MUNDARIJA
1. Kirish
A. onlayn auktsion tizimlariga umumiy nuqtayi
b. bugungi raqamli davrda ahamiyati va dolzarbligi
2. Auktsion tizimi evalutsiyasi
a. onlayn auktsion tizimlarining evolyutsiyasi
b. asosiy xususiyatlar va funktsiyalar
3. Tizim Talablari
a. manfaatdor tomonlarni va ularning ehtiyojlarini aniqlash
b. funktsional va funktsional bo'lmagan talablar
4. Tizim Dizayni
A. tizim arxitekturasi
- Frontend va backend komponentlari
b. ma'lumotlar bazasi dizayni
- Sxema, jadvallar, munosabatlar
5. Xulosa
6. Foydalanilgan adabiyotlar
7. Ilovalar
KIRISH
A. onlayn auktsion tizimlariga umumiy nuqtayi.
"Online auktsion tizimlariga umumiy nuqtaiy" haqida gaplashganda, aksariyat
doimiy amaliyotlarni o'z ichiga olgan umumiy nuqtaiy ko'rsatish mumkin. Bu
nuqtaiy quyidagi bo'lishi mumkin:
**Universal Foydalanish:** Auktsion tizimi bo'lib, uni iste'molchilar o'zlarining
mahsulotlarini sotish va sotib olish uchun qulay foydalanish imkoniyatiga ega
bo'lishi kerak. Ishtirokchilar rahat va oson bir shaklda saytdan foydalanishi mumkin
bo'lishi lozim.
**Xavfsizlik:** Tizim foydalanuvchilarning ma'lumotlarini, shu jumladan to'lov
ma'lumotlarini xavfsizlikka saqlash lozim. Shu bilan birga, tizimda to'lov jarayoni va
boshqa shaxsiy ma'lumotlar o'zgarishlarni xavfsizligini ta'minlash muhimdir.
**Auktsion Mexanizmi:** Auktsionning turini tanlash (masalan, "English Auction"
yoki "Dutch Auction") va foydalanuvchilar uchun intuitiv bo'lishi kerak. Boshqa
tadbirlar, misol uchun "Buy It Now" funksiyasi ham qo'shish maqsadga muvofiq
bo'ladi.
**Texnologiya:** So'nggi texnologiyalardan foydalanish lozim, masalan, shifrlash,
avtomatlashtirish, real vaqtdagi yangilanishlar, ilovalar (mobil ilovalar, veb ilovalar),
va boshqa innovatsion xususiyatlar.
**Hisob-kitob va Hisobvaraq:** Foydalanuvchilar uchun hisob-kitob va
hisobvaraq ko'rsatish kerak. Bu, ularning sotilgan vaqtlarda pul olish-yuborishini
osonlashtiradi.
**Qo'shimcha
Xizmatlar:**
Maqbul
online
auktsion
tizimi
xizmatlarini
takomillashtirish uchun, turli xil to'lovlarni qabul qilish (kredit kartalari, PayPal,
kriptovalyutalar), reklama va marketing vositalarini qo'shish, to'lov shakllarini
o'zgartirish, cheklov tadbirlarini tashkil etish va boshqa qo'shimcha imkoniyatlarga
ega bo'lishi kerak.
**Hisobatlarning Mexanizmi:** Auktsion tizimida hisobatlarni boshqarish va
hisob-kitobni osonlashtirishga qaratilgan tizim kerak. Buning uchun tizim
ma'lumotlarni xavfsiz saqlash, ma'lumotlar almashish va hisob-kitob jarayonlarini
monitor qilish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak.
**Sotuvchi va Sotishchi Qo'llab-quvvatlashi:** Sotuvchi va sotishchilar uchun
qo'llab-quvvatlash platformalari, masalan, ma'lumotlar bazasi, ma'lumot almashish
funksiyalari, reklama va marketing imkoniyatlari taqdim etish.
**Maqbul Dizayn:** Auktsion tizimi sayt dizayni va navigatsiyasi foydalanuvchilar
uchun aniq va qulay bo'lishi kerak. Har bir sahifada qidirish imkoniyatlari, mahsulot
tavsifi, auktsion natijalari va boshqa muhim ma'lumotlarga oson kirish uchun
navigatsiyaga ega bo'lishi kerak.
**Monitoring va Statistika:** Tizimda yuzaga kelayotgan muammo va tiklanishlar
haqida statistik ma'lumotlarni yig'ish imkoniyati. Bu, tizimni takomillashtirish va
yangilanishlar uchun qo'llanma ma'lumotlarni olishda yordam bera olishi mumkin.
Har bir nuqtaiy, tizimning jadvali va foydalanuvchilarning talablari bilan mos
keladigan holda batafsil ko'rib chiqilishi kerak.
