25.10.2023 Labaratoriya ishi №6 Mavzu: Ma’lumotlar omborini yaratish va uni boshqarish Ishdan maqsad: MS accees dasturida ishlash tushunchasini shakllantirish Reja: 1. 2. 3. 4. MS accees dasturining obyektlari tahlili Guruhning Ma’lumotlari va qaydnomasi jadvalini tuzish Jadvallarni bog’lang So’rov va forma yarating Ishning bajarilish tartibi: 1. Microsoft Access MBBT relyatsion ma’lumotar bazasini boshqaruvchi tizim sanalib, unda local ma’lumotlar bazasini, SQL-serverida ma’lumotlar bazasi yoki fayl serveri uchun lokal tarmoqda umumiy ma’lumotlar bazasi yaratish uchun barcha uskuna vositalari, hamda foydalanuvchiga ma’lumotlar bazasi bilan ishlashi uchun dastur ilovalarini tuzish imkoniyatlari mavjud. Ma’lumotlar bazasi MDB-faylida quyidagi ob’yektlarni o‘z ichiga oladi: jadvallar, so ‘rovlar, ma’lumotlar sxemasi; formalar, hisobotlar, makroslar, modullar; Formalar, hisobotlar va sahifalar ma’lumotlarni yangilash, ko‘rish, kriteriya bo‘yicha qidirish va hisobot olish uchun ishlatiladi. Bu ob’yektlar ilovalari elementlarni boshqarish deb ataluvchi grafik elementlardan yaratiladi. Boshqarishning asosiy elementlari ob’yektlarni bog‘lash uchun ma’lumotlar manbai bo‘lgan jadval yozuvlari xizmat qiladi. Ob’yektlarga murojaatni avtomatlashtirish va ularning aloqasida dastur kodlari ishlatiladi. Faqat dastur kodlari yordamida to‘laqomli foydalanuvchi ilovalari olinadi. Dastur kodlarini tuzish uchun VBA modululi va makroslar ishlatiladi.Har bir ob’yekt va boshqaruv elementi xossalar to‘plamiga ega. Xossani aniqlash uchun ob’yektlar va boshqarish elementlarini to‘g‘rilash kerak. Access ma’lumotlar bazasi oynasida uning ob’yektlari tasvirlanadi. Ob’yektlar bilan ishlashda barcha amallar, jumladan ma’lumotlar bazasini va ilovalarni yaratish ham shu oynada amalgam oshiriladi. Jadvallar ma’lum bir narsa haqida ma’lumotlarni saqlash uchun foydalanuvchi tomonidan yaratiladi – yagona axborot ob’yektdagi ma’lumotlar modeli predmetli sohasi. Jadval qator va ustunlardan iborat. Har bir ustun bir xarakteristik axborot ob’yekt predmet sohasi. Bu erda bir axborot ob’yekt nusxasi haqidagi ma’lumotlar saqlanadi. Access ma’lumotlar bazasi o‘ziga 32768 tagacha ob’yekt qabul qilishi mumkin (formalar, hisobotlar va hokazo). Bir vaqtning o‘zida 2048tagacha jadval ochsa bo‘ladi. Jadvallarni quyidagi ma’lumotlar bazasidan import qilsa bo‘ladi. Masalan dBase, FoxPro, Paradox nizimlaridan, boshqa dasturlar va electron jadvallardan ham. So‘rovlar bog‘langan jadvallarda kerakli ma’lumotlarni tanlash uchun kerak. So‘rovning javobi tanlangan jadvaldagi so‘ralgan narsani ko‘rsatadi. So‘rovda jadvalni qaysi satrini tanlashni ko‘rsatish mumkin. So‘rovmi QBE so‘rovlar yordamida shakllash mumkin. Ma’lumotlar sxemasi qaysi satr bilan jadval bog‘langanligini ko‘rsatadi, qaysi yo‘l bilan ular bog;lanishi, bog‘langandan keyin tekshirish kerak kerakmasligini va jadvallarda kalitlarni o‘zqarishini ko‘rsatadi. Ma’lumotlar shemasi faqat server ma’lumotlar bazasi bilan ishlayatganda Access ob’yektlar panelida ko‘rinadi. Formalar foydalanuvchi ilovasi muloqot interfeysini yaratishda asosiy vosita bo‘ib