SUVNING QATTIQLIGI UNI YUMSHATISHNING TEXNIKADAGI AHAMIYATI Reja I. Kirish II.Asosiy qism 1.Suvning qattiqligi va uning xossalari 2. Suvni yumshatishning reagentli usul 3.Termo kimyo usul 4.Suvni yumshatishning ionalmashish usuli III.Foydalanilgan adabiyotlar Kirish Suv suyuqmodda, shaf-fof, hidsiz, rangsiz va hayotnirivojlantirishuchunzarur er, uningmolekulyar tarkibivodo-rod vakislorodningikkitaatomidaniborat bo'lib, uningkimyoviyformulasidanamoyonbo'la-di 𝑯𝟐 O. Bu so'zlotintili-dan keladi akva, bu "suv" deganma'nonianglatadi Shundayqilib, Suv U sayyoradagi eng ko'p tarqalgan moddadir, shubilan u uchtaholatida er yuzining 70 foizidanko'piniegallaydi: suyuq, qattiqvagazsimon. Undanbulutlar, yomg'ir, qor, daryolar, ko'llarvadengizlarhosilbo'ladi; vabundantashqari, barcha tirik organizmlar va ko'plab tabiiy birikmalar hosil bo'ladi. Nima Suv suyuqliklar alkogolsizichimliklar (chuchuksuvlar, Yamaykagullarisuvi), dorilar (apelsingullarisuvi) yokiparfyumeriya (odekolon, gul suvi) sifatidaiste'molqilishuchungullarni, o'simliklarni, mevalarniyokiboshqamoddalarniquyish, eritishyokiemulsiyasinatijasidaolinadi. Shundayqilib, Suv U sayyoradagiengko'ptarqalganmoddadir, shubilan u uchtaholatida er yuzining 70 foizidanko'piniegallaydi: suyuq, qattiqvagazsimon. Undanbulutlar, yomg'ir, qor, daryolar, ko'llarvadengizlarhosilbo'ladi; vabundantashqari, barchatirikorganizmlarvako'plabtabiiybirikmalarhosilbo'ladi. Nima Suv The suyuqliklar alkogolsizichimliklar (chuchuksuvlar, Yamaykagullarisuvi), dorilar (apelsingullarisuvi) yokiparfyumeriya (odekolon, gul suvi) sifatidaiste'molqilishuchungullarni, o'simliklarni, mevalarniyokiboshqamoddalarniquyish, eritishyokiemulsiyasinatijasidaolinadi. Muqaddassuv Ma'lumki, ba'zibirdiniymarosimlar, xususan, ruhoniy tomonidan marhamatlangan va nasabiy marosim bilan bog'liq masalalarda, o'zlarini kesib o'tish, sepish, suvga cho'mish kabi xristian urf-odatlaribilanbog'liqbo'lib, ulardanfoydalanishko'proqmaqsadgamuvofiqdir. umuman baraka berishbilanbirqatorda. Suvtabiatdakengtarqalgan. Yeryuziningqariyb 3/4 qisminitashkilqiladi. Gidrosfera — okeanlar, dengizlar, koʻllar, Suvhavzalari, daryolar, YerostiSuvlari, tuproklarnaminioʻzichigaolganYerningsuvlipusti 1,4 — 1,5 mlrd. km3 nitashkiletadi. AtmosferadaSuvbugʻ, tuman, budut, yomgʻir, qor holatidabuladi. Quruqlikning 10% ga yaqinqismi muz bilanqoplangan. Litosferaya agidrosferadagiga yaqin mikdorda, yaʼni 1—1,3 mlrd. km3 Suv bor. Yermantiyasidaulkanmikdorda (13—15 mlrd. km3) Suv bor. Barchatirikorganizmlardagi S. YeryuzidagidaryolarSuviningyarmigateng. Yerdagi hamma Suv bir biri bilan va atmosfera, litosfera, biosferadagi Suv bilan uzaro taʼsirda boʻladi (q. Suv aylanshii). TabiiysharoitdaSuvtarkibidadoimoerigantuzlar, gazlar vaorganikmoddalarboʻladi. UlarmiqdoriSuvninghosilboʻlishigavasharoitigabogʻliq. Suvdagituzkonsentratsiyasi 1 g/kg gachaboʻlsa — chuchuk, 25 g/kg gachasi — tuzli, undanyukrrisi — shurSuvdeyiladi. Yogʻin Si, chuchuk, koʻl va dare Si kam mineralliboʻladi. Okean S. iningshoʻrligi 35 g/kg ga yaqin, dengiznikikamroq, chuchukSuvda N SO», S𝒂𝟐 Q va M𝒈𝟐 Q ionlari koʻproq. Suvning mineralligi oshgan sari S O , S1~, NaQva KQ ionlariningkonsentratsiyasikoʻpayibboradi. TabiiySuvdaerigangazlar — azot, kislorod, karbonat angidrid, asl gazlar, baʼzan, vodorodsulfid, uglevodlar boʻlishimumkin. Suvdaorganikmoddalarkonsentratsiyasi oz — darelardaoʻrtacha 20 mg/l, YerostiSidayanada oz, okeanSidaesa 4 mg/l. Distillangansuv Tozalashjarayoniniboshidankechirgan, shuorqaliinsonuchunzararlibo'lishimumkinbo'lganbarchaturdagizarralarvamikroorganiz mlarajratibolinadi. distillashjarayoni. Shirin suv farqlio'laroq, farqlio'laroq dengizsuvi yoki Tuzlisuv, Bu tabiiyravishdasuyuqlikda er yuzida, daryolar, ko'llaryokilagunlardauchraydi; uningostida, er ostisuvlariningsifatisifatida; yokiqattiqholatda, masalanmuzqatlamlari, aysberglar yokimuzliklar. Nimabilanajralibturadi shirinsuv Bu uningtuzlarivaeriganqattiqmoddalarining past konsentratsiyasivauningozginamazasiyokiumumanyo'qligi, garchitarkibiga mineral xususiyatlarga boy suvlarkiradi. Mineral suv Bu terapevtikxususiyatlargaegabo'lganboshqamoddalarsingariminerallarningyuqorimiqd ori. Shundayqilib, unitabiiyravishdamanbalarida, ya'nibuloqlaryokiishlabchiqarishjarayonidaolishmumkin. Hozirda mineral suv Bu tijoratqiymatimahsulotidirvabutundunyodauniqadoqlashvatarqatishgabag'ishlanganmi nglabkompaniyalarmavjud. Suvning qattiqligi va uning xossalari - tarkibidaKalsiy (Ca)+ vaMagniy (mg)+ ionlariboʻlgansuvningxossasi. Suvningqattiqligi 2 xil: nokarbonatqattiqlik — suvdakalsiyvamagniysulfatlarerishidankelibchiqadi; karbonatqattiqlik — suvdakalsiyvamagniybikarbonatlarerishidanhosilboʻladi. Suvningumumiyqattiqligishuqattikliklaryigʻindisigateng. Umumiyqagtiklik 1 l suvdagikalsiyvamagniyionlariningmilligrammekvivalentlariyigindisi (mgekvGʻl) bilanoʻlchanadi. Qattiqligi 1-1.5 mgekv/ litrbo'lgansuvo'tayumshoq, 1.5-3 mgekv/l dan kamboʻlgansuvyumshoq, 3—6 mgekv/l boʻlgansuvoʻrtacha, 6-10 mgekv/l o'rtachaqattiq, 10 mgekv/l dan ortiqboʻlgansuvesajudaqattiqsuvhisoblanadi. TabiiySuvningqattiqligiturlicha. Daryovakoʻlsuviningqattiqligi 0,1—0,2 mgekv/l (taygava tundra), yerostisuvi, dengizvaokeansuviningqattiqligi 80— 100 mgekv/l Suvningqattiqligitufaylibugʻqozonlaridevorlarigachoʻkmalarchoʻkadi, kiryuvgandasovunkoʻpsarflanadi. Qattiqsuvdasabzavot, goʻshtyaxshipishmaydivah.k.Suvningqattiqligikattaboʻlsa, siydikda tosh paydoboʻladi. Markaziysuvtaʼminotida, asosan, isteʼmolqilinadiganSuvningqattiqligi 7 mgekv/l gachaboʻlishigayoʻlqoʻyiladi. Suvningqattiqligikattaboʻlgandasuvniyumshatishusullariqoʻllanadi. Suv-vodorodoksid,𝑵𝟐 O- vodorod (11,19%) va kislo-rod (88,81%)dan iboratengsodda kimyoviybirikma. S. rangsiz, hidsizsuyuklik (qalin qatlamdazangorirangli). Mol. m. 18,0160. Yerninggeologiktuzilishitarixivaundaxayotningpaydobulishi, fizikvakimyoviymuhit, iqlim vaobhavoningshakllanishidaSuvmuhimahamiyatgaega. Hechqandaytirik organizm S. siz hayot kechiraolmaydi. Suv qishloqxoʻjaligi vasanoatdagibarchatexnologikjarayonlarningzaruriyqismidir. Suvtabiatdakengtarqalgan. Yeryuziningqariyb 3/4 qisminitashkilqiladi. Gidrosfera — okeanlar, dengizlar, koʻllar, Suvhavzalari, daryolar, YerostiSuvlari, tuproklarnaminioʻzichigaolganYerningsuvlipusti 1,4 — 1,5 mlrd. km3 nitashkiletadi. AtmosferadaSuvbugʻ, tuman, budut, yomgʻir, qor holatidabuladi. Quruqlikning 10% gayaqinqismi muz bilanqoplangan. Litosferayaagidrosferadagigayaqinmikdorda, yaʼni 1—1,3 mlrd. km3 Suv bor. Yermantiyasidaulkanmikdorda (13—15 mlrd. km3) Suvbor. Barchatirikorganizmlardagi S. YeryuzidagidaryolarSuviningyarmigateng. YerdagihammaSuvbirbiribilanvaatmosfera, litosfera, biosferadagiSuvbilanuzarotaʼsirdaboʻladi (q. Suv aylanshii). TabiiysharoitdaSuvtarkibidadoimoerigantuzlar, gazlar vaorganikmoddalarboʻladi. UlarmiqdoriSuvninghosilboʻlishigavasharoitigabogʻliq. Suvdagituzkonsentratsiyasi 1 g/kg gachaboʻlsa — chuchuk, 25 g/kg gachasi — tuzli, undanyukrrisi — shurSuvdeyiladi. Yogʻin Si, chuchuk, koʻl va dare Si kam mineralliboʻladi. Okean S. iningshoʻrligi 35 g/kggayaqin, dengiznikikamroq, chuchukSuvda N SO», S𝒂𝟐 Q va M𝒈𝟐 Q ionlari koʻproq. Suvningmineralligioshgan sari S O , S1~, NaQva KQ ionlariningkonsentratsiyasikoʻpayibboradi. TabiiySuvdaerigangazlar — azot, kislorod, karbonat angidrid, asl gazlar, baʼzan, vodorodsulfid, uglevodlar boʻlishimumkin. Suvdaorganikmoddalarkonsentratsiyasi oz — darelardaoʻrtacha 20 mg/l, YerostiSidayanada oz, okeanSidaesa 4 mg/l. Vodorodning 2 ta barkarorizotopi (N va 2N) vakislorodning 3 ta izotopi (|6O, O17, |8O) borligitufayli 9 ta turlichaizotopli S maʼlum. YerdagibarchaSuvdatarkibidavodorodningizotopi — tritiy (3N) boʻlgan 13 — 20 kg «oʻtaogʻir» S. bor (q. Ogʻirsuv). Suvkengtarqalganligivauninginsonlarhayotidagiahamiyatikattaligitufayliqadimdanhay otmanbaigʻisoblanadi. Qad. dunyo faylasuflarifikricha, Suvhayotuchunzarurboʻlgan 4 unsurningbiridir (olov, havo, tuproq qatori). Shu bilanbirgaSuvsovuqlikva namlik eltuvchisi deb ham qaralgan. 18-a. oxirigachaSuvni individual kim-yoviy element deb kelindi. 1781—82 y. lardainglizolimi G. Kavendish Sni ilk borvodorodvakislorodaralashmasini elektr uchqunibilanportlatib sintez qilgan. 1783-y. da fransuzolimi A. Lavuazyebutajribanitakrorlab, Suvningvodorodvakisloroddantarkibtopganliginitasdiqladi. 1772 i. fransuzfizigiDelyukSuvningmaksimalzichligi 4°da boʻlishinianiqladi. Suvningmuhimfizikkimyoviyxossalari 1jadvalda berilgan. Suv — universal erituvchi. Undagazlaryaxshierishsh. Suvelektrolitboʻlganligidankoʻpginakislota, asos vatuzlarnieritadi. Suvningoʻzi ham yaxshieruvchan modda. Vodorodbilankislorodqoʻshilibsuvhosilboʻlishidaissiklikajralibchiqadi. 2𝑵𝟐 +𝑶𝟐 =2𝑵𝟑 O reaksiyasi 300° tragacha juda sekin boradi. 550° da portlash yuzberadi. Suv — nihoyatdabaraqaror birikma. S. molekulalari 1000°dan yuqoritradanihoyatda oz darajadavodorodvakislorodgaajraladi (termikdissotsiatsiya). 2000°da Suvningtermikparchalanishi 1,8%ga, 3092°da 13%ga, 5000°da 100% ga yetadi. Suvultrabinafshanurlar (fotodissotsiatsiya) yokiradioaktivnurlar (radioliz) taʼsirida ham parchalanadi. Suvradioaktivparchalanganda𝑵𝟐 va 𝑶𝟐 dan tashkari vodorodperoksid xamdabirqatorerkinradikallarhosilboʻladi. Suvbirikishvaparchalanishreaksiyalarigakirishadi, kimyoviyreaksiyalardaishtiroketadi. Suvoʻzigaxosgʻayrioddiy (anomal) xossalargaega: sirt tarangligiyuqori, qovushoqligi ki-chik, suyuqlanish va qaynash t-rasiyuqori, suyuqholatdagizichligiqattiqholatidagidankatta. q=4°dan yuqoritrada ham, undanpastda ham. Suvningzichligi 1000 kg/𝒎𝟐 dan past boʻladi. Bu hodisa S. ning zichlik anomaliyasi deb ataladi. TozaSuvning solishtirmaissikliksigʻimi barchasuyuqvaqattiqmoddalarnikidankatta (4,18 JGʻg); demak, 1 g S. ni G isitish uchunboshqamoddalarniisitishgasarflanadiganissiqlikkanisbatankoʻproqissikli k talab qilinadi. Bu S. ning issiqlik sigʻimianomaliyasi deb ataladi. TozaSuvniehtiyotkorlikbilanastasekinsovitibborilsa, u Sdan past trada ham (—33°ga qadar) muzlamasligimumkin, Bunday «oʻtasovigan» S. barkarorboʻlmaydi; unisilkitilsayokiichigabirorkristalltashlansa, darxrlmuzlabkrladi. Shuningdek, tozaSuvniastasekin «oʻtaisitish» (Q27°ga qadar) ham mumkinligianiklangan. OʻtaisitilganSuv ham barqarorboʻlmaydi; bir oz chayqatilsa, bundaySuvjudakoʻpmikdorda bugʻ hosilqilibqayiaydi. Suvmolekulasi 2 ta vodorodva I ta kislorodatomidantarkibtopib, bogʻlarorasidagi burchak 104,5°. Kislorodatomiatrofidagielektronlarningnosimmetriktaqsimlanishinatijasida elektron bu lutimanfiyelektrzaryadiningmarkazikislorodatominingmusbatzaryadimarkazigamoskel maydi. Natijadasuvmolekulasidagikattaelektrikdipolmomentivujudgakeladi. Bu esasuvningqutblanishxossasini namoyon qiladi.SuvningFizikVaKimyoviyXususiyatlari.aslidasuvortiqasrlardavomida, odamlar, tasavvurqilaolmadiva u sayyoramizdaqandaytashkiletildi. 