MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI Fan nomi: “Kompyuterni tashkil etish” MUSTAQIL ISH-№2 Mavzu: Kompyuter xotirasi ierarxiyasi va ularni tashkillashtirish asoslari Tayyorladi: KIS_101-19 guruh talabasi Salimov Z Qabul qildi: Sobirov R.A 1-VARIANT: • Nazariy qism: • 1.Kompyuter xotira ierarxiyasi. • 2.Baby-AT tizimli platasining asosiy ko`rsatkichlari. • Amaliy qism: • 1.Berilgan sonlarni ko`rsatilgan sanoq sistemalarida ifodalang. • 100111(2)-(10); 96(10))-(8); 3А8(16))-(10); AMALIY SAVOL • 1=>1001112−1010: • Bu sonni onlik sanoq sistemasiga o'tkazamiz: • 1001112=1×25+1×24+1×23+1×20 =32+16+8+1=5710 • Natija: 5710−1010=4710 • 2=>9610−88: • Bu sonni onlik sanoq sistemasiga o'tkazamiz: • 9610=1×82+2×81 =64+16=8010 • Natija: 8010−810=7210 • 3=>3A816−1010: • Bu sonni onlik sanoq sistemasiga o'tkazamiz: 3A816=3×162+10×161+8×160 =768+160+8=93610 • Natija: 93610−1010=92610 • Demak, berilgan sonlar quyidagi ko'rinishda ko'rsatilgan sanoq sistemalarida ifodalangan: • 1001112=4710 9610=728 3A816=926 Reja: • 1. Kompyuter Xotirasi • 2. Xotira ierarxiyasi • 3. Baby-AT tizimli platasi • 4. Tizimli plataning asasiy ko’rsatkichlari • 5. Xulosa Kompyuter Xotirasi • Tayanch so’zlar: Sistema blok, mikroprotsessor, tezkor xotira, doimiy xotira, kesh xotira, videoxotira, shinalar, tashqi xotira, qattiq disk, videoadapter, klaviatura, matritsali printerlar, oqimli printerlar, skanerlar, monipulyatorlar. Xotira kompyuterda dasturlar va berilganlarni, amal natijalarini saqlaydigan qurilmadir. Xotiraning turlari ko`p: tezkor, doimiy, tashqi, kesh, video va boshqalar. • Xotira kompyuterda dasturlar va berilganlarni, amal natijalarini saqlaydigan qurilmadir. Xotiraning turlari ko`p: tezkor, doimiy, tashqi, kesh, video va boshqalar. Tezkor xotira (RAM – Random Access Memory – ixtiyoriy kirish mumkin bo`lgan) kompyuterning muhim qismi bo`lib, protsessor undan amallarni bajarish uchun dastur, berilganlarni oladi va amalni bajarib, natijani yana saqlaydi. Shuni alohida takidlash • lozimki, kompyuter o`chirilsa, tezkor xotirada saqlanayotgan dasturlar va berilganlar yo`q bo`lib ketadi. Tezkor xotira juda tez yozishi va o`qishi bilan farq qiladi. Uning «tezkor» nomini olishining sababi, u juda tez ishlaydi va protsessor berilganlarni xotiradan o`qishida yoki yozishida kutishiga hojat yo`q. • Kompyuterlarni xotirasining hajmi, bir sekundda bajaradigan amallar tezligi, ma’ lumotlarning razryad to`rida (yacheykalarda) tasvirlanishiga qarab besh guruhga bo`lish mumkin: super kompyuterlar (Super Computer); katta kompyuterlar (Manframe Computer); mini kompyuterlar (Minicomputer); shaxsiy kompyuterlar (PC - Personal Computer); bloknot kompyuterlar (Notebook). Super kompyuterlar – juda katta tezlikni talab qiladigan va katta hajmdagi masalalarni yechish uchun mo`ljallangan bo`ladi. Bunday masalalar sifatida ob – havoning global prognoziga oid masalalarni, uch o`lchovli fazoda turli oqimlarning kechishini o`rganish masalalari, global informatsion tizimlar va h.z. keltirish mumkin. Bu kompyuterlar • bir sekundda 10 trilliardlab amal bajaradi. Super kompyuterlarning ma’lum yo`nalish masalalarini yechishga qaratilgan turlari ham mavjud. Kompyuterda tezkor xotira standart panellarda joylashgan, ular modullar deb