5- Ma’ruza
Tarmoq boshqaruvi
Tarmoq pog’onasi. Ma’lumotlarni marshrutlash
G.G’.Avazova
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
“Kompyuter tarmoqlari” fani
14-Ma’ruza
Tarmoq
boshqaruvi
Transport sathi. Transport sathi protokollari. Transport xizmati: yuqori
sathlarga taqdim etiladigan xizmatlar. Transport protokollari: UDP, TCP.
Port va soket tushunchasi. Bog‘lanishni o‘rnatish, bog‘lanishni tugatish.
“Kompyuter tizimlari” kafedrasi
katta o‘qituvchisi
N.S.Atadjanova
e-mail: nozimaatadjanova@gmail.com
Kirish
 Tarmoq pog‘onasi protokollari tugunlar o‘rtasida
mantiqiy aloqani shakllantirsa, transport pog‘onasi
protokollari esa turli ikki xostda ishlayotgan ilovalar
o‘rtasida mantiqiy bog‘lanishni ta’minlaydi. Ilova
nuqtai nazaridan ikki xost bir-biri bilan to‘g‘ri
bog‘lanishi tushuniladi, ya’ni dunyoning ikki turli
qismida joylashgan kompyuterlar bir nechta
marshrutizatorlar va turli aloqa kanallari orqali aloqa
o‘rnatadi.
 Transport pog‘onasida UDP va TCP asosiy protokollar
hisoblanadi.
TCP/IP va OSI modellari: transport sathi
TCP/IP va OSI modellari: transport sathi
Transport sathi vazifalari
 Xostlardagi
o‘rtasida
ta`minlash
dasturlar
aloqani
 Manzillash
 Ma'lumotlarni uzatish
ishonchliligining zarur
darajasini ta'minlash
Transport sathi
Transport pog‘onasi xizmati
 Transport pog‘onasi yuqori pog‘ona (amaliy) uchun samarali,
ishonchli, arzon xizmatlarni taqdim etadi va barchasi ikki
ko‘rinishda ifodalanadi:
 Aloqa o‘rnatishga asoslangan.
 Aloqa o‘rnatishga asoslanmagan.
Shuningdek, bu pog‘onada:
 Sigmentlarni tarmoqqa uzatish.
 Port adreslash.
 Aloqa o‘rnatish/uzish.
 Oqimni nazorat qilish va buferlash.
 Multipleksorlash.
 Xatoliklarni qayta tiklash.
 Xostlardagi dasturlar o‘rtasida aloqani ta`minlash
Segmentlarni tarmoqqa uzatish
Transport pog‘onasi: ТСP
 ТСР
(transport
protocol) - real
control
vaqtda
ishlovchi xizmalarni qo‘llab
quvvatlaydi va sigmentlarni
ikki
xostda
ishlayotgan
ilovalarga tartib bilan yetib
borishini kafolatlash uchun
ishonchli kanal hosil qiladi.
 Har doim ma’lumotni yetib
borishini nazorat qiladi, talab
etilsa qayta uzatadi, buferda
ma’lumotlar
to‘liq
yetib
borgunicha saqlab turadi.
TCP protokoli sarlavhasi (20 bayt)
Transmission Control Protocol (TCP) –
uzatishni boshqarish protokoli
Ishonchli bayt oqimireliable byte stream
TCP xizmati

• Ishonchli bayt oqimi-reliable
byte stream
TCP kafolatlari:

• Ma'lumotlarni yetkazib berish

• Xabarlar tartibini saqlash
 Transport quyi tizimi ilovadan
ma'lumotlarni
baytlar
oqimi
ko'rinishida oladi.
 Oqim
alohida
qismlarga
segmentlarga bo'linadi.
-

