MUXAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI
KOMPYUTER TIZIMLARI KAFEDRASI
5330300 - Axborot xavfsizligi (sohalar bo’yicha) yo’nalishi
“Kompyuter tarmoqlari” fanidan
MUSTAQIL ISH № 1
Mavzu: Xisoblash texnikasining asosiy tushunchalari
Bajardi:
____________ 2-kurs talabasi Asatullayev J.
Qabul qildi:
___________ Sattarov M.A.
Ishni bahosi: ___________ ball
Samarqand – 2022
Mavzu rejasi:
1. Tarmoq pog’onasi.
2. Oldindan aloqa o’rnatishga asoslangan (connection oriented) va oldindan aloqa
o’rnatishga asoslanmagan (connectionless) aloqa usullari.
3. Ma’lumotlarni
marshrutlash
usullari,
marshrutlash protokollarining turlari.
4. LAN, MAN va WAN tarmoqlarida
qo’llaniladigan marshrutlash protokollari.
5. Marshrutlash protokollarini qiyosi va tahlili.
Kalit so’zlar:tarmoq (network), marshrutlash
(routing), marshrut (route), protokol (protocol), connection oriented, connectionless,
tarmoq pog’onasi (network layer), kanal pog’onasi (link layer), tarmoq topologiyasi
(network topology), marshrutizator (router), manba (source), qabul qiluvchi
(destination), IP, ISP, LAN, Ethernet, paket (packet), transport pog’onasi (transport
layer), xizmat (service), WAN, MAN, deytagramalar (datagrams), deytagrama
tarmoqlari (datagram networks), virtual kanal (VC, Virtual Circuit), virtual kanalli
tarmoq (virtual-circuit network), marshrutlash algoritmi (routing algorithm), manzil
(address), IPv4, IPv6, belgili kommutatsiya (label switching), MPLS, TCP, FTP,
DHCP, SMTP, POP, tarmoqosti (subnet), DVA, LSA, avtonom tizim (autonomous
system), EGP, BGP, OSPF, RIP, IS-IS.
1. Tarmoq pog’onasi
Tarmoq pog’onasi jo'natuvchidan qabul qiluvchiga paketlarni yetkazib berish
uchun marshrutni ishlab chiqish bilan shug'ullanadi. Belgilangan joyga yetib borish
uchun paket marshrutizatorlar orasida bir nechta transit tugunlardan o’tishi talab
etilishi mumkin. Tarmoq pog’onasida bajariladigan vazifalar kanal pog’onasi
faoliyatidan keskin farq qiladi, uning vazifasi oddiyroq – shunchaki simning bir
uchidan ikkinchisiga kadrni ko’chirish. Shunday qilib, tarmoq pog’onasi
ma’lumotlarni butun yo’l bo’ylab bir nuqtadan boshqasiga uzatish bilan
shug’ullanuvchi eng quyi pog’ona bo’lib chiqdi.
Ushbu maqsadlarga erishish uchun tarmoq pog’onasi tarmoq topologiyasi (ya'ni
barcha marshrutizatorlar va aloqalar to'plami) haqida ma'lumotga ega bo'lishi va ushbu
tarmoq orqali to'g'ri yo'lni tanlashi kerak, hattoki vjuda katta bo'lganda ham.
Routerlarni tanlashda u routerlar va aloqa liniyalaridagi yukning iloji boricha teng
bo'lishiga e'tibor berishi kerak. Nihoyat, agar manba va qabul qiluvchi turli tarmoqlarda
joylashgan bo'lsa, u tarmoqlardagi farqlar bilan bog'liq muammolarni tarmoq
pog’onasi hal qila olishi lozim. Ushbu ma’ruzada biz ushbu jihatlarning barchasini
ko'rib chiqamiz va ularni asosan Internet va uning tarmoq sathi protokoli IP misolida
ko'rsatamiz.
Tarmoq pog’onasini batafsil ko'rib chiqishni boshlashdan oldin, uning ishlashi
kerak bo'lgan muhitni esga olish kerak. U 4.1-rasmda ko'rsatilgan. Tarmoqning asosiy
komponentlari soyali tasvirlar ichida ko'rsatilgan internet provayder qurilmalari (aloqa
liniyalari orqali ulangan marshrutizatorlar) va ovaldan tashqarida ko'rsatilganlari
mijozga tegishli qurilmalardir. H2 xost, boshqa tomonda, u bilan ishlaydigan mijozga
tegishli F router bilan LAN (masalan, ofis Ethernet) da joylashgan. Ushbu router
provayder bilan ajratilgan liniya orqali aloqa qiladi. Biz F ni ovaldan tashqarida
ko'rsatdik, chunki u internet provayderga tegishli emas. Biroq, ushbu ma’ruza
kontekstida biz internet provayder tarmog'ining bir qismi sifatida mijozlar routerlarini
o'qiymiz, chunki ular internet provayder routerlari bilan bir xil algoritmlardan
foydalanadilar (va asosiy e'tibor algoritmlarga qaratiladi).
4.1-rasm. Tarmoq sathi protokollari ishini amalga oshiruvchi muhit.
Tizim quyidagicha ishlaydi. Uzatish uchun paketga ega bo'lgan xost uni eng
yaqin bo’lgan o'zining LAN tarmog'idagi yoki internet provayder routerga nuqtadan
nuqtaga ulanish orqali yuboradi. Paket u yerda to'liq qabul qilinmaguncha va to'liq
qayta ishlanmaguncha, shu jumladan nazorat summasini tekshirishgacha saqlanadi.
Keyin u marshrutizatorlar zanjiri bo'ylab sayohat qiladi va oxir-oqibat o'z manziliga
yetib boradi. Ushbu mexanizm paketlarni saqlash va yo'naltirish deb ataladi.
2. Oldindan aloqa o’rnatishga asoslangan (connection oriented) va oldindan
aloqa o’rnatishga asoslanmagan (connectionless) aloqa usullari.
Oldindan aloqa o’rnatishga asoslangan aloqa usuli. Tarmoq pog’onasi
tarmoq va transport pog’onalari orasidagi interfeys orqali transport pog’onasiga
xizmatlarni taqdim etadi. Muhim savol - tarmoq pog’onasi transport pog’onasiga aynan
qanday turdagi xizmatlarni taqdim etishi. Bunday xizmatlarni ishlab chiqish alohida
e'tibor talab qiladi va bunda quyidagilarni e'tiborga olish kerak:
• Tarmoq pog’onasi xizmatlari router texnologiyasidan mustaqil bo'lishi kerak.
• Transport pog’onasi mavjud marshrutizatorning tarmoq ostilari soni, turi va
topologiyasidan mustaqil bo'lishi kerak.