ataladi. Tezkor xotira modullari sistema platasida mos hajimlarda qo`yiladi. Xotira modullari ikki xil bo`ladi: bir qatorli (SIMM modullar) va ikki qatorli (DIMM modullar). Pentium protsessorli kompyuterlarda bir qatorli modullarni juft ishlatish kerak (sistema platasiga o`rnatishda hamma vaqt juft sonda bo`ladi). • DIMM modullarni bittadan o`rnatish mumkin. Bitta platada har xil modullarni o`rnatish mumkin emas. • Doimiy xotira (Read Only Memory – ROM – faqat o`qish uchun). Bunda, berilganlar (standart dasturlar) unga avvaldan xotira mikrosxemasiga ishlab chiqarilgan zavodida joylashtirilgan bo`ladi va berilganlarni o`zgartirish talab qilinmaydi. Bunday xotiradan faqat unda saqlanayotgan ma’ lumotlarni o`qish mumkin. Shuning uchun ham u ROM deb ataladi. • ROM da kompyuter o`chirilganda ham ma’lumotlar saqlanadi. IBM PC kompyuterlarida bu xotira kompyuter jihozlarining ishlashini tekshirish, operatsion tizimning boshlang`ich yuklanishini ta’minlash, qurilmalarga xizmat • ko`rsatishning asosiy funktsiyalarini bajarish uchun ishlatiladi. Kesh xotira. Kesh xotira kompyuter ishlash tezligini oshirish uchun ishlatiladi. U tezkor xotira va mikroprotsessor orasida joylashgan bo`lib, uning yordamida amallar bajarish tezkor xotira orqali bajariladigan amallardan ancha tez bajariladi. Shuning uchun kompyuter xotirasining ko`proq ishlatiladigan qismi nusxasini kesh xotirada saqlab turadi. Mikroprotsessorning xotiraga murojaatida, avvalo, kerakli dastur va berilganlar kesh xotirada qidiriladi. Berilganlarni kesh xotirada qidirish vaqti tezkor xotiradagiga nisbatan ancha kam bo`lgani uchun kesh xotira bilan ishlash vaqti ancha kam bo`ladi. • Videoxotira. Videoxotira monitor ekranida video ma’ lumotlarni (videotasvirlarni) saqlab turish uchun ishlatiladi. Shuni aytish lozimki, videotasvirlar (ayniqsa rangli) kompyuter xotirasidan ko`p joy egallaydi. Shuning uchun video xotira hajmi qancha katta bo`lsa, shuncha yaxshi albatta. • Kompyuter tili 0 va 1 lardan tashkil topgan, ma’lum qoidalar asosida yoziladigan ketma – ketliklardan iborat. Fon Neyman printsipi bo`yicha avtomatik ravishda bajariladigan dastur avval kompyuterning xotirasiga yuklanadi. Xotirada turgan dastur asosida dasturni tashkil etuvchi har bir operator ishni ketma – ket bajaradi. *(3Discovering Computers 2016. Tools, Apps, Devices,and the Impact of Texnology. 55 pg.) 1.2. Periferik qurilmalar Boshqaruv qurilmasi deb ataluvchi maxsus qurilma hozir qanday operator bajarilishi va undan keyin qaysi operator • bajarilishi ustidan nazorat o`rnatadi va uning bajarilishini ta’minlaydi. Amal esa protsessor deb ataluvchi qurilmada bajariladi. Dastur ishlash natijasi to`g`ridan – to`g`ri ekranda yoki tashqi qurilma (chop qiluvchi mexanizm, grafik chizuvchi qurilma, video qurilma va boshqalar) deb ataluvchi qurilmada ko`rilishi mumkin. • Odatda kompyuterlar ikki qismdan: Hardware (kompyuterni tashkil etuvchilari – kompyuterning qattiq qismlari) va Software (kompyuterning dastur ta’minoti – kompyuterning yumshoq qismlaridan) tashkil topgan deyiladi. Tashqi xotira – shunday xotiraki, u tashqi ko`rinishidan sistema platasiga o`xshash bo`lib, axborotlarni o`zida uzoq vaqt saqlash uchun mo`ljallangan har xil printsiplarda saqlovchi va har xil turdagi