TARİH 10 DERS NOTLARI
1. ÜNİTE: YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
1.1. 1072-1308 YILLARI ARASINDAKİ BAŞLICA SİYASİ GELİŞMELER
 Malazgirt zaferi sonucunda Anadolu kapıları Türklere açılmış, Anadolu’nun fethini hızlandırmak isteyen Alparslan ve daha sonra
oğlu Melikşah Anadolu’da ikta sistemini başlatarak komutanlarını Anadolu üzerine göndermişler ve kısa sürede birçok şehrin ele
geçirilmesini sağlamışlardır.
 İKTA: Devlet arazilerinin maaş karşılığı devlet memurlarına verildiği sistem. Osmanlıdaki karşılığı DİRLİK SİSTEMİ’dir.
 Başta Saltuklular olmak üzere Danişmentliler, Mengücekler ve Artuklular Beyliği kurulmuştur.
 Çaka Bey kendi çabaları sonucu Ege’de Çaka Beyliğini kurmuştur.
 Anadolu’ya gelen Melikşah’ın yeğeni Kutalmışoğlu Süleyman Şah Anadolu Selçuklu Devletini kurmuştur.
 Anadolu’ya yapılan Türk akınları ile baş edemeyen Bizans Papalıktan yardım istemiş, Kudüs’ü almak isteyen Papalık Haçlı
seferlerini düzenlemiştir.
 1141’de Karahitaylılarla yaptığı savaşı kaybeden Büyük Selçuklular yıkılma sürecine girmiş ve 1157’de tarihten silinmiştir.
 A.S.D. hükümdarı III. Kılıçarsan döneminde Türkleri Anadolu’dan atmak isteyen Bizans kuvvetleri 1176’da Miryakefalon Savaşında
yenilgiye uğratılmıştır.
NOT: Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan atma ümidi tamamen sona ermiş Miryakefalon “Vatan kurtaran savaş” olarak tarihe
geçmiştir. Malazgirt ise “Vatan kazandıran savaştır”
 Beyliklerle süreç içerisinde mücadele eden A.S.D. beylikleri ortadan kaldırarak Anadolu’da siyasi birliği sağlamıştır.
 Selahattin Eyyubi Hıttin Savaşı sonucunda Kudüs’ü Haçlılardan geri almış, bunun üzerine düzenlenen III. Haçlı seferine başarı ile
karşı koymuş ve Kudüs Müslümanlarda kalmıştır.
 Kudüs üzerine düzenlenen IV. Haçlı Seferinde İstanbul’daki taht kavgasını fırsat bilen Latinler İstanbul’u yağmalamışlar ve yaklaşık
60 yıl İstanbul’a hakim olmuşlardır. Bu olaydan sonra Bizans bir daha eski gücüne kavuşamamıştır.
 Cengiz Han’ın 1227’de ölümü üzerine Moğollar İlhanlı, Altınorda, Çağatay ve Kubilay Devleti olarak dörde bölünmüştür.
 İlhanlılar Anadolu üzerine akınlara başlamışlardır.
 Moğollarla uzun yıllar mücadele eden Harzemşah hükümdarı Celaleddin Harzemşah A.S.D. hükümdarı I. Alaaddin Keykubat’a
sığınmış, daha sonra bu iki hükümdarın arasının açılmasıyla iki ordu 1230’da Yassıçemen Savaşında karşı karşıya gelmiş, savaşı A.S.D.
kazanmıştır.
NOT: Harzemşahların yıkılması Moğolların önündeki son engel kalkmış ve İslam dünyası Moğollar ile karşı karşıya kalmıştır.
NOT: Bu savaş A.S.D. nde zayıflamasına sebep olmuştur. Alaaddin Keykubat’ın zehirlenmesi ile yerine geçen oğlu II. Gıyaseddin
Keyhüsrev döneminde Moğolların önünden kaçıp Anadolu’ya gelen Türkmenler sosyal ve ekonomik dengen bozulmuş, bu durum
Babai İsyanı’nın çıkmasına neden olmuştur.
 Babai isyanının güç bastırılması A.S.D.’nin gücünün zayıfladığını ortaya koymuş bu durum Moğolları Anadolu’ya saldırma
konusunda cesaretlendirmiştir.
 1243’de Moğollarla yapılan Kösedağ Savaşı Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in tecrübesizliği sebebi ile kaybedilmiştir. Bu savaşın
kaybedilmesi üzerine;
1. Anadolu’da siyasi birlik bozulmuş beylikler yeniden ortaya çıkmıştır.
2. Anadolu Selçukluları yıkılma sürecine girmiştir.
3. Moğollar Anadolu’ya hakim olmuşlardır.
 1250’de Eyyubi Devleti yıkılmış yerine Memlukler Devleti kurulmuştur. Moğollar ile karşı karşıya kalan Anadolu Selçukluları
Memluklerden yardım istemiştir.
 Memluk komutanı Baybars Moğolları 1260’da Ayn’ı Calut ve Elbistan Savaşında yenilgiye uğratmış ve Moğolları yenen tek
komutan olarak tarihe geçmiştir.
 Anadolu’da kurulan Beyliklerin en güçlüsü olan Karamanoğuları Beyliğinin kurucusu Mehmet Bey Türkçeyi resmi dil ilan ederek
Türk kültürüne büyük bir hizmette bulundu.
 Moğol baskısı ile zayıflayan A.S.D. 1308’de yıkıldı.
1.2. OĞUZ GÖÇLERİ VE ANADOLU
 VI. ve VII. yy’larda Sasanilerle Bizans arasındaki mücadele Anadolu için yıkım olmuş, daha sonra başlayan Bizans-Müslüman
mücadelesi bu yıkımı arttırmıştır.
NOT: 1042-1081 tarihleri arasında Bizans’da 11 imparator değişmiştir. Bu durum siyasi istikrarın olmadığının göstergesidir.
 IX. Konstantin Monomakhos’un izlemiş olduğu yanlış siyaset Türk akınları karşısında Bizans’ın savunma gücünü zayıflatmıştır.
 Gerek imparatorluğun, gerek Tekfur adı verilen valilerin kendi halklarına karşı izlemiş oldukları yanlış politikalar halkın Bizans’a
olan güveninin zayıflamasına sebep olmuştur.
 Memlükler için kaynaklar ilk defa Türkiye Devleti (ed-Devletü’t Türkiye) ifadesini kullanmışlardır.
1.3. ANADOLU’NUN İLK FATİHLERİ
 İlk olarak Avrupa Hunları ve daha sonra Sabarlar tarafından ganimet elde etme amaçlı Türk akınları Selçuklularla birlikte fetih
amaçlı akınlara dönüşmüştür.
1
 Gazne ve Karahanlı baskısından bunalan Selçuklular Çağrı Bey komutasında Anadolu üzerine keşif amaçlı seferler
düzenlemişlerdir.
 1040 Dandanakan Zaferi ile devletleşme sürecine giren Selçuklular 1048’de Bizans ile ilk defa Pasinler Savaşında karşılaşmışlar ve
savaşı kazanmışlardır.
 Alparslan 1064’de Ani Kalesini almış ve Türkler Anadolu kapılarına dayanmışlardır.
 Malazgirt Zaferinden sonra Beyliklerin kurulması sürecinde Anadolu’da Türk nüfusu hızla artmış ve yerleşmeler başlamıştır.
 Anadolu’da kurulan beylikler;
A. SALTUKLULAR
 Ebul Kasım tarafından Erzurum ve civarında kuruldu. İlk kurulan beyliktir. Ermeni ve Gürcüler ile savaştılar.
 İzzeddin Saltuk beylin en güçlü hükümdarı olduğu için beyliğe onun adı verildi.
 Rükneddin Süleyman Şah tarafından Anadolu Selçuklu Devletine bağlandı.
B-MENGÜCEKLER
 Mengücek Gazi tarafından Erzincan ve çevresinde kurulmuştur. Ermeni ve Gürcüler ile savaşmışlardır.
 Alaaddin Keykubat beyliği Anadolu Selçuklu Devletine katmıştır.
C-DANİŞMENTLİLER
 Anadolu’da kurulan en güçlü beyliktir.
 Danişment Gazi tarafından Amasya, Sivas, Tokat, Çorum, Yozgat ve Malatya civarında kurulmuştur.
 II. Kılıç Arslan tarafından Anadolu Selçuklu Devletine katılmıştır.
 “Danişmentname” adlı eserlerinde ülkelerine yaptıkları hizmetleri anlatmışlardır.
 Anadolu’daki ilk medrese olan Yağıbasan Medresesi (Tokat Niksar) Danişmentlilere aittir.
D-ARTUKLULAR
 Mardin ve civarında kurulmuştur. Haçlılar ile mücadele ettiler.
 Karakoyunlular tarafından ortadan kaldırılmıştır.
 Cezeri elektriğin bilinmediği dönemde su ve mekanik parçalar ile çalışan makineler yapmıştır.
 Malabadi Köprüsü Artuklulara aittir.
E-ÇAKA BEYLİĞİ
 Çaka Bey tarafından İzmir de kurulmuştur.
 Türk tarihinde denizcilik faaliyetlerini başlatan ilk beyliktir.
 I. Kılıç Arslan Kayınpederi Çaka Bey’i Bizans entrikaları sonucu öldürerek bu beyliğe son vermiştir.
NOT: Anadolu da kurulan bu beylikler Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında önemli rol oynadı.
NOT: Bu beyliklerin haricinde Tanrıvermişoğulları, Çubukoğulları, İnaloğuları, Dilmaçoğulları, Sökmenliler gibi bir çok beylik
kurulmuştur.
TÜRKİYE’DE KURULAN İLK BEYLİKLERİN ÖZELLİKLERİ
1. Anadolu’nun fethini gerçekleştirdiler
2. Bulundukları yerleri Bizans, Gürcü, Ermeni ve Haçlılara karşı korudular.
3. Anadolu’nun Türkleşmesini ve Türk yurdu olmasını sağladılar.
4. Anadolu’nun imarını sağladılar.
5. Türk milli kültürünün Anadolu’da yaşamasını sağladılar.
F. TÜRKİYE SELÇUKLULARI DEVLETİ (1077-1308)
 1075 yılında Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik’te kurulmuştur.
 Süleyman Şah Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş ile yaptığı savaşı kaybetmiş ve ırmakta boğulmuş, Melikşah kavganın devamını
istemediğinden Süleyman Şah’ın iki oğlunu Anadolu’ya göndermemiş, ülkeyi naip olarak Ebul Kasım yönetmiş, Melikşah’ın ölümüyle
İznik’e gelen I. Kılıç Arslan tahta çıkmıştır.
 I. Kılıç Arslan I.Haçlı Seferi sonunda merkezini İznik’ten Konya’ya taşımıştır
 II. Mesut döneminde II.Haçlı seferine karşı konulmuş, ilk ASD parası bastırılmış ve kaynaklarda ilk defa Anadolu’dan Türkiye diye
bahsedilmeye başlanmıştır .
 Zamanla Danişmentliler, Saltuklar, Artuklular ve Mengücekler’e son vererek Anadolu da Türk siyasi birliğini sağlamıştır.
 1176 Miryakefalon (Yurt tutan savaşı)(Kumdanlı) ile Bizans’ı mağlup etti.(Anadolu kesin Türk yurdu haline geldi.
 I.Mesut’tan itibaren Avrupalı kaynaklar Anadolu’dan Türkiye diye bahsetti.
 Bu devletin zamanında ticareti geliştirmek için;
 Gıyaseddin Keyhüsrev, İzzeddin Keykavus ve Alaaddin Keykubat dönemlerinde Alanya, Antalya, Sinop, Samsun ve Kırım’ın Suğdak
limanı fethedilmiştir. Böylece Türkler Akdeniz ve Karadeniz’de ticaret yapmaya başlamışlardır.
2
 Kervansaraylar yapılmıştır.
 Dünyada ilk defa sigortacılık sistemi başlatılmıştır.
 Kıbrıs krallığı ve Venedik ile ticaret antlaşmaları imzalanmıştır.
 Sivas ticarette istasyon merkezi haline gelirken, Kayseri’de milletlerarası fuar olan “ Yabanlu Pazarı” kurulmuştur.
 1230 yılında Yassı Çemen Savaşı’yla Harzemşahlar yenildi.
 1240 yılında Türk tarihinin ilk dini nitelikli toplumsal ayaklanması olan Baba İshak İsyanı ortaya çıktı. İsyanın nedenleri;
devletin iyi idare edilememesi, Türkmenlerin otlaklar yüzünden yerli halkla geçinememesi ve Türkmenlerin Müslüman olmalarına
rağmen eski inançlarını terk edememeleri.
 1243 yılında İlhanlılarla yapılan Kösedağ Savaşı kaybedildi. Bu savaşın sonuçları şunlardır;
 Anadolu da Türk siyasi birliği bozuldu. (2. kez Türk beylikleri kuruldu. Anadolu tahrip edildi.
 Anadolu Selçuklu Devleti İlhanlılara tabi(bağlı) hale geldi.
Selçuklu Devletinin Yıkılmasında:
1. Babailer İsyanının çıkması.
2. Anadolu’nun Moğolların hakimiyeti’ne girmesi.
3. Anadolu’da bağımsız beyliklerin kurulması etkili olmuştur.
 Naib-i Saltanat ve Niyabet-i Saltanat Divanları ilk defa ASD’de görülmüştür.
 Saray teşkilatında en önemli görevliye “Hacip” denmiş, Hacib’erin reislerine de “Hacibül- Hüccab” denmiştir.
 Konya Alaaddin Köşkü, Kayseri Keykubadiye Sarayı, Beyşehir Kubadabad ve Alaiye Sarayı önemli eserlerindendir.
1.4. ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMESİ
 Türkler Orta Asya’dan itibaren Boylar Birliği şeklinde teşkilatlanmıştır.
 Oğuş (Aile) + Urug (Sülale, Aşiret) +Boy + Bodun (Millet) = İL (DEVLET) şeklinde bir teşkilatlanma yapısı vardır.
 Boyların birleşmesi Türklerin devlet kurmasını kolaylaştırmıştır.
 Kut sistemi Boyların bir boy etrafında toplanmasında etkili olmuş, bu sistem Türklerin çok kolay devlet kurmalarını sağlarken aynı
zamanda kurulan devletlerinde kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur.
1.5. HAÇLILAR KARŞISINDA TÜRKLER
 Ortaçağda Avrupalıların, Müslümanların elinde bulunan Kudüs çevresini geri almak için düzenledikleri seferlere denir.
 Bu dönemde 8 sefer düzenlenmiştir.
 Haçlı seferlerinin dini, siyasi ve ekonomik sebepleri vardı.
DİNİ SEBEPLER
1. Kudüs’ü Müslümanların elinden geri almak.
2. Katolik Kilisesi’nin Ortodoks dünyasını egemenliği altına almak istemesi.
3. Fransa da ortaya çıkan Kluni tarikatının çalışmaları.
4. Papa ve din adamlarının nüfuslarını artırmak istemeleri.
SİYASİ SEBEPLER
1. Avrupalıların Türkleri Anadolu, Suriye ve Filistin den atmak istemeleri.
2. Bizans’ın Türkleri atmak için Avrupa dan yardım istemesi.
3. Senyör ve şövalyelerin macera arayışları.
EKONOMİK SEBEPLER
1. İslam dünyasının zenginliği Avrupa’nın fakirliği.
2. Avrupalıların doğudan gelen ticaret yollarına hakim olmak istemeleri ve doğunun zenginliklerine sahip olmak istemeleri.
3. Avrupa’da toprak sahibi olmayan soyluların toprak elde etmek istemeleri.
I. HAÇLI SEFERİ
 Papa 2. Urban ve Piyer Lermit’in çabaları ile düzenlendi.
 1.Kılıç Arslan Haçlılara karşı başarıyla karşı koyduysa da Haçlılar Fatımiler’den Kudüs’ü aldılar.
1.Haçlı seferi sonucun da;
1- Kudüs Haçlıların eline geçti.
2- İznik ve Batı Anadolu Bizansın eline geçti.
3- Türkiye selçukluları İznik’i kaybedince Konya’yı başkent yaptı.
4- Haçlılar ele geçirdikleri yerler de Feodalite rejimine dayanan dükalık ve kontluklar kurdular.
II. HAÇLI SEFERİ
 Musul Atabey’i İmameddin Zenginin Urfa, Halep ve Şam’ı Haçlılardan geri alması üzerine düzenlenmiştir.
 Alman ve Fransa kralları başarılı olmadan geri dönmüşlerdir.
3
III. HAÇLI SEFERİ
 Selahattin Eyyübi’nin Hıttin Savaşı sonucunda Kudüs’ü Haçlılar’dan geri alması üzerine Alman, İngiliz ve Fransız kralları birlikte bu
seferi düzenlemişlerdir.
 Haçlılar Kudüs’ü alamamışlar ve Selahattin’le Aslan Yürek Richard arasın da yapılan anlaşmaya göre Haçlıların silahsız Kudüs’ü
ziyaretine izin verilmiştir.
IV. HAÇLI SEFERİ (1204)
 Kudüs’ü almak için yola çıkan Haçlılar Bizans’taki tahta müdahale etmişler ve İstanbul’u yağmalayarak Latin İmp. kurmuşlardır.
 İstanbul’dan kaçan Rumlar Trabzon ve İznik’te iki ayrı devlet kurmuşlar. İznik İmp. 1261’de Latin Krallığını yıkarak Bizans’ı
yeniden canlandırmıştır.
HAÇLI SEFERLERİNİN SONUÇLARI
Dini Sonuçları;
1. Avrupa da Kilise ve din adamlarına duyulan güven sarsıldı.
2. Skolastik düşünce zayıfladı.
3. Kudüs Müslümanlar da kaldı.
Siyasi Sonuçları;
1. Seferlere katılan birçok soylunun ölmesiyle feodalite zayıflamıştır.
2. Merkezi krallıklar güçlenmeye başladılar.
3. Türklerin Batıya ilerleyişi bir süre durdu.
4. Anadolu harabeye döndü ve Türkler Moğollar karşısın da güçsüz kaldılar.
Ekonomik Sonuçları;
1. Doğu-batı ticareti gelişti.
2. Ak deniz limanları önem kazandı.
3. Papaların ve kralların mali destek sağlamak için bankerlere başvurmaları bankacılığın gelişmesini sağladı.
4. Ticaretle uğraşan Burjuva sınıfı önem kazandı.
Teknik Sonuçları;
1. Pusula, Barut, Kağıt ve matbaa Avrupa ya götürüldü. Bunlar Avrupa da bilim ve teknik alanın gelişmelere yol açtı.
2. Avrupalılar İslam Medeniyetini yakından tanıdılar ve faydalandılar.
3. Avrupa da Kültür hayatı canlandı.
1.6. ANADOLU’DA MOĞOL İSTİLASI
 Harzemşahların Otrar valisinin Cengiz Han’a giden kervanı yağmalaması üzerine Batı seferine çıkan Cengiz Han ve torunu Hulagu
Han’ın kurduğu İlhanlılar karşısında Türk-İslam dünyası direnç gösterememiştir.
 Celaleddin Harzemşah Moğollara karşı başarılı bir şekilde mücadele etmesine rağmen yenilmekten kurtulamamıştır.
 Alaaddin Keykubat Moğollara karşı savunma hatları kurmuş, yeni kaleler inşa etmiş ancak Celaleddin Harzemşah ile kurmak
istediği ittifak iki hükümdarı Yassıçemen Savaşında karşı karşıya gelmesi sonucu bozulmuş, savaşı kaybeden Celaleddin öldürülmüş
ancak bu durum ASD’ni de zayıflatmıştır.
 Alaaddin Keykubat’ın öldürülmesi üzerine devletin başına geçen II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in izlemiş olduğu yanlış siyaset Babai
isyanının çıkmasına sebep olmuş, isyanın zor bastırılması o döneme kadar saldırmaktan çekinen Moğolları cesaretlendirmiş ve
meydana gelen Kösedağ Savaşını Moğollar kazanmıştır.
 Vezir Muineddin Pervane’nin isteği üzerine Anadolu’ya gelen Memluklu Sultanı Baybars Moğolları Ayn-ı calut (1260) ve Elbistan
Savaşlarında (1277) yenmesine rağmen kendisini çağıranlardan yeterli desteği görmemesi üzerine Mısıra geri dönmüştür.
 Moğol komutan Baycu Noyan Anadoluyu baskı altına almıştır.
 ASD’nin zayıflaması ile ortaya çıkan otorite boşluğu beyliklerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
 Harzemşahların Moğollar ile Türk-İslam devletleri arasındaki tampon görevi bu devletin yıkılması ile son bulmuş Harzemşahlar
olmak üzere Abbasiler ve A.S.D. yıkılmıştır.
KAZANIM SORULARI
1. Kösedağ Savaşı sonrasında ortaya çıkan otorite boşluğu neticesinde kurulan Türk Beylikleri hangileridir?
2. Beyliklerin Anadolu’nun Türkleşip İslamlaşmasındaki rolünü açıklayınız.
3. Anadolu’da ilk kurulan beylik hangisidir?
3. Anadolu’da kurulan en güçlü beylik hangisidir?
4. Haçlı seferlerinin sonuçlarını dikkate aldığımızda seferi teşvik edenler, katılanlar, seferlere karşı koyanlar ne ummuş ne bulmuştur?
