ECONOMICS Twel,h Edi1on, Global Edi1on Michael Parkin 3 TALEP VE ARZ Bu bölümden sonra şunları yapabileceksiniz: Rekabetçi piyasayı (competitive market) tanımlamak ve piyasa fiyatını bir fırsat maliyeti olarak görmek Talebi (demand) etkileyen faktörleri açıklamak Arzı (supply) etkileyen faktörleri açıklamak Talep ve arzın fiyatlar ile alınan ve satılan miktarları belirlediğini açıklamak: Talep ve arz modelini kullanarak fiyat ve miktar değişimleri hakkında öngörülerde bulunmak © 2016 Pearson Education, Ltd. Piyasalar ve Fiyatlar Piyasa/pazar (market), alıcı ve satıcıların bilgi alışverişinde bulundukları ve birbirleri ile iş yaptıkları düzenlemelerdir. Rekabetçi piyasa (competitive market), çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu ve tek bir alıcı veya satıcının piyasa fiyatını etkileyemediği pazardır. Bir malın cari fiyatı (money price), o malı almak için gereken para miktarıdır. Bir malın nispi fiyatı (relative price)—bir malın cari fiyatının, o malın en iyi alternatifinin cari fiyatına oranı—o malın fırsat maliyetidir. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Bir şeyi talep ederseniz: onu, 1. İstersiniz (want) 2. Paraca karşılayabilecek güçtesinizdir (afford) ve 3. Satın almak için kesin bir plan yapmışsınızdır. İstekler, kişilerin mal ve hizmetler için sınırsız arzu (desire) veya dilekleridir (wish). Talep, hangi isteklerin tatmin edileceğine dönük bir karardır. Bir malın veya hizmetin talep edilen miktarı (quantity demanded), tüketicilerin belli bir zaman diliminde, belli bir fiyattan satın almayı planladığı miktardır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Talep Kanunu (The Law of Demand) Talep kanunu şunu belirtir: Diğer her şey aynı kalmak koşulu ile bir malın fiyatı yükseldikçe o mala olan talep düşer. Benzer şekilde… Bir malın fiyatı azaldıkça o mala talep artar. Fiyat değişimi talep edilen miktarı neden değiştirir? İki sebep: İkame etkisi (Substitution effect) Gelir etkisi (Income effect) © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep İkame Etkisi (Substitution Effect) Bir malın veya hizmetin nispi fiyatı (fırsat maliyeti) artınca insanlar fiyatı artan malı ikame edecek başka mallar ararlar. Bu da, ilgili mal veya hizmete olan talebi düşürür. Gelir Etkisi (Income Effect) Bir malın veya hizmetin fiyatı kişinin gelirine göre artarsa insanlar daha önceden satın alabildiklerini karşılayamaz hale gelirler. Bu yüzden, ilgili mal veya hizmete olan talep düşer. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Talep Eğrisi (Demand Curve) ve Talep Cetveli (Demand Schedule) Talep terimi, malın fiyatı ve talep edilen miktarı arasındaki tüm ilişkiyi ifade eder. Talep eğrisi, tüketicinin satın alma planlarını değiştirebilecek tüm etkilerin aynı kaldığı durumda bir malın talep edilen miktarı ile fiyatı arasındaki ilişkiyi gösterir. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Enerji veren yiyecek için talep eğrisi örneği © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Diğer koşullar sabit kalmak koşulu ile fiyattaki artış, talep edilen miktarda azalmaya sebep olur. Bu da talep eğrisi üzerinde yukarı doğru harekete sebep olur. Diğer koşullar sabit kalmak koşulu ile fiyattaki azalış talep edilen miktarda artışa sebep olur. Bu da talep eğrisi üzerinde aşağı doğru harekete sebep olur. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Ödeme İstekliliği ve Gücü (Willingness and Ability to Pay) Talep eğrisi aynı zamanda “Ödeme İstekliliği ve Gücü” eğrisidir. Ulaşılabilir miktar azaldıkça, kişinin ilave bir birim için ödemek istediği fiyat artar. Ödeme istekliliği marjinal faydayı (marginal benefit) ölçer. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Talepteki Bir Değişim Bir malın satın alma planlarını fiyat dışında etkileyen bir durum olursa o mala olan talep değişir. İnsanların bu malı satın alma planları her bir fiyatta değişir. Yani yeni bir talep eğrisi oluşur. Talep arttığında, talep eğrisi sağa kayar. Talep azaldığında, talep eğrisi sola kayar. