O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
«TASDIQLAYMAN»
O`quv ishlari bo`yicha prorektor
__________ dots.S.U. Xodjaniyazov
« ___» ____________ 2021 yil
«TIZIMLI DASTURLASH»
FANI BO’YICHA
ISHCHI O’QUV DASTUR
(SYLLABUS)
Bilim sohasi:
300000 – Ishlab chiqarish texnik – soha
Ta'lim sohasi:
330000 – Kompyuter texnologiyalari va informatika
Ta’lim yo’nalishi:
5330100 – Axborot tizimlarining matematik va dasturiy
ta'minoti
Umumiy o`quv soati : 132 soat
Shu jumladan:
Ma`ruza mashg`ulotlari –34
Amaliy mashg`ulotlari – 34
Mustaqil ta`lim soati – 64
Urganch – 2021
Fanning ishchi o’quv dasturi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi tomonidan
29.08.2019 yildagi 452 sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan va № BD-5330100-3.05
raqami bilan ro`yxatdan o`tkazilgan va Muvofiqlashtiruvchi Kehgashning 2020 yil 29
avgustdagi 4- sonli bayonnomasi bilan ma`qullangan fan dasturi asosida ishlab
chiqilgan.
Fanning ishchi o’quv dasturi Urganch davlat universitet Kengashining 2021 yil
____ __________ _1_ - sonli bayoni bilan tasdiqlangan.
Fizika-matematika” fakulteti dekani:
2021 yil ______ ______________ _______________ Xujamov J.U.
“Axborot texnologiyalari” kafedrasi mudiri:
2021 yil ______ _____________ _______________ Madatov H.A
Taqrizchi:
Sharipov M.S –UrDU “Axborot texnologiyalari” kafedrasi dotsenti
Fan o’qituvchilari haqida ma’lumot:
Bekchanov Sh.K. – lektor, UrDU, UrDU “Axborot texnologiyalari” kafedrasi
katta o`qituvchisi
Hajibayeva S.-tyutor UrDU, UrDU “Axborot texnologiyalari” kafedrasi
o`qituvchisi
Ofis: UrDU “Axborot texnologiyalari” kafedrasi
Manzil: Hamid Olimjon ko`chasi 14-uy
Telefon:+998975117440
Email shukurla15@gmail.com
Sayt: http:\\urdu.uz
Intizomiy talablar:
Talabaning intizomi universitetdagi «Talabalar uchun ichki tatib qoidalari»ga to`liq
javob berishi shart.
-2-
I. Kirish
Ushbu dastur “Tizimli dasturlash ta’minоti” faniga tеgishli bo`lgan barcha
mavzular bo`yicha talabalarga Davlat ta’lim standartlari asоsida yеtkazilishi shart
bo`lgan minimum bilimlar va ko`nikmalar to`la qamrab оlingan.
“Tizimli dasturlash ta’minоti” - Shaхsiy kоmpyutеrlarda, хisоblash tizimlarida,
kоmplеks va tarmоqlarda tizimli dasturlash ta’minоtini amalga оshirish vоsitalari,
usullari va printsiplari хamda tizimli dasturlash ta’minоtini tarkibi, tuzilishi va
asоsiy funktsiyalari bilan bоgliq bo`lgan masalalarni o`rganishni o`z оldiga maqsad
qilib qo`ygandir.
Aхbоrоt tехnоlоgiyalarni, masоfaviy ta’lim, Intеrnеt/Intranеt va Web
tехnоlоgiyalarni rivоjlantirish maqsadida tizimli dasturiy ta’minоtlar ishlab chiqish,
ulardan kеng qo`llamda fоydalanish va ularni jоylarga tadbiq qilish, “Tizimli
dasturlash ta’minоti” fanining хоzirgi davrda dоlzarbligidan dalоlat bеradi.
Mamlakatimizda aхbоrоt tехnоlоgiyalarni rivоjlantirish, kоmpyutеr tarmоqlaridan
fоydalanishni jоriy etish va Intеrnеt tizimidan kеng qo`llamda fоydalanish
maqsadida, “Infоrmatika va aхbоrоt
tехnоlоgiyalari” yo`nalishlari bo`yicha
tayyorlanayotgan kadrlarni chiqarishda “tizimli dasturlash ta’minоti” fanini
aхamiyati niхоyatda yuqоri ekanligini ko`rsatmоqda.