5. Miryakefalon Zaferinin Türk tarihi açısından en önemli sonucu nedir?
6. Babai isyanının nedenleri nelerdir ve Anadolu’da hangi siyasi etkilere sebep olmuştur?
7. Selahaddin Eyyubi kimdir ve İslam dünyasında önemli olmasını sağlayan en önemli gelişme hangisidir?
8. Selahaddin Eyyubi hangi savaş sonrasında Kudüs’ü haçlılardan geri almıştır?
9. Memluklular Devletini veraset anlayışı bakımından diğer Türk devletlerinden ayıran en önemli özellik nedir?
10. Memlukler Moğolları hangi savaşlarda yenmişlerdir?
4
11. Karamanoğlu Mehmet Bey’in Türk kültürüne yapmış olduğu en önemli hizmet nedir? Açıklayınız.
12. Büyük ve Anadolu Selçuklularının yıkılışına zemin hazırlayan savaşlar hangisidir?
13. Türklerin Anadolu’ya göç ettiklerini görmekteyiz. Bu göçlerin nedenlerini düşündüğümüzde Anadolu’daki siyasi yapı hakkında bilgi veriniz?
14. Yassıçemen Savaşı sonucunda Harzemşahlar Devletinin yıkılmasının Anadolu üzerindeki etkileri nelerdir?
15. Moğol İstilasının Anadolu üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini açıklayınız.
16. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, Hacı Bektâş-ı Velî ve Yunus Emre gibi âlimlerin fikirlerinin günümüzde de etkili olmasının nedenleri nelerdir?
17. Moğol İstilası’nın Anadolu’nun demografik değişimine etkileri nelerdir?
18. Anadolu’da, ilk Türk beyliklerinin kurulmasına etki eden gelişmeler nelerdir?
19. Sultan I. Kılıç Arslan’ın Haçlı Seferlerindeki rolü nedir?
20. Türklerin, uğradıkları bütün zararlara rağmen Anadolu’da köklü bir şekilde yerleşmelerinin nedenleri neler olabilir?
21. Haçlı Seferlerinin Bizans İmparatorluğu’nun siyasi geleceğine etkileri nelerdir?
22. Haçlıların Bizans’a duydukları nefretin nedenleri neler olabilir?
23. Haçlı Seferlerinde Avrupalıların Bizans İmparatorluğu’nu işgal etmesi Hristiyan dünyasına etkileri nelerdir?
24. Haçlılar, Anadolu’yu geçerken hangi Anadolu şehirlerine zarar vermiş olabilir?
25. Antakya ve Suriye-Filistin kıyı bölgelerine yerleşen Haçlıların yaklaşık iki yüzyıl bu bölgede yaşamasının Doğu-Batı ilişkilerine etkileri neler olabilir?
TEST I
1. Alperen, tarih dersinde “Türk .........ları dinamik bir yapıya sahip olup tarih
boyunca sık sık birleşerek devlet hâline gelmiş veya iç ve dış sebeplerle
dağılmıştır.” demiştir.
Buna göre Alperen aşağıdaki yapıların hangisinden bahsetmektedir?
A) Urug
B) Oguş
C) Bodun
D) Boy
E) Vatan
2. İlk Türk beylikleri döneminde Anadolu’nun;
I. ekonomik yönden kalkınması,
II. bayındır hâle gelmesi,
III. Türkleşmesinin hızlanması
durumlarından hangileri meydana gelmiştir?
A) I
B) II
C) I ve II
D) II ve III
A) Karamanoğulları
D) Candaroğulları
B) Osmanoğulları C) Germiyanoğulları
E) Dulkadiroğulları
7. Aşağıdakilerden hangisi Haçlı Seferleri’nin nedenlerinden biri değildir?
A) Kilisenin gücünün azalması
B) Anadolu’nun Türkleşmeye başlaması
C) Bizans’ın yardım istemesi
D) Doğu dünyasının zengin olması
E) Kutsal yerlerin alınmak istenmesi
8. Çağlar “Haçlı Seferleri sonucunda medeniyetler birbirini etkilemiştir.”
demiştir. Buna göre Çağlar’ın aşağıdaki yargılardan hangisini örnek olarak
vermesi beklenemez?
A) Konuşma dilinde benzer tabirlerin kullanılması
B) Savaş aletleri ve kuşatma düzeneklerinin taklit edilmesi
C) Bankacılık, senet ve kefil gibi uygulamaların Müslüman tacirler tarafından
öğrenilmesi
D) Ev tasarım biçimlerinde ve yemeklerde benzerliklerin görülmesi
E) Kilisenin halk nazarında güven kaybetmesi
E) I, II ve III
3. Çaka Beyliği, yukarıdaki haritada hangi numara ile gösterilmiştir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
4. Aşağıdakilerden hangisi Malazgirt Savaşı sonrası Anadolu’da kurulan ilk
Türk beyliklerinden biri değildir?
A) Danişmentliler
B) Germiyanoğulları
C) Saltuklular
D) Mengücekliler
E) Artuklular
9. I. Alâeddin Keykubad yaklaşan Moğol tehdidine karşı;
I. Anadolu’nun önemli merkezlerindeki kaleleri yeniden inşa ettirmiştir.
II. Abbasi halifesinin yardım isteğini yerine getirmiştir.
III. Eyyubilerle ittifak kurmuştur.
durumlarından hangilerini tedbir olarak almıştır?
A) I
B) II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
5. • Haçlı Seferleri’ne karşı Anadolu’nun savunulmasında,
• Anadolu’yu Türkleştirmek için Bizans’la mücadele edilmesinde,
• Türkistan’dan gelen Türkmenlerin Anadolu’ya yerleştirilmesinde;
I. Karahanlı,
II. Büyük Selçuklu,
III. Türkiye Selçuklu
devletlerinden hangileri etkili oluştur?
A) I
B) II
C) III
D) II ve III
E) I, II ve III
10. Anadolu’ya seferler yapan;
I. Hunlar,
II. Sabarlar,
III. Oğuzlar
düşünüldüğünde hangilerinin akınları yurt edinme amacını taşımıştır?
A) I
B) II
C) III
D) I ve II
E) I, II ve III
6. İkinci Beylikler Dönemi’ni anlatan Eylül; “Bundan sonra divânda, dergâhta,
bargâhta, mecliste ve meydanda Türkçeden başka dil konuşulmaya.”
fermanını okumuş ve bu olayın günümüzde “Türk Dil Bayramı”
olarak her yıl kutlandığını ifade etmiştir.
Eylül’ün okuduğu ferman dikkate alındığında aşağıdaki beyliklerden hangisi
bu olayın meydana gelmesini sağlamıştır?
2. ÜNİTE: BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ: (1302-1453)
2.1. KURULUŞ DÖNEMİNDEKİ GELİŞMELER
 Osmanlılar Oğuzların Bozok kolunun Günhan soyunun Kayı boyunun Karakeçili aşiretine mensupturlar.
 Kayı Boyu, 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’ya geldi.
 Kayılar, I.Alaaddin Keykubat döneminde Ankara Karacadağ’a yerleştirildiler.
 Kayılar, bir süre sonra Söğüt’ü kışlak, Domaniç’i yaylak olarak kullanmaya başladılar. Bu dönemde Kayıların başında Ertuğrul Gazi
bulunuyordu.
NOT: Kayıların Söğüt ve çevresine yerleştirilmelerinin temel sebebi Bizans’tan gelebilecek saldırılara karşı sınırı koruyacak
olmalarıdır.
 Osmanlılar 1299 yılında Osman Bey tarafından kurulmuştur.
NOT: Kösedağ Savaşından sonra A.S.D’ nin hızla yıkılma sürecine girmesi sonucunda ortaya çıkan otorite boşluğu sonucunda
Anadolu’da beylikler ortaya çıkmıştır.
NOT: Osman Bey Uc beyliği olmanın avantajını en iyi şekilde kullanarak gaza inancı, alperenlerin ve ahilerin desteği ile beyliğini
kısa sürede devlet haline getirmiştir.
 Osman Bey Koyunhisar Savaşında (1302) Bizansı yenilgiye uğratmıştır.
NOT: İlk Osmanlı-Bizans savaşıdır.
 Orhan Gazi Bursa’yı feth ederek devletin başkenti yapmıştır. (1326)
5
 1329’da Bizans ordusunu Pelekanon (Maltepe) Savaşında yenerek Bizans’ın Anadolu’daki askeri varlığına son vermiştir. Ayrıca
İznik alınarak başkent yapılmıştır.
 1337’de İzmit feth edilmiştir. Böylece Kocaeli Yarımadasının fethi tamamlanmıştır.
 1345’de Karesioğulları Beyliğine son verilmiş, böylece Osmanlılar donanma sahibi olmuş, bu durum Rumeli’ye geçişlerini
kolaylaştırmıştır.
 1353’de Bizans’da meydana gelen taht kavgasında Rumeliye ilk defa geçilerek Kantakuzen’e yardım edilmiş ve yapılan yardım
karşılığında Çimpe Kalesi alınmıştır.
 I. Murat döneminde Bulgar destekli Bizans kuvvetlerini Sazlıdere Savaşında (1362)yenilgiye uğratılmış devamında Edirne’yi ele
geçirmişdir.
 1364’de Hacı İlbeyi komutasındaki Osmanlı keşif kuvvetleri Haçlıları ani bir baskınla Sırpsındığı Savaşında yenilgiye uğratmıştır.
NOT: Osmanlıların Haçlılarla yaptıkları ilk savaş Sırpsındığı Savaşıdır ve bu zaferin kazanılmasından sonra başkent Edirne’ye
taşınmıştır.
 Bu savaşın intikamını almak isteyen Sırplar 1371’da Çirmen Savaşında yenilgiye uğratılmıştır.
 1387 yılında Şahin Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri Ploşnik’te Sırp ve Boşnak kuvvetleri tarafından imha edildi.
 Bu durum Balkan devletlerini cesaretlendirdi ve I. Kosova Savaşının çıkmasına neden oldu.
 1389’da Haçlı kuvvetleri I. Kosova Savaşında yenilgiye uğratılmıştır.
 1396’da İstanbul kuşatılmış ancak Macar destekli Haçlı ordusunun Niğbolu Kalesini kuşatması üzerine kuşatma yarım kalmış
yapılan savaşı Yıldırım Bayezıd kazanmış ve Abbasi halifesinden “Sultan-ı İklimi Rum“ ünvanını almıştır.
 1402’de Yıldırım Bayezıd; Timur ile yaptığı Ankara Savaşını kaybetmiş, savaşta esir düşmüş, Osmanlı Devleti yıkılma ile karşı
karşıya gelmiş ve Yıldırım Bayezıd’ın oğulları arasında 11 yıl süren taht kavgalarının olduğu Fetret Devri yaşanmıştır.
 Mücadeleyi kazanan Çelebi Mehmet devletin ikinci kurucusu sayılır ve düzeni yeniden sağlamış, Düzmece Mustafa ve Şeyh
Bedreddin ayaklanmaları ile mücadele etmiştir.
 Babasının yerine tahta geçen II. Murat önce Düzmece Mustafa sonra Bizans’ın kışkırtmaları sonucu ayaklanan kardeşi Şehzade
Mustafa Ayaklanmaları ile mücadele etmiş ve ayaklanmaları bastırmıştır.
 Macarlarla Edirne-Segedin Antlaşmasını (1444) yaparak tahta oğlu II. Mehmet’i geçirdi bunun üzerine Haçlılar antlaşmayı
bozarak Osmanlı’ya savaş ilan ettiler.
 Ordunun başına yeniden geçen II. Murat Haçlıları Varna Savaşında yenilgiye uğrattı. Bu zaferle Balkanlardaki Türk hakimiyeti
kesinlik kazandı.
 Yeniçerilerin Padişah II. Mehmet’e karşı Buçuktepe İsyanını çıkarmaları üzerine yeniden tahta çıkan II. Murat Haçlıları II. Kosova
Savaşında yenilgiye uğratarak Haçlıların Türkleri Balkanlardan atma ümidini tamamen sona erdirdi ve Balkan Devletleri savunmaya
çekildiler.
OSMANLILARIN RUMELİ’DEKİ İSKAN SİYASETİ (İstimalet politikası)
1- Fethedilen bölgelere Anadolu’dan Türk göçmenler yerleştirildi. Bundaki amaç göçmenleri yerleşik hayata zorlamak ve fethedilen
yerlerin Türkleşmesini sağlamaktı. Bu göç gönüllü ve sürgün olmak üzere iki şekilde gerçekleştirildi.
2- Göçmenler, iskan yerlerine yakın bölgelerden seçilirdi. İklim şartlarının aynı olmasına dikkat edilirdi.
3- Göçmen aileler seçilirken özellikle anlaşmazlık içinde olan ailelerden birisi seçilirdi. Bundaki amaç kan davalarını engellemekti.
4- Göç eden ailelere toprak verilir ve bir süre vergi alınmazdı. Göç edenler yeni yerleşim yerlerini terk edemezlerdi.
5- Fethedilen yerlerdeki yerli halktan ayaklanma çıkarma ihtimali olanlar başka yerlere göç ettirilirdi.
6- Bir yerden göçmen alınırken o yerin üretim ve düzeninin bozulmamasına dikkat edilirdi.
7- İstimalet sisteminin amacı fethedilen yerlerde Türk nüfusunu arttırmak ve Türk kültürünü yaymaktı.
2.2. OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞU İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER
 Osmanlı Devleti’nin kuruluşu ile ilgili yeterli kaynak azdır. Bu durumun temel sebebi kuruluşu anlatan ilk kaynakların yaklaşık 1
asır sonra kaleme alınmış olmasıdır.
 İlk eser 1410’lu yıllarda yazılmıştır.
 Osmanlı hakkındaki ilk tarihi bilgi Yahşi Fakih tarafından kaleme alınan “Yahşi Fakih Menakıbnamesi”dir. Ancak bu eser
günümüzde mevcut değildir. Daha sonra Aşıkpaşazade menakıbnameyi okuyarak “ Aşık-paşazade Tarihi” ni yazmıştır.
 Bugün Osmanlı hakkında elimizde bulunan en eski eser Ahmedi’nin “İskendername”sidir.
 Kimi tarihçiler Ertuğrul Gazi’nin babasını Süleyman Şah olarak gösterirken, son araştırmalar Gündüz Alp olduğunu görülmektedir.
 Osmanlı tarihçiliğinin kuruluşu II. Murat, gelişmesi II. Mehmet, yükselişi II. Bayezıd döneminde olmuştur.
 Türk kaynakların yetersizliği sebebiyle yabancı kaynaklar önem kazanmıştır. Bizans tarihçileri Pakimires, Nikeforos , Kantakuzen,
İbn-i Batuta, el-Ömeri, İbn-i Said ve İbn-i Haldun’un bıraktıkları eserler döneme ışık tutmaktadır.
NOT: Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Bey’in ismi ilk defa Pakimires’in “Bizanslı Gözüyle Türkler” adlı eserinde geçmektedir.
 Osmanlılar Oğuzların Bozok Kolu’na bağlı Günhan Soyu’nun Kayı Boyuna mensupturlar.
 Kayıların ne zaman Anadolu’ya geldiği belli değildir.
 Paul Wittek Osmanlıların kuruluşunu “Gaza Tezi” ile açıklamıştır. Osmanlıların kuruluş ve yükselişini İslamdaki gaza fikrine
dayandırmıştır ve Osmanlıların Kayılarla alakası olmadığını iddia etmiştir.
 Mehmet Fuat Köprülü “Uc”ların önemi üzerinde durmuştur.
6
 Halil İnalcık, Wittek’in tezini kabul etmekle birlikte yetersiz bulmuştur. Gelişmeyi sadece gaza’ya bağlamanın olaya tek yönlü
bakmak olduğunu belirtmiştir. Uclardaki sosyal değişimlerin ve Moğol etkisininde üzerinde durmanın gerekliliğini belirtmiştir.
2.3. OSMANLI-BİZANS İLİŞKİLERİ
 Bizans sınırına yerleşen Osmanlılar kuruluş aşamazında merkeze uzak ve kendi başına hareket eden tekfurlarla mücadele ederek
büyümüşlerdir.
 Osmanlılar sürekli tekfurlarla mücadele halinde olmamışlar örneğin İnegöl Tekfuru ile mücadele ederlerken Bilecik Tekfuru ile iyi
geçinmeye çalışmışlardır.
 1285’de İnegöl Tekfuru’na ait Kulacahisar’ı ele geçirmişlerdir.
 Osman Bey İnegöl Tekfuru’nu Beli Savaşında yenmiş ardından Karacahisar Kalesini ele geçirmiştir.
 Karacahisar kalesini merkez yapan Osman Bey Dursun Fakih’i ilk Osmanlı Kadısı olarak tayin etmiştir.
 Bu aşamadan sonra Osmanlıların büyümesi devam etmiş kendilerine tuzak kuran Bilecik Tekfurunun girişimini Harmankaya
Tekfur’u Köse Mihal’den öğrenen Osman Bey İnegöl’ü ve Bilecik’i ele geçirmiştir (1299).
 Fethettikleri bölgede yerli halka iyi davranan Osmanlılar, gayrimüslimleri yerlerinden çıkarmamışlar, onları himaye ederek
vergiye bağlamışlardır.
 Bununla birlikte ele geçirilen bölgelere Türkmenler yerleştirilerek bölgedeki Türk nüfusu arttırılmıştır.
 Osmanlılar’ın İznik’i kuşatması üzerine bölgedeki Türk tehlikesini ortadan kaldırmak isteyen Bizans kuvvetleri Koyunhisar
Savaşında yenilgiye uğratılmıştır (1301)
NOT: Koyunhisar ilk Osmanlı-Bizans savaşıdır ve savaşı Osmanlılar kazanmıştır.
 Bursa’ya göz diken Osman Gazi Bursa’nın İstanbul ile olan bağlantısını kesmek için Mudanya’yı 1321’de almış, Orhan Gazi
1326’da Bursa’yı feth ederek başkent yapmıştır.
 1329’da Maltepe (Pelekanon) Savaşında Bizans yenilgiye uğratılmış, Anadolu’daki askeri varlığı sona erdirilmiş ve ele geçirilen
İznik başkent yapılmıştır.
NOT: Kuruluş aşamasında fetih bölgelerine yakın olmak amacıyla başkent sürekli değişkenlik göstermiştir.
 1337’de İzmit feth edilmiştir. Böylece Kocaeli Yarımadasının fethi tamamlanmıştır.
2.4. BALKAN FETİHLERİ
 Karesioğulları Beyliği’nin 1345’de ele geçirilmesi sonucunda deniz kuvvetlerine sahip olunmuş, Bizans’ta ortaya çıkan taht
karışıklığı sonucu Orhan Gazi kendisinden yardım isteyen Kayınpederi Kantakuzen’e yardım ederek tahta geçmesini sağlamıştır.
 Yapılan yardım karşılığında Çimpe Kalesi alınmış (1353) ve burası Rumeli’nin fethi için üs görevi görmüştür.
 Rumeli’ye geçen ilk komutan olan Süleyman Paşa kısa sürede birçok bölgeyi ele geçirmiş onun atından düşerek ölmesi sonucu
kardeşi Murat fetihleri devam ettirmiştir.
 Osmanlılar Rumeli’ye geçişten itibaren Balkanlara yönelik bir fetih politikası izlemişlerdir.
 1359’da Çorlu ve Lüleburgaz’ı alarak Bizans’ın Balkan devletleri ile bağını kesmeye çalışmışlar ve Bulgar destekli Bizans
kuvvetlerini Sazlıdere Savaşında (1362)yenilgiye uğratmışlar devamında Edirne’yi ele geçirmişlerdir.
 1364’de Hacı İlbeyi komutasındaki Osmanlı keşif kuvvetleri Haçlıları ani bir baskınla Sırpsındığı Savaşında yenilgiye uğratmıştır.
NOT: Osmanlıların Haçlılarla yaptıkları ilk savaş Sırpsındığı Savaşıdır ve bu zaferin kazanılmasından sonra başkent Edirne’ye
taşınmıştır.
 Bu savaşın intikamını almak isteyen Sırplar 1371’da Çirmen Savaşında yenilgiye uğratılmıştır.
 1389’da haçlı kuvvetleri I. Kosova Savaşında yenilgiye uğratılmış ancak savaş sonucunda I. Murat Sırp Kralı Lazard’ın damadı
Milos Obiliç tarafından şehit edilmiştir.
 Tahta geçen Yıldırım Bayezıd 1391 ve 1395’de İstanbul’u iki defa kuşatmış, ikinci kuşatma sırasında Anadolu Hisarını (Güzelce
Hisar) yaptırmış ancak haçlıların düzenlediği Niğbolu Savaşı yüzünden İstanbul alınamamıştır.
 1396’da Haçlılar Niğbolu Savaşında yenilgiye uğratılmış, Abbasi halifesi Sultan Bayezıd’a “Sultan-ı İklim-i Rum” ünvanını vermiştir.
