Turon Zarmed universiteti
"Pedagogika va psixologiya"
yoʻnalishi
4-12-22-PPSguruh talabasi
Zayniyeva Umidaning "Yosh
anatomiyasi, fiziologiyasi va
gigiyenasi " fanidan tuzgan
mustaqil ishi.
MAVZU:
Yoshlik davrlarining
morfologik va fiziologik
xususiyatlari
Yosh fiziologiyasi va gigiyena fani
biologiyaning mustaqil bir
tarmog`i hisoblanib, ikkita alohida
fanning birikmasidir. Bu fanlar
o`zaro bir-birini to`ldiradi va yosh
avlodni tarbiyalashda katta
ahamiyatga ega. Shuning uchun
ham Yosh fiziologiyasi va gigiyena
fani 1970 yildan boshlab
pеdagogika oliy o`quv yurtlarining
o`quv rеjasiga kiritildi.
Yosh fiziologiyasi fiziologiya fanining bir qismi
hisoblangan odam fiziologiyasida yangi
ma'lumotlarning to`planishi natijasida mustaqil fan
bo`lib ajralib chiqdi. Yosh fiziologiyasi fani- turli
yoshdagi bolalar va o`smirlarning organizmlarida
kеchadigan o`sish va rivojlanish
jarayonlarini, organlari, to`qimalari va tizimlarining
o`ziga xos yosh xususiyatlarini o`rganadi. Yosh
fiziologiyasi o`rganadigan asosiy ob'еkt bolalardir.
 Yosh fiziologiyasi biologiya fanlari qatoriga kiradi, biologik
fanlarga
asosan
sitologiya,
gistologiya,
odam
anatomiyasi, odam fiziologiyasi, gigiyena, sanitariya,
iqlimshunoslik kabi fanlar bilan aloqada. Maqsadi-yosh
avlodning jismoniy va aqliy jihatdan uyg`un rivojlanishi,
sog`lom hayot kechirish asoslarini aniqlashdan iborat.
 Vazifasi-o`sish va rivojlanish qonuniyatlarini ochib bеrish, bir
butun organizm, uning tizimlari, organlari, to`qimalari va
hujayralarini ishlash xususiyatlarini turli yoshga aloqador
davrlarda aniqlash.
 Yosh fiziologiyasi o`sib rivojlanib kelayotgan organizmning
yoshiga oid morfologik xususiyatlari, nerv sistemasi, yurak-qon
tomir,
tayanch
harakatlanish
fiziologiyasi
va
rivojlangan organizmning xususiyatlari, kasalliklarning oldini
olish, sog`likni saqlash kabi fiziologik jarayonlarni tushunib
olishga yordam beradi. Shuningdek, yosh fiziologiyasi va
gigiyena fani o`sib kelayotgan organizmdagi turli bosqichlarga
xos bo`lgan funksional va psixologik xususiyatlarga etibor
beradi.
Shu asosida tashqi muhitning turli omillariga
bo`lgan gigiyenik talab va normativlarini hamda
bolalar va o`smirlarning normal funksional
rivojlanish imkoniyatlarini yanada takomillashtirish
tadbirlarini yo`lga qo`yishda muhim ahamiyatga
ega.Gigiyena grеkcha “gigiyenos” so`zidan olingan
bo`lib, “sog`lom” ma'nosini bildiradi. Gigiyena
tashqi muhit omillarining odam salomatligiga
ta'sirini o`rganadi.
Gigiyena
fani
maktab
gigiyenasi,
mеhnat
gigiyenasi, ovqatlanish gigiyenasi, epidеmologiya hamda gigiyenaga
oid boshqa fanlarni o`z ichiga oladi.
Gigiyenaning asosiy maqsadi-odam organizmining jismoniy
rivojlanishi, turli sharoitga moslashishi va boshqa xususiyatlarga
ta'sir etish, bolalar salomatligini saqlash va mustahkamlash uchun
sanitariya-gigiyena holatini yaxshilash hamda turli kasalliklarning
oldini olish, soglomlashtirish chora-tadbirlarini ilmiy-amaliy jihatdan
asoslangan holda ishlab chiqish.