Fanni o`qitishning maqsadi-хisоblash tarmоqlarida, shaхsiy kоmpyutеrlarda va
kоmpyutеr sinflarida tizimli dasturiy ta’minоtni tarkibi, tuzilishi, asоsiy funktsiyalari
va ularni amalga оshirish vоsitalari bilan bоgliq bo`lgan bilimlarni egallashdan
ibоrat.
Fanning asоsiy vazifalari- tizimlidasturiy ta’minоtni yaratish va kuzatib bоrish
usullari bilan tanishishdir.
“Tizimli dasturlash ta’minоti” fani «Infоrmatika», «Dasturlash tехnоlоgiyasi»,
«Kоmpyutеr grafikasi» va “Оb’еktga yo`naltirilgan dasturlash” fanlari va bоshqa
aхbоrоt tехnоlоgiyalari fanlari bilan o`zarо bоgliqlikda o`rganiladi.
№
Ta’lim natijalari
O’qitish usullari
Baholash usullari
Test, suxbat,
yozma isha
1.
Fan bo’yicha nazariy bilimlar olish, ilmiy
yangiliklarini olish
Ma’ruza
2.
Berilgan mavzu bo’yicha ma’lumotlarni
izlab topish, taqdimot tayyorlash va uni
o’tkazish ko’nikmalariga ega bo’ladi.
Amaliy
3.
Mustaqil va jamoa bilan ishlash asosida
dasturlar tuzish ko`nikmalarini
shakllantirish
Mustaqil ta`lim
Ma’ruza mashg’ulotlari
-3-
Talabalarning
faolligi, masala
echish, loyihalar
yaratish, dastur
tuzish
Mustaqil ishlarni
turlariga qarab
baholash
№
Dars
soatlari
hajmi
Ma’ruza mavzulari
3-semestr
Maqsad tili tushunchasi va arxitekturalar. Dasturlash tillari rivojlanishi – mashinalar
1. tillari.
2. Assembler tili va yuqori bosqich tillar.
3. Dasturlash tillari. Imperativ, deklarativ, funksional va o‘byektga yo‘naltirilgan tillar
2
2
2
Til prosessori. Til prosessorining asosiyturlari: interpretator, translyator, komplyator,
4. bog‘lovchi, yuklagich. Translyatorni ishlash tamoyili.
2
Identifikatorlar. Identifikatorlar jadvali va uni qurish usullari (daraxt, rexeshlash, zanjir
5. usuli)
6. Formal tillar va gramatikalar. Formal til va grammatika ta’rifi.
7. Grammatika berish usullari. Til va grammatika klassifikatsiyasi. Zanjir ustida ilovalar.
8. Regular tillar va avtomatlar. Regular tillarning xossalari. Chekli avtomatlar
9. Leksik tahlil. Leksik tahlilning xolatlatlar diagrammasini qurish.
2
2
2
2
2
Kontekst erkin tillar. Kontekst erkin tillar xossalari. Kanonik shaklga keltirish
10.algoritmlari.
2
11.Sintaktik daraxt qurish usullari. Rekursiv tuzish usuli.
2
Kod generatsiya. Dasturning ichki ko‘rinish turlari.(daraxtsimon, uch manzillik, to’rt
12.manzillik, POLIZ)
2
13.Optimizatsiya. Dasturning mashinaga bog‘liq va bog‘liq bo‘lmagan optimizatsiya.
2
Assemblerning ikki o‘tishli translyatori. Absolyut adreslash. Assemblerning ikki
14.o‘tishli translyatori amalga oshirish.
15.Nisbiy adreslash. Buyruqlar formati va adreslash usuli.
16.O‘byekt programma. Boshqaruv seksiyalari va programmalarni bog‘lash
17.Yuklagichlar. Absolyut va bog‘lovchi yuklagichni amalga oshirish.
Jami:
2
2
2
2
34 soat
3. Amaliy mashg’ulotlar
Amaliy mashg’ulotlar o’tkazilishidan maqsad dasturlash bo’yicha olingan
nazariy bilimlarni amalda mustahkamlash va turli toifadagi masalalarni echishga
qo’llashdan iborat. Amaliy mashg’ulotlarni bir qismi auditoriyada doskada echilishi
bilan o’tkazilsa, uning katta qismi bevosita kompyuterda amalga oshirilishi kerak.