• Transport pog’onasi uchun mavjud bo'lgan tarmoq manzillari, hatto LAN va
WAN o'rtasida ham bir xil raqamlash tizimidan foydalanishi kerak.
Ularga yuklangan vazifa doirasida ishlab chiquvchilar transport pog’onasiga
taqdim etilishi kerak bo'lgan xizmatlarning batafsil tavsifini yozishda mutlaqo erkin.
Bu erkinlik ko'pincha ikki murosasiz guruh o'rtasidagi shiddatli kurashga aylanadi.
Munozaralar markazida tarmoq pog’onasi qaysi xizmatlarni taqdim etishi kerak –
oldindan aloqa o’rnatishga asoslangan yoki asoslanmagan.
Tarmoq pog’onasi o'z foydalanuvchilariga taqdim eta oladigan xizmatlarning
ikki sinfini ko'rib chiqib, biz ushbu pog’ona qurilmalarini muhokama qilishga
o'tishimiz mumkin. Xizmat turiga qarab ikkita variant mavjud. Agar oldindan aloqa
o’rnatishsiz xizmat ko'rsatilsa, paketlar tarmoqqa alohida kiritiladi va ularning
yo'nalishlari mustaqil ravishda hisoblanadi. Bunday holda, dastlabki konfiguratsiya
talab qilinmaydi. Bunday holda, paketlar telegrammalarga o'xshab ko'pincha
deytagramalar (datagrams), tarmoqlar esa mos ravishda deytagrama tarmoqlari
(datagram networks) deb ataladi. Oldindan aloqa o’rnatishga yo'naltirilgan xizmatdan
foydalanganda, har qanday ma'lumot paketlarini yuborishdan oldin manba routerdan
qabul qiluvchi routerigacha bo'lgan butun yo'l o'rnatilishi kerak. Bunday ulanish
telefon tizimida o'rnatilgan fizik sxemalarga o'xshash virtual kanal (VC, Virtual
Circuit) deb ataladi. Bunday tarmoq virtual kanalli tarmoq (virtual-circuit network)
deb ataladi.
Keling, deytagramma tarmoqlari qanday ishlashini ko'rib chiqaylik. Faraz
qilaylik, P1 jarayoni (4.2-rasm) P2 ga uzun xabar yubormoqchi. U o'z xabarini
transport pog’onasiga yuboradi, unga ma'lumotlar H2 xostida ishlaydigan P2
jarayoniga etkazilishi kerakligi haqida xabar beradi. Transport pog’onasi kodi H1
xostida bajariladi; bundan tashqari, u odatda operatsion tizimning bir qismi
hisoblanadi. Transport sarlavhasi xabarning boshiga kiritiladi va shu tarzda tarmoq
pog’onasiga uzatiladi. Bu odatda operatsion tizimning boshqa yana bir protsedurasidir.
Aytaylik, bizning misolimizda xabar paketning maksimal hajmidan to'rt baravar
katta, shuning uchun tarmoq pog’onasi uni to'rtta paketga (1, 2, 3 va 4) bo'lishi va
barchasini bir vaqtning o'zida A Routerga yuborishi kerak, bunda nuqta-nuqta ulanish
usulining qaysidir protokolidan, masalan PPP kabi protokolidan foydalaniladi. Bu
yerda internet provayder o’yinga qo’shiladi. Har bir marshrutizator o'zining ichki
jadvaliga ega bo'lib, unga ko'ra har bir mumkin bo'lgan manzillar uchun paketning
keyingi yo'lini belgilaydi. Jadvalning har bir yozuvi ikkita maydondan iborat: qabul
qiluvchi (maqsad) va ushbu qabul qiluvchi uchun chiquvchi liniya. Ikkinchi maydonda
faqat ushbu routerga bevosita ulangan liniyalardan foydalanish mumkin. Shunday
qilib, masalan, 4.2-rasmda A marshrutizatorida faqat ikkita chiqish liniyasi mavjud - B
va C ga olib boruvchi - shuning uchun barcha kiruvchi paketlar ushbu ikkita
marshrutizatordan biriga yo'naltirilishi kerak, hatto ular qabul qiluvchi bo'lmasa ham.
Asl marshrutlash jadvali A tegishli sarlavha ostidagi rasmda ko'rsatilgan.
Router A da kirishga kelgan 1, 2 va 3-paketlar nazorat summasini tekshirish
uchun qisqa vaqt saqlanadi. Keyin, A jadvaliga ko'ra, har bir paket router yordamida C
routerga chiquvchi ulanishda uzatiladi. Shundan so'ng, 1-paket E ga boradi, u erdan
mahalliy tarmoq routeriga, F ga yetkaziladi. F ga kelganda, u LAN orqali kadr ichida
H2 xostiga uzatiladi. 2 va 3-paketlar bir xil yo'nalish bo'ylab boradi.
4.2-rasm. Deytagrammali tarmoq osti ichida marshrutlash.
Biroq, 4-paket bilan bog'liq bir oz boshqacha holat mavjud. U A ga yetib
borgach, birinchi uchta paket kabi qabul qiluvchi F bo'lsa ham, u B marshrutizatoriga
yo'naltiriladi. Ba'zi sabablarga ko'ra Router A yangi marshrut bo'ylab 4-paketni
yuborishga qaror qildi. Ehtimol, bu uchta paketni jo'natishda paydo bo'lgan ACE
liniyasidagi tirbandlik bilan bog'liq bo'lib, natijada router o'z jadvalini yangilashga
qaror qildi ("Oxirida" yozuvi ostidagi rasmda ko'rsatilgan). Marshrutlash jadvallarini
boshqaradigan va qarorlar qabul qiladigan algoritm marshrutlash algoritmi (routing
algorithm) deb ataladi. Aynan marshrutlash algoritmlarini o'rganish ushbu mavzuning
asosiy yo'nalishi bo'ladi. Ko'rib turganimizdek, bunday algoritmlarning bir nechta
turlari mavjud.
Butun Internetning asosi bo'lgan IP (Internet Protocol) oldindan aloqa
o’rnatishsiz tarmoq xizmatining eng yorqin namunasidir. Har bir paketda
marshrutizator paketni alohida yuborish uchun foydalanadigan maqsadli (qabul
qiuvchi) IP-manzil mavjud. IPv4 paketlari 32 bitli manzillardan foydalanadi, IPv6 esa
128 bitli manzillardan foydalanadi. IP protokollari haqida batafsilroq boshqa
mavzularda gaplashamiz.
