Serebral Korteks 1 2 3 4 Spesifik kortikal alanların işlevleri • Primer motor alanlar – Belirli kas hareketlerini oluşturmak üzere özgül kaslarla bağlantıları var • Primer duyu alanlar – Periferik duyusal organlardan beyne iletilen görsel, işitsel veya somatik özgül duyuları belirler • Sekonder alanlar – Primer alanlardan gelen sinyalleri anlamlandırma – Ör. sekonder motor alanlar (suplementer ve premotor alanlar), primer motor korteks ve bazal ganglionlarla birlikte, motor aktivite “paternleri” oluştururlar 5 Asosiasyon (Heteromodal) alanları • Primer, sekonder duyusal ve motor alanlar kategorisine uymayan geniş kortikal alanlar à Asosiasyon (Heteromodal) alanları • Farklı duyusal, motor alanlardan ve subkortikal yapılardan gelen sinyalleri birlikte analiz ederler 6 Parieto-oksipitotemporal asosiasyon alanı • Wernicke alanı (Brodman 22) • Genel yorum alanı, gnostik (bilmek) (zeka) merkezi – Görsel, işitsel, somatik duyular gelip yorumlanır, yargıya varılır 7 Wernicke afazisi • • • • Wernicke alanı lezyonunda, duyusal (fluent) afazi Sözel veya yazılı ifadeler yorumlanamaz Tekrarlama ve isimlendirme bozuktur Hasta normal veya bazen normalden fazla, fakat anlamsız, uydurma kelimelerle konuşur à laf salatası à AKICI AFAZİ • Konuşulan kelimeleri tanıyamama (kelime sağırlığı) / Anlayamama • Uydurma sözcükler (neolojizm) 8 Parieto-oksipitotemporal asosiasyon alanı • Fasikulus arkuatus lezyonu • Wernicke ve Brocca alanlarını birbirine bağlayan ileti yolu • Hasarında hasta görece iyi konuşabilir ve duyduklarını iyi anlayabilir, fakat sözcükleri zihninde toparlayıp bir araya getirmekte zorluk çeker à İleti afazisi 9 Angüler girus hasarı • • • • Okuyamama (aleksi) Okumada zorluk (disleksi) Yazamama (agrafi) Mecazların anlaşılması, kelime bulmada zorluk, resimleri tanımlamada zorluk (Anomik afazi, Anomia kelime bulmada zorluk) • Saf kelime körlüğü (okuyamama; ama işitsel temelli anlama, tekrar sağlam) 10 Prefrontal Asosiasyon Alanı • Kompleks hareket paternlerini ve dizilerini planlamak üzere, motor korteksle bağlantılı olarak çalışır • Düşüncenin, eyleme dönüştürülmesinde önemli • Kısa süreli olarak “çalışma belleğini” oluştur, hedefe yönelik karmaşık eylem planlarını gerçekleştirebilir 11 Brocca Afazisi (motor afazi) • • • • Broca afazisinin özetle üç temel özelliği 1) Agramatizm 2) Anomia (kelime bulmada zorluk) 3) Artikülasyon zorlukları (telaffuzda bozulma, sesleri atlama) 12 Motor korteks • • • • 3 bölümde incelenir: Primer motor korteks Premotor korteks Suplementer alan 13 Primer motor korteks (M1) • Gyrus precentralis • M1: Brodmann 4. alanı • Buradan çıkan liflerin çoğu ekstremiteler, yüzün, en hızlı ve ustalık gerektiren fonks. dan sorumludur (konuşma, mimik, el parmak hr) 14 Premotor korteks (Brodmann 6) • Premotor korteks’ten başlayan lifler, ekstrapiramidal sistemi oluşturur; bazal ganglion, primer motor korteks ve beyin sapına uğrar – Planlanmış, istemli bir harekete temel oluşturacak postür ve pozisyonları hazırlar 15 Suplementer motor alan • Premotor ve Suplementer alanlar, motor assosiasyon alanlarıdır; bunlara MII denir • Suplementer alan başlıca; birbiri ardı sıra yapılan motor hareketlerin programlanmasında rol oynar • Bu alanda bazı nöron gruplarının uyarılması bilateral kas kontraksiyonları mg. – Ör. Ellerin bilateral kavrama hr ve rotasyonu 16 Suplementer motor alan • Baş ve gözlerin pozisyona bağlı hr, esneme, ses çıkarma, ses çıkarmadan içimizden sayı sayma, konuşmada fnk var • M1, hareket planlarını uygularken, bu alan motor zincirin planlama ve organizasyonuna katılır • Yapılan hareketlerin kompleks olması ve planlama gerektirmesi halinde hem suplementer alan hem M1 istemli harekette rol oynar (ör. sesli sayı sayma) 17 Motor Sistem • Kortikal ve subkortikal gri cevher alanları • Bazı inen traktuslar (kortikospinal, kortikobulber, rubrospinal, retikülospinal, tektospinal, vestibulospinal) • Spinal kord gri cevheri (ön boynuz) • Efferent sinirler • Serebellum • Bazal ganglionlar 18 Kortikospinal yol • 3 ana inen yolu kapsar: • Lateral kortikospinal traktus • Anterior (ventral) kortikospinal traktus • Kortikobulbar traktus • Kortikospinal traktus • Kontralateral tarafta istemli hr lerin kontrolü (parmakların ince kontrolü, distal ekstremite fleksör kasların hassas, ince ayrıntılı hr) • Kortikobulbar (Kortikonüklear) traktus • Beyinsapı motor nukleusların kontrolü • Motor korteksten trigeminal, fasiyal ve hipoglossal çekirdeklerdeki motor nöronlara gelen liflerden oluşur 19 Rubrospinal traktus • Rubrospinal yol bir ekstrapiramidal yol olmakla birlikte; fonksiyonu farklıdır, piramidal sisteme benzer • Rubrospinal lifler, lateral sisteme aittir ve fleksör kasları innerve eder • Üst ekstremite distal kasların ince motor kontrolü • İstemli aktivite ile ilişkili 20 Ekstrapiramidal sistem • Motor kontrole katkıda bulunan ve doğrudan Kortikospinal–piramidal sistemin elemanı olmayan, beyin ve beyin sapının tamamına denir • Aksiyal ve proksimal kasları denetler • Postür ve pozisyonları oluşturur • Vücudun yerçekimine karşı durmasını sağlar • Amaca uygun, otomatik hareketleri yaptırır 21 Üst motor nöron • Uyarıyı, istemli hareket için serebral korteksten alt motor nöronlara iletir • Üst motor nöron, alt motor nöron üstünde direkt / indirekt supranükleer kontrol sağlar • Üst motor nöron – kortikospinal traktus nöronları – beyin sapı nöronlarını da kapsar 22 Üst motor nöron hasarı • İlk olarak kaslarda zayıflık ve hipotoni • Sonra spastisite, hipertoni (pasif hr karşı artan direnç), hiperaktif gerilme r, anormal plantar ekstensör r (Patolojik hiperrefleksi, patolojik r. ler) • İnce hareketlerde beceriksizlik, yavaşlık, sertlik • Kuvvetsizlik: • Üst ekst. ekstansörleri, alt ekst. fleksörleri daha çok etkilenir (vestibulospinal ve retikülospinal traktusların beyinsapı kontrolünün disinhibisyonu) • Psödobulber Palsi 23 Alt motor nöron • • • • Alt motor nöronlar, beyin sapı ve spinal kordda Motor aksonları, iskelet kası liflerini direkt innerve eder Ön boynuz hücreleri de denir Nükleuslar halinde organize olurlar – Distal kasları innerve edenler dorsal ön boynuzda – Proksimal kasları innerve edenler ventral ön boynuzda yerleşir • • • • • • Hasarında: Flasid