Doç. Dr. Melahat Akdeniz AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ AD • İlk Hekimler: Aile üyeleri Şamanlar, din adamları Usta çırak ilişkisi • Formal eğitim: Tıp fakülteleri Aile hekimliği stajı • Hasta üyelerine bakım verme avcı -toplayıcı toplumlarla başlamıştır. • Grubun yaşamını sürdürmesini tehlikeye atan hasta bir üyenin bakımına tüm grup üyeleri katılmaktadır. Aile hekimliği stajı Hastalığa kötü ruhların yol açtığını ya da tanrının verdiği bir ceza olduğunu düşünülmesi hastalara bakım vermede dinsel önderleri ön plana çıkarmıştır. Aile hekimliği stajı • İlk tıp adamları şamanlar 3 temel görev yapıyorlardı: Hastayı iyileştirmek: TEDAVİ Kötü ruhları uzaklaştırmak için tanrılara sunulan toplumun kurbanlarını yönetmek: KOORDİNASYON Ölülerin diğer dünyaya gidişlerine yardımcı olmak: ÖLMEKTE OLAN KİŞİNİN BAKIMI Aile hekimliği stajı • Mezopotamya: Sümerlilerin yazıları: büyü, sihir yanında ilaçlardan da bahsediliyor. • Mısır tıbbı: Hekim tanrı İmphotec. Cerrahi girişimler, mumyalama, Eber papirüsü Aile hekimliği stajı • Antik yunan tıbbı olarak bilinen hekimlik uygulamaları Anadolu ve çevresindeki adalarda gelişmiştir. • Mitolojiye göre Tanrı Apollon’un oğlu olarak tanımlanan Asklepios, Asklepion denilen şifa evlerinin kurucusudur. • Bergama’da bulunan Asklepion, Antik çağın en önemli sağlık merkezlerinden biridir. • Asklepios ve ailesi hastaları tedavi yanında sağlığın korunması ve rehabilitasyon konusunda da çalışmalar yapmışlardır. Kos okulu: Biyopsikolojik yaklaşım: Hipokrat Her hastalık daima kişideki doğal dengenin bozulmasından ortaya çıkmaktadır. Knidos okulları: Biyomedikal yaklaşım: Heroides ve urophan. Daha çok hastalık belirtileri ile ilgilenmişler ve onları tedavi etmeye çalışmışlardır 31 Ekim 2021 Pazar 8 • Romalılarda tıp • Dinsel tıp adamları • Yunan tıbbı sunan kişiler: Galen, Celsus • Asker sağlığı • Halk sağlığı • Hekim gereksinimi • Hekim yetersizliği ve tıp okullarının açılması gerekliliği ortaya çıkmış. • Salerno okulu 9 ve 13. Yüzyıllar boyunca etkili olan ve ilk final sınavını yapan okuldur. • Bu okulun mezunları kendilerini “doktor” olarak adlandırmışlardır. 31 Ekim 2021 Pazar 10 Bu hekimlerin hepsi genel hekimlik yapmışlardır. 31 Ekim 2021 Pazar 11 Pratisyen hekimler (genel hekimler) • Zamanın teknik ve bilimsel sınırlamalarıyla ele aldığı problemlerin çoğunu çözmektedir. • Hastalarının sorunları için bir danışman rolü vardır. • Fransız devrimi ve Sanayi Devrimleri arasındaki dönemde “aile doktoru” (médico de cabecera) terimi ortaya çıkmıştır. • Bu hekimler hastaların evinde sağlık hizmeti sunmuşlardır. • Teknolojik gelişme, iletişimin artışı • Sağlık- hastalık kavramlarında değişiklikler • Sağlık hizmeti talebinde artış • Hekim eğitiminin standart olmayışı • Hekim kalitesinin düşüklüğü • Kaliteyi artırma çalışmaları 31 Ekim 2021 Pazar Flexner raporu • 18. yüzyıl Sanayi devriminin etkileri 13 Flexner raporundan sonra • Tıp eğitimi kuvvetli bir bilimsel tabana oturtulmuştur. • Tıp müfredatı standardize edilmiştir. • Tıp okulları üniversitelere bağlanmıştır. • Flexner raporu tıbbin gelişmesi için bir zemin ve • Ardından sağlık hizmeti sunumuna bir temel olarak uzmanlıkların büyümesi ve gelişmesi için bir ortam sağlamıştır. • Gelişen uzmanlık alanları baskın