 Yaklaşık 50 yıl haçlılar güçlü bir ordu gönderememişler, 1444 Edirne-Segedin Antlaşmasının sonucunda tahta çocuk yaşta II.
Mehmet’in geçtiğini gören haçlılar papalığında etkisiyle antlaşması yırtmışlar ve bunun sonucunda yeniden ordunun başına geçen II.
Murat haçlıları Varna Savaşında yenilgiye uğratmıştır.
 1448’de Varna’nın intikamını almak isteyen Haçlı ordusu II. Kosova Savaşında bozguna uğratılmış, Haçlıların Türkleri Balkanlardan
atma isteği tamamen sona ermiştir. Türklerin Balkanlardaki hakimiyeti kesinleşirken Avrupalılar savunmaya çekilmiştir.
 Genç yaşta yeniden tahta geçen II. Mehmet kendisini de ispatlamak amacıyla 1453’de İstanbul’u feth ederek Fatih ünvanını
almıştır.
 Rumeli’nin fethinde Gaziyan-ı Rum, Ahiyan-ı Rum, Abdalan-ı Rum, Baciyan-ı Rum gibi zümrelerle Müslüman dervişler bölgenin
Türkleşmesi ve Müslümanlaşmasında önemli rol oynamışlardır.
2.5. TÜRK SİYASİ BİRLİĞİNİ SAĞLAMA FAALİYETLERİ
 ASD’nin Kösedağ Savaşından sonra yıkılış sürecine girmesi Anadolu’da birçok beyliğin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
 Bu beylikler içerisinde en güçlüsü kendilerini Selçukluların mirasçısı olarak gören Karamanoğullarıdır.
 Başlangıçta diğer beyliklerle iyi geçinen Osmanlılar uc beyliği olmanın da avantajını kullanarak Bizans ile mücadeleye
girişmişlerdir.
7
 Orhan Gazi Karesioğullarına son vererek Anadolu’da siyasi birliği sağlama yolunda ilk adımı atmış, Yıldırım Bayezıd döneminde
Saruhan, Aydın, Menteşe, Hamit, Germiyan Beylikleri Osmanlı hakimiyetine girmiş, diğer beylikler baskı altına alınmıştır. Böylece
Anadolu’da siyasi birlik sağlanmıştır.
NOT: Germiyanoğullarının arazilerinin bir kısmı çeyiz karşılığı geri kalan kısım ise vasiyet üzerine Osmanlıya katılmış,
Hamitoğullarından para karşılığı arazi alınmıştır. Ele geçirilen beyliklerin merkezlerine Osmanlı şehzadeleri sancak beyi olarak
atanmış böylece bölge onurlandırılmış ayrıca halkın Osmanlı yönetimine ısındırılması amaçlanmıştır.
 Ancak Ankara Savaşından sonra Germiyanoğulları hariç beylikler yeniden kurulmuş böylece Anadolu’da siyasi birlik yeniden
bozulmuştur.
 Saruhanoğullarına Çelebi Mehmet, Menteşe ve Hamitoğullarına II. Murat, Karamanoğullarına ise II. Bayezıd son vermiştir.
Yavuz’un Dulkadiroğulları ve Ramazanoğullarına son vermesiyle Anadolu’da siyasi birlik yeniden tamamen sona ermiştir.
2.6. TÜRK DEVLETLERİNİN LİDERLİK MÜCADELESİ
 Türk hükümdarların dünyadaki diğer devlet ve milletleri hakimiyet altına alarak yönetme fikrine “Türk Cihan Hakimiyeti
Mefkuresi” denmiştir.
 Kut anlayışına göre hükümdarın görevi Göktanrı inancını dünyaya yaymak iken İslamiyet’le birlikte bu anlayışın yerini “İlay-ı
Kelimetullah” almış Allah’ın adını dünyaya yaymak ana amaç haline gelmiştir.
 Bu anlayış Yıldırım Bayezıd ile Timur’u Ankara Savaşında karşı karşıya getirmiş, savaşın kaybedilmesi Osmanlı’yı yıkımın eşiğine
getirmiştir. (1402)
 Ankara Savaşı sonrasında yaşanan Fetret Devri’nde (1402-1413) Osmanlı toprakları dörde bölünmüş, kardeşler arasında ölümüne
bir mücadele başlamıştır. Mücadeleyi kazanan Çelebi Mehmet tahta geçmiştir.
 Çelebi Mehmet Timur’un yanında götürdüğü Şehzade Mustafa’nın geri dönmesi ile kendini yeniden taht mücadelesi içinde
bulmuş, ağabeyinin destek almasını engellemek için onun düzmece olduğunu iddia ederek mücadeleyi kazanmış, Düzmece Mustafa
Bizans’a sığınmıştır.
 Osmanlıda ilk dini ve sosyal nitelikli isyan olan Şeyh Bedreddin isyanı bastırılmış ve Bedreddin Serez çarşısında 1420’de idam
edilmiştir.
 Bizans Çelebi Mehmed’in ölümü üzerine anlaşmayı bozarak Düzmece Mustafa’yı serbest bırakmışlar, bunun üzerine II. Murat
isyan eden amcasını yenmiş ve onun aileden olmadığını ispatlamak için kellesini vurdurmuştur.
 Bizans kışkırtmaları ile ayaklanan Şehzade Mustafa ayaklanmasını bastıran II. Murat kardeşini ortadan kaldırmıştır.
OSMAN BEY DÖNEMİ:( 1281-1326)
KOYUNHİSAR SAVAŞI (Bafeon Savaşı-1302)
Tarafları: Osmanlılar ve Bizans
Sebep: Bizans’ın Osmanlı ilerleyişini durdurmak istemesi
Sonuç: İzmit yolu Türklere açıldı.
Önem: İlk Osmanlı-Bizans savaşıdır.
OSMANLI DEVLETİ’NİN KISA ZAMANDA GELİŞMESİNİN NEDENLERİ
1- Kurulduğu bölgenin uç bölgesi olması ve Moğol baskısından uzak bulunması
2- Topraklarının tek elden yönetilmesi (Merkezi yönetim)
3- Fetih hareketleri için gerekli kuvveti kolayca bulabilmeleri
6- Anadolu Türk beylikleri arasındaki mücadelelere başlangıçta katılmamaları
7- Hıristiyan Bizans’a karşı gaza ve cihat duygusuyla hareket etmeleri
8- Kuruluş devri hükümdarlarının üstün özelliklere sahip kişiler oluşu
ORHAN BEY DÖNEMİ (1326-1362)
Amacı:
 Balkanlara yayılmak (Orhan Bey, babasının Bizans’a karşı yürüttüğü yayılma siyasetini aynen devam ettirdi.)
 Orhan Bey döneminde Bursa fethedildi ve beyliğin merkezi oldu.
 İpek sanayinin merkezi olan Bursa’nın fethi ile hazineye önemli bir gelir kaydedildi.
MALTEPE (PELEKANON) SAVAŞI-1329)
Taraflar: Osmanlı ve Bizans
Sebepler: 1-Bizans’ın Osmanlıların İznik kuşatmasını sonuçsuz bırakmak istemesi.
2-Bizans’ın Türk kuvvetlerinin İstanbul Boğazı’na yaklaşmalarını önlemek istemesi
Sonuç: 1.İznik yolu Türklere açıldı.
2. Bizans’ın Anadolu’daki Askeri varlığına son verildi.
OSMANLILARIN RUMELİ’DEKİ İSKAN SİYASETİ (İstimalet politikası)
1- Fethedilen bölgelere Anadolu’dan Türk göçmenler yerleştirildi. Bundaki amaç göçmenleri yerleşik hayata zorlamak ve fethedilen
yerlerin Türkleşmesini sağlamaktı. Bu göç gönüllü ve sürgün olmak üzere iki şekilde gerçekleştirildi.
8
2- Göçmenler, iskan yerlerine yakın bölgelerden seçilirdi. İklim şartlarının aynı olmasına dikkat edilirdi.
3- Göçmen aileler seçilirken özellikle anlaşmazlık içinde olan ailelerden birisi seçilirdi. Bundaki amaç kan davalarını engellemekti.
4- Göç eden ailelere toprak verilir ve bir süre vergi alınmazdı. Göç edenler yeni yerleşim yerlerini terk edemezlerdi.
5- Fethedilen yerlerdeki yerli halktan ayaklanma çıkarma ihtimali olanlar başka yerlere göç ettirilirdi.
6- Bir yerden göçmen alınırken o yerin üretim ve düzeninin bozulmamasına dikkat edilirdi.
7- İstimalet sisteminin amacı fethedilen yerlerde Türk nüfusunu arttırmak ve Türk kültürünü yaymaktı.
Osmanlılara kendi isteği ile katılan beylikler
Osmanlılara ilk katılan beylik
Osmanlılara son katılan beylik
Osmanlıları en çok uğraştıran beylik
: Karesioğulları, Germiyanoğulları
: Karesioğulları
: Ramazanoğulları
: Karamanoğulları
KARESİ BEYLİĞİ’NİN OSMANLILARA KATILMASININ ÖNEMİ
1- Karesi beyliği Osmanlıların aldığı ilk beyliktir.
2- Karesi donanması ve donanma komutanları Osmanlıların emrine girdi.
3- Karesi donanması ile Osmanlılar Rumeli’ye geçtiler.
ÇİMPE KALESİ :
 Çimpe kalesi Osmanlıların Rumeli’deki ilk askeri üssüdür.
 Çimpe Kalesi Bizans’ın Osmanlı yardımlarına karşı Osmanlılara verdiği bir hediyedir.
 Bizans imp. Çimpe’yi geri almak için para teklif ettiyse de Osmanlılar vermediler.
DEVLETİN TEŞKİLATLANMASI ÇALIŞMALARI:
1. Divan teşkilatı kuruldu.
2. İlk medrese İznik’te kuruldu.
3. İlk tersane Karamürsel’de açıldı.
4. Vezirlik makamı kuruldu.
5. Kadılık teşkilatı kuruldu.
6. İlk düzenli Osmanlı ordusu kuruldu.
I.MURAT ( HÜDAVENDİGAR) DÖNEMİ ( 1362-1389)
SAZLIDERE SAVAŞI (1363)
Taraflar: Osmanlı ve Bizans + Bulgar ittifak güçleri
Sebebi: Osmanlılar’ın Edirne’yi fethetmek istemesi.
Sonuç:
1- Edirne alındı.
2- Bizans’ın Bulgar ve Sırplarla olan bağlantısı kesildi.
3- Balkanlarda fetih yolları açıldı.
4- Gümülcine ve Filibe alınarak Çatalca’ya kadar ulaşıldı.
SIRP SINDIĞI SAVAŞI (1364)
Taraflar: Osmanlılar ve Haçlılar ( Sırp, Bulgar, Eflak, Bosna, Macar beyleri)
Sebep: 1- Osmanlıların pirinç ekimi ile meşhur Filipe’yi ele geçirmeleri.
2- Haçlıların Türkleri Rumeli’den atmak istemeleri.3-Edirne’nin Osmanlılara teslim olması.
Sonuç: 1- Balkanlardaki Türk ilerleyişi devam etti.
2- Balkanlardaki Macar etkisi kırıldı.
3- Bulgar kralı Osmanlı egemenliğini ve Osmanlılara vergi vermeyi kabul etti.
Önemi:
1- İlk Osmanlı-Haçlı savaşıdır.
2- Savaş sonunda Osmanlıların başkenti Bursa’dan Edirne’ye taşındı.
ÇİRMEN SAVAŞI (1371)
Taraflar: Osmanlı ve Birleşik Sırp kuvvetleri
Sebep: 1- Türkleri Balkanlardan atmak
2- Bulgar krallığının Osmanlı hakimiyeti’nden kurtulmak istemesi.
3- Osmanlıların Makedonya’yı ele geçirmek istemesi.
Sonuç: 1- Makedonya yolu Türklere açıldı.
2- Sırp kralı Osmanlı hakimiyetini tanıdı.
PLOŞNİK BOZGUNU
9
 1387 yılında Şahin Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri Ploşnik’te Sırp ve Boşnak kuvvetleri tarafından imha edildi.
 Ploşnik Bozgunu I.Kosova Savaşı’nın sebebidir.
I.KOSOVA SAVAŞI (1389)
Taraflar: Osmanlı ve Haçlılar (Sırp, Boşnak, Macar, Eflak, Arnavut, Leh, Çek kuvvetleri)
Sebep: Haçlıların Ploşnik bozgununda Osmanlıları yenmesi onlara cesaret vermişti.
Sonuç: Balkanların Türk toprağı olduğu ispatlandı.
Önemi: 1- I.Kosova Savaşı Balkanlarda tutunabilmek için yaptığımız savaşların en büyüklerindendir.
2- I.Murat Savaş meydanını gezerken bir Sırplı tarafından şehit edildi.
3- I.Murad’ın oğlu Bayezid, bu savaşta gösterdiği ustalık ve çabukluk sebebiyle Yıldırım unvanını aldı.
4- Savaş Balkan Yarımadası’nın geleceğini belirlemiştir.
5- Osmanlı İlk defa topu korkutmak amacıyla bu savaşta kullanmıştır.
ANADOLU’DAKİ FAALİYETLER
 Ahilerin elindeki Ankara alındı.
 Karamanoğulları ile mücadele başladı.
 Kütahya ve çevresi Germiyanoğullarından çeyiz karşılığı alındı.
 Hamitoğullarından Akşehir ve Isparta çevresi para karşılığı satın alındı.
DEVLET TEŞKİLATLANMASI İÇİN YAPILAN ÇALIŞMALAR
1. Devşirme sistemi başlatıldı ve bunun sağlanması için Acemi Oğlanlar Ocağı kuruldu.
2. Yeniçeri Ocağı kuruldu.
3. Tımar Sistemi başlatıldı.
4. Pençik Sistemi başlatıldı.
5. Sadrazamlık, Kazaskerlik ve defterdarlık makamı kuruldu.
6. Topçu Ocağı kuruldu.
7. Rumeli Beylerbeyliği kuruldu.
8. İlk mali düzenlemeler yapıldı.
9. “Devlet padişah ve oğullarına aittir.” İlkesi benimsenerek merkezileşmenin ilk adımı atıldı.
I.BAYEZİD ( YILDIRIM ) DÖNEMİ (1389-1403)
Amacı:
 Anadolu’da Türk siyasi birliğini sağlayan ilk padişahtır.
 Yıldırım Bayezid devrinde Osmanlılar ilk kez İstanbul’u kuşattılar. Yıldırım İstanbul’u 2 kez kuşatmış, sonuç alamamıştır.
 Yıldırım Bayezid devleti içinde bulunduğu güç durumdan kurtarmak ve ekonomik gelişmeyi sağlamak için Venedik tüccarlarına
imtiyazlar (kapitülasyonlar) verdi.
 Hayatı boyunca Venedik tüccarlarını himaye etmeyi kabul etti.
 Ayrıca Venedikliler Osmanlı topraklarında serbestçe ticaret yapacaklar ve vergi vereceklerdi.
 Yıldırım Bayezid, savaş meydanında padişah olan ilk ve son Osmanlı padişahıdır.
 Yıldırım Bayezid, düşmana esir düşen ilk ve son Osmanlı padişahıdır.
İSTANBUL KUŞATMASI - 1391
Sebep: Yıldırım Bayezid, Bizans imparatoru Manuel’den İstanbul’da bir Türk mahallesi kurulmasını, bir cami yapılmasını ve
Osmanlılara ödenen verginin arttırılmasını istedi, imparator bu istekleri kabul etmeyince İstanbul’u kuşattı.
Sonuç: İmparator Yıldırım Bayezid’in isteklerini kabul edince kuşatma kaldırıldı.
Önemi: Osmanlıların ilk İstanbul kuşatmasıdır. Yıldırım’ın İstanbul’u ikinci kuşatması Timur tehlikesi yüzünden yarım kalmıştır.
(İstanbul 17 kere Yunanlılar, Romalılar ve Latinler, 7 defa Araplar ve 5 defa da Osmanlılar tarafından kuşatıldı. Kuşatmaları yapan
Osmanlı padişahları: 1. ve 2. kuşatma: Yıldırım Bayezid, 3. kuşatma: Musa Çelebi, 4. kuşatma: II.Murat, 5. kuşatma: II. Mehmet)
ANADOLU HİSARI (GÜZELCE HİSAR)
 1397 tarihinde Yıldırım Bayezid tarafından İstanbul Boğazı’nı denetlemek ve İstanbul kuşatmalarında Bizans’a Karadeniz’den
yardım gelmesini engellemek amacı ile yaptırılmıştır.
NİĞBOLU SAVAŞI (1396)
Taraflar: Osmanlılar ve Haçlılar (Macar kralı komutasındaki Haçlı ordusu)
Sebep: 1. Osmanlıların İstanbul’u kuşatmaları.
2. Osmanlıların Bulgar krallığına son vermiş olmaları.
3. Ege’de Osmanlı donanmasının Venedik çıkarlarına zarar vermesi.
4. Osmanlıların Bosna ve Arnavutluk’a yerleşmesini engellemek.
5. Osmanlı sınırlarının Macaristan’a kadar dayanması.
10
Sonuç:
1. Eflak ve Boğdan beyleri Osmanlı hakimiyetini kabul ettiler.
2. Vidin Bulgar krallığına son verildi.
3. Macaristan içlerine kadar akınlar yapıldı.
4. Haçlıların elindeki kaleler geri alındı.
5. Bulgaristan tamamen Osmanlı topraklarına katıldı.
Önemi:
1. Savaşta çok fazla ganimet elde edildi. Bu ganimetle Osmanlılar bir çok eser inşa ettirdiler. Bursa Ulu Cami bunlardan biridir.
2. Savaş sonunda halife Yıldırım Bayezid’e Anadolu Sultanı unvanını verdi (Sultan-ı İklim-i Rum)
3. Osmanlı Devleti’nin İslam dünyasında ünü arttı.
ANKARA SAVAŞI(1402)
Taraflar: Yıldırım Bayezid ve Timur
Sebep: 1- Yıldırım Bayezid ile Timur arasındaki üstünlük mücadelesi
2- Yıldırım Bayezid’in doğuya doğru genişlemesi Timur’un hoşuna gitmemişti.
3- Y. Bayezid’in Elbistan ve Malatya’yı alması ile Memlukler ile arası açılmıştı, Timur bu iki Türk devletinin gergin anından yaralanmak
istedi.
4- Çin seferine çıkmak isteyen Timur, arkasında Osmanlılar ve Memlukler gibi güçlü rakipler bırakmak istemiyordu.
5- Y. Bayezid’in ele geçirdiği Anadolu beyliklerinin beyleri beyliklerini yeniden ele geçirmek için Timur’dan yardım istiyorlardı.
6- Timur, İran, Irak ve Azerbaycan’ı ele geçirerek Osmanlılar ile komşu olmuştu.
Bahane:
 Celayir hükümdarı Ahmet Celayir ile Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf Timur’dan kaçarak Y.Bayezid’e sığındılar.
 Timur bu hükümdarların kendisine iade edilmesini veya öldürülmesini istedi.
 Y.Bayezid, Timur’un isteklerini yerine getirmeyince Timur, bu durumu savaş sebebi saydı.
Savaşı etkileyen olay: Savaş sırasında önce sağ kanattaki Kara Tatarların, sonra sol kanattaki Anadolu askerlerinin Timur’un tarafına
geçip Osmanlılara saldırması savaşın kaderini değiştirmiştir.
Ankara Savaşı ile ilgili Y.Bayezid’in hataları:
1- Malatya’yı ele geçirerek Memlukler ile arasını açması ve savaş sırasında Memluklerden destek alamaması.
2- Savaşı dağlık bölgede kabul etmemesi. Timur’un fillerle donatılmış ordusunun dağlarda şansı olamazdı.
3- Ankara’ya geldiğinde Timur’un ordusunun hazırlıksız olduğunu gördüğü halde saldırmaması. Timur’un ordusuna toparlanmak için
fırsat vermesi.
Sonuç:
1- Bizans’ın alınması 50 yıl gecikti.
2- Osmanlıların Balkanlardaki ilerleyişi durdu. Arnavutluk boşaltıldı.
3- Yıldırım Bayezid tarafından kurulan Anadolu birliği bozuldu. Çünkü Timur Anadolu beyliklerine bağımsızlıklarını geri verdi.
4- Timur, Osmanlı topraklarını Yıldırım’ın oğulları arasında paylaştırdı. Böylece Osmanlı Devleti parçalandı.
5- Yıldırım Bayezid Timur’a esir düştü. Esarete dayanamayıp kısa sürede öldü.
6- Osmanlı Devleti’nin gelişmesi 50 yıl gecikti.
7- Fetret devri başladı.
8- Anadolu’nun doğusunda güçlenen Akkoyunlular, Osmanlıları tehdide başladılar.
9- Ankara Savaşı’ndan sonra Bizans, İstanbul’da bulunan Müslümanların bir kısmını şehid etti, bir kısmını şehirden çıkardı, camileri
tahrip etti.
NOT: Sonuçları bakımından Ankara Savaşından en karlı Bizans ve Anadolu Beylikleri çıkmıştır.
