actoren in Nederlands Beleid (ANP, 2019) 1 Inleiding: ‘’We do not inherit the earth from our fathers, we are borrowing it from our children’’ (Antoine de Saint-Exupéry). Dit is een mooie quote om het belang van het stikstofbeleid te benadrukken. Wij hebben de aarde namelijk niet geërfd, maar we hebben haar in bruikleen voor onze kinderen. En zo moeten we ook omgaan met onze aarde, zodat onze kinderen nog net zoveel plezier kunnen beleven aan onze aarde als dat wij hebben gedaan. Om dit te realiseren heeft de Raad van State in 2019 het Programma Aanpak Stikstof (PAS) nietig verklaard. Dit omdat dit programma niet overeenkwam met de Europese regelgeving voor stikstof. Sindsdien is er veel gebeurd op het gebied van stikstofbeleid en daar zijn een hoop actoren bij betrokken. Om te bepalen hoeveel invloed bepaalde actoren op het stikstofbeleid hebben gehad heb ik de volgende actoren geanalyseerd: de VVD, Melkveehoudersvakbond NMV, Behoud de Peel, Mesdagfonds en het IPO. De invloed van de actoren op het beleid wil ik gaan analyseren aan de hand van het barrièremodel (Van den Berg et al., 2021, P. 128). Mijn onderzoeksvraag hierbij is dus: in hoeverre treden de actoren op als hinder- of realisatiemacht bij het maken van stikstofbeleid? Theoretisch kader: Ik wil de invloed van de actoren op het stikstofbeleid dus analyseren met het barrièremodel. Maar wat houdt dit model eigenlijk in? Hierna ga ik het model eerst uiteenzetten. ‘’ Het barrièremodel is een model uit de analytische traditie, omdat het vasthoudt aan de strakke fasering in het beleidsproces en een zekere rationaliteit in het proces veronderstelt. Tegelijkertijd kijkt het expliciet naar macht en (dus) politiek in het beleidsproces. Onderzoek naar macht in het beleidsvorming richt zich meestal op realisatiemacht: het vermogen om iets gedaan te krijgen. Realisatiemacht in de beleidscyclus is het vermogen om alle fasen van de beleidscyclus te doorlopen en steeds het eigen idee voor die fase erdoorheen te krijgen. Dat gaat vaak niet vanzelf, want in elk van de stappen is er ook sprake van hindermacht. Actoren hebben het vermogen om een plan tegen te houden en barrières op te werpen. Zo is beleidsvormig steeds een krachtmeting van realisatiemacht en hindermacht. Beleid is als een hindernisrace: wie beleid wil, moet over alle barrières heen springen’’ (Van den Berg et al., 2021, p. 128). Methoden: Ik heb aan de hand van bronnen uitgezocht wat de invloed van de actoren op het stikstofbeleid is en vervolgens heb ik geanalyseerd in hoeverre de actoren optreden als hinder- of realisatiemacht via het barrièremodel. Voor de theorie van het barrièremodel heb ik het boek ‘Openbaar Bestuur’ gebruikt. Analyse: Hoeveel invloed hebben de actoren gehad op het stikstofbeleid en in hoeverre zijn ze daarin een hinder- of realisatiemacht? 2 VVD: Tijdens het maken van het stikstofbeleid vanaf 2019 zat de VVD in het kabinet. Zij zijn dus één van de partijen die het stikstofprobleem moesten oplossen, maar in hoeverre hebben ze dat kunnen realiseren? Tijdens hun eigen partijcongres in 2022 hebben de leden van de VVD een meerderheid behaald met een motie om de stikstofplannen van het kabinet te wijzigen (NOS, 2022). De partijleden keerden zich dus tegen het plan van Minister van der Wal die van de eigen partij VVD komt. Een andere maatregel om de stikstofproblemen tegen te gaan was de snelheid op snelwegen terugdringen van 130 km/uur naar 100 km/uur, en dit terwijl de VVD daar nog zó op tegen was. Mark Rutte heeft zelfs gezegd dat hij zijn partij beter kon opheffen als deze maatregel erdoorheen kwam (Koole, Hankel, 2019). Toch is de maatregel er gekomen. Hier heeft de VVD weer niet hun plan kunnen doorvoeren en moesten ze