“TASDIQLAYMAN”
O‘quv ishlar bo‘yicha
direktor o‘rinbosari
T.Abdullayev
2023 yil
“
” avgust
“Kompyuter arxitekturasi”
fani bo‘yicha
Kunduzgi bo‘lim uchun
Bilim sohasi:
Ta’lim sohasi:
Ta’lim yo‘nalishlari:
600000 - Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
610000 - Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
60610500 - Kompyuter injiniringi (“Kompyuter injiniringi”)
1
Farg‘ona - 2023
Modul/ Fan sillabusi
Kompyuter injiringi fakulteti
60610500 - Kompyuter injiniringi
(“Kompyuter injiniringi”)
Fan nomi:
Fan turi:
Fan kodi:
Bosqich:
Semestr:
Ta’lim shakli:
Mashg‘ulotlar shakli va semestrga
ajratilgan soatlar:
Ma’ruza
Amaliy mashg‘ulotlar
Laboratoriya mashg‘ulotlari
Seminar
Mustaqil ta’lim
Sinov birligi miqdori:
Baholash shakli:
Fan tili:
Kompyuter arxitekturasi
majburiy
COMA16MBK
3
5
Kunduzgi
180
44
30
106
6
Imtixon
O‘zbek
Fan maqsadi(FM)
FM1
Zamonaviy kompyuterlarning funktsional va tarkibiy tuzilishi,
mashina kodlari, kompyuterlarni yaratish, ishlab chiqish va ulardan
foydalanish uchun mos xususiyatlarini, funksiyalarini va xususiyatlarni
belgilash va tashkil etishdir. Shuningdek kompyuterlarni qanday
ishlashini tushunish va ularga xizmat qilish uchun arxitektura modelini
yaratish, buyruq formatlari va manzillash usullaridan foydalanish,
xotirani ierarxik tashkil etish, protsessorlar o‘rtasidagi aloqalar va
aloqalar to‘g‘risida nazariy va amaliy bilimlarni beradi.
Fanni o‘zlashtirish uchun zarur boshlang‘ich bilimlar
1.
2.
3.
4.
Dasturlash 1 (PROG16MBK)
Elektronika va sxemalar 1 (ELEC16MBK)
Algoritmlarni loyixalash (ALGD16MBK)
Chiziqli algebra (LALG14MBK)
2
Ta’lim natijalari(TN)
TN1
TN2
TN3
TN4
TN5
TN6
Bilimlar jihatidan:
kompyuterni qurish asoslari;
kompyuter texnologiyalari sohasidagi asosiy tushunchalar va terminologiya;
kompyuterlarning texnik va ekspluatatsion xususiyatlari; kompyuter
tasnifi;
har xil turdagi kompyuterlarni tashkil etish xususiyatlari;
Markaziy protsessorning funktsional va tarkibiy tashkil etilishi,
kompyuter xotirasi va tendentsiyalari kompyuterlarning rivojlanishi;
ma'lum bir foydalanish uchun eng maqbul variantni tanlash uchun turli
xil kompyuter turlarini tahlil muayyan foydalanish uchun maqbul
variant;
asosiy texnik vositalarining parametrlarini qiyosiy tahlil qilish;
kompyuterning asosiy konfiguratsiyasini tanlash imkoniyatiga ega
bo‘lish;
Ko‘nikma jihatidan
Markaziy protsessor, kompyuter xotirasining funktsional va tarkibiy
tashkil etilishini biladi;
uzilishlar va kirish-chiqishni tashkil etish;
kompyuterlarning hozirgi holati va rivojlanish tendentsiyalari;
muayyan foydalanish uchun maqbul variant;
kompyuter asosiy texnik vositalarining parametrlarini qiyosiy tahlil
qilish;
kompyuterning asosiy konfiguratsiyasini tanlash imkoniyatiga ega
bo‘lish.
Masalaning qo‘yilishiga qarab yangi ma’lumotlar tuzilmasini ishlab
chiqish hamda o‘quv va ishlab chiqarish jarayoniga tadbiq etish
ko‘nikmasiga ega bo‘lishi kerak.
Fan mazmuni
Mashg‘ulotlar shakli: Ma’ruza(M)
M1
M2
M3
M4
M5
M6
Kompyuter arxitekturasining rivojlanish bosqichlari, zamonaviy
kompyuter arxitekturasining tamoyillari va tasnifi.
Kompyuter xotirasini tashkil etish asoslari.
Kompyuter tizimi tuzilishining turlari.