tashuvchi qurilmalardir. Shu bilqan birga, tashqi xotirada kompyuterning barcha dasturiy ta’ minotlari saqlanadi. Tashqi xotira qurilmalari kompyuter sistema blokida joylashishi bilan birga uning alohida korpuslarida ham joylashgan bo`ladi. • Jamlovchi – bu axborotni o`zida saqlaydigan qurilma bo`lib, u katta hajimdagi axborotlarni uzoq vaqt saqlash uchun mo`ljallangandir. Ularning hajmi tezkor xotiradan bir necha yuz marotaba kattadir. Jamlovchi qurilmani ma’lumotni tashuvchi va o`quvchi qurilma deb qarash mumkin. Axborot tashuvchilar ikki xil bo`ladi: lentali va diskli. Lentalilar faqat magnitli bo`lishi mumkin, diskli tashuvchilar esa magnitli, magnitooptik va optik bo`ladi. Mavzu: Baby-ATtizimli platasining asosiy ko`rsatkichlari AT va Baby AT shakl omili Baby AT forma faktori 1997 yilgacha ko'pgina shaxsiy kompyuterlar anakartlari tomonidan qo'llanilgan shakl faktor bo'lgan. PC-AT uchun original anakart 12 dyuym 13 dyuymga teng. Baby AT anakartlari biroz kichikroq, 8,5 dyuymga 13 dyuymni tashkil etadi. Baby AT ATX forma faktoriga almashtirilmoqda. AT va Baby AT shakl omili • Baby AT forma faktori 1997 yilgacha ko'pgina shaxsiy kompyuterlar anakartlari tomonidan qo'llanilgan shakl faktor bo'lgan. PC-AT uchun original anakart 12 dyuym 13 dyuymga teng. Baby AT anakartlari biroz kichikroq, 8,5 dyuymga 13 dyuymni tashkil etadi. Baby AT ATX forma faktoriga almashtirilmoqda. • Kengligi 12 dyuym bo'lgan to'liq o'lchamli AT anakarti ishlab chiqarilayotgan yangi va keng tarqalgan mini-minora va ish stoli korpuslariga sig'maslik uchun juda keng edi, shuning uchun kengligi 8,5 dyuym bo'lgan torroq baby AT anakarti taqdim etildi. Umuman olganda, bugungi kunda bir nechta to'liq o'lchamli AT anakartlari ishlab chiqarilmoqda va ularni saqlash uchun kamroq korpuslar mavjud. To'liq o'lchamli AT anakartini o'rnatish uchun to'liq minora qutisi kerak bo'ladi. Baby AT anakartining eni kichraytirilgani haydovchi uyalari bilan kamroq o‘xshashlikka olib keladi, garchi korpusning old tomonida bir-birining ustiga chiqishi hamon bo‘lishi mumkin. So'nggi paytlarda baby AT taxtasining o'lchamini atigi 11 yoki 10 dyuymgacha qisqartirish tendentsiyasi kuzatildi. Bu anakartni korpusga o'rnatishda muammolarga olib kelishi mumkin. • AT va baby AT anakartlarida protsessor soketi va odatda xotira rozetkalari anakartning old tomonida joylashgan. Uzoq kengaytirish kartalari va drayvlar ularga mos ravishda • ishlab chiqilgan. Qadimgi 386 va 486 protsessorlar va 30 pinli xotira nisbatan qisqa edi va ular ustidan tozalash muammo emas edi. Variantlar Baby-AT anakart 1987 yilda IBM PC/XT 286 (5162) da topilgan anakartga asoslangan Baby AT format faktori taqdim etildi va ko'p o'tmay, barcha kompyuter ishlab chiqaruvchilari AT-dan arzonroq va kichikroq Baby AT format-faktori uchun foydalanishdan voz kechishdi. 