ЖОСПАРЫ
o Кіріспе
o Магнитті дауылдар түсінігі мен өзектілігі
o Негізгі бөлім
o Тарихи аспект
o Магнитті дауылдың табиғаты
o Пайда болу жолы
o Атмосфералық дауылды басқаратын факторлар
o Жердегі магнитті дауылдардың қатері
o Тарихта болған магнитті дауыл сипаты
o Магниттік дауылдың техникаға әсері
o Магниттік дауылдың адамға әсері
o Алдын алу, күресу жолдары
o Қорытынды
• Жоба мақсаты:Жердегі магнитті дауылдарға түсінік бере
отырып,адамға деген әсерін анықтау
• Жоба міндеттері:
• Магнитті дауылдар ұғымын ашу;
• Магнитті дауылдардың өзектілігін анықтау;
• Магнитті дауылдың статистикалы диаграмма сызбасын
қолдану;
• Магнитті дауыл түрлерін анықтау
• Алдын алу шараларына көңіл бөлу
Қолданылған әдістер: зерттеу және жалпылау, сипаттау,
статистикалық, салыстыру, биологиялық әдістер
КІРІСПЕ
• Тақырып өзектілігі:
–
Миллиардтаған жылдар бойы Жердің табиғи
магнит өрісі бастапқы мерзімді экологиялық
фактор бола отырып, экожүйелердің күйіне
үнемі әсер етті. Эволюциялық даму барысында
экожүйелердің
құрылымдық-функционалдық
ұйымы табиғи фонға бейімделді. Кейбір
ауытқулар күшті ағынның әсерінен Жердің
магнит өрісі өзінің негізгі сипаттамаларында
қысқа мерзімді күрт өзгерістерге ұшыраған
кезде ғана күн белсенділігі кезеңінде байқалады.
Магниттік дауылдар деп аталатын бұл құбылыс
барлық экожүйелердің, соның ішінде адам
ағзасының күйіне теріс әсер етуде
ТАРИХИ АСПЕКТ
•
Магниттік дауыл терминін алғаш рет 19
ғасырдың басында Александр фон Гумбольдт
(1769-1859) жер бетінде өлшенген геомагниттік
өрістің көлденең компонентінің кенеттен
төмендеу кезеңіне сілтеме жасау үшін енгізген.
Оның бастамасымен 19 ғасырдың 30жылдарында
магниттік
обсерваториялар
желісі құрылды. Өлшемдер магниттік дауылдар
кезіндегі
магнит
өрісінің
вариациялары
жаһандық сипатта болатынын және дамудың
жалпы заңдылықтарын көрсетті: өрістің 10-20
сағат ішінде күрт төмендеуі және оны 2-6 күн
ішінде қалпына келтіру.
Александр фон Гумбольдт
(1769-1859)
Торонто университетіндегі
магниттік және
метеорологиялық
обсерватория
Гринвичтегі магниттік обсерватория,
метеорологиялық элементтер мен
құралдар, гравюра антикварлық
иллюстрация, 1851 жылы жарияланған
МАГНИТТІ ДАУЫЛДЫҢ
ТАБИҒАТЫ
•
Жердің магнит өрісі бар, ол оны күн мен терең
ғарыштың радиациясынан қорғайды. Бұл магнит
өрісі магниттік қалқан деп аталады. Қалқан
биосфераның және Жердегі тіршіліктің болуын
қамтамасыз етеді. Магнит өрісі жоқ планеталар
жермен салыстырғанда өлі болып саналады,
дегенмен онда тіршілік белгілері болуы мүмкін. Күн
сәулесінде мезгіл-мезгіл белсенді құбылыстар пайда
болады: масса шығарындылары, алаулар, соққы
толқындары.
Магниттік дауылдар планеталық сипатқа ие және жерге
және жерге жақын кеңістікке үлкен әсер етеді. Магниттік
дауыл кезінде Жердің барлық магнит өрісі бұзылады. Бұл
толқулар
әртүрлі
құбылыстарға
әкеледі.
Жер
атмосферасының
барлық
қабаттары,
ионосфера,
плазмосфера,
магнитосфера
өзгеріске
ұшырайды.
