УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА СПОРТНИНГ ФУТБОЛ
ТУРИДАН ТЎГАРАК МАШҒУЛОТЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ
БЎЙИЧА ЎҚУВ ДАСТУРИ, МАВЗУВИЙ ТАҚВИМ РЕЖА ВА
МЕТОДИК ТАВСИЯЛАР
Кириш
Давлатимиз
раҳбари
раҳнамолигида
навқирон
авлодни
ҳар
томонлама соғлом вояга етказиш, уларнинг ўз иқтидори ва салоҳиятини
намоён этиши учун барча шарт-шароитларни
яратиш
масалаларига
алоҳида эътибор қаратилмоқда. Болалар спортини, айниқса, «Баркамол
авлод» йилида янада ривожлантиришга
йўналтирилган кенг кўламли
ишлар замирида ҳам ана шу эзгу мақсад мужассамдир.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1993 йил 18
мартдаги, 1996 йил
17 январдаги, 2007 йил 1 майдаги, 2009 йил 3
декабрдаги «Ўзбекистонда
футболни ривожлантиришнинг
ташкилий
асослари ва принципларини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари
тўғрисида»ги
қарори
Ўзбекистонда
футболни
ривожлантиришга
қаратилгандир. Ушбу вазифани ҳаётга татбиқ этиш бўйича қатор ишлар
амалга оширилди. Айниқса, ёш авлодни дарсдан ташқари бўш вақтини
мазмунли ўтказиш бўйича умумтаълим мактаблари қошида дарсдан сўнг
футбол бўйича тўгаракларнинг фаолият кўрсатаётганлигини алоҳида
таъкидлаш жоиз.
Футбол - ҳақиқатдан ҳам атлетик ўйин. У тезкорлик, чаққонлик,
чидамлилик, кучлилик
ва сакровчанликни ривожлантиришга ёрдам
беради. Футболчи ўйин пайтида ҳаддан ташқари кўп иш бажаради. Бу эса
одамнинг функционал имкониятлари даражасини оширишга, маънавийиродавий хислатларни тарбиялашга ёрдам
беради. Чарчоқ ортиб
бораётган шароитда кўп ва турли хил ҳаракатлар қилиш юксак ўйин
фаолиятини сақлаб туриш учун зарур бўлган иродавий хислатлар
намойиш этишни талаб қилади.
Ушбу
ўқув
қўлланмада
спортнинг
футбол
туридан
тўгарак
машғулотларини ташкил этиш бўйича тавсиялар, футбол тўгараклари
2
машғулотларининг тахминий намунавий мавзуий режаси, футбол
ўйинини ривожланиш тарихи билан боғлиқ қўшимча маълумотлар
берилган.
Мазкур
қўлланмадан
умумтаълим
мактаблари
ўқитувчилари,
мураббийлар ҳамда ўқувчилар ижодий ёндашган ҳолда фойдаланишлари
мумкин.
I – Боб СПОРТНИНГ ФУТБОЛ ТУРИДАН ТЎГАРАК
МАШҒУЛОТЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ БЎЙИЧА ТАВСИЯЛАР
Футбол тўгарагининг асосий иш шакли мусобақаларда қатнашиш,
гуруҳлардаги ўқув-тренировка машғулотлари ҳисобланади. Мураббий
шуғулланувчилар
билан
техник
тактик
усуллар
ва
жисмоний
тайёргарликни такомиллаштириб бориши лозим.
Машғулотлар мактабда ёш спортчиларнинг бандлигини ҳисобга
олган ҳолда ташкил этилиши шарт. Барча маънавий ва маърифий ишлар
оммавий-маданий ва тарбиявий ишларнинг умумий режаси билан мос
равишда амалга оширилади.
Барча ёшдаги ўқувчилар гуруҳларида машғулотлар дастур ва мавзу
режа асосида ташкил этилади.
Ўсмирлик ва кичик ўспиринлик гуруҳларида ўқув жараёни тўртта
даврга
бўлинади:
умумий
тайёргарлик,
махсус
тайёргарлик,
мусобақалашиш ва ўтиш даври.
Умумий тайёргарлик даври:
Шуғулланувчиларнинг ҳар томонлама жисмоний тайёргарлиги,
жисмоний ва ирода сифатини тарбиялаш, «Алпомиш» ва «Барчиной»
тест
меъёрларини
топширишга
тайёрлаш,
тайёргарлиги);
3
техник
ва
тактик
Махсус тайёргарлик даври:
Футболчи учун зарур бўлган жисмоний сифатни, техника ва тактик
тайёргарлигини ривожлантириш, мусобақа олдидан тайёргарлик кўриш.