Segmentlar
jo'natuvchidan
oluvchiga alohida uzatiladi

• Qabul qiluvchi segmentlarni
yig'adi va qabul qiluvchi ilovaga
baytlar oqimini yuboradi
Yetkazib berish kafolati: Qayta yuborish
Transport pog‘onasi: UDP
UDP (user datagram protocol)
– real vaqtda ishlovchi xizmalarni
qo‘llab quvvatlaydi, ular uchun
ishonchli
kanal
yaratmaydi,
segmentlarni
ikki
xostda
ishlayotgan jarayonlarga yetib
borishiga kafolat bermaydi va
hatto tartib bilan yetib borishini
ta’minlanmaydi.
Shuningdek,
ilovalarda kafolat-ni ta’minlovchi
mexanizmlar mavjud va agar
summa
(checksum)
muvafaqiyatsiz chiqsa, butun
UDP datagrammalari o‘chirib
tashlanadi.
User Datagram Protocol (UDP)
foydalanuvchi datagram protokoli
 UDP xabari datagram deb ataladi
 • Telegram analogi
 UDP xususiyatlari:

• Ulanish yo‘q

• Ma'lumotlarni yetkazib berish kafolati yo'q

• Xabarlar tartibi saqlanib qolishiga kafolat yo'q.
Yetkazib berish ishonchliligi IP bilan solishtirganda oshmaydi
UDP protokoli sarlavhasi (8 bayt)
UDP qo’llanilishi
 UDP ning afzalligi - bu tezlik
Ishonchlilik
 • Zamonaviy tarmoqlarda xatolar kamdan-kam uchraydi
 • Ilova xatoni hal qila oladi
Qo'llash sohasi
 • Mijoz-server
 • Qisqa so'rovlar-javoblar
Adreslash. Portlar
 Transport qatlami manzili: 1 dan 65535
gacha bo'lgan raqam


Manzil port deb ataladi
Xostdagi har bir tarmoq ilovasi o'z portiga
ega

Ilova port raqamlari takrorlanmaydi

Umumiy ko‘rinishi:
192.168.1.3:80
IP-manzil
Port
Ports and Sockets - Code HandBook (codehandbook.vercel.app)
https://codehandbook.vercel.app/networking/ports-and-sockets
Port turlari
Kompyuter tarmoqlarida turli ilovalar uchun
ishlatiladigan tarmoq port raqamlari mavjud.
Ushbu tarmoq portlarining diapazoni 0 dan
65535
gacha.
Tarmoqqa
ulanishda
ishlatiladigan uch xil port turi mavjud. Ushbu
tarmoq portlarining turlari quyida keltirilgan:

Well-known ports – taniqli portlar (zahira)
RFC 1700. IANA (Internet Assigned Numbers
Authority)
80 – HTTP (Web)
25 – SMTP )
53 – DNS
67,68– DHCP
root/Administrator

Registered ports – IANA dan ro'yxatdan
o'tgan portlar

Dynamic ports – dinamik portlar (IANAda
ro'yxatdan o'tmagan) Operatsion tizim
tomonidan tarmoq ilovalariga avtomatik
ravishda tayinlanadi
Network
Ports
|
TCP
&
UDP
Well-Known
Port
Numbers
https://ipcisco.com/lesson/network-ports/#Well_Known_Ports_in_Networking
⋆
IpCisco
Taniqli portlar
Transport pog‘onasi: Сокет
 Java.net paketi TCP va UDP protokollarida klient-server soketlarini
loyihalashda ishlatiladi. Soketlar asosan xost bilan aloqa o‘rnatish,
ma’lumot uzatish, uzatish va qabul qilish uchun yaratiladi. Soket –
RFC793 qoidasiga asosan IP adres + port nomerini yig‘indisiga teng.
Transport pog‘onasi: Soket
 Java.net paketi TCP va UDP protokollarida
klient-server soketlarini loyihalashda ishlatiladi.
Soketlar asosan xost bilan aloqa o‘rnatish,
ma’lumot uzatish, uzatish va qabul qilish uchun
yaratiladi. Soket – RFC793 qoidasiga asosan IP
adres + port nomerini yig‘indisiga
teng.
Jarayon
Jarayon
IP manzil

Soket
manzil
Port
nomeri
Transport pog‘onasi
Port nomeri
jarayonni aniqlaydi
IP sarlavha
Transport
pog‘onasi
sarlavha
IP adres xostni
tanlaydi
Transport pog‘onasi: Web va FTP