Kurs ishi topshiriqlari
_______________________________________________
fani bo’yicha
Guruh___________ talaba____________________rahbar _________________________
TOPSHIRIQ
1.Ishlanadigan mavzu____________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
2. Ilmiymanbalar_______________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
3. Nazariyqisminingtuzilishi_____________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
4. Amaliyqisminingtuzilishi ____________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
5. Qo’shimchavazifavako’rsatmalar _______________________________________________
_____________________________________________________________________________
6. Kursishinibajarishrejasi ______________________________________________________
1
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
1
2
3
4
Rahbar________________
5
Ximoyalandi
_________________________
2
DENOV TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA INSTITUTI
Pedagogika fakulteti Maktabgacha ta’lim kafedrasi
KURS ISHIGA MULOHAZA
Talaba_______________________________________________________________________
Mavzu
________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
1. Mavzuning dolzarbligini asoslash _____________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
2. Qismlar bo’yicha bajarilgan ish tavsifnoma (ishning nazariy va amaliy ahamiyati, zamonaviy
– ilmiy uslublardan foydalanganligi) _________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
3. Mualli fishga baho (mustaqilligi, intizomliligi va boshqalar) ___________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
3
4. Umumiy xulosalar (ishning topshiriqqa mos kelishi, talab darajasiga javob berish, himoyaga
qo’yilish imkoni) ______________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
«_____» ___________ 2022 yil Rahbar ___________ _______________
4
DENOV TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA INSTITUTI
Pedagogika fakulteti Maktabgacha ta’lim kafedrasi
KURS ISHIGA TAQRIZ
Talaba______________________________________________________________________
Mavzu _______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
1. Mavzuning dolzarbligini asoslash ______________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
2. Ishning tarkibini baholash_____________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
3. Mavzuning baholanishi va uning afzallik tomonlarini ko’rsatish_______________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
4. Ishda foydalanilgan adabiyotlarga baho berish____________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
5. Ilmiy munozara yuritish qobiliyatiga baho berish __________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
6. Xulosa va takliflarning ochiqligi va dalillarga asoslanganligi _________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
7.Ishni rasmiylashtirishning talab darajasiga javob
berish_________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
5
8. Ishdagi kamchiliklar ________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
9.
Muallifning
qaysi
taklifini
ishlab
chiqarishga
joriy
etish
maqsadga
muvofiq_______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
10. Ishning qo’yilgan talab darajasiga mos kelishi to’g’risida xulosa______________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
Taqrizchining (F.I.SH.) ishjoyi, unvoni_____________________________________________
_____________________________________________________________________________
«_____» ___________ 2022 yil Taqrizchi: ___________ ________________
6
DENOV TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA INSTITUTI
Pedagogika fakulteti Maktabgacha ta’lim kafedrasida
“____________________________________________________________________________
___________________________________________________________________” fanidan
“____________________________________________________________________________
__________________________________________________________________” mavzusida
________kurs _________guruh talabasi____________________________________________
tomonidan tayyorlangan kurs ishini
BAHOLASH MEZONI
№
Mezonlar
Ball
1
Kurs ishining dastlabki himoyasi dalolatnomasi, ilmiy
rahbar taqrizi mavzudligi
2 ballgacha
2
Kurs ishining rasmiylashtirish talablariga javob berishi
2 ballgacha
3
Talaba tomonidan kurs ishi mazmunini ochib berish
darajasi
3 ballgacha
4
Taqdimotning tayyorlanganlik holati va undan
foydalanish darajasi
2 ballgacha
5
Komissiya a’zolarining savollariga berilgan javoblar
(berilgan 4 ta savolning har bir to’g’ri javobiga 0,5
balldan)
2 ballgacha
6
Adabiyotlardan foydalanganlik darajasi
1 ballgacha
7
Kurs ishi mavzusi bo’yicha tarqatma materiallarning
mavjudligi va undagi ma’lumotlarning asoslanishi
darajasi
1 ballgacha
8
Kurs ishi himoyasi davomida talaba o’z fikrlarini aniq
ifodalash va ravon yetkazib berish darajasi
1 ballgacha
9
Kurs ishi himoyasi uchun belgilangan vaqtdan unumli
foydalanganligi
1 ballgacha
Jami:
15 ball
Komissiya raisi:
Komissiya a’zolari:
________________________________________________
_________________________________________________
7
MUNDARIJA
Kirish……………………………………..............................................................9
I bob.Ta'lim vositalari ta'lim samaradorligini oshirishning asosiy omili.
1.1.Ta'lim vositalarining ta'lim samaradorligini oshirishdagi o‘rni………………12
1.2.Ta'lim vositalari,turlari va shakllari…………………………………………..18
1.3.Ta'lim vositalaridan unumli foydalanish metodikasi…………………………24
II bob. Texnik hamda axborot qurilmalaridan foydalanishning innovatsion
imkoniyatlari
2.1.Ta'lim tizimida AKT vositalaridan foydalanish avfzalliklari………………..30
2.2.Ta'lim jarayonida internet materiallaridan foydalanish metodikasi………….37
Tajriba va sinov ishlari…………………………………………………………....44
Xulosa va tavsiyalar ……………………………………………………………...50
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………...53
Ilovalar……………………………………………………………………………
8
Kirish
Mavzuning dolzarbligi.O’zbekiston Respublikasi taraqqiyoti xalqning boy
ma‘naviy salohiyati va umuminsoniy qadriyatlariga hamda hozirgi zamon
madaniyati, ma‘rifati, ilmi, texnikasi va texnologiyasining so’nggi yutuqlariga
asoslangan mukammal ta‘lim tizimini barpo etish dolzarb ahamiyatga ega. Ushbu
mavzuning dolzarbligi shundaki, hozirgi vaqtda "Ta'lim" ustuvor milliy loyihasini
amalga oshirish doirasida axborot texnologiyalari ta'lim jarayoniga faol ravishda
joriy etilmoqda. Zamonaviy texnik o'quv vositalarining kontsentratsiyasi o'quv
jarayonini modernizatsiya qilishga yordam beradi, talabalarning aqliy faoliyatini
faollashtiradi, o'qituvchilarning ijodkorligini rivojlantirishga yordam beradi,
masofadan o'qitishga imkon beradi, uzluksiz ta'lim tizimini rivojlantiradi va shu
bilan ta'lim jarayoni samaradorligini oshiradi . Mahalliy va xorijiy nashrlarda o'quv
jarayonini kompyuterlashtirish ma'lum bir mavzu bo'yicha mashg'ulotlarni tashkil
qilishning dolzarb omillaridan biri sifatida qaraladi. O'qitishda eng yangi talim
vositalari va axborot texnologiyalari va talim vositalariyetakchi universitetlar va
institutlarning ilmiy va ta'lim salohiyatlaridan faolroq foydalanish, masofaviy
o'qitish kurslarini yaratish uchun eng yaxshi o'qituvchilarni jalb qilish va talabalar
auditoriyasini kengaytirishga imkon beradi. Kompyuterni o'rganish sohasida
allaqachon
boy
tajribaga
ega
bo'lishiga
qaramay,
ko'plab
o'qituvchilar
kompyuterga asoslangan o'quv vositalaridan foydalanish imkoniyatidan ehtiyot
bo'lishadi. Shuni ham ta'kidlash kerakki, ta'limni kompyuterlashtirish jarayoni bir
qator muammolarga duch kelmoqda. Axborot texnologiyalarini ta'limga joriy etish
jarayoni ancha murakkab va chuqur tushunishni talab qiladi. Bir tomondan, ular
o'quv jarayonining samaradorligini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi, boshqa
tomondan, talabalar tomonidan kompyuter yordamida materiallarni o'zlashtirish
tezligi muammosi, ya'ni o'qitishning mumkin bo'lgan individualizatsiyasidir.
Hozirgi vaqtda axborot texnologiyalarining odamlar hayotidagi o'rni sezilarli
darajada oshdi. Zamonaviy jamiyat axborotlashtirish deb nomlangan umumiy
tarixiy jarayonga qo'shildi. Ushbu jarayon har qanday fuqaroning axborot
manbalaridan foydalanish imkoniyatini, axborot texnologiyalarining ilmiy, ishlab
9
chiqarish, jamoat sohalariga kirib borishini va yuqori darajadagi axborot
xizmatlarini o'z ichiga oladi. Jamiyatni axborotlashtirish bilan bog'liq bo'lib
o'tayotgan jarayonlar nafaqat ilmiy-texnik taraqqiyotni tezlashtirishga, inson
faoliyatining barcha turlarini intellektualizatsiyalashga, balki jamiyatning sifat
jihatidan yangi axborot muhitini yaratishga, rivojlanishni ta'minlab beradi.
insonning ijodiy salohiyatini oshiradi.Zamonaviy jamiyatni axborotlashtirish
jarayonining ustuvor yo'nalishlaridan biri bu ma'lumotni to'plash, qayta ishlash,
saqlash, tarqatish va ulardan foydalanish maqsadlarida birlashtirilgan usullar,
jarayonlar va dasturiy ta'minot tizimi bo'lgan ta'limni axborotlashtirish va uning
iste'molchilari. Axborotlashtirishning maqsadi - yangi axborot texnologiyalaridan:
kompyuter va telekommunikatsiyalardan foydalanish orqali intellektual faoliyatni
global intensivlashtirish.
Ta'lim
jarayonining
barcha
darajalarini
faollashtirish.
Axborot
texnologiyalarining asosiy tarbiyaviy ahamiyati shundaki, u o'qituvchi va talaba
uchun deyarli cheksiz potentsial imkoniyatlarga ega bo'lgan beqiyos yorqinroq
multisensorli interaktiv ta'lim muhitini yaratishga imkon beradi. Oddiy texnik
o'qitish vositalaridan farqli o'laroq, axborot texnologiyalari nafaqat talabani katta
miqdordagi
bilimlarga
to'ydirish,
balki
talabalarning
intellektual,
ijodiy
qobiliyatlarini, mustaqil ravishda yangi bilimlarni egallash qobiliyatini va turli xil
ma'lumot manbalari bilan ishlashni rivojlantirishga imkon beradi. Ilmiy-texnikaviy
taraqqiyot xalq xo'jaligini texnik jihatdan qayta jihozlashga sabab bo'ldi va turli
sohalarda qo'llaniladigan texnika va texnologiyalarni tezda almashtirishga olib
keldi. Ilm-fan va texnikaning so'nggi yutuqlaridan bevosita foydalanish asosida
ishlab chiqarishda printsipial yangi vositalar va texnologiyalarning paydo bo'lishi
hozirgi davrning o'ziga xos xususiyatiga aylanib bormoqda.
Kurs
ishining
maqsadi:Ta’lim
samaradorligini
oshirishda
ta’lim
vositalari,texnik hamda axborot qurilmalaridan foydalanishni nazariy va amaliy
jihatdan o’rganish va tahlil qilish.
Kurs
ishining
vazifalari:1.Ta’lim
vositalaridan
ta’limning sifati va samaradorligini oshirishni asoslash;
10
foydalanish
orqali
2.Oliy ta’lim muassasalarida zamonaviy ta’lim vositalari va AKT ni qo’llashning
hozirgi holatini o’rganish.
3.Ta’lim jarayonida ta’lim vositalarini samarali qo’llash va o‘quv ishiga nisbatan
talabalarda emotsional munosabatni oshirishni ta’minlash.
4. Ta'lim tizimida AKT vositalaridan foydalanishning innovatsion imkoniyatlarini
ochib berish.
Kurs ishining ob’yekti:TerDU Maktabgacha ta’lim fakulteti.
Kurs ishining predmeti: Ta’lim samaradorligini oshirishda yangi ta’lim
vositalari va zamonaviy AKT vositalaridan foydalanishning avfzalliklari va uni
amaliyotga tadbiq qilish yo’llarini o’rganish.
Kurs ishi metodi:so’rov,hujjatlarni o’rganish,pedagogik kuzatish,tajriba
almashish,pedagogik tajriba-sinov,suhbat.
Kurs ishining ahamiyati: Ushbu kurs ishining ilmiylik ahamiyati shundan
iboratki o’quv jarayonini zamonaviy ta’lim vositalaridan va AKTdan unumli
foydalanish ta’lim beruvchi uchun yetkazmoqchi bo’lgan yangi ma’lumotni ta’lim
oluvchi uchun esa o’zlashtirishi lozim bo’lgan yangi bilimlarni tez va oson
o’zlashtirish uchun xizmat qiladi.Ushbu kurs ishi ilmiy manbalarga tayangan
holda O’zbekiston Respublikasining ,,Ta’lim to’g’risida,,giqonuni va O’zbekiston
Respublikasining ‘’Oliy ta'lim muassasalarida foydalanish uchun xorijiy o’quv va
ilmiy adabiyotlar ro’yxatini shakllantirish,ularni xarid qilish va foydalanish tartibi
to’grisi’’dagi vazirlar mahkamasining 2018- yil 10-oktyabrdagi 816-sonli
qaroriga asosida hamda mavzuga oid ilmiy adabiyotlar asosida tayyorlandi.
Ishning tuzilishi: ushbu kurs ishi 2 bob, 5 band, tajriba va sinov ishlari,xulosa
va tavsiyalar,foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati,ilovalardan iborat.
11
I bob.Ta'lim vositalari ta'lim samaradorligini oshirishning asosiy omili.
1.1. Ta'lim vositalarining ta'lim samaradorligini oshirishdagi o‘rni.
An'anaviy o’qitish usullaridan farqli o'laroq, o'qitishning interaktiv
shakllaridan foydalanishda talabaning o'zi asosiy aktyor figurasiga aylanadi va
bilimlarni o'zlashtirishga yo'l ochadi. O'qituvchi ushbu vaziyatda faol yordamchi
vazifasini bajaradi va uning asosiy vazifasi o'quv jarayonini tashkil etish va
rag'batlantirishdir.