concessies sluiten. De VVD is in dit geval dus een realisatiemacht die aardig wat tegenslagen gehad heeft met het stikstofbeleid, waardoor de realisatiemacht van de partij in gevaar kwam. Melkveehoudersvakbond NMV: De NMV is een vakbond die de belangen van melkveehouders behartigt. Door het nieuwe stikstofbeleid werden ook de melkveehouders hard geraakt. Ze moesten hun veestapel inkrimpen of hun stallen aanpassen. De NMV was het niet eens met de plannen van het kabinet en heeft daarom met een paar anderen partijen een rapport geschreven genaamd: Melkveehouderij van de toekomst. Dit rapport kun je beschouwen als hindermacht, omdat ze tegen de plannen van het kabinet ingaan en zelf met een ander plan komen. Zo heeft het NMV ook de Eerste Kamer geprobeerd te beïnvloeden zodat ze de plannen van de Tweede Kamer tegen zouden gaan (Van der Aa, 2021). De NMV is een partij die hun melkveehouders wil beschermen en er alles aan doet om de regels voor de melkveehouders zo gunstig mogelijk te krijgen. Dit proberen ze door hun hindermacht te uitten via het beïnvloeden van Eerste Kamer leden, en het publiceren van een rapport met alternatieve oplossingen. Behoud de Peel: Behoud de Peel is een belangengroep die opkomt voor het behouden van het natuurgebied De Peel in Brabant en Limburg. De belangengroep heeft als allereerste een rechtszaak aangespannen tegen de provincie Brabant omdat daar 4 boeren een stikstofvergunning hadden gekregen. Daar was de belangengroep het niet mee eens (NRC Haagse Zaken, 2019). Hierdoor kwam de zaak bij de Raad van State die daarvoor advies heeft gevraagd aan het Europese Hof over het PAS. Uit dit advies kwam dat het Nederlandse beleid niet overeenkwam met het Europese beleid waardoor Nederland hun beleid moest aanpassen. Na deze uitspraak won Behoud de Peel de rechtszaak tegen de staat en moesten de regels aangepast worden. Ze hebben gelijk gekregen en de barrières overwonnen. De realisatiemacht is in dit geval sterker geweest dan de hindermacht van de overheid die de rechtszaak probeerde te winnen. Andersom is de rechtszaak natuurlijk hindermacht van de belangengroep tegenover de overheid. Mesdag Fonds Het Mesdag Fonds controleert sinds oudsher de boter en kaas in Nederland. Het Mesdagfonds is vooral een hindermacht voor de overheid geweest. In Februari 2020 liet het Fonds weten dat een onderzoek van het RIVM niet klopte. In het onderzoek werd 3 aangetoond dat de sector landbouw 41 % van de gehele stikstofuitstoot uitstootte. Het Mesdag Fonds zei dat het maar 25 % was. Door het onderzoek van het Fonds zijn er grote boerenprotesten geweest, omdat er wantrouwen naar het onderzoek van het RIVM was. Uiteindelijk bleek het Fonds helemaal niet gelijk te hebben en hebben ze de uitspraak teruggetrokken (NOS, 2020). Daarnaast heeft het Fonds een onderzoek met de UVA gedaan, waaruit bleek dat de droge depositie van stikstof wordt overschat (Vogelaar, Rotgers, 2023). Door zo’n onderzoek te publiceren kan je veel opspraak tegen de overheid creëren. Het Mesdag Fonds is dus vooral een hindermacht die de plannen van de overheid probeert te hinderen door al gedaan onderzoek van de overheid in twijfel te trekken. IPO Het IPO is het Inter Provinciaal Overleg. Dit is de belangenbehartiging van alle provincies in Den Haag en Brussel. De provincies moeten het stikstofbeleid van de regering uitvoeren, maar de provincies hebben daar ook hun eigen belang bij. Een voorbeeld is een stikstofvergadering van het IPO, waar de uitkomsten veel strengere stikstofregels betekenden dan die van de regering. Zo gaat er een lezing dat lid Grashoff erin was geslaagd om de boel wat naar links te trekken. Dat zou voor hem niet slecht uitkomen aangezien hij een Groenlinkser