МУСТАҚИЛ ИШ
Мавзу: МДЯ транзисторлар асосида бажарилган ҲАМ-ЭМАС ва ЁКИЭМАС мантиқий элементларининг схемалари ва уларнинг ҳолат жадваллари.
Режа:
1. Кириш қисми:
1) МДЯ транзисторлари ва улар асосидаги инвертор схемаси хақида асосий
таъриф ва тушунчалар.
2. Асосий қисм:
1) Вариант бўйича берилган схеманинг чизмаси.
2) Схеманинг ҳақиқийлик (ҳолат) жадвали.
3) Схемани Мультисим дастуридаги чизмаси ва унинг ишлашини
хақиқийлик жадвалига асосан текшириш.
3. Якуний қисми
1) Хулоса.
2) Фойдаланилган адабиётлар.
Кириш қисми:
МДЯ транзисторлари ва улар асосидаги инвертор схемаси хақида
асосий таъриф ва тушунчалар.
МДЯ (металл диэлектрик яримўтказгич) транзисторлар майдоний
транзисторлар синфига киради.
Мантиқий ИМСлар тузишда n–ёки р–канали индукцияланган МДЯ–
транзисторлардан фойдаланиш мумкин.
Кўпроқ n – каналли транзисторлар қўлланилади, чунки электронларнинг
ҳаракатчанлиги
ковакларникига нисбатан юқори бўлганлиги сабабли
мантиқий ИМСларнинг юқори тезкорлиги таъминланади.
Бундан ташқари, n–МДЯТМ схемалар кучланиш номинали ва мантиқий 0
ва 1 сатҳлари бўйича ТТМ схемалар билан тўлиқ мувофиқликка эга.
n – МДЯ транзисторларида бажарилган инвертор схемаси
Бу схемаларда юклама сифатида ишлатилаётган VT0 транзисторлар доим
очиқ ҳолатда бўлади, чунки уларнинг затворлари кучланиш манбаининг
мусбат қутбига туташган. Улар ток чеклагичлар (динамик қаршиликлар)
вазифасини бажаради.
Вариант 5
5
n-МДЯ(канали индуксияланган) транзисторлар асосидаги 7ҲАМ-ЭМАС
мантиқ элементининг схемаси ва ҳолат жадвали
Асосий қисм
1. Вариантга асосан n-МДЯ(канали индуксияланган) транзисторлар
асосидаги 7ҲАМ-ЭМАС схемасини чизмасини чизамиз.
2. 7ҲАМ-ЭМАС схемасини хақиқийлик (ҳолат) жадвалини тузамиз.
n-МДЯ транзисторлар асосидаги 7ҲАМ-ЭМАС мантиқ элементининг ҳолат
жадвали. (бунда 2^7 = 128 та комбинатция қатнашади)
X1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
…
0
1
0
1
X2
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
…
0
0
1
1
X3
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
…
1
1
1
1
X4
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
…
1
1
1
1
X5
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
…
1
1
1
1
X6
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
…
1
1
1
1
X7
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
…
1
1
1
1
Y VT0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
О
1
1
1
Ч
1
1
1
И
1
1
1
Қ
1
1
1
1
1
1
1
1
1
…
1
1
1
0
VT1
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
…
Ёпиқ
Очиқ
Ёпиқ
Очиқ
VT2
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
…
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
VT3
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
...
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
VT4
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
…
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
VT5
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
…
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
VT6
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
…
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
VT7
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
Ёпиқ
…
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Очиқ
Фақатгина сўнгги комбинацияда y=0 экан.
3. Схемани Мультисим дастуридаги чизмасини чизамиз ва унинг
ишлашини хақиқийлик жадвалига асосан текширамиз.
n-МДЯ асосидаги 7ҲАМ-ЭМАС схемасни Multisim дастуридаги чизмаси ва
уни хақиқийлик (ҳолат) жадвалига асосан текшириш.
Текшириш:
X1
0
X2
0
X3
0
X4
0
X5
0
X6 X7 Y
0
0
1
X1
1
X2
0
X3
0
X4
0
X5
0
X6 X7 Y
0
0
1
X1
0
X2
1
X3
0
X4
0
X5
0
X6 X7 Y
0
0
1
X1
1
X2
1
X3
0
X4
0
X5
0
X6 X7 Y
0
0
1
X1
0
X2
0
X3
1
X4
0
X5
0
X6 X7 Y
0
0
1
X1
1
X2
0
X3
1
X4
0
X5
0
X6 X7 Y
0
0
1
X1
0
X2
1
X3
1
X4
0
X5
0
X6 X7 Y
0
0
1
X1
1
X2
1
X3
1
X4
0
X5
0
X6 X7 Y
0
0
1
Ва ҳоказо…
Фақатгина қуйидаги сўнгги комбинацияда y=0 бўлади:
X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 Y
1
1
1
1
1
1
1
0
Якуний қисми
Хулоса.
МДЯ – майдоний транзистор ҳисобланиб металл затвори ва канал
орасида юпқа диелектрик қатлами мавжудлиги туфайли Метал Диелектрик
Яримўтказгич тузилмасига эга ва шунинг учун ҳам МДЯ транзистори деб
аталар экан.
Мен мустақил ишини бажариш давомида дастлаб n-МДЯ транзистори
тузилиши ва характеристикаси ва у асосида тузилган 2ҲАМ-ЭМАС ва 2ЁКИЭМАС МЕ ларининг схемалалри билан танишдим. Кейин шулар асосида
ўзимнинг вариантимдаги n-МДЯ да 7ҲАМ-ЭМАС ни блок схемасини йиғдим.
Бешта ўзгарувчидан иборат (х1, х2, х3, х4, х5) ҳақиқийлик жадавалини туздим.
Бу ҳақиқийлик жадвалида ўзгарувчилар 7 талиги сабабли 2^7 = 128 та
комбинация ҳосил бўлди.
NI Multisim 14.0 дастурида 2N7000 n-МДЯ транзистори асосида 7ҲАМЭМАС схемасини йиғдим. Схема тоғри ишлаши учун ўзгармас ток манба
кучланишини Eм=3В қилиб олдим.
Ва ниҳоят схемани ишлатиб ҳақиқийлик жадвалига солиштирдим. Ушбу
натижаларда фақатгина барча ўзгарувчилар х лар 1 бўлганидагина y=0 (чироқ
ёнмади) бўлди, қолган барча комбинацияларда y=1 (чироқ ёнди) чиқди.
Фойдаланилган адабиётлар.
1. X. K. Aripov va boshqalar.”Elektronika” oliy o’quv yurtlari uchun darslik.
Toshkent “Aloqachi” – 2011.
2. X. K. Aripov va boshqalar.”Raqamli mantiqiy qurilmalarni loyihalashtirish”
oliy o’quv yurtlari uchun darslik. Toshkent “Aloqachi” – 2017.
3. S.S.Sadaddinova, Yu.M.Abduraxmanova, F.S.Raximova. “Diskret matimatika”
o’quv qo’llanma. Toshkent 2014;
4. Дэвид М. Харрис и Сара Л. Харрис. “Цифровая схемотехника и
архитектура компьютера”.