«Қазымбет орта мектеп-бақша» КММ
ФИЗИКА
ПӘНІНЕН
ФОРМУЛАЛАР
ЖИНАҒЫ
Турсымбаева Л.С.
7-сынып
10n 10m  10n m
10n 10m  10nm
х  a 10n y  b  10 m xy  ab  10 n  m
x a
  10 nm
y b
L
диаметр (мм)
d
N
s
v  жылдамдық (м/с)
t
s  v  t орын ауыстыру (м)
s
t  уақыт (м)
v
l
орташа дылдамдық
vорт 
t
l  vорт  t орын ауыстыру (м)
l
t
уақыт (м)
vорт
m
тығыздық (кг/м3)
V
m    V масса (кг)
m
көлем (м3)
V


F  x Гук заңы (Н)
Fa  mg Ауырлық күші (Н)
P  Fa салмақ (кг)
F‰ йк N үйкеліс күші (Н)
F
қысым (Па)
S
F  pS қысым күші (Н)
p
F
күш түсетін дененің ауданы (м2)
p
p  gh сұйық бағанының ыдыстың табанына түсіретін
қысымы
h1 2
Қатынас ыдыстар

h2  1
S
Fa   c gVД Архимед заңы
A  F  s Механикалық жұмыс (Дж)
A
N  қуат (Вт)
t
A  N  t жұмыс (Дж)
E n  mgh потенциалдық энергия (Дж)
mv 2
кинетикалық энергия (Дж)
Ek 
2
W  E k  E n механикалық энергия
М  F  d Күш моменті ( H  м )
A
  n  100% Механизмнің немесе машинаның пайдалы әсер
AT
коэффициенті (ПӘК)
8-сынып
T  t  273K
Температура
t  T  273C
Q  t 2  t1  жылу мөлшері (Дж)
Q  cmt 2  t1 
Q
 Дж 
c
Заттың меншікті жылу сыйымдылығы 

mt 2  t1 
 кг  С 
 Дж 
Q  qm Отынның меншікті жану жылуы 1

 кг 
Q
 Дж 
Меншікті балқу жылуы 1

m
 кг 
p

 100% Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы
pќ

 Дж 
Q  r  m Меншікті булану жылуы 1

 кг 
Q  U  A Термодинамиканың І-заңы
Q0
A  U
A  Q  U
A  pSh Газдың атқарған жұмысы
Q  Q2 Aтол
 1

Жылу машиналарының ПӘК-і
Q1
Q
q q
F  k 1 2 2 Кулон заңы
r
F
 Н
Электр өрісінің кернеулігі 1 
E
q
 кг 
q0
Е 
SI жүйесіндегі кернеулік
4 0 r 2
En
  1 Өріс потенциалы
q
A  q1   2   qU Электр өрісі күштерінің атқаратын
жұмысы (Дж)
A
1   2   U Потенциалдар айырымы немесе кернеу (В)
q
q
Конденсатордың электрсыйымдылығы (Ф- фарад)
C
U
 S
C  0 Жазық конденсатордың сыйымдылығы
d
Aб
Электр қозғаушы күші (1 Вольт)
q
q
I  Ток күші (1 Ампер)
t
q  It Заряд
A
U  Кернеу (1 Вольт)
q

U
Ом заңы (1 Ампер)
R
U
R
I
U  IR
 Ом  мм 2 
l

R   Меншікті кедергі 
S
м


I  I1  I 2    I n
I
U  U 1  U 2    U n Өткізгіштерді тізбектей жалғау
R  R1  R2    Rn
U  U1  U 2    U n
I  I1  I 2    I n
Өткізгіштерді параллель жалғау
1
1
1
1


 
R R1 R2
Rn
A  qU Электр тогының жұмысы (Джоуль)
A
P   I  U Электр тогының қуаты ( Ватт)
t
Q  I 2 Rt Джоуль-Ленц заңы
m  q
Фарадей заңы
m  kIt
sin 
 n Жарықтың сынуының екінші заңы (Снеллиус
sin 
заңы)
1
Линзаның оптикалық күші
D
F
1 1 1
 
d  F
Жұқа линзаның формуласы
1 1
 D
d 
h
Сызықтық үлкейту
Г
H
9 сынып
 
a  b Векторларды қосу
  
c  a b
 Векторларды азайту
 
c  a  b

 
b    a b  a   Векторларды скалярға көбейту (бөлу)
 