Tananing
har
qanday
morfologik
xususiyati
o'zgaruvchanlik bilan tavsiflanadi. Turli belgilar uchun
o'zgaruvchanlikning shakli, zo'ravonligi va yo'nalishi har
xil bo'lib, yosh, jins, ijtimoiy muhit va organizmning
biokimyoviy hayotining xususiyatlari kabi omillarning
ta'siri bilan belgilanadi.
Insonning jismoniy rivojlanishini, ya'ni uning butun hayoti
davomida tanasining hajmini, shaklini va inson tanasining
funktsiyalarini o'zgartirish jarayonini o'rganishga katta
ahamiyat beriladi.
Jismoniy rivojlanish bir qator ketma-ket davrlardan o'tadi
va insonning yoshiga bog'liq. Organizmning shakllanishi
davrida jismoniy rivojlanishning barcha belgilarining o'sishi
kuzatiladi. Yetuklik davri ko'pchilik morfologik belgilarning
barqarorlashuvi bilan tavsiflanadi. Qarishning boshlanishi
bilan bir qator belgilar regress (kamayadi).
Hozirgi asrda bolalar va o'smirlarning jismoniy rivojlanish
sur'atlarida tezlashuv mavjud - akseleratsiya.
Bu, xususan, o'tgan asrning o'rtacha ko'rsatkichlari bilan
solishtirganda,
zamonaviy
yangi
tug'ilgan
chaqaloqning katta tana vazni va uzunligi, barcha yoshdagi
bolalar va o'smirlarning katta o'lchamlari borligida
namoyon bo'ladi. kattalar kabi, erta balog'atga etish,
o'sishning erta barqarorlashishi, kechroq qarish shartlari va
uzoq umr ko'rish. Tana uzunligi. Yangi tug'ilgan
chaqaloqlarda u o'rtacha 50,5 - 51,5 sm.
 Hayotning birinchi yillarida bolalar kuchli o'sadi. Bolalarda tana
uzunligining eng katta o'sishi (o'rtacha taxminan 25 sm ga teng)
hayotning birinchi yilida kuzatiladi. Keyin o'sish sur'ati asta-sekin
sekinlashadi, qizlarda 10-12 yoshda, o'g'il bolalarda esa 13-14 yoshda
yana o'sadi.
 Qizlar tanasining oxirgi uzunligi o'rtacha 17-18 yoshga, o'g'il bolalar esa
18-20 yoshga etadi. 45-50 yoshgacha inson tanasining barqaror uzunligi
davriga ega.
Bu yoshdan katta odamlarda tana uzunligining astasekin qisqarishi kuzatiladi, bu elastiklik va elastiklikning
yo'qolishi natijasida umurtqalararo xaftaga disklarining
tekislanishi, shuningdek, umurtqa pog'onasining egilishlarining
(egilish) ortishi bilan izohlanadi. . Voyaga etgan ayollarda
o'rtacha tana uzunligi erkaklarnikiga qaraganda 11-12 sm
kamroq. Butun insoniyat uchun tana uzunligi erkaklar uchun
o'rtacha 165 sm va ayollar uchun 154 sm deb ishoniladi.
CMEAga a'zo mamlakatlarda o'rtacha tana uzunligi erkaklar
uchun 170 sm va ayollar uchun 158 sm. Erkaklar uchun o'rtacha
balandlikning kichik qiymatlari 160 sm dan past, katta - 170 sm
dan yuqori bo'lgan qiymatlar hisoblanadi.
 Shunday qilib, Uzoq Shimoliy va Janubi-Sharqiy Osiyo xalqlari
(Vetnam, yaponlar, Hindiston va Indochinaning ba'zi xalqlari) kichik
o'rtacha tana uzunligiga ega, Shimoliy Evropa va Skandinaviya xalqlari
(Shotlandlar, Norveglar, Shvedlar), Bolqon yarim oroli (Yugoslavlar)
, albanlar, yunonlar ), Shimoliy Amerikadagi xalqlar (mahalliy
boʻlmagan aholi). Janubi-Sharqiy Afrikada yashovchi qabilalar orasida
eng katta o'rtacha tana uzunligi qayd etilgan (182 sm). Ko'krak
qafasining perimetri (atrofi).. Hayotning birinchi yilining oxiriga kelib
ko'krak qafasi atrofi o'g'il bolalar uchun o'rtacha 49 sm va qizlar uchun
48 sm.
E’TIBORINGIZ UCHUN
RAHMAT