Oldindan aloqa o’rnatishga asoslangan xizmatni amalga oshirish. Oldindan
aloqa o’rnatishga asoslangan xizmatni amalga oshirish uchun virtual kanal kerak
bo’ladi. Uning ishlashini ko’rib chiqamiz. Virtual kanallar g’oyasi 4.2-rasmda
ko’rsatilganidek, har bir paketning boshqa marshrutni tanlashiga yo’l qo’ymaslikdan
iborat. Buning o’rniga yuboruvchidan qabul qiluvchigacha bo’lgan marshrut aloqa
o’rnatish jarayonida tanlanadi va marshrutizatorning maxsus o’rnatilgan jadvalida
saqlanadi. Ushbu marshrut berilgan ulanish orqali o'tadigan barcha trafik uchun
ishlatiladi. Telefon tizimi ishlashi xuddi shunday ishlaydi. Bog’lanish uzilsa, virtual
kanal ham o’z ishini yugatadi. Oldindan aloqa o’rnatishga asoslanagan xizmatdan
foydalanganda, har bir paket virtual kanal identifikatoriga ega bo’ladi.
Misol sifatida 4.3-rasmda tasvirlangan holatni qaraymiz. H1 xost H2 xost bilan
bog’lanish o’rnatgan. Bu bog’lanish eslab qolinadi va barcha marshrutlash jadvallari
uchun birinchi yozuvga aylanadi. Demak, A marshrutizatorning birinchi satri shuni
bildiradiki, agar bog’lanish identifikatori 1 bo’lgan paket H1 xostdan kelgan bo’lsa,
demak uni 1 bog’lanish identifikatori bilan C marshrutizatorga yo’naltirish kerak. C
marshrutizatorning birinchi yozuvi ham xuddi shu kabi paketni 1 bog’lanish
identifikatori bilan E marshtutizatorga yo’naltiradi.
4.3-rasm. Virtual kanal tarmoqlarida marshrutlash.
Endi, agar H3 xost H2 bilan aloqa o’rnatishni hohlasa nima bo’lishini ko’rib
chiqamiz. U bog’lanish identifikatorni sifatida 1 ni tanlaydi (unda boshqa tanlash
imkoniyati yo’q, sababi bu ayni vaqtda yagona mavjud bo’lgan bog’lanish) va
tarmoqdan virtual kanalni o’rnatishni so’raydi. Shunday qilib jadvalda jadvalda
ikkinchi yozuv paydo bo’ladi. Shunga e’tibor qaratingki, ayni vaqtda bu yerda konflikt
kelib chiqadi, sababi agar A marshrutizator H1 xostdan kelgan bog’lanish identifikatori
1 bo’lgan paketni, H3 xostdan kelgan paket bilan hali farqlay olgani bilan, C
marshrutizator bunday imkoniyatga ega emas. Shu sababli A cchiquvchi trafikka yangi
indentifikatorni biriktiradi va xuddi shunday ikkinchi bog’lanishni o’rnatadi. Bunday
ko’rinishdagi konfliktlarni oldini olish, nima uchun marshrutizatorlarga chiquvchi
paketlarda bog’lanish identifikatorini o’zgartirish imkoniyati kerak eganligining sababi
hisoblanadi. Ba’zida bu jarayon belgili kommutatsiya (label switching) deb
nomlanadi. Bo’glanishga yo’naltirilgan tarmoq xizmatlaridan biriga MPLS
(MultiProtocol Label Switching, “multiprotokolli belgili bog’lanish”) misol bo’lib
xizmat qiladi. U internet-provayderlar tarmog’ida ishlatiladi; bunda IP-paketlar 20 bitli
bog’lanish indentifikatori yoki belgidan tarkib topgan MPLS-sarlavha olishadi. Agar
internet-provayder katta hajmli ma’lumotlarni uzatish uchun uzoq bog’lanish o’rnatsa,
MPLS ba’zan mijozlar uchun ko’rimas bo’lib qoladi. Ammo hozir u taqdim etilayotgan
xizmat sifati birinchi o’rinda tursa, shuningdek, katta hajmli ma’lumotlarni uzatish
bilan bog’liq muammolarni hal qilish uchun ko’proq kerak bo’ladi.
3. Ma’lumotlarni marshrutlash usullari, marshrutlash
protokollarining turlari.
Marshrutlash - bu tarmoq trafigini yuborish uchun qaysi yo'llarni tanlash va
paketlarni tanlangan pastki tarmoq bo'ylab yuborish jarayoni. Kompyuter tarmoqlari
terminologiyasida, marshrutlash protokoli tarmoqdagi tugunlar (xususan,
marshrutizatorlar) bir -biri bilan qanday o'zaro aloqada bo'lishini, kerakli trafik
ma'lumotlarini almashish orqali tarmoq trafigini yuborish uchun qaysi yo'llarni
tanlashni belgilaydi. Odatda, tugunlar to'g'ridan -to'g'ri ulangan boshqa tugunlar haqida
dastlabki ma'lumotga ega va marshrutlash protokoli bu ma'lumotni avval yaqin
atrofdagi tugunlarga, so'ngra boshqa tugunlarga tarqatadi. Shunday qilib, marshrutlash
protokollari tarmoq yo'riqchilariga tarmoq topologiyasi haqida ma'lumot beradi,
shuningdek, o'zgarish yuz berganidan keyin ham.
Protokol . Protokol - bu kompyuterga yoki har qanday qurilmaga aloqani
qanday amalga oshirishi haqida ko'rsatmalar to'plami. Aloqa simli yoki simsiz kabi
uzatish kanallarining har qanday qismida bo'lishi mumkin. Protokollar kompyuterlar
yoki qurilmalar o'rtasidagi o'zaro ta'sirlarni amalga oshirish uchun zarur elementdir.
Masalan, TCP (Transferni boshqarish protokoli), FTP (Fayl nazorati protokoli), IP
(Internet protokoli), DHCP (Xostni dinamik konfiguratsiya protokoli), POP (Post
Office Protocol), SMTP (Oddiy pochta o'tkazish protokoli) va boshqalar.
