2-LABORATORIYA ISHI
Mavzu: Shifrator va deshifrator qurilmasini loyixalashtirish va ish
tartibini o’rganish
Ishdan maqsad: Raqamli mantiqiy qurilmalarni loyihalashtirshda shifrator
va deshifratorlarni ishlashini o’rganish.
Nazariy qism:
Shifrator (CD- coder) - kirish yo‘lidagi birlik signalni n razryadli ikkilik
kodga aylantiradigan EHM ning aniq uzelidir.
Boshqacha qilib aytganda shifritor 10- lik kodni 2-lik kodga aylantirib berish
uchun xizmat qiladigan operatsion elementdir. SHuning uchun shifratorlar raqamli
texnikaning va EHMlarning kiritish qurilmalarida unlik kodlarni ikkilik kodlarga
o’zgartirishda keng qo‘llaniladi.
Shifratorning kirish va chiqish yo‘llari soni m=2n munosabat bilan
belgilanadi.
Shifrator m ta kirish va n ta chiqishga ega bo‘lib, kirishlardan biriga
berilgan signalni chiqishda n – razryadli parallel kodga o‘zgartiradi. Agar
shifrator n ta chiqishga ega bo‘lsa, u holda uning kirishlari soni 2n dan kam
bo‘lmasligi kerak. Agar m=2n munosabat bajarilsa shifrator to‘liq, agar m<2n
bo‘lsa, u to‘liq emas deb ataladi.
“10 dan 4 ga” o‘zgartiruvchi shifratorning shartli belgilanishi
“10 dan 4 ga” shifratorning haqiqiylik jadvali
(to‘liq emas)
Q 0  х1  х 3  х 5  х 7  х 9
Q2  х 4  х 5  х 6  х 7
Q1  х 2  х 3  х 6  х 7
Q3  х 8  х 9
Shifratorning blok – sxemasi
Shifratorni ishlash prinsipini ko‘rib chiqamiz. Ular mos ravishdagi
klavishalarni bosganda paydo bo‘ladi. Quyida shifratorning o‘tish jadvalini
keltiramiz.
Shifratorning o‘tish jadvali
Kirish kodi
O‘nlik son
CHiqish kodi
X4
X3
X2
X1 X0
Y2
Y1
Y0
*
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
1
2
0
0
1
0
0
0
1
0
3
0
1
0
0
0
0
1
1
4
1
0
0
0
0
1
0
0
Ushbu tengliklar asosida shifratorni «YOKI» bazisida (pastki rasmga
qarang), shuningdek «VA» bazisida qurish mumkin.
Ayrim hollarda bir necha klavisha bir vaqtda
bosilganda, shifrator maksimal nomerga ega bo
‘lgan klavishani tanlaydigan sxemani qo‘
llash talab etiladi. Bunday shifrator prioritetli
shifrator deb ataladi.
Pastdagi prioritetli shifratorning o‘tish jadvali
keltirilgan. Unda maksimal nomerli kirishdagi
o‘zgaruvchi maksimal prioritetga ega, «1»dan o‘ngdagi dioganalda kirishdagi o‘
zgaruvchilar qiymati – chiqish kodini aniqlamasligi kerak.
Ikkilik sanoq tizimidagi raqamlarni o‘nlik sanoq tizimidagi kodga
o‘
zgartiruvchi kombinatsion mantiqiy qurilma – deshifrator yoki dekoder deb
ataladi.
Deshifrator shifratorga teskari bo‘lgan amalni bajaradi. Agar deshifratorning
n adres kirishlari uning m chiqishlari soni bilan m=2n munosabat bilan bog‘
langan bo‘lsa, bunday deshifrator to‘liq deb ataladi. Agar m<2n bo‘lsa,
deshifrator to‘liq emas deb ataladi.
Kirish
Chiqish signallari
signallari
X0
X1
Y0
Y1
Y2
Y3
0
0
1
0
0
0
1
0
0
1
0
0
0
1
0
0
1
0
1
1
0
0
0
1
Jadval barcha kirish kombinasiyalarining chiqish qiymatlarini to’la aniqlaydi.
Keyingi bosqichda har bir chiqish funksiyasi uchun Karno kartasini tuzish va
uning manimizasiyalashtirilgan ifodasini olish kerak. Lekin, ushbu holat uchun bu
ma’noga ega emas, chunki Y –ning xar bir funksiyasida Karno kartasi bitta «1»
egallagan.
Yuqoridagi jadval asosida quyidagi funksiyalar o’rinlidar:
y0  x 0  x1  x 0  x1;
y1  x 0  x1  x 0  x1
y 2  x 0  x1  x 0  x1
y 3  x 0  x1  x 0  x1
Olingan ifodalarni «2VA-YUQ» hamda «2YoKI-YO’Q» elementlar bazisida
qurish mumkin.
4 dan 10 ga”deshifratorning shartli belgilanishi
“4 dan 10 ga deshifrator”ning haqiqiylik jadvali (to‘liq emas)
Deshifrator blok – sxemasi
(“2 dan 4 ga”)
Electronics Workbench dasturida “Shifrator” elementini yasash.