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Talebi değiştiren altı faktör: Bağlantılı malların fiyatı (the prices of related goods) Gelecekte beklenen fiyatlar (expected future prices) Gelir (income) Gelecekte beklenen gelir ve kredi (expected future income and credit) Nüfus (population) Tercihler (preferences) © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Bağlantılı Malların Fiyatı (Prices of Related Goods) İkame (substitute) mal, başka bir mal yerine kullanılabilen maldır. Tamamlayıcı (complement) mal, başka bir mal ile birlikte kullanılabilen maldır. Enerji yiyeceğinin ikamesinin fiyatı arttığında veya tamamlayıcısının fiyatı düştüğünde, enerji yiyeceğine olan talep artar. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Gelecekte Beklenen Fiyatlar (Expected Future Prices) Bir malın fiyatının gelecekte artması bekleniyorsa o mala olan cari talep artar ve talep eğrisi sağa kayar. Gelir (Income) Tüketicilerin gelirleri artarsa, çoğu maldan daha fazla satın almaya başlarlar ve talep eğrisi sağa kayar. Normal bir mala (normal good) olan talep gelir arttıkça artar. Düşük bir mala (inferior good) olan talep gelir arttıkça azalır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Gelecekte Beklenen Gelir ve Kredi (Expected Future Income and Credit) Gelecekte gelirin veya kredi imkanlarının artması bekleniyorsa talep şu anda artabilir. Nüfus (Population) Daha fazla nüfus, tüm mallar için daha fazla talebe sebep olur. Tercihler (Preferences) Aynı gelire sahip kişilerin farklı tercihleri varsa bu kişiler farklı taleplere sahiptirler. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Gelirdeki bir artış, enerji yiyeceklerine olan talebi arttırır ve talep eğrisini sağa kaydırır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Talep Edilen Miktardaki Değişim ile Talepteki Değişim (A Change in the Quantity Demanded versus a Change in Demand) Grafik, talepteki değişim ile talep edilen miktardaki değişim arasındaki farkı gösterir. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Talep Eğrisi Üzerindeki Hareket (Movement Along the Demand Curve) Diğer şeyler aynı kalmak koşulu ile, malın fiyatı değişirse talep edilen miktar değişir ve talep eğrisi üzerinde hareket olur. © 2016 Pearson Education, Ltd. Talep Talep Eğrisinin Kayması (A Shift of the Demand Curve) Fiyat aynı kalır fakat alıcıların planlarını etkileyen faktörlerden biri değişirse talep değişir ve talep eğrisi kayar. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Firma bir malı arz ediyorsa, bu firma 1. Malı üretecek kaynaklara (resources) ve teknolojiye technology) sahiptir, 2. Malı üreterek kar (profit) edebilmektedir ve 3. Bu malı üretip satmak konusunda kesin planlara sahiptir. Kaynaklar ve teknoloji nelerin üretilebileceğini belirler. Arz, teknolojik olarak elverişli mallardan hangisinin üretileceği ile ilgili kararı yansıtır. Bir malın arz edilen miktarı (quantity supplied) üreticilerin belli bir zaman diliminde belli bir fiyattan satmayı planladığı mal veya hizmet miktarıdır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Arz Kanunu (The Law of Supply) Arz kanunu şunu belirtir: Diğer şeyler aynı kalmak koşuluyla, bir malın fiyatı arttıkça o malın arzı da artar ve bir malın fiyatı azaldıkça arz edilen miktarı da azalır. Arz kanunu bir mal veya hizmeti üretmenin marjinal maliyetinin üretilen miktar ile artması eğiliminin sonucudur. Üreticiler bir malı üretmenin marjinal maliyetini karşılayabiliyorlarsa arz etmeye isteklidirler. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Arz Eğrisi (Supply Curve) ve Arz Cetveli (Supply Schedule) Arz terimi, malın fiyatı ve arz edilen miktarı arasındaki tüm ilişkiyi ifade eder. Arz eğrisi, üreticinin satış planlarını değiştirebilecek tüm etkilerin aynı kaldığı durumda bir malın arz edilen miktarı ile fiyatı arasındaki ilişkiyi gösterir. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Enerji yiyeceklerinin arz grafiği Diğer koşullar aynı kalmak üzere, fiyattaki bir artış arz edilen miktarda bir artışa sebep olur. