SUVNING QATTIQLIGI UNI
YUMSHATISHNING TEXNIKADAGI
AHAMIYATI
Reja
I. Kirish
II.Asosiy qism
1.Suvning qattiqligi va uning xossalari
2. Suvni yumshatishning reagentli usul
3.Termo kimyo usul
4.Suvni yumshatishning ionalmashish usuli
III.Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Suv suyuqmodda, shaf-fof, hidsiz,
rangsiz
va
hayotnirivojlantirishuchunzarur er, uningmolekulyar
tarkibivodo-rod
vakislorodningikkitaatomidaniborat
bo'lib,
uningkimyoviyformulasidanamoyonbo'la-di 𝑯𝟐 O.
Bu
so'zlotintili-dan keladi akva, bu
"suv" deganma'nonianglatadi
Shundayqilib, Suv U
sayyoradagi
eng ko'p tarqalgan moddadir,
shubilan u uchtaholatida er yuzining
70 foizidanko'piniegallaydi: suyuq, qattiqvagazsimon. Undanbulutlar, yomg'ir, qor,
daryolar, ko'llarvadengizlarhosilbo'ladi; vabundantashqari, barcha tirik organizmlar va
ko'plab tabiiy birikmalar hosil bo'ladi.
Nima Suv suyuqliklar alkogolsizichimliklar (chuchuksuvlar, Yamaykagullarisuvi),
dorilar
(apelsingullarisuvi)
yokiparfyumeriya
(odekolon,
gul
suvi)
sifatidaiste'molqilishuchungullarni,
o'simliklarni,
mevalarniyokiboshqamoddalarniquyish, eritishyokiemulsiyasinatijasidaolinadi.
Shundayqilib, Suv U sayyoradagiengko'ptarqalganmoddadir, shubilan u uchtaholatida
er yuzining 70 foizidanko'piniegallaydi: suyuq, qattiqvagazsimon. Undanbulutlar,
yomg'ir,
qor,
daryolar,
ko'llarvadengizlarhosilbo'ladi;
vabundantashqari,
barchatirikorganizmlarvako'plabtabiiybirikmalarhosilbo'ladi.
Nima Suv The suyuqliklar alkogolsizichimliklar
(chuchuksuvlar,
Yamaykagullarisuvi), dorilar (apelsingullarisuvi) yokiparfyumeriya (odekolon, gul
suvi)
sifatidaiste'molqilishuchungullarni,
o'simliklarni,
mevalarniyokiboshqamoddalarniquyish, eritishyokiemulsiyasinatijasidaolinadi.
Muqaddassuv Ma'lumki, ba'zibirdiniymarosimlar, xususan, ruhoniy tomonidan
marhamatlangan va nasabiy marosim bilan bog'liq masalalarda, o'zlarini kesib o'tish,
sepish,
suvga
cho'mish
kabi
xristian
urf-odatlaribilanbog'liqbo'lib,
ulardanfoydalanishko'proqmaqsadgamuvofiqdir.
umuman
baraka
berishbilanbirqatorda.
Suvtabiatdakengtarqalgan. Yeryuziningqariyb 3/4 qisminitashkilqiladi. Gidrosfera —
okeanlar,
dengizlar,
koʻllar,
Suvhavzalari,
daryolar,
YerostiSuvlari,
tuproklarnaminioʻzichigaolganYerningsuvlipusti 1,4 — 1,5 mlrd. km3 nitashkiletadi.
AtmosferadaSuvbugʻ, tuman, budut, yomgʻir, qor holatidabuladi. Quruqlikning 10%
ga yaqinqismi muz bilanqoplangan. Litosferaya agidrosferadagiga yaqin mikdorda,
yaʼni 1—1,3 mlrd. km3 Suv bor. Yermantiyasidaulkanmikdorda (13—15 mlrd. km3)
Suv bor. Barchatirikorganizmlardagi S. YeryuzidagidaryolarSuviningyarmigateng.
Yerdagi hamma Suv bir biri bilan va atmosfera, litosfera, biosferadagi Suv bilan uzaro
taʼsirda boʻladi (q. Suv aylanshii).
TabiiysharoitdaSuvtarkibidadoimoerigantuzlar, gazlar vaorganikmoddalarboʻladi.
UlarmiqdoriSuvninghosilboʻlishigavasharoitigabogʻliq. Suvdagituzkonsentratsiyasi 1
g/kg gachaboʻlsa — chuchuk, 25 g/kg gachasi — tuzli, undanyukrrisi —
shurSuvdeyiladi. Yogʻin Si, chuchuk, koʻl va dare Si kam mineralliboʻladi. Okean S.
iningshoʻrligi 35 g/kg ga yaqin, dengiznikikamroq, chuchukSuvda N SO», S𝒂𝟐 Q va
M𝒈𝟐 Q ionlari koʻproq. Suvning mineralligi oshgan sari S O , S1~, NaQva KQ
ionlariningkonsentratsiyasikoʻpayibboradi.
TabiiySuvdaerigangazlar — azot, kislorod, karbonat angidrid, asl gazlar, baʼzan,
vodorodsulfid, uglevodlar boʻlishimumkin. Suvdaorganikmoddalarkonsentratsiyasi oz
— darelardaoʻrtacha 20 mg/l, YerostiSidayanada oz, okeanSidaesa 4 mg/l.
Distillangansuv Tozalashjarayoniniboshidankechirgan,
shuorqaliinsonuchunzararlibo'lishimumkinbo'lganbarchaturdagizarralarvamikroorganiz
mlarajratibolinadi. distillashjarayoni.
Shirin
suv farqlio'laroq,
farqlio'laroq dengizsuvi yoki Tuzlisuv,
Bu
tabiiyravishdasuyuqlikda er yuzida, daryolar, ko'llaryokilagunlardauchraydi;
uningostida,
er
ostisuvlariningsifatisifatida;
yokiqattiqholatda,
masalanmuzqatlamlari, aysberglar yokimuzliklar. Nimabilanajralibturadi shirinsuv Bu
uningtuzlarivaeriganqattiqmoddalarining
past
konsentratsiyasivauningozginamazasiyokiumumanyo'qligi, garchitarkibiga mineral
xususiyatlarga boy suvlarkiradi.
Mineral
suv Bu
terapevtikxususiyatlargaegabo'lganboshqamoddalarsingariminerallarningyuqorimiqd
ori.
Shundayqilib,
unitabiiyravishdamanbalarida,
ya'nibuloqlaryokiishlabchiqarishjarayonidaolishmumkin. Hozirda mineral suv Bu
tijoratqiymatimahsulotidirvabutundunyodauniqadoqlashvatarqatishgabag'ishlanganmi
nglabkompaniyalarmavjud.
Suvning qattiqligi va uning xossalari -
tarkibidaKalsiy (Ca)+ vaMagniy
(mg)+ ionlariboʻlgansuvningxossasi. Suvningqattiqligi 2 xil: nokarbonatqattiqlik —
suvdakalsiyvamagniysulfatlarerishidankelibchiqadi;
karbonatqattiqlik
—
suvdakalsiyvamagniybikarbonatlarerishidanhosilboʻladi.
Suvningumumiyqattiqligishuqattikliklaryigʻindisigateng. Umumiyqagtiklik 1 l
suvdagikalsiyvamagniyionlariningmilligrammekvivalentlariyigindisi
(mgekvGʻl)
bilanoʻlchanadi. Qattiqligi 1-1.5 mgekv/ litrbo'lgansuvo'tayumshoq, 1.5-3 mgekv/l dan
kamboʻlgansuvyumshoq, 3—6 mgekv/l boʻlgansuvoʻrtacha, 6-10 mgekv/l
o'rtachaqattiq, 10 mgekv/l dan ortiqboʻlgansuvesajudaqattiqsuvhisoblanadi.
TabiiySuvningqattiqligiturlicha. Daryovakoʻlsuviningqattiqligi 0,1—0,2 mgekv/l
(taygava tundra), yerostisuvi, dengizvaokeansuviningqattiqligi 80— 100 mgekv/l
Suvningqattiqligitufaylibugʻqozonlaridevorlarigachoʻkmalarchoʻkadi,
kiryuvgandasovunkoʻpsarflanadi.
Qattiqsuvdasabzavot,
goʻshtyaxshipishmaydivah.k.Suvningqattiqligikattaboʻlsa, siydikda tosh paydoboʻladi.
Markaziysuvtaʼminotida, asosan, isteʼmolqilinadiganSuvningqattiqligi 7 mgekv/l
gachaboʻlishigayoʻlqoʻyiladi.
Suvningqattiqligikattaboʻlgandasuvniyumshatishusullariqoʻllanadi.
Suv-vodorodoksid,𝑵𝟐 O- vodorod (11,19%)
va kislo-rod (88,81%)dan
iboratengsodda kimyoviybirikma.
