BUXORO VILOYATI
KOGON SHAHAR 5-IDUM
TEXNOLOGIYA FANI O’QITUVCHISI
RAXMATULLAYEVA LOLA
ISROILOVNANING
BIR SOATLIK
DARS ISHLANMASI
MAVZU: Robototexnika asoslari. Arduino va uning imkoniyatlari
DARS MAQSADI:
Ta’limiy maqsad: O‘quvchilarga arduino, arduino va uning imkoniyatlari haqida
ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy maqsad: O‘quvchilarni tozalikka, mehnatsevarlikka o‘rgatish. Texnika
xavfsizligi qoidalari, ish o‘rnini tashkil qilish qonun qoidalarini tushuntirish,
sanitariya- gigiyena talablariga to‘liq rioya etishni o‘rgatish.
Rivojlantiruvchi maqsad: O‘quvchilarning arduino, arduino va uning imkoniyatlari
haqida olgan bilim, ko‘nikma va malakalarni hosil qilish.
Tayanch kompetensiyalar:
Texnologiya faniga oid atamalarni topishda media vositalardan foydalanib, didaktik
topshiriqlarni bajarish axborot manbalaridan (televizor, radio, audio-video yozuv,
telefon) foydalana olish; fayllarni ochishda media-madaniyatga rioya qilish.
Fanga oid kompetensiyalar: texnologiya fanini o‘rganish; amaliy ishni bajarishda
tozalikka rioya qilish, kattalarni gapiga quloq tutish,mehnatsevarlik, to‘g‘rilik,
hurmat qilish kabi sifatlarga ega bo‘lish; to‘g‘ri so‘z bo‘lish, o‘rtoqlarining xatosini
tushuntirish, kattalarga, kichiklarga, o‘rtoqlariga yordam berish, o‘qib-o‘rganish
orqali bilimini oshirib boorish.
Dars turi: Yangi bilim beruvchi. Bilimlarni mustahkamlovchi. Kompetentlikni
shakllantiruvchi
Dars uslubi: Tushuntirish, suhbat, tezkor savol – javob, amaliy mustaqil ishlar
bajarish, munozara, muammoli topshiriq, ko‘rgazmali va boshqalar.
Dars metodi: guruhlarda ishlash, “Men santexnik ustaman” , “ To’g’risini top”,
“Aviachipta”, “Tezkor savol-javob ” , “Quyosh nuri” metodlari.
Dars jihozi: texnologiya fani o‘quv xonasi, rasm va tarqatma materiallar, o‘quv
qurollari, elekron materiallar, shablonlar, mehnat qurollari, audio va video vositalari.
Darsning borishi:
I. Tashkiliy qism:
a)Salomlashish: O’quchilar bilan salomlashiladi. Darsning shiori aytiladi.
b)Davomatni aniqlash: Navbatch hisoboti eshitiladi, darsda qatnashayotgan va
kelmagan o’quvchilar belgilab olinadi.
c) darsga tayyorgarlik ko‘rish: sinf xonasini tozaligi, o’quv qurollari,
o’quvchilarning darsga tayyorgarligi tekshirib olinadi.
II. Uyga vazifani so‘rash:
O‘tilgan darsda santexnika elementlarini ta’mirlash texnikasi. sifon mavzusi
o’rganilgan edi. O’tilgan mavzuni “Men santexnik ustaman” metodi orqali takrorlab
olamiz.
“Men santexnik ustaman” “To’g’risini top” metodi.
Bu metod o’quvchi yoshlarimizni oʻz imkoniyatlari, qiziqishlari, qobiliyatlariga
mos kasbni tanlashga yana bir turtki bo’ladi . Maʼlumki, kasb tanlash, kasbga
yoʻnaltirish o’qituvchilarning oldida turgan muhim vazifalaridan biridir. Ayniqsa
texnologiya darslarida o’quvchilar kasb hunar haqida chuqurroq ma’lumotga ega
bo’lishadi. Bu metod orqali o’quvchilar o’tilgan mavzuni takrorlashadi va santexnik
usta o’z faoliyatini bajarishi uchun qanday asbob-uskunalar kerakligini, buyumlarni
o’z o’rnida joylashtirishni esga olishadi.