B. bugungi raqamli davrda ahamiyati va dolzarbligi
Bugungi kunda, raqamli davr ahamiyati va dolzarblik hamma sohada yuqori
darajada muhimdir. Raqamli davr (yoki "sifatli ma'lumot") hozirgi samaradorlik,
innovatsiyalar, va jamiyatning har bir sohasiga ta'sir qiladi. Quyidagi
jozibadorliklardan bir qanchasi bugungi raqamli davr ahamiyatini va dolzarblikini
kengaytiradi:
Ahamiyati:
**Samaradorlik va Innovatsiyalar:** Raqamli davr, yangi texnologiyalar va
innovatsiyalar yaratishda muhim ahamiyatga ega. Yaratilgan ma'lumotlar va
texnologiyalar, sohasidagi yangiliklarni osonlashtiradi va yangi yechimlar topishga
yordam beradi.
**Boshqaruv va Analitika:** Raqamli davr, tadbirkorlar va hukumat tashkilotlariga
boshqaruvda va strategiyada ma'lumotlardan foydalanish imkoniyatini beradi.
Boshqaruv va analitik tajribaga asoslanuvchi qarorlar qabul qilishda raqamli
davrning roli juda katta.
**Jamiyatga qo'llab-quvvatlash:** Raqamli davr, jamiyatda xizmat ko'rsatish va
ma'lumot almashishning sifatini oshiradi. Davlat tashkilotlari, korxona va xizmat
ko'rsatuvchilar raqamli davr orqali o'z xizmatlarini yaxshiroq ko'rsatishadi.
**Global integratsiya:** Raqamli davr, jahon bo'ylab integratsiyaga olib keladi.
Global tarmoqlar, online savdo, va kompaniyalar orasida ma'lumot almashish
imkoniyatini yaratadi.
**Avtoizlochlar va Robototexnika:** Raqamli davr, avtoizlochlar, robototexnika va
ishlab chiqaruvni avtomatlashtirish orqali ish o'rinlarini rivojlantirishda katta roli
o'ynaydi.
**Tibbiyot va ilm-fan:** Raqamli davr, tibbiyot va ilm-fanda yangi yechimlar va
davolarni yaratishda muhim ahamiyatga ega bo'lib, shuningdek, ma'lumotlardan
foydalanish va rivojlantirishda ishlab chiqaruvchilar uchun qulayliklar yaratadi.
**Ma'lumot Xavfsizligi:** Raqamli davr ma'lumot xavfsizligi bo'yicha muhim
dasturlarni o'z ichiga oladi. Xavfsizlik so'zlarini yuqoriga oshirish va shaxsiy
ma'lumotlarni himoyalashda qo'shimcha imkoniyatlarni yaratadi.
Dolzarblik:
**Tadbirkorlikning Osonlashishi:** Raqamli davr, korxona va tadbirkorlarga
ma'lumotlarini boshqarish, mijozlari bilan aloqalarini mustahkamlash, va ecommerce platformalar orqali xizmatlarini sotishda osonlashish imkoniyatini
yaratadi.
**Har doim o'zgaruvchan Savdo:** Raqamli davr, har doim o'zgaruvchan savdo va
marketing strategiyalarini o'rganishda va amalga oshirishda yordam beradi.
**O'zaro Aloqa va Hamkorlik:** Raqamli davr, moliyaviy tashkilotlarning boshqa
tashkilotlar bilan o'zaro aloqalarini mustahkamlashda, xizmatlarni bir-biriga taqdim
qilishda va o'zaro hamkorlikda katta ahamiyatga ega bo'lib, bu hamkorlikni
osonlashtiradi.
**Boshqaruv va Monitoring:** Raqamli davr, korxona va tadbirkorlarga boshqaruv
va monitoring qilishda yordam beradi. Tadbirkorlar tashkil etish va monitoring
qilish jarayonlarini avtomatlashtirish, barcha bo'limlar o'rtasida ma'lumot
almashish va monitoring qilishga yordam beradi.
**Foydalanuvchilar Bilan Bog'lanish:** Raqamli davr, mijozlar bilan boshqa
tadbirkorlar arasida yuqori darajada oson aloqa uchun ko'rsatkichlar yaratadi.
**To'lov Tizimlari:** Raqamli davr, qulay va xavfsiz to'lov tizimlarini o'z ichiga oladi.
Shu bilan birga, kriptovalyuta va elektron valyuta to'lovlari orqali xizmat
ko'rsatuvchilar uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.
**Qo'shimcha Xizmatlar va Sohalarning Rivojlantirilishi:** Raqamli davr, yangi
sohalarning rivojlanishi uchun qo'shimcha xizmatlarni taqdim etishda muhim
ahamiyatga ega.
**Global Bo'limlar orqali Savdo:** Raqamli davr, global bo'limlar orqali savdo
qilishda hamkorlik imkoniyatlarini rivojlantiradi. Dolzarb va raqamli davr,
boshqaruv, tadbirkorlik, ijtimoiy soha, va xizmat ko'rsatish sohasini o'z ichiga olgan
bir qancha yana sohalarda ham muhim ahamiyatga ega.
2. Auktsion tizimi evalutsiyasi
a. onlayn auktsion tizimlarining evolyutsiyasi
Onlayn auktsion tizimlarining evolyutsiyasi, internetning rivojlanishiga parallel
ravishda o'tkazilgan, va bu tizimlarni o'zgarib turishga, yangilanishga, va
foydalanuvchilarning talablari va tekshirishlari bo'yicha o'zgarishlarga olib kelgan.