paralizi, Hipotoni, Kuvvetsizlik Kas atrofisi Hiporefleksi Fasikülasyon Kas krampları 24 Amyotrofik lateral skleroz (ALS) • Motor nöron hastalığı • Kas zayıflığı ve paralizinin nedeni; motor ünite hasarı • MS α-motor nöronlarında ve bu nöronları innerve eden kortikal motor nöronlarda dejenerasyon mg • Amerika’da motor nöron hastalığı • “Lou Gehrig Hastalığı” 25 Postür şekli • Bilinci kapalı hastalarda, gövdenin spontan / ağrılı uyarana cevap olarak ortaya çıkan postürü, MSS lezyonlarının yeri hk. da bilgi verir: • Dekortikasyon • Deserebrasyon • Flask • • Tam gevşek, hiç tonus olmayan postür Vestibuler nukleuslardan aşağıdaki lezyonlarda 26 Brown-Séquard sendromu • MS’in yarı kesisi • Lezyon seviyesinin altında, aynı tarafta: – Bir ÜMN arazına bağlı, istemli ve otomatik hr de kayıp – Proprioseptif ve vibrasyon duyusunda kayıp • Lezyon seviyesinin altında, karşı tarafta: – Ağrı ve ısı duyusunda kayıp • Dorsal ve dorsolateral kolonlarla taşınan kinestetik ve durum duyuları, titreşim, hassas lokalizasyon, 2 nokta ayırımı vb. aynı tarafta, kesi seviyesinin altında bütün dermatomlarda kaybolur • Hassas, hafif dokunma kesi tarafında bozulur – Bu kolondaki lifler, bulbusa kadar çaprazlaşmaz • Kaba dokunma, kısmen karşı spinotalamik yolla da iletildiğinden sağlam kalır 27 Bazal ganglionlar 28 Bazal ganglionlar • Ekstrapiramidal sistemle birlikte, öğrenilmiş hareketin bilinçaltı düzeyde, otomatik yerine getirilmesinde motor kortekse yardımcı olur • İstemli motor hr, önce korteksin duyusal assosiasyon alanlarında “düşünce” şeklinde ortaya çıkar • Bazal ganglionların kaudat nukleusunda ve serebellar lateral hemisferlerde hareketin planı yapılır • Modifiye uyarılar, motor kortekse ve beyin sapına geri döner • Motor korteks inen yollarla, hareket emrini medulla spinalise yollar • Bazal g. lar, düşünceyi motor eyleme çevirir 29 Bazal ganglionlar • Bazal g. lar, kortikospinal sistemle birlikte, motor aktivitenin kompleks modellerini oluşturur – Yazı yazmak vb. • Serebellumdan farklı olarak BG, Medulla Spinalisten girdi almaz, bütün uyarıları beyin korteksinden alır • BG, motor kontroldeki rollerine ek olarak, duyusal ve bilişsel süreçlerde de rol oynar 30 31 Putamen döngüsünde ortaya çıkan lezyonlar • Korea • Putamen lezyonlarında ortaya çıkar • El, kol ve yüzde, bazen vücudun diğer bölgelerinde “kore dansına benzer” anormal hr. • Atetozis • Globus pallidus lezyonlarında görülür • Ellerin yazı yazar tarzda sürekli fleks, ekstans. yapması ile karakterize • Yüz ve dilde de bu istemsiz kasılmalar görülebilir • Ballismus • Subtalamik nukleus lezyonlarında • Lezyon tek taraflı ise, karşı tarafta bozukluk olur; Hemiballismus • Ekstremitelerin ani, geniş açılı, fırlatma tarzında hr. • En dramatik, hasta için en ızdırap verici tabloyu oluşturur 32 Nukleus Kaudatus devresi • Düşüncenin, otomatik motor eyleme dönüşmesini sağlar – Ör. kişi aslanla karşılaştığında, duyusal korteks olayı algılar ve kaudat döngü, kişinin otomatik olarak koşmasına veya bir ağaca tırmanmasına yol açar • Bazal g. lar, somatik duyusal alanlarla birlikte, vücudun bütün parçalarının