hisoblanadi. Forma ekranda o‘zaro bog‘langan jadvallarni ko‘rish uchun qulay bo‘ladi. Tugmali formalarni boshqarish panelini yaratish va ilovalar yaratish uchun ishlatish mumkin. Formalarga rasmlar, diagrammalar, tovush fragmentlari, video qo‘yish mumkin. Formalarda xodisalarni qayta ishlash mumkin. Hisobot -foydalanuvchi masalasining natijalari va kiritish va chop etishlarni o‘z ichiga olgan hujjatlarni farmatlaydi. Grafik ob’yektlarni ishlatish hisobotlarni tasvirlshda yanada natijalar ko‘rinishining effektivligini oshiradi. Sahifalar -muloqot Web-sahifasi hisoblanadi. Ular ma’lumotlar bazaasi bilan dinamik aloqani taminlashadi, ko‘rib chiqish, tahrirlash va ma’lumotlarni bazaga kiritish imkoniyatini beradi. Makroslar foydalanuvchi ilovasida bir necha holatlarni avtomatilashtirish imkoniyatini beradi. Makros bu dastur bo‘lib, makrokomandalardan tashkil topgan. Makrosni yaratish uchun muloqot oynasidan kerakli makrokomandani tanlash bilan amalgam oshiriladi. Modullar Visual Basic for Application tilida tuzilgan protseduralar. Foydalanuvchi tomonidan protsedura-dastur va protsedura-functsiyalar tuzilishi mumkin. 2. Guruh qaydnomasi va jadvalini tuzish Ma'lumotlar bazalari - bu jadvallar va ularda saqlangan ma'lumotlarni qanchalik qulay ko'rsatishi. Ular uchun moslashuvchan, ishonchli va informatsion bo'lish muhimdir. Shuning uchun ushbu jadvallarga tegishli xususiyatlarni belgilash juda muhim. Quyidagi maqolada Microsoft Access-da moslashuvchan jadvallar yaratish bo'yicha sakkizta oddiy maslahatlar berilgan. 1. Maydonlarning nomlanishi Maydon nomi uning identifikatoridir va shuning uchun u maydonning maqsadi va ma'lumotlar turi haqida adolatli tasavvurga ega bo'lishi kerak. Tasodifiy va noto'g'ri nom maydonlari keraksiz chalkashliklarni keltirib chiqaradi. MS Access faqat harflar, raqamlar va bo'shliqlarni o'z ichiga olishi kerak bo'lgan maydon nomlari uchun 64 belgidan iborat cheklovga ruxsat beradi. Biroq, maydon nomlariga bo'sh joy qo'shmaslik tavsiya etiladi, chunki bu VBA va SQL kodlari bilan ishlashda muammo tug'diradi. 2. Jadval darajasining xususiyatlaridan foydalanish Access sizga format, sarlavha, tavsif, tasdiqlash qoidasi, tasdiqlash matni va hokazo kabi xususiyatlarni jadvallarga belgilash imkoniyatini beradi. 3. Ma'lumotlar turi harakatlari Raqamli ma'lumotlarni saqlash uchun bo'lsa ham, raqamga asoslangan emas, faqat matnga asoslangan ma'lumotlar turidan foydalanish tavsiya etiladi. Bu biroz xotirani tejaydi va qulayroq. 4. Maydon o'lchamidan foydalanish Tegishli maydon o'lchamini va ma'lumotlar turini tanlash jadvalni moslashuvchan qiladi va chalkashliklar uchun joy qoldirmaydi. Foydalanuvchilar eng kichik maydon o'lchamini va ma'lumotlar turini tanlashlari kerak, chunki bu tekshirishda yordam beradi. 5. Indekslash orqali ishlashni yaxshilang Indekslar ma'lumotlarni ma'lumotlar turiga ko'ra mantiqiy ravishda saralaydi va agar u to'g'ri bajarilgan bo'lsa, u ish faoliyatini sezilarli darajada yaxshilaydi. Foydalanuvchilar bir nechta indekslarni o'rnatmasliklari kerak, chunki bu ishlov berishni sekinlashtiradi. Biroq, foydalanuvchilar birlamchi kalit ma'lumotlarni qo'lda harakat qilmasdan avtomatik ravishda tartiblashini tushunishlari kerak va most maʼlumotlari kam boʻlgan jadvallar uchun faqat asosiy kalit kerak boʻladi. 