Ta’lim vositalari - bu yangi bilimlarni o‘zlashtirish uchun o‘qituvchi va
talabalar tomonidan foydalaniladigan ob’yekt. Ta’lim jarayonida ta’lim vositalari
katta ahamiyatga ega. Ta’limning barcha vositalari ta’lim maqsadlarini
muvafaqqiyatli amalga oshiradi. Didaktik vositalar deganda, o‘quv va ko‘rgazmali
qo‘llanmalar, namoyishli qurilmalar, texnik vositalar tushuniladi. Ta’lim vositalari
o‘zida o‘quv-tarbiyaviy maqsadga erishish uchun zarur bo‘lgan moddiy yoki
ma’naviy qadriyatlarni aks ettiradi. Odatda ular ta’lim metodlariga mos holatda
foydalaniladi. Biroq agar metodlar «qanday o‘qitish» savoliga javob bersa,
vositalar esa, «uning yordamida niamani o‘qitish» savoliga javob beradi.
An’anaviy ravishda qo‘laniladigan ta’lim vositalariga darslik, rasmlar, jadvallar,
nutq, o‘quvustaxonasi jihozlari, laboratoriyalar, axborot vositalari, o‘quv
jarayonini tashkil etishva boshqarish vositalari kiradi.
Didaktik vositalar metodlar singari ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi
funktsiyalarni bajaradi. Bundan tashqari talabalarning o‘quv-bilish faoliyatini hosil
qilish, boshqarish va nazorat qilish vazifalarini bajaradi. Didaktik vositalar
audivizuallik tafsilotida motivatsion, axborot, ta’lim jarayonini boshqarish,
optimallashtirish funktsiyalarini bajaradi. Fanni o‘qitish bilan bog‘liq holda ta’lim
vositasi tanlanadi. O‘qituvchi o‘zining ixtiyori bo‘yicha ko‘rgazmali material,
o‘quv qo‘llanmadan foydalanishi mumkin. Ta’lim vositasini qo‘llashning yana bir
jihati albatta ta’lim jarayonining tarkibiy qismi sifatida aks ettirishidir. Ta’lim
vositasini tanlab olish ta’lim metodini tanlab olish bilan bog‘liq. Agar ta’limning
faol metodi(kitob bilan ishlash, mashqlar) foydalanilsa, u holda o‘quv
12
qo‘llanmalari, darsliklar va ta’limning texnik vositalaridan foydalaniladi. Aynan
ta’limning aktiv-texnik vositalari amaliy metodlarda foydalaniladi. Ta’limning
faollikni nisbatan kam talab etadigan metodlari(talabalar eshitadi, ya’ni hikoya,
ma’ruza,
tushuntirish,
ekskursiya)
ta’limning
ko‘rgazmali
vositalaridan
foydalaniladi. Ta’limning ko‘rgazmali vositalari pedagogning o‘zi tomonidan
tuzilgan bo‘lishi mumkin. Vositalarning istalgan turidan foydalanishda o‘lchov va
mutanosiblikka e’tibor berish kerak. Masalan, ko‘rgazmali vositalarning soni etarli
bo‘lmasligi bilimlarning sifatiga ta’sir ko‘rsatadi, bilishga qiziqishni pasaytiradi,
obrazli idrok etishni rivojlantirmaydi. Ulardan haddan tashqari foydalanish
o‘quvchilarning
o‘rganilayotgan
fanga
yengil-yelpi
qarashiga
olib
keladi.Murakkab mavzularni o‘rganishda 4-5 demonstratsiya optimal hisoblanadi.
Ta’lim vositalari tasnifi aniq va yagona bo‘lishi mumkin emas. Ta’lim vositasining
ahamiyatli tomoni ularning birgalikda qo‘llanilishidir va hech qachon bir-birini
inkor etmaydi. O‘qituvchining vazifasi - dars jarayonini faollishtirish uchun
ta’limning samarali vositasini tanlab olishdi
Ta'lim vositalari, ayniqsa texnologiyalar bilan bog'liq bo'lganda talabalarda
qiziqishni yanada oshirib boradi. Ta'lim oluvchining passiv ravishda ma'lumot
olishdan
ko'ra
ko'proq
jarayon
bilan
shug'ullanishi
bilan
faol
ta'lim
yondashuvlariga o'tish muvaffaqiyatni ta'minlashga yordam beradigan turli xil
vositalarni talab qiladi. Ko'pgina ta'lim tashabbuslarida bo'lgani kabi, faoliyatning
maqsadlari, o'quvchilar turi va maqsadlarga erishish uchun zarur bo'lgan
vositalarni ko'rib chiqishga vaqt ajratish kerak. Vositalarni doimiy ravishda qayta
baholash o'qitishni yaxshilaydigan innovatsiyalar va islohotlarni kashf etish uchun
muhimdir.
Mavjud manbalar va vositalar texnologiyaga asoslangan yechimlardan tortib,
ko'proq interaktiv va qiziqarli ta'lim imkoniyatlarini yaratish strategiyasiga qadar
ham
rivojlangan. Raqamli
bo'linish
kamayib
borayotgan
va
texnik
savodxonlikning yangi davri boshlanganligi sababli, talabalarni yangi va hayajonli
yo'llar bilan birlashtirish mumkin. Ko'pgina yangi vositalar an'anaviy guruh
13
doirasidan tashqarida o'rganishga qaratilgan bo'lib, ularni professional sharoitlarda
talabalar uchun ajoyib manbalarga aylantiradi. Borgan sari, biz o'rganish uchun
texnologik yechimlar odamlarga o'zlarining ta'lim yo'llarini aniqlashga va
innovatsion
yangi
platformalar
orqali
vakolatlarga
erishishga
imkon
beradi. Muhokamalar taxtalari, bloglar, interaktiv mashqlar, simulyatsiyalar,
vizuallashtirish dasturi va multimedia dasturlari talabalarni o'z bilimlarini
boshqarishga undaydi.
Richard Mayer odamlarning so'zlardan ham, rasmlardan ham qanday
o'rganishini yaxshiroq tushunishga yordam berish uchun qisman multimedia
ta'limining nazariyasini ishlab chiqdi. Mayer tegishli multimedia o'qitilishi bilan
bog'liq ko'plab omillar mavjudligini va har qanday o'quv muhitida o'qitishning
qaysi turidan qat'iy nazar hal qilinishi kerak bo'lgan uchta asosiy o'quv maqsadi
mavjudligini
ta'kidlaydi.Talaba
tomonidan
begona
ishlov
berishni
minimallashtirish kerak.Talaba tomonidan zaruriy ishlov berishni tegishli ravishda
boshqarish kerak va generativ ishlov berish yoki mazmunli o'rganish barcha o'quv
vaziyatlari uchun juda muhimdir. Mayer bizni multimediya ko'rsatmalari va undan
maqsadga muvofiq va samarali foydalanish to'g'risida tanqidiy fikr yuritishga
undaydi. Uning ishi odamlarning simulyatsiya qilingan muhitda va multimediya
bilan qanday bilim olishini va bu qanday qilib ushbu faoliyatni qo'llashga
aylantirilishini ko'rib chiqishni talab qiladi . Ushbu yetakchi tamoyillar yangi
vositalarni
ishlab
chiqish,
ulardan
foydalanish
va
baholashda
juda
muhimdir. Texnologiyalar tadqiqot va amaliy ta'lim nazariyasi va tushunchasi
vakumida ishlatilmasligi kerak. O'qitish vositalari o'qituvchining jonli so'zlari bilan
bir qatorda o'quv jarayonining muhim tarkibiy qismi va har qanday ta'lim
muassasasining o'quv-moddiy bazasining elementidir. Ta'lim jarayonining tarkibiy
qismi sifatida o'qitish vositalari uning barcha boshqa tarkibiy qismlariga maqsadlariga, mazmuniga, shakllariga, usullariga katta ta'sir ko'rsatadi.
Talabalarga eng samarali ta'sir zamonaviy audiovizual va multimedia o'quv
qo'llanmalari (elektron ta'lim manbalari) tomonidan ta'minlanadi. Audiovizual va
14
multimedia o'qitish va tarbiyalashning eng samarali vositasidir. Multimedia
atamasi (inglizchadan "multimedia" deb tarjima qilingan) - bu audio va video
uskunalarni ulaydigan vositalar yordamida kompyuter shaklida yadroga ega
bo'lgan dasturiy-texnik kompleksga asoslangan axborot texnologiyasi. Multimedia
texnologiyasi intellektual faoliyatni avtomatlashtirish muammolarini hal qilishda
uchta element (tovush, matn va grafikalar, jonli video)tarkib topadi.
O’quv vositalaridan foydalanish uchun ko’rsatmalar.

talabalarning yoshi va psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holdaturli xil
o'quv qo'llanmalaridan uyg'unlik bilan foydalanish: ta'lim maqsadlarida vizual,
eshitish, kinestetik idrok tizimlari orqali bolaning his-tuyg'ulariga, ongiga,
xatti-harakatlariga har tomonlama, maqsadli ta'sir ko'rsatish uchun an'anaviy va
zamonaviy;

didaktik
maqsadlar
va
didaktika
tamoyillarini
hisobga
olgan
holda
(ko'rinuvchanlik, mavjudlik printsipi va boshqalar);

o'qituvchi va talabaning birgalikdagi ijodi;

o'quv qo'llanmalaridan foydalanishda xavfsizlik qoidalarining ustuvorligi
chiqish ta'lim texnologiyalarining umumiy rivojlanish bilan belgilanadi. Ta'lim
muassasalarida interaktiv taxtalar, kompyuter texnologiyalari, raqamli axborot
vositalarini ko'paytirishning so'nggi vositalari, internetning rivojlanishi paydo
bo'ldi. Rossiyada zamonaviy didaktika vazifalaridan biri bu o'quv vositalaridan
foydalanishda yetkazib berish transport vositalari va o'quv uskunalarining
imkoniyatlaridan foydalanishdir.
O'quv vositalaridan foydalanish yondoshuvlari
Intellektual rivojlanish intensivligi asosan talabalar tayyor darsliklardan
foydalanadimi yoki dars paytida o'qituvchi bilan birgalikda yaratadimi,
aniqlanadi. O'quv qo'llanmalarini loyihalash, yaratish, tayyor o'quv vositalaridan
oddiy foydalanish bilan taqqoslaganda talabalar bilimining yuqori xususiyatlarini
ta'minlaydi.
15
Bu tayyor o'quv qo'llanmalarni o'rganish, o'zlashtirilgan narsalarni
takomillashtirish, bilim vazifalarini o'zgartirish, yangi mashq turlarini kiritishni o'z
ichiga olishi bilan izohlanadi.
O'quv qo'llanmalarini tadqiq qilish, loyihalash va ulardan foydalanishda ba'zi
asosiy yondashuvlar:

xona jihozlarida mavjud bo'lgan materiallardan o'quv qo'llanmasi sifatida
foydalanish maqsadga muvofiqdir, chunki o'quv qo'llanmalarini o'rganish o'qitish
bilan bog'liq emas;

o'qitish vositalari maqsadga erishishning asosiy va yagona usuli, ta'lim
jarayonining boshqa tarkibiy qismlari esa vositalarga mos kelishi va vositalar bilan
shartlangan bo'lishi kerak;

o'quv qo'llanmalari oddiy vizualizatsiya va boshqarish vositalariga o'xshaydi, ba'zi
noqulayliklarni keltirib chiqaradi, ammo ular bilan osonlikcha kurashish mumkin.
Yondashuvlarning har biri o'z izdoshlariga ega. O'qitish vositalarini
mutloqlashtiradiganlar bilan bir qatorda, o'qitish uchun doska va bo'r yetarli
bo'lganlar ham bor. O'qitish vositalarining rolini oshirib yuborish ularning
ahamiyatini to'liq inkor etishga bo'lgan munosabatdir.
Uchinchi yondashuvni eng munosib yondashuv deb hisoblash mumkin, chunki
ularda o'quv qo'llanmalari o'qituvchi va talaba faoliyati tizimining faqat bir qismi
hisoblanadi.
O'qitish vositalarining vazifalari:
1 . Kognitiv - o'rganilayotgan ob'ekt va hodisa to'g'risida aniqroq va to'liq
ma'lumotlarning uzatilishini ta'minlaydi, sezgirlik yordamida erishib bo'lmaydigan
yoki to'g'ridan-to'g'ri kuzatish qiyin bo'lgan narsalar va hodisalarni kuzatishga
imkon beradi (masalan, maktab mikroskopi ko'rish imkoniyatini beradi) ko'z bilan
ko'rish mumkin bo'lmagan narsalar).
2. Formativ- funktsiya shundan iboratki, o'quv qo'llanmalari talabalarning
bilim qobiliyatini, hissiyotlari va irodasini, ularning hissiy sohasini shakllantiradi.
16
3. Didaktik funktsiya-o'qitish vositalari bilim va ko'nikmalarning muhim
manbai ekanligi, o'quv materialini tekshirish va mustahkamlashni osonlashtirishi
va kognitiv faoliyatni faollashtirishida yordam beradi. Barcha funktsiyalar ta'lim
jarayonida bir-birini to'ldirib, birdamlikda harakat qiladi.
O’qitish vositalaridan foydalanishning ahamiyatli jihatlari
1)Motivatsiya
Ta'lim vositalari o'quvchilarni yaxshi o'rganishlari uchun ularni rag'batlantiradi.
2Ta'riflash
Ta'lim vositalari orqali o'qituvchi mavzuni osonroq tushuntiradi.
3) O'quv qo'llanmalari talabalarga krampni oldini olishga yordam beradigan
to'g'ri tushunishni osonlashtirishi mumkin.