Энергетикалық бөлшектер ағындары мен токтар пайда
болады
МАГНИТТІ ДАУЫЛДЫҢ ПАЙДА БОЛУ
ПРИНЦИПІ
Күн сәулесіндегі алаулар
иондалған бөлшектердің
бөлінуін тудырады
Бөлінген бөлшек
ағындары жердің
магнитті өрісіне әсер
етеді
ДАУЫЛДЫ БАСҚАРАТЫН ФАКТОРЛАР
Күн желінің ашылуы магниттік дауылдың заманауи
тұжырымдамасын құруға әкелді. Күн сәулесіндегі
белсенді процестер және олармен байланысты Күн
желінің динамикалық қысымы мен планетааралық
магнит өрісінің өзгеруі жердің магнитосферасындағы ток
жүйелерінің өлшемдері мен орналасуын өзгертеді және
геомагниттік
бұзылуларды
тудырады.
Магниттік
дауылдың дамуы үшін екі жағдай қажет: тығыз күн
плазмасының
жеделдетілген
ағынының
жердегі
магнитосфераға әсері және оңтүстік бағыттағы ММП
ұзақтығы
Шығарылуы–Vsw*Bz
мұндағы Vsw-Күн желінің
жылдамдығы,
ал Bz-MMП
Солтүстік-Оңтүстік компонентінің
шамасы (оңтүстік бағытта теріс)
Күн желінің ағынының геотиімділігінің көрсеткіші, оның
магниттік дауыл тудыру қабілеті
ретінде пайдаланылуы мүмкін.
МАГНИТТІ ДАУЫЛДАР ТҮРЛЕРІ
1. Қарқындылығы бойынша: әлсіз, орташа, күшті және
экстремалды магниттік дауылдар. Қарқындылық магнит
өрісінің бұзылу деңгейіне байланысты және оны арнайы
құрылғылардың көмегімен өлшеуге болады.
2. Ұзақтығы бойынша: қысқа (ұзақтығы 3 сағаттан аз) және
ұзақ (3 сағаттан артық).
3. Пайда болу жиілігі бойынша: тұрақты (белгілі бір уақыт
аралығында қайталанатын) және тұрақты емес (күтпеген
жерден пайда болады)
М АГ Н И Т Т І Д АУ Ы Л Д АРД Ы Ң З АРД АП ТАР Ы , ТАР И Х Т Ұ Р Ғ Ы С Ы Н Д А
Тарихтағы ең күшті геомагниттік дауыл 1859 жылы 1 қыркүйекте
болды. Солтүстік жарты шардың түнгі аспаны жарқыраған
жарқылмен жарқырады. Бұл Солтүстік шамдарға ұқсас болды және
тіпті Гавайиде де көрінді. Адамдар электр қуатын енді ғана қолдана
бастады, бірақ ол ауыр зақымдануды байқауға жеткілікті болды.
Мысалы, телеграф желілері шамадан тыс жүктеліп, өртеніп кетті.
1859 жылы 1 қыркүйекте Каррингтон жасаған күн дақтары.
A және B жоғалып кетпес бұрын бес минут ішінде C және
D-ге ауысқан өте жарқын оқиғаның бастапқы
позицияларын белгілейді.
Салдары:Каррингтон оқиғасы " телеграф жүйесіне қатты
зақым келтірген ең үлкен тіркелген геомагниттік дауылмен ғана
ерекшеленбейді. Каррингтон магнитометрлердің
көрсеткіштерінде байқалған күн алауының геомагниттік әсерін
және келесі күні болған геомагниттік дауылды талдады. Ғалым
геомагниттік белсенділіктің күн сәулесіндегі құбылыстармен
байланысы бар деген қорытындыға келді, бұл астрономия үшін
маңызды жетістік. Сонымен қатар, Каррингтонның зерттеулері
жердің ғаламның қалған бөлігінен оқшауланбағанын және
ғарыштан, соның ішінде негативтен де әсер ететіндігін көрсетті.