19 asrgaqadar, odamlaraslida, suvkimyoviy element hisoblanadi, deb bilmasedi. Bu u edi, deb hisoblaydi - oddiykimyoviy element. Nisbatanyaqinda u suvkashfqilindi - qilinadikimning formula kimyoviy element 𝑯𝟐 O. Suvkimyoviyxususiyatlarimolekulasio'zuyushmasiusullarinivatashkilmolekulalarkeyin giguruhlar, shuningdek, uningatomlarningfiziktabiatigabog'liq. u turlixilmoddalarbilanaloqadadoimiyekan, suvjudamurakkabtarkibibiryechimhisoblanadi. Bundantashqari, u ajoyib u suyuqliktarqatibmumkin, chunkierituvchivaqattiq, vagazlarsifatidao'zininamoyon. Ayniqsa, bundayerituvchiyaxshixususiyatlarinamoyon ,dengizsuvideyarlibarchamoddalarnieritishmumkinbuyon. davriytiziminingtaxminanyetmishelementlari, uningtarkibidatopishmumkin. dengizvaokeansuv ham nodirradioaktivelementlartopishmumkin. suvtarkibiengkengtarqalganduchmodda - kloro, natriy, oltingugurt, kaliy, magniy, kaltsiy, stronsiyum, Brom, uglerodvaBorbo'lgan. Bugungikundatadqiqotchilarsuvommaviytashkilotiko'proqvako'proqmurakkabvanozik mexanizmlarinioshkor. Bu fiziklarvakimyogarma'lumbarchamoddalarengqiyinaloqahisoblanadi. kimyoviytarkibivasuvfarqqilishimumkin, lekin u ba'zisharoitlardatashkiletilgan, chunki u insonorganizmigaboshqachata'sirqiladi. Suvkimyoviyxususiyatlari, shuningdek, uningmolekulyartuzilishibog'liq. Jumladan, suvmolekulasibirtengyonliuchburchakshaklidatuziladi, uchatomlartashkiltopgan. bazasidaikkiqilib, uningyuqoriqismida, birkislorodatomibo'ladivodorodatomlari. Shundayqilibdeğerlikliaralashma HOH burchagi 104,31 ° ga teng. Davriyjadvalprintsiplarigazidbo'lgansuvba'zifizikvakimyoviyxususiyatlari, shuningdek, mavjud. Jumladan, suvengyuqorixususiyatlari, tabiiyravishdajudakambo'lishikerakbo'lganlar. Bu muzlashvaqaynashharorati, erishva shunga qarabbug'lanishissiqlikhaqdir. Suvningfizikxossalari Suvmolekulasidako’pginasuyuqliklargaxosbo’lganxossalardanchetlashish («anomaliya») hodisasikuzatiladi. VI gruppadagielementlarning vodorodli birikmalaridaqaynashtemperaturasimolekularmassakamayibborishi (H2T e-»H2Se-»H2S-»H2O )qatorida H2S gachaortibboradi, lekin H2O da buxususiyatkutilgangaqaragandaanchakattabo’ladi. Suvdagibundaybug’lanishanomaliyasiningsababi suv molekulasidagi vodorodbog’ning mustahkamligidankelibchiqadi. Suvningtemperaturasi 0 °C dan ortibborishidasuyuqlikzichliginingortibborishiundagianomaliyaningyanabirturigaolibk eladi. Suvningzichligi + 4 ° C da maksimalqiymat (p = 1,0 0 g/sm3) ga egabo’ladi, undanpastdavayuqoridazichlikqiymatikambo’lishisuvningzichlikanomaliyasi deb ataladi. Bu anomaliyaasosidamuzerigandaundagibo’shliqlarsuvmolekulalaribilanto’lishivabirvaqtningo’zidamolekulalaroraliqmasofasikamayibmolekulalarharakatikuchayibborishi (ikkitaqarama-qarshivaziyat) tufayliikkinchivaziyat +4 °C dan keyinzichlikkamayishigaolibkeladi. Muzstrukturasio’zgarishiko’penergiyani talab etadi, vashusababliuningsuyuqlanishissiqligiyuqori, buesamuzningissiqliksig’imiyuqoribo’lishigaolibkeladi. Suvningbuanomaliyalarikattaahamiyatgaega, muzningzichligikichikbo’lishitufayli suv havzalariningyuzaqatlamiginamuzlaydi, ostkiqismlaridaesahayotdavometadi. Muzningerishissiqligibilanissiqliksig’iminingkattabo’lishiqorvamuzningsekinerishigao libkeladi. Suvjudako’pmoddalarnieritishxususiyatigaega. Ba’zigazlarsuvmolekulalaribilankimyoviybirikmalarhosil (masalan, CO2, NH 3, SO2,) qiladi. Molekulalarida bog’lanishqutbli yoki ionli bo’lishisabablituzlar, kislotalar vaasoslarnin geruvchanligi ham yaxshibo’lib, ularelektrtokiniyaxshio’tkazadi, ya’niionlargayaxshidissotsilanadi, organikmoddalarningfaqatba’zilari — spirtlar, aminlar, quyikarbonkislotalarvaqandmoddalaryaxshieriydi, chunkiularmolekulalaridaqutbligruppalarmavjud. Qattiqsuv - Ca ++ va / yoki Mg 2+ yuqorimiqdordabo'lgansuvdir. Ba'zan 2+ Mn vaboshqa multivalent kationlarqattiqliko'lchovigakiritilgan. E'tiborbering, suvminerallarnio'zichigaolishimumkin, ammo buta'rifbilanqattiqhisoblanmaydi. Qattiqsuvtabiiyravishdakaltsiykarbonatyokikaltsiyyokikireçtaşıkabimagneziumkarbon atlarorqaliperkolasyontaqdirdapaydobo'ladi. Suvniqaynatishyoʻlibilanvaqtinchalikqattiqlikyoʻqotiladi. Ca(HCO3)2→CaCO3+H2O+CO2; Mg(HCO3)2→MgCO3+CO2+H2O; Qandayqattiqsuvnibaholash USGS ma'lumotlarigako'ra, suvningqattiqligieritilgan multivalent kationlariningkonsentratsiyasiasosidaaniqlanadi: 1.yumshoq suv - kaltsiykarbonatsifatida 0 dan 60 mg / L (litrda milligram) 2.O'rtacha qattiqsuv - 61 dan 120 mg / L 3.qattiq suv - 121 - 180 mg / L 4.juda qattiqsuv - 180 mg / L dan ortiq Qattiqsuveffektlari Qattiqsuvning ham ijobiy, ham salbiyta'sirima'lum: 1.Qattiq suv, yumshoqsuvbilan solishtirganda, ichimliksuvisifatidasog'liquchunfoydalarkeltirishimumkin. Qattiqsuvbilanishlatiladiganqattiqsuvvaichimliklarniichish, kaltsiyvamagniyuchunparheztalablarigayordamberishimumkin. 2.Sovunadigan suvqattiqsuvdakamsamaralitozalashvositasidir. Suvlisuv sovunniyuvish uchun qiyinlashtiradi , bungaqo'shimcharavishdasutliyokisovunpo'stinihosilqiladi. Detarjanshuningdek , eriganminerallarqattiqsuvda ta'sir qiladi, ammo sovunbilanbirxildarajadaemas. Yumshoqsuvbilantaqqoslagandaqattiqsuvyordamidakiyimvaboshqanarsalarnitozalashu chunko'proqsovunyokidetarjenkerak. Qattiqsuvdayuvilgansochlarzerikarliko'rinishivaqoldiqdanqattiqcharchashlarimumkin. Qattiqsuvdayuvilgankiyimlarsarg'ishyokikulrangrangsizlashishimumkinvaqattiqlashish imumkin. 3.Qattiq suvdacho'milgandaterigaqoldirilgansovunqoldiqlariteriyuzasidabakteriyalarnituzatib, mikrofloraning normal muvozanatinibuzishimumkin. QoldiqteriningmaydakislotalipHgaqaytishigaqobiliyatiniinkorqilganligiuchuntirnashxu susiyatipaydobo'lishimumkin. 4.Qattiq derazalarvaboshqasirtlardasuvquyqalarinitashlabqo'yishimumkin. suvidish-tovoqlar, 5.Qattiq suvdagiminerallarquvurlargavasirtnishakllantirishgaimkonberadi. Bu vaqto'tishibilanquvurlargabarhamberishivasuvisitgichningsamaradorliginipasayishimu mkin. O'lchovningijobiytomonishundaki, u suvquvurlarivasuvorasidagito'siqnihosilqiladi, buesalehimvametallarnisuvgasho'ng'ishnicheklaydi. 