Quyidagi bosqichlarda onlayn auktsion tizimlarining evolyutsiyasini ko'rib chiqamiz:
1. **Boshlang'ich Aylanish (1990s - 2000s):** - Internetning boshlanish davrida
boshlang'ich onlayn auktsion tizimlari paydo bo'ldi. Bu tizimlar, boshqalar uchun
nafaqat mahsulotlarni sotish va sotib olish imkoniyatini, balki internet orqali
boshqa odamlar bilan sotish-olishni ta'minlashdi.
2. **Spetsializatsiya (2000s - 2010s):**- Boshqa sohalar bilan birlashtirilgan
spetsializatsiya o'tkazildi. Masalan, texnologiya mahsulotlari, antikvarlar, san'at
eserlari va boshqalar uchun alohida onlayn auktsion tizimlari paydo bo'ldi. Ular,
mahsulotlar kategoriyasiga qarab foydalanuvchilarni qiziqtirish, ularga qulay
foydalanishni ta'minlash uchun bo'lib kelibdi.
3. **Global Platformalar (2010s - hozirgi vaqtlar):** - Onlayn auktsion tizimlari
o'zining global platformalarga aylandi. Bunday platformalar, dunyodagi mijozlarga
bir xil orqali xizmat ko'rsatishni ta'minlash uchun dunyo miqyosidagi auktsionlar
orqali har qanday turdagi mahsulotlarni sotish va sotib olish imkoniyatini taqdim
etishdi.
4. **Kriptovalyutalar va Blokchain (2010s - hozirgi vaqtlar):** - Kriptovalyutalar
va blokchain texnologiyalari, onlayn auktsion tizimlariga yangi osonliklar kiritdi. Bu,
to'lovlarni xavfsizlik va transparensiya yaratish, aksiyadorlik va muqobil fondlar
to'g'risida
xavfsizlikni
ta'minlash
va
shaxsiy
ma'lumotlarni
himoyalash
imkoniyatlarini oshirdi.
5. **Mobil ilovalar va Texnologiyalarning Kengayishi (2010s - hozirgi vaqtlar):**Mobil ilovalar va IoT (Internet of Things) texnologiyalari onlayn auktsion
tizimlarining foydalanuvchilari uchun qulayliklar yaratishda katta roli o'ynadi.
Foydalanuvchilar, smartfonlar orqali auktsionlarga kirish, sotish-olishni boshqarish,
va notifikatsiyalarni olishadi.
6. **Kun tartibi va Flash Auktsionlar (2010s - hozirgi vaqtlar):** - Kun tartibi
auktsionlar va "flash auktsionlar"ning paydo bo'lishi. Bu, mahsulotlar, xizmatlar
yoki hizmatlar bilan chegaralanishgan vaqt ichida o'tkaziladigan tez-tez onlayn
auktsionlar.
7. **Dolzarb Texnologiyalar (2020s - hozirgi vaqtlar):**- Dolzarb texnologiyalar,
onlayn auktsion tizimlarining foydalanuvchilar bilan o'zaro aloqalarni yanada yaxshi
boshqarish uchun qo'shimcha imkoniyatlar yaratdi. Tizimlar, aqlli kontraktlar,
tezkor to'lovlarni amalga oshirish, ma'lumotlarni xavfsiz saqlash va boshqa
blokchain asoslangan yechimlarni qo'shish imkoniyatlarini olib kelgan.
8. **Axborot Mexanizmi va Maxsus Hisob-kitoblar (Hozirgi vaqt):**- Onlayn
auktsion tizimlarining axborot tizimlari va maxsus hisob-kitoblar orqali
foydalanuvchilarining faoliyatini tahlil qilish, to'lov jarayonlari va auktsion natijalari
haqida ma'lumot bermoqda. Onlayn auktsion tizimlarining evolyutsiyasi tezkor
rivojlanmoqda, yangi texnologiyalar va talablar asosida o'zgaradi. Yangi ideyalar,
tajriba almashish, va foydalanuvchilarning so'rovlari bilan samarali ishlash, onlayn
auktsion tizimlarining rivojlanishiga va o'sishiga olib keladi.
b. asosiy xususiyatlar va funktsiyalar
Onlayn auktsion tizimlarining asosiy xususiyatlari va funktsiyalari, tizimni ishlab
chiqaruvchilarning maqsadlari, foydalanuvchilarning talablari, va soha talablari
asosida o'zgaradi. Ammo, umumiy ravishda, quyidagi asosiy xususiyatlar va
funktsiyalar onlayn auktsion tizimlarining asosiy qismidir:
Asosiy Xususiyatlar:
1. **Ma'lumot Tuzilishi va Taxminan Savdo:** - Foydalanuvchilar uchun sodda va
aniqligini yuksaltish maqsadida mahsulotlar va xizmatlar haqida to'liq
ma'lumotlarni taqdim etish.
2. **Ishlatish Uchun Oson Interfeys:** - Qulay va foydalanuvchi-dost interfeys
tizimining qulay ishlatilishi uchun. Qulay va sodda navigatsiya, qidirish oynalari, va
to'lov tizimlari.