tıp olmaya başlamıştır. Flexner raporundan sonra • Biomedikal araştırmalar teşvik edilmiş ve desteklenmiştir. • Tıp içinde özel alanlarda gelişme, uzmanlıkların ortaya çıkmasına ve büyümesine yol açarken genel hekimlik önemini yitirmeye başlamış ve ikinci plana itilmiştir. • Genel hekimler sayıca azalırken uzman hekimler artmaya, tıp eğitimi ve sağlık hizmetleri daha pahalı olmaya başlamıştır. • Hastaneler, tıp ve teknolojinin bulunduğu ve geliştiği ana yerler olmuştur. • 1930 yılında Flexner yeniden bir değerlendirme yapmış ve kazanılanların yanında kaybedilenlerinde olduğunu bildirmiştir. FLEXNER 1930 • “Korkarım ki, bilimsel tıbbın hızlı gelişmesi bize eski nesil hekimlerin geniş kültürleri ve kapsamlı hizmetlerine mal olmaktadır!” • Temel tıp eğitimi, sonraki uzmanlık eğitimi için uygun bir temel sağlamalıdır. • Aile Hekimliği bir disiplin olarak tanımlanmalıdır. • Aile Hekimliği disiplini her tıp okulunda öğretilmeli ve aile hekimi/dal uzmanı dengesi kurulmalıdır. • Her ülkede aile hekimliği mezuniyet sonrası uzmanlık eğitim programları oluşturulmalıdır. Branşlaşma Branşlaşmanın Getirdikleri •Daha fazla bilgi •Daha fazla ilaç •Daha fazla teknoloji •Daha fazla hastalık •Hastalığı ile tanımlanan hasta Flexner Raporu 1910 31 Ekim 2021 Pazar •Hasta kim? 17 • Bütüncül değerlendirmenin kaybolması • Sürekli bakımın ya da bakımın sürekliliğinin kaybolması • Hasta-hekim ilişkisinde aşınma • Ayrışmamış sorunları olan hastaların bakımında güçlükler • Hastalık yönelimli yaklaşım – hastalığın tedavisi • Hastadan çok hastalığa odaklanma • Hastanın tedavisi? 31 Ekim 2021 Pazar 18 Uzmanlık alanları ve kuruluş tarihleri • Oftalmoloji • KBB • Kadın hast ve doğum • Pediatri • Radyoloji • Kolon-rektal cerrahi • Ortopedi 1917 1924 1930 1933 1934 1934 1934 • Uroloji • Dahiliye • Anestezi • Torasik Cerrahi • Aile Hekimliği • Acil Tıp 1934 1936 1937 1948 1968/1969 1979 • 1920’den 1960’a nüfus artmaya devam ederken tıp okulları önemli oranda büyüyememiştir. • Bu da özellikle genel hekim sıkıntısına neden olmuştur. • 1960’larda halk memnuniyetsizliğini ifade etmeye başlamıştır. • Halkın yakınmaları: • Hekim kısıtlılığı ve doktorların kötü dağılımı • Kırsalda ve şehir içlerinde sağlık bakımına ulaşamama. • Tıbbi bakımın maliyetinin yüksek olması • Bakımın parçalanması Francis Weld Peabody 21 Ekim 1925 Hastanın bakımının sırrı, hastanın bakımında gizlidir. Hastalığın tedavisi kişisel olmayabilir, ancak hastanın bakımı tamamen kişiseldir. Hızla genel tababete dönülmelidir. 31 Ekim 2021 Pazar Tishler PV. Pharos Alpha Omega Alpha Honor Med Soc. 1992;55(3):32-36. 21 Francis Weld Peabody Francis Weld Peabody’nin makalesi «The Care of the Patient» tıp literatüründe en çok atıf alan makaledir. Tıbbin bilim değil insancıl yönüne vurgu yapmıştır. Klinisyenin asal niteliklerinden biri insanlıkla ilgili olmasıdır. Tıp öğrencileri ve eğiticileri için onu okumak önemlidir. 