   0
 
a
немесе a 
Үдеу (м/с2)
t  t0
t
  
  0  at Үдеудің формуласынан табылған жылдамдық
(м/с)
at 2
Теңбаяулайтын қозғалыс (м)
s  0 t 
2
at 2
Теңүдемелі қозғалыс (м)
s  0 t 
2
gt 2
Қозғалыс заңы (м)
s
2
 


t
2h
Түсу уақыты (с)
g
  2 gh Жерге түскен кездегі жылдамдық (м/с)
1
v  Айналу жиілігі (1 с-1)
T
1
T  Айналу периоды (с)
v

 2
немесе

 
 2v Бұрыштық жылдамдық
t
t
T
рад
(1
)
c
  R


R
2
Центрге тартқыш үдеу (м/с2)
aц 
r


Fa  mg Ауырлық күші
F‰ йк  N Үйкеліс күші


F  ma Ньютонның ІІ заңы


FR  ma Динамиканың негізгі теңдеуі (Теңәрекетті күш) (1Н)


F1   F2 Ньютонның ІІІ заңы
mm
F  G 1 2 2 Бүкіләлемдік тартылыс заңы
R
  gR Бірінші ғарыштық жылдамдық


p  m

 
кг  м
p  p 0  Ft Күш импульсі (
)
с


p  Ft




p1  p2  p1  p2 Импульстің сақталу заңы
E n  mgh
x 2 потенциалдық энергия (Дж)
Ek 
2
mv 2
кинетикалық энергия (Дж)
Ek 
2
Eтолыќ  Ек  Еп  const Толық механикалық энергия
F  x Гук заңы
l
T  2
Маятниктің тербеліс периоды
g
m
Серіппелі маятниктің тербеліс периоды
k
T  2 LC Томсон формуласы
T  2


T Толқын жылдамдығы
  v
с
Әртүрлі заттарда электомагниттік толқынның таралу

n
жылдамдығы
c
Электомагниттік
толқынның
вакуумдегі
  сT 
v
толқындық ұзындығы
 c v
Электомагниттік толқынның әртүрлі
   T  

v nv n
заттардағы толқындық ұзындығы
Е 0  hv Планк формуласы
hv  Aшыѓу 
q я  Z  e
q я  Z  e
me 2
Энштейн формуласы
2
Атом ядроларының заряды
E0  mc 2
Энштейн қатынасы (Дж)
E0  mc 2
Ебайл  mc 2  Z  m p  N  mn  M я c 2  Z  M H  N  mn  M ат с 2
Байланыс энергия
Е
Е менш  байл Меншікті байланысты энергия
А
Е  т  931МэВ Ядролық энергия
E
Сәуленің жұтылған дозасы (Грей (Гр))
D
m
A
Z
 ыдырау
X

 ыдырау
4
2
He ZA42Y

Альфа және бате ыдыраулардың
X 
е Y  
формулалары
N
N
N  n0  t /0T Ядролардың радиоактивті ыдырау заңы
2
2
Резерфорд пен Содди формуласы арқылы өрнектеледі
0
1
0
0~
Бета-ыдыраудағы нейтронның протон мен
1 n1 p  1 e 0 
электронға түрлену формуласы
235
1
236
144
89
1
92 U  0 n 92 U  56 Ba  36 Kz  3 0 n нейтрон (Уран-235 изотопы
ядросының бөліну формуласы)
1
2
3
0
Сутегі изотоптары ядроларының бірігу
1 H  1 H  2 He 0 
формуласы
4
27
30
1
2 He13 Al 15 P 0 n Алюминийді α-бөлшекпен, фосфор радиоизотопын алу формуласы
1
59
60
0 n 27 Co  27 Co нейтрондармен кольбат-59 изотопын атқылап
кольбат-60 радиоизотрпын алу формуласы
A
Z
0
1
A
Z 1
0
0
10-сынып