FETRET DEVRİ ( 1402-1413)
 Yıldırım Bayezid’in Ankara Savaşı’nda Timur’a yenilmesi ile başlayan ve Çelebi Mehmet’in hükümdar olmasına kadar geçen 11
yıllık saltanat karışıklığına Osmanlı tarihinde Fetret devri adı verilir.
 Fetret devrine Timur’un Osmanlı ülkesini Yıldırım Bayezid’in oğulları arasında paylaştırması sebep olmuştur.
NOT: Timur Osmanlı ülkesini Yıldırım’ın oğulları arasında dörde bölmüştür. Amacı Osmanlı topraklarında karmaşanın devamını
sağlamaktır. Ayrıca Şehzade Mustafa’yı da yanında götürerek istediği zaman Anadolu’da karışıklık çıkarmayı düşünmüştür.
NOT: Fetret devrinde Osmanlılar Anadolu’da toprak kaybına uğrarken Rumeli’de fazla bir toprak kaybı meydana gelmemiştir. Bu
durumun temel sebebi Osmanlı’nın bölgede izlediği hoşgörüye dayalı yönetim ve tımar sistemidir.
ÇELEBİ MEHMET DÖNEMİ (1413-1421)
Amacı: Anadolu birliğini yeniden sağlayarak devleti güçlendirmek.
NOT: Çelebi Mehmet Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu sayılır.
İLK DENİZ SAVAŞI (1416)
Taraflar: Osmanlı ve Venedik
Sebep: Venediklilerin Osmanlı gemilerine düşmanca saldırıda bulunmaları
11
Sonuç: 1- Çalı Bey komutasındaki Osmanlı donanması yenildi.
2- Savaş sonunda yapılan antlaşmaya göre Venedikliler Osmanlı topraklarında diğer milletlerden daha fazla ticaret yapacaklar, buna karşılık Osmanlı gemilerine saldırmayacaklardı.
ŞEYH BEDREDDİN İSYANI (1420)
Sebep: Çelebi Mehmet, kardeşi Musa Çelebi’nin kazasker tayin ettiği Şeyh Bedreddin’i görevinden alınca isyan başladı.
NOT: Şeyh Bedreddin bütün nimetlerin dünyada olduğunu, cennette vaat edilenlerin hayal olduğunu ve mülkiyetin ortak
olduğunu savunmuştur.
Sonuç: Şeyh Bedreddin yakalandı, Serez’de yargılandı ve idam edildi.
Önemi: Osmanlı Devleti’ndeki ilk dini nitelikli isyandır.
ŞEHZADE MUSTAFA ÇELEBİ (DÜZMECE) İSYANI (1420)
Sebep: Timur, Yıldırım Bayezid’in oğlu Mustafa Çelebi’yi Ankara Savaşı sonunda yanında Semerkand’a götürmüştü. Timur’un ölümü
üzerine Mustafa Çelebi geri döndü ve tahta çıkmak isteği ile isyan etti.
Sonuç: Mehmet Çelebi’ye yenilen Mustafa Çelebi, Bizans’a sığındı. Mehmet Çelebi Bizans ile bir antlaşma yaptı ve Mustafa Çelebi’yi
serbest bırakmaması şartıyla Bizans’a her yıl üç yüz bin akçe ödemeyi kabul etti.
NOT: Mustafa Çelebi’nin Yıldırım’ın oğlu olmadığını iddia edenler ona Düzmece adını verdiler. Bu sebeple isyanın diğer bir adı da
Düzmece Mustafa isyanıdır. ( II. Murad döneminde Bizans destekli Mustafa Çelebi yeniden isyan ederek Edirne’ye gelmiş ve
padişahlığını ilan etmiştir. 1422’de yakalanan Mustafa Çelebi hanedandan olmadığı ilan edilerek öldürülmüştür.)
II.MURAT DÖNEMİ (1421-1444/ 1446-1451)
Amacı:
 Balkanlar da Osmanlı aleyhine bozulan dengeyi yeniden sağlamak.
 II.Murat, kuruluş döneminin son padişahıdır.
 II.Murat, Türkçe’ye çok önem vermiştir. Devletin resmi kayıtları II.Murat’tan itibaren Türkçe tutulmuştur.
İSTANBUL KUŞATMASI (1422)
Sebep: II.Murat, kardeşi Mustafa Çelebi’yi tahta çıkarmak isteyen Bizans’ı cezalandırmak istedi.
Sonuç: 50 gün süren kuşatmayı, II.Murat, Mustafa Çelebi’nin Bursa’yı kuşatması üzerine kaldırmak zorunda kaldı.
ŞEHZADE MUSTAFA OLAYI ( Çelebi Mehmed’in oğlu-1422)
Sebep: Kardeşi Şehzade Mustafa tahta geçmek için Bizans ve Anadolu beyliklerinin desteği ile ayaklandı.
Sonuç: 1423’te İznik’te yakalanarak öldürüldü.
EDİRNE-SEGEDİN ANTLAŞMASI (1444)
Taraflar: Osmanlı- Macar+Sırp
Maddeleri:
1- Bulgaristan’daki Osmanlı egemenliği tanınacak.
2- Sırp despotluğu tekrar kurulacak ve Osmanlılara vergi verecek.
3- Eflak beyliği Macar egemenliğinde kalacak, Osmanlılara vergi vermeye devam edecek.
4- Tuna nehri taraflar arasında sınır olacak.
5- Antlaşmanın süresi 10 yıldır.
En önemli maddesi: İki taraf birbirleriyle 10 yıl savaşmayacaklar. ( II.Murad bu maddeyi antlaşmaya koyarak tahtı 12 yaşındaki oğlu
II.Mehmed’e bırakmak istiyordu. 10 sene sonra II.Mehmed savaşacak yaşa gelecekti.)
VARNA SAVAŞI (1444)
Taraflar: Osmanlı ve Haçlılar (Macar, Erdel, Eflak, Leh, Venedik, Sırp, Alman)
Sebep:
1- Osmanlı tahtına 12 yaşındaki II.Mehmed’in geçmesi.
2- Haçlıların Avrupa’nın güneydoğusunu Türklerden korumak istemesi.
3- Edirne-Segedin Antlaşması’nı papanın onaylamaması üzerine geçersiz sayılması.
4- İstanbul’u Osmanlılardan korumak.
Sonuç:
1- Hıristiyanların Osmanlıları Avrupa’dan atma ümitleri sona erdi.
2- Bizans’ın kaderi belirlendi.
3- Balkanlarda 500 yıl sürecek Osmanlı hakimiyeti başladı, Rumeli’de kesin olarak Türk egemenliği sağlandı.
4- Varna Savaşı’ndan sonra Yeniçerilerin çıkardığı Buçuktepe İsyanı sonucunda II.Murad ikinci kez tahta çıktı.
II. KOSOVA SAVAŞI (1448)
Taraflar: Osmanlı ve Haçlılar ( Macar, Erdel, Eflak, Alman)
12
Sebep:
1- Haçlılar Varna yenilgisinin izlerini silmek istediler.
2- Türk düşmanı Hunyadi Yanoş’un Macar kralı olup Haçlıların yardımı ile Osmanlılara saldırmak istemesi.
Sonuç:
1- Avrupalı ülkeler saldırıdan savunmaya geçtiler. Haçlılar bir daha Türklere saldırmaya cesaret edemediler. (1683 tarihine kadar)
2- Bu zafer Türklerin kesin olarak Balkanlara yerleşmesini sağlamıştır.
3- Eflak yeniden Osmanlılara tabi oldu. 4-Bulgaristan ve Kuzey Yunanistan Osmanlı yönetimine girdi. Bu bölgelere Anadolu’dan
getirilen göçmenler yerleştirildi ve özellikle Bulgaristan hızla Türkleşti.
NOT: II. Kosova sonuçları bakımından Miryokefalon ve Sakarya Savaşına benzer. Kazananlar hücuma, kaybedenler savunmaya
çekilmiştir.
KAZANIM SORULARI
1. Osmanlıların küçük bir beylikten kısa sürede büyük bir devlet haline gelmelerinde etkili olan faktörler nelerdir?
2. Osmanlıların Bizans ile yapmış oldukları ilk savaş hangisidir ve savaşın sonucu nedir?
3. Bursa’nın fethi sizce Osmanlı’nın sosyal yaşamında nasıl değişimler yapmıştır? Açıklayınız
4. Pelakanon Savaşının Bizans üzerinde yaratmış olduğu en önemli etki nedir? Açıklayınız
5. Osmanlıların Anadolu’da siyasi birliği sağlama yolunda ilk ele geçirdikleri beylik hangisidir ve bu beyliğin ele geçirilmiş olması Osmanlının Batı siyasetinde nasıl
bir değişimin yaşanmasına sebep olmuştur?
6. Kuruluş döneminde Osmanlılarda sık sık devlet merkezinin (başkent) değiştiğini görmekteyiz. Bu durumun temel sebebi nedir?
7. Osmanlıların Haçlılarla yapmış oldukları ilk savaş hangisidir ve burada Haçlı kavramından neyi anlamaktayız?
8. I. Kosova Savaşı Osmanlılarda bazı ilklerin yaşandığı savaştır. Bu ilkler nelerdir? Yazınız.
9. Niğbolu Savaşı sonucunda Yıldırım Bayezıd hangi ünvanı almıştır?
10. Ankara Savaşı kimler arasında olmuştur ve bu savaşın çıkmasının temel nedenleri nelerdir?
11. Ankara Savaşından en karlı Beylikler ve Bizans karlı çıkmıştır diyen bir tarihçi bu iddiasını ispatlamak için savaşın hangi sonuçlarını örnek olarak verebilir?
12. Ankara Savaşının sonuçları nelerdir?
13. Fetret Devrinin Anadolu üzerinde yaratmış olduğu sosyal, siyasi ve ekonomik etkileri açıklayınız.
14. Varna Savaşının Türk tarihi açısından en önemli sonucu nedir?
15. II. Kosova Savaşı sonuçları bakımından Miryokefalon ve Sakarya Savaşı ile benzerlik gösterir. Bu savaşların ortak özelliği nedir?
16. Osmanlılar kuruluş aşamasında niçin daha çok Bizans’a itaat etmeyen Tekfurlukları kendilerine hedef olarak seçmişlerdir? Açıklayınız
17. Osmanlıların Rumelideki ilk toprağı hangisidir ve bu toprak hangi yol ile ele geçirilmiştir? Açıklayınız
18. Rumeliye geçen ilk Osmanlı komutanı kimdir ve akıbeti ne olmuştur?
19. Orhan Gazi Döneminde devletin teşkilatlanması için yapılan çalışmaları maddeler halinde yazınız.
20. I. Murat döneminde devletin teşkilatlanması için yapılan çalışmaları maddeler halinde yazınız.
21. I. Murat döneminde devşirme sistemi başlatılmış ve yeniçeri ocağı kurulmuştur. Bu ocağın kurulmasının temel sebebi nedir?
22. Şeyh Bedreddin İsyanı niçin çıkmıştır ve bu isyanın sonucu ne olmuştur?
23. Çelebi Mehmet kendisine karşı ayaklanan ağabeyi Şehzade Mustafa’nın halk tarafından desteklenmesini engellemek için nasıl bir yöntem uygulamıştır?
24. II. Murat kendisine karşı ayaklanan Düzmece Mustafa’nın niçin kellesini kestirmiştir?
25. Bizans Çelebi Mehmet ölünce anlaşmayı bozmuş ve Düzmece Mustafa’yı serbest bırakmıştır. Bizans böyle davranarak neyi amaçlamıştır?
26. Bizans II. Murat’ın kardeşi şehzade Mustafa’yı niçin isyana teşvik etmiştir? Açıklayınız.
27. Osmanlılar Rumeli’de kalıcı olmak için nasıl bir iskan ve istimalet politikası uygulamışlardır? Açıklayınız.
TEST 2
E) Gaziyân- ı Rûm ve Bâcıyân-ı Rûm gibi askerî, sosyal ve iktisadi grupların
varlığı
1. Osmanlı Beyliği’nin kurulup gelişmesinde;
I. gazilerin fetihleri,
II. Anadolu’nun siyasi yapısı,
III. diğer beyliklerin destekleri
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
A) I
B) II
C) III
D) I ve II
E) I, II ve III
4. Aşağıdaki savaşların hangisinde Haçlı İttifakı’na karşı Osmanlı
kuvvetlerinin yanında diğer Anadolu beyliklerinin kuvvetleri
de yer almıştır?
A) Koyunhisar B) Maltepe C) I. Kosova D) Sazlıdere E) Çirmen
2. Osmanlıların, Bizans sınırında varlığını koruması ve geliştirmesinde;
I. fetih siyaseti,
II. iskân siyaseti,
III. istimâlet siyaseti
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
A) I
B) II
C) III
D) I ve II
E) I, II ve III
5. Osmanlı Devleti’nin uzun ömürlü olmasında;
I. adalet,
II. iltimas,
III. istimâlet
durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir?
A) I
B) II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
6. Toplumu huzur ve barış içerisinde yönetmek isteyen Osmanlı Devleti,
aşağıdakilerden
hangisini sürekli bir devlet siyaseti hâline getirmemiştir?
A) Adalet B) İskân C) Vicdan D) Müsamaha
E) İstimâlet
3. Aşağıdaki durumlardan hangisinin Osmanlı Devleti’nin kurulup
gelişmesinde etkili olduğu söylenemez?
A) Gaza ruhu ile Bizans üzerine seferleryapılması
B) Anadolu Türk siyasi birliğini sağlaması
C) Türkiye Selçuklu Devleti’nin zayıflaması
D) Art arda yetenekli padişahların yönetime gelmesi
3. ÜNİTE: DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SAVAŞÇILAR VE ASKERLER
3.1. BEYLİKLER DÖNEMİNDE OSMANLI’NIN ASKERİ GÜCÜ
13
 Osmanlı Beyliği’nin ilk savaşçı sınıfını Osman Gazi’nin etrafına gaza ve ganimet amacıyla toplanan Alpler ve Gaziler
oluşturmuştur.
 Gaziyan-ı Rum, Ahiyan-ı Rum, Abdalan-ı Rum, Baciyan-ı Rum adlarıyla anılan zümrelere mensup kuvvetler de seferlere katılmıştır.
 Orhan Gazi döneminde Yaya ve Müsellem (atlı asker) ilk daimi ordu kuruldu. Devamında mesleği tamamen askerlik olan Azeb
teşkilatı kurulmuştur.
 I. Murat döneminde artan asker ihtiyacını karşılamak amacıyla devşirme sistemini başlatarak kaynağı Müslümanlaştırılan
gayrimüslim çocuklar olan Acemioğlanlar ve Yeniçeri Ocağını kurmuştur.
3.2. YENİÇERİLER VE DEVŞİRME SİSTEMİ
 Rumeli fetihleri sonucu esir sayısının aşırı artış göstermesi üzerine bu esirlerden yararlanmak isteyen Kazasker Çandarlı Kara
Halil’in çalışmaları sonucu artan asker ihtiyacını da karşılamak üzere “Pençik Sistemi” uygulamaya sokuldu.
 Ganimet’in 1/5 inin devlete ait olmasına dayanan pençik usulü ile savaş esiri çocuklar asker yapılmak üzere ailelerinden alınırdı.
 Müslüman yapılan çocuklar önce Acemi Ocağına daha sonra iyi bir eğitimden geçirilerek Kapıkulu olarak “Yeniçeri Ocağına”
“Yeniçeri” olarak kaydedilirdi.
NOT: İlk Acemi Ocağı I. Murat zamanında Gelibolu’da kuruldu. Ancak Pençik Sistemi Ankara Savaşından sonra devam ettirilemedi.
II. Murat zamanında devşirme kanununu çıkarılarak Hristiyan çocuklardan Kapıkulu askeri olarak istifade edilmeye devam edildi.
Devşirmeler Acemi Ocağında 7-8 yıl eğitim gördükten sonra yeteneklerine göre Yeniçeri, cebeci, topçu, top arabacısı ve Kapıkulu
süvarisi şeklinde sınıflara ayrılırdı.
NOT: Kapıkulu Ocağının piyadelerine Yeniçeri, süvarilerine Kapıkulu Sipahisi denilirdi.
KAZANIM SORULARI
1. Ahilerin, Osmanlı Devleti’nin kuruluşundaki etkileri nelerdir?
2. Osmanlı Devleti’nde yeniçeri olmak için hangi aşamalardan geçilmelidir?
3. Osmanlı Devleti’nde merkezî otoritenin sağlanmasında tımar sisteminin rolü nedir?
4. Beylik Dönemi’nde Osmanlı askerî gücü hangi muharip unsurlardan oluşmuştur?
5. Osmanlı toplumunda, askerî ile reaya arasındaki farklılıklar nelerdir?
6. Tımar sisteminde ve feodalitede mülkiyet hakkı kimlere aittir?
7. Sahip olduğu haklar bakımından Osmanlı köylüsü ile Avrupa köylüsünü kıyaslayınız.
8. Tımar sistemi ile feodalite arasındaki temel farklılıklar nelerdir?
9. “Tasarruf” nedir?
10. Tımar sisteminin Osmanlı Devleti’ne sağladığı faydalar nelerdir?
11. Avrupa’da merkezî krallıkların ortaya çıkması nasıl gerçekleşmiş olabilir?
12. Ordunun disiplin ve sessizlik içinde hareket etmesinin nedenleri neler olabilir?
13. Ordunun konaklamasında sulak ve otlak yerlerin tercih edilmesinin nedenleri nelerdir?
14. Seferde çeşitli çadırlar kurulmasının gerekçeleri nelerdir?
15. Osmanlı ordusunda, savaşan askerlere yardımcı olan destek kıtalarında kimler yer almaktadır?
16. Ordu, seferlere hangi mevsimde çıkmıştır?
TEST 3
1. Osmanlı Beyliği’nde askerî birliklerden;
I. alplar ve gaziler,
II. yaya ve müsellemler,
III. yeniçeriler
hangileri Osman Gazi’nin etrafında toplanarak ilk savaşçı sınıfı
oluşturmuştur?
A)I
B)II
C)III
D) I ve II E) I, II ve III
6. Aytuğ, tarih dersinde; “İslamiyet Öncesi Dönem’de binicilik ve atıcılıkta
usta olan Türk kadınları, savaşlara erkeklerle birlikte katılmıştır. İslamiyet’e
geçişin ardından da bu gelenek sürdürülmüş ve Anadolu’da Ahiliğe denk bir
kadınlar teşkilatı kurulmuştur.” demiştir.
Aytuğ’un ifadesinde yer alan kadınlar teşkilatını aşağıdaki
kavramlardan hangisi karşılamaktadır?
A) Abdalân-ı Rûm B) Gaziyân- ı Rûm C) Bacıyân-ı Rûm
D) Ahiyân-ı Rûm
E) Azebler
2. Aşağıdaki askerî birliklerden hangisinin mesleği tamamen askerlik
olup Yeniçeri Ocağının kurulmasından sonra öncü birlik olarak
kullanılmıştır?
A) Tımarlı Sipahiler
B) Gaziyân- ı Rûm
C) Yaya ve müsellemler
D) Azebler
E) Yeniçeriler
7. Osmanlı Devleti’nde düzenli orduya geçilmesinde;
I. kuşatmaların uzun sürmesi,
II. savaşan zümrelerin disiplinden yoksun oluşu,
III. Bizans’ın askerî yapısının örnek alınması
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
A) I
B) II
C) III
D) I ve II
E) I, II ve III
3. Bursa’nın fethinden sonra oluşturulan Türk gençlerinden meydana
gelen ve savaş zamanında gündelik alan ilk düzenli askerî birlik
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yeniçeriler
B) Alperenler
C) Azebler
D) Tımarlı Sipahiler
E) Yaya ve müsellemler
8. Osmanlı Devleti daimî ordusunu oluştururken;
I. Pencik,
II. istimâlet,
III. devşirme
sistemlerinin hangilerinden yararlanmıştır?
A) I
B) II
C) III
D) I ve III
4. Osmanlı Devleti’nde idari sisteme bağlı olarak bugünkü manada hem
askerlik hizmeti yapanlar hem de memur statüsünde bulunanlar askerî sınıfı
oluştururdu.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi askerî sınıfa mensup değildir?
A) Beylerbeyi B) Tımarlı Sipahi C) Kadı D) Konar-Göçer E) Müderris
E) I, II ve III
9. Tımarlı Sipahi reayadan kanunnamelerde belirtilen oranlardan fazla vergi
talep edemezdi. Ayrıca ürün olarak ödemesi gereken vergiyi nakit olarak
alamaz veya ürünü daha uzak pazarlara götürmesini köylüden isteyemezdi.
Bu metne göre;
I. Köylünün hakları hukuk garantisi altına alınmıştır.
II. Tımar topraklarının miras bırakılması yasaklanmıştır.
5. Osman Gazi, kendi safında savaşan Türkmen aşiretlerine ganimetlerden
pay vermiş ve ele geçirilen topraklara yerleşme hakkı tanımıştır.
Bu durum aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesine yol açmıştır?
A) Yaya ve müsellemlerin ortaya çıkmasına
B) Diğer aşiret Türkmenlerinin Osman Bey’e katılmasına
C) Savaşlarda ücretli askerlerden yararlanılmasına
D) Ordunun düzenli hâle getirilmesine
E) Pencik sistemi uygulanmasına
III. Tımarlı Sipahiler merkezî otoritenin temsilcisi olmuştur.
durumlarından hangileri söylenebilir?