31 Ekim 2021 Pazar 22 Bu çağrı ikinci Dünya Savaşı sonuna kadar yanıtsız kalmıştır. • Osler, Janeway, Hastted de aşırı uzmanlaşma nedeniyle hastanın genel görünüşünün kaybedilebileceği ve • Pratisyenlerin göz ardı edilmemesi gerektiği konusunda uyarıda bulunmuşlardır. OSLER’E GÖRE • “İyi doktor hastalığa tedavi eder; büyük hekim hastalığa yakalanmış hastayı tedavi eder. ” • Modern Hipokrat tıbbının babası olarak kabul edilen William Osler 19. yüzyıl tıp eğitiminin temellerini sınıflardan hasta yataklarına kaydırmıştır. • Tıpta insancıllığın önemine dikkat çekmiştir. Sir William Osler (1849-1919) • Hastalarınızı dinleyin. Onlar size tanıyı söylerler. • Tıp uygulaması bir sanattır, ticaret değil; • Bir çağrıdır, bir iş değil. • Kalbinizle kafanızın eş oranda çalışacağı bir çağrı. Ailde Hekimliği Stajı 2018 Aile hekimliğine giden yol: İngiltere • İngiltere’de yirminci yüzyıldan önce pratisyen hekimler kendi ofislerinde çalışmaktadır ve sadece ödeme gücü olan kişilere sağlık hizmeti vermektedir. • Düşük gelirli kişiler için zorunlu olan “Ulusal Sosyal Güvenlik Kanunu” 1911’de yürürlüğe girmiştir. • 1948’de Ulusal Sağlık Hizmetleri kurulur. • Ancak Genel pratisyenlerin sunduğu sağlık hizmetleri bozulmuştur. Aile hekimliği stajı Aile hekimliğine giden yol: İngiltere • İngiltere’de genel tıp ortamlarını değerlendiren Collings 1950’de bir rapor yayınlar ve genel tıbbin durumunun bozulmuş olduğuna dikkat çeker. • Genel pratisyenlerin uygulama koşullarını değerlendirmek için bir komite kurulur. • Yayınlanan rapor olumsuzdur. • Genel pratisyenler örgütlenmeye başlar. Aile hekimliği stajı Aile hekimliğine giden yol: İngiltere • 1950'den itibaren uluslararası tıp topluluğu, fakülte mezunlarının, nüfusun sorunları ile başa çıkmaya hazır olmadığını fark eder. • İhtiyaç duyulan şey, nüfusun gereksinimlerinin çoğunu karşılayabilecek BİR GENEL HEKİMDİR. • Çalışmalar iki alana odaklanır: • Mesleği ve çalışma koşullarını geliştirmek • Eğitimi geliştirmek. Aile hekimliği stajı Aile hekimliğine giden yol: İngiltere • İngiltere’de 1952’de Genel Pratisyenlik Akademisi (College of General Practitioners) kurulur. • 1965’de mezuniyet sonrası eğitim başlatılır. • 1968’de Genel Pratisyenlik bir uzmanlık alanı olarak kabul edilir. • 1968’de tüm tıp fakültelerinde genel pratisyenlik bölümü kurulur. Aile hekimliği stajı Aile hekimliğine giden yol: Amerika • ABD'de pratisyen hekimlerin prestijini arttırmaya yönelik ilk girişimler 1940'larda ortaya çıkar. • Amerikan Tabipler Birliği'nin (AMA) Genel Pratisyenlik bölümü 1946'da kurulur (Bu ülkenin ilk ulusal meslek örgütüdür). • AMA, 1947’de genel hekimliğe olan gereksinim nedeni ile Amerikan Genel Pratisyenlik Akademisi’ni (AAGP) oluşturur. • AMA, Tıp hizmetlerinin değerlendirilmesi için komisyonlar kurar. Aile hekimliği stajı Millis, Folsom, Willard Raporları Aile hekimliği stajı • “Kompleks ortamlarda yaşayan tüm bir insana değil de sadece tek tek organlara odaklanan hekim majör nedensel etmenleri ve tedavi fırsatlarını sıklıkla gözden kaçırmaktadır.” • Bir ülser hastası cerraha, psikiyatriste ya da eczaneye gereksinim duyabilir. • Hepsinden anlayan bir doktor gerek. • Hastayı diğerlerinden anlamayan birine mahkum edemeyiz. • Millis’in ad önerisi: kapsamlı ve sürekli sağlık bakımı sunan BİRİNCİL HEKİM. The History of Family Medicine Aile hekimliği stajı • Her birey, kişisel hekime sahip olmalıdır. • Kişisel hekim hastasına tüm tıbbi hizmetlerin sürekliliği ve integrasyonu için merkezi noktada olmalıdır. • Böyle bir hekim koruyucu hizmetlerin uygulanmasını artıracaktır. • Hekim pek çok hastasının ve ailesinin sağlığını etkileyen çok değişik