Kompyuter arxitekturasini tashkil qilishda foydalaniladigan standartlar va
vositalar, kompyuter turlari.
Xotira iyerarxiyasi.
Ruxsat berish tizimlari xotirasiz (NUMA), xotirasiz ruxsat tizimlari
(UMA).
3
M7
M8
M9
M10
M11
M12
M13
M14
M15
M16
M17
M18
M19
M20
M21
M22
Kesh xotirasi funktsiyalari, aralash va bo‘lingan kesh xotirasi, bitta va
ko‘p bosqichli kesh xotirasi tez xotira, ko‘p yadroli va GPU-larda xotirani
tashkil qilish xususiyatlari.
Buyruqlar tizimi arxitekturasining tasnifi.
CISC,CISC, RISCva VLIW arxitekturalarida buyruq turlari, oqimlarni
boshqarish buyruqlarining turlari.
Flinn tasnifi, parallel hisoblash tizimlari, superskalar hisoblash.
Hyper-Threading texnologiyasi.
Ko‘p vazifali va ko‘p darajali tizimlar. VLIM, SMT (bir vaqtning o‘zida
ko‘p tarmoqli).
Kompyuterning asosiy ko‘rsatkichlari. Massiv parallel tizimlar (MPP),
nosimmetrik ko‘p protsessorli tizimlar (SMP), Klaster tizimlari.
Parallellik darajasini baholash, Amdal qonuni, Gustafson qonuni,
Baholash usullari kompyuter tizimlarining ishlashi.
Tarqatilgan xotira protsessorlari yordamida operatsiyalarni bajarishda ish
yukini baholash usullari.
OpenMP parallellik to‘plami, CUDA texnologiyasi.
MPI texnologiyasi, yordamchi parallel kutubxonalar.
Ko‘p yadroli protsessor arxitekturasi, GPU arxitekturasi, ko‘p mashinali
va ko‘p protsessorli hisoblash tizimlari.
Superkompyuterlar va klasterli ishlov berish tizimlari
Vektorno-konveyer kompyuterlari.
Nosimmetrik ko‘p protsessorli tizimlar.
Simmetrik multiprossessorlar tizimlar neyrokompyuterlar.
Mashg‘ulot shakli: Amaliy mashg‘ulot (A)
A1
A2
A3
A4
A5
A6
A7
A8
A9
A10
A11
A12
A13
A14
A15
Kompyuter tizimining umumiy tarkibini tashkillashtirish
Kompyuter tizimining umumiy tarkibini tashkillashtirish
Ko‘p yadroli protsessorlar arxitekturasi
Ko‘p yadroli protsessorlar arxitekturasi
“Operatsiyalar-operandalar” hisoblashlar modeli
“Operatsiyalar-operandalar” hisoblashlar modeli
Virtual protsessor ish tartibini tashkillash
Virtual protsessor ish tartibini tashkillash
OpenMP paket imkoniyatlari
OpenMP paket imkoniyatlari
Tasvirlarga va signallarga parallel ishlov berish
Tasvirlarga va signallarga parallel ishlov berish
MPI paketidan foydalanish yo‘llari
MPI paketidan foydalanish yo‘llari
MPI paketidan foydalanish yo‘llari
4
Mustaqil ish mavzulari
1. Turli soxalar uchun mo‘ljallangan super kompyuterlar va kompyuter
tizimlari.
2. Zamonaviy kompyuterlarning protsessorlari va ularning xususiyatlari
3. Mobil tizimlar uchun mo‘ljallangan ko‘p yadroli protsessorlar
4. O‘rnatilgan tizimlarda qo‘llaniladigan zamonaviy potsessorlar
5. Parallel hisoblash uchun mo‘ljallangan masalalar
6. Superkompyuterlar va ularning xususiyatlari
7. Parallel hisoblashlarga asoslangan koompyuterlar va kompyuter tizimlari
8. Parallel kompyuterlar: umumiy va ajratilgant xotirali multiprotsessorlar va
multikompyuterlar
9. Parallel kompyuterlarning dasturiy ta’minoti
10. Parallelashtirish tizimlarining arxitekturasi, MMID arxitekturasi
11. Protsessorlarda qo‘llaniladigan zamonaviy parallelashtirish texnologiyalari
12. Grid-texnologiyasi va metahisoblash
13. Buyruqlar tizimi arxitekturalari
14. Parallelashtirish algoritmlarining samaradorlik ko‘rsatkichlari
15. Hyper-threading texnologiyasi
16. Multitasking va ko‘poqimli tizimlar
17. Superskalyar hisoblashlar
Mustaqil ta’lim (MT)
1.