6.Qattiq suvdagielektrolitlargalvanikkorroziyagaolibkelishimumkin, ya'niboshqametallarbilanionlarbilanaloqaqilishdabirmetallkorrodi. Vaqtinchalikvadoimiyqattiq suv Vaqtinchalikqattiqlikkaltsiyvamagniykationlari (Ca 2+ , Mg 2+ ) vakarbonatvabikarbonatanionlari (CO 3 2- , HCO 3 - ) hosilqiluvchieritilganbikarbonatmineralleri (kaltsiybikarbonatvamagneziumbikarbonat) bilanxarakterlanadi. Ushbuturdagisuvningqattiqligisuvgakaltsiyligidroksidiqo'shibyokiqaynatishyo'libilank amaytirilishimumkin. Doimiyqattiqlikodatdasuvdaqaynatilgansuvdakaltsiysulfatva / yokimagniysulfatbilanbirikadi, busuvdacho'kmas. Hammagadoimiyqattiqlik kaltsiyningqattiqligivamagniyningqattiqligiyig'indisi. Bu turdagiqattiqsuv ion almashinuviustuniyokisuvyumshatgichiyordamidayumshatilishimumkin. Gazli Uning H molekulalaribug'langanda suv2Yoki ulargazholatigayoki bug 'fazasigao'tadilar: suvbug'lari. Ushbubug'larrangsiz, ammo ularningkontsentratsiyasiyuqoribo'lsa, ularnisuvqozonlarini, issiqbuloqlardayokigeyzerlarningqaynabturganoqishlaridaqaynatishdaxarakterlioqtutu nsifatidako'rishmumkin. Suvbug'lariosmongako'tarilgach, ularsoviyboshlaydivahavodamuallaqqolgansuvningmikroskopiktomchilarinihosilqilab oshlaydi; ularningbarchasibirgalikdabulutlar deb ataladi, quyoshnurlariningbarcharanglariniaksettiradigandarajadakattavaatmosferadamavjudbo' lganboshqazarralarbilanaralashtiriladi. Suyuq SuyuqsuvYeryuzidaengkengtarqalgan, garchiboshqasayyoralaruchunbuniaytishmumkinemas. Biz uniqirg'oqlarda, uningto'lqinlarida, undankeyinesamavimsiufqdato'lqinlitepaliklaribilanko'ramiz. Okeanlarninghaddantashqarikattahajmlariulargatoboraquyuqroqko'kranglarniaksettiris hgaimkonberadi, buerdayorug'likbutunlaytarqalibketganvauningnurlarihechnarsaniyoritmaydiganchuqur liklargatushgan. Chuchuksuv - buhayotningbarchashakllarini (ma'lumbo'lgan) saqlovchisuyuqlikdir, chunkiuningmolekulalarihujayralarichidavatashqarisidajoylashgan. Suyuqlikdagisuvmolekulalariningenergetikholatlarimuzdamavjudbo'lganlargaqaragand ako'proqtasodifiyvaheterojendir: suyuqsuvmolekulalaribirtomondanikkinchitomongao'tishibilanvodorodaloqalaridoimiy ravishdayaratiladivauziladi. Suyuqsuvdanzichligi past vayuqorimintaqalarningmavjudligio'rganiladi; ya'nisuyuqlikningmolekulalariboshqalargaqaragandako'proqguruhlanganjoylari. Vitreusva super yopishqoqsuv, hattoyuqoribosimostidasuyuqfazalio'tish deb ham ataladi. Agar muzqizdirilsa, suyuqsuvhosilbo'ladivabuo'znavbatidasuvbug'inihosilqiladi. Bu shundayatmosferabosimida; ammo, bubosimbilan, shuningdek, kosmosda, ayniqsaUranvaNeptunkabimuzlisayyoralarichidabo'lgandushmansharoitlargata'sirqilish uchunharoratniboshqarishmumkin. Bosimostida (yuzlabGPatartibda) vakattaharoratlarda (Selsiybo'yichamingdaraja) suv, odatdagimuzvauningpolimorflaribilan, shuningdeksuyuqlikvauningbug'laribilanmoskelmaydiganjismoniyholatlargaegabo'ladi . Suvningkimyoviyxossalari Suvjudabarqarorbirikmabo’lganiuchununinghosilbo’lishharoratiyuqori. metallargavametallmaslargata’sirqiladivaularningoksidlarinihosilqiladi. Natijada vodorod chiqibketadi. U C + H2O → CO + H2 3 Fe + 4 H2O → 4 H2 + Fe3O4 Suv galogenlar bilanreaksiyagakirishib, ularniqaytaradiva kislorodni chiqaradi. 2 Br2 + 2 H2O → O2 + 4 HBr Oksidlarsuvbilanreaksiyagakirishadivagidroksidlarnihosilqiladi. Ushbugidroksidlardavriysistemadagimusbatzaryadlanganelementningjoylashishigaqara bkislotali, asosliyokiamfoterbo’lishimumkin. Suvozginaionlanganligisababli, kuchsizasoslaryokikislotalartuzlarisuvdaeriganidagidrolizgauchraydi. Metallnitridsuvdaparchalanib, ammiak va vodorodni chiqaradi. Ularmetallkarbidlargataʼsirqilibuglevodorodlarhosilqiladi. CaC2 + 2 H2O → Ca(OH)2 + C2H2 Tabiatdagitozsuvlarmanbaiqorvayomg’irsuvlaridir. Yomg’irsuvidaeriganhavotarkibidagigazlardantashqarikarbonatangidrid, xloridlar, nitratlar, sulfatlar, ammiak, organikvanoorganikchanglar ham mavjud. Yomg’irsuvidaerigan ammiak, nitratvasulfatlartuproqlarningqishloqxo’jaligiquvvatinioshiradi. Suvo’simliklarvahayvonlarningoziqlanishidamuhimomilhisoblanadi. Suv, erituvchi, katalizatorvasuyuqlikmuhitiqoldiqlarniolibtashlashdaba’zibiro’lchamlarnitavsiflashdas tandartmosyozuvlarmaterialisifatida, suyultiruvchi, tarqatuvchi, sovutuvchi, tozalovchi, issiqliktashuvchisisifatida, shuningdekgidroelektrenergiyasiniishlabchiqarishdakengqo’llaniladi. Sanoatda vodoro dsuvnielektrolizqilishyo’libilanyokisuvbug’lariniissiqko’mirdano’tkazishyo’libilanolin adi. Suvniyumshatuvchivositalarbirnechaturgaega: Ion almashinuvi: Bu uysharoitidasuvniyumshatuvchivositaningengkengtarqalganturi. U kaltsiyvamagniyionlariniyo'qqilishvaularnikaltsiyvamagniyningzararlita'sirigaegabo'lm agannatriyionlaribilanalmashtirishorqaliishlaydi. Bu kattamiqdordagituzgranulalarinio'zichigaolgantanishqurilma. Agar sizninguyingizdasuvniyumshatuvchivositabo'lsa, ehtimolbubundayturdagi. Tuzsiz:Ushbuqurilmakaltsiynitozalashuchunmexanikfiltrdanfoydalanadi, judaqattiqsuvda u judayaxshiishlamaydi. Magneziumniolibtashlamaydi. ammo Teskariosmoz: Ushbuqurilmasuvniyarimo'tkazuvchanmembranaorqalifiltrlaydi, buesa 98% suvaralashmalariniyo'qqiladi. Bu judako'pmiqdordasuvishlatadi. ushbuturdagiqurilmaboshqakimyoviyaralashmalarni, shuningdekkaltsiyvamagniynitozalashdajudayaxshi. qimmatbahojihozbo'lib, u Ammo Suvniyumshatuvchisanoatiste'molchilarnisuvniyumshatuvchivositalarharbiruyuchunm utlaqozarurligigaishontirishuchunmillionlab dollar sarflaydi. Haqiqatshundaki, suvniyumshatuvchivositalarko'psohalardakerakbo'lmasligimumkin. Ko'pginaatrofmuhitnimuhofazaqilishdavlatidoralarisizningsuvningqattiqligingizdarajasibirgalonuchu n 7 qismdan (ppg) oshmasayokilitruchun 120 mg dan oshmasa, sizgasuvyumshatgichkerakemasliginitavsiyaqiladi. Rasmiy USGA suvqattiqliginingxaritasishuniko'rsatadiki, AQShningyarmidan kami ushbutoifagakiradi, asosanBuyuktekisliklar, Rokki tog 'vaO'rtaG'arbiyshtatlarda. Bundantashqari, agar sizqattiq er ostisuvlaribo'lganmintaqadayashasangiz ham, mahalliysuvta'minotikorxonasisuvniqattiqliginikamaytirishuchunallaqachonmuomalaqi lishehtimolikatta. Agar sizningjamoangizsuvta'minotinidaryoyokiko'ldanoladiganbo'lsa, er ostisuvta'minotiqiyinbo'lgantaqdirda ham, u nisbatanyumshoqbo'lishehtimolikatta. Suvniyumshatuvchiishlabchiqaruvchilar, taxminlargako'ra, suvda