орт 

S
t
Орташа жылдамдық

ds
Лездік жылдамдық

dt
 

   0
 
a
немесе a 
Үдеу (м/с2)
t  t0
t


 d
Лездік үдеу
a
dt
2r
Сызықтық жылдамдық

T


рад
Бұрыштық жылдамдық ( 1
)
t
с
T 
t
Айналу периоды (1 с)
N
v
N
Айналу жиілігі (1 с-1)
t
1
T
 v 
2    1 Жылдамдықты қосудың классикалық заңы

 F
a
m Ньютонның І заңы


F  ma

FR  ma

  Ньютонның ІІ заңы
FR  F1  F2


F1   F2 Ньютонның ІІІ заңы
m1 m2
Бүкіләлемдік тартылыс заңы
R2
M m
Fa  G ж2 Ауырлық күші
R
Mж
g  G 2 Еркін түсу үдеуі
R
l
Маятник тербелісінің периоды
T  2
g
F G
  gR Бірінші ғарыштық жылдамдық
F  x Гук заңы
F‰ йк N үйкеліс күші (Н)


p  m

 
кг  м
p  p 0  Ft Күш импульсі (
)
с
 
p  Ft




p1  p2  p1  p2 Импульстің сақталу заңы
  m
Реактивті күш
F 
t
A  Fs cos Механикалық жұмыс (Дж)
A
Қуат (Вт)
N
t
A  Ek 2  Ek1 Кинетикалық энергия туралы теорема (Дж)


A   E p2  E p1 Потенциалдық энергия туралы теорема (Дж)
Ep 
x
2
Серіппенің жинақталған потенциалдық энергиясы
2
E  Ek  E p Энергияның сақталу заңы
1 S 2

Cсұйықтың үздіксіз теңдеуі
2 S1
p1  
12
2
 p2  
22
2
Бернулли заңы
V
Молекула диаметрі
S
m0
Заттың салыстырмалы массасы
Mr 
1
m0c
12
N
Зат мөлшері
v
NA
M  m0 N A Молярлық масса
m
Молекула саны
N  NA 
M
N
Газ молекулаларының концентрациясы
n
V
1
p  nm0 2
3
2
Газдардың
молекулалы-кинетикалық
p  nE k
3
1
p   2
3
теориясының негізгі теңдеуі
(Клаузиус теңдеуі)
T  t  273.15K Термодинамикалық температура
3
Ek kT Больцман тұрақтысы
2
p  nkT Газ кысымы
p1V1  p2V2
Бойль-Мариотт заңы
pV  const
V  V0T
V1 T1 Гей-Люссак заңы

V2 T 2
d
p   0T
p1 T1 Шарль заны

p2 T2
pV
 const
T
Идеал газ күйінің теңдеуі
p1V1 p2V2

T1
T2
m
pV 
RT Менделеев – Клапейрон теңдеуі
M
3
U  NkT Идеал газдың ішкі энергиясы
2
3
U  U 2  U1  Nk T2  T1 
Идеал
газдың
ішкі
2
U  f T 
энергиясының өзгерісі
U  U T ,V  Макроскопиялық денелердің ішкі энергиясы
Q  cmT Жылу алмасу
U  Q  A Термодинамиканың І заңы
U  0
Изотермиялық процесс (Т=const)
QT  AT
A  0
Изохоралық процесс (V=const)
QV  UV
Qp  U p  A Изобаралық процесс (p=const)
A  pV  pV1  V2  Изобаралық ұлғаюдағы жұмысы
A

ПӘК
Q1

Q1  Q2
Q1
Жылу қозғалтқышының максимал ПӘК-і
T1  T2
max x 
T1
T
  1 2
T1
Кез-келген жылу қозғалтқышының ПӘК-і
Q2
  1
Q1
11-СЫНЫП
q   N  e Электр заряды
q  Z  e Химиялық элементтердің атом ядроларының
заряды
q1  q2    qn  const Электр зарядының сақталу заңы
1 q1q2
Кулон заңы
F

