«Kompyuter tarmoqlari» fanidan
29-MA’RUZA
TARMOQ OPERATSION TIZIMLARI.
TARMOQLARDA QO’LLANILADIGAN
OPERATSION TIZIMLAR VA
ULARNING TURLARI.
REJA
1.
NetWare va Windows
operatsion tizimi oilasi
NT
2.
UNIX operatsion tizimlar oilasi
tarmoq
OPERATSION TIZIM NIMA?
2
turdagi
ta'minot

Amaliy
ta'minot


dasturiy
dasturiy
Word
protsessorlari,
ma'lumotlar
bazasi
menejeri,
kompilyator,
veb-brauzer
Tizim
ta'minoti
dasturiy
Operatsion tizimning o'zi
 Uskuna
va
foydalanuvchilar
o'rtasidagi ko'priklar

OPERATSION TIZIMLARNING
FUNKTSIYALARI (OT)
 Resurslarni
boshqarish
 • Xotirani boshqarish
 • Qurilmani boshqarish



•
- Printer
- Qattiq disk
- ko'rsatish
Jarayonni boshqarish
 • Protsessorni boshqarish (CPU vaqti)



“Qaysi tarmoq OT lari yaxshiroq” degan savol har
doim, kompyuterga tegishli gazeta va jurnallarda
juda ko‘p muhokama qilinadi.
Kimdir Windows NT – eng ideal ilovalar serveri
deyishi mumkin. Bill Geyts “Windows NT”, UNIX ga
qaraganda eng yaxshi varianti degan.
Asosiy tarmoq OT larini ya’ni Novell Netware 4.1,
Microsoft Windows NT Server 4.0 va UNIX OT larni,
ularni adminstratsiyalash va real ko‘p platformali
geterogen platformada ishlatish xususiyatlariga
asoslanib, ularning asosiy xarakteristikasini beramiz.
Albatta, boshqa OT lar ham ko‘p, ammo biz o‘zimizda,
SNG davlatlari va Rossiyada ko‘proq foydalanilgan
shu OT larni misol qilib oldik. Albatta, bu OT larning
ham turli versiyalari mavjud, ba’zi hollarda ularni
ma’lum ilovalar bilan ishlatish mumkin va x.k.lardir,
ammo biz ularning umumiy xarakteristikasi bo‘yicha
taqqoslaymiz.
Geterogen sistema – o’zaro ajratilgan bir turdagi
qismlardan tashkil topgan tizim. Bir xil qismlar
tarkibi va xususiyatlari bo'yicha bir-biridan farq
qilishi mumkin.
 Asosiy
qiyinchilik - qurilmada yashiringan
kristaldan maksimal darajada foydalanish. HSA
nafaqat markaziy protsessor (CPU) resurslaridan
optimal foydalanishga yordam beradi, balki
grafik ishlov berish blokini (GPU) ko'p vazifali
mexanizmga
aylantiradi,
bu
sizga
hal
qilinayotgan vazifalarga qarab bir yoki ikkala
qurilma uchun dasturlash imkonini beradi.


Protsessorni hech qachon GPU bilan to'liq
almashtirib
bo'lmaydi:
GPU
protsessor
arxitekturasini to'ldiradi va asosiy dastur
protsessorda ishlashda davom etayotganda ilova
ichidagi takroriy hisoblarni parallel ravishda
bajarishga imkon beradi. Protsessorni umumiy
maqsadli hisoblash vazifalarining keng doirasini
muvofiqlashtiruvchi butun tizimning vazifa
ustasi sifatida qarash mumkin, GPU esa torroq
doiradagi ixtisoslashgan (odatda matematik)
vazifalarni
bajaradi.
Parallellik
kuchidan
foydalanib, GPU protsessor bilan solishtirganda
bir xil vaqt ichida ko'proq ishni bajarishi
mumkin.
OT LAR ASOSIY XARAKTERISTIKALARI