mineral qattiqliginingizlariborligijiddiymuammoekanliginida'voqilishadivaular "birozqattiq" va "o'rtachadarajadaqattiq" suvlar ham yumshatilishikerakliginita'kidlaydilar. Ular 1 pg dan yuqoribo'lganharqandaysuvningqattiqligiyumshatishni talab qiladi deb ta'kidlaydilar. Oxiroqibat, bushaxsiyxohishmasalasidir, ammo rasmiypozitsiyadafaqatqattiqsuv (birgalonuchun 7 qismyokiundanko'p) yumshatishni talab qilishiniunutmang. Suvniyumshatishningijobiyvasalbiytomonlari Suvniyumshatishyokiyo'qliginitanlashsizningturlixilafzalliklarivakamchiliklariniqanda ybaholashingizgabog'liq: Suvniyumshatuvchivositadanfoydalanishningafzalliklari: Idishlar, quvurlar, sanitariyatexnikvositalarvamaishiytexnikashkalalariningko'payishiniyo'qqiladi; ularningumriniuzaytirishimumkin. Yumshatilgansuvsovunvayuvishvositalariningyanadasamaraliishlashigaimkonbe radi. Yumshatilgansuvba'ziodamlaruchunteridaqulayroqdir. Suvniyumshatuvchivositadanfoydalanishningkamchiliklari: Kam natriyliparhezgaegaodamlaruchunkichik, ammo sezilarlisog'liquchunxavfli. Ion almashinuvijarayonisuvningharkvartasigataxminan 7,5 mg qo'shiladi. Suvdandeyarlibarchakaltsiyvamagniyniolibtashlaydi, buba'zibirodamlaruchunushbuzarurelementlarnialmashtirishuchunxuntakviyasini talab qilishimumkin. Davomiyta'mirlashxarajatlarivauyishlari. Tuzlisuvomborigavaqtivaqtibilantuzqo'shilishikerakvaqurilmagavaqti-vaqtibilanxizmatko'rsatishkerak. Ba'ziodamlaryumshoqsuvnisilliqvashilimshiq his qilishadi. Jarayonsho'rsuvnikanalizatsiyatizimigato'kibtashlaydivabuekologikmuammolarn ikeltiribchiqaradi. Yumshatilgansuvda oz miqdordaginatriymavjudbo'lib, u septiktizimlarbilanbog'liqmuammolarnikeltiribchiqaradi. Kaltsiyvamagniyionlarininatriyionlaribilanalmashtiradiganmexaniksuvyumshatgichnio 'rnating. Bu judaqattiqsuvniyumshatishningengsamaraliusuli. Suvnimexanikravishdayumshatuvchivositalarohakqatlaminingoldinioladi, suvniisitishsamaradorliginioshiradivasizmuntazamravishdatozalabturadigankiyi mlaringizvabuyumlaringizningumriniuzaytiradi. Bozordaturlixiltoifadagitoifadagisuvniyumshatuvchivositalarmavjud, ularningqo'llanilishivasamaradorligijihatidanfarqqiladi. Yumshatilgansuvniichishdanoldinsinovdano'tkazishingizkerak. Sizningmintaqangizdagisuvqiyinliginianiqlang. Agar suvAQShda 6 mEq / L gacha, Rossiyada 9 mEq / L gachabo'lgantuzlarnio'zichigaolsa, qiyin deb hisoblanadi. RossiyaningdeyarlibarchaEvropaqismidasuvjudaqiyin. Bu, QoraYermintaqasiningjanubiymintaqalarivaMoskvagategishli. ayniqsa, Agar sizdashaharsuvta'minotimavjudbo'lsa, suvta'minotikompaniyasiningofisidasuvningqattiqliginitekshiring. O'zingizningichimliksuvimanbangizbo'lsa ham, suvningqattiqligito'g'risidaaniqma'lumotolishuchunmahalliysuvta'minotikompan iyangizgamurojaatqiling. U erdaularsizgasuvningumumiymanbasiniaytibberishlari, suvnio'rganishningba'zinatijalarini, shujumladanuningqattiqligidarajasiniberishlarimumkin. Sizo'zingizningshahringizdagilaboratoriyalardanbirigatahlilqilishuchunsuvberish ingizmumkin. Bundantashqari, suvningqattiqligitestinisotibolishingizvatahlilnio'zingizqilishingizmumkin. Suvniyumshatishnixohlaysizmi, qarorqabulqiling. Agar sizdaqattiqsuvbo'lsa, buuniyumshatishkerakliginianglatmaydi. Qattiqsuvniyumshatishuchunishlatiladiganusullarqattiqsuvmuammosidanustunbo'lgans albiyta'sirgaegabo'lishimumkin. Agar sizqattiqsuvmavjudliginiosonginaqabulqilaolsangiz, undasizuniyumshatishingizgahojatyo'qyokivaziyatnikeskinusullarsizvaqimmatbahoqatt iqsuvyumshatuvchitizimlarnio'rnatmasdantuzatishga harakat qiling. Ionlisuvniyumshatuvchimoddalar mineral ionlarninatriyionlaribilanalmashtiradi. Shundayqilib, suvyumshoqroqbo'ladi, chunkitarkibidagituzlartarkibidao'simliklaruchunzararlibo'ladi, tuproqbepushtbo'libqoladi, bundaysuv u oqibtushadigansuvomborlarinizaharlaydi. Biroqyumshoqsuvsanitariyatesisatvakanalizatsiyaquvurlariningishlashmuddatiniuzaytiradivasovunbilanbog'l iqbo'lganuyishlariniosonlashtiradi. Savdosuvniyumshatuvchitizimnifaqatissiqsuvquvurigao'rnatishikerak, shuninguchunsizfoydalanadigansuvningfaqatyarmiyumshatiladi. Magnitsuvyumshatgichnio'rnating. Bundayqurilmakaltsiyionlarinishkalanihosilqilaolm asligiuchuno'zgartiradi. Suvkonditsionerlariarzonroq, ulardanfoydalanishosonroqvaulardanfoydalangandankeyinsuvichishmumkin. Konditsionerlarhardoimqattiqsuvniyumshatishuchunsamaraliemas, ularhechqandaykafolatbermaydilar. Ba'zilarushbukonditsionerlaraslidaishlayaptimidegansavolniberishadi. Suvniyumshatishdarajasiuniyumshatilganusulgabog'liq. Suvni yumshatishning reagentli usul ireagentlararalashtirilibkalsiyavamagniyionlarinicho‘ktiribyengilchiqariladiganvakame riydigankimyoviymoddalarnixosilbo‘lishigaasoslangan.Bumoddalartindirgichvatindirg ichlifiltrlardacho‘ktirilibajratidadi.Ohakliusulishlatildi,buholdasuvqattiqliginiekvivalen tkamayishiro‘yberadi. Ohaklisuvqoʻshib. Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 → 2CaCO3 + H2O Mg(HCO3)2 → MgCO3*CaCO3 + 2 H2O Ishqor ta’sirettirib. Ca(HCO3)2 + 2NaOH = CaCO3 + 2Na2CO3 + 2H2O Mg(HCO3)2 + 2NaOH = MgCO3 + Na2CO3 + 2H2O Soda qoʻshibionlarchoʻktiriladi. Ca(HCO3)2 + Na2CO3 = CaCO3 + 2NaHCO3 Mg(HCO3)2 + Na2CO3 = MgCO3 + 2NaHCO3 Doimiyqattiqlikkaegaboʻlgansuvganatriyfosfatqoʻshishyoʻlibilanqattiqlikyoʻqotiladi . CaSO4 + Na2CO3 = CaCO3 + Na2SO4 3MgSO4 + 2Na3PO4 = 3Na2SO4 + Mg3(PO4)2 Sanoatdasuvningqattaqliginiyoʻqotishuchun ion almashinuvusuli qoʻllaniladi. Kationitlar-suvdaerimaydigan, tarkibidatashqimuhitkationlargaalmashinaoluvchi, harakatchankationlartutadiganqattiqmodalardir. Anionitlar – suvdaerimaydigan, tarkibidatashqimuhitanionlarigaalmashinaoluvchi, harakatchananionlartutganqattiqmoddalar. Kationitlikolonkadanoʻtkazilgansuvningtarkibidagikalsiyvamagniyionlarinatriyionlarig