S.
rangsiz,
hidsizsuyuklik
(qalin qatlamdazangorirangli). Mol.
m.
18,0160.
Yerninggeologiktuzilishitarixivaundaxayotningpaydobulishi,
fizikvakimyoviymuhit, iqlim vaobhavoningshakllanishidaSuvmuhimahamiyatgaega.
Hechqandaytirik organizm S.
siz hayot kechiraolmaydi.
Suv qishloqxoʻjaligi vasanoatdagibarchatexnologikjarayonlarningzaruriyqismidir.
Suvtabiatdakengtarqalgan. Yeryuziningqariyb 3/4 qisminitashkilqiladi. Gidrosfera —
okeanlar,
dengizlar,
koʻllar,
Suvhavzalari,
daryolar,
YerostiSuvlari,
tuproklarnaminioʻzichigaolganYerningsuvlipusti 1,4 — 1,5 mlrd. km3 nitashkiletadi.
AtmosferadaSuvbugʻ, tuman, budut, yomgʻir, qor holatidabuladi. Quruqlikning 10%
gayaqinqismi muz bilanqoplangan.
Litosferayaagidrosferadagigayaqinmikdorda,
yaʼni 1—1,3 mlrd. km3 Suv bor. Yermantiyasidaulkanmikdorda (13—15 mlrd. km3)
Suvbor. Barchatirikorganizmlardagi S. YeryuzidagidaryolarSuviningyarmigateng.
YerdagihammaSuvbirbiribilanvaatmosfera,
litosfera,
biosferadagiSuvbilanuzarotaʼsirdaboʻladi (q. Suv aylanshii).
TabiiysharoitdaSuvtarkibidadoimoerigantuzlar, gazlar vaorganikmoddalarboʻladi.
UlarmiqdoriSuvninghosilboʻlishigavasharoitigabogʻliq. Suvdagituzkonsentratsiyasi 1
g/kg gachaboʻlsa — chuchuk, 25 g/kg gachasi — tuzli, undanyukrrisi —
shurSuvdeyiladi. Yogʻin Si, chuchuk, koʻl va dare Si kam mineralliboʻladi. Okean S.
iningshoʻrligi 35 g/kggayaqin, dengiznikikamroq, chuchukSuvda N SO», S𝒂𝟐 Q va
M𝒈𝟐 Q ionlari koʻproq. Suvningmineralligioshgan sari S O , S1~, NaQva KQ
ionlariningkonsentratsiyasikoʻpayibboradi.
TabiiySuvdaerigangazlar — azot, kislorod, karbonat angidrid, asl gazlar, baʼzan,
vodorodsulfid, uglevodlar boʻlishimumkin. Suvdaorganikmoddalarkonsentratsiyasi oz
— darelardaoʻrtacha 20 mg/l, YerostiSidayanada oz, okeanSidaesa 4 mg/l.
Vodorodning 2 ta barkarorizotopi (N va 2N) vakislorodning 3 ta izotopi (|6O, O17,
|8O)
borligitufayli
9
ta
turlichaizotopli
S
maʼlum.
YerdagibarchaSuvdatarkibidavodorodningizotopi — tritiy (3N) boʻlgan 13 — 20 kg
«oʻtaogʻir» S. bor (q. Ogʻirsuv).
Suvkengtarqalganligivauninginsonlarhayotidagiahamiyatikattaligitufayliqadimdanhay
otmanbaigʻisoblanadi. Qad. dunyo faylasuflarifikricha, Suvhayotuchunzarurboʻlgan 4
unsurningbiridir
(olov,
havo, tuproq qatori).
Shu
bilanbirgaSuvsovuqlikva namlik eltuvchisi deb ham qaralgan. 18-a. oxirigachaSuvni
individual kim-yoviy element deb kelindi. 1781—82 y. lardainglizolimi G. Kavendish Sni
ilk
borvodorodvakislorodaralashmasini elektr uchqunibilanportlatib sintez qilgan. 1783-y.
da
fransuzolimi
A.
Lavuazyebutajribanitakrorlab,
Suvningvodorodvakisloroddantarkibtopganliginitasdiqladi.
1772
i.
fransuzfizigiDelyukSuvningmaksimalzichligi
4°da
boʻlishinianiqladi.
Suvningmuhimfizikkimyoviyxossalari 1jadvalda berilgan.
Suv
—
universal
erituvchi.
Undagazlaryaxshierishsh.
Suvelektrolitboʻlganligidankoʻpginakislota, asos vatuzlarnieritadi. Suvningoʻzi ham
yaxshieruvchan modda.
Vodorodbilankislorodqoʻshilibsuvhosilboʻlishidaissiklikajralibchiqadi.
2𝑵𝟐 +𝑶𝟐 =2𝑵𝟑 O reaksiyasi 300°
tragacha juda
sekin
boradi.
550°
da portlash yuzberadi.
Suv — nihoyatdabaraqaror birikma. S. molekulalari 1000°dan yuqoritradanihoyatda oz
darajadavodorodvakislorodgaajraladi
(termikdissotsiatsiya).
2000°da
Suvningtermikparchalanishi 1,8%ga, 3092°da 13%ga, 5000°da 100% ga yetadi.
Suvultrabinafshanurlar (fotodissotsiatsiya) yokiradioaktivnurlar (radioliz) taʼsirida
ham
parchalanadi.
Suvradioaktivparchalanganda𝑵𝟐
va
𝑶𝟐
dan
tashkari vodorodperoksid xamdabirqatorerkinradikallarhosilboʻladi.
Suvbirikishvaparchalanishreaksiyalarigakirishadi, kimyoviyreaksiyalardaishtiroketadi.
Suvoʻzigaxosgʻayrioddiy (anomal) xossalargaega: sirt tarangligiyuqori, qovushoqligi
ki-chik, suyuqlanish va qaynash t-rasiyuqori,
suyuqholatdagizichligiqattiqholatidagidankatta.
q=4°dan
yuqoritrada
ham,
undanpastda ham.
Suvningzichligi 1000 kg/𝒎𝟐 dan past boʻladi. Bu hodisa S. ning zichlik anomaliyasi
deb
ataladi.
TozaSuvning solishtirmaissikliksigʻimi barchasuyuqvaqattiqmoddalarnikidankatta
(4,18
JGʻg);
demak,
1
g
S.
ni
G isitish uchunboshqamoddalarniisitishgasarflanadiganissiqlikkanisbatankoʻproqissikli
k talab qilinadi. Bu S. ning issiqlik sigʻimianomaliyasi deb ataladi.
TozaSuvniehtiyotkorlikbilanastasekinsovitibborilsa, u Sdan past trada ham (—33°ga
qadar) muzlamasligimumkin, Bunday «oʻtasovigan» S. barkarorboʻlmaydi;
unisilkitilsayokiichigabirorkristalltashlansa,
darxrlmuzlabkrladi.
Shuningdek,
tozaSuvniastasekin «oʻtaisitish» (Q27°ga qadar) ham mumkinligianiklangan.
OʻtaisitilganSuv
ham
barqarorboʻlmaydi;
bir
oz
chayqatilsa,
bundaySuvjudakoʻpmikdorda bugʻ hosilqilibqayiaydi. Suvmolekulasi 2 ta vodorodva I
ta
kislorodatomidantarkibtopib,
bogʻlarorasidagi burchak 104,5°.
Kislorodatomiatrofidagielektronlarningnosimmetriktaqsimlanishinatijasida elektron bu
lutimanfiyelektrzaryadiningmarkazikislorodatominingmusbatzaryadimarkazigamoskel
maydi.
Natijadasuvmolekulasidagikattaelektrikdipolmomentivujudgakeladi.
Bu
esasuvningqutblanishxossasini namoyon qiladi.SuvningFizikVaKimyoviyXususiyatlari.aslidasuvortiqasrlardavomida,
odamlar,
tasavvurqilaolmadiva
u
sayyoramizdaqandaytashkiletildi. 19 asrgaqadar, odamlaraslida, suvkimyoviy element
hisoblanadi, deb bilmasedi. Bu u edi, deb hisoblaydi - oddiykimyoviy element.
Nisbatanyaqinda u suvkashfqilindi - qilinadikimning formula kimyoviy element 𝑯𝟐 O.
Suvkimyoviyxususiyatlarimolekulasio'zuyushmasiusullarinivatashkilmolekulalarkeyin
giguruhlar,
shuningdek,
uningatomlarningfiziktabiatigabog'liq.
u
turlixilmoddalarbilanaloqadadoimiyekan,
suvjudamurakkabtarkibibiryechimhisoblanadi.
Bundantashqari,
u
ajoyib
u
suyuqliktarqatibmumkin, chunkierituvchivaqattiq, vagazlarsifatidao'zininamoyon.