Гринвич обсерваториясының магнитометрлері жасаған
30 тамыз және 2 қыркүйек магнитограммалары
Әлсіз дауыл
Орта дауыл
Кушті дауыл
Өте күштідауыл
Экстремалды дауыл
Магнитосфера тыныш
Магнитосфера қозуда
Магниттік дауыл
Алматы бойынша
апталық
магниттік дауыл
статистикалық
диаграммасы
Алматы
қараша
айының соңғы
аптасы
28 Күні
29 күні
30 күні
Алматы
желтоқсан
айының басы
30 күні
1 күні
2 күні
ТЕХНИКАҒА МАНГИТТІ ДАУЫЛДАРДЫҢ ӘСЕРІ
Магниттік дауылдардың үлкен қаупі-олар техника мен электр жүйелеріне
әсер етіп, адамға жанама түрде зиян тигізуі мүмкін. Олардың құрамында
металл бар заттарда электр тогын қалыптастыру қабілеті күшті кернеуді,
өртті және жарылыстарды оңай тудыруы мүмкін.
Сіз күрделі электр жабдықтарымен жұмыс істегенде ғана емес, сонымен
қатар сумен жабдықтауды да қолдана аласыз: магниттік дауылдар
құбырларда ток түзіп, суды зарядтайды.
Сондай-ақ, геомагниттік дауыл радиобайланысқа, GPS-ке және басқа
навигациялық жүйелерге әсер етеді, өйткені ол ионосферада
сигналдардың таралуына кедергі келтіреді. Бұл дұрыс емес орналасуға
және одан әрі бағытқа әкеледі. Сонымен қатар, дауылдар атмосфераны
кеңейтетіндіктен, жерге жақын спутниктер мен ғарыш аппараттары
тежеліп, апатқа әкелуі мүмкін.
МАГ НИТТІ К ДАУ ЫЛ ДАР АДАМ ДЕ НСАУЛ ЫҒ ЫНА ҚАЛ АЙ
ӘСЕ Р Е ТЕ ДІ ?
•
Ғалымдар магниттік дауылдармен ұзақ уақыт айналысады. Атап
айтқанда, магниттік дауылдардың адам ағзасына, әсіресе жүрек-қан
тамырлары аурулары бар науқастарға әсерін 1915-1919 жылдары
француз дәрігерлері анықтады.
• Ұлы орыс ғалымы А. Л. Чижевский бұл құбылысты зерттеуге өмірінің
жартысына жуығын арнады. 1931 жылы ол "күн құшағындағы
жер"кітабын жазды. Ол алғаш рет Күн белсенділігінің – "ғарыштық
ауа – райының" биологиялық және әлеуметтік құбылыстарға әсерін
байқады: өзгеру жануарлар саны, эпидемиялардың пайда болуы, тіпті
соғыстар мен революциялардың басталуы.
• Өмір бойы адамға 2000-2500 магниттік дауыл әсер етеді-әрқайсысының
ұзақтығы (1-4 күн) және қарқындылығы бар. Магниттік дауылдардың
нақты кестесі жоқ-олар күндіз немесе түнде, жаздың аптап ыстығында
және қыста "жабылуы" мүмкін және олардың әсері барлығына және
барлығына әсер етеді. Планета тұрғындарының 50 пайыздан астамы
магниттік дауылдардың әсерін сезінеді.
А. Л. Чижевский
МАГНИТТІК ДАУЫЛДАР АДАМ АҒЗАСЫНА ҚАЛАЙ
ӘСЕР ЕТЕДІ?
Жедел жәрдем шақыруларына мониторинг жүргізе отырып, магнитоактивті күндерде жедел
жәрдем шақырулары магнито-тыныш күндерге қарағанда көбірек (әлдеқайда) деген
қорытындыға келді.
Магниттік дауылдар
адам ағзасына қалай
әсер етеді?
Мигрень, бас ауруы, буын ауруы, бас айналу пайда болады. Жүрек
соғысы жиілеп, жалпы өміршеңдік төмендейді.
Күн белсенділігіне сәйкес лейкоциттер санында өзгерістер болады:
олардың концентрациясы күн белсенділігі жоғары болған кезде
төмендейді және төмен болған кезде жоғарылайды.
Тіндер мен мүшелерге оттегінің "жеткізілуі" бұзылады.
Фибриноген концентрациясы және стресс гормондарының бөлінуі
жоғарылайды
Бүкіл организм магниттік дауылдарға ұшырайды. Созылмалы аурулар
неғұрлым көп болса, дауылдың әсері соғұрлым күшті болады.
Қан тромбтарының пайда болу қаупі артады.
Миокард инфарктісі мен инсульт саны артып келеді.
Магниттік дауылдан қалай қорғануға болады-магниттік
дауылдардың адамға зиянды әсерінің алдын алу шаралары.