A)I
B) II
C) III
D) I ve III
E) I, II ve III
14
4. ÜNİTE: BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
4.1. ANADOLU’NUN KANDİLLERİ
 Kalbin kötülüklerden arındırılıp, yaratılanlara karşı güzel davranılması, insanın dünya menfaatlerinden ve nefsinden uzaklaşarak
Allah’ın varlığı ille yetinmesine Tasavvuf denir. Bu işle uğraşanlara Mutasavvıf denir.
 İlk Türk mutasavvıfı Ahmet Yesevi’dir.
 Horasan Erenleri adı verilen Ahmet Yesevi’nin öğrencileri Anadolu’nun birçok yerinde etkili olmuşlar, Yesevilik Tarikatınında
yayılmasını sağlamışlardır.
 Konya’da Mevlana Celaleddin Rumi Konya’da yaşamış, Divan-ı Kebir ve Mesnevi adlı eserleri yazmıştır. Mevlevilik tarikatının pir’i
olmuştur.
 Yunus Emre Halk edebiyatının önemli bir temsilcisi olmuş; Divan ve Risaletü’n Nushiyye adlı eserleri günümüze kadar gelmiştir.
 Hacı Bektaş-ı Veli Bektaşilik tarikatının kurucusu olmuş, öğretileri günümüze kadar ulaşmış, Anadolu ve Balkanlarda Bektaşi
tekkeleri yaygınlık göstermiştir. Yeniçeri ocağının kuruluşunda dua etmesi sebebiyle yeniçerilerin tamamıda bu tekkeye bağlı
kalmışlardır.
 Hacı Bayram Veli’nin kurucusu olduğu Bayramilik Tarikatı Ankara ve çevresinde etkili olmuştur.
 Ahilik teşkilatının kurucusu Ahi Evran Anadolu ve Rumeli’de ticaret erbabının teşkilatlanmasında ve ahlaki değerlerinin
oluşumunda önemli bir yer edinmiştir.
4.2. OSMANLI DEVLETİN’NDE ASKERİ SINIF
 Osmanlılarda Yöneten sınıfa Askeri Sınıf, Yönetilen Sınıfa ise Reaya adı verilirdi.
 Yönetenler Seyfiye (Kılıç ehli), Kalemiye (Bürokrasi, kalem ehli) ve İlmiye (Ulema, ilim ehli) olmak üzere 3 bölüme ayrılırdı.
 Seyfiye sınıfını Enderun veya diğer eğitim kurumlarından yetişen ve umera da denilen kişiler oluşturmuştur. Sadrazam, vezirler,
beylerbeyi, sancak beyi , kapıkulu, tımarlı sipahiler ve subaşılar bu gruba dahildir.
 Devletin yazışmalarından sorumlu kişilere Kalemiye adı verilirdi. Mali işlerden sorumlu Defterdarlar ve Devletin resmi
yazışmalarından sorumlu Nişancı ile resmi yazıları yazan katiplerin başı olan Reis’ül Küttap bu sınıfa mensuptular.
 Medreselerde yetişen ve ulema adı verilen kişilerden oluşmuştur. Eğitim ve adalet işlerinden sorumlu olan Kadı, Müderris,
Kazasker ve Şeyhülislam bu gruba mensupturlar.
 Taşra teşkilatının temelini merkezden atanan ve adaletten sorumlu olan kadı (Hakim) ve güvenlikten sorumlu olan Subaşı
oluşturmuştur.
4.3. HALK KÜLTÜRÜ VE KİTABİ KÜLTÜR
 Kuruluş döneminde Osmanlı kültürü Türkiye Selçuklu ve Beylikler dönemi kültürü ile benzerlik gösterir.
 Osmanlı’da etnik grupların çokluğu zengin bir kültür birikiminin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
 Osmanlı padişahlarında kitap toplama ve kütüphane oluşturma alışkanlığı vardı.
 Arapça ve Farsça birçok eser Türk kültürüne kazandırılmıştır.
 Yazıcızade Ali “Tevarih-i Ali Selçuk”, Molla Arif Ali “ Danişmendname”, Şeyhi “Hüsrev ve Şirin”, Mercimek Ahmet “Kabusname” ve
Yazıcızade Mehmet Efendinin “ Muhammediye” adlı eserleri döneminin önemli eserlerindendir.
 Osmanlı padişahlarının 23 tanesi divan sahibi, 12 tanesi hattat, 8 tanesi müzisyen ve bestekardı.
 II. Murat “Muradi”, Fatih Sultan Mehmet “Avni”, II. Bayezıd “ Adli”, Yavuz “Selimi” ve Kanuni “Muhibbi” mahlası ile şiirler
yazmışlardır.
4.4. FETİHLE GELEN DÖNÜŞÜM
 Osmanlılar ın feth ettikleri şehirler kimlik değişimi yaşamış, Türk-İslam kültürünü temsil eden şehirler haline dönüşmüşlerdir.
 Feth edilen yerlerdeki bazı kiliseler Cami’ye dönüştürülmüş ve bu tür camiler Ayasofya adını almışlardır.
 Şehirlere cami, medrese, imarethane, şifahane, hamam gibi kurumlar kurulmuştur.
 Minyatür Sanatı: El yazması eserleri süslemek ve metnin aydınlatılmasını sağlamak için perspektif olmadan yapılan resimlere
minyatür denir. Minyatür sanatçısına nakkaş denir. Matrakçı Nasuh, Nakkaş Osman, Nigari ünlü nakkaşlardır.
 Hat Sanatı: Güzel yazı yazma sanatı olan hat Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle önem kazanmıştır. Bu sanatla uğraşanlara
hattat denir. Amasyalı Şeyh Hamdullah, Ahmet Karahisarı önemli hattatçılardır. Hat sanatında Amasyalı Şeyh Hamdullah ‘Hattatların
Kıblesi’ adını almıştır.
 Tezhip: El yazması kitapları süsleme sanatıdır. Kara Mehmet önemli temsilcisidir.
 Ciltçilik: El yazması eserlerin dağılmasını engellemek için yapılan ve çeşitli malzemelerle süslenen sanat türüdür.
 Ebru: Kağıt süsleme sanatıdır.
 Kakmacılık: Ahşap, taş ve metal üzerine belirli bir desen şekillendirerek açılan oyuklara gümüş, sedef, altın gibi madenlerin
gömülerek yapıldığı süsleme sanatıdır.
 Çinicilik: özel olarak hazırlanmış toprağın sırlanarak çeşitli nakışlarla süslenip pişirilmesiyle ortaya çıkan süsleme sanatıdır. İznik,
Kütahya, Diyarbakır, Bursa ve İstanbul’da çini atölyeleri açılmıştır. Bursa Yeşil Cami, Yeşil Türbe ve Topkapı Sarayı çini sanatının en
güzel örneklerinin verildiği yerdir.
15
KAZANIM SORULARI
1. Osmanlı Devleti’nde Türkçenin bilim dili hâline gelmesi için yapılan çalışmalar nelerdir?
2. Anadolu’daki mutasavvıfların öğretilerindeki ortak noktalar nelerdir?
3. Fetihlerle birlikte Anadolu ve Rumeli şehirlerindeki kültürel dönüşümü açıklayınız?
4. Fatih Sultan Mehmet Dönemi’ndeki ilmi faaliyetler nelerdir?
5. Timur Devleti’nin Osmanlılar için tehlike oluşturmasının gerekçeleri nelerdir?
6. II. Kosova Savaşı’nın Türk tarihi açısından önemi nedir?
7. “Ebu’l-hayrât” ne demektir?
8. II. Murad Dönemi’nde Türkçe’nin ve Türk kimliğinin ön plana çıkmasının nedenleri neler olabilir?
9. Takıyüddin’in matematik ve astronomi alanında yaptığı çalışmalar nelerdir?
10. “Müneccimbaşı” ne demektir?
11. İstanbul’da rasathane kurulmasının gerekçeleri neler olabilir?
12. Akli ve naklî bilimlere örnekler veriniz.
13. Rasathanelerin günümüzde astronomi biliminin gelişmesine katkıları neler olabilir?
TEST 4
1. • Fatih, saray kütüphaneleri dışında ülkenin çeşitli şehirlerinde yaptırılan
külliye, cami, medreselerde çok sayıda kütüphane kurmuştur.
• Yavuz Sultan Selim; Urfa, Kahire, İskenderiye, Halep, Kudüs, Şam’daki
kültür ve sanat eserlerini İstanbul’a getirtmiştir.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?
A) İlmiye sınıfının etkinliği azaltılmıştır.
B) Türk dilinin gelişmesi sağlanmıştır.
C) Devletin kültür seviyesi yükseltilmiştir.
D) İlimler tasnif edilmiştir.
E) Tasavvuf önem kazanmıştır.
A) Ahmet Yesevî
D) Hacı Bektâş-ı Velî
B) Yunus Emre
C) Ahî Evran
E) Hacı Bayram-ı Velî
4. Osmanlı Devleti’nde ilmiye sınıfı;
I. askerî,
II. eğitim-öğretim,
III. idari ve adli
görevlerinin hangilerinden sorumludur?
A) I
B)II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
5. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde görülen el sanatlarından
biri değildir?
A) Dokumacılık B) Hat C) Ahşap işlemeciliği D) Çini E) Heykel
2. Osmanlı Devleti; çeşitli etnik ve dinî kökenden tebaanın ticari, sosyal,
kültürel ve bilimsel etkinliklerini sürdürdüğü bir devlettir.
Bu durum aşağıdakilerden hangisinin oluşumuna zemin hazırlamıştır?
A) İlimlerin tasnif edilmesinde
B) Kültürel birikimin oluşmasında
C) Askerî yapının güç kazanmasında
D) Zaviyelerin çoğalmasında
E) İlmiye sınıfının önem kazanmasında
6.Aşağıdakilerden hangisi toplantılarda âlimler otururken ümeranın
ayakta durmasınınsebeplerinden biri olabilir?
A) Ulemanın şöhret sahibi olması
B) Yönetici kademelerinin genellikle ilmiye sınıfından seçilmesi
C) Ulemanın devlet kademelerindeki en üst sınıfı oluşturması
D) İlim adamlarına büyük hürmet gösterilmesi
E) Ümeranın devlet kademesinde daha alt seviyede yer alması
3. Anadolu’nun İslamlaşmasında etkili olan aşağıdaki mutasavvıflardan
hangisi Anadolu’da yaşamamıştır?
5. ÜNİTE: DÜNYA GÜCÜ OSMANLI (1453-1595)
5.1. 1453-1520 ARASINDAKİ BAŞLICA SİYASİ GELİŞMELER
 II. Mehmet 1453’de İstanbul’u alarak Bizans’a son vermiş, Anadolu ve Rumeli’deki topraklarını birleştirmiştir.
 Fatih döneminde Balkanlarda Sırbistan, Mora, Eflak, Bosna-Hersek, Boğdan, Arnavutluk ve Otranto Kalesi ele geçirilmiştir.
 Karadeniz’de Amasra, Sinop ve Trabzon alınmış, Kırım ele geçirilerek Karadeniz bir Türk gölü haline getirilmiştir.
 1473’de Uzun Hasan Otlukbeli Savaşında yenilgiye uğratılmıştır.
 Fatih’in ölümü üzerinde oğulları arasında taht kavgası meydana gelmiş mücadeleyi kaybeden Cem Sultan Papalığın eline
düşmüştür.
 1492’de II. Bayezıd İspanya’da zulme uğrayan Yahudileri ülkesine getirmiştir.
 1511’de Şahkulu isyanı çıkmış bu isyanın bastırılamaması Yavuz Sultan Selim’i tahta çıkaracak olan süreci başlatmıştır.
 Yavuz Çaldıran, Turnadağ, Mercidabık ve Ridaniye Savaşları ile doğuda düzeni sağlamış ve Siyasi İslam birliğini sağlama
yönünde önemli bir adım atarak İslam halifesi olmuştur.
5.2. FETİH VE FATİH
II. MEHMET DÖNEMİ (FATİH) (1451-1481)
Amaçları:
1- İstanbul’u fethetmek.
2- Anadolu’yu bir yönetim altında birleştirmek.
3- Karadeniz ticaret yoluna hakim olmak.
 Fatih, Yükselme döneminin ilk padişahıdır.
 Fatih döneminde ilk Osmanlı altın parası basılmıştır.
İSTANBUL’UN FETHİ ( 6 NİSAN-29 MAYIS 1453 )
İstanbul’un fethinin sebepleri:
1- Bizans, Osmanlıların Rumeli’den Anadolu’ya,Anadolu’dan Rumeli’ye asker geçirmelerine engel oluyordu.
2- Bizans, Avrupa devletlerini, Anadolu beyliklerini ve Osmanlı şehzadelerini Osmanlılar aleyhine kışkırtıyordu.
3- Rumeli’de kesin hakimiyet için İstanbul’un fethi şarttı.
4- Osmanlı padişahları devleti Rumeli’de Edirne’den, Anadolu’da Bursa’dan yönetiyorlardı. İstanbul’un fethi ile tek merkezden
yönetim sağlanacaktı.
5- İstanbul kara ve deniz yollarının üzerinde bulunması sebebiyle ticari önem taşıyordu.
16
6- İstanbul Hıristiyanlar için önemli bir dini merkezdi.
7- Hz. Muhammed’in hadisini gerçekleştirmek.
Osmanlı Devleti’nin fetih için yaptığı hazırlıklar:
1- Bizans’a deniz yoluyla gelebilecek yardımları önlemek amacıyla Anadolu Hisarı’nın karşısına Boğazkesen adı verilen Rumeli
Hisarı yapıldı.
2- Bizans’ın İstanbul dışındaki toprakları alınarak batı ile bağlantısı kesildi.
3- Surları aşmak için yürüyen tekerlekli kuleler yapıldı.
4- Kuşatmayı denizden desteklemek için 400 gemiden oluşan donanma hazırlandı.
5- Edirne’de büyük toplar döküldü. ( Bunların en büyüğü şahi topudur.)
6- Aşırtma gülleler atacak havan topları yapıldı.
7- Avrupa’dan gelecek saldırılara karşı Mora ve Balkanlara kuvvet gönderildi.
Bizans’ın hazırlıkları:
1- İmparator XI. Konstantin, Katolik ve Ortodoks kiliselerini birleştirmek istedi. Böylece papanın yardımıyla Avrupa devletlerinin
desteğini sağlamak istiyordu.
2- Haliç’in girişi kalın zincirlerle ve eski gemilerle kapatıldı.
3- Halk silahlandırılıp surlar tamir edildi.
4- Grejuva (Rum ateşi) adı verilen bir silah geliştirildi.
İstanbul’un fethinin Türk tarihi açısından sonuçları:
1- Osmanlı Devleti için yükselme dönemi başladı.
2- İstanbul Osmanlı Devleti’nin başkenti oldu.
3- Boğazlar Osmanlı hakimiyetine girdi.
4- Karadeniz ticaret yolu Osmanlıların eline geçti.
5- Türklerin Avrupa’ya yerleşmeleri hızlandı.
6- II. Mehmet, Fatih unvanını aldı.
7- Osmanlıların Rumeli ve Anadolu’daki toprakları bütünleşti.
8- Osmanlıların İslam dünyasındaki saygınlığı arttı.
İstanbul’un fethinin dünya tarihi açısından sonuçları:
1- Şehirleri çevreleyen surların toplarla yıkılacağı anlaşıldı.
NOT: Avrupalı krallar derebeylerinin şatolarını toplar ile yıkarak Ortaçağ feodalite rejimine son verdiler.
2- İpek ve baharat yolları Türklerin eline geçince Avrupalı denizciler başka deniz yolları aramak zorunda kaldılar ve coğrafi keşifler
başladı.
3- 1058 yıllık Doğu Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla Roma imparatorluğu tarihe karıştı.
4- İstanbul’un fethinden sonra İtalya’ya kaçan bilginler orada Rönesans hareketini başlattılar.
5- İstanbul’un fethi Ortaçağ’ın sonu, Yeniçağ’ın başlangıcı olarak kabul edildi.
MORA’NIN FETHİNİN SEBEBİ:
1- Mora’da Bizans imparatorunun akrabaları vardı. İleride Bizans üzerinde hak iddia edebilirlerdi.
2- Mora, Osmanlıların İtalya’ya yapacakları seferlerde askeri üs olarak kullanılabilirdi.
NOT: Fatih’in Trabzon Rum İmp. ve Mora Despotluğuna son vermesinin temel sebebi Bizans’ın bir daha kurulmasını
engellemek istemesidir.
FATİH’İN BATI SEFERLERİ:
Sırbistan, Mora, Eflak, Boğdan, Bosna, Hersek, Arnavutluk, İtalya, Atina
FATİH’İN DOĞU SEFERLERİ:
Amasra, Sinop, Trabzon, Karamanoğlu koprakları ( Konya ve çevresi), Akkoyunlu toprakları (Doğu Anadolu, Erzincan bölgesi),
Candaroğlu toprakları ( Kastamonu ve çevresi), Kırım
FATİH DÖNEMİNDE ELE GEÇİRİLEN ADALAR:
Gökçeada, Taşoz, Bozcaada, Limni, Midilli, Semadirek, Eğriboz ,Zenta, Kefalonya, Ayamavra adaları fethedildi. Rodos kuşatıldı ise
de alınamadı.
16 YIL SAVAŞLARI (1463-1479 )
Taraflar: Osmanlı ve Venedik
Sebep: Osmanlıların Ege adalarını ele geçirmeleri Venedik’in doğu ticaretine zarar veriyordu.
17
Sonuç: 16 yıl süren savaş sonunda Eğriboz başta olmak üzere bir çok ada ele geçirildi ve Venedikliler ile barış yapıldı. Antlaşma ile
Venedik Osmalı sularında ticaret yapma ve İstanbul’da balyos (elçi) bulundurma hakkı kazandı.
OSMANLI-MEMLUK İLİŞKİLERİNİN BOZULMA SEBEPLERİ:
1- Osmanlıların Memluk hakimiyetindeki Dulkadiroğullarının iç işlerine karışmaları.
2- Osmanlıların Memluklardan Hicaz su yollarının tamiri için müsaade istemeleri.
3- Memlukların Dulkadir beyi Şahsuvar Bey’i öldürmeleri.
Sonuç: Fatih, Memluklar üzerine sefere çıkmaya karar verdiyse de Gebze yakınlarında ölünce sefer yarıda kaldı.
OTLUKBELİ SAVAŞI (1473 )
Taraflar: Fatih SM ve Akkoyunlu Uzun Hasan
Sebep: Akkoyunlu Uzun Hasan’ın Osmanlılara karşı kullanmak üzere Venediklilerden ateşli silahlar almak istemesi.
Sonuç: Akkoyunlu Devleti yıkılma sürecine girdi.
Önemi: Osmanlılar Anadolu’daki en büyük rakiplerinden birini ortadan kaldırmıştır.
İTALYA SEFERİ (OTRANTO SEFERİ-1480)
Taraflar: Osmanlı ve Napoli Krallığı
Sebep: Roma’yı fethetmek.
Sonuç: Fatih’in ölümüyle sefer yarıda kaldı.
KIRIM’IN OSMANLILARA KATILMASININ ÖNEMİ:
Fatih:
1- Karadeniz ticaret yolunun güvenliğini sağlamak,
2- Moskova Prensliği’nin güneye yayılmasını engellemek,
3- Ceneviz ticaretine son vermek için Kırım’ı Osmanlılara bağlamak istedi.
Kırım’ın Osmanlılara katılması ile:
1-Karadeniz bir Türk gölü haline geldi.
2-Karadeniz kıyılarındaki doğu ticaret yolları Osmanlıların eline geçti.
3-Osmanlılar Eflak ve Boğdan’ı doğudan kontrol etmek imkanına kavuştular.
FATİH KANUNNAMESİ:
 Fatih Kanunnamesi, sadrazam Karamani Mehmet Paşa tarafından hazırlanmıştır.
 Hükümdar devletin bekası için kardeşlerini katledebilir. Bu kanunname sayesinde Osmanlılar 600 sene varlıklarını devam
ettirebilmişlerdir.
NOT: Fatih’in ölüm haberi Roma’ya ulaşınca İtalya’da toplar atılıp, günlerce şenlikler yapıldı. Papa, bütün Avrupa kiliselerinde
üç gün çanların çalınıp şükür ayinleri yapılmasını emretti.
II. BAYEZID VE CEM OLAYI
 Fatih öldüğünde büyük oğlu Bayezid Amasya ( veliaht sancağı), küçük oğlu Cem ise Konya valisi idi.
 Fatih döneminde devşirmeler ile Türk kökenli devlet adamları arasında nüfuz mücadelesi başladı. Mücadeleyi devşirmeler
kazandı.
 Devşirmeler II.Bayezid’i, Türkler Cem’i destekliyorlardı.
 Ağabeyi ile savaşan Cem Sultan sırasıyla Memluklara, Karamanoğullarına ve Rodos şövalyelerine sığındı. Şövalyeler Cem
Sultan’ı Papa’ya teslim ettiler.