aalmashib, kolonkadaqoladivanatriyionlarisuvgaoʻtadi. Na2R + Ca +2 → 2Na+ + CaR Kationitlarda R-murakkabtuzilishgaegaorganikradikal. Kationitlarsuvnikalsiyvamagniyionlaridantozalashgayordambersa, anionlarnichiqarishuchunanionitlarqoʻllaniladi. Suvniyumshatish– suvharakatdagikalsiyvamagniytuzlarinichiqarishya’niqattiqlikqatlamlaridantozalashjar ayonidir.Davlatstandartitalablaribo‘yichaichimliksuviningqattiqligi7mgekv/ldanoshmasligikerak.Ayrimsanoatmateriallaritexniksuvqattiqliginichuquryuimshat ishyo‘libilan0,05....0,01mgekv/lgachabo‘lishinitalabqiladi.Suvmanbalaridagisuvningqattiqligiiste’molchi talabdarajadabo‘lgandasuvyumshatilmaydi. Suvga mahsus ishlov bеrish usullari. Suvni yumshatish Bunda rеagеntli, tеrmokimyoviyvaionitliusullarqo'llaniladi. Rеagеntliusuldasuvgaohakqo'shiladivakarbonatkislotabikorbonatvakarbonatlarga,aylan adi. 2CO2 +Ca(OH)2 Ca(HCO3)2 Ca(HCO3)2 +Ca(OH)2CaCO3 +2H2O Mg(HCO3)2 +2Ca(OH)2 Mg(OH)2 +2CaCo3 +2H2O Magniytuzlarikaltsiytuzlarigao'tadi: MgSO4 +Ca(OH)2 Mg(OH)2 +CaSO4 MgCl2 + Ca(OH)2 Mg(OH)2 + CaCl2 CaCO3 vaMg(OH)2 larnicho'kishinitеzlashtirishuchunkoagulyantlar FeCl3 va FeSO4 qo'shiladi. Rеagеntliusuldaohakbilanbirga soda ham ishlatiladi. Bu usuldasuvgaqo'shimchakarbonationlarnikiritiladivaalmashishrеaktsiyalarnatijasidakaltsiytuzlaricho'kmagatushadi: CaSO4 +Na2CO3 CaCO3 +Na2SO4 CaCl2 +Na2CO3 CaCO3 +2NaCl Yumshatishjarayoninijadallashtirishuchunsuv 35-40oC-gacha isitiladivaphko'rsatkichima'lumdarajadasaqlabturiladi.Tеrmokimyoviyyumshatishsuvni bug' o qozonlargatayyorlashdaqo'llaniladi. Bu usuldasuv 100 C-gachaqizdirilibohakbilan soda yokiishqorbilan soda ishlatiladi. Yuqoritеmpеraturaningta'siridasuvdagizarrachlaryiriklashibcho'kmagatushadi. Bundakoagulyantlarishlatilmaydi. Bundantashqariishlatilayotganrеagеntlarningmiqdori ham kamayadi, chunki 100oC da erkinkarbonatkislotato'liquchibkеtadi. Suvnikationitlarbilanyumshatishchuquryumshatishmaqsadida, ya'ni 0,01-0,1 mg – ekv/l gachaqo'llaniladi. Suvnituzsizlantirish. Suvnituzsizlantirishdaquyidagiusullarqo'llaniladi: suvnibug'lantiribbug'nikondеnsatsiyaqilish, ion almashish, elеktrodializ. Suvniavvaldistillyatsiyaqilib kеyinchalibug'nikondеnsatsiyalashjarayoniko'pbosqichlibug'lantiruvchilardaolib bеriladi. Bug'lantiruvchiningbirinchibosqichidao'tkir bug' sovitilibkondеnsatsiyalashadivatuzsizlangansuvnihosilqiladi. Sovituvchisuvisib bug' hosilqiladi, u esabug'lantiruvchiningikkinchibosqichiga bеrilibkondеnsatsiyalashadi. Tuzlargato'yingansovituvchisuvkanalizatsiyagaoqizibyuboriladi. Bug'lantiruvchilardato'rttadanoltitagachabosqichbo'lishimumkin. Bug'lantiruvchilardatuzningmiqdor 1-3 mg/l gachakamayadi. Suvni ion almashishusulibilantuzsizlantirishdasuv H-kationitva OH-anionitlardanfiltrlanadi. Suv H-kationitdano'tkazilgandatarkibida HCl va H2SO4 kislotalariborbo'lgansuvhosilbo'ladi. Busuvni [An]OH anionitdano'tkazgandaquyidagirеaktsiyalaramalga oshiriladi: [Aн]OH+HCl → [Aн]Cl+H2O 2[Aн]OH + H2SO4 → [Aн]2SO4 + 2H2O Ionitfiltrlari 2-3 bosqichlibo'lishimumkin. Bir bosqichlifiltrlardatuzningmiqdori 2-10 mg/l, ikkibosqichlida 0,1-0,3 mg/l, uchbosqichlidaesa 0,05-0,1 mg/l gachakamayadi.Ba'zibirishlab-chiqarishjarayonlardaultratoza, ya'nitarkibidagituzningmiqdori 0,02 mg/l dan ko'pbo'lmagansuvishlatilishikеrak. Bundayultratozasuvelеktrodializusulibilanolinadi. Bu usuldasuvdanelеktrtoko'tkazilibionlarningyo'nalishidayarimo'tkazuvchanionitto'siqlaro' rnatiladi. Kationlaryo'nalishida H-kationit, anionlaryo'nalishidaesa OHanionito'rnatiladi. Suvtuzsizlanib, ionitlaresarеgеnеratsiyalanadi. Suvniftorlashvaftorsizlantirish.Ichimliksuvdagiftorningmiqdori 0,5-0,15 mg/l bo'lishikеrak. Agar ftorningmiqdori 0,5 mgG`l-dan kamayibkеtsasuvftorlanadi, 1,5 mg/l-dan oshibkеtsa-ftorsizlantiriladi. SuvniftorlashuchunNaF, CaF2, H2SiF6 va Na2SiF6, (NH4)2SiF6 tuzlariishlatiladi. Bu moddalarsuvgaeritmaholatidaqo'shiladi. Ftorlashjarayonifiltrlashdankеyinolibbеriladi.Suvniftorsizlantirishdaalyuminiyoksidiva gidroksilapatitbilan ion almashtirishusuliyokialyuminiyvamagniygidrooksidlaricho'kmalaribilansorbtsiyalashu sullariqo'llaniladi. Bundaquyidagirеaktsiyalaramalgaoshiriladi: [Aн]2SO4 +2F- → 2[Ан]F+SO42[Ан]2SO4 +2HCO3- → 2[Ан]HCO3 +SO42Ushbujarayonionitfiltrlardanolibboriladi.Gidroksilapatit Ca9(PO4) Ca(OH)2 yordamidaftorsizlantirishquyidagisxеmabo'yichaamalgaoshiriladi: [Ca9(PO4)6 Ca](OH)2 +2F- [Ca9(PO4)6 Ca]F2 +2OH Ionit 1% li NaOH eritmasibilanrеgnеratsiyaqilinadi. Ftornialyuminiygidrooksidibilansorbtsiyalashjarayoni pH=5-5,5 da olibboriladi. Buninguchunsuvavvalnordonlashtiriladi. Filtrlashdanavvalesasuvgaishqorqo'shiladi. Magniygidrooksidicho'kmasibilansorbtsiyalashdasuvavvaltiniqlashtiruvchimoslamada magniygidrooksidiqavatidano'tkazilib, kеyinesafiltrlanadi. Suvniyumshatishningreagentliusulireagentlararalashtirilibkalsiyavamagniyionlarinicho ‘ktiribengilchiqariladiganvakameriydigankimyoviymoddalarnixosilbo‘lishigaasoslanga n.Bumoddalartindirgichvatindirgichlifiltrlardacho‘ktirilibajratidadi(ko‘phollardareagen tlisuvyumshatishusulinicho‘ktirishuslubideb ataladi);qo‘llaniladiganreagentlarningxiligaqarabohakli,sodali,edkonatrieviyvafosforli reagentyumshatishusullaribir-biridanfarqlanadi. Kationlikationlarningionalmashishqobiliyatigaasoslangansuvtarkibidabo‘lgankalsiyva magniykationlaroldindanzararlangannatriyyokivodorodkationlaribilanalmashadi. Termokimyo usul– reagentliyumshatishdako‘llaniladiganoxakvasodasuvharorati1000Sdanbilan(1650Sga cha)bo‘lgansharoitdaolibboriladi.Termoximikusulasosanqozonlargasuvtayyorlabberis huchunishlatiladi.Ohakyordamidasuvnichuquryumshatishko‘rsatgichikarbonatkalsiyv agidroksidmagniyeruvchanligibilananiqlanadi. Kalsiyvamagniysuvdabirgalikda00Sharoratdayumshitishchuqurligi0,55 mg*ekv/mva800Ssuvharoratda0,23mg*ekv/lbo‘ladi.Amaldaohakliyumshitishyokioxa