Мусобақалашиш даврининг вазифаси: эришилган натижаларни
амалга ошириш, техника ва тактикани такомиллаштириш, махсус
жисмоний
тайёргарликни
юқори
даражага
кўтариш,
мусобақада
қатнашиш.
Ўтиш даврининг вазифаси: умумий жисмоний ва эришилган техник
тайёргарлик даражасини кейинги тайёргарлик давригача турли актив ва
пассив дам олиш усуллари ёрдамида ушлаб туриш, «Алпомиш» ва
«Барчиной» тест меъёрларини топширишга тайёрлаш.
Ушбу дастурнинг ўқув
материали барча ёшдаги ўқувчилар
гуруҳларига мўлжалланган. Бошланғич тайёргарлик гуруҳида (11-12 ёш)
асосий эътибор саломатликни мустаҳкамлашга, ҳар томонлама жисмоний
тайёрликка,
координация
(чаққонлик)
ҳаракатини,
тезликни,
эгилувчанликни ривожлантиришга қаратилади. Бунда «Алпомиш» ва
«Барчиной» тест меьёрларини топширишга тайёрлаш ва қабул қилиш;
гуруҳ назорати ва ўртоқлик учрашувларида қатнашиш кўзда тутилади.
Ўсмирлик (13-14 ёш) гуруҳидаги ёш футболчилар кейинчалик ҳар
томонлама
жисмоний
шуғулланадилар,
ривожланиш
«Алпомиш»
ва
ва
тайёргарлиги
«Барчиной»
тест
бўйича
меьёрларини
топширишга тайёргарлик кўрадилар ва топширадилар, футболни техника
ва тактикаси асосларини эгаллайдилар. Туман, шаҳар биринчилиги учун
футбол бўйича ўтказиладиган расмий мусобақаларда қатнашадилар.
Кичик ўспиринлар (15-16 ёш)
гуруҳи ҳар
томонлама жисмоний
тайёргарлик ва ривожлантиришни такомиллаштиришни давом эттиради,
«Алпомиш»
ва
«Барчиной»
тест
4
меьёрлари
бўйича
тайёргарлик
кўрадилар ва топширадилар. Футболчилар ўйиннинг асосий усулларини,
техникасини эгаллашлари керак, уни ўйинда қўллай билиш, ўйин тактик
тизимлари ва
машқ комбинацияларини эгаллаш, шаҳар, вилоят ва
Республика миқёсида ўтказиладиган мусобақаларда қатнашиш, жамоатчи
ҳакамлик, инструкторлик ишларини ўрганишади.
Ҳар бир белгиланган ёш гуруҳи учун назарий машғулотдан алоҳидаалоҳида ўқув материали берилган.
Раҳбар ёки ўқитувчи имкони
борича ўқув материалини, назарий
машғулотни амалий машғулот билан боғлаб олиб бориши керак.
Суҳбат
давомида
кўргазмали
қуроллардан,
фото-кино
материалларидан фойдаланиш мумкин.
Умумий жисмоний тайёргарлик ва махсус жисмоний тайёргарлик
бўйича машғулотлар жараёнида, болаларга жисмоний тарбия дарсларида
таниш бўлган воситалардан ва бошқа спорт туридаги (баскетбол,
волейбол, қўл тўпи) воситалардан ҳамда ҳаракатли ўйинлар, гимнастика,
акробатика, эстафеталардан фойдаланилади.
Ёш
футболчиларга
имкон
борича
эгаллаганликларига қараб, унга
футбол
техникасини
боғлиқ бўлган тактик ҳаракатлар
ўргатилади.
Инструкторлик амалиёти ўсмирлар ва кичик ёшдаги ўсмирлар
гуруҳидан бошлаб ўтказилади. Инстукторлик малакаларини махсус
машғулотларда ва ўқув-тренировка машғулотлари жараёнида оладилар.
Футбол
тўгарагида
шуғулланувчилар
сафга
турғизиш,
асосий
буйруқларни бериш, машғулотга тайёргарлик каби машқларни танлай
олишлари керак.
Улар
инструкторлик
малакаларини
мураббийнинг ёрдамчиси сифатида такомиллаштирадилар.