 Memlukler, Cem Sultan sayesinde Osmanlıların içişlerine karışabileceklerdi.
 Karamanoğulları, Cem Sultan sayesinde beyliklerini yeniden kurabileceklerdi.
 Rodos şövalyeleri, yaşadığı sürece Cem Sultan için II.Bayezid’den büyük paralar aldılar.
 Papa, Cem Sultan’ın komutasında Türkler üzerine bir Haçlı seferi düzenleyecekti. Papa buna karşılık Cem Sultan’a Osmanlı
padişahlığını teklif etmiştir. Bu teklifi Cem Sultan kabul etmeyince Papalık tarafından zehirlenerek öldürülmüştür (1495).
 Cem Olayı sonunda Devşirme yöneticiler II.Bayezid’i tahtta tutarak Türk yöneticileri yönetimden uzaklaştırmayı başardılar. Bu
durum devletin son bulmasına kadar devam etti.
NOT: Cem meselesi yüzünden Osmanlı’nın batı yönündeki fetihleri durmuş, yükselme içinde duraklama yaşanmış, bu yüzden
II. Bayezid dönemi pasif geçmiştir. Hatta Endülüs Müslümanlarına yapılan zulme Osmanlı beklenen tepkiyi gösterememiştir.
OSMANLI- MEMLUK İLİŞKİLERİNİN BOZULMA SEBEPLERİ:
1-Memluk sultanı Kayıtbay’ın Cem Sultan’ı desteklemesi.
2-Memlukların Dulkadir ve Ramazanoğlu topraklarına saldırması.
3-Hindistan hakimi II.Mahmut Şah’ın Osmanlılara yolladığı hediyelere Memlukların el koyması savaşı kaçınılmaz hale getirmiştir.
Sonuç: II.Bayezid döneminde Çukurova bölgesinde Memlukler ile yapılan savaşlar 6 yıl sürdü.( 1485-1491).taraflar birbirine
18
üstünlük sağlayamayınca anlaşma yapıldı. Osmanlı Devleti savaşta aldığı Adana ve Tarsus’u Hicaz bölgesinin vakıf toprağı olduğu
için geri vermeyi kabul etti.
OSMANLILAR İÇİN ANADOLU’DAKİ 3 BÜYÜK TEHLİKE
1-Timur (Ankara Savaşı)
2-Uzun Hasan (Otlukbeli)
3-Şah İsmail (Çaldıran)
ŞAH İSMAİL’İN AMACI:
Şii mezhebinin taraftarlarını çoğaltarak Anadolu’yu ele geçirmek.
ŞAHKULU İSYANI (1511)
Sebep: Şahkulu, Şah İsmail’in amacını gerçekleştirmek için isyan etti.
Sonuç: Osmanlı kuvvetleri isyanı güçlükle bastırdı.
Önemi: Osmanlı kuvvetleri isyanı güçlükle bastırınca II.Bayezid siyasi otoritesini kaybetti ve oğulları arasında taht mücadelesi
başladı.
BURAK ADASI SAVAŞI (1499-1502)
Taraflar: Osmanlı ve Venedik
Sebep: Venedikliler Mora halkını Osmanlılara karşı isyana teşvik ediyorlardı.
Sonuç: İnebahtı, Modon, Koron ve Navarin kaleleri Osmanlılara geçti.
Önemi:
1- İnebahtı’nın alınması ile Osmanlılar Adriyatik Denizi’nde önemli bir askeri üs elde ettiler.
2- Osmanlılar topu ilk defa denizde tabiye aracı olarak kullandılar.
II. BAYEZİD’İN MÜSLÜMAN ve YAHUDİLERE HİZMETİ
 İspanya’daki Müslüman ve Yahudiler büyük bir baskı altındaydılar. II.Bayezid, Kemal Reis idaresindeki bir donanmayı
İspanya’ya yolladı.
 Donanma Müslümanları Kuzey Afrika’ya, Yahudileri Selanik ve İstanbul’a taşıdı. (1505)
5.3. İSLAM DÜNYASI LİDERLİĞİ
I.SELİM DÖNEMİ (YAVUZ) (1512-1520)
Amacı:
1- Bütün Türk ve Müslümanları Osmanlı bayrağı altında toplamak.
2- İran’ı ele geçirip Türkistan’a ulaşmak.
3- İslam Dünyasında siyasi birliği sağlamak.
Unvanı: Hadimül-haremeyn (Mekke ve Medine’nin koruyucusu)
KARIŞTIRAN SAVAŞI (1512)
Taraflar: II. Bayezid ve Yavuz Sultan Selim
Sebep: Şehzade Selim babasını tahttan indirerek padişah olmak istiyordu.
Sonuç: Yavuz Sultan Selim savaşı kaybetti. Ancak II.Bayezid, Selim’i destekleyen Yeniçerilerin ayaklanması üzerine 1512’de tahtı
Sultan Selim’e bırakmak zorunda kaldı. (Yavuz kardeşleri Ahmet ve Korkut’u öldürttüğü için ikinci bir Cem Olayı yaşanmadı.)
ÇALDIRAN SAVAŞI (1514)
Taraflar: Yavuz Sultan Selim ve Şah İsmail (Safeviler)
Sebep: Şah İsmail’in Şii mezhebini Osmanlı topraklarında yaymak istemesi
Sonuç:
1- Doğu Anadolu Osmanlı idaresi altına girdi.
2- Dulkadiroğlu beyliğine son verildi ve toprakları Osmanlı hakimiyetine girdi.
3- Tebriz-Halep, Tebriz-Bursa ipek yolu Osmanlı kontrolüne geçti.
4- Şah İsmail hazinesini bırakarak kaçtığı için Osmanlılar büyük ganimet elde ettiler.
5- Şiiliğin Anadolu’da yayılması geçici olarak önlenmiştir.
Önemi:
1- Savaş Osmanlı ateşli silahlarının üstünlüğünü göstermiştir.
2- Yeniçeriler ilk defa padişahın otağını kurşunlamışlardır. Amaçları padişahı savaştan vazgeçirmekti. Yeniçeriler kendilerini Şii
Bektaşi olarak adlandırıyor ve Şiiler üzerine sefer yapmak istemiyorlardı.
TURNADAĞ SAVAŞI (1515)
Taraflar: Yavuz Sultan Selim ve Dulkadiroğulları
19
Sebep: Yavuz Sultan Selim Çaldıran seferine giderken Dulkadiroğulları kuvvetlerinin yanında yer almasını istemiş, Dulkadiroğulları
bu teklifi kabul etmemişlerdi.
Sonuç: 1- Dulkadiroğulları toprakları Osmanlılara katıldı.
2- Osmanlılar Memlukler ile komşu oldular.
Önemi: Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlanmıştır.
MISIR SEFERİ
1-MERCİDABIK SAVAŞI (1516)
Taraflar: Osmanlılar ve Memlukler
Sebep:
1- İslam dünyasının liderliği için Yavuz Sultan Selim halifeliği Memlukler’den almalıydı.
2- Kansu Gavri’nin adaletsiz yönetimi yüzünden Memluk halkı Osmanlılardan yardım istemişti.
3- Hint Okyanusu’ndaki Portekiz korsanları İslam’ın kutsal şehirlerine saldırıyor ve Memlukler buna karşı bir tedbir almıyorlardı.
4- Mısır alınırsa Baharat yolu Osmanlıların eline geçecek ve Avrupa ülkeleri ekonomik yönden Osmanlılara bağlanacaktı.
Sonuç:
1- Suriye, Filistin ve Lübnan Osmanlıların eline geçti.
2- Mısır yolu Osmanlılara açıldı.
3- Ramazanoğulları Osmanlılara katıldı.
4- Kansu Gavri öldürüldü.
2-RİDANİYE SAVAŞI (1517)
Taraflar: Osmanlı ve Memlukler
Sebep: Yavuz Sultan Selim’in Memluklere son darbeyi vurmak istemesi
Sonuç: Kahire fethedildi ve Memluk Devleti sona erdi.
MISIR SEFERİ’NİN SONUÇLARI:
1- Mısır, Suriye, Filistin, Lübnan ve Hicaz bölgesi Osmanlı topraklarına katıldı.
2- Kutsal emanetler, Mekke ve Medine’nin anahtarları Osmanlılara teslim edildi. Halifelik Osmanlılara geçti. (Osmanlı
padişahları 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’na kadar bu unvanı kullanmadılar.)
3- Baharat ticaret yolu Osmanlılara geçti. (Ancak coğrafi keşiflerin yapılmasından dolayı Osmanlılar Baharat yolundan istedikleri
gibi faydalanamamışlardır.)
4- Mısır seferi sonunda Osmanlı hazinesi tamamiyle doldu.
5- Venedikliler Kıbrıs için Memluklere verecekleri vergiyi bundan sonra Osmanlılara ödemeye başladılar.
6- Mısır’ın fethi ile Kuzey Afrika seferleri için önemli bir üs elde edildi.
Önemi:
1- Halifelik Osmanlılara geçti.
2- Mısır seferi ile Osmanlı ateşli silahları ile hiçbir devletin boy ölçüşemeyeceği anlaşıldı.
 Yavuz Sultan Selim şir-i pençe (aslan pençesi) adı verilen bir çıban sebebiyle ölmüştür.
5.4. GÜCÜNÜN ZİRVESİNDE OSMANLI
I.SÜLEYMAN DÖNEMİ ( KANUNİ) (1520-1566)
Amacı:
1- Avrupa krallarını dize getirmek.
2- Akdeniz’de Osmanlı hakimiyetini sağlamak
 Unvanı, Kanuni, muhteşem ve büyüktür.
 Osmanlı tahtında en uzun kalan padişahtır.
 16.yy. ortalarında Roma Germen İmparatoru Şarlken, Akdeniz ve Orta Avrupa’da Osmanlıları tehdit ettiği için Kanuni, Batıya
yönelmiştir.
 I.Süleyman’ın ilk kanunu, YSS zamanında İran üzerinden yapılan ipek ticareti yasağını kaldırmasıdır.
İÇ İSYANLAR
Canberdi Gazali İsyanı: Memluk kumandanlarından Canberdi Gazali Memluk Devleti’ni yeniden kurmak için Şam’da isyan etti ise
de isyan bastırıldı.
Ahmet Paşa İsyanı: Sadrazam olması gerekirken Mısır valiliğine atanmış ve burada isyan etmiştir. İsyan bastırıldı.
Kalenderoğlu İsyanı: Maraş civarında çıkan dini karakterli bir Şii isyanıdır. Bu isyana tımarlarının ellerinden alınmasını bahane
eden Dulkadiroğlu sipahileri de katılmıştır. İsyan bastırılmış, Kalenderoğlu İran’a kaçmıştır.
Baba Zünun İsyanı: vergilerinin ağırlığını bahane eden Baba Zünun Yozgat (Bozok)’ta isyan ettiyse de isyan bastırılmıştır.
NOT: Kanuni tahta geçtiğinde isyanlarla karşılaşmış ancak devlet güçlü olduğu için bu isyanlar kısa sürede bastırılmıştır.
20
BELGRAT’IN FETHİ (1521)
Sebep: Avrupa üzerinde baskı kurabilmek ve siyasi-askeri gelişmelere anında müdahale edebilmek için Macaristan’ın önemli bir
kalesi olan Belgrat’ın fethi gerekliydi.
Sonuç: II. Murat, Belgrat’ı kuşattı ancak alamadı. Fatih, Sırbistan seferinde Belgrat hariç bütün Sırbistan’ı fethetti (1459). Kanuni,
II. Murat, Fatih ve II.Bayezid’in kuşatıp alamadığı Belgrat’ı, 1521’de Tuna’dan ve karadan kuşatarak fethetti.
Önemi:
1- Belgrat Orta Avrupa’ya yapılacak seferler için önemli bir üs olmuştur.
2- Macaristan yolu Türklere açıldı. 3-Belgrat’ın fethiyle Osmanlılar Balkanlarda kesin olarak hakimiyet kurmuş oldu.
MOHAÇ MEYDAN MUHAREBESİ (29 Ağustos 1526)
Taraflar: Osmanlılar ve Macarlar
Sebep:
1- Pavia Savaşı’nda Alman İmparatoru Şarlken’e esir düşen Fransız kralı Fransuva’yı kurtarmak.
2- Kanuni Fransuva’yı kurtararak Avrupa’daki Haçlı birliğine Fransa’nın katılmasını engellemek istemiştir.
Sonuç:
1. Macaristan’ın tamamı ele geçirildi ve Avusturya ile Osmanlı Devleti arasında tampon bir Macar krallığı kuruldu.
2. Madrit Antlaşması ile I.Fransuva serbest bırakıldı.
3. Mohaç Muharebesi’nde Macar ordusunun tamamı imha edildiği için Macaristan’da Türklerin karşısına çıkabilecek bir güç
kalmadı.
4. Macar Kralı II. Lui savaş meydanında öldü.
Önemi: Macaristan Osmanlı Devleti’ne bağlı bir krallık haline geldi.
I.VİYANA KUŞATMASI (1529)
Taraflar: Osmanlılar ve Macarlar
Sebep: Yanoş Zapolya’nın Macar kralı olmasını Avusturya arşidükü Ferdinad’ın istemiyordu ve Ferdinand, Budapeşte’yi( Budin)
ele geçirdi.
Sonuç: Budapeşte geri alındı ama Ferdinand ordusu ile ortada yoktu. Bu sebeple Osmanlı ordusu Viyana’yı kuşattı. Ancak ordu,
kuşatma için hazırlıksız gelmişti ve kış mevsimi yaklaşmıştı. Bu sebeplerden dolayı I.Viyana kuşatması başarısız olmuştur.
ALMAN SEFERİ (1533)
Taraflar: Osmanlılar ve Avusturya
Sebep: Avusturya kralı Ferdinand, Macar kralı olmak için tekrar Budapeşte’yi kuşattı.
Sonuç:
1- Avusturya ve Almanya içlerine kadar giren Osmanlı ordusunun karşısına Ferdinand veya Şarlken çıkmadığı için ordu geri
döndü.
2- İstanbul barışı ile savaş durumu sona erdirildi.
İSTANBUL BARIŞI (1533)
Taraflar: Osmanlılar-Avusturya
Önemi:
1- Avusturya kralı protokol bakımından Osmanlı sadrazamına denk olacaktır.
NOT: Avusturya Arşidükü Osmanlı üstünlüğünü kabul etmiştir.
2- Ferdinand, Yanoş’un Macar kralı olmasını kabul etti.
3- Ferdinand, Osmanlılara yılda 30 bin duka altın vermeyi kabul etti. İstanbul Barışı ile Macaristan 2’ye ayrıldı. 1. kısım Osmanlı
Devleti’nin korumasında Yanoş’a, 2. kısmı vergi vermek şartı ile Ferdinand’a bırakılmıştır.
(Ferdinand, Macar krallığı için yaptığı savaşlar hep başarısızlıkla sonuçlanınca Alman imparatorunun tavsiyesi ile Osmanlılar ile
anlaştı.
Osmanlılar:
1- Osmanlı-Safevi ilişkileri bozulmuştu. Kanuni İran seferine çıkmak istiyordu.
2- Macaristan seferleri Osmanlılara pahalıya mal olduğu için Avusturya ile anlaştılar.)
MACARİSTAN SEFERİ (1541)
Taraflar: Osmanlılar ve Avusturya
Sebep: Avusturya kralı Ferdinand, Macar kralının ölümü üzerine yeniden Macaristan’a saldırdı.
Sonuç:Macaristan üçe ayrıldı. Bir kısmı Ferdinand’a, 2. kısmı Budin Beylerbyilği adı ile Osmanlılara, 3. kısmı da Erdel krallığı adı ile
Yanoş’un oğlu Sigismund’a bırakıldı.
MACARİSTAN SEFERİ (1543)
Taraflar: Osmanlılar ve Avusturya
21
Sebep: Ferdinand, Osmanlılara bırakılan Macaristan topraklarını istedi, isteği kabul edilmeyince Budin’i kuşattı.
Sonuç: Osmanlılar Estergon ve İstolni-Belgrat kalelerini fethetti. Antlaşma ile savaş sona erdi.
ERDEL SEFERİ (1551)
Taraflar: Osmanlı ve Avusturya
Sebep: Ferdinand, Erdel’in iç işlerine karışıyordu.
Sonuç: Osmanlılar Erdel ve Macaristan’da bir çok kaleyi aldılar. Ferdinand 1562’de barış isteyince yeniden antlaşma yapıldı.
ZİGETVAR SEFERİ (1566)
Taraflar: Osmanlı ve Avusturya
Sebep: Ferdinand’ın ölümü ile yerine geçen oğlu Maksimilyan 1562 antlaşmasını tanımadı ve vergisini göndermemeye başladı.
Sonuç: Zigetvar Kalesi fethedildi.
Önemi: Zigetvar seferi Kanuni’nin 13. ve son seferidir.
KAPİTÜLASYONLAR ( İMTİYAZAT-I MAHSUSA) (OSMANLI-FRANSIZ TİCARET ANTLAŞMASI) (AHİDNAME) (UHUD-I ATİKA)
OSMANLI-FRANSIZ İLİŞKİLERİ
 Kanuni, I.Fransuva’yı Mohaç Meydan Muharebesi ile Şarlken’den kurtarmıştı.
 Kanuni böylece hem Hıristiyan birliğini parçalamış, hem de Avrupa’da kendisine bir müttefik bulmuştu.
 Osmanlı-Fransız ittifakı ve Kanuni’nin Macaristan, Alman seferleri, I.Viyana kuşatması Avrupa’da Türkler aleyhine dini bir
heyecanın ortaya çıkmasına sebep olmuştu.
 Bu gelişmeler karşısında Fransa, Osmanlılara karşı iki yüzlü bir siyaset izlemeye başladı.
FRANSA KAPİTÜLASYONLARI NİÇİN KABUL ETTİ
1- Avrupa’da kendisine karşı oluşturulan cephede sırtını Asya’da Osmanlılar gibi güçlü bir devlete dayamak istiyordu.
2- Fransa Şarlken’e karşı Kanuni’ye güvenmek istiyordu.
OSMANLILAR KAPİTÜLASYONLARI NİÇİN VERDİLER
1- Kanuni, Şarlken’in Avrupa’da kendisine karşı kuracağı bir Haçlı ordusunda Fransa’nın bulunmasını engellemeye çalışıyordu.
2- Kanuni Fransızları Akdeniz limanlarına çekerek Akdeniz ticaretini canlandırmak istiyordu.
3- Kanuni, Katolik mezhebini savunan Şarlken’e karşı, Şarlken ve Papa’nın ortadan kaldırmak istediği ve Fransa’da gelişen
Protestan mezhebini güçlendirmek istedi. Böylece Hıristayan birliği bozulmuş olacaktı.
NOT: Kapitülasyonlar Kanuni ile Fransuva’nın yaşadığı sürece geçerliydi. Ancak I.Mahmut döneminde kapitülasyonlar sürekli
hale getirildi. Osmanlı Devleti kapitülasyonlar yüzünden Avrupalı tüccarların açık pazarı haline geldi. Her alanda Osmanlıların
geri kalmasını sağlayan kapitülasyonlar 1923 Lozan Antlaşması ile kaldırılmıştır.
İRAN SEFERLERİ (1533, 1548, 1553,1577)
Taraflar: Osmanlı ve Safeviler
Sebep: Safevilerin Kanuni’nin batı seferlerini fırsat bilip Anadolu’ya saldırmaları
Sonuç: İran seferleri Amasya Antlaşması ve Ferhat Paşa Antlaşması ile son bulmuştur.
AMASYA ANTLAŞMASI (1555)
Taraflar: Osmanlılar ve Safeviler
Maddeleri: Doğu Anadolu, Azerbaycan, Tebriz ve Bağdat Osmanlılar’da kaldı.
Önemi: Osmanlılar ile Safeviler arasındaki ilk antlaşma
DENİZLERDE GELİŞMELER
RODOS’UN FETHİ (1522)
Sebep: Rodos’u ellerinde bulunduran St.Jean şövalyeleri Mısır, Suriye ve Anadolu arasındaki deniz taşımacılığını devamlı
engelliyorlardı.
Sonuç:Rodos fethedildi ve şövalyeler Malta adasına yerleştirildi.
Önemi:
1- Mısır, Suriye deniz yolunun güvenliği sağlandı.
2- Rodos’un fethinde ilk kez havan topları kullanıldı.
PREVEZE DENİZ SAVAŞI (28 Eylül 1538)
Taraflar: Osmanlı ve Haçlılar ( Barbaros Hayrettin Paşa ve Andrea Doria)
Sebep: Akdeniz’de Osmanlı hakimiyetini sağlamak
Sonuç:
1- Şarlken’in Akdeniz’deki üstünlüğü sona erdirildi.
2- Akdeniz bir Türk gölü haline geldi.
22
Önemi: Preveze Deniz Savaşı’nın tarihi olan 28 Eylül ülkemizde Türk Denizcilik Günü olarak kutlanmaktadır.