Marshrutizator (router) OSI modelining uchinchi tarmoq sathida ishlaydigan
qurilma. Router tarmoqdagi qurilmalar (marshrut jadvali) va muayyan qoidalar asosida
OSI modeli tarmoq sathini ularning qabul qiluvchiga yuborish to'g'risida qaror qabul
qiladi. Shu bilan birga, segmentda u OSI modeli va tarmoq qatlamida ishlaydigan
segmentlar o'rtasidagi ma'lumotlar havolasi qatlami ustida ishlaydi. Tarmoq darajasida
mantiqiy tarmoq manzili yaratiladi. Ushbu manzilni kompyuterlar guruhini aniqlash
uchun operatsion tizim yoki tizim administratori tayinlaydi. Ushbu guruh shuningdek,
subnet (subnet) deb ataladi. Bir kichik tarmoq jismoniy segment bilan mos kelishi yoki
bo'lmasligi mumkin. Qurilmalarning jismoniy manzili apparat ishlab chiqaruvchisi
tomonidan apparat yoki dasturiy ta'minot orqali o'rnatiladi. Masalan, ish
stantsiyasining jismoniy manzili ishlab chiqaruvchi tomonidan tayinlangan tarmoq
adapterining yagona manzilidir va ma'lumotlar bazasi Xerox tomonidan ta'minlanadi.
Tarmoqda bitta jismoniy manzilga ega ikkita qurilma bo'lishi mumkin emas. Routerlar
"jismoniy" segmentlarni "ko'rmaydilar", ular subnetlarning mantiqiy manzillariga
ma'lumot yuboradilar.
Marshrutlash protokollari TCP/IP stekiga asoslangan tarmoqlar orqali
ma’lumotlarni harakatlantirish uchun marshrutni izlash va belgilashni ta’minlaydi.
Statik va adaptiv (dinamik) marshrutlash protokollari farqlanadi.
Statik marshrutlashda jadvaldagi barcha yozuvlar o’zgarmas, cheksiz yashash
muddatiga ega statik holatga ega bo’ladi. Marshrutlash haqidagi yozuvlar tarmoq
administratorlari tomonidan tuziladi va har bir marshrutizator xotirasiga qo’lda
kiritiladi. Tarmoq holati o’zgarganda administrator bu o’zgarishlarni tezkorlik bilan
mos marshrutlash jadvallariga kiritishi lozim, aks holda ularda kelishmovchilik kelib
chiqishi va tarmoq to’g’ri ishlamasligi mumkin.
Adaptiv (dinamik) marshrutlashda tarmoq konfiguratsiyalaridagi barcha
o’zgarishlar marshrutlash protokollari evaziga avtomatik ravishda marshrutlash
jadvallarida akslantiriladi. Bunday protokollar tarmoqdagi aloqa topologiyasi haqidagi
axborotlarni yig’adi, bu ularga barcha hozirgi o’zgarishlarni tezkorlik bilan aniqlash
imkonini beradi. Adaptiv marshrutlashda odatda marshrutlash jadvallari joriy marshrut
haqiqiy bo’lib qolishining vaqt oralig’i haqidagi axborotga ega ega bo’ladi. Bu
marshrutning hayot vaqti (TTL) deb nomlanadi. Agar yashash vaqti tugashi bilan
marshrutning mavjudligi marshrutlash protokollari tomonidan tasdiqlanmasa, unda u
ishlamaydi deb hisoblanadi va paketlar boshqa undan uzatilmaydi.
Adaptiv marshrutlash protokollari taqsimlangan va markazlashgan bo’ladi.
Markazlashtirilgan marshrutlash protokollari. Yuqorida aytib o'tilganidek,
markazlashtirilgan marshrutlash protokollari dinamik marshrutlash protokollari
oilasiga tegishli. Markazlashtirilgan marshrutlash protokolidan foydalanadigan
tarmoqda "markaziy" tugunda ishlaydigan markaziy ishlov berish qurilmasi
tarmoqdagi har bir havola bo'yicha ma'lumotlarni (holat/yuqoriga/pastga holati,
imkoniyatlar va joriy foydalanish) yig'adi. Keyin, bu ishlov berish qurilmasi yig'ilgan
ma'lumotlardan boshqa barcha tugunlar uchun yo'naltirish jadvallarini hisoblash uchun
foydalanadi. Ushbu marshrutlash protokollari ushbu hisoblar uchun markaziy tugunda
joylashgan markazlashtirilgan ma'lumotlar bazasidan foydalanadi. Boshqacha qilib
aytadigan bo'lsak, marshrutlash jadvali bitta "markaziy" tugunda saqlanadi, boshqa
tugunlar marshrutlash to'g'risida qaror qabul qilishi kerak bo'lganda maslahatlashish
kerak.
Taqsimlangan marshrutlash protokollari. Taqsimlangan marshrutlash
protokollari dinamik marshrutlash protokollari oilasiga ham tegishli. Tarqatilgan
marshrutlash protokoli bo'yicha tarmoqdagi har bir qurilma marshrutlash to'g'risida
qaror qabul qilish uchun javobgardir. Izolyatsiya qilingan (tugunlar aloqa qilmaydi) va
izolyatsiyalanmagan (tugunlar bir-biri bilan aloqa qiladi) deb nomlangan dinamik,
taqsimlangan protokollarning ikki turi mavjud. Shunday qilib, ushbu kichik toifada
(dinamik, taqsimlangan va izolyatsiya qilinmagan), bugungi kunda ko'proq
ishlatiladigan ikkita keng tarqalgan protokollar klassi mavjud. Ular masofaviy vektor
protokollari va havola holati protokollari. Masofaviy vektor protokollari tugunlarni
maqsad va xarajat kabi ma'lumotlarni muntazam ravishda yoki kerak bo'lganda
almashishga majbur qiladi. Bog'lanish holati protokollari har bir tugunga tarmoq
"xaritasi" ni yaratishga ruxsat berish uchun tarmoqdagi havola holati ma'lumotlarini
to'ldiradi.
Markazlashtirilgan marshrutlash protokollari va taqsimlangan yo'naltirish
protokollari o'rtasidagi farq. Ham markazlashtirilgan, ham tarqatilgan marshrutlash
protokoli dinamik marshrutlash protokoli bo'lsa -da, ular qanday ishlashidan farq
qiladi. Ularning orasidagi asosiy farq tarmoqdagi qaysi qurilmalar marshrutlash
to'g'risida qaror qabul qilishiga bog'liq. Bitta markaziy tugun markazlashtirilgan
marshrutizatsiyadagi barcha yo'naltirish qarorlari uchun, har bir qurilma tarqatilgan
protokollar bo'yicha qarorlarni yo'naltirish uchun javobgardir. Markazlashtirilgan
protokollar taqsimlangan protokollarga qaraganda ko'p muammolarga ega, masalan,
bitta tugun ishlamay qolishi va markaziy tugun atrofida potentsial tarmoq tiqilishi. Shu
sabablarga ko'ra, tarqatilgan protokollar ko'proq ishlatiladi.