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Minimum Arz Fiyatı (Minimum Supply Price) Arz eğrisi aynı zamanda bir “Minimum Arz Fiyatı” eğrisidir. Üretilen miktar arttıkça, marjinal maliyet artar. İlave bir birim satmanın en düşük fiyatı artar. En düşük fiyat marjinal maliyettir (marginal cost). © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Arzdaki bir Değişim (A Change in Supply) Malın fiyatı dışındaki malın satış planlarını etkileyen faktörler değiştiğinde bu malın arzında bir değişim (a change in supply) olur. Satıcıların her bir fiyatta satmayı planladığı miktar değişir. Yani yeni bir arz eğrisi oluşur. Arz arttığında, arz eğrisi sağa kayar. Arz azaldığında, arz eğrisi sola kayar. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Bir malın arzında değişime sebep olan altı faktör: Üretim faktörlerinin fiyatları (the prices of factors of production) Üretilen bağlantılı malların fiyatları (the prices of related goods produced) Gelecekte beklenen fiyatlar (Expected future prices) Tedarikçilerin sayısı (The number of suppliers) Teknoloji (Technology) Doğanın durumu (State of nature) © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Üretim Faktörlerinin Fiyatları (Prices of Factors of Production) Malın üretiminde kullanılan üretim faktörlerinden birinin fiyatı artarsa, üreticinin her bir miktarı üretmek için talep edeceği minimum fiyat artar. Üretim faktörlerinin fiyatı artarsa arz azalır, arz eğrisi sola kayar. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Üretilen Bağlantılı Malların Fiyatları (Prices of Related Goods Produced) Bir malın üretimindeki ikame (substitute in production) mal, aynı kaynakları kullanarak üretilen diğer maldır. Bir malın arzı, üretimdeki ikamesinin fiyatı azalırsa artar. Eğer mallar beraber üretilmek zorunda ise bu mallar üretimde tamamlayıcı (complements in production) mallardır. Bir malın üretimde tamamlayıcısının fiyatı artarsa, o malın arzı artar. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Gelecekte Beklenen Fiyatlar (Expected Future Prices) Bir malın fiyatının gelecekte artması bekleniyorsa, o malın arzı bugün azalır ve arz eğrisi sola kayar. Tedarikçilerin Sayısı (The Number of Suppliers) Bir malın tedarikçilerinin sayısı artarsa o malın arzı artar. Tedarikçilerin sayısındaki artış arz eğrisini sağa kaydırır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Teknoloji (Technology) Teknolojideki gelişmeler yeni ürünlerin üretilmesine yol açar ve mevcut ürünlerin üretim maliyetlerini düşürür. Teknolojideki gelişmeler arzı arttırır ve arz eğrisini sola kaydırır. Doğanın Durumu (The State of Nature) Doğanın durumu üretimi etkileyen tüm doğal faktörleri içerir—örneğin, hava durumu. Doğal bir felaket arzın azalmasına sebep olur ve arz eğrisini sola kaydırır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Şekil 3.5 arzdaki bir artışı gösterir. Teknolojideki bir ilerleme enerji yiyeceklerinin arzını arttırır ve arz eğrisini sağa kaydırır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Arz Edilen Miktardaki Değişim ve Arzdaki Değişim (A Change in the Quantity Supplied versus a Change in Supply) Şekil 3.6 arzdaki değişim ile arz edilen miktardaki değişimin farkını gösterir. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Arz Eğrisi Üzerinde Hareket (Movement Along the Supply Curve) Malların fiyatı değiştiğinde ve satıcıların kararlarını etkileyen faktörler aynı kaldığında, arz edilen miktar değişir. Arz eğrisi üzerinde hareket olur. © 2016 Pearson Education, Ltd. Arz Arz Eğrisinin Kayması (A Shift of the Supply Curve) Malların fiyatı aynı kaldığında ve satıcıların kararlarını etkileyen faktörlerden biri değiştiğinde, arz değişir. Arz eğrisi kayar. © 2016 Pearson Education, Ltd. Piyasa Dengesi Denge (equilibrium), zıt kuvvetlerin birbirlerini dengelemesidir. Bir piyasadaki denge ise fiyatın alıcıların ve satıcıların planlarını dengelediği durumdur. Denge fiyatı (equilibrium price), arz edilen miktarın talep edilen miktar ile dengelendiği fiyattır. Denge miktarı (equilibrium quantity), denge fiyatında alınan ve satılan miktardır. Fiyat, alım ve satım planlarını düzenler (price regulates). Planlar uyumsuz olduğunda fiyat ayarlanır (price adjusts). © 2016 Pearson Education, Ltd. Piyasa Dengesi Şekil 3.7 piyasa dengesini