3. **Tizimni Boshqaruvchi Uchun Ma'lumotlar Tizimi:** - Sotuvchi va
boshqaruvchilar uchun auktsion natijalari, mijozlarning qiziqtirishlarini va boshqa
ma'lumotlarni to'g'ri o'rganishga yordam beruvchi ma'lumotlar tizimi.
4. **To'lov Tizimi:** - Xavfsiz va qulay to'lov tizimi, turli to'lov usullarini qo'llaydi
(kredit kartalari, elektron valyutalar, kriptovalyutalar, boshqa to'lov sistemalari).
5. **Yuklama va Jo'natma:** - Auktsiondagi mahsulotlarni yuklash va mijozlarga
jo'natishni osonlashtiruvchi funksiyalar.
Asosiy Funktsiyalar:
1. **Boshqa O'rnatilgan Auktsionlar:** - Boshqa foydalanuvchilar tomonidan
o'rnatilgan auktsionlarga qatnashish imkoniyati.
2. **Bolalik (Bid) Qilish:** - Mijozlar uchun bolalik (bid) qilishni osonlashtiruvchi
tizim.
3. **Avtomatik Yuklash va Jo'natma:** - Tizimda turli mahsulotlar uchun avtomatik
yuklash va jo'natma.
4. **Avtomatik Auktsionlar:** - Auktsionlar boshlanganda avtomatik ravishda
joylashgan boshqa mahsulotlar uchun avtomatik yangi auktsionlar boshlanishi.
5. **Yaxshi O'tish va Boshqaruv:**
- Boshqaruvchilar uchun yaxshi o'tish,
ma'lumotlar, auktsion natijalari va boshqalar orasidagi bog'lanishlarni tahlil qilish.
6. **Jamoatda Bo'lish va Sharhlar:**
- Foydalanuvchilar orasida muloqot va
sharhlar uchun imkoniyatlar, shuningdek, mahsulotlar uchun reytinglarni qo'yish.
7. **To'lovni Boshqarish va Hisob-kitob:**
- Mijozlar uchun harakatlarini
boshqarish, xarajatlarini tekshirish va hisob-kitob.
8. **Mijozlarga Ma'lumotlar Tizimi:**
- Mijozlar uchun shaxsiy ma'lumotlar,
xarajatlar, harakatlari haqida tafsilatli ma'lumotlar tizimi.
9. **Mijozlarga Bildirishnoma va Hisobotlar:** - Mijozlarga yangiliklar, auktsion
natijalari, yoki xarajatlari haqida bildirishnoma va hisobotlar.
10. **Mijozlarga Maxsus Takliflar:**
- Auktsion tizimini intensivlashtirish
maqsadida mijozlarga maxsus takliflar berish.
11. **Xavfsizlik So'rovnomasi va Ma'lumotlar Himoyasi:**
- Xavfsizlik
so'rovnomalari bilan mijozlarni ta'minlash, shuningdek, ma'lumotlar himoyalash
uchun kerakli tadbirlar.
12. **Reklama va Marketing:**
- Tizimni rivojlantirish va mijozlarni jalb qilish
uchun reklama va marketing qo'llanmalarini o'z ichiga oladi.
Onlayn auktsion tizimlarining bu funktsiyalari va xususiyatlari, mijozlarga qulay va
xavfsiz savdo tajribasi taqdim etishga yordam beradi va auktsionlarni samarali
boshqarishga olib keladi.
3. Tizim Talablari
a. manfaatdor tomonlarni va ularning ehtiyojlarini aniqlash
Onlayn auktsion tizimini yaratishda manfaatdor tomonlarni va ularning ehtiyojlarini
aniqlash, tizimni samarali, qulay, va foydali qilish uchun katta ahamiyatga ega.
Quyidagi tomonlar o'rtasidagi foydalanuvchilar va ularning ehtiyojlarini tushunib,
tizimni rivojlantirish uchun asosiy manfaatdorlar sifatida qabul qilinadi:
1. **Sotuvchilar (Mijozlar):**
- **Ehtiyojlar:**
- Qulay va ishlatish uchun foydalanuvchi-dost interfeys.
- Bolalik (bid) qilish va avtomatik hisob-kitob.
- Ma'lumotlar tizimi va hisobotlar.
- Xavfsizlik va maxfiylikni ta'minlash.
- Qulay va xavfsiz to'lov tizimi.
- **Manfaatlar:**
- Qulay va ishlatish uchun interfeys orqali mahsulotlarni izlash va tanlash.
- Auktsionlar va bolaliklar uchun avtomatik xabarlar.
- Mahsulotlarni yaxshi o'tish va qo'shimcha ma'lumotlar.
- Harakatlari, to'lovlarni boshqarish, va hisobotlar uchun shaxsiy panel.
- Xavfsizlik va maxfiylik tuzilmalari orqali ishlaydigan to'lov tizimi.
2. **Sotuvchilar (Korxona va Bizneslar):**
- **Ehtiyojlar:**
- Boshqaruv va monitoring uchun yaxshi tizim.
- Axborot tizimlari va maxsus hisob-kitob.
- Qulay reklama va marketing vositalari.
- To'lov tizimi va hisobotlar.