Ayniqsa,
bundayerituvchiyaxshixususiyatlarinamoyon
,dengizsuvideyarlibarchamoddalarnieritishmumkinbuyon.
davriytiziminingtaxminanyetmishelementlari,
uningtarkibidatopishmumkin.
dengizvaokeansuv
ham
nodirradioaktivelementlartopishmumkin.
suvtarkibiengkengtarqalganduchmodda - kloro, natriy, oltingugurt, kaliy, magniy,
kaltsiy, stronsiyum, Brom, uglerodvaBorbo'lgan.
Bugungikundatadqiqotchilarsuvommaviytashkilotiko'proqvako'proqmurakkabvanozik
mexanizmlarinioshkor.
Bu
fiziklarvakimyogarma'lumbarchamoddalarengqiyinaloqahisoblanadi.
kimyoviytarkibivasuvfarqqilishimumkin, lekin u ba'zisharoitlardatashkiletilgan, chunki
u insonorganizmigaboshqachata'sirqiladi.
Suvkimyoviyxususiyatlari, shuningdek, uningmolekulyartuzilishibog'liq. Jumladan,
suvmolekulasibirtengyonliuchburchakshaklidatuziladi,
uchatomlartashkiltopgan.
bazasidaikkiqilib,
uningyuqoriqismida,
birkislorodatomibo'ladivodorodatomlari.
Shundayqilibdeğerlikliaralashma HOH burchagi 104,31 ° ga teng.
Davriyjadvalprintsiplarigazidbo'lgansuvba'zifizikvakimyoviyxususiyatlari,
shuningdek,
mavjud.
Jumladan,
suvengyuqorixususiyatlari,
tabiiyravishdajudakambo'lishikerakbo'lganlar. Bu muzlashvaqaynashharorati, erishva
shunga qarabbug'lanishissiqlikhaqdir.
Suvningfizikxossalari
Suvmolekulasidako’pginasuyuqliklargaxosbo’lganxossalardanchetlashish
(«anomaliya») hodisasikuzatiladi. VI gruppadagielementlarning vodorodli birikmalaridaqaynashtemperaturasimolekularmassakamayibborishi
(H2T e-»H2Se-»H2S-»H2O )qatorida H2S gachaortibboradi, lekin H2O da
buxususiyatkutilgangaqaragandaanchakattabo’ladi.
Suvdagibundaybug’lanishanomaliyasiningsababi suv molekulasidagi vodorodbog’ning
mustahkamligidankelibchiqadi.
Suvningtemperaturasi 0 °C dan
ortibborishidasuyuqlikzichliginingortibborishiundagianomaliyaningyanabirturigaolibk
eladi. Suvningzichligi + 4 ° C da maksimalqiymat (p = 1,0 0 g/sm3) ga egabo’ladi,
undanpastdavayuqoridazichlikqiymatikambo’lishisuvningzichlikanomaliyasi deb
ataladi.
Bu anomaliyaasosidamuzerigandaundagibo’shliqlarsuvmolekulalaribilanto’lishivabirvaqtningo’zidamolekulalaroraliqmasofasikamayibmolekulalarharakatikuchayibborishi (ikkitaqarama-qarshivaziyat)
tufayliikkinchivaziyat +4 °C dan keyinzichlikkamayishigaolibkeladi.
Muzstrukturasio’zgarishiko’penergiyani talab etadi,
vashusababliuningsuyuqlanishissiqligiyuqori,
buesamuzningissiqliksig’imiyuqoribo’lishigaolibkeladi.
Suvningbuanomaliyalarikattaahamiyatgaega,
muzningzichligikichikbo’lishitufayli suv havzalariningyuzaqatlamiginamuzlaydi,
ostkiqismlaridaesahayotdavometadi.
Muzningerishissiqligibilanissiqliksig’iminingkattabo’lishiqorvamuzningsekinerishigao
libkeladi.
Suvjudako’pmoddalarnieritishxususiyatigaega.
Ba’zigazlarsuvmolekulalaribilankimyoviybirikmalarhosil (masalan, CO2, NH 3, SO2,)
qiladi.
Molekulalarida bog’lanishqutbli yoki ionli bo’lishisabablituzlar, kislotalar vaasoslarnin
geruvchanligi
ham
yaxshibo’lib,
ularelektrtokiniyaxshio’tkazadi,
ya’niionlargayaxshidissotsilanadi, organikmoddalarningfaqatba’zilari — spirtlar,
aminlar,
quyikarbonkislotalarvaqandmoddalaryaxshieriydi,
chunkiularmolekulalaridaqutbligruppalarmavjud.
Qattiqsuv
- Ca ++ va
/
yoki Mg 2+ yuqorimiqdordabo'lgansuvdir.
Ba'zan
2+
Mn vaboshqa multivalent kationlarqattiqliko'lchovigakiritilgan. E'tiborbering,
suvminerallarnio'zichigaolishimumkin,
ammo
buta'rifbilanqattiqhisoblanmaydi.
Qattiqsuvtabiiyravishdakaltsiykarbonatyokikaltsiyyokikireçtaşıkabimagneziumkarbon
atlarorqaliperkolasyontaqdirdapaydobo'ladi.
Suvniqaynatishyoʻlibilanvaqtinchalikqattiqlikyoʻqotiladi.
Ca(HCO3)2→CaCO3+H2O+CO2;
Mg(HCO3)2→MgCO3+CO2+H2O;
Qandayqattiqsuvnibaholash
USGS ma'lumotlarigako'ra, suvningqattiqligieritilgan multivalent
kationlariningkonsentratsiyasiasosidaaniqlanadi:
1.yumshoq suv - kaltsiykarbonatsifatida 0 dan 60 mg / L (litrda milligram)
2.O'rtacha qattiqsuv - 61 dan 120 mg / L
3.qattiq suv - 121 - 180 mg / L
4.juda qattiqsuv - 180 mg / L dan ortiq
Qattiqsuveffektlari
Qattiqsuvning ham ijobiy, ham salbiyta'sirima'lum:
1.Qattiq
suv, yumshoqsuvbilan solishtirganda,
ichimliksuvisifatidasog'liquchunfoydalarkeltirishimumkin.
Qattiqsuvbilanishlatiladiganqattiqsuvvaichimliklarniichish,
kaltsiyvamagniyuchunparheztalablarigayordamberishimumkin.
2.Sovunadigan suvqattiqsuvdakamsamaralitozalashvositasidir.
Suvlisuv sovunniyuvish uchun qiyinlashtiradi ,
bungaqo'shimcharavishdasutliyokisovunpo'stinihosilqiladi. Detarjanshuningdek ,
eriganminerallarqattiqsuvda ta'sir qiladi,
ammo
sovunbilanbirxildarajadaemas.
Yumshoqsuvbilantaqqoslagandaqattiqsuvyordamidakiyimvaboshqanarsalarnitozalashu
chunko'proqsovunyokidetarjenkerak.
Qattiqsuvdayuvilgansochlarzerikarliko'rinishivaqoldiqdanqattiqcharchashlarimumkin.
Qattiqsuvdayuvilgankiyimlarsarg'ishyokikulrangrangsizlashishimumkinvaqattiqlashish
imumkin.
3.Qattiq
suvdacho'milgandaterigaqoldirilgansovunqoldiqlariteriyuzasidabakteriyalarnituzatib,
mikrofloraning
normal
muvozanatinibuzishimumkin.
QoldiqteriningmaydakislotalipHgaqaytishigaqobiliyatiniinkorqilganligiuchuntirnashxu
susiyatipaydobo'lishimumkin.
4.Qattiq
derazalarvaboshqasirtlardasuvquyqalarinitashlabqo'yishimumkin.
suvidish-tovoqlar,
5.Qattiq
suvdagiminerallarquvurlargavasirtnishakllantirishgaimkonberadi.
Bu
vaqto'tishibilanquvurlargabarhamberishivasuvisitgichningsamaradorliginipasayishimu
mkin.
O'lchovningijobiytomonishundaki,
u
suvquvurlarivasuvorasidagito'siqnihosilqiladi,
buesalehimvametallarnisuvgasho'ng'ishnicheklaydi.
6.Qattiq
suvdagielektrolitlargalvanikkorroziyagaolibkelishimumkin,
ya'niboshqametallarbilanionlarbilanaloqaqilishdabirmetallkorrodi.
Vaqtinchalikvadoimiyqattiq suv
Vaqtinchalikqattiqlikkaltsiyvamagniykationlari
(Ca 2+ ,
Mg 2+ )
vakarbonatvabikarbonatanionlari
(CO 3 2- ,
HCO 3 - )
hosilqiluvchieritilganbikarbonatmineralleri
(kaltsiybikarbonatvamagneziumbikarbonat)
bilanxarakterlanadi.