5
ўқитувчи-
Ёш футболчилар ҳакамлик амалиётини ўсмирлик гуруҳидан бошлаб
(13-14 ёш) машғулотларда ўта бошлайди. Улар мусобақа ўтказиш бўйича
низомларни, ўйин жадвалини тузиш, тўгараклар ичида мусобақани
ташкил этиш ва ўтказишни ўрганишлари керак.
Мураббий ҳар бир ўйин олдидан уни олиб бориш учун олдиндан
кўрсатма бериши керак, ўйин тугагандан сўнг муҳокама қилинади. Бунда
ўйин режаси олдиндан тузиб олиниши, ўйналган ўйиннинг муҳокамаси
ёки таҳлилини машғулотдан олдин ўтказиш тавсия қилинади.
Футбол тўгарагида ўқув йили тугагандан кейин жисмоний ва техник
тайёргарлик бўйича назорат текшируви ўтказилади.
II – боб Футбол тўгараклари машғулотларининг тахминий
намунавий мавзувий режаси
(намуна-1)
Т.р
мазмун
11-12 ёш
13-14 ёш
15-16 ёш
1
Назарий машғулот
9
11
22
2
Умумий ва махсус
55
48
64
жисмоний тайёргарлик
3
Техник тайёргарлик
47
46
56
4
Тактик тайёргарлик
19
27
62
5
Ўйинлар
Спорт тадбири календар иш
режаси бўйича
6
Футбол спорт тури
4
4
6
2
3
2
тестлари ва “Алпомиш ва
Барчиной” меъёрларини
ўтказиш
7
Тиббий кўрикдан
ўтказиш
6
Хакамлик ва
8
4
инструкторлик
Умумий соатлар
136
136
216
Изоҳ: 1. Ўқув йил давомида 11-12 ёш болаларга (2 тайм х 25
дақиқадан) 15 та ўйин ўтказиш тавсия этилади.
13-14 ёш болаларга (2 тайм х 30 дақиқадан) 20 та ўйин ўтказиш
тавсия этилади. 15-16 ёш болаларга (2 тайм х 35 дақиқадан) 26 та ўйин
ўтказиш тавсия этилади.
11-12 ёш болалар ўйини ҳажми кичиклаштирилган майдонда
ўтказилади.
11-12 ёш болалар ўйини 4-рақамли тўпда 13-16ёш болалар ўйинлари
5-рақамли тўпда ўйналади.
2. Шуғулланувчилар тиббий кўрикдан ўқув йили бошида ва
ярим йиллик даврида ўтказилади
3. Тестлар ўқув йилининг бошида ва охирида ўтказилади.
2.1 Бошланғич тайёргарлик гуруҳи тўгарак машғулотининг
таҳминий мавзуий режаси (11-12 ёш).
(намуна-2)
№
1
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
2
.2.1
Мавзу
Назарий машғулот
Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва
спорт.
Ўзбекистонда футболни
ривожлантириш тарихи
Гигиеник билим ва малака. Чиниқиш
Футбол ўйини қоидаси
Машғулотни ўтиш жойи, жиҳозлар
Умумий ва махсус жисмоний
тайёргарлик
Мактаб ўқувчиларининг эрталабки
7
Соат сони
Назарий
Амалий
Жами
машғулот машғулот
5
5
1
1
-
1
1
-
1
2
1
1
2
1
-
56
1
55
2
1
1
гигиеник гимнастикаси, қўл тўпи,
баскетбол соддалаштирилган ўйин
қоидалари билан таништириш
Амалий машғулот.буюмларсиз
2.2 бажариладиган
умумривожлантирувчи машқлар.
1-2 кгли тўлдирма тўп билан машқ
2.3
бажариш.
Акробатика машқларини бажаришни
2.4
ўргатиш.
Осилиб ва таяниб турганда машқ
2.5
бажариш.
Енгил атлетика машқларини
2.6
ўргатиш
2.7 Харакатли ўйинлар ва эстафеталар.
Спорт ўйинлари (қўл тўпи,
баскетбол,волейбол)
2.8
соддалаштирилган қоида бўйича
ўйналади.
Тезликни ривожлантириш учун
2.9
махсус машқлар.
Чаққонликни ривожлантириш учун
2.10
махсус машқлар
3
Футбол ўйини техникаси
Футбол ўйини техник услублари
терминологияси ва таснифи. Тўпга
3.1
тўғридан ва айлантириб зарба бериш
ёки тепиш.