- Auktsion tizimini personalizatsiyalash va brending qilish imkoniyati.
- **Manfaatlar:**
- Mahsulotlarni boshqaruv qilish, yuklash va jo'natma imkoniyatlari.
- Xaridorlar bilan qo'lda tutilgan aloqalarni boshqarish.
- Taxminan savdo natijalari va ma'lumotlar tizimini monitoring qilish.
- Reklama va marketing vositalari orqali mahsulotlarini ko'rsatish.
- Harakatlari va sotib olish jarayonlarini boshqarish uchun ma'lumotlar.
3. **Tadbirkorlar va Auktsion Mushtariy Tashkilotlar:**
- **Ehtiyojlar:**
- Auktsion tizimini boshqarish uchun boshqaruv tizimlari.
- Auktsionlarni yaratish, o'zgartirish, va boshqarish imkoniyati.
- Foydalanuvchilarni qo'llab-quvvatlash va xizmatlarni takomillashtirish.
- Auktsion tashkilotining identifikatsiyasi va brandini oshirish.
- **Manfaatlar:**
- Auktsionlar va mahsulotlarni boshqaruv qilish imkoniyati.
- Qo'shimcha xizmatlar, reklama va marketing imkoniyatlari.
- Foydalanuvchilar bilan kompaniya aloqalari.
- Barcha auktsionlarni boshqaruv, monitoring va hisobotlar.
4. **Axborot Tashkilotlari va Huquqiy Tizimlar:**
- **Ehtiyojlar:**
- Maxfiylik va xavfsizlik tizimlari.
- Foydalanuvchilarning ma'lumotlarini himoyalash.
- Tadbirkorlar va foydalanuvchilar o'rtasidagi hisobotlar.
- Axborot tizimlari va xususiyliklari.
- **Manfaatlar:**
- Tizimda turli xil mahsulotlar uchun xavfsizlik va maxfiylik.
- Ma'lumotlar tizimini monitoring qilish va hisobotlar olish.
- Foydalanuvchilarning maxfiylikni ta'minlash va huquqiy tuzilmalar orqali
ishlaydigan xavfsizlik tadbirlari.
5. **Blockchain va Kriptovalyuta Ishlab Chiqaruvchilari:**
- **Ehtiyojlar:**
- Xavfsizlik va maxfiylik tizimlari.
- Axborotning blokchain texnologiyasi orqali himoyalash.
- Qulay xavfsizlik so'rovnomalari va blokchain muammosi tuzilmasi.
- **Manfaatlar:**
- Kriptovalyutalar orqali to'lovni qabul qilish.
- Blokchain texnologiyasini qo'llash orqali ma'lumotlar almashish va hisobotlar.
- Axborotning xavfsizligini ta'minlash va blockchain asosida qurilgan xavfsizlik
tizimlaridan foydalanish.
Har bir manfaatdor tomonning ehtiyojlari va o'ziga xos talablari mavjud bo'lgani
sababli, onlayn auktsion tizimini rivojlantirishda turli tomonlarni qo'llash, ularning
talablari va kerakliliklarini qo'llash kerak.
b. funktsional va funktsional bo'lmagan talablar
Onlayn auktsion tizimini rivojlantirishda funktsional va funktsional bo'lmagan
talablarni aniqlash muhimdir. Bu talablarni to'g'ri tushunib chiqish, tizimni
qo'llashuvchi va samarali qilish uchun katta ahamiyatga ega. Quyidagi talablarning
funktsional va funktsional bo'lmagan qismlari bor:
Funktsional Talablar:
**Auktsionni Boshqarish:**
- **Funktsional:** Auktsionlar yaratish, o'zgartirish va boshqarish imkoniyati.
- **Funktsional Bo'lmagan:** Auktsionlarni boshqarish uchun ma'lumotlar va
statistika, mijozlar bilan aloqalar va boshqa boshqaruv tizimlari.
**Bolalik (Bid) Qilish:**
- **Funktsional:** Bolalik (bid) qilish uchun interfeys va avtomatik qilish
funksiyalari.
- **Funktsional Bo'lmagan:** Bolaliklarni o'zlashtirish, muddat va turli usullar
orqali qabul qilish imkoniyati.
**To'lov Tizimi:**
- **Funktsional:** Qulay va xavfsiz to'lov tizimi, turli to'lov usullarini qo'llash
imkoniyati.
- **Funktsional Bo'lmagan:** Xalqaro to'lov sistemalari bilan integratsiyasizlik.
**Avtomatik Yuklash va Jo'natma:**
- **Funktsional:** Mahsulotlarni avtomatik ravishda yuklash va jo'natish
imkoniyati.
- **Funktsional Bo'lmagan:** Ruchnoy tarzda mahsulotlarni yuklash va jo'natish.
**Foydalanuvchilarga Ma'lumotlar:**
- **Funktsional:** Foydalanuvchilarning ma'lumotlarini saqlash, turli xil
auktsionlar uchun hisobotlar.
- **Funktsional Bo'lmagan:** Foydalanuvchilar haqida ma'lumotlar to'plashi
uchun tizimda yo'q.