is. Of dit ook daadwerkelijk het geval is, is nog maar de vraag. Grashoff zelf zei dat de verschillen vooral door tijdsdruk kwamen en dat er genoeg rechtse partijen aanwezig waren voor wie het strengere beleid helemaal niet gunstig zou zijn geweest (Van der Storm, 2019). Het IPO kan dus een hindermacht voor de regering zijn, door via achterdeurtjes hun zin door te drukken. Conclusie: In hoeverre treden de actoren op als hinder- of realisatiemacht bij het maken van stikstofbeleid? Dat was de vraag waarmee ik dit onderzoek begon. Je zag vooral dat het NMV, Behoud de Peel, het Mesdag Fonds en het IPO het gemaakte beleid van de regering en dus ook van de VVD probeerden te hinderen. Deze vier eerstgenoemde actoren waren voornamelijk de hindermacht. De VVD heb ik vooral geanalyseerd kijkende naar hun realisatiemacht. De VVD had in de eigen partij al moeite om een meerderheid voor het beleid te halen, en ook in het kabinet en de Tweede Kamer kregen ze niet hun zin. Hun realisatiemacht werd hier echt op de proef gesteld. De andere vier actoren hebben allemaal op hun eigen manier het beleid geprobeerd naar hun hand te zetten. De één lukte dat beter dan de ander. Het NMV, het Mesdag Fonds, Behoud de Peel en het IPO treden vooral in de rol van hindermacht terwijl de VVD juist haar plannen in beleid probeerde te veranderen. Zij trad dus vooral in de rol van de realisatiemacht. Als de realisatiemacht uiteindelijk over de hindermacht heen is, dan bestaat er beleid. En door dit beleid kunnen onze kinderen dan hopelijk nog lang genieten van onze aarde. 4 Literatuurlijst Van der Aa, H. (2021, 8 maart). NMV: ‘stikstofwet evenals PAS, juridisch drama’. Melkvee. Geraadpleegd op 28 oktober 2023 van https://www.melkvee.nl/artikel/391289-nmv-stikstofwetevenals-pas-juridische-drama/ Aharouay, A. (host). (2017-present). Haagse zaken [Audio podcast]. NRC. Geraadpleegd op 25 oktober 2023, van https://podcastluisteren.nl/ep/NRC-Haagse-Zaken-2-Over-het-gigantischeurgente-probleem-voor-dit-kabinet-PAS#/ ANP. (2019, 14 oktober). Meerdere provincies laten nieuw stikstofbeleid alweer los. Het Parool. Geraadpleegd op 31 oktober 2023, van https://www.parool.nl/nederland/meerdere-provincieslaten-nieuw-stikstofbeleid-alweer-los~b783f5ba/ Van den Berg, C., Van der Steen, M. en Tummers, L. (2021), Openbaar Bestuur: Beleid, Organisatie & Politiek, Deventer: Wolters Kluwer. Koole, S., Hankel, A. (2019, 13 november). ‘Ik kan de partij wel opheffen’: hoe de VVD toch akkoord ging met 100 km/u. RTL Nieuws. Geraadpleegd op 29 oktober 2023, van https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/4920401/stikstof-maximumsnelheid-vvd-autoautorijden-snelweg-130-100 NOS. (2020, 2 april). Mesdagfonds komt tot nu toch uit op zelfde stikstofcijfer als RIVM, trekt kritiek stil in. NOS. Geraadpleegd op 29 oktober 2023, van https://nos.nl/artikel/2329170-mesdagfondskomt-nu-toch-uit-op-zelfde-stikstofcijfer-als-rivm-trekt-kritiek-stil-in NOS. (2022, 11 juni). VVD-leden willen dat kabinet stikstofbeleid aanpast. NOS. Geraadpleegd op 29 oktober 2023, van https://nos.nl/artikel/2432312-vvd-leden-willen-dat-kabinet-stikstofbeleidaanpast Van der Storm, L. (2019, 29 november). Neuzen weer dezelfde kant op na ingrijpen van premier Rutte. Eindhovens Dagblad. Geraadpleegd op 29 oktober 2023, van https://advance-lexiscom.proxy.library.uu.nl/api/document?collection=news&id=urn:contentItem:5XM6-BT21-JC8X62RG-00000-00&context=1516831. Vogelaar, J., Rotgers, G. (2023, 12 september). Column: Mesdagonderzoek maakte 58 miljard aan stikstofplannen bijna overbodig. Veldpost. Geraadpleegd op 29 oktober 2023, van https://www.veldpost.nl/artikel/823814-mesdagonderzoek-maakte-58-miljard-aan-stikstofplannen-bijna-overbodig/ 5