Metod mazmuni:
Sinf o’quvchilari 3 guruhga bo’linishadi. Har bir guruhdan bittadan o’quvchi
chiqadi. Monitorda bir nechta asbob-uskunalar rasmi chiqadi o’quvchilar esa
kanalizatsiya quvurini o’tkazish uchun kerakli bo’lgan santexnik asbob-uskunalarini
ajratib olishadi. Kim to’g’ri va tez bajarsa shu o’quvchi “Men santexnikman” deb
aytadi.
Ikkinchi o’quvchilar chiqishadi. Monitorda “Sifon” ning bir nechta surati
ko’rsatiladi. Sifon turlarini to’g’ri aytgan va tezkorlik bilan javob bergan o’quvchi
“Men santexnik ustaman” deydi.
Sifon turlari: 1. Shishali; 2. Gofrli; 3. Quvurli; 4. Yassi
Uchinchi guruh o’quvchilariga ham monitorda “gofrirovkali sifon” qismlari
surati ko’rsatiladi o’quvchilar esa uni o’rnatish ketma-ketligini to’g’ri aytib
berishlari kerak. Shu tariqa qaysi guruh o’quvchilari terkorlikda va aniqlikda
vazifani bajarsa “Men santexnik ustaman” deb aytadi.
• Santexnika deganda nimani tushunasiz?
• Mavjud chiqindilar xususiyatlariga ko'ra chiqindi suvlar qanday turlarga bo'linadi?
• Sifon deganda nimani tushunasiz? Uning qanday turlarini bilasiz?
•
Santexnika ishlarida eng ko‘p qo'llaniladigan asbob-uskunalarni sanab bering.
RASMDA QANDAY SANTEXNIKA ELEMENTLARI KO‘RSATILGAN?
Yangi mavzu bayoni:
Arduino platasi va uning imkoniyatlari. Bugungi
zamonaviy elektronika qurilmalarining vazifalari turlicha bo‘lsada, ularning ishlash
va tuzulish prinsiplari deyarli bir xil. Ulardan birini o‘rganish orqali biz turli
qurilmalarni ishlatish, mustaqil yasash, dasturlash, hatto ishlab chiqarish
darajasigacha yetib borishimiz mumkin. Arduino platasi bizga ana shu bosqichlarni
amalda o‘zlashtirishimiz uchun juda katta qulayliklar yaratadi. Uning yordamida
ko‘plab ishlarni amalga oshirish mumkin. Masalan:
 dastur yordamida mashinalarni boshqarish (tank, samolyot, robotlar
boshqaruvi ham mana shu asosda ishlaydi);
 elektron qulf (qurilmalarni maxsus kodlar yordamida ishga tushirish);
 pult yordamida masofadan boshqarish va boshqa ixtirolar.

Arduino 2003-yili italiyalik olimlar Massimo Banzi, Devid Mellis va Devid
Kvartiler tomonidan kashf etilgan.
“Men kimman?” metodi
Bu metodda Arduinoni ixtiro qilgan ikki nafar olimning
suratini matematik figurada qirqiladi va o'quvchilarga ko'rsatiladi. Lekin qaysi
shaklda qirqilganligi aytilmaydi. Guruhlarga bittadan surat beriladi. Bunda
o’quvchilar diqqati tekshiriladi. Suratdagi kishilar haqida o’quvchilar fikri so’raladi.
O’quvchilar javobidan so’ng o’qituvchi bu olimlar haqida qisqa va kerakli
ma’lumotlarni aytib o’tadi. Keyin esa suratlar yig’ib olinadi va o’qituvchi suratlar
qaysi shaklda kesilgan ekanligini o’quvchilardan so’raydi. Bu metod orqali
o’quvchilar diqqati, xotirasi yanada mustahkamlanadi. Darsimiz esa matematika,
geometriya kabi fanlar bilan bog’lanadi.