sosyal, duygusal ve çevresel etmenlerin farkında olacaktır. • Kişisel hekimin endişesi bir bütün kişi olarak hasta olacaktır ve hasta ile ilişkisi sürekli olmalıdır”. Aile hekimliği stajı The History of Family Medicine Amerikan halkı daha fazla sayıda nitelikli aile hekimi istiyor ve gereksinim duyuyor. Genel tıp uygulamasındaki çöküşü düzeltmeye yönelik doğrulatıcı bir güç olarak AİLE HEKİMLİĞİ TIBBİ BİR UZMANLIK DALI OLMALIDIR. The History of Family Medicine Aile hekimliği stajı Aile hekimliğine giden yol: Amerika • 1969’da Aile Hekimliği bir uzmanlık dalı olarak kabul edilir ve üniversitelerde asistanlık programları başlatılır. • 1971’de de Amerikan Genel Pratisyenlik Akademisi (AAGP) Amerikan Aile Hekimliği Akademisi (AAFP) adını alır. Aile hekimliği stajı Aile hekimliğine giden yol • Avrupa ve Amerika’da birinci basamak hekimliğinin geliştirilmesinin gerekliliğinin anlaşılmasıyla birinci basamak sağlık hizmetleri sunmak amacı ile temel tıp eğitiminden sonra özel eğitim almış birinci basamak sağlık bakımı sunan hekimler yetiştirilmeye başlanır. Aile hekimliği stajı Aile hekimliğine giden yol • Bu hekimler, kişileri ve aileleri, içinde yaşadığı toplumun bir parçası olarak ele alan, yaş, cinsiyet ve hastalık ayırımı yapmaksızın kesintisiz ve bütüncül sağlık hizmet sunabilen hekimlerdir ve bazı ülkelerde “Genel Pratisyen” bazı ülkelerde “Aile Hekimi” olarak adlandırılırlar. • Yeni gelişen bu tıp disiplini de GENEL PRATİSYENLİK ya da AİLE HEKİMLİĞİ adını alır. Aile hekimliği stajı Aile hekimliğine giden yol • 1967’de Avrupa Genel Pratisyenler Birliği (UEMO) kurulur ve aile hekimliğinin gelişimi Avrupa’da ivme kazanır. • 1976'da meclis, mesleki eğitimi tamamlamak için genel pratisyenlikte uzman olmak isteyen doktorların 3 yıllık eğitim almasını zorunlu kılan mevzuatı onaylar. • Avrupa Birliği (AB) 2005 yılında aldığı kararla aile hekimliği uzmanlığı için tıp eğitimi sonrası en az 3 yıllık bir eğitimi zorunlu tutar. Aile hekimliği stajı Aile hekimliğinin tanımları • Aile hekimliğinde ilk tanımlar öncelikli olarak aile hekimlerinin görev tanımları ile ilgilidir. • En çok bilinen ilk tanım 1974’de Leeuwenhorst grubunun yaptığı genel pratisyen tanımıdır. • “Genel pratisyen yaş, cinsiyet ve rahatsızlık ayrımı yapmaksızın bireylere, ailelere ve bir sağlık merkezine bağlı nüfusa kişisel ve sürekli temel sağlık hizmeti sunan tıp fakültesi mezunudur. • Hastalarının bakımı sürecinde sağlık ve rahatsızlık durumlarını değerlendirirken fiziksel, ruhsal ve toplumsal etkenleri dikkate alır ve bütünleştirir. Aile hekimliği stajı Dünya Aile Hekimleri Birliği (WONCA) 1991 • Genel pratisyen ya da aile hekimi, esas olarak tıbbi bakım arayan herkese kapsamlı bakım sunma ve gerektiğinde diğer sağlık çalışanlarını harekete geçirme sorumluluğu taşıyan hekimdir. • Genel pratisyen/aile hekimi, bakım arayan herkesi kabul eden bir genel tıp hekimi olarak işlev görür. • Genel pratisyen ya da aile hekimi ırk, din, kültür ve toplumsal sınıf ayrımı yapmaksızın, bireylere aile ve toplum bağlamında bakım sunar. Aile hekimliği stajı DSÖ-WONCA Joint Conference Ontario, 1994 Gereksinim • Kişileri ve aileleri, içinde yaşadığı toplumun bir parçası olarak ele alan, yaş, cinsiyet ve hastalık ayırımı yapmaksızın kesintisiz ve bütüncül