4) So'zboyligini oshirish
Ta'lim vositalari o'quvchilarning so'z boyligini yanada samarali oshirishga yordam
beradi.
5) Vaqt va pulni tejaydi
O'qitish yordamchi vositalar yordamida o'qitish an'anaviy o'qitishga qaraganda
qisqa vaqtni oladi, bu ma'ruza o'qitishga va o'qituvchi tomonidan ko'proq
takrorlanishga bog'liq. Darsni yana bir bor qayta tushuntirishga hojat qolmaydi,
chunki o'quvchilar o'zlarining barcha hissiyotlari va his-tuyg'ularidan foydalangan
holda mazmunan bilib oldilar. Bu yerda pul tejaladi.
6) Classroom jonli va faol
Ta'lim vositalari guruhni jonli va faol qiladi.
7) Dullnesdan qochadi
O'qitish vositalari darsni qiziqarli qiladi va talabalarda ko'proq qiziqish uyg'otadi.
17
1.2. Ta'lim vositalari,turlari va shakllari.
Hozirgi kunda texnologiya va ta'lim bir-biri bilan chambarchas bog'liq,
deyarli har bir o'qituvchi o'z ishida foydalanadigan va qiziqarli, hayajonli
mashg'ulotlarida talabalar e'tiborini jalb qilishga imkon beradigan o'zining sevimli
texnologik vositalariga ega.Ammo texnologiya bilan bog'liq har qanday narsada
bo'lgani kabi, vositalar ham doimiy ravishda yangilanadi va eskirganlari
tasdiqlanib, ko'lamini kengaytiradi yoki shunchaki zamonaviy ta'limga ko'proq
mos keladigan va eng texnologik bilimga ega o'qituvchilar talab qiladigan yangi
xususiyatlarni qo'shadi.
Ta’lim vositalarini tasniflashda turli asoslarga ko‘ra yondashish mumkin:
- faoliyat sub’yektiga ko‘ra;
- faoliyat ob’yektiga ko‘ra;
- o‘quv axboroti munosabatiga ko‘ra;
- o‘quv jarayonidagi vazifasiga ko‘ra.
Faoliyat sub’yekti bo‘yicha ta’lim vositalari o‘rgatish va o‘rganishga bo‘linadi.
O‘rgatish vositalari. Masalan, namoyishli-tajriba qurollari. Bunday qurollar
o‘qituvchi tomonidan mavzuni tushuntirish va mustahkamlash uchun qo‘llaniladi.
O‘rganish vositalari. Masalan, laboratoriya-praktikum qurollari. Bunday vositalar
talabalar tomonidan yangi bilimlarni egallash uchun qo‘llaniladi.
Didaktik vositalar o‘qituvchi va talaba uchun xosligiga qarab, ikkiga
bo‘linadi.
Birinchisiga
ko‘ra,
narsalar
o‘qituvchi
tomonidan
ta’limning
maqsadlarini samarali realizatsiyalash uchun qo‘llanilsa, ikkinchisi - bu
talabalarning individual vositalari, darsliklar, daftarla va hokazo.
Bundan tashqari didaktik vositalar o‘qituvchi va talabalar faoliyat turiga
ko‘ra sport qurollari, botanika va geografiya maydonchasi, kompyuterlarga ham
bo‘ linadi.
18
Ta‘lim vositalari olti turga bo’linadi:
- matnli vositalar;
- tasvirli vositalar;
- audiovizual vositalar;
- yordamchi (jihoz) vositalar;
- modelli vositalar;
- haqiqiy vositalar.
Ta‘lim vositalari foydalanilishi jihatidan quyidagi 3 qismga ajratish mumkin:
- ta‘lim beruvchi uchun;
- ta‘lim oluvchi uchun;
- dars o’tkazish uchun.
19
Faoliyat ob’yektlari bo‘yicha ham ta’lim vositalari ikkiga bo‘linadi:
Material ta’lim vositalari- bu o‘quv qo‘llanmalari, darsliklar, jadvallar,
maketlar, modellar, o‘quvtexnik vositalar, mebel, o‘quv-laboratoriya qurilmalari,
ko‘rgazmali vositalar bo‘lishi mumkin.
Ideal ta’lim vositalari - bular pedagog va talabalar yangi bilimlarni
egallashda qo‘llaydigan vositalar: chizmalar, sxemalar, diagrammalar, tasviriy,
san’at, nutq, xat va boshqalar. Ideal vositalar - bu «fikrlar haqidagi
fikrlar».O‘qituvchi ularni o‘rgatish uchun belgilangan shaklda ko‘rsatishi zarur.
Masalan,
materializatsiya
-
abstrakt
simvollar
tarzida
ko‘rsatiladigan
vosita(grafiklar, jadvallar, chizmalar), verbalizatsiya - nutq bayoni tarzida
ko‘rsatiladigan vosita(tahlil, muhokama qilish, dalil keltirish). Material va ideal
vosita bir-birini to‘ldiradi. Material vosita qiziqish va diqqatni uyg‘otish, amaliy
harakatlarni amalga oishirish bilan bog‘liq bo‘lsa, ideal vositalar - mantiqiy
muhokama. Materialni tushuntirish, nutq madaniyati, yod olish bilan bog’liq.
O‘quv axboroti munosabatiga ko‘ra ta’lim vositalari yangi materialni
o‘rganish vositalari, takrorlash, mustahkamlash, umumlashtirish vositalari,
bilimlarni nazorat qilish vositalari, o‘quv jarayonini tashkil etishva boshqarish
vositalari va axborot vositalariga bo‘linadi. O‘quv jarayonidagi vazifasiga ko‘ra
ta’lim vositalari kommunikatsiya (muloqot) va o‘quv ishlari vositalariga tasnif
etiladi. O‘quv ishi vazifa, muammo, masalalarni hal etish, turli mashqlarni bajarish
jarayonidir. Ta’lim - kommunikatsiya (muloqot) o‘qituvchi va talabalarning o‘quv
faoliyati sanaladigan kommunikativ-faoliyatli jarayon. Kommunikatsiya - bu
kodlash (o‘qituvchi nutqidagi atamalarda), uzatish (yozilish) va talabalarning
axborotni qabul qilishi (tushunish va dastlabki eslab qolish). Didaktik vositalar his
qilish, sezish uchun foydalanishiga ko‘ra ham tasnif qilinadi. Bunday bog‘liqlikka
ko‘ra didaktik vositalar vizual (ko‘rish) - haqiqiy(original) narsalar yoki turli
obrazli ekvivalentlari, diagrammalar, kartalar; audial(eshitish) - radio, magnitofon,
20
musiqa asboblari; audioizual(ko‘rish-eshitish) - ovozli filmlar, televidenie,
kompyuterlar, didaktik mashinalar, elektron darsliklar.
Ta’limning texnik vositalari. TTV - bu o‘zida o‘quv axborotlarini ekranliovozli aks ettiruvchi asbob va moslamalardir. Ularga quyidagilar kiradi:
- telegram;
-SHAREit;
- zoom dasturi;
-Adobe Reader
-kompyuterlar;
- teleko‘rsatuvlar.
Ta’limning texnik vositalarini quyidagi turlarga ajratish mumkin:
-axborot;
- aralash(kombinatsion);
-trenajyor;
- bilimlarni nazorat qilish vositalari;
-audiovizual vositalar.
Ta’limning texnik vositalari quyidagi funktsiyalarni bajaradi:
• ta’limning sifati va samaradorligini oshiradi;
• o‘quv jarayonining jadallashuvini ta’minlaydi;
• o‘quvchilarni idrok qilishga yo‘naltiradi;
• o‘quvchilarda bilimlarni egallashga nisbatan katta qiziqish hosil qiladi;
• dunyoqarashni, ishonchni, o‘quvchilarning axloqiy qiyofasini shakllantirishga
yordam beradi;
• o‘quv ishiga nisbatan talabalardalarda emotsional munosabatni oshirishni
ta’minlaydi;
• bilimlarni nazorat, o‘zini-o‘zi nazorat qilishni ta’minlaydi.
21
O'qitish vositalarining turlari va ularning xususiyatlari .
I. Og'zaki o'qitish vositalari: og'zaki so'z, o'qituvchining nutqi, asosiy aloqa
vositasi, bilimlarni uzatish.
2. Ko'rgazmali o'quv qo'llanmalari o'qitishda ko'rish printsipini amalga
oshirishga imkon beradi . Vizual vositalarga quyidagilar kiradi: Tabiiy ob'ektlar va
tabiiy va sun'iy muhitdagi narsalar (gerbariylar, kollektsiyalar). Xaritalar,
diagrammalar, sxemalar, modellar, yo'l belgilari, matematik belgilar, ko'rgazmali
qurollar , shaffoflar, kinofilmlar, videofilmlar
3 . Texnik o'quv qo'llanmalari.Kompyuter texnologiyalari, AKTni boshqa
o'quv qo'llanmalari bilan oqilona birlashtirib, yangi axborot texnologiyalaridan
foydalanish ahamiyatini oshirib yubormang. O'zlarining yuqori samaradorligiga
qaramay, ular o'qituvchining jonli so'zini almashtira olmaydi, muloqot, uning kam
baholanishi shaxs rivojlanishining cheklanishiga olib kelishi mumkin.
AKT dan foydalanishda talabalarga ularni qanday ishlatishni va idrok
qilishni o'rgatish zarur. Masalan, videoni ko'rishdan oldin o'quvchilarga ko'rsatma
bering: qachon va nimaga e'tibor berish kerak; topshiriq bering: nimani eslab
qolish, nimani yozish kerak.
O'quv qo'llanmalarining tasnifi:
1. Stajyorlarga ta'sirining tabiati bo'yicha:
vizual: ob'ektlar, modellar, xaritalar, slaydlar, AKT - taqdimotlar;
eshitish,musiqa markazi;
audiovizual: televizion filmlar, AKT - taqdimotlar.
2. Qiyinchilik darajasiga ko'ra:
Oddiy: darsliklar, bosma qo'llanmalar, rasmlar, modellar;
murakkab: mexanik ko'rgazmali qurollar, lingafon laboratoriyalari, kompyuterlar.
3. Kelib chiqishi bo'yicha:
ramziy
(ramzlar,
belgilar
yordamida
diagrammalar, xaritalar;
texnik: vizual, eshitish, audiovizual vositalar.
22
haqiqatni
aks
ettiring,chizmalar,
O'qitish vositasi - bu o'qituvchi tomonidan auditoriya ichida o'qitish va
o'rganish jarayoniga yordamchi sifatida foydalanadigan vosita. Bu biz o'qituvchilar
sifatida bilvosita auditoriya ichidagi muhitni yaratib, nazariy matnlarga hayot
baxsh etadigan vositalardan biridir. Shuningdek, bu talabalar kitoblaridagi aniq
matnlarni personifikatsiya qilish vositasidir. Yakuniy maqsad o'qitish talabalar
yashaydigan va ular bilan muloqot qiladigan muhit bilan bog'liqlik vositasi bo'lib
qoladi.
O'quv qo'llanma - bu nazariy ta'limga hayot berish uchun atrof-muhitni jalb qilish
vositasi. Bu o'quvchilarni jismoniy, ruhiy, hissiy va ekologik jihatdan jalb qilish
vositasidir . Ta'lim vositasi o'quvchilarni uning hissiyotlari va harakatlari orqali,
aqli va tafakkuridan foydalangan holda, hayajonli va atrof-muhitdagi hayotni
ifodalovchi rasmlarga qarash orqali ruhiy jihatdan jalb qilishi mumkin. O'qituvchi
nima ekanligini o'ylab ko'rganmisiz? U o'qitishning audio-vizual yordamchisi.
O'qitishning faol vositalari.
Faol o'qitishda o'qituvchi ham, talabalar ham foydalanishi mumkin.
Sage dasturi kabi elektron o'quv dasturlari,
Issiq kartoshka dasturi, lingoes dasturi,
Celestia dasturi, Jing dasturi, Free-Mid xaritasi
dasturi, Kimyo timsoh dasturi va
o'qituvchi uchun elektron dars rejasi.
Faol o'qitish vositalarining turlari
. Vizual vositalar
. Audio yordam
. Audio - Vizual vositalar
1) Vizualvositalar- ko'rish qobiliyatini ishlatadigan vositalar vizual vositalar
deb nomlanadi.
Masalan: - haqiqiy narsalar, modellar, rasmlar, jadvallar, xaritalar, flesh-kartalar,
flanel taxtasi, e'lonlar taxtasi, doska, gidroproyektor, slaydlar va hk. Ushbu qora
taxta va bo'r orasida eng oddiy narsalar mavjud.
2) Audio yordam-vositalari eshitish tuyg'usini o'z ichiga olgan yordamchi
23
vositalar ovoz yordamchilari deb ataladi. Masalan: radio, magnitofon, grammofon
va boshqalar.
3) audio vizual-vositalar ko'rish va eshitish qobiliyatini o'z ichiga olgan
yordamchi vositalar audio-vizual vositalar deb nomlanadi. Masalan: televizor,
kinoproyektor, filmlar.