Funktsional Bo'lmagan Talablar:
**Bo'g'lanish Tizimi:**
- **Funktsional Bo'lmagan:** Barcha qurilmalar, brauzerlar va internet
tarqatuvchi asosida ishlaydigan bo'g'lanishni ta'minlash.
- **Funktsional:** Offline rejimda ishlov berish imkoniyati.
**Xavfsizlik va Maxfiylik:**
- **Funktsional Bo'lmagan:** Xavfsizlik so'rovnomasi, SSL shifrlash va boshqa
xavfsizlik protokollari.
- **Funktsional:** Xavfsizlik protokollari, 2FA (Ikki Bosqichli Autentifikatsiya) va
blokchainning xavfsizlikni oshirish imkoniyati.
**Shaxsiy Ma'lumotlar:**
-
**Funktsional
Bo'lmagan:**
Shaxsiy
ma'lumotlarni
himoyalash,
foydalanuvchilar uchun profil ochish va ma'lumotlarni o'zgartirish.
- **Funktsional:** Shaxsiy ma'lumotlarni integratsiya qilish, aloqalarni
boshqarish va xavfsizlikni oshirish.
**Yaxshi O'rtasida O'tish:**
- **Funktsional Bo'lmagan:** Tizimda qo'lda tutilgan ma'lumotlarni qayta ishlash,
qulayliklarni oshirish.
- **Funktsional:** Foydalanuvchilar uchun foydali ilovalar va interfeysni ishlatish
uchun yangi qo'shimcha funksiyalar.
**Foydalanuvchilar Bilan Bog'lanish:**
- **Funktsional Bo'lmagan:** Aloqa tizimi, murojaatlar va tegishli savollar uchun
mavjud emas.
- **Funktsional:** Foydalanuvchilar bilan muloqot imkoniyati, boshqa
foydalanuvchilar bilan sharhlar va reytinglar.
Tizimni rivojlantirish va saqlash uchun, funktsional va funktsional bo'lmagan
talablarni tushunib chiqish, foydalanuvchilar va tadbirkorlarning ehtiyojlariga javob
berish, va tizimning yanada samarali va qulay bo'lishini ta'minlash kerak.
4. Tizim Dizayni
A. tizim arxitekturasi
Onlayn auktsion tizimining arxitekturasi, foydalanuvchilarning talablari, tizimning
umumiy maqsadi va boshqaruvchi tomonlarning ehtiyojlari asosida rivojlantiriladi.
Bu arxitektura, tizimni qo'llash, to'g'ri ishlash va yanada rivojlantirish uchun keng
imkoniyatlar taqdim etishi kerak. Quyidagi, umumiy onlayn auktsion tizimining
boshqaruv arxitekturasi bilan tanishing:
### 1. **Foydalanuvchilar Interfeysi (UI):**
- **Foydalanish Platformasi:** Veb interfeys orqali foydalanuvchilar uchun
auktsion tizimiga kirish va uni boshqarish imkoniyati.
- **Mobil ilovalar:** Mobil ilovalar orqali foydalanuvchilar uchun qulaylik va
yetarli funksiyalarni taqdim etish.
### 2. **Boshqaruvchi Modul:**
- **Auktsion Boshqaruvchi Tizimi:** Barcha auktsionlar, mijozlar, sotuvchilar va
boshqa ma'lumotlar bilan boshqaruv qilish imkoniyati.
- **Monitoring va Hisobot Tizimi:** Tadbirkorlar va boshqaruvchilar uchun
statistik ma'lumotlar, auktsionlar va mijozlar bo'yicha monitoring va hisobotlar.
### 3. **Axborot Tizimi va Ma'lumotlar Bazasi:**
- **Auktsion Ma'lumotlar Bazasi:** Barcha auktsionlar, mahsulotlar, mijozlar,
bolaliklar va boshqa asosiy ma'lumotlar uchun ma'lumotlar bazasi.
- **Foydalanuvchi Profili va Shaxsiy Ma'lumotlar:** Foydalanuvchilarning shaxsiy
ma'lumotlari, tarixi, vaqtlar, xarajatlar va boshqa shaxsiy ma'lumotlar uchun
maxsus ma'lumotlar bazasi.
### 4. **Sotuv Tizimi:**
- **To'lov Tizimi:** Qulay va xavfsiz to'lov usullari, to'lov jarayonlari, va to'lovni
boshqarish tizimi.
- **Sotish Uchun Avtomatik Funksiya:** Avtomatik ravishda mahsulotlarni
yuklash, jo'natish va sotish uchun avtomatik funksiya.
### 5. **Xavfsizlik va Maxfiylik Tizimi:**
- **Xavfsizlik So'rovnomasi:** Mijozlar uchun xavfsizlik so'rovnomasi va to'lovni
amalga oshirish tizimi.
- **Maxfiylik Sozlamalari:** Shaxsiy ma'lumotlarni himoyalash uchun maxfiylik
sozlamalari va xavfsizlik protokollari.
### 6. **Muloqot va Aloqa Tizimi:**
- **Foydalanuvchilar Bilan Muloqot:** Foydalanuvchilar orasidagi muloqot
imkoniyati, reytinglar va sharhlar.