Ushbuturdagisuvningqattiqligisuvgakaltsiyligidroksidiqo'shibyokiqaynatishyo'libilank
amaytirilishimumkin.
Doimiyqattiqlikodatdasuvdaqaynatilgansuvdakaltsiysulfatva
/
yokimagniysulfatbilanbirikadi,
busuvdacho'kmas.
Hammagadoimiyqattiqlik
kaltsiyningqattiqligivamagniyningqattiqligiyig'indisi.
Bu
turdagiqattiqsuv
ion
almashinuviustuniyokisuvyumshatgichiyordamidayumshatilishimumkin.
Gazli
Uning
H
molekulalaribug'langanda
suv2Yoki
ulargazholatigayoki
bug
'fazasigao'tadilar:
suvbug'lari.
Ushbubug'larrangsiz,
ammo
ularningkontsentratsiyasiyuqoribo'lsa,
ularnisuvqozonlarini,
issiqbuloqlardayokigeyzerlarningqaynabturganoqishlaridaqaynatishdaxarakterlioqtutu
nsifatidako'rishmumkin.
Suvbug'lariosmongako'tarilgach,
ularsoviyboshlaydivahavodamuallaqqolgansuvningmikroskopiktomchilarinihosilqilab
oshlaydi;
ularningbarchasibirgalikdabulutlar
deb
ataladi,
quyoshnurlariningbarcharanglariniaksettiradigandarajadakattavaatmosferadamavjudbo'
lganboshqazarralarbilanaralashtiriladi.
Suyuq
SuyuqsuvYeryuzidaengkengtarqalgan,
garchiboshqasayyoralaruchunbuniaytishmumkinemas.
Biz
uniqirg'oqlarda,
uningto'lqinlarida, undankeyinesamavimsiufqdato'lqinlitepaliklaribilanko'ramiz.
Okeanlarninghaddantashqarikattahajmlariulargatoboraquyuqroqko'kranglarniaksettiris
hgaimkonberadi,
buerdayorug'likbutunlaytarqalibketganvauningnurlarihechnarsaniyoritmaydiganchuqur
liklargatushgan.
Chuchuksuv - buhayotningbarchashakllarini (ma'lumbo'lgan) saqlovchisuyuqlikdir,
chunkiuningmolekulalarihujayralarichidavatashqarisidajoylashgan.
Suyuqlikdagisuvmolekulalariningenergetikholatlarimuzdamavjudbo'lganlargaqaragand
ako'proqtasodifiyvaheterojendir:
suyuqsuvmolekulalaribirtomondanikkinchitomongao'tishibilanvodorodaloqalaridoimiy
ravishdayaratiladivauziladi.
Suyuqsuvdanzichligi
past
vayuqorimintaqalarningmavjudligio'rganiladi;
ya'nisuyuqlikningmolekulalariboshqalargaqaragandako'proqguruhlanganjoylari.
Vitreusva super yopishqoqsuv, hattoyuqoribosimostidasuyuqfazalio'tish deb ham
ataladi.
Agar muzqizdirilsa, suyuqsuvhosilbo'ladivabuo'znavbatidasuvbug'inihosilqiladi. Bu
shundayatmosferabosimida;
ammo,
bubosimbilan,
shuningdek,
kosmosda,
ayniqsaUranvaNeptunkabimuzlisayyoralarichidabo'lgandushmansharoitlargata'sirqilish
uchunharoratniboshqarishmumkin.
Bosimostida (yuzlabGPatartibda) vakattaharoratlarda (Selsiybo'yichamingdaraja) suv,
odatdagimuzvauningpolimorflaribilan,
shuningdeksuyuqlikvauningbug'laribilanmoskelmaydiganjismoniyholatlargaegabo'ladi
.
Suvningkimyoviyxossalari
Suvjudabarqarorbirikmabo’lganiuchununinghosilbo’lishharoratiyuqori.
metallargavametallmaslargata’sirqiladivaularningoksidlarinihosilqiladi.
Natijada vodorod chiqibketadi.
U
C + H2O → CO + H2
3 Fe + 4 H2O → 4 H2 + Fe3O4
Suv galogenlar bilanreaksiyagakirishib, ularniqaytaradiva kislorodni chiqaradi.
2 Br2 + 2 H2O → O2 + 4 HBr
Oksidlarsuvbilanreaksiyagakirishadivagidroksidlarnihosilqiladi.
Ushbugidroksidlardavriysistemadagimusbatzaryadlanganelementningjoylashishigaqara
bkislotali,
asosliyokiamfoterbo’lishimumkin.
Suvozginaionlanganligisababli,
kuchsizasoslaryokikislotalartuzlarisuvdaeriganidagidrolizgauchraydi.
Metallnitridsuvdaparchalanib, ammiak va vodorodni chiqaradi.
Ularmetallkarbidlargataʼsirqilibuglevodorodlarhosilqiladi.
CaC2 + 2 H2O → Ca(OH)2 + C2H2
Tabiatdagitozsuvlarmanbaiqorvayomg’irsuvlaridir.
Yomg’irsuvidaeriganhavotarkibidagigazlardantashqarikarbonatangidrid,
xloridlar,
nitratlar,
sulfatlar,
ammiak,
organikvanoorganikchanglar
ham
mavjud.
Yomg’irsuvidaerigan ammiak,
nitratvasulfatlartuproqlarningqishloqxo’jaligiquvvatinioshiradi.
Suvo’simliklarvahayvonlarningoziqlanishidamuhimomilhisoblanadi. Suv, erituvchi,
katalizatorvasuyuqlikmuhitiqoldiqlarniolibtashlashdaba’zibiro’lchamlarnitavsiflashdas
tandartmosyozuvlarmaterialisifatida,
suyultiruvchi,
tarqatuvchi,
sovutuvchi,
tozalovchi,
issiqliktashuvchisisifatida,
shuningdekgidroelektrenergiyasiniishlabchiqarishdakengqo’llaniladi. Sanoatda vodoro
dsuvnielektrolizqilishyo’libilanyokisuvbug’lariniissiqko’mirdano’tkazishyo’libilanolin
adi.
Suvniyumshatuvchivositalarbirnechaturgaega:
Ion
almashinuvi: Bu
uysharoitidasuvniyumshatuvchivositaningengkengtarqalganturi.
U
kaltsiyvamagniyionlariniyo'qqilishvaularnikaltsiyvamagniyningzararlita'sirigaegabo'lm
agannatriyionlaribilanalmashtirishorqaliishlaydi.
Bu
kattamiqdordagituzgranulalarinio'zichigaolgantanishqurilma.
Agar
sizninguyingizdasuvniyumshatuvchivositabo'lsa, ehtimolbubundayturdagi.
Tuzsiz:Ushbuqurilmakaltsiynitozalashuchunmexanikfiltrdanfoydalanadi,
judaqattiqsuvda u judayaxshiishlamaydi. Magneziumniolibtashlamaydi.
ammo
Teskariosmoz: Ushbuqurilmasuvniyarimo'tkazuvchanmembranaorqalifiltrlaydi,
buesa
98%
suvaralashmalariniyo'qqiladi.
Bu
judako'pmiqdordasuvishlatadi.
ushbuturdagiqurilmaboshqakimyoviyaralashmalarni,
shuningdekkaltsiyvamagniynitozalashdajudayaxshi.
qimmatbahojihozbo'lib,
u
Ammo
Suvniyumshatuvchisanoatiste'molchilarnisuvniyumshatuvchivositalarharbiruyuchunm
utlaqozarurligigaishontirishuchunmillionlab dollar sarflaydi. Haqiqatshundaki,
suvniyumshatuvchivositalarko'psohalardakerakbo'lmasligimumkin.
Ko'pginaatrofmuhitnimuhofazaqilishdavlatidoralarisizningsuvningqattiqligingizdarajasibirgalonuchu
n 7 qismdan (ppg) oshmasayokilitruchun 120 mg dan oshmasa,
sizgasuvyumshatgichkerakemasliginitavsiyaqiladi.
Rasmiy
USGA
suvqattiqliginingxaritasishuniko'rsatadiki,
AQShningyarmidan
kami
ushbutoifagakiradi, asosanBuyuktekisliklar, Rokki tog 'vaO'rtaG'arbiyshtatlarda.
Bundantashqari, agar sizqattiq er ostisuvlaribo'lganmintaqadayashasangiz ham,
mahalliysuvta'minotikorxonasisuvniqattiqliginikamaytirishuchunallaqachonmuomalaqi
lishehtimolikatta.
Agar
sizningjamoangizsuvta'minotinidaryoyokiko'ldanoladiganbo'lsa,
er
ostisuvta'minotiqiyinbo'lgantaqdirda ham, u nisbatanyumshoqbo'lishehtimolikatta.