çevresel ve uzaysal konumlarının algılanmasında da rol oynar – Ör. Sağ parietal kortekste, kaudat nukleus ile birlikte lezyon olursa, hasta sol gözü ile şekillerin sol tarafını algılayamaz, ihmal edebilir (Neglect sendromu, unilateral inattention) 33 Wilson hastalığı (hepatolentiküler dejenerasyon) • BG’nin oksijen kullanma kapasitesi yüksektir – Beyinde iskemi ve anoksi durumunda, ilk hasar görecek bölgelerden • Substantia nigra ve lokus sereleusun bakır içeriği zengin • Bakır metabol. genetik, otozomal resesif bozukluk – kanda Cu bağlayıcı protein “seruloplazmin” azlığı ile bebeklerde Cu intoksikasyonları ve ileri derecede BG harabiyetleri olur 34 Huntington Hastalığı • 11-34 CAG tekrarı normaldir • 11-34 glutamin aa kodlar • CAG > 34, fazla glutamin beyinde agregat, hücre ölümü • CAG tekrarı >40 Hastalık gelişir Kore Psikiyatrik rahatsızlıklar Demans 35 Parkinson hastalığı • Substansiya Nigra pars kompakta dejenerasyonu • PH rijiditesi, hemiplejideki (dekortikasyon rijiditesi = spastisite) rijiditeden farklı; sadece antigravite kaslarını değil; hem agonist hem de antagonist kasları tutan kurşun boru tarzında rijidite • Bazen ekstremite bükülmeye çalışıldığında rijidite “dişli çark” tarzında yer yer kesintiye uğrar • Akinezi, Bradikinezi, İstirahat tremoru, Rijidite 36 Serebellum Dendrites projecting into the gray matter of the cerebellum Cell body of Purkinje cell Axons of Purkinje cells projec;ng into the white ma=er of the cerebellum Purkinje cells Superior colliculus LM ´ 120 Aqueduct of midbrain Mamillary body Inferior colliculus Anterior lobe Pons Cerebellar peduncles Superior Middle Inferior Medulla oblongata Cerebellar cortex Anterior lobe Arbor vitae Arbor vitae Cerebellar nucleus Mesencephalon Cerebellar cortex Pons Posterior lobe Fourth ventricle Choroid plexus of the fourth ventricle Medulla oblongata Cerebellar nucleus Posterior lobe Flocculonodular lobe Flocculonodular lobe Sagittal view of the cerebellum showing the arrangement of gray matter and white matter. Purkinje cells are seen in the photomicrograph; these large neurons are found in the cerebellar cortex. 37 Serebellum • Motor hareketleri yaptıran beyin yapılarından, hareketlerin programı ve yapılışı ile ilgili motor • MS’den proprioseptif ve beyin sapı çekirdeklerinden (görsel, işitsel, vestibuler) duyusal bilgileri alır • Motor hr. başladıktan sonra, hareketin plana uygunluğunu kontrol eder; motor kortekse gerekli düzeltici impulsları gönderir • Beyin sapında inen motor yollara da lifler gönderir • Bir hareketten diğerine geçişte, motor aktivitelerin zamanlamasını ve şiddetini ayarlar • Hareket devam ederken, sonraki ardışık hr planlamasını yapar • Kas yükü değiştiğinde, kasılma şiddetinin kontrolü • Koşma, daktilo yazma, piyano çalma, konuşma vb çok hızlı ve öğrenilmiş motor aktivitelerde kısa devre oluşturur – Hareket hızlı ve koordineli yapılır 38 Serebellum 3 fonksiyonel bölgeye ayrılır • 1. Vestibuloserebellum • Vestibüler çekirdeklerle bağlantılı • Denge ve vestibulo-oküler refleksle (VOR) ilgili • Dinamik dengenin korunması; hızlı hareketler