2.
3.
4.
5.
Ma’ruzalarni o‘zlashtirish va yangi mavzularga tayyorgarlik
ko‘rish
Amaliy topshiriqlarni o‘zlashtirish va bajarish
Mustaqil ish uchun taklif etilayotgan mavzu konspektini
tayyorlash
Mustaqil ish uchun taklif qilingan mavzu taqdimotini tayyorlash
Mustaqil ish uchun taklif qilingan mavzu yuzasidan hisobot va
himoya
Jami
5
Soat
20
30
20
16
20
106
Talabaning fan bo‘yicha o‘zlashtirish ko‘rsatkichini nazorat qilishda quyidagi
me’zonlar tavsiya etiladi:
a) 5 baho olish uchun talaba quyidagilarni bilishi va bajarishi kerak:

talaba mashg‘ulotlarga doimo tayyorlagan, juda faol, dasturiy
materiallarni yaxshi biladi, xulosa va qarorlar qabul qilaoladi, ijodiy
fikrlaydi, bilimlarni amaliyotda qo‘llay oladi;

talaba ijodiy masalalarni hal qilish mobaynida tegishli bilimlarni
qo‘llash doirasini maqsadga muvofiq tanlab, yechimni topishga xizmat
qiluvchi yangi usul va yo‘nalishlarni topa oladi, o‘quv materialini mohiyatini
tushunadi;

talaba taqdim etilgan o‘quv masalalarini yechish yo‘llarini izlaydi;

dasturdagi materiallarni biladi va aytib bera oladi hamda tasavvurga
ega bo‘ladi.
b) 4 baho olish uchun talaba quyidagilarni bilishi va bajarishi kerak:
 talaba o‘rganilayotgan hodisalar aloqadorligini bilish hamda ob’ektni
tavsiflay olish ko‘nikmasiga ega bo‘lishi bilan birgalikda, qo‘yilgan
masalalarni sabab-oqibat aloqadorligini ochib bergan holda yecha oladi,
o‘rganilayotgan nazariy bilimlarni amaliyot bilan bog‘lay oladi va mustaqil
mushohada qilaoladi;
 bilim va ko‘nikmalar mazmunini tadbiq qila olish mahorati, bir tipdagi
masalalarni yecha olish, yozib olish va eslab qolish faoliyatini amalga
oshiradi, bilimlarni amaliyotda qo‘llay oladi;
 talaba mashg‘ulotlarga tayyorlangan, dasturiy materiallarni biladi,
mohiyatini tushunadi va tasavvurga ega.
c) 3 baho olish uchun talaba quyidagilarni bilishi va bajarishi kerak:
 talabaning eshitganlari, ularga berilgan namunalar, taqdim etilgan
algoritm va ko‘rsatmalar asosida topshiriqlarni bajara oladi, mohiyatini
tushunadi;
 talaba qator belgilar asosida ma’lum ob’ektni farqlash bilan birgalikda
unga ta’rif bera oladi va o‘quv materialini tushuntirib bera oladi va
tassavvurga ega.
d) Talabaning bilim darajasini quyidagi mezonlar bo‘yicha 2-baholash
mumkin:
 talaba tasavvurga ega emas;
 talaba dasturiy materiallarni bilmaydi.
6
Baholashni 5 baholik shkaladan 100 ballik shkalaga o‘tkazish
JADVALI
5,00 — 4,96
4,95 — 4,91
4,90 — 4,86
4,85 — 4,81
4,80 — 4,76
4,75 — 4,71
4,70 — 4,66
4,65 — 4,61
4,60 — 4,56
4,55 — 4,51
4,50 — 4,46
4,45 — 4,41
4,40 — 4,36
100
ballik
shkala
100
99
98
97
96
95
94
93
92
91
90
89
88
4,35 — 4,31
87
5 baholik shkala
4,30 — 4,26
4,25 — 4,21
4,20 — 4,16
4,15 — 4,11
4,10 — 4,06
4,05 — 4,01
4,00 — 3,96
3,95 — 3,91
3,90 — 3,86
3,85 — 3,81
3,80 — 3,76
3,75 — 3,71
3,70 — 3,66
100
ballik
shkala
86
85
84
83
82
81
80
79
78
77
76
75
74
3,60 — 3,56
3,55 — 3,51
3,50 — 3,46
3,45 — 3,41
3,40 — 3,36
3,35 — 3,31
3,30 — 3,26
3,25 — 3,21
3,20 — 3,16
3,15 — 3,11
3,10 — 3,06
3,05 — 3,01
3,00
3,65 — 3,61
73
3,0 dan kam
5 baholik
shkala
5 baholik
shkala
100
ballik
shkala
72
71
70
69
68
67
66
65
64
63
62
61
60
60 dan
kam
Talabaga yakuniy nazorat topshirishga, agar u semestr davomida joriy va
oraliq nazorat turlari uchun ajratilagan maksimal ballarning har biridan kamida 60
va undan ortiq foizni jamg‘arganda ruxsat etiladi.