№
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Amaliy mashg’ulotlar mavzulari
Dasturlash tilini translyatsiya bosqichlari.
Leksemalar jadvalini qurish.
Identifikator jadvalini qurish usullari.
Daraxt usuli. Rexeshlash usullari.
Zanjir usuli.
Kombinatsion usullar
Formal grammatika.
-4-
Dars
soatlari
hajmi
2
2
2
2
2
2
2
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Zanjirchalar ustidan ishlovlar.
Grammatika asosida zanjirchalarni keltirib chiqarish.
Regular grammatika uchun chekli Avtomat dasturini yaratish.
Xolatlar diogrammasi asosida leksik taxlilchini yaratish.
Kontekstdan erkin grammatikani kanonik holatga keltirish
Rekursiv tushish usuli.
POLIZ ga o‘tish. POLIZdagi ifodani xisoblash.
Ikki o‘tishlitranslyatorni amalga oshirish.
Arifmetik ifodalarnimashinaga bog‘liqmas optimallashtirish.
Absolyut kodli va nisbiy adresli ob’yekt kodniyaratish. Dizassembler.
JAMI
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
34 soat
Amaliy mashg’ulotlarni tashkillastirishda zamonaviy pedagogik
texnologiyalardan foydalanish va amaliy masalalarni kompyuter bilan jihozlangan
auditoriyada bir akademik guruhga bir nafar professor-o`qituvchi tomonidan
o`tkazilishi zarur.
Mustaqil ta’lim va mustaqil ishlar.
Mustaqil ta’limning asosiy maqsadi – o’qituvchining rahbarligi va nazoratida
muayyan o’quv ishlarini mustaqil ravishda bajarish uchun bilim va ko’nikmalarini
shakllantirish va rivojlantirishdan iborat.
Mustaqil ishlarni bajarish jarayonida talabalar quyidagi ishlarni bajaradidar:
- darslik va o’quv qo’llanmalar asosida fan mavzulari bo’yicha nazariy
tayyorgarlik ko’rish, amaliy mashg’ulotlariga tayyorlanish;
- fan mazmunida ko’rsatilmagan dasturlash tillari va muhitlari bilan tanishish
va qiyosiy tahlil qilish;
- masofaviy ta’lim orqali dasturlash bilan turdosh fanlar bo’yicha o’quv
kurslarida qatnashish va mos sertifikatlarga ega bo’lish tavsiya qilinadi.
Mustaqil ta’lim uchun tavsiya etiladigan mavzular:
1. Kod generatsiya usullari: kodni ichki tasvirlash usullari. Teskari polyak
yozuvi.
2. Kod optimizatsiyasining mashinaga bog‘liq bo‘lgan usullari: jarayonlar
registrlarini taqsimlanishi, xisoblashlarni parallel taqsimlash.
Mustaqil o`zlashtiriladigan mavzular bo`yicha talabalar tomonidan referatlar
tayyorlash va uni taqdimot qilish tavsiya qilinadi.
VI. Fan o`qitishning natijalari (shakllanadigan kompetensiyalar)
Fanini o’zlashtirish natijasida talaba:
-5-
– axborot, uni saqlash usullari, qayta ishlash va uzatish, hisoblash tizimlarining
matematik va dasturiy ta’minoti, ularni fan sohalarida, ishlab chiqarish va ta’limda
qo’llash xususiyatlari, kompyuterni dasturiy ta’minoti, dastur turlari va xususiyatlari
haqida tasavvurga ega bo`lish;
– yuqori darajadagi dasturlash tillarini, dasturiy ta’minotni, dasturlash
texnologiyalarini, tadbiqiy va hisoblash matematikasi masalalarini yechish
algoritmlarini, ob’ektga yo’naltirilgan dasturlash konsepsiyalari, inkapsulyatsiya,
vorislik, polimorfizm qoidalarini o`rganish va amaliy masalalarni ular yordamida
yechish ko`nikmalariga ega bo`lishi;
– tadbiqiy masalalarni yechish algoritmini tuzish, matematik(kompyuter)
modelini qurish va uning dasturiy ta`minotini yaratish, chiziqli ro`yxatlar hosil qilish,
strukturada berilganlarni jamlash va ko`rsatkichlar bilan malakasiga ega bo`lishi
kerak.