Bu kabi barcha o’qitish vositalari ta’lim berish hamda ta’lim olish sifatini va
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
1.3. Ta'lim vositalaridan unumli foydalanish metodikasi.
O’zbekiston milliy ta’lim-tarbiya jarayonida multimedia vositalarini qo’llash
tajribasi shakllanib bormoqda. Negaki bu ayni vaqtda zamon talabidir.Taraqqiy
etib borayotgan informatsion vositalar jamiyatimizda ijtimoiy rivojlanishining
asosini belgilovchi an’anaviy imkoniyatlar bilan bir qatorda insonlarning
qobiliyati, tashabbuskorligi, ishga ijodiy yondashishi, intelektual faoliyati,
mustaqil ravishda o’z bilim va ko’nikmalarini takomillashtirishi kabi omilllar
tashkil etadi. Katta hajmdagi ma’lumotni saqlash, uzatish, qabul qilish bilan
bog’liq axborot yaratish jarayoni inson faoliyatini turli soxalarida kompyuter
texnoloiyalarini rivojlantirishlarini ko’zda tutadi.Inson tafakkuri shu qadar taraqqiy
etib bormoqdaki, bunda texnikalashtirish va kompyuterlashtirish jarayoni nafaqat
ishlab chiqarishning turli soxalari, balki madaniyat va ta’lim soxalariga ham dadil
kirib bormoqda. Kompyuter texnologiyalarining shiddat bilan rivojlanishi ta’lim
jarayonini yangi bosqichga ko’tardi. Bu o’z o’rnida ta’lim mazmunini, metod va
shakllarini qayta ko’rib chiqish uchun yangi bilim hamda ko’nikmalar bilan yanada
boyitish zaruriyatini tug’dirdi.Bugungi kunda jamiyatimizning turli sohalarida
faoliyat
ko’rsatuvchi
mutaxassislarning
professionallik
darajasi
ularning
kompyuter texnologiyalarini egallaganligi bilan ham belgilanadi. Bu hol zamon
talabiga aylanib qoldi. Mazkur talabga javob berish uchun mutaxassislarni
tayyorlash jarayonida, ya’ni ta’lim muassasalarida yetarli baza yaratilishi
kerak.Hozirgi vaqtda ta’lim muassasalarida yangi pedagogik texnologiyalarning
ilmiy asoslarini yaratish, ularni tasniflash, metodik ahamiyatini belgilash kabi
dolzarb muammolar ustida ish olib borilmoqda. Yangi pedagogik tehnologiyalar
24
deganda, an’anaviy va noananaviy metodlar bilan bir qatorda ta’limni
kompyuterlashtirish ham tushuniladi. Shu manoda tobora shakllanib borayotgan
kompyuter-axborot madaniyati axborotni yetkazish va qabul qilishda yangi
munosabatlarni vujudga keltiradi, fikrlashning yangi turini hosil qiladi. Bunda
inson inofrmation koinot bilan o’zaro muloqotga kirishadi. Telekommunikasiya
(telefon, televideniye, radio) tarmoqlarining kompyuter tarmoqlari bilan birikishi
yagona jahon axborot makonini-multimediani tashkil etadi. Ushbu makonning eng
muhim qismi internet tarmog’i ayniqsa uning giper-media xizmatlari (Vorld-Vide
Veb), gipermediapochta, videokonferensiyalardir.
Multimedia (“ko’p muhitlik” degan ma’noni bildiradi) zamonaviy axborotlar
texnologiyasi bo’lib, kompleks tushunchani anglatadi. Multimedia axborotning
turli ko’rinishlari-matn, jadval, grafika, nutq, animatsia, multiplikatsiya), video
tasvir, musiqa yordamida axborotni yig’ish, saqlash, qayta ishash va uzatish
vazifalarini
bajaradi.
Multimedia
“inson-kompyuter”
interaktiv
(diologig)
muloqotning yangi, takomillashgan pog’onasi bo’lib, unda foydalanuvchi juda
keng va har tomonlama axborot oladi. Multimedia vositalaridan xordiq chiqarish,
ta’lim olish va reklama kabi sohalarda foydalaniladi. Multimedia vositalari asosida
talabalarga ta’lim berish hozirgi kunning dolzarb masalalaridandir.
Ta’lim jarayonida multimedia vositalarini qo’llash pedagogik va psixologik
nuqtai nazardan juda katta ahmiyatga ega. Unda beriladigan material chuqurroq
o’zlashtiriladi, vaqtni tejash imkoniyatiga erishiladi, olingan malumot kishi
xotirasida uzoq vaqt saqlanadi, talabalarning passiv tinglovchi sifatida ishtirok
etishi qisqarib, izlanuvchanlik va bilish faoliyatini takomillashtirishga qaratilgan
multimedia dasturlari tadbiq etiladi, ta’lim jarayoniga badiiylik kiritiladi.
Boshqacha qilib aytganda, multimedia ta’limning emotsional-estetik ta’sirlanish,
maqsadga intilish, tadqiqotchilik kabi motivlarni faolashtiradi. Ma’lumki, ta’lim
oluvchi birinchi marta eshitgan mavzusining faqat to’rtdan bir qismini, ko’rgan
materiallarining esa uchdan bir qisminigina eslab qoladi; ham ko’rib, ham eshitsa
axborotning ellik foizini yodda saqlaydi. Interaktiv multimedia tehnologiyalaridan
foydalanganda esa bu ko’rsatkich 75 % tashkil etadi.
25
Shu bois katta hajmdagi axborotni qabul qilish, tushunish hamda voqeylikka
nisbatan faol va ma’suliyatli munosabatni tarbiyalashning psixofiziologik va
estetik xussusiyatlarini hisobga oluvchi multimedia nazariyasini xususan
multimedia pedagogikasini yaratishga intilish kerak.
Multimediani qo’llash uchun quyidagi tehnik vositalar kerak bo’ladi: kompyuter,
lazer disklarni o’qiydigan SD ROM qurilmasi, SI-ovoz xaritasi, AS faol kolonka,
SD- kompakt disk eng zamonaviy kompyuterlarda yuqoridagi qurilmalarning
ba’zilari kompyuter ichiga joylashtiriladi.
Ta’lim
jarayonida
multimediani
qo’llashda
o’qituvchiga
hozircha
dasturlovchi mutaxassis yaqindan yordam berishi kerak. Dastur tuzuvchilar
tomonidan rus va chet tillarni tez va oson o’rganishga yordam beruvchi dasturlar
ishlab chiqilgan. Biroq o’zbek tilini o’rganish bo’yicha deyarli dasturlar mavjud
emas.
O’zbekiston
Respublikasi
ta’lim
muassasalari
uchun
DTS
yaratilgan,o’qitishda yangi pedagogik texnologiyalar tatbiq qilinmoqda va davlat
tiliga katta e’tibor berilmoqda. Ammo o’zbek tilini o’rganish bo’yicha mukammal
multimedia dasturlari ishlab chiqilgan emas. Bunda o’zbek tilini o’qitish bo’yicha
multimemdia dasturlarini tuzish bir qator moddiy qiyinchiliklar bilan bog’liq.
Biroq hajmi uncha katta bo’lmagan (masalan, darsning 10-15 minutiga
mo’ljallangan) oddiy vositalar va bir dona shaxsiy kompyuterlar foydalanadigan
multimedia dasturining senariysini yozishga urinib ko’rish metodist va
o’qituvchilar uchun dolzarb muammo va ayni vaqtda qiziqarli mashg’ulot bo’lishi
kerak.
Umuman
olganda,
ta’lim
tizimida
kompyuter
texologiyalaridan
foydalanishning quyidagi usullari mavjud:
1. Multimedia darsligi.
2. Bilim va ko’nikmalarni mustahkamlash bo’yicha topshiriqlar to’plami
keltirilgan metodik tavsiyalar.
26
3.Talabalar tomonidan qanday darajada o’zlashtirilayotganini tekshirishga
mo’ljallangan test dasturi.
4.Bir tildan ikkinchiga o’tirish;
5. Elektron virtual kutubxona;
6. Har bir talaba uchun amaliy topshiriqlarni tayyorlash va bosib chiqarish dasturi;
7.Distant uslubida o’qitish, ya’ni o’qituvchi va talabalar ma’lum masofada
joylashgan holda ta’lim berish tizimi.
8.Internet tarmog’iga ulangan multimedia kompyuterlari.
9.Printer(topshiriqlarini tayyorlash va test natijalarini chiqarish uchun).
10.Kompyuter ulangan proyektor yoki aqdim etish tehnologiyasi.
O'qituvchilar va talabalar uchun eng mashhur raqamli ta'lim vositalari
1. Edmodoo'qituvchilar va talabalarni bir-biriga bog'laydigan va ijtimoiy
tarmoqqa singib ketgan ta'lim vositasidir. Bunda o'qituvchilar onlayn hamkorlik
guruhlarini
tuzishi,
o'quv
materiallarini
boshqarishi
va
taqdim
etishi,
o'quvchilarning ish faoliyatini o'lchashi va boshqa funktsiyalar qatorida ota-onalar
bilan muloqot qilishi mumkin. Edmodo 34 milliondan ortiq foydalanuvchiga ega
bo'lib, ular yanada boyitadigan, shaxsiylashtirilgan va texnologiyalar va raqamli
muhit tomonidan yaratilgan imkoniyatlarga mos keladigan o'quv jarayonini
yaratish uchun ulanadi.
2. IjtimoiyTa'limga ishtiyoqmand bo'lgan bir guruh tadbirkorlar va
muhandislar tomonidan ishlab chiqilgan Socrative - bu o'qituvchilarga o'quvchilar
mobil qurilmalar yordamida, xoh smartfon, ham noutbuk yoki planshet yordamida
hal qiladigan mashqlar yoki o'quv o'yinlarini yaratishga imkon beradigan tizim.
O'qituvchilar mashg'ulotlar natijalarini ko'rishlari mumkin va bunga qarab keyingi
darslarni yanada moslashtirish uchun o'zgartirishlari mumkin.
3. Projeqt- bu boshqa variantlar qatorida interaktiv xaritalar, havolalar,
onlayn viktorinalar, Twitter xronologiyalari va videofilmlarni joylashtirishingiz
27
mumkin bo'lgan dinamik slaydlar bilan multimedia prezentatsiyalarini yaratishga
imkon beruvchi vosita. Sinf mashg'ulotlari davomida o'qituvchilar o'quvchilar
bilan turli xil moslamalarga moslashtirilgan akademik taqdimotlar bilan
bo'lishishlari mumkin.
4. Thinglinko'qituvchilarga musiqa, tovushlar, matnlar va fotosuratlar bilan
interaktiv tasvirlarni yaratishga imkon beradi. Ular boshqa veb-saytlarda yoki
Twitter va Facebook kabi ijtimoiy tarmoqlarda bo'lishishi mumkin. Thinglink
o'qituvchilarga o'z bilimlarini kengaytirishi mumkin bo'lgan interaktiv tarkib orqali
talabalarning qiziqishini uyg'otadigan o'quv metodikalarini yaratish imkoniyatini
taklif etadi.
5. TED-Ed- bu o'qituvchilar, talabalar, animatorlar - umuman bilim va
yaxshi g'oyalarni kengaytirishni xohlaydigan odamlar hamkorligida ta'lim
darslarini yaratishga imkon beradigan ta'lim platformasi. Ushbu veb-sayt
o'qituvchilar uchun ham, talabalar uchun ham ma'lumotlardan foydalanishni
demokratlashtirishga imkon beradi. Bu erda odamlar boshqalarning ta'lim
jarayonida faol ishtirok etishlari mumkin.
6.cK-12 - AQSh va dunyodagi K12 bozori uchun o'quv kitoblarining narxini
pasaytirishga qaratilgan veb-sayt. Maqsadga erishish uchun ushbu platforma
o'zgartirilishi va tarkibida video, audio va interaktiv mashqlarni o'z ichiga olishi
mumkin bo'lgan ta'lim materiallarini yaratish va tarqatish imkonini beradigan
ochiq manbali interfeysga ega. Shuningdek, u har bir mintaqada nashr etilishi va
kerakli tahrir standartlariga mos kelishi mumkin. CK-12 da yaratilgan kitoblar har
qanday o'qituvchi yoki talabaning ehtiyojlariga moslashtirilishi mumkin.
7.ClassDojo - bu o'quvchilarning xatti-harakatlarini yaxshilash vositasi:
o'qituvchilar o'z o'quvchilarini tezkor mulohazalar bilan ta'minlaydi, shunda
sinfdagi yaxshi kayfiyat ballar bilan "mukofotlanadi" va o'quvchilar o'quv
jarayoniga nisbatan ko'proq munosabatda bo'lishadi. ClassDojo talabalarga real
vaqtda bildirishlarni taqdim etadi, masalan, "Yaxshi Dovud!" va "+1", birgalikda
28
ishlash uchun. O'quvchilarning xatti-harakatlari to'g'risida to'plangan ma'lumotlarni
keyinchalik veb-sayt orqali ota-onalar va ma'murlar bilan bo'lishish mumkin.
8. eduClipperUshbu platforma o'qituvchilar va talabalarga ma'lumotnomalar
va o'quv materiallari bilan o'rtoqlashish va o'rganish imkoniyatini beradi. Yilda
eduClipper , siz internetda topilgan ma'lumot to'plashi mumkin, keyin yanada
samarali ilmiy mazmun onlayn qildi boshqarish uchun imkoniyat yaratdi ilgari
yaratilgan guruhlar a'zolari bilan baham, tadqiqot usullarini takomillashtirish va
talabalar erishilgan nima raqamli rekord bor kurs davomida. Xuddi shu tarzda, bu
o'qituvchilarga o'z o'quvchilari bilan virtual dars tashkil etish va amalga oshirilgan
barcha ishlar saqlanadigan portfelni yaratish imkoniyatini beradi.
9.
Storybirdo'quvchilarda
hikoya
qilish
orqali
yozish
va
o'qish
ko'nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan. Ushbu vositada o'qituvchilar sodda va
foydalanishda qulay interfeys orqali interaktiv va badiiy kitoblarni on-layn tarzda
yaratishlari mumkin. Yaratilgan hikoyalar bloglarga joylashtirilishi, elektron
pochta orqali yuborilishi va boshqa variantlar qatorida chop etilishi mumkin.
Storybird-da o'qituvchilar talabalar bilan loyihalar tuzishlari, doimiy fikrmulohazalarini bildirishlari, darslar va baholarni tashkil qilishlari mumkin.