ksodausulibilanyumshitilgansuvlardakamida0,5-1mg*ekv/lqoldiqqattiqlikbo‘ladi. Fosforliusulsuvniohaksodaliusuldayumshatilganligikiyinishlatiladi.Bariytanqisbo‘lganligivauningturlariniqi mmatbo‘lganligisabablibuusulningqo‘llanilishichegaralangan. Ohakliusulishlatildi,buhodlasuvqattiqliginiekvivalentkamayishiro‘yberadi. Suvgagidratoksidkalsiynikiritgandaboshlanishidasuvtarkibidauglekislotalarbikarbonat ionlarihosilbo‘ladi,undankeyinbiokarbonationlarikarbonationlarigaaylandiularesaerit madabo‘lgankalsiykationitlaribilanreaksiyagakirishipasayganbo‘ladi. Odatda,birvaktniuzidasuvniogoxlantirishbunikoagulyasiyasigaolibkeladi.Koagulyants ifatidazakisloesernokisliytemir–temirxusasanFeSO4∙7H2O ishlatiladi.TemirxloridFeCl3koagulyantsifatidaubilanishlashogirbulganligisabablixam ishlatiladi. SernokisliyammoniysuvnioxaklashtirgandarNningyukorikursatkichlaridasuvdayaxshi eriydigan– alyuminatlarnixosilkiladi.Suvnidekorbanizatsiyajarayoniniolibborishuchunsarflanadig anoxakmikdoriyukoridakeltirilgantenglamayordamidaaniklanadi.Undantashkari,koag ulyantlar,bilanreaksiyagakirishiuchunqo‘shimchasusarflanadi hamdadekor banizatsiyajarayoninitezlashtirishuchunqo‘shimchaohaksarflanadihamdadikorbonazat siyajarayoninitezlashtirishuchunohakortiqcha(0,5mg.ekv/l)ishlatiladi.Reagentliyumsh atishusullariorasidaengkengko‘lamdaishlatiladiganusulohaksodaliusulhisoblanadi. Suvtarkibigaohaknima’lumulushi(doza)nikiritishbilanmagniyniMg (OH)2ko‘rinishidacho‘kishigaolibkeladi. Ohakyokiohaksodabilansuvgaishlavberishnatijasidasuvtarkibidagituzidankamayishiro‘yberadi. Suvni yumshatishning ionalmashish usuli kationitlarningkationalmashishxususiyatigaasoslanganbulibkationningaktivguruxlario ldindan«zaryadlanadi»vayumshatiladigansuvtarkibidagikalsiyvamagniykationitlarial mashadi.ReaksiyanatijasidakationitsuvdagiyutulgankationitlarBilanurinalmashadi.Kat ionitlarkandayionalmashuvchi«zaryad»gaegabulsa– natriyli,vodorodliyokiammoniylijarayonxamNa,-Hvaeritmaorasidagiionalmashishjarayonikupginafaktorlarigaboglik.Engasosiylarikation itningxossalariisuvningtarkibivajarayonningborishsharoitidir.Bubarchafaktorlarbirbiri Bilanuzviyboglikbuladivaionalmashishreaksiyasiniborishtezliginianiklaydi.KationitBi lansuvdagiionlarorasidagialmashuvreaksiyasieritmadankationitichigakationitdansuvg aionlarningdiffuziyalanishiBilankafolatlanadi.Jarayondiffuziyavamassata’sirikonuniy atlariBilanboshkariladi.Tarkibidakalsiyvamagniyionlaribulgansuvlarniyumshatishda, natriykationlashtirishdakalsiyvamagniykationitdadiffuziyalanadivauznavbatidanatriyk ationitdansuvgadifuzziyalanadi.Almashuvreaksiyanatijasidakalsiyvamagniysuvidasiki bchikilgankationitdaginatriyurniniegallaydi,uznavbatidanatriyyumshatilgansuvgamag niyvakalsiyurninioladi.KationitBilaneritmaorasidagiion almashuviekvivalentreaksiyasodirbuladi. Suvkationitlifiltrlardano'tkazilganda ion almashishrеaktsiyalaramalgaoshadi: 2[kat]Na + Ca(HCO3)2 → [kat]2Ca + 2NaHCO3 2[kat]Na + Mg(HCO3)2 → [kat]2Mg + 2NaHCO3 2[kat]Na + CaCL2 → [kat]2Сa + 2NaCL 2[kat]Na + CaSO4 → [kat] Ca + Na2SO4 2[kat]Na + MgSO4 → [kat]2Mg + Na2SO4 [kat]-kationitningerimaydiganqismi. Natijadasuvdaqattiqlikhususiyatlarbеrmaydigannatriytuzlaripaydobo'ladi. KationittarkibidansikibchikarilganNa+ ionlariningmikdori,eritmadanyumshatiladiganCa2+vaMg2+ionlariningekvivalentmik dorigateng.Ionalmashuvjarayonifakatekvivalentbulmasdan,teskarijarayonxamdir.Tesk orjarayonbulishsababi,katonitdansikibchikarilganionalmashuvtezligivaeritmadansolin ganiontengliksharoitdabarobardir.Ekvivalenliteskarilikningbulinishxollari,agarsuvdai onalmashuviBilanbirgalikdaboshkareaksiyalarxamborgandasodirbuladi,masalanoksidl anish-kaytarilish, malekulaningfizikaviysorbsiyavaboshkalar. Ammoniymaksadlarda Na -, N-va N𝒏𝟐 kationlashjarayoniniolibborishuchunasosiyvazifakationitningionalmashtirish (xajmi)xususiyatdanmaksimalfoydalanishbulib.Uuznavbatidaionalmashtirishjarayoni ningsamaradorligioshirishkationitaktivguruxlariniionlashuvjarayonigaboglikbuladi. Qaynatilgansuvyordamidayuvishvositalariningsamaradorliginioshirishuchunoshxonava hammomnitozalash, tishlariniyuvish, yuzingizniyuvishvasochlaringizniyuvishuchun ham foydalanishmumkin. Suvbirnechadaqiqaqaynatilgandankeyinsovibturing. Yalang'ochko'zbilanko'rinadiganzarralarsuvyuzasidapaydobo'ladi. Qaynatilgansuvningyuqoriqatlaminiolibtashlangvaichishdanoldinunitashlang. Bundantashqari, sizsuvniuzoqroqturishigaimkonberishingizmumkinvazarrachalaro'zo'zidanpaydobo'ladi. Tozasuvniehtiyotkorlikbilanto'kibtashlang, pastkiqismidagicho'kmabuzilmasligiuchunehtiyotbo'ling. Qolgansuvvazarralarnilavaboyatushiring. Kationitningionalmashishxususiyatigakationlariningyumshatishtabiatidakattata’sirikil adi.Xarkandaykationkationlarningtulikyutibtuyinishimumkin, ammobuxoldayutilishishchixajminingkiymatiaynankaysibirionyutilishigaboglikbuladi . Yutilishjadalligima’lumkonuniyatgabuyinsinadi: Na+< NH4+<K+<Mg+<Ca+ Buqatordagixarbirkationo’zidanoldingikationbilanjadalyutildi. Xozirgidavrdakationitsifatidasuniyravishdaolinganmateriallarishlatiladi.Amaldakupis hlatiladigankationitlarkatorigabirinchinavbatdasulfougolkursatildi,bukokslangantabiiy toshkumirnisulfatlaryuliBilan(yukorixaroratdakonsentratsiyalashtirilganserniykislota Bilanishlovberiladi)olinganyarimfunksionalkanionitdir. Sulfougoltashkikurinishibuyichakoradonalimaterialbulibulchami0,25dan 1,2mmgachabulgannotugrishakldagigrunuladaniborat.Kullanishsharoitigabog’likhold asulfougolningionalmashishxususiyati200dan300mg.ekv/ltashkiletadi. SulfougolNa-NvaNN4kationlashmaksadidaishlatiladi.Olinishiosonvaarzonbulganligisabablisulfougol issiklikenergetikasidasuvtayyorlashuchunkengkullaniladi.Sulfougoldantashkarixozirg idavrdatenalmashuvchisuvningsmolalar– ionitlar,yukorimolekulyarmassalimolekula– gigantlardaniboratyukorimolekulalibirikmalarkengkullaniladi.Ionitlar– kattik,amaldasuvdaerimaydigan,mexanikmusta’kamvakimyoviybarkarormoddalardir. Ion almashinadigansuvyumshatgichlariuchtaasosiytarkibiyqismgaega: mineral idish Kattaroqoqimquvvatitizimlaridaalohidamustaqil mineral vasho'rsuvidishlarimavjud: , sho'rsuvidishivaboshqaruvvalfi. Kichikroqsig'imlimodellar mineral idishnivasho'rsuvidishlarinibittashkafgabirlashtiradi, ammo ikkita tank hali ham shkafichidaajralibturadi. 