Ta`lim texnologiyalari va metodlari:
-ma`ruzalar uchun mavzuga va guruhga mos keluvchi texnologiyalar va
metodlar:
-individual topshiriqlar,
-guruhlarda ishlash uchun tavsiya qilingan texnologiyalari va metodlari.
Fanga oid nazariy va uslubiy tushunchalarni to`la o`zlashtirish, kichik amaliy
masalalrni yecha olish, mustaqil ravishda metodlar, strukturalar yarata olish va
joriy(darslardagi), oraliq nazorat shakllarida berilgan vazifa va topshiriqlarni bajarish,
yakuniy nazorat bo`yicha yozma ishni bajarish yoki testlarni topshirish.
Baholash tizimi:
Talabaning bilimini baholash
Nazorat shakli
Maksimal baho
Shakli:
Muddati
ON
5
Yozma ish
yoki test
Grafik asosida
YaN
5
Yozma ish
yoki test
Grafik asosida
Bir o’quv semestri bo’yicha talaba tomonidan fanni o’zlashtirganlik darajasi
ON va YaN orqali aniqlanadi.
Fan bo’yicha har bir semestrda 1 ta oraliq nazorat yozma ish yoki test shaklda
o’tkaziladi. ON grafik asosida o`tkaziladi. Oraliq nazorat 5 baholi tizimda baholanadi
va quyidagicha shakllantiriladi: nazariy bilim ( (2 ta nazariy savol va 1 ta amaliy
topshiriq) yoki (1 ta nazariy savol va 2 ta amaliy topshiriq) yoki testlar ) – 5 baholi
tizim, darslarda qatnashish va dars topshiriqlarini topshirishdagi baho umumlshgan
tarzda – 5 baholi tizim, mustaqil ta’lim topshiriqlari(misollar, loyihalar, referatlar )
umumlashgan holda 5 baholi tizim. Umumiy oraliq baho talabalar baholarining
o`rtachasi tarzida hisoblanadi. Fan bo’yicha yakuniy nazorat yozma shaklda
o’tkaziladi va 5 balli shkala bilan baholanadi. Yakuniy nazorat yozma ish yoki
-6-
odatdagi testlardan iborat bo’lib, reja-grafik asosida o’tkaziladi. Yozma ishning har
bir savoli 5 bahoda baholanadi va o`rtacha baho chiqariladi yoki har bir test savoli
uchun belgilangan shkala asosida umumiy ballar yig`indisi bo`yicha mos tarzda 5
baholik tizimga o`tkaziladi
0 % dan
60 % dan
70 % dan
90 % dan
59% gacha - 2 baho
69,9% gacha- 3 baho
89,9% gacha - 4 baho
100% gacha - 5 baho)
Har bir nazorat savolini baholash quyidagi talablar asosida
amalga oshiriladi
a) 5 (a’lo) baho uchun quyidagilarga javob berishi lozim: xulosa va qaror qabul
qilish; ijodiy fikrlay olish; mustaqil mushohada yurita olish; olgan bilimlarini amalda
qo’llay olish; mohiyatini tushunish; bilish, aytib berish; tasavvurga eaga bo’lish;
b) 4 (yaxshi) baho uchun quyidagilarga javob berishi lozim: mustaqil
mushohada yurita olish; olgan bilimlarini amalda qo’llay olish; mohiyatini tushunish;
bilish, aytib berish; tasavvurga eaga bo’lish;
v) 3 (qoniqarli) baho uchun quyidagilarga javob berishi lozim: mohiyatini
tushunish; bilish, aytib berish; tasavvurga eaga bo’lish;
g) quyidagi hollarda 2 (qoniqarsiz) baho bilan baholanishi mumkin: aniq
tasavvurga ega bo’lmaslik; javoblarda xatoliklarga yo’l qo’yilganlik; bilmaslik.
Test nazorati o`tkazilganda baholash har bir test savoli uchun belgilangan
shkala asosida umumiy ballar yig`indisi bo`yicha mos tarzda 5 baholik tizimga
o`tkaziladi va mos baho qo`yiladi.
-7-
1. Adabiyotlar
-8-