yapılırken dengeyi düzenler • Harabiyetinde; Statik denge bozulmaz, hareketin doğrultusu hızla değiştiğinde denge kaybı olur, ataksi • Serebellum uvulası, statik dengeden sorumlu 39 Serebellum 3 fonksiyonel bölgeye ayrılır • 2. Spinoserebellum • Yapılması planlanan hareketle, yapılan hareketi karşılaştırır • Motor korteks ve nukleus ruberden yapılması istenen ardışık hareketin planı bilgisini alır, motor plan • Periferden, kas ve tendonlardan proprioseptif duyular alır • MS ile bağlantılı • Düzeltici çıkış sinyallerini talamus ile motor kortekse, rubrospinal yola, kortikospinal yola katılır • Hasarında proprioseptif duyusu bozulur, dismetri, ataksi 40 Serebellum 3 fonksiyonel bölgeye ayrılır • 3. Serebroserebellum • Kompleks ardışık motor hareket paternlerinin – Hareket gerçekleşmeden saniyenin onda biri kadar önce planlanması (hareketin motor hayalinin oluşturulması) – sıralanması ve – bu hareketlerin zamanlanması • Hasarında; dizartri, dismetri, intensiyonel tremor ve disdiadokokinezi 41 Serebellumun afferentleri (Inputs) • Vermis • Somatoduyu ve kinestetik bilgiye ait spinal korddan input alır (ekstremite pozisyonu hk intrinsik bilgi) • Hasarında, postural ayarlamada güçlük (serebellar ataksi) • Intermediate Zon • Kırmızı nukleus ve spinal korddan somatoduyu bilgisini alır • Hasarında; rijidite & ekstremiteleri hr ettirmede zorluk • Lateral Zon • Pons aracılıklı, motor ve ilgili korteksten input alır • Dentat nukleusa projekte olur, primer ve premotor kortekse geri yansır • Hasarı – Serebellar ataksi – Koordinasyon eksikliği: asinerji – Hipotoni – Hareket zamanlamasında bozukluk 42 43 Serebellumun efferentleri • 4 derin nukleus • Nukleus Dentatus, fastigium, globosus, emboliformis • Globosus + emboliformis = interpositus (ara çekirdek) • Serebellumun bütün efferent sinyalleri, derin nukleuslardan çıkar 44 Serebellumun efferentleri • Fastigial nukleus • Vermis bölgesinin nukleusu • Fastigiumdan motor kortekse, vestibular nukleusa & pontin ve meduller retiküler formasyona yansır – Vestibulospinal & Retikulospinal yollar (beyin sapı medial sistemine) • Proksimal kasları kontrol edici lifler gider Vestibulocerebellum - vermis 45 Serebellumun efferentleri • • • • • Nukleus dentatus: Lateral hemisferlerin nukleusu Kontralateral superior serebellar pedinkülle kontralateral talamusa, talamusdan motor kortekse (primer ve premotor) yansır İstemli hr. planlamasını başlamasını etkiler Öğrenilmiş istemli hr. planlamasında, ardı sıra yapılan hızlı hr. lerin koordinasyonunda rol oynar 46 47 Serebellar fonksiyon bozuklukları • Felce ve duyu kaybına yol açmaz, ancak denge ve koordinasyonda bozukluklar olur • Ataksi: Hareketlerin koordinasyonunda bozulma – Hareketin kompozisyonu bozulur – Dismetri: İstemli harekette hedef aşılır veya kısa kalır – Disdiadokokinezi: Ardışık hareketler yapılamaz – Holmes’in rebound fenomeni – Yürüme ataksisi, trunkal ataksi, sendeleme – Sarhoşvari yürüyüş, Astasia (ayakta duramama) 48 Serebellar fonksiyon bozuklukları • Dizartri (scanning speech): Konuşma kaslarındaki koordinasyon bozukluğuna bağlı olarak konuşma