HİNT DENİZ SEFERLERİ (1538-1553)
Taraflar: Osmanlılar ve Portekizliler
Sebep:
1- Portekizliler Basra Körfezi’ni kapatarak Baharat yolunu değiştirmişlerdi. Bu durum Osmanlı ekonomisine büyük zarar
veriyordu.
2- Portekizliler Müslüman tüccarlara zarar veriyorlardı.
Sonuç: 1- Seferler başarısız olmuştur. Bunun sebebi Osmanlıların okyanuslara dayanıklı büyük gemilerinin olmayışı ve
komutanlar
arasındaki anlaşmazlıklardır.
2- Osmanlılar, Kızıldeniz, Basra Körfezi, Arabistan, Habeşistan ve Doğu Sudan’a hakim olmuş, Yemen, Aden, Sudan ve Maskat,
Eritre Osmanlı yönetimine girmiş ancak Portekizlileri Hint Okyanusu’ndan çıkaramamışlardır.
CERBE DENİZ SAVAŞI (1560)
Taraflar: Osmanlılar ve Haçlılar
Sebep: Haçlıların Türkleri Kuzey Afrika’dan atmak istemeleri
Sonuç: Batı Akdeniz’de ve Kuzey Afrika’da Türk üstünlüğü kesinleşti.
Önemi: Cerbe Deniz Savaşı, Preveze Deniz Savaşı’ndan sonra Osmanlıların Akdeniz’de kazandıkları en büyük deniz savaşıdır.
II. SELİM DÖNEMİ (SARI SELİM) (1566-1574)
Amacı: II.Selim’in veziriazamı Sokollu Mehmet Paşa savaş yapmayıp, devleti güçlendirmek ve yenilikler yapmak istiyordu.
 II.Selim’in unvanları Sarı ve Sarhoş’tur.
 II. Selim ordunun başında savaşa gitmeyen ilk padişahtır.
 II.Selim, şehzadelerin sancağa gitmeleri usulünü kaldırdı ve şehzadeler için sarayda hapis hayatı başladı.
YEMEN İSYANI (1568)
Sebep: Yemen’deki ailelere verilen bazı imtiyazların geri alınması üzerine isyan çıktı.
Sonuç: Özdemiroğlu Osman Paşa isyanı bastırdı.
Önemi: Yemen, isyanların en çok görüldüğü yerdir. Çünkü merkeze çok uzaktır.
ENDONEZYA SEFERİ ( AÇE SEFERİ) (SUMATRA SEFERİ) (1568-1569)
Sebep: Açe Sultanlığı Osmanlılardan asker ve silah yardımı istedi.
Sonuç: Açe Sultanlığı’na giden Osmanlı kuvvetleri bir daha geri dönemediler.
KIBRIS’IN FETHİ (1571)
Taraflar: Osmanlı ve Haçlılar
Sebep: Anadolu, Suriye, Mısır arasındaki deniz yolunun güvenliği ve Doğu Akdeniz’e Osmanlıların tam hakimiyeti için Kıbrıs’ın
fethi şarttı.
Sonuç: 1- Osmanlılar Doğu Akdeniz’e hakim oldular.
2- Güney kıyılarımızın güvenliği sağlandı.
İNEBAHTI SAVAŞI (1571)
Taraflar: Osmanlı ve Haçlılar
Sebep: Osmanlıların Kıbrıs’ı fethetmeleri
Sonuç: Haçlı donanması, İnebahtı’da demirli bulunan Osmanlı donanmasını yakarak imha etti.
Önemi: Savaş sonunda Avrupalı devletlerde Osmanlıların da yenilebileceği fikri ortaya çıkmıştır.
SOKOLLU MEHMET PAŞA’NIN KANAL PROJELERİ
1-Süveyş kanalı ( Bu kanal açılabilseydi Baharat yolu işlerlik kazanacak ve Ümit Burnu yolu önemini kaybedecekti.)
2-Don Volga Kanalı ( Bu kanal açılabilseydi Osmanlılar Karadeniz’den Hazar Denizi’ne geçebilecek ve Orta Asya Türkleri ile
yakından ilişkiye girilebilecekti.)
3-İznik-Sapanca kanalı ( Bu kanal açılabilseydi İstanbul Boğazı’nın trafiği rahatlatılabilecekti.)
III. MURAD DÖNEMİ (1574-1595)
 III.Murad döneminde 1579’da Sokollu Mehmet Paşa’nın (1564-1579) bir suikast sonucunda öldürülmesi ile Osmanlılarda
Duraklama dönemi başladı.
 III.Murad, Duraklama döneminin ilk padişahıdır.
LEHİSTAN’IN OSMANLI TOPRAKLARINA KATILMASININ ÖNEMİ:
23
 Osmanlı Devleti’nin hakimiyeti Baltık Denizi kıyılarına kadar ulaştı.(1575)
VADİÜ’S-SEYL SAVAŞI (KASRÜ’L-KEBİR) (1578)
Taraflar: Osmanlılar ve Portekizliler
Sebep: Kuzey Afrika’da Osmanlıların işgal edemediği bir tek Fas kalmıştı.
Sonuç: Kuzey Afrika tamamen Osmanlı hakimiyetine girdi. Ancak Fas, sadece Osmanlı himayesine alınmış, doğrudan devlete
bağlanmamıştır.
Önemi:
1- Osmanlı sınırları Atlas Okyanusu’na ulaşmıştır.
2- 1580 yılında İngilizlere Osmanlı ülkesinde ticaret yapma imtiyazı ( kapitülasyon) tanındı.
ÇILDIR SAVAŞI (1578)
Taraflar: Osmanlı ve Safeviler
Sebep: Osmanlılar Kırım ile doğudan karayolu bağlantısı kurmak istiyorlardı. Böylece Rusya’nın güneye inmesi önlenecekti.
Sonuç:Çıldır Ovası’nda Safeviler mağlup edildi ve Tiflis Osmanlıların eline geçti.
MEŞALELER SAVAŞI (1583)
Taraflar: Osmanlı ve Safeviler
Sebep: Kafkasların tamamiyle ele geçirilmek istenmesi
Sonuç: Safeviler ile savaşlar 1590’a kadar sürdü. 1590’da Ferhat Paşa Antlaşması ile Safevi –Osmanlı savaşları sona erdi.
FERHAT PAŞA ANTLAŞMASI (1590)
Taraflar: Osmanlılar –Safeviler
Maddeleri: Tebriz, Karabağ, Gürcistan, Dağıstan ve Şirvan Osmanlılara bırakıldı.
Önemi: Bu antlaşma ile Osmanlılar doğudaki en geniş sınırlarına ulaşmışlardır.
OSMANLI-AVUSTURYA SEFERLERİ (1593)
Taraflar:Osmanlılar ve Avusturya
Sebep: Bosna ve Macaristan sınırında çeteler halkı rahatsız etmekteydi. Bu çeteler Bosna valisi Telli Hasan Paşa’yı öldürünce
III.Murat Avusturya’ya savaş ilan etti.
Sonuç: III.Murat öldüğü için savaşı III.Mehmet devam ettirmiştir. ( Haçova Meydan Muharebesi)
COĞRAFİ KEŞİFLER
XV. yüzyılın son yarısından XVI: yüzyılın sonuna kadar süren Avrupalılar tarafından yeni kıtaların bulunması faaliyetine denir.
a) Coğrafi Keşifleri Sebepleri:
1) Pusulanın Avrupalılar tarafından kullanılmaya başlaması.
2) Coğrafya bilgisinin artması
3) Hristiyanlığı yayma düşüncesi
4) Zengin doğunun Avrupayı çekmesi
5) İpek ve baharat yollarının Müslümanların eline geçmesi
6) Atlas okyanusu kıyısındaki devletlerin yeni ticaret yolları bulma isteği
7) Cesur gemicilerin yetişmesi
b) Keşifler:
 Endülüs Emevi devletinin İspanyollar tarafından yıkılması ile bilimsel çalışmalar ellerine geçti. Bu kaynaklardan yararlanan
Kristof Kolomb dünyanın yuvarlaklığını ispatlamaya çalıştı. Hindistan’a gitmek için batıya hareket eden Kolomb Amerika kıtasına
ulaştı.(1492) Fakat burayı Hindistan sandı.1507 yılında aslen İtalyan olan Amerika Vespuçi bu toprakların yeni bir kıta olduğunu
ispatladı. Bu yeni kıtaya Amerika adı verildi.
 Ticaret amacıyla Afrika’nın batı sahillerini dolaşan Bartelmi Diaz, pusulanında yardımı ile 1487’de “Ümit burnunu” keşfetti.
 Vasko dö Gama Hindistan’a ümit burnunu dolaşarak ulaştı. Böylece Hint ticaret yolu değişti. Hint denizinde İspanyollar ve
Portekizlilerle uğraşabilecek güçte devlet olmadığı için bölgeye hakim oldular. Baharat yolu önemini yitirdi.
 1519 yılında Macellan’ın başlattığı seyahat 1522 yılında Del Kano tarafından tamamlandı. Böylece dünyanın yuvarlak olduğu
ispatlandı.
 Bu keşiflerden başka isimlerini duyurmak, zengin olmak amacıyla Amerika ve Afrika’ya pek çok seyahat yapıldı.
c)
A.
1.
2.
3.
4.
Coğrafi keşiflerin sonuçları:
Ekonomik Sonuçları:
Avrupa’da ticaret canlandı ve zenginlik arttı.
Yeni ticaret yollarının bulunması ile ipek ve baharat yollarının önemi azaldı.
Deniz ticareti kara ticaretinden daha karlı hale geldi.
Akdeniz limanları önemini kaybetti, Atlas okyanusu kıyısındaki limanların önemi arttı.
24
5. Avrupa’da temel geçim kaynağı tarımken bunu yerini ticaret aldı.
6. Avrupa’da üretim ve alım gücü arttı.
7. Avrupa ticari açıdan kendine yeter hale geldi.
B. Siyasi ve Sosyal Sonuçları:
1. Afrika, Amerika, Avustralya ve okyanuslar keşfedildi.
2. Önce İspanyollar ve Portekizliler, daha sonra Hollandalılar ve İngilizler büyük bir sömürge imparatorluğu kurmaya başladılar.
3. Yeni keşfedilen yerlere Avrupa’dan büyük bir göç dalgası gitti.
4. Yeni kültürlerle etkileşildi.
5. Burjuva sınıfı ticaret sayesinde zenginleşti. Buda Avrupa’da sosyal ve ekonomik olarak değişimlere sebep oldu.
6. İnsanlarda tartışma ve yeni şeyleri keşfetme duygusu gelişti.
7. Yeni ırklar, bitkiler ve hayvanlar tanındı.
8. Rönesans’a zemin hazırladı.
C. Dini Sonuçları:
1. Avrupa’da Hıristiyanlık inancı sarsıldı.
2. Yeni keşfedilen yerlerde Hrıstiyanlık yayıldı.
3. Kilise yeni keşfedilen yerlerde Avrupa kültürünü yaydı.
Osmanlı Devletinin Coğrafi Keşiflerde Başarılı Olamamasının Sebepleri
1. Fetihlerin Okyanus sahiline çok geç ulaşması
2. İpek ve baharat yollarını elinde tuttuğu için yeni bir yol arayışına gerek duymaması
3. Yeni bulunan kıtalarda koloni kurulmasının faydasına inanmaması
4. Okyanusa dayanıklı gemilerin yapılmaması
Coğrafi Keşiflere Karşı Osmanlı Devleti' nin Aldığı Önlemler
1. Fransa'ya Kapitülasyonlar vermesi
2. Mısır seferi
3. Hint seferi
4. Akdeniz hakimiyetinin sağlanması
5. Kıbrıs'ın fethi
6. Vadi’üs-sebil Savaşı ve Fas'ın himayeye alınması
7. Süveyş Kanalı'nı açma teşebbüsü
8. Don-Volga nehirlerini birleştirme projesi
KAZANIM SORULARI
1. Osmanlı Devleti’nin Mohaç Savaşı’nı kazanmasında etkili olan askerî taktikler nelerdir?
2. Mısır Seferi’nin sonuçları nelerdir?
3. Preveze Deniz Savaşı’nın önemi nedir?
4. Osmanlı Devleti’nin, Avrupalı devletlere kapitülasyon vermesinin nedenleri nelerdir?
5. Kanuni Sultan Süleyman’ın cenazesinin 83 gün boyunca defnedilmemesinin sebepleri neler olabilir?
6. TİKA tarafından başlatılan Kanuni Türbe Projesi’nin amaçları nelerdir?
7. Kanuni’nin 72 yaşında Zigetvar Seferi’ne çıkması hangi kişisel özelliklerini yansıtmaktadır?
8. Herrliches Gebaü, Kanuni Sultan Süleyman Türbesi’nin yıkılmasına niçin karşı çıkmıştır?
9. “Ahşa” ne demektir?
10. TİKA'da çalışan bir görevli olsanız, hangi kültürel mirasın ortaya çıkarılması için bir proje hazırlardınız? Neden?
11. Hazırladığınız projenin ismi ne olurdu?
12. Yavuz, devlet adamlarının seçiminde niçin titizlik göstermiş olabilir?
13. Şehzade Süleyman’a gönderilen siyasetname hangi konuları içermektedir?
14. “Kadirşinas” ne demektir?
15. Yavuz’un ölümünden sonra çamurlu kaftanının sandukasının üzerine örtülmesini vasiyet etmesinin nedenleri nelerdir?
16. Piri Reis’in Dünya Haritası’nı yanından ayırmamasının gerekçeleri neler olabilir?
17. Yavuz’un, sefer sırasında bile kitap okumasının nedenleri neler olabilir?
18. “Avrupalılar bütün dünyayı öğrendi.” cümlesiyle hangi olaydan söz edilmiş olabilir?
19. Süveyş günümüzde hangi devletin sınırları içindedir?
20. İlk çağlardan itibaren kullanılan ticaret yollarına örnekler veriniz.
21. “Aydın” ifadesi hangi anlama gelmektedir?
22. Osmanlı Devleti, Yemen kıyılarını niçin ele geçirmelidir?
23. İslam ülkelerinde altın ve gümüşün azalmasının siyasi ve ekonomik etkileri neler olabilir?
KAZANIM TESTLERİ
1. Köklü ailelerin iktidarı paylaşma dönemine son veren Fatih Sultan
Mehmet, vezîriâzamlık ve yeniçeri ağalığı gibi kurumlara, kendine bağlı
kişileri getirmiştir.
Bu uygulamalarla aşağıdakilerden hangisine ulaşılmak istenmiştir?
A) Saltanat mücadelelerine son vermek
B) Yetenekli kişileri göreve getirmek
C) Merkezî otoriteyi güçlendirmek
D) Devlete yeni müesseseler kazandırmak
E) İdari ve askerî yetkileri belirlemek
II. Akdeniz ticaretini canlandırmak,
III. Batı’daki fetihleri kolaylaştırmak
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
A) I B) II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
3. Osmanlı Devleti’nin XV ve XVI. Yüzyıllarda Avrupa’ya karşı;
I. Ortodoks ve Protestanlığın himaye edilmesi,
II. millî monarşilerin desteklenmesi,
III. Afrika’daki Müslümanlara yardım edilmesi
politikalarından hangilerini uyguladığı söylenebilir?
A) I
B) II C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
2. Ceneviz, Venedik, Fransa ve İngiltere gibi devletlere kapitülasyonlar
verilmesinde;
I. Avrupa Hristiyan birliğini parçalamak,
25
4. İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth, XVI. Yüzyılda İspanyol tehlikesi karşısında
“Büyük Türk” ile ittifak arayışındaydı. Osmanlıların 1538 Korfu Seferi
gerçekte İtalya'nın fethi için planlanmıştı.
Buna göre I. Elizabeth’in ittifak arayışında olduğu “Büyük Türk” hangi
Osmanlı padişahıdır?
A) II. Mehmet B) I. Selim C) II. Bayezid D) I. Süleyman E) III. Murad
8. Aşağıdakilerden hangisi Macaristan’a gelen orduların evvela Kanuni
Türbesi’ne uğramasının nedenlerinden biri olamaz?
A) Kanuni’nin tarihin önemli hükümdarlarından biri olması
B) 72 yaşında bile fetih arzusunda olan büyük bir komutan olması
C) Onun zaferlerinin askerlere ilham vermesi
D) Devletin ikinci kurucusu olarak kabul edilmesi
E) Ülkesini adaletle yönetmesi
6. ÜNİTE: SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI
6.1. OSMANLI’NIN KALBİ: TOPKAPI SARAYI
MERKEZİ YÖNETİM
SARAY
Birun Kısmı
 Sarayın dış bölümüne denirdi. Bîrûnda geniş bir yönetici kadro yer alırdı. Bîrûndaki görevliler ve teşkilatları şunlardı: Yeniçeriler,
Altı Bölük halkı (sipahiler, silahdar, sağ ve sol garipler, sağ ve sol ulûfeciler), Topçular ve Cebeciler, Mehterler, Çaşnigirler,
Müteferrikalar: (Enderundan çıkma içoğlanlar, beyzade çocukları, devlet ileri gelenlerinin çocukları.)
 Birun, Babussade kapısı ile Enderun’a bağlanırdı.
Enderun Kısmı
 Sarayın iç kısmıdır.
 Padişahın güvenilir hizmetkârları bu bölümdeydi. Büyük Oda, Küçük Oda, Seferli Odası, Doğancılar Odası, Kiler Odası, Hazine
Odası, Has Oda olmak üzere yedi odadan oluşurdu.
 Devletin ihtiyaç duyduğu devlet adamları bu bölümde yetiştirilirdi.
Harem Odası
 Hükümdarın ve ailesinin bulunduğu bölümdür. Saray kadınları burada eğitim-öğretim görürlerdi. Harem Ağası haremin
yöneticisiydi.
 Padişahlar Fatih Sultan Mehmet’ten sonra cülus töreni ile tahta çıkarak kılıç kuşanmaya başladılar. Fatih İstanbul’un fethinden
sonra Eyüp Sultan Türbesi’nde gerçekleşen kılıç kuşanma, sonraki hükümdarlar döneminde de uygulanmıştır.
 Padişahlar çıkardığı kanunlar, şeri kanunlar ve örfi kanunlara uymak zorundadır. Padişahlar şeri hükümler üzerinde değişiklik
yapamazken örfi hükümler üzerinde değişiklikler yapabilmektedir.
Padişahların Görevleri;
Üst kademe devlet memurlarını atamak, savaşa ve barışa onay vermek, orduyu komuta etmek, ülkesini adaletle yönetmek, halkın
refah ve güvenliğini sağlamaktır.
DİVANI HÜMAYUN
 Divanı Hümayunu Orhan Bey kurmuştur. Fatih Sultan Mehmet döneminde değişiklikler yapılmıştır. Fatih’e kadar Divan’a
padişahlar başkanlık yaparken Fatih’ten itibaren sadrazamlar başkanlık yapmıştır.
 Divanı Hümayun idari, mali, askeri, örfi ve şeri, ülke ve toplumu ilgilendiren her türlü mesele görüşülüp karara bağlanırdı.
 Divanı Hümayun danışma meclisiydi. Ayrıca divan, Osmanlı Devleti’nde halkın şikâyetlerini iletildiği ve padişah tarafından
durumun incelediği karar organıdır.
 Divan Hümayun Seyfiye (askeri bürokrasi), İlmiye (din, eğitim ve hukuk bürokrasisi), kalemiye (sivil bürokrasi) olmak üzere üçe
ayrılır.
SEYFİYE
 Osmanlı Devletinde yönetim ve askerlik görevini yerine getiren zümrelere denirdi. Ehli örf, ehli seyf ve ümera gibi isimler verilen
bu sınıfın divan-ı hümayundaki temsilcileri vezir-i azam, vezirler, yeniçeri ağası ve kaptan-ı deryadır. Divan dışında beylerbeyleri,
sancak beyleri, kapıkulu askerleri, tımarlı sipahiler bu grubun içindedir.
İLMİYE
 Medreselerde iyi eğitim görmüş, devletin adalet, eğitim ve yargı görevlerini üstlenen gruptu. Ulema da denilen bu grubun üç
önemli görevi vardı:
Tedris Görevi: Eğitim-Öğretim görevidir. Bu görevi müderris, muallim gibi kişiler yürütürdü.
Kaza Görevi: Yargı görevidir. Bu görev kadılar tarafından yürütülürdü. Kadılar İslam hukukuna göre davalara bakar ve karar verirlerdi.
İfta Görevi: Fetva görevidir. Yapılanların şeriata uygun olup olmadığı konusunda fikir beyan etme görevidir.
Fetva verme yetkisine sahip olanlara müfti denilirdi. Müftilerin en üst rütbelisi Şeyhülislam ve kazaskerlerdi.
KALEMİYE
Günümüzde bürokrasi diye adlandırılan bu sınıfın en üst rütbelileri nişancı ve defterdarlar'dır.
DİVAN ÜYELERİ
YENİÇERİ AĞASI: Vezir olan Yeniçeri Ağaları Divan’ın daimi üyesiydiler. Ancak vezir olmayan Yeniçeri ağaları ise ihtiyaç duyulduğunda
görüşmelere katılırlardı.