Suvniyumshatuvchiishlabchiqaruvchilar,
taxminlargako'ra,
suvda
mineral
qattiqliginingizlariborligijiddiymuammoekanliginida'voqilishadivaular "birozqattiq" va
"o'rtachadarajadaqattiq" suvlar ham yumshatilishikerakliginita'kidlaydilar. Ular 1 pg
dan
yuqoribo'lganharqandaysuvningqattiqligiyumshatishni
talab
qiladi
deb
ta'kidlaydilar.
Oxiroqibat,
bushaxsiyxohishmasalasidir,
ammo
rasmiypozitsiyadafaqatqattiqsuv (birgalonuchun 7 qismyokiundanko'p) yumshatishni
talab qilishiniunutmang.
Suvniyumshatishningijobiyvasalbiytomonlari
Suvniyumshatishyokiyo'qliginitanlashsizningturlixilafzalliklarivakamchiliklariniqanda
ybaholashingizgabog'liq:
Suvniyumshatuvchivositadanfoydalanishningafzalliklari:



Idishlar,
quvurlar,
sanitariyatexnikvositalarvamaishiytexnikashkalalariningko'payishiniyo'qqiladi;
ularningumriniuzaytirishimumkin.
Yumshatilgansuvsovunvayuvishvositalariningyanadasamaraliishlashigaimkonbe
radi.
Yumshatilgansuvba'ziodamlaruchunteridaqulayroqdir.
Suvniyumshatuvchivositadanfoydalanishningkamchiliklari:

Kam
natriyliparhezgaegaodamlaruchunkichik,
ammo
sezilarlisog'liquchunxavfli.
Ion
almashinuvijarayonisuvningharkvartasigataxminan 7,5 mg qo'shiladi.
 Suvdandeyarlibarchakaltsiyvamagniyniolibtashlaydi,
buba'zibirodamlaruchunushbuzarurelementlarnialmashtirishuchunxuntakviyasini
talab qilishimumkin.
 Davomiyta'mirlashxarajatlarivauyishlari.
Tuzlisuvomborigavaqtivaqtibilantuzqo'shilishikerakvaqurilmagavaqti-vaqtibilanxizmatko'rsatishkerak.
 Ba'ziodamlaryumshoqsuvnisilliqvashilimshiq his qilishadi.
 Jarayonsho'rsuvnikanalizatsiyatizimigato'kibtashlaydivabuekologikmuammolarn
ikeltiribchiqaradi.
 Yumshatilgansuvda
oz
miqdordaginatriymavjudbo'lib,
u
septiktizimlarbilanbog'liqmuammolarnikeltiribchiqaradi.
Kaltsiyvamagniyionlarininatriyionlaribilanalmashtiradiganmexaniksuvyumshatgichnio
'rnating. Bu judaqattiqsuvniyumshatishningengsamaraliusuli.


Suvnimexanikravishdayumshatuvchivositalarohakqatlaminingoldinioladi,
suvniisitishsamaradorliginioshiradivasizmuntazamravishdatozalabturadigankiyi
mlaringizvabuyumlaringizningumriniuzaytiradi.
Bozordaturlixiltoifadagitoifadagisuvniyumshatuvchivositalarmavjud,
ularningqo'llanilishivasamaradorligijihatidanfarqqiladi.
Yumshatilgansuvniichishdanoldinsinovdano'tkazishingizkerak.
Sizningmintaqangizdagisuvqiyinliginianiqlang. Agar suvAQShda 6 mEq / L gacha,
Rossiyada 9 mEq / L gachabo'lgantuzlarnio'zichigaolsa, qiyin deb hisoblanadi.
RossiyaningdeyarlibarchaEvropaqismidasuvjudaqiyin.
Bu,
QoraYermintaqasiningjanubiymintaqalarivaMoskvagategishli.



ayniqsa,
Agar
sizdashaharsuvta'minotimavjudbo'lsa,
suvta'minotikompaniyasiningofisidasuvningqattiqliginitekshiring.
O'zingizningichimliksuvimanbangizbo'lsa
ham,
suvningqattiqligito'g'risidaaniqma'lumotolishuchunmahalliysuvta'minotikompan
iyangizgamurojaatqiling.
U
erdaularsizgasuvningumumiymanbasiniaytibberishlari,
suvnio'rganishningba'zinatijalarini,
shujumladanuningqattiqligidarajasiniberishlarimumkin.
Sizo'zingizningshahringizdagilaboratoriyalardanbirigatahlilqilishuchunsuvberish
ingizmumkin.
Bundantashqari,
suvningqattiqligitestinisotibolishingizvatahlilnio'zingizqilishingizmumkin.
Suvniyumshatishnixohlaysizmi,
qarorqabulqiling. Agar
sizdaqattiqsuvbo'lsa,
buuniyumshatishkerakliginianglatmaydi.
Qattiqsuvniyumshatishuchunishlatiladiganusullarqattiqsuvmuammosidanustunbo'lgans
albiyta'sirgaegabo'lishimumkin.
Agar
sizqattiqsuvmavjudliginiosonginaqabulqilaolsangiz,
undasizuniyumshatishingizgahojatyo'qyokivaziyatnikeskinusullarsizvaqimmatbahoqatt
iqsuvyumshatuvchitizimlarnio'rnatmasdantuzatishga harakat qiling.



Ionlisuvniyumshatuvchimoddalar mineral ionlarninatriyionlaribilanalmashtiradi.
Shundayqilib,
suvyumshoqroqbo'ladi,
chunkitarkibidagituzlartarkibidao'simliklaruchunzararlibo'ladi,
tuproqbepushtbo'libqoladi,
bundaysuv
u
oqibtushadigansuvomborlarinizaharlaydi.
Biroqyumshoqsuvsanitariyatesisatvakanalizatsiyaquvurlariningishlashmuddatiniuzaytiradivasovunbilanbog'l
iqbo'lganuyishlariniosonlashtiradi.
Savdosuvniyumshatuvchitizimnifaqatissiqsuvquvurigao'rnatishikerak,
shuninguchunsizfoydalanadigansuvningfaqatyarmiyumshatiladi.
Magnitsuvyumshatgichnio'rnating. Bundayqurilmakaltsiyionlarinishkalanihosilqilaolm
asligiuchuno'zgartiradi.


Suvkonditsionerlariarzonroq,
ulardanfoydalanishosonroqvaulardanfoydalangandankeyinsuvichishmumkin.
Konditsionerlarhardoimqattiqsuvniyumshatishuchunsamaraliemas,
ularhechqandaykafolatbermaydilar.
Ba'zilarushbukonditsionerlaraslidaishlayaptimidegansavolniberishadi.
Suvniyumshatishdarajasiuniyumshatilganusulgabog'liq.
Suvni
yumshatishning
reagentli
usul
ireagentlararalashtirilibkalsiyavamagniyionlarinicho‘ktiribyengilchiqariladiganvakame
riydigankimyoviymoddalarnixosilbo‘lishigaasoslangan.Bumoddalartindirgichvatindirg
ichlifiltrlardacho‘ktirilibajratidadi.Ohakliusulishlatildi,buholdasuvqattiqliginiekvivalen
tkamayishiro‘yberadi.
Ohaklisuvqoʻshib.
Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 → 2CaCO3 + H2O
Mg(HCO3)2 → MgCO3*CaCO3 + 2 H2O
Ishqor ta’sirettirib.
Ca(HCO3)2 + 2NaOH = CaCO3 + 2Na2CO3 + 2H2O
Mg(HCO3)2 + 2NaOH = MgCO3 + Na2CO3 + 2H2O
Soda qoʻshibionlarchoʻktiriladi.
Ca(HCO3)2 + Na2CO3 = CaCO3 + 2NaHCO3
Mg(HCO3)2 + Na2CO3 = MgCO3 + 2NaHCO3
Doimiyqattiqlikkaegaboʻlgansuvganatriyfosfatqoʻshishyoʻlibilanqattiqlikyoʻqotiladi .
CaSO4 + Na2CO3 = CaCO3 + Na2SO4
3MgSO4 + 2Na3PO4 = 3Na2SO4 + Mg3(PO4)2
Sanoatdasuvningqattaqliginiyoʻqotishuchun ion
almashinuvusuli qoʻllaniladi.
Kationitlar-suvdaerimaydigan,
tarkibidatashqimuhitkationlargaalmashinaoluvchi,
harakatchankationlartutadiganqattiqmodalardir. Anionitlar – suvdaerimaydigan,
tarkibidatashqimuhitanionlarigaalmashinaoluvchi,
harakatchananionlartutganqattiqmoddalar.