- **Tadbirkorlar Bilan Aloqa:** Tadbirkorlar bilan aloqa tizimi, savollar,
tadbirkorlar haqida malumotlar va aloqa kanallari.
### 7. **Kriptovalyuta va Blokchain Tizimi:**
- **Kriptovalyuta Qo'llash:** Kriptovalyutalar orqali to'lov qabul qilish tizimi.
- **Blokchain Tizimi:** Blokchain texnologiyasi orqali xavfsizlik, aksiyadorlik va
tadbirkorlik uchun ishlov beruvchi tizim.
### 8. **Mobil Tizimlar va IoT:**
- **Mobil Tizimlar:** Mobil ilovalar uchun boshqaruv va foydalanuvchi interfeysi.
- **IoT Texnologiyalari:** Mahsulotlarni aloqa qilish va boshqarish uchun IoT
texnologiyalari bilan integratsiya.
### 9. **Reklama va Marketing Tizimi:**
- **Reklama va Marketing:** Tadbirkorlar uchun reklama va marketing vositalari,
aloqalarni boshqarish va reklama tizimi.
- **Foydalanuvchilarga Ma'lumotlar:** Foydalanuvchilarga maxsus takliflar,
chegirma va yangiliklar haqida ma'lumotlarni taqdim etish.
Onlayn auktsion tizimining bu arxitekturasi, foydalanuvchilarga qulaylik va
xavfsizlik, boshqaruvchilar uchun monitoring va hisobotlar, tadbirkorlar uchun
reklama va marketing vositalari taqdim etishni maqsad qiladi. Bu arxitektura,
tizimni qulay va samarali ishlatish imkoniyatini yaratish, mijozlar va sotuvchilar
orasida xavfsiz va ishonchli aloqa tuzilishini ta'minlash maqsadida rivojlantiriladi.
b. ma'lumotlar bazasi dizayni
- Sxema, jadvallar, munosabatlar
Onlayn auktsion tizimi uchun ma'lumotlar bazasi dizayni tuzilishi, ma'lumotlar
ombori tizimining samarali, xavfsiz va qulay ishlayishini ta'minlashda katta
ahamiyatga ega. Quyidagi, ma'lumotlar bazasi dizayni uchun umumiy sxema,
jadvallar va munosabatlar haqida umumiy ma'lumotlarni taqdim etaman:
### Ma'lumotlar Bazasi Sxemasi:
Ma'lumotlar bazasi sxemasi quyidagi osnovnii qismlardan iborat bo'ladi:
1. **Auktsionlar Jadvallari:**
- **auktsionlar:** Auktsionlar uchun asosiy ma'lumotlarni saqlaydigan jadval.
- `auktsion_id` - Auktsionning identifikatori.
- `nomi` - Auktsion nomi.
- `boshlangan_sana` - Auktsion boshlangan sana.
- `tugash_sana` - Auktsion tugash sana.
2. **Mahsulotlar Jadvallari:**
- **mahsulotlar:** Auktsionda qatnashish uchun mahsulotlarni saqlaydigan
jadval.
- `mahsulot_id` - Mahsulotning identifikatori.
-
`auktsion_id`
-
Mahsulotni
qo'llab-quvvatlash
uchun
auktsionning
identifikatori.
- `nomi` - Mahsulotning nomi.
- `tavsif` - Mahsulot haqida tavsif.
- `bosh_savdo_narxi` - Mahsulot bosh sotish narxi.
- `holati` - Mahsulot holati (aktiv, yakunlandi, qo'yib yuborildi).
3. **Mijozlar va Tadbirkorlar Jadvallari:**
- **mijozlar:** Mijozlar haqidagi ma'lumotlarni saqlaydigan jadval.
- `mijoz_id` - Mijozning identifikatori.
- `ism` - Mijoz ismi.
- `familiya` - Mijoz familiyasi.
- `email` - Mijozning elektron manzili.
- `telefon` - Mijozning telefon raqami.
- **tadbirkorlar:** Tadbirkorlar haqidagi ma'lumotlarni saqlaydigan jadval.
- `tadbirkor_id` - Tadbirkorni identifikatori.
- `nomi` - Tadbirkor nomi.
- `email` - Tadbirkor elektron manzili.
- `telefon` - Tadbirkor telefon raqami.
4. **Auktsion Bolaliklari va Bolaliklar Jadvallari:**
- **auktsion_bolaliklari:** Auktsion bolaliklarini saqlaydigan jadval.
- `auktsion_id` - Auktsion identifikatori.
- `mijoz_id` - Bolalik qilish uchun mijozning identifikatori.
- **bolaliklar:** Bolaliklar haqidagi ma'lumotlarni saqlaydigan jadval.
- `bolalik_id` - Bolalikning identifikatori.
- `nomi` - Bolalikning nomi.
- `tugash_sana` - Bolalik tugash sanasi.
### Ma'lumotlar Bazasi Munosabatlari:
Ma'lumotlar bazasi jadvallari o'rtasidagi munosabatlar quyidagicha bo'lishi
mumkin:
-
Auktsionlar
jadvalli
va
mahsulotlar
jadvalli
orasidagi
munosabat:
`auktsionlar.auktsion_id = mahsulotlar.auktsion_id`.