anlaşılamaz • İntensiyonel tremor: İstemli hareketlerde titreme • Serebellar nistagmus: Gözler bir objeye tespit edilince titrek hareketler olur • Hipotoni: Kaslarda tonus azalması • Astenia: Halsizlik • Vertigo: Denge bozukluğu ve dönme hissi 49 Somatik duyu sistemi 50 51 52 53 Somatik duyu • Meissner c, Merkel, kıl resep, pacini ve Ruffini sonlanmaları; Aβ ile 30-70 m/sn • Serbest sinir uçları; Aδ ile 5-30 m/sn • Gıdıklanma ve kaşınma • Bunlara spesifik, mekanoreseptif serbest sinir sonlanmaları ile algılanır • Derinin yüzeyel tabakalarında • İnce, C tipi miyelinsiz liflerle iletilir • Sinyaller, kaşınma refleksini başlatır 54 55 Somatik uyarıları MSS e ileten yollar • Dorsal kolon-MLS • Uyarının yüksek derecede lokalizasyonunu ve derecelendirilmesini gerektiren dokunma duyuları temas • Titreşim (vibrasyon) • Deri üzerindeki hareketleri ileten duyular • Eklem pozisyon hissi, propriosepsiyon • Hassas değerlendirme gereken basınç duyuları 56 Somatik uyarıları MSS e ileten yollar • Anterolateral sistem • Dokunma sinyalleri, ventrobazal komplekse iletilir • Dorsal kolon dokunma sinyallerinin de iletildiği aynı yer • Buradan birlikte duysal kortekse iletilirler • Sinyaller, 8-40 m/sn, ince miyelinli liflerle • Sinyallerin uzaysal lokalizasyonu, derecelendirilmesi zayıf, ritmik sinyallerin iletimi zayıf • Ağrı, sıcak, soğuk, kaba dokunma-basınç, gıdıklanma, kaşınma, cinsel duyular 57 Homunculus 58 Somatik duysal alan I’in fnks kaybı • Kişi, vücudun farklı bölümlerindeki, farklı duyuları kesin şekilde lokalize edemez. Kabaca lokalize edebilir • Vücuda uygulanan hassas basıncı değerlendiremez • Nesnelerin şekilleri ve biçimleri hakkında karar veremez. Buna asteregnozi denir • Nesne görüldüğü halde tanınamaması (Görsel agnozi) • Seslerin veya kelimelerin (işitsel agnozi) • Renklerin (renk agnozisi) • Bir ekstremitenin yerinin ve pozisyonunun (pozisyon agnozisi) ayırt edilememesi şeklinde de olabilir 59 Somatik duysal assosiasyon alanı • Brodmanın 5, 7 alanı • Somatik duysal alana gelen bilgileri deşifre etmek için birleştirmede rolü • Somatik assosiasyon alanı tek taraflı çıkarılırsa – kişi vücudun karşı tarafında karmaşık nesneleri, şekilleri dokunarak tanıma yeteneğini kaybeder – Kişi karşı tarafta vücudun bir yarısını algılayamaz. Amorfosentez denir 60 2 Nokta ayrımı • Vücudun değişik bölgelerinde farklılık gösterir • Dokunma reseptörlerinin en yoğun olduğu yerlerde küçüktür 61 62 Ağrı iletimi • Hızlı ağrı • MSS’ye ince miyelinli (2-5 µm çaplı), 12-30 m/sn hızlı Aδ (A delta) lifleriyle taşınır • Ağrı hissi 0.1 sn de ort çıkar • Aδ hızlı ağrı lifleri nörotransmitteri – Glutamat ve aspartat • Hızlı ağrı iletimi, yerini C lifleri ile yavaş iletiye bırakır 63 Ağrı iletimi • Yavaş kronik ağrı • MSS’e düşük hızda (0.5-2 m/sn), ince miyelinsiz C tipi liflerle (0.4-1.2 µm çaplı) taşınır • Ağrı hissi 1 sn de ort çıkar. Dakikalar, saatler hatta günlerce devam edebilir • İnflamasyon, iskemi, spazm gibi etmenlerle oluşur • C tipi ağrı sinirlerinin nörotransmitteri – P maddesi (substance P) 64 Yansıyan ağrı 65 K 66 Ağrı mediatörleri • Orta derecede