4. LAN, MAN va WAN tarmoqlarida qo’llaniladigan marshrutlash protokollari.
Hozirgi kunda IP-tarmoqlarda qo’llaniluvchi marshrutlash protokollari adaptiv
taqsimlangan protokollarga kiradi. Bu protokollar ikki guruhga bo’linadi:
- masofaviy-vektorli algoritmlar (Distance Vector Algorithms, DVA);
- aloqa holati algoritmlari (Link State Algorithms, LSA).
Masofaviy-vektorli algoritmlarda (DVA) har bir marshrutizator tarmoq bo’ylab
davriy ravishda va keng eshittirishli vektorni tarqatadi. Ushbu marshrutizatordan tortib,
tarmoqdagi unga ma’lum barchasi uning komponentlari hisoblanadi. Marshrutlash
protokolining paketlari, odatda, yangiliklar deb ataladi, chunki ular yordamida o’ziga
ma’lum tarmoq konfigurasiyasi haqidagi xabarni qolgan marshrutizatorlarga
yetkazadi.
Ushbu tarmoqqa ma’lum vektor masofagacha bo’lgan bir qancha qo’shnisida
olingan axborot asosida marshrutizator vektor komponentlarini o’zidan ushbu
qo’shnisigacha kengaytiradi, u bilgan (agar ular uning portlariga ulangan bo’lsa) yoki
marshrutizatorlarni o’xshash xabarlaridan tarmoq haqidagi vektor axborotlarni qo’shib
qo’yadi. Bundan so’ng esa u tarmoq bo’yicha yangi vektor qiymatni tarqatadi. Va,
nihoyat, har bir marshrutizator o’zining qo’shni marshrutizatori orqali tarmoqning
barcha tarkibiy tashkil etuvchilarini va ulargacha bo’lgan masofalarni bilib oladi.
Bunday ma’lumotga asoslanib u bir nechta alternativ marshrutlardan masofa
jihatdan eng qisqasini tanlaydi. Ushbu marshrut haqida xabar uzatgan yaqin
marshrutizator marshrutlash jadvalida keyingisi sifatida belgilanadi. Masofaviyvektorli algoritmlar uncha katta bo’lmagan tarmoqlarda yaxshi ishlaydi. Katta
tamoqlarda trafik yuklamasining oshishiga olib keladi. Masofaviy-vektorli algoritmga
asoslangan, bir muncha keng tarqalgan protokol bu RIP protokol hisoblanadi.
LSA aloqa holati algoritmlari har bir marshrutizatorni axborot bilan
ta’minlaydi. Bu axborot tarmoqning aloqa grafini aniq qurish uchun yetarli
hisoblanadi. Barcha marshrutizatorlar aynan shu graf asosida ishlaydi, bu esa
konfigurasiyadagi o’zgarishga marshrutlash jarayonini bir muncha chidamli qiladi. Har
bir marshrutizator bir necha marshrut shartlari asosida optimalini topish uchun tarmoq
grafidan foydalanadi. Portlariga ulangan aloqa kanalini qanday holatdaligini bilish
uchun marshrutizator davriy ravishda o’zining yaqin qo’shnisi bilan HELLO qisqa
paketini almashib turadi.
Aloqa holati algoritmlariga asoslangan protokollarga OSI stekining IS-IS
protokoli (bu protokol TCP/IP stekida ham foydalaniladi), TCP/IP stekining OSPF
protokoli kiradi.
Ichki va tashqi shlyuz protokollari. Ichki va tashqi shlyuz protokollari
tushunchasi avtonom tizimlar tushunchasiga asoslanadi. Avtonom tizim – bu yagona
adminstrativ boshqaruvdagi tarmoqlar majmuasi bo’lib, avtonom tizimga kiruvchi
barcha marshrutizatorlarning umumiy marshrutlash siyosatini ta’minlaydi. Internet
ham avtonom tizimlardan tashkil topgan. Odatda avtonom tizimni internet xizmatlarini
ta’minlovchilardan biri boshqaradi. Katta xizmat ta’minlovchilar va korporasiyalar
o’zlarining tarkibiy tarmoqlarini bir necha avtonom tizimlar majmuasi sifatida taqdim
qilishi mumkin. Avtonom tizimni va shu bilan birga IP-manzillarni va DNS-nomlarni
ro’yxatga olish markazlashtirilgan holda amalga oshiriladi. Avtonom tizimlarning
raqami 16 razryaddan iborat bo’ladi va unga kirmaydigan tarmoq IP-manzil perfekslari
bilan hyech qanday bog’lanmagan. Ushbu qoidaga mos tarzda internet o’zaro aloqaga
ega avtonom tizimlar majmuasidek ko’rinadi. Bularning har biri tashqi shlyuzlar bilan
bog’langan o’zaro aloqadagi tarmoqlardan tashkil topadi.
Internetni avtonom tizimlarga bo’lishdan asosiy maqsad – marshrutlashda ko’p
pog’onali yondashuvni ta’minlashdan iborat. Avtonom tizimlar kiritilgunga qadar ikki
pog’onali yondashuv mo’ljallangan – ya’ni avvalo tarmoq ketma-ketligi ko’rinishida
marshrut aniqlangan, keyin esa oxirgi tarmoqning berilgan bog’lamasiga borilgan edi.
Avtonom tizimlar paydo bo’lganidan so’ng uchinchisi, ya’ni yuqorigi
marshrutlash pog’onasi paydo bo’ldi. Endi avvalo avtonom tizimlar ketma-ketligi
ko’rinishida marshrut aniqlanadi, keyin esa tarmoq ketma-ketligi, bulardan so’ng esa
oxirgi bog’lamaga boriladi.
Avtonom tizimlar o’rtasida marshrutni tanlashni tashqi shlyuz protokollar
(Exterior Gateway Protocol, EGP) yordamida tashqi shlyuzlar amalga oshiradi.
Hozirgi kunda bunday ishlar uchun internet birlashmasi standart chegarali protokol
BGP 4 versiyasini (BGPv4) tasdiqladi. Qolgan barcha protokollar (masalan, RIP,
OSPF, IS-IS) ichki shlyuz protokollari (Interior Gateway Protocols, IGP) hisoblanadi.
Ichki shlyuz protokollari avtonom tizim ichidagi marshrutga javob beradi. Tranzit
avtonom tizimlar holatida bu protokollar avtonom tizimga kirish nuqtasidan undan
chiqish nuqtasigacha bo’lgan marshrutizatorlar ketma-ketligini aniq ko’rsatadi.
Har bir avtonom tizim ichida mavjud marshrutlash protokollaridan ixtiyoriy
bittasi qo’llanilishi mumkin, faqat avtonom tizimlar o’rtasida u yoki bu protokol
ko’prik sifatida qo’llanilib, ular o’rtasida muloqotni ta’minlab beradi.