Дарвозабон ўйини техник
услубларини бажаришни тахлил
қилиш, тўпни илиб олиш, мушт
3.2
билан уриб қайтариш, қўлда тўпни
отиш, думалаш билан тўпни қўл
билан уриб қайтариш.
Амалий машғулот. Харакатланиш.
Чапга,ўнгга қадам ташлаб йўналиш
ва тезликни ўзгартириб тўпга
3.3
тўғрига югуриш вақтида иккинчи
қадамда ва иккала оёқда сакраб
тўхташ.
3.4 Оёқда тўпга зарба беришни ўргатиш.
Бош билан тўпга зарба беришни
3.5
ўргатиш.
3.6 Тўпни тўхтатишни ўргатиш.
3.7 Тўпни олиб юришни ўргатиш
3.8 Алдамчи харакатлар (финтларни)
8
2
-
2
4
-
4
10
-
10
4
-
4
10
-
10
10
-
10
6
-
6
4
-
4
4
-
4
48
1
47
1
1
-
3
-
3
6
-
6
6
-
6
6
-
6
6
4
4
-
6
4
4
ўргатиш.
3.9 Тўпни олиб қўйишни ўргатиш
Тўпни ён чизиқ ташқарисидан
3.10
ташлашни ўргатиш (аут)
4.1
4.2
4.3
4.4
5
6
7
8
-
4
4
-
4
4
Теннис тўплари билан машқлар
3.11
бажариш.
4
4
Футбол ўйини тактикаси
Тактика ва тактик комбинациялар
ҳақида тушунча. Дарвозабон,
ҳимоячилар, ярим ҳимоячилар ва
ҳужумчиларнинг ўйин харакатига
таъриф бериш.
Амалий машғулотлар. “Майдон
кўришни” билишни ривожлантириш
учун бериладиган машқлар.
Майдон ўйинчиларини тактик
харакатини ўргатиш. (ҳужумда ва
ҳимояда)
Дарвозабон тактикаси.
Футбол бўйича спорт тадбири
«Алпомиш» ва «Барчиной» тест
меъёрларини бажариш
Жисмоний ва техник тайёргарлик
бўйича назорат машқларини
бажариш.
Тиббий кўрикдан ўтказиш
ЖАМИ:
4
-
20
1
19
1
1
-
3
-
3
10
-
10
6
6
календар иш режаси бўйича
2
-
2
-
2
136
9
2
2
2
127
2.2 Бошланғич тайёрлов гуруҳи (11-12 ёш) тўгарак
машғулотлари дастури
Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва спорт
Болалар спорт жамғармасининг ташкил этилиши ва вазифаси.
Ўзбекистон Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг «Футболни
ривожлантириш чора тадбири тўғрисида”ги қарори (1993 йил 18 март
144-сонли; 1996 йил 17 январ 27-сонли);
«Болалар спорт жамғармасини
тузиш ҳақида»ги Ўзбекистон Республикасининг Фармони. Кишиларни
меҳнатга ва Ватан мудофасига тайёрлашда жисмоний тарбиянинг
аҳамияти.
Алломаларнинг
жисмоний
9
тарбия
ҳақидаги
фикрлари.
«Алпомиш» ва «Барчиной» тест меъёрларига куйиладиган талаблар ва
уни топширишга тайёрлаш.
Ўзбекистонда футболнинг ривожланиши
Футболга жисмоний тарбия воситаси сифатида қисқача тасниф
бериш. Футболнинг келиб чиқиш тарихи ва унинг Ўзбекистонда
ривожланиши. Футбол бўйича Ўзбекистон чемпионати ва Кубоги.
Футбол бўйича чемпионат.
Гигиеник
билим ва малака. Чиниқиш.
Шахсий гигиена; терини
сочларни, оғиз бўшлиғини парвариш қилиш. Ўқувчиларнинг умумий кун
тартиби. Ёш спортчилар учун кун тартибини тўғри тақсимлашнинг
аҳамияти. Организмни чиниқтириш мақсадида табиатнинг тиббий
омилларидан (қум, ҳаво, сув) фойдаланиш. Чиниқтириш ва гигиеник
муолажа сифатида артиниш, устидан сув қуйиш, оёққа ванна қилиш.
Футбол ўйини қоидаси. «Кичик футбол»ни ўрганиш ва таҳлил
қилиш. Жамоа сардорининг роли, унинг ҳуқуқи ва вазифаси.