Kationitlikolonkadanoʻtkazilgansuvningtarkibidagikalsiyvamagniyionlarinatriyionlarig
aalmashib, kolonkadaqoladivanatriyionlarisuvgaoʻtadi.
Na2R + Ca +2 → 2Na+ + CaR
Kationitlarda
R-murakkabtuzilishgaegaorganikradikal.
Kationitlarsuvnikalsiyvamagniyionlaridantozalashgayordambersa,
anionlarnichiqarishuchunanionitlarqoʻllaniladi.
Suvniyumshatish–
suvharakatdagikalsiyvamagniytuzlarinichiqarishya’niqattiqlikqatlamlaridantozalashjar
ayonidir.Davlatstandartitalablaribo‘yichaichimliksuviningqattiqligi7mgekv/ldanoshmasligikerak.Ayrimsanoatmateriallaritexniksuvqattiqliginichuquryuimshat
ishyo‘libilan0,05....0,01mgekv/lgachabo‘lishinitalabqiladi.Suvmanbalaridagisuvningqattiqligiiste’molchi
talabdarajadabo‘lgandasuvyumshatilmaydi.
Suvga mahsus ishlov bеrish usullari. Suvni yumshatish
Bunda rеagеntli, tеrmokimyoviyvaionitliusullarqo'llaniladi.
Rеagеntliusuldasuvgaohakqo'shiladivakarbonatkislotabikorbonatvakarbonatlarga,aylan
adi.
2CO2 +Ca(OH)2 Ca(HCO3)2
Ca(HCO3)2 +Ca(OH)2CaCO3 +2H2O
Mg(HCO3)2 +2Ca(OH)2 Mg(OH)2 +2CaCo3 +2H2O
Magniytuzlarikaltsiytuzlarigao'tadi:
MgSO4 +Ca(OH)2 Mg(OH)2 +CaSO4
MgCl2 + Ca(OH)2 Mg(OH)2 + CaCl2
CaCO3 vaMg(OH)2 larnicho'kishinitеzlashtirishuchunkoagulyantlar
FeCl3 va
FeSO4 qo'shiladi. Rеagеntliusuldaohakbilanbirga soda ham ishlatiladi. Bu
usuldasuvgaqo'shimchakarbonationlarnikiritiladivaalmashishrеaktsiyalarnatijasidakaltsiytuzlaricho'kmagatushadi:
CaSO4 +Na2CO3 CaCO3 +Na2SO4
CaCl2 +Na2CO3 CaCO3 +2NaCl
Yumshatishjarayoninijadallashtirishuchunsuv
35-40oC-gacha
isitiladivaphko'rsatkichima'lumdarajadasaqlabturiladi.Tеrmokimyoviyyumshatishsuvni
bug'
o
qozonlargatayyorlashdaqo'llaniladi. Bu usuldasuv 100 C-gachaqizdirilibohakbilan
soda
yokiishqorbilan
soda
ishlatiladi.
Yuqoritеmpеraturaningta'siridasuvdagizarrachlaryiriklashibcho'kmagatushadi.
Bundakoagulyantlarishlatilmaydi.
Bundantashqariishlatilayotganrеagеntlarningmiqdori ham kamayadi, chunki 100oC da
erkinkarbonatkislotato'liquchibkеtadi.
Suvnikationitlarbilanyumshatishchuquryumshatishmaqsadida, ya'ni 0,01-0,1 mg –
ekv/l gachaqo'llaniladi.
Suvnituzsizlantirish.
Suvnituzsizlantirishdaquyidagiusullarqo'llaniladi:
suvnibug'lantiribbug'nikondеnsatsiyaqilish, ion
almashish,
elеktrodializ.
Suvniavvaldistillyatsiyaqilib
kеyinchalibug'nikondеnsatsiyalashjarayoniko'pbosqichlibug'lantiruvchilardaolib
bеriladi.
Bug'lantiruvchiningbirinchibosqichidao'tkir
bug'
sovitilibkondеnsatsiyalashadivatuzsizlangansuvnihosilqiladi. Sovituvchisuvisib bug'
hosilqiladi, u esabug'lantiruvchiningikkinchibosqichiga bеrilibkondеnsatsiyalashadi.
Tuzlargato'yingansovituvchisuvkanalizatsiyagaoqizibyuboriladi.
Bug'lantiruvchilardato'rttadanoltitagachabosqichbo'lishimumkin.
Bug'lantiruvchilardatuzningmiqdor
1-3
mg/l
gachakamayadi.
Suvni
ion
almashishusulibilantuzsizlantirishdasuv H-kationitva OH-anionitlardanfiltrlanadi. Suv
H-kationitdano'tkazilgandatarkibida
HCl
va
H2SO4 kislotalariborbo'lgansuvhosilbo'ladi.
Busuvni
[An]OH
anionitdano'tkazgandaquyidagirеaktsiyalaramalga
oshiriladi:
[Aн]OH+HCl → [Aн]Cl+H2O
2[Aн]OH + H2SO4 → [Aн]2SO4 + 2H2O
Ionitfiltrlari 2-3 bosqichlibo'lishimumkin. Bir bosqichlifiltrlardatuzningmiqdori 2-10
mg/l,
ikkibosqichlida
0,1-0,3
mg/l,
uchbosqichlidaesa
0,05-0,1
mg/l
gachakamayadi.Ba'zibirishlab-chiqarishjarayonlardaultratoza,
ya'nitarkibidagituzningmiqdori 0,02 mg/l dan ko'pbo'lmagansuvishlatilishikеrak.
Bundayultratozasuvelеktrodializusulibilanolinadi.
Bu
usuldasuvdanelеktrtoko'tkazilibionlarningyo'nalishidayarimo'tkazuvchanionitto'siqlaro'
rnatiladi.
Kationlaryo'nalishida
H-kationit,
anionlaryo'nalishidaesa
OHanionito'rnatiladi. Suvtuzsizlanib, ionitlaresarеgеnеratsiyalanadi.
Suvniftorlashvaftorsizlantirish.Ichimliksuvdagiftorningmiqdori
0,5-0,15
mg/l
bo'lishikеrak. Agar ftorningmiqdori 0,5 mgG`l-dan kamayibkеtsasuvftorlanadi, 1,5
mg/l-dan oshibkеtsa-ftorsizlantiriladi. SuvniftorlashuchunNaF, CaF2, H2SiF6 va
Na2SiF6, (NH4)2SiF6 tuzlariishlatiladi. Bu moddalarsuvgaeritmaholatidaqo'shiladi.
Ftorlashjarayonifiltrlashdankеyinolibbеriladi.Suvniftorsizlantirishdaalyuminiyoksidiva
gidroksilapatitbilan
ion
almashtirishusuliyokialyuminiyvamagniygidrooksidlaricho'kmalaribilansorbtsiyalashu
sullariqo'llaniladi.
Bundaquyidagirеaktsiyalaramalgaoshiriladi:
[Aн]2SO4 +2F- → 2[Ан]F+SO42[Ан]2SO4 +2HCO3- → 2[Ан]HCO3 +SO42Ushbujarayonionitfiltrlardanolibboriladi.Gidroksilapatit
Ca9(PO4)
Ca(OH)2 yordamidaftorsizlantirishquyidagisxеmabo'yichaamalgaoshiriladi:
[Ca9(PO4)6 Ca](OH)2 +2F- [Ca9(PO4)6 Ca]F2 +2OH
Ionit
1%
li
NaOH
eritmasibilanrеgnеratsiyaqilinadi.
Ftornialyuminiygidrooksidibilansorbtsiyalashjarayoni pH=5-5,5 da olibboriladi.
Buninguchunsuvavvalnordonlashtiriladi. Filtrlashdanavvalesasuvgaishqorqo'shiladi.
Magniygidrooksidicho'kmasibilansorbtsiyalashdasuvavvaltiniqlashtiruvchimoslamada
magniygidrooksidiqavatidano'tkazilib, kеyinesafiltrlanadi.
Suvniyumshatishningreagentliusulireagentlararalashtirilibkalsiyavamagniyionlarinicho
‘ktiribengilchiqariladiganvakameriydigankimyoviymoddalarnixosilbo‘lishigaasoslanga
n.Bumoddalartindirgichvatindirgichlifiltrlardacho‘ktirilibajratidadi(ko‘phollardareagen
tlisuvyumshatishusulinicho‘ktirishuslubideb
ataladi);qo‘llaniladiganreagentlarningxiligaqarabohakli,sodali,edkonatrieviyvafosforli
reagentyumshatishusullaribir-biridanfarqlanadi.
Kationlikationlarningionalmashishqobiliyatigaasoslangansuvtarkibidabo‘lgankalsiyva
magniykationlaroldindanzararlangannatriyyokivodorodkationlaribilanalmashadi.