Bu xususiyat esa o‘z navbatida bu tizimni, ilovalar serveri
sifatida qo‘llashni xavfli qilib qo‘yadi, chunki ixtiyoriy
noto‘g‘ri yozilgan ilova serverni “osib” qo‘yishi mumkin.
Shu bilan birga aynan shu xususiyat, OT ni yuqori
darajada unumdorlikka erishishiga olib keladi, chunki bu
xossa jarayondan jarayonga o‘tishda, foydalanuvchi
rejimidan yadro rejimiga o‘tishda va teskarisida ham
xarajatlarni kamaytiradi va tez o‘tishga imkon beradi,
natijada tizim katta tezlikda ishlaydi. Bir xil sharoitda,
Netware Windows NT yoki UNIX ga nisbatan yuqori
unumdorlikka ega.
Uchchala OT ham simmetrik, ko‘protsessorli ishlov
berishni quvvatlaydi (SMP) ammo bu xususiyat Netware
uchun muhim emas, shuning uchun ham buni faqat
sertifikatsiyalangan serverlarning tor doirasida ishlatiladi.
Albatta ko‘protsessorli ishlov berishni Windows NT yoki
UNIX uchun qo‘llash qulay.
NETWARE - BU SERVERNING OPERATSION
TIZIMI. NETWARE MODULI MIJOZNING
KOMPYUTERIDA HAM ISHLAYDI.
NETWARE O'Z YADROSINI XOTIRADA SAQLAYDI
VA QOLGAN XOTIRANI KESH UCHUN AJRATADI.
JILD - FAYLLAR VA ICHKI KATALOGLARNI O'Z
ICHIGA OLGAN KATALOGLARGA BO'LINADI.

servername\volume:directory\subdirectory\filename
XATOLARGA CHIDAMLI
XUSUSIYATLARI
 Diskni

duplekslash
ortiqcha diskdan ko‘zgu sifatida foydalanish
 Yozgandan


diskka endigina yozilgan ma’lumotlarni qayta
o‘qish
bufer bilan solishtirish
 Tez

keyin o‘qish
tuzatish
noto‘g‘ri sektorlardan ma’lumotlarni o‘chirish
KIRISH EKRANI
WINDOWS NT
 Windows
NT
Microsoft
korporatsiyasi
tomonidan
ishlab
chiqarilgan
grafik
operatsion tizim boʻlib, uning birinchi
versiyasi 1993-yil 27-iyulda chiqarilgan. Bu
protsessordan
mustaqil
va
koʻp
foydalanuvchili operatsion tizimdir.
 Windows NT asosan C va C++ dasturlash
tillarida
yozilgan,
bazi
qismlarigina
Assembly tilida yozilgan. C asosan yadro kodi
uchun, C++ esa foydalanuvchi kodi uchun
ishlatiladi.
WINDOWS NT MINIMAL APPARAT
TALABLARI
Windows
versiyasi
Markaziy
protsessor
RAM
Bo'sh disk
maydoni
NT 3.1
i386, 25 MHz
12 MB
90 MB
NT 4.0 Server
i486, 25 MHz
12 MB
124 MB
Server 2003
133 MHz
128 MB
1.5 GB
7 for x64
1 GHz
2 GB
20 GB
8.1 for x64
1 GHz with NX
bit, SSE2, PAE,
CMPXCHG16b, 2 GB
PrefetchW and
LAHF/SAHF
20 GB
10 for x64
(v1507-1809)
1 GHz
2 GB
20 GB
11 for x64
Intel 8th-Gen
CPU
4 GB
64 GB
UNIX TARIXI
UNIX operatsion tizimi 1960-yillarning oxirida
tug'ilgan. U dastlab Bell Labs xodimi Ken
Tompson boshchiligidagi bir kishilik loyiha
sifatida boshlangan va keyinchalik eng keng
tarqalgan operatsion tizimga aylangan.
 UNIX birinchi ishlab chiqilganidan beri u turli
avlodlar va hatto mutatsiyalarni boshidan
kechirdi.