- Mijozlar jadvalli va auktsion bolaliklari jadvalli orasidagi munosabat:
`mijozlar.mijoz_id = auktsion_bolaliklari.mijoz_id`.
-
Auktsionlar
jadvalli
va
tadbirkorlar
jadvalli
orasidagi
munosabat:
`auktsionlar.tadbirkor_id = tadbirkorlar.tadbirkor_id`.
- Auktsionlar bolaliklari jadvalli va bolaliklar jadvalli orasidagi munosabat:
`auktsion_bolaliklari.bolalik_id = bolaliklar.bolalik_id`.
### Ma'lumotlar Bazasi Xavfsizlik Tadbirlari:
1. Barcha kirishlarni avtomatik ravishda yozish uchun mumkun bolgani uchun
muvofiqlashtirilgan autentifikatsiya usullari ishlatiladi.
2. Ma'lumotlar bazasiga kirish uchun foydalanuvchi huquqlarini taqsimlash orqali
maxfiylikni ta'minlash.
3. Ma'lumotlar bazasi o'rnasiga taqdim etilayotgan ma'lumotlar (masalan,
foydalanuvchilarning shaxsiy ma'lumotlari) shifrlanadi.
4. Xavfsizlik savdo jarayonlari (masalan, to'lov) uchun xavfsizlik protokollari va
enkripsiya texnologiyalari qo'llaniladi.
Ma'lumotlar bazasi dizayni, tizimning samarali ishlashini, ma'lumotlarga tez, xavfsiz
va qulay murojaat qilish imkoniyatini ta'minlashni maqsad qiladi. Har bir
jadvallarning, aloqalarining va ma'lumotlar bazasi tizimining barcha qismiga duch
keladigan shakllarda dizayn qilinishi muhim.
XULOSA
Kurs ishini yakunlaganimdan keyin nima qilishni aniqlash va qanday davom
etishni o'ylash uchun quyidagi qadamlarni ko'rib chiqdim.
1. O'rganilgan Narsalarni Mustahkamlash:
O'rganilgan bilim va malumotlarni mustahkamlash uchun ularni amaliyotda
qo'llash. O'z loyihalarimni yaratib, o'rgangan konseptlarni kodga o'tkazib va o'z
bilimimni oshirdim.
2. Portfolio Yaratish:
O'rganilgan narsalarni o'z loyihalarimda qo'llash va yaratgan dasturlarimni portfolio
sifatida jamlash o'rganayotgan kompaniyalarga yoki ish topish uchun foydalanishim
mumkin.
3. Yangi Bilimlarni Qo'llash:
Kursdan o'tgandan so'ng yangi texnologiyalarni o'rganish va ularni amaliyotda
qo'llashni o'yldim. Bu, o'zimi so'nggi texnologiyalarga ega qiladi va o'zimni bo'sh
vaqtini o'rganish va boshqarishda qanday foydalanishni o'rganishim uchun
imkoniyat yaratadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
Adabiyotlar:
1. "Auktsion Tizimlarining Asosiy Prinsiplari" - Yazar: Danilin N.V., Kalimullin
M.R.
2. "E-commerce: Forming an Online Auction System" - Yazar: Ilhama Yildirim.
3. "Electronic Commerce: A Managerial and Social Networks Perspective" Yazar: Efraim Turban, David King, Judy McKay, Peter Marshall, Jae Lee.
Internet Manbalari:
1. W3Schools - HTML Tutorial - HTML-ni o'rganish uchun qulay manba.
2. MDN Web Docs - Web dasturlash, HTML, CSS va JavaScript bo'yicha
qo'llanma.
3. Codecademy - Online dasturlash kurslari, HTML, CSS, JavaScript, Python va
boshqa tillar uchun.
4. GitHub - Kodni saqlash, boshqa dasturchilar bilan hamkorlik qilish va ko'rib
chiqish uchun ma'lumotlar.
ILOVA
XAMPP-da Apache va MySQL-ni ishga tushirgandan so'ng, quyidagi amallarni bajaring
1-qadam : Faylni chiqarib oling
2-qadam: Asosiy loyiha papkasidan nusxa oling
3-qadam: xampp/htdocs/-ga joylashtiring
Endi ma'lumotlar bazasi ulanmoqda
4-qadam: Brauzerni oching va “http://localhost/phpmyadmin/” URL manziliga o‘ting
5-qadam: Keyin ma’lumotlar bazalari yorlig‘ini bosing
6-qadam: “biddingsystemdb” nomli ma’lumotlar bazasini yarating va import yorlig‘ini bosing
7-qadam: Ko'rib chiqish faylini bosing va "DATABASE" papkasida joylashgan "biddingsystemdb.sql"
faylini tanlang
8-qadam: O'tishni bosing.
Ma'lumotlar bazasini yaratgandan so'ng ,
9-qadam: Brauzerni oching va “http://localhost/OnlineBiddingSystem/” URL manziliga o‘ting.
Admin paneli uchun
Yakuniy qadam: “http://localhost/OnlineBddingSystem/administrator/” URL manziliga o‘ting,
“Readme.txt” faylida berilgan foydalanuvchi nomi va parolni kiriting.