Машғулотни ўтказиш жойи, жиҳозлар. Футбол
ўйнаш учун
майдончани белгилаш, унинг тузилиши. Футбол бўйича машғулот ва
мусобақа ўтказиш учун майдонни тайёрлаш. Махсус жиҳозлар: тўпни
осиб қўйиш учун устун, тўпга зарба бериш учун стационар ёки кўчмас ва
олиб юрувчи шитлар.
Амалий машғулот
Асбоб анжомларсиз бажариладиган умумий ривожлантирувчи
машқлар. Қўлни ён томондан ва олдиндан кўтариш ҳамда тушириш
қўлни олдинда қўшиш
ва
ёйиш, доирасимон айлантириш, бел
баландлиги даражасида таяниб ётиб қўлни букиш ва ёзиш. Гавдани
олдинга
ва
ён
томонга
эгиш;
10
худди
шунинг
ўзини
қўлни
ҳаракатлантириш билан бирга қўшиб бажариш, қўлни ҳар хил ҳолатда
қўйиб (белда, бош орқасида, юқорида) гавдани доирасимон айлантириш.
Чалқанча ётган ҳолатда оёқни кўтариш ва айлантириш. Қўлни ҳар хил
ҳолатда қўйиб, ярим чўнқайиб ва чўккалаб ўтириш. Олдинга, орқага, ён
томонга ҳамла қилиб ёки кенг қадам ташлаш. Қўлни ҳаракатлантириб
олдинги гавдани олдинга энгашиш билан бажариш. Ярим
чўнқайиб
ўтирган ҳолатда сакраш. Таяниб чўнқайиб ўтиришдан таяниб ётишга
ўтиш ва яна таяниб чўнкайиб ўтиришга ўтиш.
1-2 кг.ли тўлдирма тўп билан машқ бажариш.
Кўкракдан, бош устидан, пастдан тўпни икки қўллаб бир- бирига
отиш. Тўпни юқорига отиш ва уни илиб олиш; шунинг ўзини бурилиш
билан бажариш. Ҳар хил ҳолатдан ва тўп билан қўлни ҳаракатлантириш
билан бирга қўшиб гавдани олдинга энгаштириш ва буриш. Ўтирган
ҳолатдан бир-бирига тўлдирма тўпни оёқ билан думалатиш.
Акробатика
машқлари.
Қадам ташлаб олдинга умбалоқ ошиш.
Ўтирган ҳолатдан орқага умбалоқ ошиш. Олдинга узун умбалоқ ошиш.
Чўнқайиб
ўтирган ҳолатдан орқага
думалаб куракда тик туриш.
Керилиб ётган ҳолатдан олдинга ва орқага думалаш. Чалқанча ётган
ҳолатдан «кўприк» ҳосил қилиш. Ярим шпагатни бажариш.
Таяниб ва осилиб турган ҳолатда машқ бажариш.
Туришини юқоридан ушлаган ҳолатда тортилиш; 2 имкониятдан 2-4
марта, 2 -3 имкониятдан 3-5 марта тортилиш.
Гимнастик скамейкага таяниб ётиш ҳолатида қўлни буриш ва ёзиш: 2
имкониятдан, 2-4 марта; 2-3 имкониятдан 3-5 марта.
Енгил атлетика машқлари
60 метргача тезликни ошириб югуриш. 60 метргача юқори стартдан
югуриш. 500-1000 метргача паст, баланд жойларда (кросс) югуриш). 2-3
11
дақиқа давомида секин югуриш. 4х50 ва 2х100 метргача такрорий
югуриш. Югуриб келиб узунликка (310-340 см.) ва баландликка (95–105
см.) сакраш. Турган жойидан узунликка сакраш. Теннис тўпчани
нишонга, узоққа (турган жойдан, қадамлаб) улоқтириш.
Ҳаракатли ўйинлар ва эстафеталар
«Хўрозлар жанги», «Қармоқча», «Кучли улоқтириш», «Тўп учун
кураш», «Ўйинбошига тўп берма», «Қалъа ҳимояси”, югуриш, тўсиқни
ошиб ўтиш, тўлдирма тўпни олиб ўтиш каби эстафеталар. Сузиш. Эркин
усулда
2х25,50
м.