Avtonom tizimlar internet magistralini tashkil qiladi. Avtonom tizim qoidasi
ma’murdan internet magistralini yashiradi. Ma’murlar uchun magistrallar, avtonom
tizim ichida qanday marshrutlash protokollari qo’llanilishi muhim emas, buning
BGPv4 yagona marshrutlash protokoli mavjud.
OSPF protokoli. OSPF protokoli (Open Shortest Path First – birinchi bo’lib
qisqa yo’lni tanlash) bu aloqa holati algoritmning zamonaviy ishlanmasi hisoblanadi
(u 1991 yilda qabul qilingan) va ko’p ahamiyatga ega. U katta tarmoqlarda qo’llash
uchun mo’ljalangan.
Aloqa holati algoritmlariga asoslangan marshutlash algoritmlari kabi OSPF
marshrutlash jadvalini qurish amalini ikkiga ajratadi. Birinchisi tarmoq aloqalari holati
haqidagi ma’lumotlar bazasini qurish va saqlash bo’lsa, ikkinchisi esa – optimal
marshrutni topish va marshrutlash jadvalini tuzishdan iborat.
Birinchi amal. Tarmoq aloqalari graf ko’rinishida tasvirlangan bo’lishi mumkin.
Grafning cho’qqisi esa marshrutizatorlar va nimtarmoqlar (IP-tarmoqlar) hisoblanadi,
qirralari esa ular orasidagi aloqa hisoblanadi. Buning uchun barcha marshrutizatorlar
o’zining qo’shnisi bilan graf haqidagi axborotni almashadi. Bu jarayon RIP
protokolidagi tarmoqqacha vektor masofaning tarqalish jarayoniga o’xshash bo’ladi,
biroq bunda tarmoq topologiyasi haqidagi axborot sifatli bo’ladi. LSA xabarlarni
tranzit uzatishda marshrutizatorlar RIP-marshrutizatorlar kabi uni modifikasiya
qilmaydi uni o’zgartirmagan holda uzatadi. Natijada tarmoqning barcha
marshrutizatorlari o’zining xotirasida tarmoq aloqasining graf aloqasi haqida bir xil
ma’lumot saqlanadi.
Qo’shni marshrutizatorning aloqalari holatini nazorat uchun OSPFmarshrutizatorlar har 10 sekundda bir birlariga HELLO xabarini jo’natadi. Hajm
jihatdan uncha katta bo’lmagan bu xabarlar o’zlarining qo’shnilarini va ular bilan
aloqalarni tez-tez tekshirib turish imkonini beradi. Biror bir qo’shnisidan HELLO
xabari kelishi to’xtasa, marshrutizator aloqa holati o’zgargani haqida xulosa chiqaradi
va o’zining topologik ma’lumotlar bazasiga mos o’zgartirishlar kiritadi. Bir vaqning
o’zida u bu o’zgartirish haqida qo’shnilarga xabar jo’natadi va mos ravishda ular ham
o’zlarining ma’lumotlar bazasiga o’zgartirish kiritadi, so’ng bu o’zgartirish haqida
boshqa qo’shnilariga ushbu LSA xabarni jo’natadi.
Ikkinchi amalda olingan graf va generasiya qilingan marshrutlash jadvali asosida
optimal marshrut aniqlanadi. Grafda optimal yo’lni aniqlash bir muncha katta va
murakkab masala hisoblanadi. Buning yechimi uchun OSPF protokolida Diykstrlar
bosqichma-bosqich algoritmdan foydalaniladi. Bu algoritmdan foydalanib tarmoqning
har bir marshrutizatori o’zining interfeysidan to unga ma’lum barcha
nimtarmoqlargacha bo’lgan optimal marshrutni qidiradi. Har bir qidirib topilgan
marshrutning faqat bitta qadami – keyingi marshrutizatorgacha bo’lgan qadami
saqlanadi. Bu qadam haqidagi ma’lumot marshrutlash jadvaliga ham joylashtiriladi.
Marshrutlash protokollari har bir marshrutizatorlar uchun kelishilgan marshrut
jadvallarini generasiya qiladi. Bu esa oxirgi qadamgacha rasional marshrut bo’yicha
paketni yetkazishni ta’minlaydi. Buning uchun tarmoq marshrutizatorlari tarkibiy
tarmoq topologiyasi haqida axborot almashadi.
Statik marshrutlashda jadval marshrutizator xotirasiga tarmoq ma’muri
tomonidan kiritiladi. Dinamik marshrutlash tarmoq konfigurasiyasi o’zgarganidan
so’ng marshrutlash jadvalini avtomatik yangilash imkonini beradi.
Marshrutlashning adaptiv protokollari ikki guruhga bo’linadi. Bularning har biri
quyidagi tur algoritmlardan biri bilan bog’langan bo’ladi: masofaviy-vektorli
algoritmda tarmoq bo’ylab davriy ravishda va keng eshittirishli vektor tarqatiladi,
uning komponentiga esa jo’natuvchi marshrutizatordan unga ma’lum barcha tarmoqlar
kiradi; aloqa holati algoritmi har bir marshrutizatorni tarmoqning aloqa grafini qurish
uchun yetarli bo’lgan axborot bilan ta’minlaydi.
Internetning marshrutlash protokollari tashqi va ichkiga bo’linadi. Tashqi
protokollar (EGP) avtonom tizimlar o’rtasida marshrut axborotlarni tashiydi, ichkisi
(IGP) esa faqat ma’lum avtonom tizimlar doirasida qo’llaniladi.
OSPF protokoli sirtmoqdan iborat murakkab topologiyali katta tarmoqlarda IPpaketlarni unumli marshrutlash uchun yaratilgan. U aloqa holati algoritmiga
asoslangan bo’lib, tarmoq topologiyasining o’zgarishiga chidamli hisoblanadi. OSPFmarshrutizatorlari marshrutni tanlashda tarkibiy tarmoqning o’tkazuvchanlik
qobiliyatini hisobga olgan holda metrikadan foydalanadi.
OSPF protokoli marshrutlash jadvalida bitta tarmoqqa bir nechta marshrutlarni
saqlashga ruxsat beradi. Agar ular teng metrikadan iborat bo’lsa, marshrutlarga
marshrut yuklama balansi holatida ishlash imkoniyatini yaratadi. OSPF protokoli
yuqori hisoblash murakkabligiga ega, shuning uchun ham kuchli marshrutizator
apparatlarida ishlaydi.