EWB dasturini ishga tushiramiz.
“ Sources ” bo’limidagi “ +Vcc Voltage Source “ elementidan 4 ta nusxasini
ishchi maydonga qo’yamiz. Shifratorni yasash uchun kerak bo’ladigan boshqa
piktogrammalarni ham ishchi maydonga joylashtiramiz.
Shifrator elementi ishlashi uchun kerak bo’ladigan barcha elementlarni
yig’ib olganimizdan so’ng, quyida jadvaldagi ko’rinish yuzaga keladi.
Shifrator elementini
ishga tushirish uchun “Activate Simulation”
piktogrammasini bosamiz va o’nlik kodni ikkilik kodga o’zgartirish jarayonini
tekshirib ko’ramiz. Natijalar kalitlar ya’ni uzib-ulagichlar yordamida olamiz.
“ Electronics Workbench “ da Dishefrator mantiqiy sxemasi
Bu labaratoriya ishimizda Dishefrator mantiqiy sxemasini tuzamiz bunda
avvalgi laboratoriyalarimizda foydalanadigan dasturimizdan ya’ni “ Electronics
Workbench “ dan foydalanamiz.
Mantiqiy sxemani tuzishni boshlaymiz bunda “ Electronics Workbench “
dasturini ishga tushiramiz (1-rasm.)
Dasturimizni ishga tushirib oldik va mantiqiy elementlarni olib mantiqiy sxemani
tuzishni boshlaymiz, “Sources” bandidan “ground” elementini va yana “ +Vcc
Voltage Source ” elementlarini oldik so’ngra “ basic ” bandidan “Switch”
elementidan sakkiz dona olib kerakli joyga joylashtiramiz, va “Digital”
bulimidan “ Full-adder ” (Summator) elementlarini olib kerakli joyga
joylashtiramiz dastur tushunarli bulishi uchun elementlarni ketma-ket joylashtirib
boramiz. (2-rasm)
2-rasmda elementlarni tartiblashni boshladik va keyingi bosqichga utamiz.
Keyingi bosqichda “ Indecators ” bandidan “Decoded Seven-Segment
Displey” elementi ya’ni qiymat kursatkich elementini olamiz va kerakli joyga
joylashtiramiz va buni (3-rasmda ) ko’rishimiz mumkin.
(3-rasm)
Quyidagi 3-rasmda elementlarni olib joylashtirdik mantiqiy elementlarni
deyarli joylashtirib endi mantiqiy elementlarni bir biriga ulaymiz va ulaganimizdan
so’ng chiroqlarni (13 ta) olib joylashtiramiz va dasturning asosiy qismiga utamiz
olingan barcha elementlarni tartibi bilan joylashtiramiz va ulaymiz dasturimizni
(4-rasm) da ko’rinishi.
Qoida: dastur ishga tushishi uchun elementlar bir-biri bilan to’g’ri va tekis
ulanishiga etiborni qarating.
(4-rasm).
Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar.
1) O’n oltilik sanoq sistemasidagi “A” sonini ikkilik sanoq tizimi kodida ifodalang?
2) O’n oltilik sanoq sistemasidagi “5” sonini ikkilik sanoq tizimi kodida ifodalang?
3) O’n oltilik sanoq sistemasidagi “F” sonini ikkilik sanoq tizimi kodida ifodalang?
4) O’n oltilik sanoq sistemasidagi “C” sonini ikkilik sanoq tizimi kodida ifodalang?
5) O’n oltilik sanoq sistemasidagi “6” sonini ikkilik sanoq tizimi kodida ifodalang?
6) O’n oltilik sanoq sistemasidagi “D” sonini ikkilik sanoq tizimi kodida ifodalang?
7) O’n oltilik sanoq sistemasidagi “E” sonini ikkilik sanoq tizimi kodida ifodalang?
8) O’n oltilik sanoq sistemasidagi “3” sonini ikkilik sanoq tizimi kodida ifodalang?
9) O’n oltilik sanoq sistemasidagi “4” sonini ikkilik sanoq tizimi kodida ifodalang?
10) O’n oltilik sanoq sistemasidagi “7” sonini ikkilik sanoq tizimi kodida ifodalang?
11) Ikkilik sanoq sistemasidan faydalanib “ 5 ” sonini chiqaring?
12) Ikkilik sanoq sistemasidan faydalanib “ 4 ” sonini chiqaring ?
13) Ikkilik sanoq sistemasidan faydalanib “ 8 ” sonini chiqaring ?
14) Ikkilik sanoq sistemasidan faydalanib “F ” harfini chiqaring ?
15) Ikkilik sanoq sistemasidan faydalanib “А ” harfini chiqaring ?
16) Ikkilik sanoq sistemasidan faydalanib “7 ” harfini chiqaring ?
17) Ikkilik sanoq sistemasidan faydalanib “ 6 ” sonini chiqaring?
18) Ikkilik sanoq sistemasidan faydalanib “ 3” sonini chiqaring?
19) Ikkilik sanoq sistemasidan faydalanib “ 3 ” sonini chiqaring?
20) Ikkilik sanoq sistemasidan faydalanib “ C ” sonini chiqaring?