286 ta protsessordan foydalanilgan P5 Pentium va cheklangan miqdordagi Pentium II tizimlarigacha bo'lgan bir necha avlodlarni qamrab olgan kompyuterlar . Ushbu anakartlarning o‘rnatish teshiklari o ‘xshash va sakkizta karta uyasi joylari AT forma faktoriga ega, lekin kengligi 8,5 dyuym (216 mm) va to‘liq o‘lchamli AT platalaridan biroz qisqaroq, maksimal uzunligi 13 dyuym (330 dyuym) mm). Biroq, Baby AT taxtalari asosan bundan qisqaroq edi, odatda 9 dan 10 dyuymgacha (229 dan 254 mm • gacha). • [3] Ushbu turdagi anakartning o'lchami va moslashuvchanligi ushbu format muvaffaqiyatining kaliti edi. Kattaroq protsessor sovutgichlarining rivojlanishi va ularning to'liq uzunlikdagi PCI va ISA kartalarini blokirovka qilishlari Baby AT- ning tugashiga sabab bo'ldi va uning vorisi ATX uchun asosiy turtki bo'ldi. Hozirgi vaqtda AT standarti asosan eskirgan deb hisoblansa-da, ba'zi sanoat kompyuterlari hali ham undan foydalanadi. 1995 yilda Intel asta-sekin eski Baby AT anakartlarini almashtirgan ATX ni taqdim etdi 1990-yillarning oxirlarida platalarning katta qismi Baby AT yoki ATX edi. Ko'pgina anakart ishlab chiqaruvchilari Baby AT-ni ATX-dan ko'ra afzal ko'rdilar, chunki sanoatdagi ko'plab kompyuter korpuslari va quvvat manbalari hali ham ATX platalari uchun emas, balki AT platalari uchun mo'ljallangan edi. Bundan tashqari, ATX anakartlarida sakkizinchi slotning yo'qligi uni ba'zi serverlarda ishlatishdan saqladi. • Keyinchalik Baby AT platalari AT va ATX quvvat konnektorlarini qo'llabquvvatladi, • shuningdek, kutish rejimida quvvat (past kuchlanishli quvvat kaliti, shuningdek Wake- on-LAN/Wake-on-Modem Ring ) va USB kabi ATX xususiyatlariga qo'shimcha ravishda quvvat oldi. ATX forma kartasidan foydalanish orqali. Sanoat ATX anakart konfiguratsiyasiga o'tgandan so'ng, Baby AT va ATX anakartlarini qo'llab-quvvatlash uchun korpuslar va quvvat manbalarini loyihalash odatiy holga aylandi. Dastur keshi Protsessor keshi ko'pincha dasturlar keshi bilan chalkashadi. Ular mutlaqo boshqacha narsalar, garchi ular shunga o'xshash funktsiyani bajaradilar. Protsessor keshi - bu tezkor ma'lumotni qayta ishlashga yordam beradigan protsessor ichiga o'rnatilgan chip. Dastur keshi bu qattiq diskdagi papka yoki biron bir fayl, u erda ba'zi dastur kerakli ma'lumotlarni saqlaydi. Bir misolni ko'rib chiqaylik: siz mening saytimni yukladingiz, sayt sarlavhasi (rasm eng yuqori qismida joylashgan) va qolgan rasmlar brauzeringiz keshida saqlangan. • Agar siz bu erga, masalan, ertaga qaytib kelsangiz, unda • rasmlar Internetdan emas, balki sizning kompyuteringiz keshidan yuklanadi, bu sizga pulni tejash imkonini beradi. Agar siz opera brauzeri keyin siz yuklagan rasmlari bo'lgan papka joylashgan Xulosa: • Men bu mavzuni yaxsgi uzlashtirdim va zo;r tushunib oldim men bu mavzuda ancha narsa urgandim masalan Kompyuter xotirasi ierarxiyasi va Baby at shaklo omili bilan tanishib, yaxshilab urganib chiqdim. Juda ham kup ma’lumotlarga ega bo’ldim. Menga bu bilimlari hali kup as qotadi deb uylayman. Rostini aytsam men bu darajada qiziq deb uylamagan edim. Bu haqdagi ma’lumotlar bilan tanishib chiqganimdan sung fikrim butunlay o’ zgarib ketti. • Foydalanilgan adabiyotlar • Musayev M.M., Qahhorov A.A.,Karimov M.M. • Kompyuter tarmoqlarini yig`ish. Akademik litsey va kollejlari uchun o`quv qollanma. • T.:”ILM ZIYO”, 2006.-160 b. ManojFrankling – Computer Architecture and Organization: From Software to Hardware, University of Maryland, College Park, • ©Manoj Frankling-2007, 489 p. • Internet saytlari http://www.intuit.ru • http://www.kgtu.runnet.ru • http://www.piter.com • http://www.unesco.kemsu.ru • http:// www.google.com • http:// www.library.uz