26
KAZASKERLER (KADIASKERLER): Divanı Hümayun üyesi olan kadıaskerler şer'i hükümler veren en yüksek görevlilerdi. I. Murat
döneminde kurulmuş Fatih döneminde Anadolu ve Rumeli Kazaskerlikleri olmak üzere sayıları ikiye çıkarılmıştır. Rumeli’deki kadılar
Rumeli, Anadolu’daki kadılar Anadolu kadıaskerine bağlıydılar. Kazaskerler Divan’da büyük davalara bakarlar, kendi bölgelerindeki
kadı ve müderrisleri atama veya görevden alma işlerine karar verirlerdi.
NOT: Rumeli kazaskeri Anadolu kazaskerinden rütbece daha üstündür.
KAPTAN-I DERYA: Osmanlı Devleti’ni ilgilendiren denizlerdeki bütün işlerin sorumlusu ve Donanma-yı Hümayunun başkomutanıdır.
16. yüzyıldan itibaren İstanbul’da bulunduğu zamanlarda divan çalışmalarına katılmıştır
VEZİR-İ AZAM(Sadrazam): Bugünkü başbakan durumunda olan veziri azam, padişahın vekili olarak görev yapar ve onun altın
mührünü taşırdı. Divana başkanlık eder, padişah sefere katılmıyorsa ordunun başına geçer, bu görevi sırasında serdar-ı ekrem
sıfatıyla padişahın bütün yetkilerini kullanırdı.
NİŞANCI: Divandan çıkarılan belgelerin üstüne padişahın nişanı olan tuğra’yı çektiği için tuğracı da denirdi.
Nişancının görevleri: Nişancı tuğra çekmenin yanı sıra yukarıdaki kalemler vasıtasıyla şu görevleri yapardı:
a) Divanda yapılan görüşmelerin kayıtlarını tutarak mühimme defterine(Divan Defteri) kaydetmek.
b) Ferman, berat gibi belgeleri hazırlamak.
c) Sadrazam ve padişah arasındaki ve dış ülkelerle olan yazışmaları hazırlamak.
d) Tapu Tahrir Defterlerini tutmak.
DEFTERDAR: Osmanlı Devletinde bütün mali işlerden ve hazineden sorumlu en üst görevlilerdi. İlk dönemde defterdar sayısı bir iken,
sonraları mâli işlerin artmasından dolayı sayıları ikiye yükselmiştir. Bunlar; Rumeli defterdarı ve Anadolu Defterdarı idi. Rumeli
Defterdarı Başdefterdar idi. Defterdarın başlıca görevleri şunlardır:
 Hazine ile ilgili işlerde hüküm yazmak
 Rütbe ve dirlik verilecek kimseleri hükümdara teklif etmek
 Akçenin değerini korumak
 Bütçeyi hazırlayarak hükümdara sunmak
ŞEYHÜLİSLAM: Divana katılan fakat oy kullanmayan şeyhülislamın protokoldeki sırası veziri azamla aynıydıÖnemli devlet işleri hatta
padişahların görevden alınması için şeyhülislamın fetvası gerekiyordu. Şeyhülislam idam cezasına çarptırılamaz, tutuklanamaz ve
hapsedilemezdi. 17. Yüzyıla kadar görevden alınması bile söz konusu değildi. Tanzimat’tan sonra şeyhülislamların yönetimdeki
önemi azalmaya başladı.
Taşra ve Eyalet Yönetimi
Osmanlı Devleti Yönetim Birimleri
Birim
Yönetici
Köy
Köy Kethüdası
Kaza
Kadı
Sancak
Sancakbeyi
Eyalet
Beylerbeyi
Güvenlik
Yiğit başı
Subaşı
Subaşı
Subaşı
Adalet
Kadı Naibi
Kadı
Kadı
Kadı
Muhtesip: esnafın denetimini yapan üretimin kaliteli yapılıp yapılmadığını, belirlenen fiyatlara uyulup uyulmadığını demetleyen
görevliye denir.
Kapan Emini: Pazarlara gelen ürünlerin tartılması, adaletli dağıtımının yapılmasını sağlardı.
Gümrük ve Bac Eminleri: Ticarethane, zanaat ve ticaret faaliyetlerinde bulunan kişilerden vergi toplamak görevliydi.
Osmanlı Devletinde eyaletler salyaneli ve salyanesiz olmak üzere ikiye ayrılıyordu.
Salyaneli (Yıllıklı) Eyaletler: Bu eyaletlerde tımar sistemi uygulanma, vergiler yıllık olarak toplanırdı. Mısır, Habeş, Bağdat, Basra,
Yemen, Tunus, Cezayir, Trablus salyaneli eyaletlerdendi.
Salyanesiz (Yıllıksız) Eyaletler: Tımar(dirlik) sisteminin uygulandığı eyaletlerdir. Bu eyaletlerdeki topraklar has, zeamet ve tımar
olarak ayrılmıştır. Merkeze yakın eyaletlerdir. Rumeli, Budin, Anadolu, Karaman, Dulkadir, Sivas, Erzurum, Diyarbakır, Halep, Şam,
Trablusşam salyanesiz eyaletlerdendir.
Özel Yönetimi Olan Eyaletler: iç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı, yöneticilerinin padişah tarafından
belirlendiği yerlerdir. Erdel, Eflak ve Boğdan yıllık vergilerini ödemelerinin yanında ihtiyaç duyulduğunda Osmanlı Devleti’ne
savaşlarda asker de yollardı. Hicaz bölgesi kutsal yerlerin olduğu özel yönetime sahip bir bölgeydi. Buradan vergi almazdı.
6.2. PADİŞAH, HANEDAN VE KANUNNAME-Î ALÎ OSMAN
 Kuruluş aşamasında veraset sisteminde devlet Osmanlı ailesine aitken I. Murat devleti biraz daha merkezileştirerek ‘Devlet
padişah ve oğullarına aittir’ hükmünü getirmiştir.
 Zaman zaman hanedan üyeleri arasında taht kavgaları yaşanmış devlet bazı dönemlerde yıkılma ile karşı karşıya gelmiştir.
27
 II. Mehmet çıkardığı Kanunname-i Ali Osman ile devletin bekası için kardeş katlini serbest bırakmıştır.
 Ayrıca padişahın divana başkanlık yapması uygulaması sona ermiş, yerine sadrazam başkanlık etmeye başlamıştır.
 Devlet zaman zaman müsadere sistemine başvurmuş haksız zenginleştiğine inandığı kişilerin mallarına el koyularak hazineye
kaydedilmiştir.
KAZANIM TESTLERİ
1. Topkapı Sarayı’nın bölümleri arasında geçişleri sağlayan kapılar hangileridir?
2. Haremdeki kadınlar hangi derslerin eğitimini almıştır?
3. Müsadere sisteminin devlet yönetimi için faydaları neler olmuştur?
4. Şehzadelerin sancağa çıkmasının devlet yönetimindeki faydaları nelerdir?
5. Fatih Dönemi’nde merkezî otoriteyi güçlendirmek için yapılan çalışmalar nelerdir?
6. İstanbul’a misafir gelenlerin ilk ve dikkatle gezmesi gereken yer niçin Topkapı Sarayı Müzesi’dir?
7. Topkapı Sarayı Müzesi’nin diğer müzelerden farklılıkları nelerdir?
8. Topkapı Sarayı Müzesi ziyaretinin ihmal edilmeyecek kadar önemli olmasının nedenleri neler olabilir?
9. Bedia ne demektir?
10. Topkapı Sarayı Müzesi’nde neler bulunmaktadır?
11. Topkapı Sarayı Müzesi’nde kıymetli bir kütüphanenin bulunmasının önemi nedir?
12. Sizce, 2016 yılı verilerine göre Topkapı Sarayı Müzesi’nden sonra en çok ziyaret edilen müzemiz hangisidir?
13. Kutsal Emanetler Topkapı Sarayı’nın hangi bölümünde yer almaktadır?
14. “İntikal” ne demektir?
15. Osmanlı sultanlarının Kutsal Emanetlere değer vermesinin nedenleri neler olabilir?
16. “Cihan Ordusu” ifadesi hangi anlamlara gelmektedir?
TEST 6
1. Aşağıdaki yargılardan hangisi Osmanlı sarayları için söylenemez?
A) Padişahın devleti yönettiği yerdir.
B) İlk saray Bursa’da yaptırılmıştır.
C) I. Murad, Edirne Sarayı’nı inşa ettirmiştir.
D) Avrupa saray mimarisi gibi ölçüler açısından anıtsaldır.
E) Topkapı Sarayı, sosyal devlet anlayışını yansıtır.
III. şehir kültürünün oluşumuna örnek olma
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
A) I
B) II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
4. Osmanlı Devleti’nde merkezî otoritenin güçlendirilmesi ve istikrarın
sağlanması için bazı uygulamalara gidilmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi bu uygulamalardan biri değildir?
A) “Devletin toprakları padişahındır.” Anlayışının getirilmesi
B) Müsadere usulünün uygulanması
C) Divân-ı Hümâyun toplantılarına vezîriâzamların başkanlık etmesi
D) Haremden evlenme usulünün uygulanması
E) Şehzadelerin sancaklara vali olarak gönderilmesi
2. Haksız yollarla servet edinenlerin mallarına devlet tarafından el
konulmasına müsadere usulü denir.
Osmanlı Devleti bu uygulamayla;
I. merkezi otoriteyi güçlendirme,
II. hazineye gelir getirme,
III. devlet memurlarına dürüst davranmalarını sağlama
durumlarından hangilerini amaçlamış olabilir?
A) I
B ) II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
5. Aşağıdakilerden hangisi Topkapı Sarayı için doğru bir ifade değildir?
A) Dünyanın en güzel köşesinde kurulmuş bir saraydır.
B) Osmanlı tarihi boyunca devletin yönetildiği yerdir.
C) Türk yapı sanatının güzel bir koleksiyonudur.
D) Koca bir hanedanın aile efradının şahsi yadigârıdır.
E) Bir imparatorluk hazinesinin göz kamaştıran servetinin bulunduğu yerdir.
3. Fatih’in, İstanbul’da büyük bir imar ve kalkınma projesi
başlatmasında;
I. sosyal devlet anlayışını yansıtma,
II. İstanbul’u dünyanın merkezi durumuna getirme,
7. ÜNİTE: KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ
7.1. TOPLUMUN HARCI, MİLLET SİSTEMİ
 Osmanlı Devleti’nde millet sistemi, devletin adalet ve hoşgörü politikasına dayanan; müslüman olsun gayrimüslim olsun tüm
halkın “Osmanlı” sayılması esasına dayanır.
 Yönetime katılmayan, devlete vergi veren halka reaya denirdi. farklı din, dil ve ırka mensup topluluklar reaya sınıfını oluştururdu.
 Osmanlı Devleti’nde Türkler, Araplar, Acemler, Boşnaklar, Arnavutlar Müslüman halkı oluşturuyordu.
 Müslümanlar dışında Ortodokslar, Ermeniler ve Yahudiler yaşardı. Ermeniler Monofizm adı verilen bir öğretiyi benimsemişlerdi.
 Ortodoks kilisesi tarafından dinsizlikle suçlanıyorlardı.
 Ayrı bir patrikliği bulunmaktaydı.
 Yahudiler ise ağırlıklı olarak ticaretle uğraştıkları için zengin kesimi oluşturmaktaydı.
7.2. TOPRAK YÖNETİMİ
 Topraklar devlete aitti.
MİRİ TOPRAKLAR (DEVLETE AİT TOPRAKLAR)
 Kullanış amacına göre bölümlere ayrılırlar. Başlıcaları:
1-DİRLİK:
 Gelirleri devlet hizmetleri veya atlı asker (tımarlı sipahi- cebeli) yetiştirmek şartıyla, komutanlara ve yüksek devlet memurlarına
dağıtılan topraklardır.
 Gelirlerine göre Has, Zeamet ve Tımar olmak üzere üç bölüme ayrılır.
A)HAS:
 Yıllık geliri 100 bin akçeden fazla olan topraklardır.
 Padişah ve ailesine, şehzadelere, divan üyelerine beylerbeyi ve sancak beylerine verilirdi.
 Gelirinin her 5.000 akçesi için Cebelü denilen bir atlı asker beslemek zorundaydılar.
B)ZEAMET:
28
 Yıllık geliri 20 bin akçe ile 100 bin akçe arasında olan topraklardır.
 Orta dereceli devlet memurlarına verilirdi.
 Zeamet sahibi her 5.000 akçe için bir cebelü beslemek zorundadır.
C)TIMAR:
 Yıllık geliri 0- 20 bin akçe arasında olan topraklardır.
 Savaşlarda yararlılık gösteren sipahilere verilirdi.
 Tımar sahibi Kılıç hakkı olarak 3.000 akçe alır, bunun dışında aldığı her 3.000 akçe için bir cebelü beslemek zorundadır.
NOT: Tımar sistemi uygulanan eyaletlerde yapılan sayımlara “tahrir” adı verilir ve Tahrir Defterlerine kaydedilirdi.
 Devlet tımar sistemi ile üretimde devamlılık sağlarken, verginin tahsilini, memurların maaşlarının ödenmesini, çiftçinin
ihtiyaçlarının karşılanmasını ve arazilerin korunmasını sağlamakla beraber herhangi bir harcama yapmadan güçlü bir orduya sahip
olmaktadır.
 Toprağını 3 yıl üst üste ekmeyen çiftçiden arazi geri alınır ayrıca çiftçiden ceza olarak Çiftbozan vergisi alınırdı.
 Sefere katılmayan sipahilerin dirlikleri ellerinden alınır, idam dahil çeşitli cezalara çarptırılırlardı.
 Osmanlının asıl gücünü oluşturan Tımarlı sipahilerden başka eyalet askeri statüsünde akıncılar, deliler, yörükler, beşliler, yayalar,
müsellemler gibi yardımcı kuvvetler vardı.
2-VAKIF ARAZİ:
 Bu topraklardan alınan vergiler cami, medrese, imarethane, hastane, kervansaray ve köprü gibi dini, eğitim-öğretim ve sosyal
kuruluşlara ayrılırdı.
 Satılamaz, devredilemezlerdi.
 Vakıf; kişilerin kendilerine ait menkul, gayrimenkul mallarını veya paralarını toplum yararına oluşturulacak eğitim, din, sağlık,
bayındırlık gibi sosyal ve kültürel alanlarda daimî kamu hizmeti verecek kuruluşlara bağışlaması veya oluşturmasıdır.
 Hizmet verilen alanların önemi nedeniyle padişahlar, hanedan üyeleri, üst düzey yöneticileri ve varlıklı kişiler
vakıflar kurmuşlardır. Kurulan vakıflar çok çeşitli alanlarda hizmet vermektedir. Osmanlı Devleti’nde vakıflardan şu önemli alanlarda
yararlanılmıştır :
– Osmanlı Devleti sınırları içinde uygulanan iskân faaliyetlerinde,
– Yerleşim yerlerinin sosyo – kültürel ihtiyaçlarının karşılanmasında,
– Yolların, han, kervansaray gibi binaların yapım ve işletiminde,
– Halkın sağlık, eğitim ve öğretim alanlarındaki ihtiyaçlarının karşılanmasında,
– İhtiyacı olan tüccarlara vakıflarda biriken paradan kredi kullandırılarak ticaretin desteklenmesinde etkili olmuşlardı.
3-MÜLK ARAZİ:
 Devlet hizmetinde ve askeri alanda üstün başarı gösteren kimselere devletin bağışladığı topraklardır.
 Bunlar satılıp, miras bırakılabilir veya vakfedilebilirdi.
4-OCAKLIK: Geliri kale muhafızları ve tersane giderlerine ayrılan topraklardır.
5-YURTLUK: Sınır boylarındaki topraklar olup bu amaçla Türkmen boylarına verilirlerdi.
6-MUKATAA: Geliri doğrudan doğruya veya mültezimler aracılığı ile devlet hazinesine giren topraklardır.
7-PAŞMAKLIK ARAZİ: vergi gelirleri padişahların kızları ve ailelerine bırakılan topraklardır.
ÇİFTHANE SİSTEMİ
 Osmanlı Devleti toprak üzerinde feodal yapıların oluşmasını istemiş; bu amaçla köylü bir aileye bir çift öküzün işleyebileceği
kadar miri araziyi kiraya vermiştir.
 Çift denilen bu arazı 50 ile 150 dönüm arasında değişiyordu.
 Tahrir defterlerine kaydedilen araziyi kiralayan çiftçiler “çift resmi” adında vergi ödemişlerdir.
 3 yıl üst üste toprağı ekmeyen yada başka yere göç eden, başka işle uğraşan çiftçi “çift bozan” vergisi ödemekle yükümlüydü.
7.3. LONCA TEŞKİLATI
Lonca Teşkilatı, Osmanlı’da esnafların birlik ve beraberlik içinde ticaretlerini yapmalarını sağlayan, devletle koordineli çalışmayı
benimseyen ve yeni kurulan iş sahalarının denetimini sağlayan bir yapıdır. Bu yapıda esnaflar şeyh, kethüda seçerek kendilerini
diplomatik olarak temsil ederler.
Lonca Teşkilatı’nın görevleri ve özellikleri şöyledir:
1. Teşkilatı meydana getiren ticari üyeleri denetlemektir.
2. Ticareti düzenli hale getirmektir.
3. Üretim, verim ve tüketimi denetim altında tutmaktır.
4. Esnafların birbiriyle olan anlaşmaları sağlamak ve anlaşmazlıkları gidermektir.
5. Teşkilat, merkezi idare ile halk arasında bir köprü oluşturur.
6. Vergi denetimlerini kethüda ya da lonca şeyhleri yapmıştır.
7. Şer’i hukuk düzenlemelerini kadı üstlenmiştir.
8. Teşkilatın özelliği her esnaf grubunun bulunmasıdır.
9. Teşkilata bir şeyh seçilir ve temsil etme hakkı ona verilir.
10. Teşkilat, devletin muhatap aldığı bir organdır.
29
 Osmanlı’da ticaretin gelişmesi, üretimin arttırılması, kalitenin korunması, verimin üst seviyeye çıkarılması ve tüketimin ithalat ve
ihracat boyutunda devam etmesi için kurulan teşkilatlardan biri olma özelliği taşıyan yapı Lonca Teşkilatı’dır. Böylece ticari kaygılar
ve vergi düzenlemeleri sistematik bir şekilde düzene girmiştir.
KAVRAMLAR:
Surname :
Surre Alayı :
Paşmaklık :
KAZANIM SORULARI
1. Osmanlı’da, millet sözü neyi ifade eder?
2. Osmanlıların, Anadolu’daki Rum köylerini fethinden sonra buradaki insanların yaşamında ne gibi değişimler görülmüştür?
3. Osmanlı Devleti’nde kılık kıyafet kültürünün oluşmasında etkili olan unsurlar nelerdir?
4. Osmanlı’da şehir halkının bir araya gelmesine vesile olan etkinlikler nelerdir?
5. Osmanlı Devleti için çifthane sisteminin faydaları nelerdir?
6. Loncaların kurmuş olduğu sandıkların faydaları nelerdir?
7. Osmanlı Devleti’nde vakıfların toplumsal hayat içerisindeki faydaları nelerdir?
8. Fatih Sultan Mehmet’in, Bosnalılara tanıdığı haklar nelerdir?
9. Fatih’in, Bosnalılara karşı yasakladığı onur kırıcı hareketler neler olabilir?
10. Fatih’in hem fetihten önce kaçanların hem de yabancıların ülkeye gelmesini istemesindeki sebepler neler olabilir?
11. Seyyah-ı âlem ne demektir?
12. Evliya Çelebi seyahatnamesinde Osmanlı belgelerinin bile veremediği hangi bilgileri vermiş olabilir?
13. Siz bir şehri anlatacak olsanız, o şehrin hangi özelliklerinden bahsederdiniz?
D) O bölgeye Türk ve Müslüman yerleştirmek için çalışmalar yapar.
E) Arazileri ve kişileri kayıt altına alır.
TEST 6
1. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin uyguladığı millet sistemi
ile ilgili doğru bir ifade değildir?
A) Avrupa tipi milliyetçiliği esas almaz.
B) Dinî aidiyeti ifade eder.
C) Bugünkü ulus anlamında kullanılabilir.
D) Bu sistem içinde yer alan kişiler azınlık olarak görülemez.
E) Her millet kendi içinde bazı uygulamalarda serbesttir.
3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin vakıfları desteklemesinin
nedenlerinden biri değildir?
A) Köy ve şehirlerin imar edilmesine yaptığı katkı
B) Dinî hizmetlerin sürdürülmesine yardımcı olması
C) Sosyo-ekonomik hayatın canlanmasındaki rolü
D) Toprağın işlenmesinde sağladığı kolaylık
E) Yatırımlar konusunda hazinenin yükünü azaltması
2. Osmanlı Devleti’nin bir şehri fethettiği zaman aşağıdakilerden
hangisini yaptığı söylenemez?
A) Merkez kiliseyi camiye çevirir.
B) Kadı ve subaşı tayin eder.
C) Bölgedeki gayrimüslimleri başka yere iskân eder.
4. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde fiyatları denetim altında
tutmak amacıyla başvurulan uygulamadır?
A) Narh
B) Gedik C) Lonca D) Kethüda
E) Vakıf
30