Arduino ning ko'plab turlari mavjud bo'lib bularga misol qilib: Arduino Yun,
Arduino Uno, Arduino Duemilanove, Arduino Diecimila, Arduino Nano, Arduino
Mega, Mega 2560, Mega ADK, Arduino Leonardo, Arduino Micro va h.k larni
olishimiz mumkin. Arduino robototexnika va elektronikiga qiziquvchi va izlanuvchi
yoshlarga juda qo'l keladi chunki bu qurilmada kichik va katta bo'lgan dastur,
algoritmlar yaratgan holda xar hil qurilmalar, robotlar va boshqa qiziq amaliyotlarni
bajarsa bo'ladi. Boshqacha qilib aytganda, Arduino dasturiy va texnik qismlarni
birlashtirib beruvchi qurilmadir. Yuqorida keltirib o'tganimizdek Arduino ning juda
ko'p turlari mavjud bo'lib, Arduinoni o'rganishni boshlovchilar asosan Arduinoning
Uno yoki Nano turidan foydalanishni boshlashadi. Arduinoning Uno va Nano turini
yaxshilab o'rganib bo'lgan yoshlar endi Arduinoning bu turiga qoniqmay
Arduinoning Mega yoki Mega 2560 turini sotib olishga oshiqishadi. Chunki, endi
Arduino Uno, Nano turining xarakteristikasi (texnik ko'rsatkichlari) bizning
robototexnik uchun pastlik qiladi! Ayrim robototexniklar esa Arduino Uno bilan
tanishib chiqib uni imkoniyatlaridan foydalanib bo'lgandan so'ng, Arduinoning
Mega turini sotib olib o'tirmay o'zlari yasab tayyorlab ko'rishga harakat qilishadi.
To'g'rida chunki endi ular dasturchi,robototexnik bemalol mikrokontrollerga dastur
yozib uni mikrokontrollerga yuklay oladi. Arduino Uno ning boshqa turlaridan farqi
protsessori,mikrokontrolleri,raqamli va analog chiqishlarning ko'p yoki kamligi
bilan farqlanadi. Arduinodan foydalanayotgan kishi unga har xil elektr
komponentalar va modullarni ulash imkoniyatiga ega bo'ladi,masalan:led
chiroqlar,datchiklar,rele modullari tarmoq (Wi-fi,Bluetooth,Ethernet) modullari,
sensorlar, motorlar, magnit eshik qulflari va elektr energiyasi bilan ishlaydigan
barcha narsalar. Yuqorida aytilgandek Arduino texnik va dasturiy qismni birlashtirib
beruvchi qurilma.Demak dastur tuzish kerak ! Qanday dastur tuzamiz? Qaysi
dasturlash tili orqali? Arduino uchun dasturlar odatiy C ++ da yoziladi, kontaktlarda
I / O (Input-kirish,Output-chiqish) ni boshqarish uchun oddiy va tushunarli
algoritmlar va dasturlar tuziladi. Agar siz allaqachon C ++ ni bilsangiz - Arduino va
dunyo eshiklari siz uchun ochiq. Agar siz dasturlash uchun yangi bo'lsangiz bu
muammo emas osonlikcha o'rganishingiz mumkin, bu oson.Bundan tashqari
Arduino ni o'rganish va dasturlar yozish uchun Windows, Mac OS va Linux
operatsion tizimlarida ishlovchi Arduino IDE (Arduino dasturi,kompilyatori)
mavjud va siz undan mutlaqo bepul foydalanishingiz mumkin. Arduino IDE
dasturida algoritmlar va dasturlar yaratish juda oson va ishlash qulay. Arduino IDE
da tayyor amaliyotlar (loyihalar) ham mavjud siz o'rganishingiz uchun.
1-rasm, 2-rasmga ko‘ra, Power (1) Arduino UNOga quvvat
USB portini kompyuterga ulash imkonini beradi. Undan foydalanib yozilgan dastur
Arduino UNOga ko‘chirib yoziladi. Uni kompyuterga ulovchi USBni simsiz ham
ishlatish mumkin.