Спорт
ўйинлари,
қўл
тўпи,
баскетбол
(соддалаштирилган қоида бўйича). Тезликни ривожлантириш учун
махсус машқлар. 10-30 юқори сифатда
(ён томонда ва орқа билан
олдинга) югуриш. Тезликни ўзгартириш билан
кескин секинлаштириш ёки тўхташ, сўнгра
югуриш: югуришни
ҳудди
шу ёки бошқа
йўналишда силтаниб югуриш. Қўйилган устунчалар ёки тўлдирма тўплар
орасидан илон изи бўлиб югуриш. Учбурчак бўйлаб (3х10 м.) югуриш.
Тўп билан
30 метрга силтаниб ва тезликни ошириб югуриш.
Чакқонликни ривожлантириш учун махсус машқлар. Баланд осиб
қўйилган тўпга югуриб келиб бир ва икки оёқда депсиниб бошни
текизишга ҳаракат қилиш,
шунинг
ўзини, сакраб ўнгга ва чапга
бурилиш билан бажариш; Оёқ кафтининг турли қисмларида, сонда,
бошда тепишни алмашлаб, тўпни (жанглировка) ҳавода ушлаб туриш.
Ҳаракатли ўйинлар: «Жонли нишон», «Тўп билан петна қилиш».
Футбол ўйини техникаси
Футбол ўйинининг техник услублари терминологияси ва таснифи.
Тўпга тўғридан ва айлантириб зарба бериш ёки тепиш. Зарбани аниқ
бериш. Зарба бергандан кейин тўпнинг учиш траекторияси. Техник
услубларни бажаришни таҳлил қилиш ва уни аниқ ўйин шароитида
12
қўллаш: оёқ юзи дўнг жойининг ўртаси, ички, ташқи томонида, оёқ
юзининг ички томони, учида тўпга зарба бериш; пешанаси ўртасида
зарба бериш; тўпни оёқ тагида, оёқ юзининг ички томонида ва кўкракда
тўхтатиш;оёқ юзининг ички ва ташқи томонида тўпни
олиб
юриш;
алдамчи ҳаракат (ҳаракатни алдамчи ва ҳақиқий фазаси); тўпни олиб
қўйиш, тутиб, уриб, рақибини туртиб олиш; қадам ташлаш ҳолатидан
тўпни
ташлаш;
Дарвозабон
ўйини
техникаси
услубларини
бажарилишини таҳлил қилиш: тўпни илиб олиш, мушт билан уриб
қайтариш, тўпни қўлда
отиш; думалаш билан, қўл билан уриб тўпни
қайтариш.
Силжиш техникаси
Одатдагидек, орқа билан чалиштирма ва ёнлама қадам ташлаб
югуришлар. Тўғридан йўналишни ўзгартирган холда ёйсимон, тезлаб ва
тўсатдан тўхташлар билан югуришлар, чапга, ўнгга чалиштирма қадам
ташлаб, йўналишни ва тезликни ўзгартириб тўғрига югуриш. Югуриш
вақтида иккинчи қадамда ва иккала оёқда сакраб тўхташ.
Оёқ билан тўпга зарба бериш
Ўнг ва чап оёқда зарба бериш: оёқ юзи дўнг жойининг ўртасида,
оёқ юзининг ички томонида, оёқ юзининг ташқи томонида, ҳаракатсиз ва
қарши томондан думалаб тўпга оёқ учида ён томонга ва орқа йуналишга
тўпни йўналтириш билан зарба бериш. Зарба беришни тўхташ, олиб
юриш ва силтаниб чиқишдан кейин, тўпни пастдан, юқоридан, қисқа ва
ўрта масофалардан йўналтиришни бажариш. Учиб келаётган тўпга оёқ
юзи ички томони билан зарба бериш. Шериги оёғига,
дарвозага,
нишонга, ҳаракат қилаётган шериги ҳаракатига қараб аниқ зарба бериш.
13
Тўпга бош билан зарба бериш
Турган
жойидан ва югуриб келиб қарши томондан учиб
келаётган тўпга сакраш ва сакрамасдан пешона ўртаси билан зарба;
тескари йўналишга ва ён томонга, юқоридан ва пастдан, қисқа ва ўрта
масофадан тўпни йўналтириш. Тўпга аниқ зарба бериш.
Тўпни тўхтатиш
Тўпни кейинги ҳаракатга тайёрлаш учун турган жойда, олдинга ва
орқага ҳаракатланиб тушиб келаётган ва думалаб келаётган тўпни оёқ
кафтининг ички томонида ва оёқ тагида тўхтатиш. Кейинги ҳаракат учун
тўпни оёққа тушириб, турган жойда, олдинга ва орқага ҳаракатланиб,
учиб келаётган тўпни кўкрак ва оёқ кафти юзининг ички томони билан
тўхтатиш.