ağrı, glutamat salınımını tetikler • Güçlü ağrı, glutamat ve substance P’nin salınımını tetikler – Substance P, ağrı şiddetini arttırır – Morfin ve opiatlar, bu nörotransmitterleri bloke ederek ağrıyı bloklar • Kronik ağrı nörotransmitteri – P maddesi yavaş serbestlenir, dk ca etkili 67 Ağrı yolları • Ağrı lifleri, talamusun ventral posterolateral nukleuslarında (VPL) (3. nöron) sinaps yapar – diğer somatik duyu yollarının da sinaps yaptığı yer • dorsal kolon medial lemniskal yol • Trigeminal sinirle taşınan yüze ait ağrı duyusu, talamusun ventral-posteromedial nukleusunda (VPM) sinaps yapar • Talamik VPL ve VPM nukleusları: ventrobazal nukleuslar • 4. nöronlar, somatik duysal korteks (SI ve SII) 68 Paleospinotalamik yol • Kronik ağrı liflerinin 9/10’u beyin sapına uğrar, talamusa uğramadan 3 bölgeye projekte olur • 1. Medulla, pons ve mezensefalonun retiküler çekirdekleri (Retiküler aktivatör sistem RAS) Beyni uyanık tutan, alarma geçiren sistem – Beyin ağrıyı değerlendirir, çare arar • 2. Kronik ağrı lifleri • Mezensefalonun sup ve inf kollikul derininde tektal alanlara (lamina tekti) ve aquaductus sylvi etrafındaki periaquaduktal gri cevhere de uğrar • Bu bölgeler, ağrı hissinin oluştuğu yerler 69 Paleospinotalamik yol • 3. Sylvius yarığı çevresinde, periakuaduktal gri bölgede: • Uzun süreli ağrılı uyaranlar, anterior singulat girus (gyrus cinguli) ve insular korteksi uyarır • Singulat girus, ağrının emosyonel komponentini oluşturur – ızdırap duyusu 70 Kapı kontrol mekanizması • Kortiko-fugal lifler, periventriküler alanlar ve periaquaduktal gri cevherdeki endorfin ve enkefalin salgılayan nöronlardan orjin alır • Bu nöronların aksonları; pontin tegmentumunda, raphe magnus da bulunan serotonerjik nöronları uyarır • Serotonerjik aksonlar; MS, substantia gelatinosadaki GABAerjik nöronları uyarır • Aynı kortikofugal yolların, dorsal kolumna, substantia gelatinosada bulunan enkefalinerjik nöronlarla presinaptik ağrı lifleri üzerine inhibisyon yaptığı düşünülmektedir 71 72 Kapı kontrol mekanizması 73 Termal duyular • Soğuk reseptörleri – Aδ miyelinli (20 m/sn) ve C lifi sonlanmaları • Sıcak reseptörleri – Çıplak sinir uçları, C lifleri (0.4-2 m/sn) üzerinde • Sıcaklık resept. nin aktifleşmesi için gereken eşik değer 30 oC, ateşleme hızı 46 oC ye kadar yükselir • 45 oC de sıcak-ağrı reseptörleri, sıcak ile uyarılmaya başlar 74 Normal deri sıcaklığı: T = 30-32 °C Termal duyular: 1. Soğuk (T < 15 °C) 2. Serin (T > 15 °C ve < 30 °C) 3. Ilık (T > 35 °C ve < 45 °C) 4. Sıcak (T > 45 °C) 75 Termal duyular • Orta derecede soğuk için reseptörler – Soğuğa ve mentole duyarlı reseptör 1 (CRM-1) (Cold menthol-sensitive receptor 1) • Ilıklık duyusu – ATP P2X reseptörü • Zarar verici yüksek ısıya – 2 tip vaniloid reseptörü (VR1 ve VRL-1) – VR1 (TRPV1): Kapsaisine duyarlı, ~43°C üstü zarar verici sıcaklıklara cevap verir – VRL-1 (TRPV2): Kapsaisine duyarsız, ~53°C üstü sıcaklıklara cevap verir. Ağrı doğurur. Aδ terminallerinde sentezlenir 76 TRP receptors Garlic, radishes, mustard oil Menthol Camphor TRP = Transient receptor potential Capsaicin 77