sağlık hizmet sunabilen bir hekim Çözüm: Aile hekimliği World Health Declaration, WHO, 1998 Aile hekimliği stajı NEDEN YENİ TANIM • Bu tanımların aile hekimliği disiplinini tanımlamada yetersiz oluşu, aile hekimlerinin görev tanımlarının ülkeden ülkeye değişmesi nedeniyle Dünya Aile Hekimleri Birliği WONCA’nın Avrupa kolu olan WONCA – Avrupa aile hekimliği disiplininin temel öğelerini içeren yeni bir tanım yapılması gereksinimi duymuştur. • EURACT konseyinin çalışmaları sonucu 2002 yılında yapılan bu yeni tanımda AH/GP’in çekirdek yeterlikleri ve özellikleri yanında mesleksel görevleri de tanımlanmıştır. • Bu tanım 2005 yılında ve son olarak da 2011 yılında yeniden gözden geçirilmiş ve bazı yeni kavramlar eklenmiştir. Aile hekimliği stajı WONCA AVRUPA TANIMI • Aile hekimliği “Kendine özgü eğitim içeriği, araştırması, kanıt temeli ve klinik uygulaması olan akademik ve bilimsel bir tıp disiplini ve birinci basamak yönelimli klinik bir uzmanlıktır”. • Aile hekimleri/genel pratisyenler disiplinin ilkeleri doğrultusunda eğitim almış uzman hekimlerdir. • “AH/GP’ler yaş, cinsiyet ve rahatsızlık ayrımı yapmaksızın tıbbi bakım arayan her bireye kendi aile, toplum ve kültürleri bağlamında kapsamlı ve sürekli bakım sağlamadan sorumlu kişisel doktorlardır. European definition of GP/FM, WONCA 2011 Aile hekimliği stajı AİLE HEKİMİNİN WONCA AVRUPA TANIMI • Her zaman hastalarının özerkliğine saygı duyarlar, topluma karşı mesleksel sorumluluk taşırlar. • Rahatsızlıklarının yönetimini hastalarıyla görüşürken, yineleyen temaslarla oluşan bilgi birikimini ve güveni kullanarak bedensel, ruhsal, toplumsal, kültürel ve varoluşsal etkenleri birlikte değerlendirirler. • AH/GP’ler mesleksel görevlerini, sağlığı geliştirerek, hastalıkları önleyerek, sağaltım, bakım ya da rahatsızlıklarda hafifleme sağlayarak yerine getirirler. Aile hekimliği stajı European definition of GP/FM, WONCA 2011 AİLE HEKİMİNİN WONCA AVRUPA TANIMI • Bu, sağlık gereksinimlerine ve hizmet sundukları toplumun var olan kaynaklarına göre ve gerektiğinde bu hizmetlere ulaşmada hastalara yardımcı olarak ya doğrudan kendileri tarafından ya da diğer meslek çalışanlarının hizmetleri aracılığıyla gerçekleştirilir. Aile hekimliği stajı European definition of GP/FM, WONCA 2011 Aile Hekimliğinin Çekirdek yeterlikleri Temel Özellikleri Aile hekimliği stajı 1. 2. 3. 4. 5. 6. Birinci basamağın yönetimi Kişi merkezli bakım Özgün sorun çözme becerileri Kapsamlı yaklaşım Toplum yönelimli olma Bütüncül yaklaşım Aile hekimliği stajı 1. Birinci basamağın yönetimi a. Aile Hekimliği kullanıcılarına açık ve sınırsız erişim sağlayan, kişinin yaş, cinsiyet veya diğer özelliklerine bakılmaksızın tüm sağlık sorunları ile ilgilenen normal şartlarda sağlık hizmeti sistemindeki ilk tıbbi temas noktasıdır. b. Hizmetin koordine edilmesi, birinci bakımdaki diğer çalışanlar ile birlikte çalışılması ve gerektiğinde hasta için bir savunman rolü alarak diğer uzmanlıklarla bağlantının yönetilmesi yolu ile sağlık hizmeti kaynaklarının verimli kullanımını sağlar. Aile hekimliği stajı 2. Kişi merkezli bakım c.Bireye, ailesine ve toplumuna yönelmiş kişi merkezli yaklaşım geliştirir. d. Hekim ve hasta arasında etkili iletişim yolu ile zamanla oluşan bir ilişkiyi pekiştiren eşsiz bir görüşme süreci (hasta merkezli görüşme) vardır. e. Hastanın gereksinimleri tarafından belirlenen boylamsal bakım sürekliliğinin sağlanmasından sorumludur. f. Hastanın güçlendirilmesini sağlar. Aile hekimliği stajı 3. Özgün sorun çözme becerileri g. Hastalıkların toplumdaki insidans ve prevalansı ile belirlenen özgün bir karar verme süreci vardır. h. Hasta bireylerin akut ve kronik sağlık sorunlarını eş zamanlı yönetir. Aile hekimliği stajı 4. Kapsamlı yaklaşım i. Gelişimlerinin erken evresinde ayrışmamış bir şekilde sunulan ya da acil girişim gerektirebilen rahatsızlıkları yönetir. j. Uygun ve etkili girişimlerle sağlığı ve iyilik halini geliştirir (sağlığın geliştirilmesi, hastalıkların önlenmesi). Aile hekimliği stajı 5. Toplum yönelimli olma i. Toplum sağlığı için özel sorumluluğu vardır. Sorunların aile ve toplumsal örüntülerini dikkate alır. Toplumun sağlık sorunlarına duyarlıdır. Diğer sektörler, meslek grupları ve kuruluşlarıyla, gönüllü kuruluşlarla birlikte entegre çalışır. Aile hekimliği stajı 6. Bütüncül (holistik) yaklaşım l. Sağlık sorunlarını bedensel, ruhsal, sosyal, kültürel ve varoluş boyutlarında ele alır. Aile hekimliği stajı SONUÇ Aile hekimliği kendine özgü eğitim içeriği, araştırması, kanıt temeli ve klinik etkinlikleri olan akademik ve bilimsel bir disiplin ve birinci basamak bakım yönelimli klinik bir uzmanlıktır. Aile hekimliği stajı Türkiye’de AH - 1947-1955 de Sağlık Merkezleri kurulmuştur. “Genel Sağlık Uzmanlığı” kavramı gelişmiştir. - 1961: 224 sayılı yasa: Sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi - 1978: Alma Ata Deklarasyonu - 1983 Tababet Uzmanlık Tüzüğü - 1985 Eğitim hastanelerinde AH - 1988 AHUD, 1990 TAHUD - 1993 YÖK kararı ile üniversitelerde AHAD kurulması - 2004 Aile Doktorluğu Geçiş Eğitimi - 2010 Tüm Ülkede AH Uygulamasına geçiş Aile hekimliği stajı Aile hekimliği stajı Kaynaklar • Aydın E. Dünyada ve Türkiye’de Tıp Tarihi. Birinci baskı. Güneş kitapevi Ankara. • Sutcliffe J, Duin N. History of Medicine. From prehystory to teh year 2020 • Gutierrez C, Scheid P. The Hystory of family Medicine and its impact in US health care delivery • 2006Wonca World family doctors. Caring for people. Avrupa Aile Hekimliği / Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca Europe – 2002 • The European Defınıtıon Of General Practıce / Famıly Medıcıne European Academy of Teachers in General Practice (Network within WONCA Europe) 2005 • Green LA, Phillips RL,Fryer GE. The natüre of primary medical care. Oxford textbook of primary Medical care C.1:1 pp. Ed. Jones R et all. Oxford University Press İnc. Newyork 2005. Aile hekimliği stajı Kaynaklar • Hancock T. Lalonde and beyond: Looking back at "A New Perspective on the Health of Canadians" . Health Promotion International, 1986;l(1):93-100. • Decleration of Alma- Ata. (Erişim yeri: http://www.euro.who.int/AboutWHO/Policy/20010827_1), erişim tarihi: 18.03.2010. • European Academy of General Practice Teachers (EURACT). Erişim: http://www.euract.org Erişim tarihi: 10.04.2010 • Akdeniz M, Ungan M, Yaman H. Aile Hekimliği: Çağdaş Bir Sağlık Hizmet Biçimi GeroFam 2010:15-28 • Akdeniz M, Ungan M, Yaman H Türkiye’de bir Tıp Disiplini olarak Aile Hekimliğinin Gelişimi. GeroFam 2010:1:29-4 Aile hekimliği stajı Aile hekimliği stajı