Тўпни олиб юриш
Тўпни оёқ гумбазининг ички ва ташқи қисмида олиб юриш; ўнг, чап
оёқда ва навбат билан; тўғрига, йўналишни ўзгартириб, устунчалар аро
олиб юриш.
Ҳаракатлар: пастга, шериклари ўртасидан, тезликни ўзгартириб
(тезликни ошириб ва тез чиқиш), тўп устидан назорат йуқотмасдан олиб
бориш.
Алдамчи ҳаракат (финтлар)
Финтларни ўргатиш: Югуришни секинлатгандан ёки тўхтагандан
кейин - кутилмаганда тўп билан кескин чиқиш (тўғрига ёки ён томонга);
тўпни олиб юриш вақтида, уни шеригига оёқ таги билан думалатиб
орқага узатиш; тўпга кучли зарба бериш учун оёқда алдамчи силташни
кўрсатиш - зарба бериш ўрнига тўпни тортиб олиш ва у билан кескин
кетиш; чап томонда турган шеригига тўпни узатишни тақлид қилиб, ўнг
оёқни тўп устидан ўтказиб ва гавдани чапга энгаштириб, ўнг оёқни ички
14
дўнг қисми билан тўпни тутиб олиб ва кескин ўнгга кетиш; худди шу
финтни бошқа томонда бажариш.
Тўпни олиб қўйиш
Рақибига оширилган тўпни олиб қўйиш мақсадида тўпни тортиб
олиш. Тўпни эгаллаб турган рақиб билан якка туришда тўпни сирпаниб
ёки рақибини елкада туртиб юбориб тўпни олиб қўйиш.
Тўпни ён чизиқ ташқарисидан ташлаш
Бир қадам ташлаган ҳолатда тўпни ён чизиқ ташқарисидан ташлаш:
шеригига, чап ва ўнг оёғига, юришида тўпни икки қўллаб оёқларни ердан
узмаган холда аниқ ташлаш.
Дарвозабоннинг ўйин техникаси.
Дарвозабоннинг асосий туриш ҳолати. Дарвозада тўпни, ён томонда
бўлган тўпни сакраб, қорин ва кўкрак баландлигида қарама-қарши
томондан учиб келаётган тўпни сакрамасдан илиб олиш. Ён томондан
келаётган тўпни йиқилмасдан, қарама-қарши томондан паст учиб
келаётган ва думалаб келаётган тўпни илиб олиш. Турган жойда ва
югуриб келиб сакраб ва сакрамасдан ён томондан ва қарама-қарши
томондан баланд учиб келаётган тўпни илиб олиш. Тўпни йиқила туриб
қорин ва кўкрак баландлигидан, ён томондан паст учиб ва думалаб
келаётган тўпни илиб олиш. Йиқилгандан кейин тўп билан тезда оёқка
туриб олиш. Турган жойдан ва югуриб келиб сакраб ва сакрамасдан
мушт билан тўпни уриб қайтариш, аниқ бир қўлда тўпни отиш.
Футбол ўйини техникаси
Тактика ва тактик комбинациялар ҳақида тушунча. Дарвозабон,
ҳимоячилар, ярим ҳимоячилар ва ҳужумчиларнинг ўйин ҳаракатига
15
таъриф бериш. Яккама-якка ва жамоа ўйинлари, уни бирга қўшиб
бажариш.
Якка-якка ва гуруҳли тактик ҳаракат. «Кичик футбол»да жамоага
оид тактик ўйин.
Амалий машғулот
«Майдонни кўра билиш» ни ривожлантириш учун бериладиган
машқлар. Кўриш сигнали бўйича (қўлни ён
томонга ёки юқорига
кўтариш, ўнгга ёки чапга қадам ташлаш) топшириқни бажариш: қадам
ташлаш ёки югуриш билан силжиш вақтида юқорига сакраш, оёқда зарба
беришга тақлид қилиш; тўпни олиб юриш вақтида орқага айланиш ва
олиб юришни давом эттириш ёки олдинга 5 метргача силтаниб чиқиш.
Чегараланмаган майдончада бир неча ўйинчилар (марказий доирада,
жарима майдончада) ўзларининг тўпларини эркин йўналишда олиб юриш
ва бир вақтнинг ўзида бир-бири билан урилиб кетмасликлари учун
рақибларини кузатадилар.