Termokimyo
usul–
reagentliyumshatishdako‘llaniladiganoxakvasodasuvharorati1000Sdanbilan(1650Sga
cha)bo‘lgansharoitdaolibboriladi.Termoximikusulasosanqozonlargasuvtayyorlabberis
huchunishlatiladi.Ohakyordamidasuvnichuquryumshatishko‘rsatgichikarbonatkalsiyv
agidroksidmagniyeruvchanligibilananiqlanadi.
Kalsiyvamagniysuvdabirgalikda00Sharoratdayumshitishchuqurligi0,55
mg*ekv/mva800Ssuvharoratda0,23mg*ekv/lbo‘ladi.Amaldaohakliyumshitishyokioxa
ksodausulibilanyumshitilgansuvlardakamida0,5-1mg*ekv/lqoldiqqattiqlikbo‘ladi.
Fosforliusulsuvniohaksodaliusuldayumshatilganligikiyinishlatiladi.Bariytanqisbo‘lganligivauningturlariniqi
mmatbo‘lganligisabablibuusulningqo‘llanilishichegaralangan.
Ohakliusulishlatildi,buhodlasuvqattiqliginiekvivalentkamayishiro‘yberadi.
Suvgagidratoksidkalsiynikiritgandaboshlanishidasuvtarkibidauglekislotalarbikarbonat
ionlarihosilbo‘ladi,undankeyinbiokarbonationlarikarbonationlarigaaylandiularesaerit
madabo‘lgankalsiykationitlaribilanreaksiyagakirishipasayganbo‘ladi.
Odatda,birvaktniuzidasuvniogoxlantirishbunikoagulyasiyasigaolibkeladi.Koagulyants
ifatidazakisloesernokisliytemir–temirxusasanFeSO4∙7H2O
ishlatiladi.TemirxloridFeCl3koagulyantsifatidaubilanishlashogirbulganligisabablixam
ishlatiladi.
SernokisliyammoniysuvnioxaklashtirgandarNningyukorikursatkichlaridasuvdayaxshi
eriydigan–
alyuminatlarnixosilkiladi.Suvnidekorbanizatsiyajarayoniniolibborishuchunsarflanadig
anoxakmikdoriyukoridakeltirilgantenglamayordamidaaniklanadi.Undantashkari,koag
ulyantlar,bilanreaksiyagakirishiuchunqo‘shimchasusarflanadi
hamdadekor
banizatsiyajarayoninitezlashtirishuchunqo‘shimchaohaksarflanadihamdadikorbonazat
siyajarayoninitezlashtirishuchunohakortiqcha(0,5mg.ekv/l)ishlatiladi.Reagentliyumsh
atishusullariorasidaengkengko‘lamdaishlatiladiganusulohaksodaliusulhisoblanadi.
Suvtarkibigaohaknima’lumulushi(doza)nikiritishbilanmagniyniMg
(OH)2ko‘rinishidacho‘kishigaolibkeladi.
Ohakyokiohaksodabilansuvgaishlavberishnatijasidasuvtarkibidagituzidankamayishiro‘yberadi.
Suvni
yumshatishning
ionalmashish
usuli
kationitlarningkationalmashishxususiyatigaasoslanganbulibkationningaktivguruxlario
ldindan«zaryadlanadi»vayumshatiladigansuvtarkibidagikalsiyvamagniykationitlarial
mashadi.ReaksiyanatijasidakationitsuvdagiyutulgankationitlarBilanurinalmashadi.Kat
ionitlarkandayionalmashuvchi«zaryad»gaegabulsa–
natriyli,vodorodliyokiammoniylijarayonxamNa,-Hvaeritmaorasidagiionalmashishjarayonikupginafaktorlarigaboglik.Engasosiylarikation
itningxossalariisuvningtarkibivajarayonningborishsharoitidir.Bubarchafaktorlarbirbiri
Bilanuzviyboglikbuladivaionalmashishreaksiyasiniborishtezliginianiklaydi.KationitBi
lansuvdagiionlarorasidagialmashuvreaksiyasieritmadankationitichigakationitdansuvg
aionlarningdiffuziyalanishiBilankafolatlanadi.Jarayondiffuziyavamassata’sirikonuniy
atlariBilanboshkariladi.Tarkibidakalsiyvamagniyionlaribulgansuvlarniyumshatishda,
natriykationlashtirishdakalsiyvamagniykationitdadiffuziyalanadivauznavbatidanatriyk
ationitdansuvgadifuzziyalanadi.Almashuvreaksiyanatijasidakalsiyvamagniysuvidasiki
bchikilgankationitdaginatriyurniniegallaydi,uznavbatidanatriyyumshatilgansuvgamag
niyvakalsiyurninioladi.KationitBilaneritmaorasidagiion
almashuviekvivalentreaksiyasodirbuladi.
Suvkationitlifiltrlardano'tkazilganda ion almashishrеaktsiyalaramalgaoshadi:
2[kat]Na + Ca(HCO3)2 → [kat]2Ca + 2NaHCO3
2[kat]Na + Mg(HCO3)2 → [kat]2Mg + 2NaHCO3
2[kat]Na + CaCL2 → [kat]2Сa + 2NaCL
2[kat]Na + CaSO4 → [kat] Ca + Na2SO4
2[kat]Na + MgSO4 → [kat]2Mg + Na2SO4
[kat]-kationitningerimaydiganqismi.
Natijadasuvdaqattiqlikhususiyatlarbеrmaydigannatriytuzlaripaydobo'ladi.
KationittarkibidansikibchikarilganNa+
ionlariningmikdori,eritmadanyumshatiladiganCa2+vaMg2+ionlariningekvivalentmik
dorigateng.Ionalmashuvjarayonifakatekvivalentbulmasdan,teskarijarayonxamdir.Tesk
orjarayonbulishsababi,katonitdansikibchikarilganionalmashuvtezligivaeritmadansolin
ganiontengliksharoitdabarobardir.Ekvivalenliteskarilikningbulinishxollari,agarsuvdai
onalmashuviBilanbirgalikdaboshkareaksiyalarxamborgandasodirbuladi,masalanoksidl
anish-kaytarilish, malekulaningfizikaviysorbsiyavaboshkalar. Ammoniymaksadlarda
Na -,
N-va
N𝒏𝟐 kationlashjarayoniniolibborishuchunasosiyvazifakationitningionalmashtirish
(xajmi)xususiyatdanmaksimalfoydalanishbulib.Uuznavbatidaionalmashtirishjarayoni
ningsamaradorligioshirishkationitaktivguruxlariniionlashuvjarayonigaboglikbuladi.
Qaynatilgansuvyordamidayuvishvositalariningsamaradorliginioshirishuchunoshxonava
hammomnitozalash, tishlariniyuvish, yuzingizniyuvishvasochlaringizniyuvishuchun
ham foydalanishmumkin.


Suvbirnechadaqiqaqaynatilgandankeyinsovibturing.
Yalang'ochko'zbilanko'rinadiganzarralarsuvyuzasidapaydobo'ladi.
Qaynatilgansuvningyuqoriqatlaminiolibtashlangvaichishdanoldinunitashlang.
Bundantashqari,
sizsuvniuzoqroqturishigaimkonberishingizmumkinvazarrachalaro'zo'zidanpaydobo'ladi.
Tozasuvniehtiyotkorlikbilanto'kibtashlang,
pastkiqismidagicho'kmabuzilmasligiuchunehtiyotbo'ling.
Qolgansuvvazarralarnilavaboyatushiring.
Kationitningionalmashishxususiyatigakationlariningyumshatishtabiatidakattata’sirikil
adi.Xarkandaykationkationlarningtulikyutibtuyinishimumkin,
ammobuxoldayutilishishchixajminingkiymatiaynankaysibirionyutilishigaboglikbuladi
.
Yutilishjadalligima’lumkonuniyatgabuyinsinadi:
Na+< NH4+<K+<Mg+<Ca+
Buqatordagixarbirkationo’zidanoldingikationbilanjadalyutildi.
Xozirgidavrdakationitsifatidasuniyravishdaolinganmateriallarishlatiladi.Amaldakupis
hlatiladigankationitlarkatorigabirinchinavbatdasulfougolkursatildi,bukokslangantabiiy
toshkumirnisulfatlaryuliBilan(yukorixaroratdakonsentratsiyalashtirilganserniykislota
Bilanishlovberiladi)olinganyarimfunksionalkanionitdir.
Sulfougoltashkikurinishibuyichakoradonalimaterialbulibulchami0,25dan
1,2mmgachabulgannotugrishakldagigrunuladaniborat.Kullanishsharoitigabog’likhold
asulfougolningionalmashishxususiyati200dan300mg.ekv/ltashkiletadi.