10. Animoto- bu qisqa vaqt ichida va har qanday mobil qurilmadan yuqori
sifatli videofilmlarni yaratishga imkon beruvchi raqamli vosita bo'lib, talabalarni
ilhomlantiradi va o'quv mashg'ulotlarini yaxshilashga yordam beradi. Animoto
interfeysi do'stona va amaliy bo'lib, o'qituvchilarga ta'lim ehtiyojlariga mos
audiovizual tarkib yaratishga imkon beradi
11. Kahoot!o'yinlar va savollarga asoslangan ta'lim platformasi. Ushbu
vosita yordamida o'qituvchilar akademik darslarni to'ldiradigan anketalar,
munozaralar
yoki
so'rovnomalar
tuzishlari
mumkin.
Materiallar
sinfda
proektsiyalanadi va savollarga talabalar bir vaqtning o'zida o'ynash va o'rganish
paytida javob berishadi.
Talabaga avtonomiya berish, o'quv jarayonlarini boshqarishni takomillashtirish,
hamkorlikni
rag'batlantirish
va
o'qituvchilar
29
va
talabalar
o'rtasidagi
aloqaniosonlashtirish maqsadida yuzlab raqamli ta'lim vositalari yaratilgan. Bu
erda biz eng mashhur 11-ni taqdim etdik.
II bob.Texnik hamda axborot qurilmalaridan foydalanishning innovatsion
imkoniyatlari.
2.1. Ta'lim tizimida AKT vositalaridan foydalanish avfzalliklari.
Zamonaviy ta'lim tizimining muhim xususiyati - bu ta'lim sifatini va har
qanday ta'lim muassasasining imidjini belgilaydigan o'qitishni tashkil etishning
innovatsion strategiyasining mavjudligi. Ta'lim sifati deganda ta'lim maxsuloti
yoki xizmatining davlat standarti va ijtimoiy buyurtma talablariga rioya qilish
qobiliyati tushuniladi.
Bugungi kunda axborot texnologiyalari ta'limni rejalashtirishning asosiy ustuvor
yo'nalishlaridan biriga aylanmoqda. Ushbu texnologiyalarning ajralmas va muhim
qismi
o'quv
jarayonini
kompyuterlashtirishdir. Ushbu
jarayon
o'qitish
texnologiyalari mazmuniga zamonaviy texnik imkoniyatlarga mos kelishi va
bolaning axborot jamiyatiga uyg'un kirib borishiga hissa qo'shishi kerak bo'lgan
o'zgartirishlar kiritish bilan bog'liq bo'lgan pedagogik nazariya va o'quv
jarayonining amaliyotida sezilarli o'zgarishlar bilan birga keladi.Kompyuter
texnologiyalari
o'qitishda
qo'shimcha
"makewight"
emas,
balki
uning
samaradorligini sezilarli darajada oshiradigan ajralmas o'quv jarayonining ajralmas
qismiga aylanishga mo'ljallangan.
So'nggi o'n yillikda ta'lim sohasida kompyuter texnologiyalaridan keng
foydalanish
muammosi
mahalliy
pedagogika
faniga
qiziqishni
kuchaytirdi. O'qitishning kompyuter texnologiyasi muammosini hal qilishda rus va
chet
el
olimlari
katta
hissa
qo'shdilar:
G.R. Gromov,
V.I. Gritsenko,
V.F. Sholoxovich, O.I. Agapova, O.A. Krivosheev, S. Papert, G. Kleyman, B.
Sendov, B. Hunter va boshqalar .
Ta'limda zamonaviy axborot va telekommunikatsiya texnologiyalaridan
foydalanish ta'lim sifatini oshirish nuqtai nazaridan ham, ta'lim muassasalarini
kengaytirish nuqtai nazaridan ham o'zgacha istiqbollarni ochib beradi.
30
Axborot texnologiyalari - bu vositasiz, hozirgi paytda bir qator vazifalarni hal
qilish qiyin bo'ladi.
AKT vositalari ta'limni individualizatsiya qilishning samarali vositasi bo'lib,
talabalarning mustaqil ishlarini faollashtiradi, g'ayrat va bilim faolligini
oshiradi. Talabalar o'quv internetida qidirish, ma'lumotni tasniflash, unga tanqidiy
yondoshish, taqqoslash qobiliyatini rivojlantiradilar, ya'ni umuman zamonaviy
insonning zaruriy sifati bo'lgan axborot madaniyatini oshirishga hissa qo'shadi, o'zo'zini tarbiyalash ko'nikmalarini singdiradi, yordam beradi. "o'rganishni kashfiyot
quvonchiga aylantiradi". Agar qiziqish bo'lsa, u holda taraqqiyot bor, bu ta'lim
sifatiga yanada ta'sir qiladi.
Zamonaviy sharoitda o'quv jarayonining samaradorligi uchun ma'lumotma'lumot tizimlari, elektron darsliklar va entsiklopediyalar, internet-resurslarini
kiritish zarur. Video materiallardan foydalanish talabaning bilish faoliyatini
faollashtirishga ham hissa qo'shadi va muhim axborot qobiliyatiga ega.
Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini
o'quv
jarayoniga
joriy
etish
talabalarga:
-asosiy va predmetli vakolatlarning shakllanishini ta'minlash uchun materialni
zarurligi va yetarliligi nuqtai nazaridan o'rganish;
-kerakli ma'lumotlarni qidirishni tezlashtirish;
-jahon hamjamiyati tomonidan to'plangan ma'lumotlarga, ma'lum bir ta'lim
sohasining tarkibiy qismiga, erkin ma'lumotga ega bo'lish;
-takrorlash, yangi materialni o'zlashtirishda qulay hissiy muhitda qolish;
-o'rganish motivatsiyasini rag'batlantirish, taqdim etilgan materialning ravshanligi,
namoyishkorligi, o'rganilgan grafikalar, diagrammalar, animatsiya ko'rinishida
taqdim etilishi tufayli "intellektual aura" ni yaratish;
-o'z-o'zini tarbiyalashni, introspektivani rag'batlantirish;
-muammoli masalalarni yechish rejimida ishlash, bilimdagi bo'shliqlarni tezda
to'ldirish;
-qiziqtirgan masalalar, mavzular, ixtisoslashtirilgan o'quv mashg'ulotlari, tanlov
kurslari bo'yicha faol, ijodiy ish olib borish;
31
-uy vazifasi ustida yanada samarali ishlash;
-kasallik paytida o'tkazib yuborilgan materialni qoplash;
mustaqil qidiruv rejimida o'zingizning ritmingizga, individual xususiyatlaringizga
ko'ra virtual laboratoriya, seminar, ekskursiya marshrutini kuzatib boring.
Bu shuni anglatadiki, zamonaviy axborot texnologiyalarining ta'lim sohasiga
kirib borishi o'qituvchilarga ta'lim mazmuni, usullari va tashkiliy shakllarini sifat
jihatidan o'zgartirishga imkon beradi.
Ta'limdagi ushbu texnologiyalarning maqsadi - axborot jamiyatidagi
talabalarning intellektual imkoniyatlarini oshirish, shuningdek, ta'lim tizimining
barcha darajalarida insonparvarlashtirish, individualizatsiya qilish, o'quv jarayonini
intensivlashtirish va ta'lim sifatini oshirish. Zamonaviy axborot texnologiyalarining
o'quv jarayoniga ulkan ta'sirini inobatga olgan holda, ko'plab o'qituvchilar ularni
o'zlarining uslubiy tizimiga qo'shishni istashmoqda. Shunday qilib, axborot
texnologiyalari endi ta'lim tizimini to'ldiruvchi vositalar emas, balki yangi bilimlar
tartibi va uning institutsional tuzilmalarini o'rnatish talabidir. Talabalarning bilim
olish ehtiyojlarini qondirish uchun o'qituvchi axborot ta'lim texnologiyalarini
o'zlashtirishi, shuningdek, ularning rivojlanishini hisobga olgan holda o'z-o'zini
o'qitish orqali o'zlarining axborot madaniyatini doimiy ravishda takomillashtirib
borishi, shu bilan birga ushbu texnologiyalar o'z amaliyotida va hamma narsaga
ijodiy yondashadilar. Media ta'lim vositalari va shakllari o'qituvchiga ilm-fan va
axborot texnologiyalarining so'nggi yutuqlaridan foydalanish jarayonida kasbiy
o'sish va o'zini takomillashtirish imkoniyatlarini beradi.
Oliy
ta’limda
o‘quv
jarayonini
tashkil
etishda
innovatsion
texnologiyalarning roli kun sayin ortib bormoqda. Masofaviy texnologiyalardan
foydalanish zamonaviy ta’limning imkoniyatlarini yanada kengaytirdi. Bugungi
kunda yer kurrasining istalgan joyidan turib, zamonaviy axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari (AKT) imkoniyatidan foydalangan holda ta’lim olish mumkin. Zero
an’anaviy ta’lim o‘z mavqeyini saqlab tursa ham, keyingi paytlarda masofaviy
o‘qitish texnologiyalari kundan-kun ommaviylashib bormoqda.Bugungi kunda
mamlakatimizda yangi jahon axborot-ta’lim muhitiga integrallashishga yo‘naltirilgan
32
ta’lim tizimi barpo etilmoqda. Bu ta’lim jarayonini tashkil etishda zamonaviy texnik
imkoniyatlarga javob beradigan sezilarli o‘zgarishlar bilan kuzatilmoqda. Zamonaviy
axborot texnologiyalarining ta’lim sohasiga kirib kelishi ta’lim usullari va o‘qitish
jarayonini yangicha yondashuv asosida tashkil etish shakllarini sifatli ravishda
qulaylashtirib,
o‘zgartirish
imkonini
bermoqda.
Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari ta’lim tizimini modernizatsiyalashtirish jarayonining eng muhim
qismidir. AKT — bu turli texnik va dasturiy qurilmalar bilan axborotga ishlov berish
usullaridir. U birinchi navbatda, zarur dasturiy ta’minotga ega bo‘lgan kompyuterlar
va ma’lumotlar joylashtirilgan telekommunikatsiya vositalaridir.
Axborot-kommunikatsiyatexnologiyalarivositalari-
bumikroprotsessor,
kompyutertexnologiyalariasosidaishlaydigandasturiyta'minot,
dasturiyta'minotvatexnikvositalarvaqurilmalar.
zamonaviyvositalarvama'lumotlarnito'plash,
ishlabchiqarish,
to'plash,
saqlash,
qaytaishlash,
uzatishvakirishimkoniyatinita'minlashbo'yichaoperatsiyalarnita'minlaydiganaxborotni
uzatish,
axborotalmashishtizimlariaxborotresurslarimahalliyvaglobalkompyutertarmoqlari.
Ta'limjarayonidaengko'pishlatiladiganAKTvositalariquyidagilarnio'zichigaol
adi.
1) kompyuter va multimedia proektori yordamida namoyish etilgan elektron
darsliklar va qo'llanmalar;
2) elektron entsiklopediyalar va ma'lumotnomalar;
3) simulyatorlar va sinov dasturlari;
4) Internetning ta'lim resurslari;
5) rasm va illyustratsiyali DVD va CD disklar;
6) video va audio uskunalar;
7) ilmiy ishlar va loyihalar;
33
8) interaktiv doska.
Mutaxassislar AKT vositalarining bir necha tasniflarini ajratib ko'rsatadilar.
Birinchi tasnifga muvofiq, ta'lim tizimida ishlatiladigan barcha AKT vositalarini
ikki turga bo'lish mumkin:
-
apparat (kompyuter, printer, skaner, kamera, videokamera, audio va video
yozuvchisi) ;
- dasturiy ta'minot (elektron darsliklar, simulyatorlar, sinov muhitlari). , axborot
saytlari, Internet qidiruv tizimlari va boshqalar).
AKT sohasidagi hozirgi yutuq kognitiv faoliyatni axborot bilan ta'minlashni
tashkil etish masalalarini qayta ko'rib chiqishni talab qilmoqda. Shunday qilib,
AKT vositalarining ikkinchi tasnifi foydalanish imkoniyatlarini ko'rib chiqishga
imkon beradi axborot texnologiyalari ta'lim faoliyatida:
1) quyidagi kabi brauzerlardan foydalangan holda internetda adabiyotlarni qidirish
internet Explorer, Mozilla Firefox va boshqalar, turli xil qidiruv tizimlari va
internetda ishlash uchun dasturlar (Yandex.ru, Rambler.ru, Mail.ru va boshqalar)
va u bilan ishlash (xulosalash, eslatmalar, izohlar, iqtiboslar, Internetda slaydprezentatsiyalar yaratish);
2) asosiy dasturlar to'plamidan foydalangan holda matnlar bilan ishlash microsoft
dasturlari Idora: Microsoft Word grafik dizayndagi matnlarni yaratish va
tahrirlashga imkon beradi; Microsoft Power Point sizga materialning rang-barang
namoyishi uchun taqdimot slaydlarini yaratishga imkon beradi; Microsoft Excel
hisob-kitoblarni amalga oshirish, ma'lumotlarni tahlil qilish va tasavvur qilish,
jadvallar va veb-sahifalardagi ro'yxatlar bilan ishlashga imkon beradi; Microsoft
Office Publisher bukletlar, risolalar va boshqalarni yaratishga va o'zgartirishga
imkon beradi;
3) tarjima dasturlaridan (PROMTXT) va elektron lug'atlardan foydalangan holda
matnlarni avtomatik tarjima qilish uchun (AbbyLingvo7.0);
4) ma'lumotlarni saqlash va to'plash uchun (CD, DVD, Flash disklar);
34
5) aloqa uchun (Internet, elektron pochta, Skype, Hangout va boshqalar);
6) grafik va tovushni qayta ishlash va ijro etish uchun (Microsoft pleyerlari) Media
pleer, zplayer, CorelDraw, PhotoShop rasmlarini ko'rish dasturlari, diagrammalar,
chizmalar va grafikalar yaratish dasturlari (Visio va boshqalar).