OPERATSION TIZIM (OT) SIFATIDA UNIX
NING UMUMIY XUSUSIYATLARI
Ko'p foydalanuvchili va ko'p vazifali - UNIX ning
aksariyat
versiyalari
bir
nechta
foydalanuvchilarga tizimga kirishga imkon
beradi va har biriga bir nechta vazifalarni
bajaradi. Bu ko'pgina zamonaviy OTlar uchun
standartdir.
 UNIX 30 yoshdan oshgan va uning mashhurligi
va qo'llanilishi hali ham yuqori. Vaqt sinovidan
o'tdi.

OPERATSION TIZIM (OT) SIFATIDA
UNIXNING UMUMIY XUSUSIYATLARI
Koʻp sonli ilovalar – UNIX operatsion tizimlari
uchun juda koʻp ilovalar mavjud. Ular SAPR,
Maya, WordPerfect kabi tijoriy dasturlardan
tortib, ko'plab bepul ilovalargacha.
 Bepul ilovalar va hatto bepul operatsion tizim UNIX ostida mavjud bo'lgan barcha ilovalarning
aksariyati bepul. Biz dasturlash kurslarida olib
boradigan ishlanmalarning aksariyati Linux OS
ostida amalga oshiriladi.

OPERATSION TIZIM (OT) SIFATIDA
UNIXNING UMUMIY XUSUSIYATLARI
Resurslarni kamroq talab qiladi - umuman
olganda, UNIX o‘rnatmalarining aksariyati tizim
resurslariga nisbatan kamroq talabchan bo‘ladi.
Ko'pgina
hollarda,
Windows-ni
zo'rg'a
ishlatadigan eski oilaviy kompyuter Linuxning
so'nggi versiyasini ishga tushirish uchun etarli.
 Internetni rivojlantirish - Internetning asosiy
qismi UNIX serverlari tomonidan boshqariladi.
Ko'pgina umumiy veb-serverlar UNIX-ni Apache
veb-server bilan boshqaradi.

UNIX INTERFEYSLARI









Grafik foydalanuvchi interfeyslari (GUI)
Mahalliy tizimga kirganingizda, sizga grafik muhit taqdim
etiladi.
Siz grafik kirish ekranidan boshlaysiz. Foydalanuvchi
nomingiz va parolingizni kiritishingiz kerak.
Foydalanuvchi nomingiz va parolingizni kiritganingizdan
so'ng, sizga quyidagiga o'xshash grafik muhit taqdim
etiladi:
Buyruqlar qatori interfeysi:
Shuningdek, siz ba'zi UNIX serverlariga ham kirishingiz
mumkin. – Siz Windows, Mac yoki UNIX-ning o'zi
bo'ladimi, Internetga kirish imkoniga ega deyarli har
qanday kompyuterdan tizimga kirishingiz mumkin.
Bunday holda siz mahalliy terminal orqali ushbu uzoq
serverlardan biriga aloqa o'rnatasiz.
Barcha buyruqlar aslida masofaviy serverda bajariladi.
Ushbu oyna orqali grafik ilovalarni ochish ham mumkin,
NAZORAT SAVOLLARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Tarmoq
operatsion
tizimlarining
asosiy
xarakteristikalari aytib o‘ting.
Tarmoq operatsion tizimlarida xavfsizlikning
qanday sinflarini bilasiz.
NDS ning vazifasi nima (NetWare kataloglari
xizmatlari).
Asosiy zamonaviy operatsion tizimlarni aytib
bering.
UNIX OTlar oilasi asosiy xususiyatlari.
UNIX OTini ishlab chiqishda ko‘zda tutilgan asosiy
maqsadlar.
UNIX OT tarkibiy qismlari.
UNIX-ko‘p foydalanuvchili OT.
UNIXda foydalanuvchi va superfoydalanuvchi va
foydalanuvchi interfeysi.