Дауыл алдында (осы кезеңде дене ең ауыр "шамадан тыс жүктемені" бастан кешіреді) және дауыл кезінде
мамандардың ұсыныстарын орындаңыз:
• Алкогольді, никотинді және жоғары физикалық белсенділікті болдырмаңыз.
• Қолыңызда созылмалы аурулардың өршуі жағдайында (әсіресе өзектерде) "шұғыл әрекет ету" дәрідәрмектері болуы керек.
• Таңертең төсектен күрт көтерілмеңіз (бұл әсіресе гипотониктерге қатысты).
• Қан ұйығыштарының пайда болуын болдырмау үшін аспирин қабылдаңыз (дәрігермен кеңесуді ұмытпаңыз –
мысалы, асқазан жарасы және гастрит кезінде аспирин қарсы).
• Ұйқысыздық, нервоздық, мазасыздық сезімі жоғарылаған кезде-эвкалипт, Валериан, лимон бальзамы, аналық
без және алоэ шырыны инфузиясы (бұл өсімдік Барлық метеорологиялық тәуелділерге кедергі келтірмейді).
• Дауыл кезеңіне арналған диета-балық, көкөністер мен жарма жеңіз
• .Толық, күшті ұйқыны қамтамасыз етіңіз.
• Табиғи антиоксиданттарды қабылдауды күшейтіңіз (кофені жасыл шаймен ауыстырыңыз).
• Қанның тұтқырлығын төмендету үшін көбірек сұйықтық ішіңіз.Шөп/май ванналары мен контрастты душ
қабылдаңыз
ҰСЫНЫС
Табиғаттағы бар өзіндік қатерлермен көзбе көз күресу
мүмкін емес,дегенмен магнитті дауылдың зиянды жағын
дұрыс пайдалануға болады деп ойлаймын.
• Бірақ ,бүгінгі таңда магниттік дауылдың энергиясын
өнеркәсіптік масштабта электр энергиясына айналдыру
өте қымбат. Өткізгіштің кедергісі мәселесін шешу керек,
оны жеңу үшін көп энергия қажет ,сонда да болашақта
бұндай аппараттардың болуы өте пайдалы әсерін берер
еді деп есептеймін
• Мысалы ток көздері осы дауылдың әсерінен өшсе бірден
бұл аппараттар соны сезіп, қайта ток көзін
қосады,жасалып жатқан қоғамдық жұмыстар қайта
жалғасын табады
•
Мысал ретіндегі
сурет
ҚОРЫТЫНДЫ
• Бастапқы жоба барысындағы мақсат орындалуы алдында берілген міндеттерге
тоқталды;
• Зерттеу әдістерін қолдана отырып жоба тақырыбы ашылды;
• магнитті дауылдардың жалпы адам организмімен оны қоршап жатқан
техникалық заттарға әсері анықталды адам денсаулығын магнитті дауылдардан
қорғану мақсатынағы профилактикалық алдын алу жолдары таңдалды;
• Қорытындылай келе,магнитті дауыл табиғи жолдардың әсерінен көбіне
адамдарға зияны қарқынды байқалады ,олармен күресу шаралары емес олардан
қорғану абзал, себебі ,оның келуі мен келмеуі нақты мезгілдік уақытпен
келмейтіндігін нақты болжаммен атап өтілмейді
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР
• Магниттік дауылдар дегеніміз не және олар біздің денсаулығымызға қалай әсер етеді?http://www.pogodaspb.info/sovety/magnitnie_buri.htm
• Геомагниттік дауыл — Уикипедия (wikipedia.org)
• Большая иллюстрированная энциклопедия эрудита. – Москва: «Махаон», 2012.
• 2023 жылдың қараша айындағы магниттік дауылдар: қай кезде болады және адам ағзасына
әсері қандай (nur.kz)
• Карлович М. и Р. Лопес, Бури от Солнца, издательство Джозефа Генри, 2002
• Ступель Э., (1999) Влияние геомагнитной активности на параметры сердечно-сосудистой
системы, Журнал клинической и фундаментальной кардиологии, 2, Выпуск 1, 1999, стр. 3440. В книге Джеймса А. Марусека (2007) Анализ угрозы солнечной бури, Воздействие,
Блумфилд, Индиана 47424