6. Avtoraqam cheklovlari Avtoraqam cheklovlariAgar siz ma'lumotlaringizdagi yozuvlar uchun noyob raqam yaratmoqchi bo'lsangiz, "Avtomatik raqam" maydonidan foydalanishingiz kerak va u odatda asosiy kalit sifatida ishlashi mumkin. U surrogat kalit sifatida ishlaydi va jadvalda faqat bitta AutoNumber maydoni bo'lishi mumkin. Garchi, bu starts sukut bo'yicha "1" qiymatiga ega bo'lsa, foydalanuvchilar qiymatni ham o'zgartirishi mumkin. 7. Accessda tahlil vositalaridan foydalanish Jadvalingiz dizaynini yaxshilash uchun siz jadval tahlilchisi ustasi va ishlash tahlilchisidan foydalanishingiz mumkin. Jadval tahlilchisi jadvalni ko'rib chiqishda yordam beradi va siz kiritishingiz mumkin bo'lgan o'zgarishlarni taklif qiladi. Ishlash tahlilchisi ma'lumotlar bazasini tahlil qiladi va jadvalingiz dizaynini yanada yaxshilash bo'yicha takliflar beradi. 8. Jadval xossalari Maydonlar singari, jadvallar ham o'z maqsadlarini aniqlash uchun xususiyatlarga ega. Jadvalni Dizayn ko'rinishida ochish orqali jadval xususiyatlariga kirishingiz mumkin. U erda siz Ko'rish menyusi ostida xususiyatlarni tanlashingiz mumkin. Access-da tartiblash tartibini belgilaydigan Tartib bo'yicha va Subma'lumotlar varaqlari nomi kabi xususiyatlar mavjud. Odatda, saralash asosiy kalitga muvofiq amalga oshiriladi, lekin siz o'zingizning xohishingizga ko'ra o'zgartirishingiz mumkin. Shuningdek, siz sub-ma'lumotlar sahifasi nomi xususiyatini "Yo'q" ga o'rnatish orqali o'chirib qo'yishingiz mumkin. 3. Jadvallar bog’lanishi Ma'lumotlar bazalari bilan ishlash - bu ma'lum ko'nikmalarni va ba'zi bir nuanslarni tushunishni talab qiladigan jarayon. Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan Access dasturi foydalanuvchilarga ma'lumotlar bazalarini tezda yaratish va tahrirlash imkonini beradi. Ma'lumotlar bazasini yaratishda eng muhim nuqtalardan biri bu uning elementlarini bog'lashdir. Ushbu maqolada Access-da jadvallar orasidagi munosabatlarni qanday yaratish yoki yo'q qilishni aniqlaymiz. Qani boshladik. Boring! Ulanishga o'tishdan oldin biz kalit maydonlarni yaratishimiz kerak. Bu nima? Kalit maydon bu har bir yozuvni aniqlaydigan maydon. Endi to'g'ridan-to'g'ri uning yaratilishiga o'tamiz.Kerakli jadval ochilganda yorliqni o'ng tugmasini bosing va "Dizayn" -ni tanlang. Keyin yangi maydon qo'shing. Masalan, agar sizda xodimlar ro'yxati bo'lsa, unda "hisoblagich" yoki "raqamli" ma'lumotlar turini ko'rsatib, "xodim kodi" bo'lishi kerak. Uni ochish uchun Microsoft Access asboblar panelida joylashgan Key Field tugmachasini bosing. Keyinchalik, boshqa barcha jadvallar uchun ham xuddi shunday qilishingiz kerak. Endi biz jadvallarimizni bog'lashimiz mumkin. Buning uchun Ma'lumotlar bazasi vositalari yorlig'ini oching va lentaning Aloqalar bo'limida Ma'lumotlar sxemasini tanlang. Barcha jadvallarni tanlashingiz kerak bo'lgan oyna ochiladi. O'z navbatida ularning har birini bosing. Tugatgandan so'ng, ushbu oynadan