RIP. Routing Information Protocol (RIP) 1980 yillarda ishlab chiqilgan va u
kichik yoki o'rta tarmoqlarda uzatishni boshqarish uchun maxsus ishlab chiqilgan. RIPlar maksimal 15 HOP olishlari mumkin. Ha, maqsadga erishish uchun u tarmoqdagi
bitta tugundan ikkinchisiga maksimal 15 marta sakrab chiqishi mumkin. Protokol
sifatida RIP-ga ega bo'lgan har qanday yo'riqnoma avval qo'shni qurilmalardan
Marshrutlash jadvalini talab qiladi. Ushbu qurilmalar yo'riqnoma uchun o'zlarining
marshrutlash jadvallari bilan javob berishadi va keyinchalik ushbu jadvallar
yo'riqnoma stolining maydonida birlashtirilib yangilanadi. Router bu bilan to'xtamaydi
va qurilmalardan doimiy ravishda bunday ma'lumotlarni so'rashda davom etadi. Ushbu
intervallar odatda 30 soniyani tashkil qiladi. An'anaviy RIPlar faqat Internet protokol
v4 (IPv4) ni qo'llab-quvvatlaydi, ammo RIP ning yangi versiyalari ham IPv6-ni qo'llabquvvatlaydi. Portimiz raqamini eslatmasdan bizning muhokamamiz to'liq emas, chunki
har bir protokolda uzatishni amalga oshirish uchun o'z port raqami bor. RIP o'z
translyatsiyasini amalga oshirish uchun UDP 520 yoki 521-dan foydalanadi.
4.4-rasm. RIP protokoli.
5. Marshrutlash protokollarini qiyosi va tahlili.
4.5-rasmda keltirilgan tarmoqning tarkibi misolida IP-marshrutlash
mexanizmini ko’rib chiqamiz. Bu tarmoqda 20 ta marshrutizator (raqamlangan kvadrat
bloklar ko’rinishida tasvirlangan) 18 ta tarmoqni umumiy tarmoqqa birlashtiradi; N1,
N2,..., N18 – bu tarmoq raqami. Har bir marshrutizatorda A va V oxirgi bog’lamalarda
IP protokol o’rnatilgan.
В боғлама
N1
IPB
IP11
N2
N3
1
IP12
IP13
IP41
IP31
IP21
4
2
IP42
3
IP22
N6
IP32
N5
N4
N10
N18
IP71
7
IP61
IP51
10
IP62
6
IP72
16
5
IP52
N8
8
N7
9
15
13
14
12
11
N9
N11
N16
20
17
N15
N12
18
19
А боғлама
N13
N14
IPА
4.5-rasm. Tarkibiy tarmoqda marshrutlash
Marshrutizatorlar tarmoqlarni birlashtiruvchi bir nechta interfeysga (portlarga)
ega bo’ladi. Har bir marshrutizatorga tarmoqning alohida bog’lamasi sifatida qarash
mumkin: unga ulangan nimtarmoqda tarmoq manzili va lokal manzilga ega bo’ladi.
Masalan 1-raqamli marshrutizator uchta interfeysga ega va unga N1, N2, N3 tarmoqlar
ulangan. Rasmda bu portlarning tarmoq manzili IP11, IP12, IP13 bilan belgilangan.
1R11 interfeys N1 tarmoqning bog’lamasi va mos ravishda 1R11 portning tarmoq
raqami maydonida N1 raqami bo’ladi. O’xshash tarzda 1R12 interfeys – N2 tarmoq
bog’lamasi, 1R13 port esa – N3 tarmoq bog’lamasi hisoblanadi. Shunday qilib,
marshrutizatorga har biri o’zining tarmog’iga kiruvchi bir necha bog’lamalar majmui
sifatida qarash mumkin. Marshrutizator yagona qurilma sifatida alohida tarmoq va
lokal manzilga ega bo’lmaydi.
Murakkab tarkibli tarmoqlarda oxirgi ikki bog’lama o’rtasida paketlarni uzatish
uchun deyarli har doim bir necha alternativ marshrutizatorlar bo’ladi. A bog’lamadan
V bog’lamaga jo’natilgan paket 17, 12, 5, 4 va 1 marshrutizatorlar yoki 17, 13, 7, 6 va
3 marshrutizatorlar orqali o’tishi mumkin. A va V bog’lamalar o’rtasida nechta
marshrutizatorlar borligini aniqlash muammo emas.
Mumkin bo’lgan bir nechta marshrutlarni tanlashni marshrutizatorlar, bundan
tashqari oxirgi bog’lamalar hal qiladi. Marshrut ushbu qurilmalardagi tarmoq
konfigurasiyasi haqidagi axborot va marshrutni tanlash shartlari asosida tanlaydi. Ko’p
holda shart sifatida alohida paketning marshrutni o’tishdagi kechikishi olinadi.
Marshrut haqidagi olingan tahliliy axborot keyingi paketlarning yo’nalishini belgilash
uchun marshrutlash jadvaliga joylashtiriladi.
4-marshrutizatorning jadvalini batafsil ko’rib chiqamiz (4.6-rasm).
Jadvalning birinchi ustunida paketning jo’natilayotgan manzili joylashgan.
Jadvalning har bir qatoridagi jo’natilayotgan manzilning davomida
jo’natilayotgan manzil bo’yicha rasional marshrutni davom ettirish uchun paketni
jo’natish kerak bo’ladigan keyingi marshrutizatorning tarmoq manzili (aniqrog’i
keyingi marshrutizator interfeysining tarmoq manzili) ko’rsatiladi.
Paket marshrutizatorga kelishi bilan IP modul kadr sarlavhasidan yetib borish
kerak bo’lga tarmoq manzilini ajratib oladi va uni jadvaldagi tarmoq raqami joylashgan
har bir qator bilan solishtirib chiqadi. Tarmoq raqami bilan mos kelgan qator paketni
jo’natish mumkin bo’lgan yaqin marshrutni ko’rsatadi. Masalan, agar 4marshrutizatorning biror portidan N6 tarmoqqa manzillangan paket qabul qilinsa, u
holda marshrutlash jadvalidan paket harakatining keyingi bosqichi IR21
marshrutizatorning manzili tanlanadi va paket 2-marshrutizatorning 1-portiga qarab
harakatlanadi.