Ro'yxatda keltirilgan AKT vositalari
darslarda talabalarning mustaqil
ishlarini tashkil etish uchun qulay imkoniyatlar yaratadi. Ular ma'lum bir
mavzularni o'rganish uchun ham, olingan bilimlarni boshqarish uchun ham
kompyuter
texnologiyalaridan
foydalanishlari
mumkin.
Bundan
tashqari,
kompyuter eng sabrli o'qituvchidir, u har qanday vazifani kerakli darajada
takrorlashi, to'g'ri javobga erishishi va pirovardida qo'llanilayotgan mahoratni
avtomatlashtirishi mumkin.
Multimedia taqdimotlaridan deyarli barcha o'qituvchilar keng foydalanadilar. Ular
o'qituvchi uchun ham, talabalar uchun ham qulaydir.Multimedia
prezentatsiyalarining ta'lim salohiyatidan chet tili darslarida nutqni o'rganish uchun
vizual qo'llab-quvvatlash uchun samarali foydalanish mumkin.
Multimedia taqdimotlarining afzalliklari quyidagilardan iborat:
- turli xil matnli audio va video ravshanligi kombinatsiyasi;
- uni yangi leksik, grammatik va hatto fonetik materiallarni aniqroq semantizatsiya
qilish, shuningdek nutq faoliyatining barcha turlarini o'rgatishda qo'llabquvvatlashga imkon beradigan interaktiv, multimedia doskasi sifatida taqdim etish
uchun foydalanish imkoniyati;
- individual slaydlardan tarqatma materiallar sifatida foydalanish qobiliyati
(tayanchlar, jadvallar, diagrammalar, grafikalar, diagrammalar);
- butun sinf e'tiborini faollashtirish;
- yangi o'quv materialini idrok etish va yodlash samaradorligini ta'minlash;
- yangi bilimlarni o'zlashtirish va o'rganilayotgan materialni tizimlashtirish ustidan
nazorat;
35
- talabalarning sinf va sinfdan tashqari mustaqil ishlarining kombinatsiyasi; o'qish
vaqtini tejash;
-
o'qituvchilarning
ham,
o'quvchilarning
ham
kompyuter
multimedia
kompetensiyasini shakllantirish, o'quv ishlarini tashkil etishda ularning ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirish.
Ta'limda ishlatiladigan AKT vositalari
Har qanday ta'lim tizimining axborot muhiti uchun AKTning asosiy vositasi
bu shaxsiy kompyuter bo'lib, uning imkoniyatlari unga o'rnatilgan dasturiy ta'minot
bilan belgilanadi. Dasturiy ta'minotning asosiy toifalari - tizim dasturlari, amaliy
dasturlar va dasturiy ta'minotni ishlab chiqish vositalari. Tizimli dasturlarga,
avvalambor, boshqa barcha dasturlarning apparat vositalari bilan o'zaro ta'sirini va
shaxsiy kompyuter foydalanuvchisi dasturlari bilan o'zaro aloqasini ta'minlaydigan
operatsion tizimlar kiradi. Kommunal xizmatlar yoki xizmat ko'rsatish dasturlari
ham ushbu toifaga kiritilgan. Amaliy dasturlarga axborot texnologiyalari vositasi
bo'lgan dasturiy ta'minot - matnlar, grafikalar, jadvalli ma'lumotlar va boshqalar
bilan ishlash texnologiyalari kiradi.
Zamonaviy ta'lim tizimlarida universal ofis dasturlari va AKT vositalari
keng qo'llaniladi: matn protsessorlari, elektron jadvallar, taqdimot tayyorlash
dasturlari, ma'lumotlar bazalarini boshqarish tizimlari, tashkilotchilar, grafik
paketlar va boshqalar.
Kompyuter tarmoqlari va ularga o'xshash boshqa AKT vositalari paydo
bo'lishi bilan, ta'lim dunyoning istalgan nuqtasidan tezkor ma'lumot olish
qobiliyatiga bog'liq yangi sifatga ega bo'ldi. Internetning global kompyuter
tarmog'i
orqali
ma'lumotlar
dunyodagi
bazalari,
fayllar
axborot
resurslariga
omborlari
va
( elektron
boshqalar) bir
kutubxonalar ,
zumda
kirish
mumkin..Internetdagi eng ommabop manba - World Wide Web, ikki milliardga
yaqin multimedia hujjatlarini nashr etdi.
Internetda boshqa keng tarqalgan AKT vositalari, jumladan elektron pochta, pochta
ro'yxatlari, yangiliklar guruhlari, suhbat mavjud. Haqiqiy vaqtda aloqa o'rnatish
uchun maxsus dasturlar ishlab chiqilgan bo'lib, ular aloqa o'rnatilgandan so'ng
36
klaviaturadan kiritilgan matnni, shuningdek ovoz, rasm va har qanday fayllarni
uzatishga imkon beradi. Ushbu dasturlar masofaviy foydalanuvchilarga mahalliy
kompyuterda ishlaydigan dastur bilan birgalikda ishlashga imkon beradi.
Ma'lumotlarni siqishni yangi algoritmlari paydo bo'lishi bilan kompyuter
tarmog'i orqali uzatiladigan ovoz sifati sezilarli darajada oshdi va an'anaviy telefon
tarmoqlarida ovoz sifatiga yaqinlasha boshladi. Natijada AKTning nisbatan yangi
vositasi - Internet-telefoniya juda faol rivojlana boshladi. Maxsus uskunalar va
dasturiy ta'minot yordamida audio va videokonferentsiyalar Internet orqali amalga
oshirilishi mumkin.
AKT tarmog'i vositalari yordamida o'quv, uslubiy va ilmiy ma'lumotlardan
keng foydalanish, tezkor konsalting yordamini tashkil etish , tadqiqot faoliyatini
simulyatsiya qilish, real vaqtda virtual o'quv mashg'ulotlarini (seminarlar,
ma'ruzalar) o'tkazish imkoniyati paydo bo'ladi.
2.2. Ta'lim jarayonida internet materiallaridan foydalanish metodikasi.
Mamlakatimizda
olib
borilayotgan
tub
islohotlar,
fan-texnika
va
texnologiyalarning rivojlanishi hamda axborotlashgan jamiyatga o‘tish talablari
ta’lim strategiyasini o‘zgarishiga olib kelmoqda. Uzluksiz ta’lim olishning yangi
shakllari, jumladan zamonaviy o`qitish texnologiyalariga asoslangan tarmoqli,
axborotli, masofaviy va innovatsion ta’lim texnologiyalari vujudga keldi. Axborotkommunikatsion texnologiyalarga asoslangan yangi ta’lim turlarining paydo
bo‘lishiga asosiy sabab, jamiyatning turli tabaqalariga mansub kishilarga bilim
berish, ularning malakasini muntazam oshirib borish va qayta tayyorlash
vazifalarini muvaffaqiyatli hal etishda, sobiq ta’lim tizimining yillar davomida
shakllangan an’anaviy usul va vositalarining imkoniyatlari chegaralanganligidadir.
Bunday vaziyatda Oliy o‘quv yurtlarining potensialiga tayangan holda axborotkommunikatsiya texnologiyalari asosida uzluksiz ta’lim tizimini shakllantirish
muhim ahamiyat kasb etadi. Dars jarayoni samaradorligini oshirish hozirgi zamon
pedagogikasining dolzarb masalasiga aylanib bormoqda. Texnika, texnologiya va
ishlab chiqarishning jadal sur’atlar bilan rivojlanib borishi oliy ta’lim hamda
akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida ta’lim olayotgan talaba yoshlar oldiga
37
shu rivojlanishga mos bo‘lgan bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlarini taqozo
qilmoqda. Talaba yoshlarga texnika va texnologiyalarning yangi yutuqlarini
o‘zlashtirish ko‘nikmalarini hosil qilish uchun ularni o‘qitish usullarini tubdan
yangi pog‘onaga qo‘tarish zarurati davr talabi bo‘lib qolmoqda. Bu muhim vazifani
hal etishda kundalik turmushda jadal sur’atlar bilan kirib kelayotgan zamonaviy
pedagogik va axborot — kommunikatsion texnologiyalar, elektron ta’lim
resurslaridan keng foydalanish muhim rol o‘ynashi muqarrardir. Hozirgi kunda
sinovdan o‘tgan maxsus axborot vositalari: kompyuter texnikalari, audio va video
vositalari qatoriga kelib qo‘shilgan elektron ta’lim resurslari, virtual stendlar,
animatsiyali dasturlar vositasida dars mashg‘ulotlarini olib borish talabalar
tomonidan dars mashg‘ulotlarini o‘zlashtirishlariga samarali natijalar berib borishi
tayindir. Elektron ta’lim resurslari yordamida darslarni tashkil etish jarayoni,
bunda talabalarning olayotgan bilimlarini nafaqat eshitish, balki ko‘rish sezgilari
orqali ham qabul qilishlari va tushunchalarning g‘oya va mazmunini chuqur anglab
etishlariga samarali yordam beradi. Qator mualliflar tomonidan turli elektron
o‘qitish vositalari yordamida mavzularning yoritilishni joriy etib borilayotganligi,
bunda talabalarning bilim saviyalarining oshib borayotganligini bevosita ishonch
hosil qilish mumkinki, bu usullarning yanada takomillashtirilishi, yuqori
pog‘onaga olib chiqish kabi zaruratlar oldindan ko‘rib, shu yo‘sinda ta’lim va
tarbiya jarayonini tashkil etish har bir rahbar hamda pedagogning dolzab vazifasi
bo‘lishi talab etiladi. Elektron ta'limning umumiy atamasi ko'pincha elektron
ommaviy axborot vositalari orqali, odatda sinfdan tashqarida va internetdan
foydalangan holda onlayn ravishda olib boriladigan ta'limni tavsiflash uchun
ishlatiladi. Elektron ta'lim sinxron bo'lishi mumkin, bir vaqtning o'zida barcha
talabalar ishtirok etadigan va o'zaro aloqada bo'ladigan barcha talabalar bilan sodir
bo'lishi mumkin, yoki asinxron, individual talabalar o'z templari bilan harakat
qilishlari mumkin.
Ijtimoiy media - bu ma'lumot olish va almashish va hamkorlik qilish uchun
ishlatilishi mumkin bo'lgan onlayn resurslarni tavsiflash uchun ishlatiladigan
atama. Ijtimoiy tarmoqlar tobora elektron ta'lim uchun ko'proq foydalanilmoqda va
38
yangi bilimlarni yaratish va tarqatishning tez sur'atlariga va har qanday vaqtda va
har qanday joyda o'rganishga bo'lgan ochlikka mos ravishda mos kelishi
mumkin. Ijtimoiy tarmoqlarning o'ziga xos xususiyati shundaki, u foydalanuvchilar
jamoatchiligi o'rtasida tezkor o'zaro aloqalar uchun imkoniyat yaratadi.masalan ,
Usenet), bloglar ( masalan , WordPress, TypePad va Blogger), mikrobloglar
( masalan , Twitter), ijtimoiy tarmoqlar ( masalan , Facebook, LinkedIn, Doximity
va Google+), ijtimoiy xatcho'plar ( masalan , Flickr), ijtimoiy kuratsiya ( masalan ,
Reddit va Pinterest) va vikilar ( masalan , Vikipediya).
Bizning fikrimizcha, elektron ta’lim vositalaridan foydalanishda quyidagilarga
alohida e’tibor qaratish kerak bo‘ladi:
− o‘quv materiallarga qo‘yiladigan uslubiy talablarni ishlab chiqish;
− animatsion dasturlardan foydalanish davomiyligini 25–30 minutdan oshirmaslik;
− namoyish etilayotgan mavzuga doir tushunchalar o‘qituvchi va talabalar
tomonidan ikki tomonlama aloqa tarzida muhokama etib borilishi;
− namoyish etilib borilayotgan lavhalarning talaba tomonidan mustaqil ravishda
qayta ishlab, yangi tushunchalarni shakllantirib borishiga erishish;
− o‘qitish natijalarini baholash me’zonlarini aniqlash. Ma’lumki, o‘quv jarayonida
qo‘llaniladigan pedagogik va informatsion texnologiyalar bir necha turlarga
bo‘linib, ulardan eng muhimi kompyuter texnikasi vositalari yordamida o‘qitishdir.
Vazirlar mahkamasining 2018-yil 10-oktyabrdagi 816-sonli qarorida Oliy va
o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimi uchun o‘quv adabiyotlarini yaratishga
qo‘yilgantalablar keltirilgan.Ushbu nizomning 5 bobi elektron o’quv adabiyotlarini
yaratish tamoyillari va ularga qo’yiladigan talablarga bag’ishlangan.