chiqing. Endi qanday qilib aniq bog'lash kerakligini hal qilishingiz kerak. Masalan, ikkita jadval mavjud: "Brend" va "Liboslar", ular orasida siz birbiriga bog'lanishingiz kerak. Tovar kodi maydoni u erda va u erda bo'lishi kerak. Agar u etishmayotgan bo'lsa, uni yarating. Bunday holda, "Tovar" toifasidagi yozuvlar uchun bu kalit (asosiy kalit deb ataladigan), "Kiyim" uchun esa odatiy (tashqi kalit) bo'ladi. "Tovar kodi" asosiy kalitini "Tovar kodi" tashqi kalitiga torting. Shundan so'ng, qutilarni belgilashingiz kerak bo'lgan dialog oynasi paydo bo'ladi: "Butunlikni ta'minlash ...", "Tegishli maydonlarning kaskadli yangilanishi" va "Tegishli yozuvlarning kaskadli o'chirilishi". Barcha elementlarni tekshirgandan so'ng, "Yaratish" tugmachasini bosing. Belgilangan chiziqlarni bog'laydigan qora chiziq paydo bo'ladi. Yaratilgan munosabatlar "birdan ko'p" deb nomlangan. Ya'ni, keltirilgan misolda, bu bitta brend turli xil kiyimlarni ishlab chiqarishi mumkinligini anglatadi 4. Forma va so’rov yaratish Ma'lumotlar bazasining mohiyati tahlil qilish va hisobot berish uchun ma'lumotlarni olish va boshqarish qobiliyatiga ega bo'lishdir. So'rov - bu ma'lumotlar bazasi vositasi bo'lib, sizga buni amalga oshirish imkonini beradi. Siz birinchi marta start so'rovlar haqida o'rganish uchun, eng yaxshisi start sizga asosiy ma'lumot beradigan oddiy so'rov bilan. Ko'proq o'rgansangiz, murakkab so'rovlar sizga yaxshiroq yordam berishi mumkin tarma'lumotlarni chuqur tahlil qilish uchun ma'lum ma'lumotlarga ega bo'ling. So'rovlarni yaratish usullari So'rovlar yaratish uchun sizda ikkita variant mavjud. Agar siz SQL (ma'lumotlar bazasi so'rovlarini yaratish uchun dasturlash tili) ni bilmasangiz, Query Wizard eng yaxshi vositadir. Qadamlar juda yaxshi talaffuz qilingan, shuning uchun sehrgardan foydalanib, siz u bilan ishlashda kerakli yordamga ega bo'lasiz. Agar siz allaqachon SQL tilini bilsangiz va qanday ma'lumotlarni xohlayotganingizni bilsangiz, uni kiritishingiz mumkin So'rovlar dizayni ko'rinishi va btart so'rovingizni noldan yozish. Quyidagi qadamlar ushbu ko'rinishdan qanday foydalanishni ko'rsatib beradi. Siz qilishingiz kerak bo'lgan birinchi narsa - ma'lumotlar mavjudligiga ishonch hosil qilish. So'rovni ta'minlash uchun maydonlar qanday chaqirilganligini bilishingiz kerak tarkerakli ma'lumotlarni oladi. Bundan tashqari, siz tortmoqchi bo'lgan maydonlar bilan bog'liq kamida bir nechta ma'lumotlar mavjudligiga ishonch hosil qilish muhimdir. Hech qanday ma'lumot bog'lanmagan bo'lsa, yuklanmagan fayl mavjudligini tekshiring. Shuningdek, so'rovda foydalanmoqchi bo'lgan jadvallarning nomlarini bilishingizga ishonch hosil qilishingiz kerak. Xulosa: Men bugungi labaratoriya ishidan juda kerakli narsalarni o’rgandim. Shuningdek Access dasturidan foydalanishni, uning xusisiyatlarini, avzalliklarini va bizga foydali tomolarini o’rgandim. Accees dasturi yordamida 2 ta kichik jadval tuzdim va bir biriga bog’ladim. So’rovnoma va forma yaratishni o’rgandim. Endilikda men ACCESS dasturidan mustaqil foydalana olaman. Bu labaratoriya ishi men uchun juda foydali bo’ldi deb o’ylayman.