Asosiy adabiyotlar
1
2
3
4
Musayev M. M. "Kompyuter tizimlari va tarmoklari". Toshkent.:
“Aloqachi” нашриёти, 2013 йил. 8 bob. 394 bet.- Олий ўқув юртлари
учун қўлланма.
Қаххоров А.А., Авазов Ю.Ш., Рузиев У.А. Компьютер тизимлари ва
тармоқлари. Toshkent. Фан ва технологиялар. 2019.- 356s.
Musayev M. M. "zamonaviy kompyuterlarning protsessorlari".
Toshkent.: “Aloqachi” нашриёти, 2020 йил. 12 bob. 512 bet.- Олий ўқув
юртлари учун қўлланма.
Broydo V. L. kompyuterlar va tizimlarning arxitekturasi. Universitetlar
uchun darslik. Sankt-Peterburg. Piter, 2009 yil. - 720 b
7
Qo‘shimcha adabiyotlar
1
2
3
4
5
6
7
8
Mirziyoyev Sh. M. buyuk kelajak, mard va olyjanob xalkimiz bilan birga
kuramiz hayoti. Toshkent. "O‘zbekiston", NMIU, 2017 yil. - 488 б.
Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини
таъминлаш - юрт тараккиёти ва халк фаровонлигининг гарови.
Toshkent. "O‘zbekiston", NMIU, 2017 yil.-48 б.
Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон
давлатини биргаликда барпо этамиз. Toshkent. "O‘zbekiston", NMIU,
2016 yil. - 56 b.
Xoroshevskiy V. G. hisoblash tizimlarining arxitekturasi. O‘quv
qo‘llanma. M.: Nashr. MSTU ularga. N. E. Baumana. 2008.-534.
Badenko V. L. yuqori samarali hisoblash. O‘quv qo‘llanma. SanktPeterburg. Tahrir. Politexnika universiteti. 2010.- 180S.
Solomenchuk V. G., Solomenchuk P. V. shaxsiy kompyuterlarning
apparati 2010 yil. Sankt-Peterburg.: Bxv Peterburg, 2010 yil.- 448s.
Dovgiy P. S., Polyakov V. I. Intel protsessorining asosiy modelining
amaliy arxitekturasiIntel. "Kompyuterlar va tizimlarni tashkil
etish"fanidan darslik.- Sankt-Peterburg.: NIU. ITMO, 2012 yil.-115S.
Tanenbaum E., Ostin T. kompyuter arxitekturasi//6-nashr. SanktPeterburg.: Piter, 2013 yil.-811 с.
8
Fan o‘qituvchi to‘grisida ma’lumot:
O‘qituvchilar
E-mail
Tashkilot
Sobirov Muzaffarjon Mirzaolimovich
sobirovmuzaffar2404@gmail.com
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot
texnologiyalari universiteti Farg‘ona filiali, “Axborot
texnologiyalari” kafedrasi
Telefon nomer
+(998)90 632 24 04
Taqrizchilar:
TATU FF, Axborot texnologiyalari kafedrasi dotsenti,
A.A.Abduqodirov
FarPI, Chizma geometriya va muhandislik grafikasi kafedrasi
dotsenti, A.A.Xolmurzayev
Mazkur sillabus filial o‘quv-uslubiy Kengashining 2023 yil
1-sonli yig‘ilish bayoni bilan tasdiqlandi.
avgustdagi
Mazkur sillabus TATU Farg‘ona filiali
Kompyuter injiniringi fakulteti
Kengashining 2023 yil
avgustdagi 1-sonli bayoni bilan tasdiqlangan.
Mazkur sillabus “Axborot texnologiyalari” kafedrasining
avgustdagi 1-sonli yig‘ilish bayoni bilan maqullandi.
2023
O‘quv-uslubiy bo‘lim boshlig‘i:
Sh.Umarov
Fakultet dekani:
O.Otaqulov
Kafedra mudiri:
D.Umurzakova
Tuzuvchi:
M.Sobirov
9
yil
10
11
12