SulfougolNa-NvaNN4kationlashmaksadidaishlatiladi.Olinishiosonvaarzonbulganligisabablisulfougol
issiklikenergetikasidasuvtayyorlashuchunkengkullaniladi.Sulfougoldantashkarixozirg
idavrdatenalmashuvchisuvningsmolalar– ionitlar,yukorimolekulyarmassalimolekula–
gigantlardaniboratyukorimolekulalibirikmalarkengkullaniladi.Ionitlar–
kattik,amaldasuvdaerimaydigan,mexanikmusta’kamvakimyoviybarkarormoddalardir.
Ion almashinadigansuvyumshatgichlariuchtaasosiytarkibiyqismgaega: mineral idish
Kattaroqoqimquvvatitizimlaridaalohidamustaqil mineral vasho'rsuvidishlarimavjud:
,
sho'rsuvidishivaboshqaruvvalfi.
Kichikroqsig'imlimodellar
mineral
idishnivasho'rsuvidishlarinibittashkafgabirlashtiradi, ammo ikkita tank hali ham
shkafichidaajralibturadi.
1.Mineral
tank:
Mineral
tank
bu
harakat
qayerda.
Bu
erdasuvfiltratsiyasisodirbo'ladivaqattiqsuvkaltsiyvamagniyniolibtashlashorqaliyumshat
iladi.
2.Sho'r
suvombori:Sho'rsuvombori
butuzyokikaliyningyuqorikonsentratsiyalieritmasisaqlanadigan
joy.
Ushbusho'rsuveritmasi mineral idishniyuvishvauniqaytato'ldirishuchunkuchgakiradi.
Tuzlisuvidishivaqti-vaqtibilantuzyokikaliypelletlaribilanto'ldirilishikerak.
3.Tekshirish valfi:Tekshirishklapani - buregeneratsiyapaytida mineral
vasho'rsuvomborlarigatushadiganvachiqadigansuvoqiminiboshqaruvchimoslama.
Ko'pginahollardasuvniyumshatuvchisuvta'minotiuygakiradigan
joy
yaqinidajoylashganbo'lib, u tashqisug'orishuchunishlatiladigansuvniemas, balkiichish,
ovqatpishirishvayuvishuchunishlatiladigansuvnitozalaydi.
Mineral
tank:
Mineral
idish
busuvninghaqiqiyyumshatilishisodirbo'lganbalandbo'yli
tor
idish.
U
birnechakubfutg'ovakliplastikpolistirolqatronimunchoqlaribilanto'ldirilgan.
Ushburezervuarorqalisuvoqibo'tayotganda,
salbiyzaryadlanganboncuklarsuvdagimusbatzaryadlangankaltsiyvamagniyzarralarinio'z
igatortadivaushlabturadi.
Qatronliboncuklartomonidanushlabturilganushbuqattiqminerallarbilan,
yuqorigaoqibtushadigansuvendiyumshoqbo'ladi.
Oxir-oqibat, boncuklarminerallarbilanto'yinganbo'lib, ularnitozalash (qaytatiklash)
kerakbo'ladi.
Tizimningkeyingitarkibiyqismlariushbujarayonuchunajralmashisoblanadi.
Sho'rsuvtanki:Sho'rsuvidishi
buuningnomishunianglatadiki:
tuzyokikaliybilanto'yingansho'rsuvlisuvnio'zichigaolganplastikidish.
Ushbusho'rsuvminerallarniqaytayuvish,
mineral
zarrachalarniolibtashlashvamunchoqlargasalbiyzaryadniqaytarishvaqtikelganidaishlatil
adi, shundaularko'proqminerallarniushlaydilar.
Odatda,
sho'rsuvidishituz
(natriy)
bilanto'ldirilganholdasaqlanadi.
Ammo
sizcheklangan past natriylidietadabo'lsangiz, muammolarpaydobo'lishimumkin, chunki
oz
miqdordanatriyichimliksuvigaregeneratsiyajarayonidayuboriladi.
Natriychiqindilarniparchalanishiuchunzarurbo'lganseptiktizimdagibakteriyalarga ham
ta'sirqilishimumkin. Shu sababli, Fillmor, Kaliforniya, Michigan, Texas
vaKonnektikutkabibirqanchashtatvabelediyelerdenatriysho'rsuvtaqiqlanganyokichekla
ngan. Shu bilanbirqatorda, sho'rsuvuchunkaliyishlatilishimumkin. Kaliytuzdanbir oz
qimmatroqbo'lsa-da,
ustunvaekologikjihatdanyaxshihisoblanadivabusizningsog'lig'ingizga,
suvhavzalaringizgavaseptiktizimlarningishigata'sirqilmaydi.
Tekshirishvalfivaregeneratsiyajarayoni:Tekshirishvalfisizningsuvyumshatuvchitizimin
gizda
transport
politsiyasivazifasinibajaradi.
Hozirdakaltsiyvamagniybilanqoplanganplastikboncuklarıtozalashvaqtikelganinianiqlay
di.
Qadimgiuslubdagibirliklardataymerishlatiladi,
yangimodellardaesasuvdanhaqiqiyfoydalanishgaasoslanganholdaqaytatiklanishvaqtiani
qlanadigankompyutertomonidanboshqariladiganhisoblagichishlatiladi.
Suvniionitlarningionalmashishxususiyatixudditabiiylardekyukorimolekulyarbirikmalar
poyasida (karkaz)
maxkamlanganzarrachaxajmidajoylashganaktivguruxlarnibulishiizoxlanadi.SHundayki
lib,xarbirionit–buerimaydiganmusbatyokimanfiyekvivalentliionbulibkaramakarshibelgilixarakatlanganion
Bilanuralgan.SuvtozalashdasintetikkationitlardanengkuptarkalganlariKB-4-P2, KU-
1GvaKU-28lardir.Ularsulfaugollarnisbatanbirnechabarobarkatabulganishchialmashuvinuvxususiy
atigaega.Masalan,KU-2-8ningNakationitlashdagialmashishxususiyati800900mg.ekv/lxiltashkilqiladi.
Ion almashinuvi usuli suvda erimaydigan moddalarning suvda eruvchi
materiallar kationlari bilan almashinish reaksiyasiga kirishish qobiliyatiga asoslangan.
Mazkur usulda sho’rsuv dastlab vodorod kationit filtrlarida o’tkaziladi. Almashinish
reaksiyasi natijasida suvda eruvchi tuzlar kationlari vodorodga almashinib kislota hosil
bo’ladi. Masalan:
2H(kat)+CaCl(kat)=Ca(kat)+2HCl(kat)
Ion almashinuv usulida ishlovchi uskuna bosimi kationit va anionit filtrlardan
ham
daregeneratsiya
moslamasidan
iborat
bo’ladi.
Suvvodorodkationitfiltridan o’tkazilganda so’ng unianionit filtridan o’tkaziladi. Bunda
suvda hosil bo’lgan kislotaanionlar( Cl+ , SO4+ vaboshqalar)anionitanionlari(OH va
HCO3)ga almashinadi.
HCl+OH=Cl+H2O
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Steven S. Zumdahl. (2019 yil 15-avgust). Suvni-yumshatish-muhimjarayon.Qaytatiklandi: https://uz.birmiss.com/suvni-yumshatish-muhim-jarayon/
2.Rodrigo Ledesma. (2016 yil 23-dekabr).Suvning-qattiqligi-va-uni-yumshatishusullari. Qaytatiklandi: https://cheminfo.uz/suvning-qattiqligi-va-uni-yumshatishusullari/
3.Sheila M. Estacio. (s.f.).Suvning-kimyoviy-xossalari. Qaytatiklandi:
https://cheminfo.uz/suvning-kimyoviy-xossalari/
4.Helmenstine, Anne Mari, tibbiyotfanlaridoktori (2018 yil 19-noyabr).
Muzvaqoro'rtasidaqandayfarqbor? Qaytatiklandi:
https://uz.warbletoncouncil.org/estados-del-agua-13106
5.Suvning-qattiqligi-va-uni-yo-qotish-usullari:
(18-Iyul
2017-yil).
Qaytatiklandi:https://aim.uz/referaty/57-khimiya/14727-suvning-qattiqligi-va-uni-yoqotish-usullari
6."Qattiqlik - suvningsalbiyxususiyatlari".Olingan 2016-07-23.
https://geografiya.uz/ekologiya/828-qattiqlik-suvning-salbiy-xususiyatlaridanbiri.html.
7. "Qattiqsuvnianiqlashning 3-usuli".Olingan 21 dekabr, 2020
https://uz.cakovice2022.cz/Mendeteksi-Air-Sadah-935.
Foydalanilgan internet sayitlari
*https://uz.wikipedia.org
*www.google.uz
*www.lex.uz
*www.ziyonet.uz
*http://www.poliv.info/ ne