فصل سوم :آشنایی با خط واج نگار فارسی مقدمه فصل سوم به معرفی عالئم و قواعد خط واج نگار فارسی اختصاص دارد . در این فصل با موارد زیر آشنا خواهید شد : . 1کاربرد خط واج نگار . 2نارسایی های خط فارسی . 3معرفی خط واج نگار . 4عالئم واج های همخوانی . 5واج های همخوانی در زبان فارسی . 6عالئم واج های واکه ای . 7قواعد خط واج نگار کاربرد خط واج نگار زبان شناسان برای ثبت داده های خود از خطوط متداول زبان های بشری استفاده نمی کنند بلکه غالبا از دو نوع نظام نوشتاری بهره می جویند : 1) Phonetic translation 2) Phonological transcription همانطورکه گفته شده خط آوانگار نظامی جهانی برای ثبت داده های زبانی است و بسته به درجه ی دقت آن در ثبت ویژگی های آواشناختی-صورت شناختی زنجیره ی گفتار به دو نوع آوانگاری تفصیلی و اجمالی قابل طبقه بندی است. خط واج نگار با خط اوانگار تفاوت هایی دارند حال پرسش اینجاست که (مگر خطوط نوشتاری متداول نارسایی هایی دارند که زبان شناسان را ناگزیر به استفاده از آوانگاری و واج نگاری می سازند ؟ نارسایی های خط فارسی خطوط متعلق به همه ی زبان ها در مستند سازی ویژگی های زنجیره ی گفتار نارساییهایی دارند و این مسئله موجب می شود زبان شناسان در تمام دنیا از خطوط آوانگار و واج نگار در مطالعات زبانی استفاده کنند . برخی از نارسایی های خط فارسی عبارتند از : الف) درموارد متعدد ،در زبان فارسی در مقابل یک واج ،چند نمیشه در خط وجود دارند : ط /ت=t ز /ذ /ظ /ض=Z س /ص /ث=S نارسایی های خط فارسی ب) در مواردی نیز در خط فارسی ور مقابل چند واج یو نویسه در خط وجود دارند : و=o/v/u ی =i/y پ) در مقابل نویسه ی (و) در خط برخی واژه ها واجی وجود ندارد ،مانند واژه های (خواهر ،خوار) .کاربرد (ه) درپایان برخی از واژه ها هم همین کاربرد را دارد مانند (شنبه ،روزه) . ت) درمقابل برخی واج ها،نویسه ای در خط وجود ندارد. به عنوان اعراب ( َ ) = ) ( a , e , o البته از اعراب فقط در ابتدای یادگیری نوشتن استفاده می شود و پس از آن اصولا نشانه ای از آنها در خط در نظر گرفته نمی شود. نارسایی های خط فارسی ث) وجود صورت های نوشتاری برای برخی از واژه ها از دقت خط فارسی می کاهد ،مانند (تهران/طهران) (سؤال/سئوال) (هیأت/هیئت) . ج) قاعده مند بودن توالی نویسنده ها بر دشواری یادگیری خط فارسی می افزاید ، مانند جایگاه (عـ .ـعـ .ـع .ع) یا (نـ .ن ) در برخی نویسه ها. چ) وجود نقطه در برخی نویسه ها دقت را می کاهد ،مانند (ب.پ.ت.ث) یا (ج.چ.ح.خ) . معرفی خط واج نگار نوشتاری است که در آن یک واج در مقابل یک نویسه قرار می گیرد. خطوط واج نگار اغلب از سوی زبان شناسان ابداع می شوند و به کار میروند مانند خط اوستا ولی خطوطی را هم میتوان معرفی کرد که واج نگار به حساب می آیند خط زبان ترکی استانبولی . هر زبان ،خط واج نگار مخصوص به خود را دارد زیرا هر زبانی واج های مخصوص به خود را دارد .البته عالئم خطوط واج نگار مأخوذ از خطوط لتینی است و گتهی در برخی از نویسه ها تغیراتی به وجود می آید و نشانه هایی به آنها اضافه شده است. انواع عالمت های خط واج نگار فارسی : ) ۲واکه ای ) 1همخوانی عالئم واج های هم خوانی در جدول زیر عالئم واج های همخوانی مرتبط با نویسه های موجود در خظ فارسی معرفی شده اند. عالمت واجی نویسه ی فارسی عالمت واجی نویسه ی فارسی ? ع،ء b ب q غ،ق p پ f ف t ت،ط k ک s ث،س،ص g گ j ج l ل č چ m م h ح،هـ n ن x خ v و d د y ی z ذ،ز،ض،ظ ž ژ r ر š ش عالئم واج های واکه ای در جدول زیر عالئم واج های واکه ای مرتبط با نویسه های موجود در خظ فارسی معرفی شده اند. عالمت واجی نویسه ی فارسی a ََ e َ o َ â آ i یـ u و قواعد خط واج نگار الف) در واج نگاری هیچگاه دو واکه در کنار هم قرار نمیگیرند. nemi?âyam nemiâyam ب) در واج نگاری هرگاه پیش از واکه ی واقع در اول هجا،همخوانی وجود نداشت قبل از واکه عالمت قرار می دهیم. âmadam ?âmadam پ) واج نگاری داده های زبانی ،چنانچه به هدف بررسی های گویش صورت نگیرد ولی بر اساس گونه ی زبانی فارسی انجام خواهد گرفت. خراسانی = kedu فارسی رسمی = kadu قواعد خط واج نگار ت) وقتی همخوانی به صورت مشابه تلفظ می شود دوبار آن نوشته خواهد شد. mo??allem tavajjoh ث) "ه" غیرملفوظ در پایان واژه ها در واج نگاری درنظر گرفته نمی شود. Šanbe Panjare ج) هنگام واج آرایی بین گروه های واژگانی و جمله ها میان واژه ها کمی فاصله می اندازیم. Ketâbhâye xânani be Ketâbxâne raftam tâ motâle?e konam سواالت چند گزینه ای اتمام فصل ... نام درس :ساختار زبان فارسی نام استاد :دکتر ایران شفیعی سلیمی ارائه دهندگان : مریم (آیدا) سیری سحر بوستان مریم (آیدا) نعمتی دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران جنوب