yani talep edilen miktar ile arz edilen miktarın eşitlendiği fiyatı gösterir. © 2016 Pearson Education, Ltd. Piyasa Dengesi Bir Düzenleyici Olarak Fiyat (Price as a Regulator) Enerji yiyeceğinin tanesi 2.00$ ise arz edilen miktar talep edilen miktardan fazladır. Bu durumda 6 milyon adet yiyecek fazlası (surplus) vardır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Piyasa Dengesi There is a surplus of 6 million energy bars. Enerji yiyeceğinin tanesi 1.00$ ise talep edilen miktar arz edilen miktardan fazladır. Bu durumda 9 milyon adet yiyecek açığı/noksanlığı (shortage) vardır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Piyasa Dengesi There is a surplus of 6 million energy bars. Enerji yiyeceğinin tanesi 1.50$ ise talep edilen miktar arz edilen miktara eşittir. Ne yiyecek fazlası (surplus) ne de açığı (shortage) vardır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Piyasa Dengesi Fiyat Ayarlamaları (Price Adjustments) Denge fiyatı üzerindeki fiyatlarda; fazlalık, fiyatları aşağıya doğru zorlar. Denge fiyatı altındaki fiyatlarda; noksanlık, fiyatları yukarıya doğru zorlar. Denge fiyatında, alıcıların ve satıcıların planları birbirleri ile uyumludur. Arz veya talebi değiştirecek bir olay olmadığı sürece fiyat değişmez. © 2016 Pearson Education, Ltd. Fiyat ve Miktar Değişimlerini Öngörmek Talepteki Bir Artış (An Increase in Demand) Şekil 3.8, talep arttığında talep eğrisinin sağa kaydığını gösterir. İlk denge fiyatı seviyesinde bir noksanlık oluşur. Fiyat artar ve arz edilen miktar da arz eğrisi üzerinde artar. © 2016 Pearson Education, Ltd. Fiyat ve Miktar Değişimlerini Öngörmek Talepteki Bir Azalış (A Decrease in Demand) Şekil, talep azaldığında talep eğrisinin sola kaydığını gösterir. İlk denge fiyatı seviyesinde bir fazlalık oluşur. Fiyat azalır ve arz edilen miktar da arz eğrisi üzerinde azalır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Fiyat ve Miktar Değişimlerini Öngörmek Arzdaki Bir Artış (An Increase in Supply) Şekil 3.9, arzdaki artışın arz eğrisini sağa kaydırdığını gösterir. İlk denge fiyatı seviyesinde bir fazlalık oluşur. Fiyat azalır ve talep edilen miktar da talep eğrisi üzerinde artar. © 2016 Pearson Education, Ltd. Fiyat ve Miktar Değişimlerini Öngörmek Arzdaki Bir Azalış (A Decrease in Supply) Şekil, arz azaldığında arz eğrisinin sola kaydığını gösterir. İlk denge fiyatı seviyesinde bir noksanlık oluşur. Fiyat artar ve talep edilen miktar da talep eğrisi üzerinde azalır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Fiyat ve Miktar Değişimlerini Öngörmek Arz ve Talebin İkisindeki Değişimler (Changes in Both Demand and Supply) Talep ve arzda olan değişimler denge fiyatını ve denge miktarını değiştirir. Şekil 3.10, aynı yönlü değişimleri gösterir. Şekil 3.11, zıt yönlü değişimleri gösterir. © 2016 Pearson Education, Ltd. Fiyat ve Miktar Değişimlerini Öngörmek Talep ve Arzın Aynı Yönlü Değişimi (Both Demand and Supply Change in the Same Direction) Talep ve arzın ikisinde birden olan artış, denge miktarını arttırır. Denge fiyatındaki değişim belirsizdir. Çünkü talepteki artış denge fiyatını arttırırken arzdaki artış denge fiyatını azaltır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Fiyat ve Miktar Değişimlerini Öngörmek Talep ve arzın ikisinde birden olan azalış denge miktarını azaltır. Denge fiyatındaki değişim belirsizdir. Çünkü talepteki azalış denge fiyatını azaltırken arzdaki azalış denge fiyatını arttırır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Fiyat ve Miktar Değişimlerini Öngörmek Talep ve Arzın Zıt Yönlü Değişimleri (Both Demand and Supply Change in Opposite Directions) Talepteki azalış ve arzdaki artış, denge fiyatını azaltır. Denge miktarındaki değişim belirsizdir. Çünkü talepteki azalış denge miktarını azaltırken arzdaki artış denge miktarını arttırır. © 2016 Pearson Education, Ltd. Fiyat ve Miktar Değişimlerini Öngörmek Talepteki artış ve arzdaki azalış denge fiyatını arttırır. Denge miktarındaki değişim belirsizdir. Çünkü talepteki artış denge miktarını arttırırken arzdaki azalış denge miktarını azaltır. © 2016 Pearson Education, Ltd.