40 r 2

 F
Электр өрісінің кернеулігі
E
q
1
q
E
 2 Нүктелік заряд
40 r
  

E  E1  E2    En Суперпозиция принципі
1  2   A Потенциалдар айырымы
q
A  q1  2  Зарядтың электр өрісіндегі орын ауыстыру
жұмысы
  2  Электр өрісінің кернеулігі мен потенциалдар
E 1
d
айырымы
q
Конденсаторлардың электрсыйымдылығы
1  2
 S
C  0 Жазық конденсатордың сыйымдылығы
d
2
C 1  2 
Зарядталған конденсатордың энергиясы
W 
2
q
I  Ток күші (А)
t
A
Кернеудің түсуі
U
q
A
  б ЭҚК-і
q
А
  к Потенциалдар айырымы
q
A
A
U  б  к
q
q Кернеу
U    
U
Тізбек бөлігі үшін Ом заңы
I
R
C
I

Толық (тұйық) тізбек үшін Ом заңы
Rr
A  IUt Тізбек бөлігіндегі токтың жұмысы
U2
2
Q  A  IUt  I Rt 
t Джоуль-Ленц заңы
R

 F
B  A MAX  Магнит индукциясының векторы
Il
FA  IlB sin Ампер күші
FЛ  qvB sin  Лоренц күші
B
Ортаның салыстырмалы магнит өтімділігі
B0
Ф

t
ЭҚК-і
d
i  
dt
   0 cost Өшпейтін тербелістер периоды түрде өзгеретін
индукциялық ЭҚК-і

Ii 
i
Индукциялық ЭҚК-інің әсерінен тұйық өткізгіштегі
R
индукциялық ток
с

Электрмагниттік толқындардың кез-келген

ортадағы жылдамдықтары

0
1
2
с2
l  l0 1 
Жарық жылдамдығының тұрақтылық принципі
2
c2
 
2  1
Жылдамдықтарды қосудың релятивтік заңы
1
1 2
c
2
E0  m0c Энштейннің масса мен энергияның өзара
байланысы туралы заңы
Тұрақты шамалар:
g  9.8
Н
кг
g  9.832
Н
Солтүстік полюсте
кг
Н
Экваторда
кг
Н
Географиялық ендікте
g  9.806
кг
Н
g  9.8066 Теңіз деңгейінде
кг
Н
Хан тәңірі шыңында
g  9.78
кг
е  1,6  10 19 Кл Электрон заряды
т  9,1  10 31 кг Электрон массасы
g  9.780
k
1
4 0
 9  109
H  м2
Пропорционалдық коэффициент
Кл 2
Кл 2
Электр тұрақтысы
Н  м2
с  3 108 м / с Вакуумдегі жарық жылдамдығы
Н  м2
Гравитациялық тұрақты
G  6.67  1011
кг 2
1  7.9км / c Бірінші ғарыштық жылдамдық
h  6.62  10 34 Дж  с Планк тұрақтысы
1 м.а.б.=1.6605406·10-27 кг=931 МэВ=1,49·10-10Дж Массаның
атомдық бірлігі
Ондық еселіктер
е0  8,85  1012
Атауы
Милли
микро
нано
пико
тера
гига
мега
кило
Белгіленуі
м
мк
н
п
Т
Г
М
К
Көбейткіш
10-3
10-6
10-9
10-12
1012
109
106
103
Тіркес сөздердің белгіленуі, сан мәндері мен жазылуы
Тіркес
сөздер
атауы
Мега
Кило
Гекто
(еселеу)
Дека
Деци
Санти
Милли
Микро
Белгіленуі
Сан
мәндері
М
к
г
да
1 000 00
0
1 000
100
10
0,1
0,01
0,001
0,000
001
д
с
м
мк
Қысқа
ша жазы
луы
106
103
102
101 =10
10-1
10-2
10-3
10-6
Есептеулерге қажет өлшем бірліктер
1 км=1000м=103м
1 дм=0,1м=10-1м
1 см=0,01м=10-2м
1 мм= 0,001м=10-3м
1 га=10 000м2=104м2
1 л= 1 дм3=0,001м3=10-3 м3
1 мл=0,001л=1 см3
1 кН=1000 Н=103Н
1 т= 1000 кг= 103кг
1 г=0,001 кг=10-3 кг
1 мг= 0,000001 кг=10-6кг
1кПа=1000 Па= 103Па
1гПа=100 Па=102Па
1мм сын. Бағ.=133 Па
1 кДж=1000 Дж=103Дж
1 кВт=1000 Вт=103Вт
т