Elektron o‘quv adabiyotlarini (darsliklarni) yaratish tamoyillari:
modullilik tamoyili — o‘quv materialini hajmi bo‘yicha kichik, ammo tarkibi
bo‘yicha bir butun bo‘lgan modullardan (bo‘limlardan) iborat bo‘lgan bo‘laklarga
bo‘lib chiqilganligi;
39
to‘liqlik tamoyili — har bir yaratilayotgan bo‘lim (modul) uni tashkil
etuvchi nazariy va amaliy qismlar, nazariy bilimlarni tekshirish bo‘yicha tuzilgan
nazorat savollari (testlar), mustaqil echish uchun topshiriq va amaliy ko‘nikmalarni
o‘rganishga yo‘naltirilgan mashqlar, tajribalar va tegishli sharhlardan iborat
bo‘lishi maqsadga muvofiqligi;
ko‘rgazmalilik tamoyili — har bir bo‘limda (modulda) yangi tushunchalar,
fikrlar hamda uslublarni tushunarli va eslab qolishni yengillashtiruvchi matnlar
hajmi o‘lchamlari kichik bo‘lgan kadrlarning ketma-ketligidan iborat bo‘lishi;
tarmoqlanish tamoyili — har bir bo‘limlardan (modullardan) gipermatnli
havolalar orqali boshqa bo‘limlar bilan bog‘lanish imkoniyatlari mavjudligi,
o‘rganilayotgan
fan
materiallari
cheklanmagan
holda
bosqichma-bosqich
o‘zlashtirib borish imkoni bo‘lishi.
boshqaruvchanlik tamoyili — ta’lim oluvchilar ekranda tasvirlanadigan
kadrlarning almashuvini o‘zlari mustaqil boshqara olishlari, istalgan mavzu yoki
ma’lumotlarni, tushunchalar, fikrlar, illyustratsiya materiallari va multimediyalarni
ekranga chiqarish imkoniga ega bo‘lishi, o‘quvchi va ta’lim oluvchilarga bilim va
ko‘nikmalarni nazorat savollari, testlar va amaliy mashg‘ulotlar orqali tekshirish
imkoniyati mavjudligi;
ko‘nikuvchanlik tamoyili — elektron darslik o‘quv jarayonida aniq
foydalanuvchi ehtiyojlariga ko‘nikib borishini ta’minlashi, o‘rganilayotgan
materialning chuqurligi va murakkabligini hamda ta’lim oluvchining kelgusi ta’lim
bosqichiga bog‘liq holda amaliy yo‘naltirilganligini o‘zgartirib borishga imkoniyat
yaratishi, foydalanuvchilar o‘z ehtiyojlariga ko‘ra qo‘shimcha illyustratsiya
materiallarini yuzaga keltira olishlari, o‘rganilayotgan tushunchalarni chizma va
geometrik jihatdan talqin qila olishlariga xizmat qilishi;
kompyuterli qo‘llab quvvatlash tamoyili — ta’lim oluvchilar o‘rganish
jarayonining istalgan paytida o‘quv materialining mohiyatiga o‘ziga diqqatni jalb
etishga undovchi topshiriq va masalalarni qarab chiqish hamda ularni bajarishda
kompyuterdan
foydalanishlari
uchun
sharoit
mavjudligi.
Elektron
o‘quv
adabiyotini kompyuterda o‘rganishda murakkab almashtirish amallarini, turli xil
40
hisoblashlarni va grafiklarni tuzib chiqish, rasm va sxemalarni chizish, murakkab
darajadagi turli amallarni bajarish imkoniyatlari mavjudligi;
yig‘iluvchanlik tamoyili — elektron darslikni yangi bo‘limlar va mavzular,
fan va texnika yangiliklari bilan kengaytirib va to‘ldirib borishga imkon berishi
hamda maxsus va alohida fanlar bo‘yicha elektron kutubxonalarni yoki ta’lim
oluvchilar, (u o‘qiyotgan mutaxassislik va kursga mos holda) o‘qituvchilar yoki
tadqiqotchilarning xususiy elektron kutubxonalarini shakllantirishiga imkon
yaratishi.
Elektron darslikka qo‘yiladigan umumiy talablar quyidagilar:
elektron darslikning mazmuni va tarkibi ta’lim standartlari, malaka
talablari, o‘quv reja va fan dasturlariga mos kelishi kerak;
elektron darslikning tuzilmasi va mazmuni o‘quv materialini chuqur
o‘rganishga mo‘ljallash bilan bir vaqtda o‘rganilayotgan fanning o‘quv dasturiga
mos kelishi kerak;
o‘qitishda ilmiylikni, fan, texnika va texnologiyalarning so‘nggi yutuqlarini
hisobga
olishda
ishonchliligini
o‘quv
ta’minlash,
materiali
o‘quv
mazmunining
materialini
yetarlicha
elektron
darslik
chuqurligini,
yordamida
o‘zlashtirish jarayoni o‘qitishning zamonaviy usullari bilan mos ravishda qurilishi
zarur;
elektron darslik ta’lim oluvchilarning yoshi hamda alohida xususiyatlariga
xos o‘quv materialini o‘rganishning murakkablik va chuqurlik darajasini aniqlashi
zarur, o‘quv materialini haddan ziyod murakkablashtirish va ortiqcha yuklashga
yo‘l qo‘ymasligi lozim;
ta’lim oluvchiga an’anaviy o‘quv adabiyotlarida imkoni bo‘lmagan
muammoli topshiriqlar, mashqlar, amaliy mashg‘ulotlarni bajarishga imkon
yaratishi kerak;
o‘qitishning ko‘rgazmaliligini ta’minlashi, ta’lim oluvchilar tomonidan
o‘rganilayotgan obyektlar, ularning maketlari, uch o‘lchamdagi modellarini sezgili
qabul qilish va shaxsan kuzatish imkonini berishi lozim;
41
elektron darslikdan foydalanishda bilimlarni o‘zlashtirish mustahkamligi
ta’lim oluvchilarning o‘quv materialini mustahkam o‘zlashtirishlari uchun, ularni
chuqur fikrlash, xotirada saqlash kabi qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qilishi
kerak;
elektron darslik o‘quv faoliyatining izlash, yig‘ish, saqlash, tahlil, ishlov
berish kabi ko‘rinishlarini avtomatlashtirishni, hisoblashlarni, loyihalash va
konstruksiyalashni, tajriba, eksperimentning natijalariga ishlov berishni, nazorat
topshiriqlarni, axborotli ishlov berishni avtomatlashtirishni ko‘zda tutishi kerak;
elektron darslik murakkab obyektlar (mashina, uskuna, apparat, moslama
va h.k.) ishining imitatsiyasini, turli jarayonlarni real, tezlashtirilgan yoki
sekinlashtirilgan vaqt masshtabida o‘tish vositalarini tarkibida saqlashi kerak.
Elektron darslikka qo‘yiladigan o‘ziga xos didaktik talablar quyidagilar:
moslashuvchanlik talabi — elektron darslik ta’lim oluvchining xususiy
imkoniyatlariga, ya’ni o‘qitish jarayonida ta’lim oluvchining bilimi, ko‘nikmalari
va psixologik xususiyatlariga moslashtirilgan bo‘lishi;
o‘qitishning interfaollik talabi — elektron darslik o‘qitish jarayonida ta’lim
oluvchi bilan o‘zaro hamkorlikni ta’minlashi, interfaol muloqot va qaytarma
aloqani ta’minlashi;
vizuallashtirish talabi — elektron darslik o‘quv axborotini taqdim qilishida
kompyuter vizuallashtirish imkoniyatlarini joriy qilish zarurligi;
ta’lim oluvchining intellektual qobiliyatini rivojlantirish talabi — fikrlash,
murakkab vaziyatlarda mustaqil qarorlar qabul qila olish mahorati, axborotga
ishlov berish bo‘yicha ko‘nikmalarni shakllantirishga imkon berishi;
tizimlilik talabi — elektron darslik o‘quv materialini namoyish qilishning
tizimlilik va funksional bog‘liqligini, to‘liqligi va uzluksizligini ta’minlashi.
Elektron darslik o‘zida muammoli va izlanish topshiriqlarining intellektual
o‘rgatuvchi tizimiga ega bo‘lishi, o‘quv materialini taqdim etishning tushunchali,
obrazli va harakatli komponentlarining o‘zaro bog‘liqligiga tayangan holda
qurilishi kerak.
42
Elektron darsliklarga qo‘yiladigan umumiy texnik, texnologik talablar.
Elektron darslik:
lokal va boshqa tashqi axborot tashuvchilarda, tarmoqli tartibotda
harakatlanishi;
multimediya
va
telekommunikatsiya
texnologiyalarining
zamonaviy
vositalarini maksimal qo‘llash imkonini berishi;
ishlash qobiliyati puxta va barqaror bo‘lishi;
turli elektron tashuvchilarni qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘lishi;
lokal va tarmoqli tartibda ishlash imkoniyati mavjud bo‘lishi;
jamoaviy ishlash imkonini (o‘qituvchi ta’lim oluvchilar bilan interaktiv va
qaytarma aloqada bo‘lishi) berishi kerak.
Elektron darsliklarni yaratishning o‘quv-uslubiy, texnik, texnologik tartibi
tayanch oliy ta’lim muassasalari tomonidan ishlab chiqiladi.1
Ushbu bobda elektron darsliklar va ularni yaratishga qo’yilgan umumiy
talablar keltirilgan bo’lib elektron darsliklarning keng imkoniyatlari va o’qitish
jarayonini samarali tashkil etish va yuqori natijalarga erishish imkoniyatini berishi
haqida keltirilgan.
Quyidagi vositalar talabalarni o’rgatish va o’qituvchilar bilan o'zaro aloqada
bo'lishda yordam berish uchun ijtimoiy tarmoqlarning kuchidan foydalanadi.
1.
Grockit: Grockit o'quvchilarni
ushbu
yirik
ijtimoiy
saytda o'qigan kurslari orqali birlashtiradi.
2. EduBlogs:o'zingiz va butun sinfingiz uchun blog yuritishda xavfsiz va
xavfsiz joyni taklif etadi.
3. Skype: Skypeboshqa o'qituvchilar bilan aloqada bo'lish yoki hatto onlayn
uchrashuvlarda ishtirok etish uchun ajoyib vosita bo'lishi mumkin. Bundan
tashqari, bu o'qituvchilarga, hatto boshqa mamlakatlarda ham boshqa sinflar bilan
hamkorlik qilishda yordam berishi mumkin.
4. Vikikitoblar: Vikikitoblar o'qituvchilarga o'zlarining o'quvchilari bilan
onlayn darslar, ommaviy axborot vositalari va boshqa materiallarni almashishlariga
1
Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 10-oktabrdagi 816-son qarori
43
imkon beradi, bu esa o'zlarining Vikisavitlarda o'zlarining ta'lim Vikikitlarini
yaratish
uchun
bir-biri
bilan
hamkorlik
qilishlariga
imkon
beradi.
5. Pinterest: to'g'risida Pinterest siz post uchun qiziqarli va muhim topish
deyarli har qanday tasvirni ekranga qo'shishingiz mumkin, ko'p o'qituvchilar
batafsil dars rejalari, loyihalar va turli ruhlantiruvchi materiallar bir hovuz sifatida
foydalanish.
6.Sxologiya:Schoology ijtimoiy
sayti yordamida o'qituvchilar
boshqarishi , o'quvchilarni qiziqtirishi, mazmuni
almashishi
va
darslarni
boshqa
o'qituvchilar bilan o'zaro aloqada bo'lishi mumkin.
Mutaxassislik fanlarini o’qitishda foydalaniladigan ta’lim vositalari va AKT
vositalaridan dars mashg’ulotlarida amaliy jihatdan foydalanish.
Hozirgi kunda uzluksiz ta’limning barcha bo’ginida ayniqsa Oliy ta’lim
muassasalarida ta’lim jarayonini samarali tashkil etish uchun
pedagoglardan
zamonaviy ta’lim vositalari hamda AKT vositalaridan keng foydalanishni talab
etayotgani barchamizga sir emas. O’quv jarayonini zamonaviy ta’lim vositalaridan
va AKTdan unumli foydalanish ta’lim beruvchi uchun yetkazmoqchi bo’lgan yangi
ma’lumotni ta’lim oluvchi uchun esa o’zlashtirishi lozim bo’lgan yangi bilimlarni
tez va oson o’zlashtirish uchun xizmat qiladi.SHu o’rinda ta’lim berish va ta’lim
olishni
yanada
qulaylashtirayotgan
zamonaviy
elektron
ta’lim
dasturlari
mavjud.Shulardan biri ta’lim berish jarayonlarini masofadan olib borish
imkoniyatini beruvchi elektron interfaol doska va Zoom dasturi haqida qisqacha
ma’lumot bermoqchiman.
Elektron interfaol doska (Interactive whiteboard) bu – talim berishning
zamonaviy vositasi bo’lib, kompyuter va proyektordan iborat majmua tarkibida
ishlaydi. Kompyuterning ishchi stolidagi tasvirlar proyektor yordamida interfaol
doska yuzasiga tushiriladi. Bunda doska yuzasiga tushirilgan tasvirlar bilan
interfaol usulda ishlash mumkin, yani kompyuterning grafik interfeysini sensorli
boshqarish, turli obyektlarni yaratish, oldin yaratilgan obyektlarni ochish, ularga
44
tegishli o’zgartirishlar kiritish va h.k. Kiritilgan barcha o’zgartirishlar va yaratilgan
yangi obyektlarni, ularga kelgusida qo’shimcha ishlov berish uchun kompyuter
xotirasiga yozib qo’yish yoki tashqi axborot tashuvchi vositalarga ko’chirib olish
mumkin.Elektroninterfaoldoska (EID) maxsuselektronqalam (stilus, marker)
orqali,
shuningdekqo’lbarmoqlaribilanhamboshqarilishimumkin
(buinterfaoldoskaniningqaysitexnologiyalardanfoydalanibishlabchiqilganligigabog
’liqbo’ladi). Bunda, interfaol doska va kompyuter o’rtasida ikki tomonlama aloqa
o’rnatiladi, maxsus qalam (stilus, marker) yoki qo’l barmoqlari esa sichqoncha
kabi ishlaydi.EID darslarni yanada qiziqarli va ko’rgazmali tarzda o’tishga keng
imkoniyatlar yaratadi. Mazkur doska yordamida o’qituvchi interfaol talim
resurslarni namoyish etishi, mustaqil ravishda dars ishlanmalarini tayyorlashi va
o’quvchilarni doska bilan ishlashga faol jalb etish orqali darslarni yanada
mazmunli va qiziqarli tashkil etishi mumkin. Interfaol doska yordamida
bajarilayotgan barcha amallar tegishli fayllarda xotiraga olinishi va o’tilayotgan
darsga tayyor elektron material sifatida o’quvchilarga tarqatib berilishi mumkin.