Tarmoq
raqami
N1
N2
N3
N4
N5
N6
IPB
Sukut
bo’yich
a
Tarmoq
raqami
N1
N2
N3
N4
N5
N6
A marshrutizatorning jadvali
Keyingi
Kiruvchi
marshrutizator
interfeys
IP12
IP41
–
IP41
IP12
IP41
IP21
IP41
–
IP42
IP21
IP41
IP21
IP41
IP51
IP42
Xablar
soni
1
0
1
1
0
2
2
–
V marshrutizatorning jadvali
Keyingi
Kiruvchi
marshrutizator
interfeys
IP13
IPB
IP13
IPB
–
IPB
IP31
IPB
IP13
IPB
IP31
IPB
Xablar
soni
1
1
0
1
2
2
Sukut
bo’yich
a
IP31
IPB
–
4.6-rasm. Tarmoq elementlarining marshrutlash jadvali
Paketni keyingi marshrutizatorga uzatishdan oldin joriy marshrutizator o’zining
qaysi (IP41 yoki IR42) portlariga ushbu paketni joylashi kerakligini aniqlashi zarur.
Buning uchun marshrutlash jadvalining uchinchi ustuni mavjud bo’lib, unda chiquvchi
interfeyslarning tarmoq manzili joy oladi.
Ko’p hollarda yuborilayotgan manzil sifatida jadvalda to’liq IP-manzil emas,
balki belgilangan tarmoq raqami ko’rsatiladi. Shunday qilib, ushbu tarmoqqa
jo’natiluvchi barcha paketlar uchun IP protokol aynan shu marshrutni taklif qiladi.
Biroq ayrim hollarda bog’lama uchun tarmoqning barcha bog’lamalari uchun berilgan
marshrutdan farq qiluvchi maxsus marshrutni aniqlash zarur bo’lib qoladi. Buning
uchun ushbu bog’lama marshrutlash jadvalida alohida qator joy oladi va unda to’liq
IP-manzil va mos marshrut axborotlari joy oladi. Bunday turdagi yozuvlar V bog’lama
uchun 4.6-rasmda keltirilgan jadvalda ko’rsatilgan. Masalan, 4-marshrutizator
ma’muri xavfsizlik nuqtai nazaridan paketlarni N3 tarmoqning barcha bog’lamalari
uzatadigan 1-marshrutizator (IR12 interfeys) orqali emas, balki 2-marshrutizator (IP21
interfeys) orqali jo’natishga qaror qilgan. Agar jadvalda tarmoq va uning alohida
bog’lamalari marshruti haqidagi to’liq axborot jadvalda mavjud bo’lsa, u holda IP
bog’lamaga manzillangan paket kelishi bilan marshrutizator spesifik marshrutni
tanlaydi.
Oxirgi bog’lamalarni marshrutlash jadvali. Marshrutlash masalasini nafaqat
oraliq marshrutizatorlar, balki oxirgi bog’lamalar – kompyuterlar ham yechadi. Bu
masalani yechish oxirgi bog’lamaga o’rnatilgan IP protokol paketni boshqa tarmoqqa
yoki ushbu tarmoqning biror bog’lamasiga manzillanganini aniqlash bilan boshlanadi.
Agar jo’natilayotgan tarmoq raqami ushbu tarmoq raqami bilan mos kelsa, bu paketni
marshrutlash talab qilinmasligini bildiradi. Aks holda marshrutlash kerak bo’ladi.
Oxirgi bog’lamalar va tranzit marshrutizatorlarning jadvalining strukturasi birbiri bilan (bir xil) hisoblanadi. 6.6-rasmda keltirilgan tasvirga yana bir bor
e’tiborimizni qaratamiz. N3 tarmoqqa tegishli V oxirgi bog’lamaning marshrutlash
jadvali quyidagi ko’rinishda bo’lishi mumkin (4.6-rasm). Bu yerda IRV – V kompyuter
interfeysining tarmoq manzili. Bu jadvalga asosan oxirgi V bog’lama N3 lokal
tarmoqdagi ikkita marshrutizatorlardan (1 yoki 3) qaysi biri u yoki bu paketni
jo’natishini tanlaydi.
Asosiy xulosalar
Router qo'shni yo'llardan yoki tarmoq ma'muri tomonidan uzoq masofaviy
tarmoqlar haqida ma'lumot beradi. Keyin yo'riqnomani o'chirilgan tarmoqlarni qanday
topishni tasvirlaydigan marshrutlash stolini quradi.
Agar tarmoq to'g'ridan-to'g'ri yo'riqnomaga ulangan bo'lsa, u ushbu tarmoqqa
paket yuborishni allaqachon biladi. Agar tarmoq to'g'ridan-to'g'ri ulanmasa,
yo'riqnoma Statik yo'nalishda yoki marshrutlashgan jadvaldagi barcha tarmoqlarning
qo'lda joylashuvi) yoki boshqaruv stoliga kirish huquqini o'rganishi kerak.
Dinamik marshrutlash - bu qurilmaning qo'shni yo'lovchilar bilan o'zaro ta'sirini
belgilaydigan marshrutlash protokoli jarayoni. Router har bir tarmoq haqida
ma'lumotni yangilaydi. Agar tarmoqda o'zgarish yuzaga kelsa, dinamik yo'naltirish
protokoli o'zgarishi haqidagi barcha muntazamlarga xabar beradi. Agar statik
yo'nalishda foydalanilsa, barcha qurilmalarda marshrutlash jadvallarini yangilash tizim
ma'muriyati bo'lishi kerak.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Adabiyotlar ro’yxati
James F. Kurose, Keith W. Ross “A Top-Down Approach: Computer
Networking”, 2017y. Pearson Education Limited
Andrew S. Tanenbaum. Computer Networks, Fourth Edition. Publisher; Prentice
Hall, 2011.
Н.А. Олифер, В.Г. Олифер “Компютерные сети: Принципы, технологии,
протоколы” Пятое издание, издател Питер, 2016
Musaev M.M. “Kompyuter tizimlari va tarmoqlari”. Toshkent.: “Aloqachi”
nashriyoti, 2013 yil. 8 bob. 394 bet. – Oliy o‘quv yurtlari uchun qo‘llanma.
Бройдо В.Л. "Вычислителные системы, сети и телекоммуникации" - СПб.:
Питер. 2003г.
Charles M. Kozierok. The TCP/IP Guide. San Francisco. 2005 y. 1618 p.
Nazorat savollari
1. Tarmoq pog’onasi vazifalari nimalardan iborat?
2. Marshrutlash nima?
3. Tarmoq pog’onasi transport poig’onasiga qanday turdagi xizmatlarni taqdim etadi?
4. Oldindan aloqa o’rnatishga asoslangan xizmat ko’rsatish qanday amalga oshiriladi?
5. Aloqa o’rnatishga asoslanmagan xizmat ko’rsatish qanday amalga oshiriladi?
6. Marshrutizator qanday qurilma?
7. Marshrutlashning qanday turlarini bilasiz?
8. Ichki va tashqi shlyuz protokollari nimasi bilan farq qiladi?