1.Mineral tank: Mineral tank bu harakat qayerda. Bu erdasuvfiltratsiyasisodirbo'ladivaqattiqsuvkaltsiyvamagniyniolibtashlashorqaliyumshat iladi. 2.Sho'r suvombori:Sho'rsuvombori butuzyokikaliyningyuqorikonsentratsiyalieritmasisaqlanadigan joy. Ushbusho'rsuveritmasi mineral idishniyuvishvauniqaytato'ldirishuchunkuchgakiradi. Tuzlisuvidishivaqti-vaqtibilantuzyokikaliypelletlaribilanto'ldirilishikerak. 3.Tekshirish valfi:Tekshirishklapani - buregeneratsiyapaytida mineral vasho'rsuvomborlarigatushadiganvachiqadigansuvoqiminiboshqaruvchimoslama. Ko'pginahollardasuvniyumshatuvchisuvta'minotiuygakiradigan joy yaqinidajoylashganbo'lib, u tashqisug'orishuchunishlatiladigansuvniemas, balkiichish, ovqatpishirishvayuvishuchunishlatiladigansuvnitozalaydi. Mineral tank: Mineral idish busuvninghaqiqiyyumshatilishisodirbo'lganbalandbo'yli tor idish. U birnechakubfutg'ovakliplastikpolistirolqatronimunchoqlaribilanto'ldirilgan. Ushburezervuarorqalisuvoqibo'tayotganda, salbiyzaryadlanganboncuklarsuvdagimusbatzaryadlangankaltsiyvamagniyzarralarinio'z igatortadivaushlabturadi. Qatronliboncuklartomonidanushlabturilganushbuqattiqminerallarbilan, yuqorigaoqibtushadigansuvendiyumshoqbo'ladi. Oxir-oqibat, boncuklarminerallarbilanto'yinganbo'lib, ularnitozalash (qaytatiklash) kerakbo'ladi. Tizimningkeyingitarkibiyqismlariushbujarayonuchunajralmashisoblanadi. Sho'rsuvtanki:Sho'rsuvidishi buuningnomishunianglatadiki: tuzyokikaliybilanto'yingansho'rsuvlisuvnio'zichigaolganplastikidish. Ushbusho'rsuvminerallarniqaytayuvish, mineral zarrachalarniolibtashlashvamunchoqlargasalbiyzaryadniqaytarishvaqtikelganidaishlatil adi, shundaularko'proqminerallarniushlaydilar. Odatda, sho'rsuvidishituz (natriy) bilanto'ldirilganholdasaqlanadi. Ammo sizcheklangan past natriylidietadabo'lsangiz, muammolarpaydobo'lishimumkin, chunki oz miqdordanatriyichimliksuvigaregeneratsiyajarayonidayuboriladi. Natriychiqindilarniparchalanishiuchunzarurbo'lganseptiktizimdagibakteriyalarga ham ta'sirqilishimumkin. Shu sababli, Fillmor, Kaliforniya, Michigan, Texas vaKonnektikutkabibirqanchashtatvabelediyelerdenatriysho'rsuvtaqiqlanganyokichekla ngan. Shu bilanbirqatorda, sho'rsuvuchunkaliyishlatilishimumkin. Kaliytuzdanbir oz qimmatroqbo'lsa-da, ustunvaekologikjihatdanyaxshihisoblanadivabusizningsog'lig'ingizga, suvhavzalaringizgavaseptiktizimlarningishigata'sirqilmaydi. Tekshirishvalfivaregeneratsiyajarayoni:Tekshirishvalfisizningsuvyumshatuvchitizimin gizda transport politsiyasivazifasinibajaradi. Hozirdakaltsiyvamagniybilanqoplanganplastikboncuklarıtozalashvaqtikelganinianiqlay di. Qadimgiuslubdagibirliklardataymerishlatiladi, yangimodellardaesasuvdanhaqiqiyfoydalanishgaasoslanganholdaqaytatiklanishvaqtiani qlanadigankompyutertomonidanboshqariladiganhisoblagichishlatiladi. Suvniionitlarningionalmashishxususiyatixudditabiiylardekyukorimolekulyarbirikmalar poyasida (karkaz) maxkamlanganzarrachaxajmidajoylashganaktivguruxlarnibulishiizoxlanadi.SHundayki lib,xarbirionit–buerimaydiganmusbatyokimanfiyekvivalentliionbulibkaramakarshibelgilixarakatlanganion Bilanuralgan.SuvtozalashdasintetikkationitlardanengkuptarkalganlariKB-4-P2, KU- 1GvaKU-28lardir.Ularsulfaugollarnisbatanbirnechabarobarkatabulganishchialmashuvinuvxususiy atigaega.Masalan,KU-2-8ningNakationitlashdagialmashishxususiyati800900mg.ekv/lxiltashkilqiladi. Ion almashinuvi usuli suvda erimaydigan moddalarning suvda eruvchi materiallar kationlari bilan almashinish reaksiyasiga kirishish qobiliyatiga asoslangan. Mazkur usulda sho’rsuv dastlab vodorod kationit filtrlarida o’tkaziladi. Almashinish reaksiyasi natijasida suvda eruvchi tuzlar kationlari vodorodga almashinib kislota hosil bo’ladi. Masalan: 2H(kat)+CaCl(kat)=Ca(kat)+2HCl(kat) Ion almashinuv usulida ishlovchi uskuna bosimi kationit va anionit filtrlardan ham daregeneratsiya moslamasidan iborat bo’ladi. Suvvodorodkationitfiltridan o’tkazilganda so’ng unianionit filtridan o’tkaziladi. Bunda suvda hosil bo’lgan kislotaanionlar( Cl+ , SO4+ vaboshqalar)anionitanionlari(OH va HCO3)ga almashinadi. HCl+OH=Cl+H2O Foydalanilgan adabiyotlar 1.Steven S. Zumdahl. (2019 yil 15-avgust). Suvni-yumshatish-muhimjarayon.Qaytatiklandi: https://uz.birmiss.com/suvni-yumshatish-muhim-jarayon/ 2.Rodrigo Ledesma. (2016 yil 23-dekabr).Suvning-qattiqligi-va-uni-yumshatishusullari. Qaytatiklandi: https://cheminfo.uz/suvning-qattiqligi-va-uni-yumshatishusullari/ 3.Sheila M. Estacio. (s.f.).Suvning-kimyoviy-xossalari. Qaytatiklandi: https://cheminfo.uz/suvning-kimyoviy-xossalari/ 4.Helmenstine, Anne Mari, tibbiyotfanlaridoktori (2018 yil 19-noyabr). Muzvaqoro'rtasidaqandayfarqbor? Qaytatiklandi: https://uz.warbletoncouncil.org/estados-del-agua-13106 5.Suvning-qattiqligi-va-uni-yo-qotish-usullari: (18-Iyul 2017-yil). Qaytatiklandi:https://aim.uz/referaty/57-khimiya/14727-suvning-qattiqligi-va-uni-yoqotish-usullari 6."Qattiqlik - suvningsalbiyxususiyatlari".Olingan 2016-07-23. https://geografiya.uz/ekologiya/828-qattiqlik-suvning-salbiy-xususiyatlaridanbiri.html. 7. "Qattiqsuvnianiqlashning 3-usuli".Olingan 21 dekabr, 2020 https://uz.cakovice2022.cz/Mendeteksi-Air-Sadah-935. Foydalanilgan internet sayitlari *https://uz.wikipedia.org *www.google.uz *www.lex.uz *www.ziyonet.uz *http://www.poliv.info/ ne