Interfaol doskalarning dasturiy taminoti o’quchilarni dars jarayoniga yanada
faolroq jalb etadigan va yangi mavzu bo’yicha bilimlarni tezroq o’zlashtirishga
yordam beradigan noyob usulubiy materiallarni yaratish imoniyatini beradi.
Sensorli interfaol doskalarda rezistiv matrisa – yani interfaol doskaning
plastik yuzasiga montaj qilingan, juda xam ingichka simlardan to’qilgan va
qatlamlari orasida xavo bo’shlig’i mavjud bo’lgan ikki qatlamli sim to’r ishlatiladi.
Doska yuzasiga tushirigan bosim oqibatida birinchi qatlam to’r simlari ikkinchi
qatlam to’r simari bilan to’qnashadi. Sensorli texnologiyaga asoslangan interfaol
doskalar,
kompyuter
sichqonchasining
tugmasini
bosish
orqali
tasir
ko’rsatilganikabi qo’l barmoqlari (yoki har qanday boshqa predmet) bilan doska
yuzasiga tegish orqali tasir ko’rsatish amallariga javoban tegishli munosabat
bildiradi.
Ushbu texnologiya maxsus elektron markerlardan foylanishni talab qilmaydi, ish
jarayonida hyech qanday nurlanishlardan foydalanilmaydi va tashqi to’siqlarga
chidamli. Mazkur texnologiyaning kamchiliklariga quyidagilar kiradi – doska
45
yuzasida barmoq yoki marker bilan tez xarakat qilinganda rezistiv matrisaning
reaksiyasi biroz kechikadi, shuningdek, doska yuzasiga osonlik bilan zarar
yetkazilishi mumkin.
Zoo
m
dastu
ri va
unin
g
imko
niyat
lari
46
Zoom - bu bulutli videokonferentsaloqa xizmati bo'lib, siz boshqalar bilan deyarli
jonli suhbatlar o'tkazishda video yoki audio orqali yoki ikkalasi bilan deyarli
uchrashishingiz mumkin va bu ushbu sessiyalarni keyinroq ko'rish uchun yozib
olishga imkon beradi.Odamlar kattalashtirish haqida gapirganda, odatda quyidagi
iboralarni eshitasiz: Uchrashuvni kattalashtirish va xonani kattalashtirish.
Kattalashtirish
yig'ilishi
deganda
Zoom
yordamida
o'tkaziladigan
videokonferentsaloqa yig'ilishi tushuniladi. Siz ushbu uchrashuvlarga veb-kamera
yoki telefon orqali qo'shilishingiz mumkin. Ayni paytda, kattalashtirish xonasi - bu
kompaniyalarning konferentsiya xonalaridan Zoom uchrashuvlarini rejalashtirish
va boshlashga imkon beradigan jismoniy jihozlarni sozlash.
Kattalashtirish xonalari Zoom obunasining yuqori qismida qo'shimcha obunani
talab qiladi va katta kompaniyalar uchun ideal echim hisoblanadi.
Zoomning asosiy xususiyatlari:
Yakka uchrashuvlar: Hatto bepul reja bo'yicha ham cheksiz yakkama-yakka
uchrashuvlarga mezbonlik qiling.
Guruh videokonferentsiyalari: 500 tagacha ishtirokchini qabul qiling (agar siz
"katta yig'ilish" qo'shimchasini sotib olsangiz). Bepul reja, ammo 40 daqiqagacha
va 100 tagacha ishtirokchiga qadar video konferentsiyalarni o'tkazishga imkon
beradi.
Ekranni ulashish: Birma-bir yoki katta guruhlar bilan tanishing va ko'rgan
narsalaringizni ko'rishlari uchun ular bilan ekraningizni ulashing.
Masshtablash yakka-yakka chat sessiyalariga imkon beradi, ular guruh ichidagi
qo'ng'iroqlar, o'quv mashg'ulotlari va ichki va tashqi auditoriya uchun vebseminarlar va global videokonferentsiyalarni 1,000 tagacha ishtirokchilar va 49 ta
ekrandagi
videolarga
aylantiradi.
Bepul
daraja
cheksiz
yakkama-yakka
uchrashuvlarga imkon beradi, lekin guruh sessiyalarini 40 minut va 100
47
ishtirokchiga cheklaydi. To'langan rejalar har bir mezbon uchun oyiga $ 15dan
boshlanadi.
Zoom dasturi orqali siz istalgan o’quv faoliyatingizni masofadan olib
borishingiz va ta’lim jarayoniga oid barcha vazifalarni zoom dasturi orqali
yetkazishingiz
mumkin.Misol
tariqasida
Mutaxassislik
fanlarini
o’qitish
metodikasi fanidan darslarni zoom orqali tashkil etishimiz mumkin.Bu esa bizga
vaqtni tejash hamda darsda olingan ma’lumotlarni qaytadan tinglash va yuklab
olish hamda boshqa qulay imkoniyatlarni taqdim etadi.Zoom dasturining yana bir
qulayligi
shundan
iboratkitalabalar
mashg’ulotlarigaqatnashish mumkin
48
xohlagan
joydan
turib
dars
.
49
Xulosa va tavsiyalar.
Ta'lim vositalarini tushunish, o'rganish va ulardan foydalanish, shov-shuv
siklidagi o'rni va ularni kattalarga kasbiy sohalarda o'qitishda qo'llash tobora
muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ming yillik avlod (1985-2000 yillarda tug'ilgan),
avvalgi avlodlarga qaraganda ko'proq texnologik savodli, faol o'rganishga bo'lgan
ehtiyojni qondiradigan va birgalikdagi ish sharoitida ko'proq tajribaga ega
bo'lganligi sababli, biz nafaqat o'qitayotganlarimizni qayta baholashga majbur
bo'lmoqdamiz ammo biz qanday ma'lumot beramiz. Ta'lim texnologiyalari
landshaftini puxta anglash har qanday aniq vositalarni tushunish va ulardan
foydalanish bilan bir xil darajada muhimdir. Doimiy ravishda yangi va
takomillashtirilgan vositalarni yaratib turadigan bozor bilan, vositalardan maqsadli
foydalanishga e'tibor qaratish zarur.
Ushbu sharhda tasvirlangan ko'plab vositalardan ba'zilari boshqalardan ko'ra
gip-tsikldan omon qolish va o'qituvchilarning asboblar qutisining bir qismiga
aylanish ehtimoli ko'proq, boshqalari esa boshqa ta'lim yangiliklari bilan
almashtirilishi mumkin. Qaysi vositalar qolishini va qaysi biri ketishini taxmin
qilish qiyin, ammo ko'pchilik allaqachon shunchaki o'tib ketadigan modalar
emasligini
ko'rsatmoqda. Faol
ta'lim,
hattoki
tibbiyot
maktablarining
pedagogikaning ushbu shakliga mos sinflarni loyihalashtirish va qurish
darajasigacha mustahkam o'rnashmoqda. Bu o'girilgan va virtual sinflardan, shu
jumladan qisqa video va ARS-lardan ko'proq foydalanishni o'z ichiga
oladi. Simulyatsiya va unga aloqador texnologiyalar va vositalar, xususan, sog'liqni
saqlash tizimining sifatni yaxshilash va bemorlarning xavfsizligini ta'minlashga
katta e'tibor qaratish bilan birga o'rnatilmoqda. Shuningdek, talabalar va
o'qituvchilar o'rtasidagi muloqotni osonlashtirish va so'nggi yangiliklardan
xabardor bo'lib turish uchun ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish kengaymoqda. Hiptsikl bir necha darajalarda mavjud: bo'limlar, maktablar, muassasalar va umuman
olganda katta ta'lim dunyosida.Doimiy qudratni namoyish etadiganlar ko'proq ta'sir
50
doirasiga kirib boradi, chuqurroq tushunishga ehtiyoj tug'diradi, bu esa ko'proq
stipendiya va tadqiqotlarga olib keladi va bir nechta sharoitlarda qo'llaniladi.
Voyaga etgan talabalar o'rganadigan yangi vositalarni kutishda davom etadilar,
shuningdek ular ba'zi yaratuvchilar, takomillashtiruvchilar va ba'zi hollarda rad
etuvchilar bo'lishadi. O'qituvchilar ham, talabalar ham yangi vositalar va o'qitish
usullarini sinab ko'rish uchun bir oz imkoniyatlarga ega bo'lishlari kerak. Buning
uchun texnologiya bilan ishlashga harakat qilish va har doim ham omadli
bo'lmaslik uchun ruxsat berish madaniyati, texnologiya bilan ishlash uchun vaqt va
qanday texnologiya pedagogika va intizomga eng mos kelishini tushunish kerak,
shuningdek, moliyaviy kapital va vaqti-vaqti bilan saqlash va ishlash uchun joy
talab etiladi. texnologiya.
Bunday sharhda behabar qoldirilgan yoki ishlab chiqilgan ko'plab
mukammal vositalar, ijtimoiy tarmoq saytlari va boshqa manbalar mavjud. Sevimli
vositangiz bilan bo'lishish, istisnolarga izoh berish yoki yangi vositalarni
muhokama qilish uchun
Twitter-da #mededtool-dan
foydalanishni
taklif
qilamiz. Hashtag (#) - bu xabarlarni toifalarga ajratish usuli va keyinchalik qidirish
mumkin bo'lgan tvitda mavzuni belgilash uchun foydalidir.
Innovatsion o'qitish va o'qitish texnikasi bilan oldinga siljishning yagona yechimi
yo'q. Texnologiyalar keladi va ketadi, talabalar har qanday fakultet kabi har xil
shaklda ishlaydi va vaqt va pul deyarli har doim kundalik ishlarga zid
keladi. Ta’lim jarayoni tashkil etish kundan kunga rivojlanib borar ekan,unda
foydalaniladigan ta’lim vositari hamda axborot qurilmalarining ham innovatsion
imkoniyat darajasi oshib boradi.
Ushbu kurs ishiga qo’yilgan tavsiyalar.
1.Oliy ta’lim muassasalarida elektron ta’lim ta’lim dasturlari orqali ma’ruza
darslariga boshqa oliy ta’lim muassasalaridan mutaxassislarni ko’proq jalb etgan
holda vediokonfrensional darslarni tashkil etish kerak
51
2.Oliy ta’lim muassasalarida o’qituvchi va talabalarning mustaqil shug’ullanishi va
yuqori ta’lim samaradorligiga erishish maqsadida elektron ta’lim dasturlarini dars
mashg’ulotlariga kengroq tadbiq etish lozim.
3.Oliy ta’lim muassasalarida elektron darsliklarni qo’llash metodikalarini ishlab
chiqish lozim.
4..mutaxassislik fanlarini o’qitishda zamonaviy ta’lim vositalarining interaktiv
usullaridan foydalanish kerak.
5.Ta’lim jarayonlarini tashkil etishda zamonaviy ta’lim vositalari va AKT ning eng
so’nggi dasturlarini tadbiq etish kerak.
52
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Oliy Majlisga yo’llagan
murojatnomasi29.12.2020.
2.Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash –
yurt taraqqiyoti
va
xalq farovonligi garovi”
mavzusidagi O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan
tantanali marosimdagi ma’ruzasi. – T.“O‘zbekiston”, 2017. – 48 b.
3.Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik
– har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. –T.“O‘zbekiston”.
– 2017.y 102b.
4.Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga
quramiz. – T.“O‘zbekiston”, 2017. y 488 b.
5.Mirziyoyev Sh. M.2017 yil 7-fevral kuni “O‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi
PF-4947 sonli
farmoni.
6.O’zbekiston Respublikasining 2020 yil 23 sentyabrdagi “Ta’lim to’g’risida”gi
637-sonli Qonuni.
7.O’zbekiston Respublikasining Oliy ta'lim muassasalarida foydalanish uchun
xorijiy o’quv va ilmiy adabiyotlar ro’yxatini shakllantirish ,ularni xarid qilish va
foydalanish tartibi to’grisida vazirlar mahkamasining 2018- yil 10-oktyabrdagi
816-sonli qarori.
8.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Oliy ta’lim tizimini yanada
takomillashtirishga
oid
chora–tadbirlari
to‘g‘risida”gi
PQ-2909
qarori.-
Toshkent, 2017 y, 20-aprel.
9.Oliy ta’lim. Me’yoriy – huquqiy va uslubiy xujjatlar to’plami. Toshkent,
“Istiqlol”, 2013.
53
10.Muslimov N.A., va boshqalar. Kasb ta’limi o‘qituvchilarining kasbiy
kompetentligini shakllantirish texnologiyasi Monografiya. - T.: “Fan va
texnologiya” nashriyoti, 2013.
11.Tainter CR, Vong NL, Bittner EA: Muhim parvarish bo'yicha ta'limning
innovatsion strategiyalari . JCrit Care 30 :550-556, 2015 [ PubMed ] [ Google
Scholar ].
12.Mayer RE: Multimedia ta'limining Kembrij qo'llanmasi , Nyu-York, Kembrij
universiteti matbuoti, 2014 yil [ Google Scholar ].
13. Dolmans DH, De Grave V, Wolfhagen IH, van der Vleuten CP: Muammoli
ta'lim: ta'lim amaliyoti va tadqiqotlari uchun kelajakdagi muammolar . Med
Education 39 : 732-741, 2005 yil [ PubMed ] [ Google Scholar ].
Elektron ta’lim resurslari:
1. www. pedagog. uz
2.www. ziyonet. uz
3.www. edu.uz
4.tdpu-INTRANET. Ped
5.www.technomag.edu.ru
6.www.hrea.org/pubs/tips.html
54