Buning uchun maxsus batareyadan (2) foydalaniladi. Bunday batareyalar, odatda,
9 V kuchlanishga ega bo'ladi. GND (ground - zamin) (3) manfiy qutb hisoblanadi. 5
V li (4) va 3,3 V li (5) quvvatni ta'minlovchi pinlar, analog (6) pinlari (A0,... A5)
yordamida qurilmalardan analog signal qabul qilinadi. Digital (7, 8) pinlaridan esa
raqamli signallar qabul qilinadi. Qo‘shimcha vazifadagi oyoqchalar (9), „reset"
tugmachasi (10) dasturni qayta ishga tushirish uchun foydalaniladi. Arduino
sozligini ko‘rsatuvchi chiroqchalar (11), dastur yuklanishi va ishlashini ko‘rsatuvchi
chiroqchalar (12) RX va TX oyoqchalardagi holat haqida ma'lumot berib turadi.
Atmega-328 mikrokontroller (13) kompyuterga yozilgan va Arduinoga yuklangan
dastur joylashadigan qism (robot miyasi) bo‘lib, voltage regulatori (14) kuchlanishni
me'yorlab berish uchun xizmat qiladi.
Dastur yordamida
mashinalarni
boshqarish
Pult yordamida
masofadan
boshqarish
va boshqa ixtirolar
ARDUINO PLATASI YORDAMIDA
AMALGA OSHIRILISHI MUMKIN
BO‘LGAN ISHLAR
Elektron
qulf
Arduino – elektron loyihalarni yaratish uchun foydalaniladigan ochiq
manbali platforma. U juda katta bo‘lmagan plata bo‘lib, o‘z protsessori
(mikrokontrolleri) va xotirasiga ega qurilma hisoblanadi. Arduino kompyuter kodini
fizik qurilmalarga yozib olish uchun ishlatiladigan elektron mikrokontroller hamda
dasturiy
ta’minot
yoki
IDE
(Integrated
Development
Environment
–
integratsiyalashgan rivojlanish muhiti) komponentidan iborat. Arduino oilasida turli
xil kontrollerlar mavjud: Arduino UNO, Arduino Leonardo, Arduino ProMini,
Arduino Mega, LilyPad Arduino. Ulardan eng keng tarqalgani Arduino UNO
hisoblanadi. Mikrokontrollerlar bilan ishlashni dastlab shu kontrollerdan boshlash
samarali hisoblanadi (
Mavzuni mustahkamlash
Mavzuni
mustahkamlash
uchun
“Aviachipta”
metodidan
foydalanamiz.
Bu metod orqali sinf o’quvchilari orasida berilgan savollarga muayyan , to’liq
javob berish va har bir o’quvchi o’zing shaxsiy imkoniyatlarini ro’yobga chiqarishga
asoslangan metodlardan biridir. Bu metod orqali o’quvchilar o’z xotiralarini yanada
mustahkamlab, o’tilgan mavzuni qanchalik darajada o’zlashtirilganini aniqlashga
yordam beradi. O’quvchilar chiptani qo’lga kiritgach qaysi davlatga sayohat
qilishini va bu davlat qaysi materikda joylashganini ham aytib o’tib ketishadi. Bu
metodni qo’llash orqali nafaqat mavzu balki geografiya fanidagi bilimlar ham
mustahkamlanadi.
Metodning mazmuni:
Bir o’quvchi aviachipta kassa xodimi sifatida chipta sotadi. Bu chiptalarni
qo’lga kiritish uchun o’quvchilar maxsus savollarga javob berishlari lozim. Har bitta
berilgan to’g’ri javob uchun o’quvchilarga chipta taqdim etiladi.
Savollar:
• Arduino nima?
•
Arduino qaysi olimlar tomonidan kashf qilingan?
• Arduino platasi va uning imkoniyatlarini bilasizmi?
• Arduino oilasiga kiruvchi kontrollerlarni sanab bering.
• Arduino UNO tuzilishini tushuntirib bering.
Darsga yakun yasash,
O’quvchilarni rag’batlantirish
Uyga vazifa:
Svetodiodni dastur yordamida yoqish va o‘chirish sxemasini o‘rganish