Майдон ўйинчиларининг тактик ҳаракати
Шуғулланувчиларни
футбол
майдончасида
тўғри
жойлашишга
ўргатиш, ҳимоя ва ҳужумда асосий тактик ҳаракатни бажаришни билиш.
Ҳужумда: тўпни олиш учун жой танлашни очиқ жойга чиқаётган
шеригига тўпни ўз вақтида узатишни ҳужум вақтида шериги билан ўзаро
ҳаракат қилишни, ўйинда тўпни олиб юришда биттадан
оддий
комбинацияни бажаришни билиш (ўйин бошида, бурчакдан тўп
узатишда, ташлашда, эркин ва жарима тўпини тепишда).
Ҳимояда: «Зона» принципи бўйича ҳаракат қилишни, тўпни ушлаб
қолишни, тўп учун курашишни ва уни рақибидан олиб қўйишни билиш;
тўпни эгаллаб олиб ўз жамоасининг ҳужумини ташкил қилиш учун уни
шеригига аниқ ошириш.
16
Дарвозабон тактикаси
Зарба бериш «бурчагига» боғлиқ ҳолда дарвоза томон тўғри ҳолатни
танлашни, бўш жойга чиққан шеригига (илиб олгандан кейин) тўпни
аниқ узатишни ўз дарвозасидан эркин зарба бериш билан ўйинга
киритишни, бурчакдан зарба беришда, тўғри ҳолатни эгаллашни,
шунингдек, ўзининг дарвозасига яқин жойдан жарима ва эреин зарба
беришни билиш.
Футбол бўйича мусобақа
Спорт тадбирлари режа асосида кичик футбол қоидаси бўйича
ўтказилади. «Алпомиш ва Барчиной» Тест меъёрларини бажариш.
Техник ва жисмоний тайёргарлик бўйича назорат машқларини
бажариш.
2.3 Кичик ўсмирлар гуруҳи тўгарак машғулотларининг
намунавий мавзуий режаси (13-14 ёш)
(намуна-2)
№
1
1.1
1.2
Мавзу
Назарий машғулот
Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва
спорт.
Ўзбекистонда футболни
17
Соат сони
Назарий
Амалий
Жами
машғулот машғулот
7
7
1
1
-
1
1
-
1.3
1.4
2
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
3
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
4
4.1
4.2
ривожлантириш тарихи
Тиббий назоратдан ўтказиш
тўғрисидаги маълумотлар
Футбол ўйини қоидаси, мусобақани
ташкил этиш ва ўтказиш.
Умумий ва махсус жисмоний
тайёргарлик
Амалий машғулот.
Умумривожлантирувчи машқлар.
2-3 кгли тўлдирма тўп билан
машқлар бажариш.
Акробатика машқларини бажаришни
ўргатиш.
Енгил атлетика машқларини
ўргатиш
Харакатли ўйинлар ва эстафеталар.
Спорт ўйинлари (қўл тўпи,
баскетбол,волейбол)
соддалаштирилган қоида бўйича
ўйналади.
Тезликни ривожлантириш учун
махсус машқлар.
Эпчилликни ривожлантириш учун
махсус машқлар
Футбол ўйини техникаси
Футбол ўйини техникасининг
класификацияси.
Дарвозабон ўйини техникси.
Оёқда тўпга зарба беришни ўргатиш.
Бош билан тўпга зарба беришни
ўргатиш.
Тўпни тўхтатишни ўргатиш.
Тўпни олиб юришни ўргатиш
Алдамчи харакатлар (финтларни)
ўргатиш.
Тўпни олиб қўйишни ўргатиш
Тўпни ён чизиқ ташқарисидан
ташлашни ўргатиш (аут)
Футбол ўйини тактикаси
Ўйин усули ва тактик тизими хақида
тушунча 1-4-3-3 жойлашиши бўйича
жамоа футболчиларининг ўйин
харакати.
Амалий машғулотлар. “Майдон кўра
билиш” ни малакаларини
ривожлантириш машқлари.
18
1
1
-
4
4
-
49
1
48
4
-
4
5
1
4
10
-
10
10
-
10
6
-
6
4
-
4
6
-
6
4
-
4
47
1
46
1
1
6
10
-
6
10
4
-
4
4
4
-
4
4
6
-
6
6
-
6
6
-
6
29
2
27
6
2
4
9
-
9
4.3
4.4
5
6
7
Майдон ўйинчиларини тактик
харакатини ўргатиш.(ҳужумда ва
ҳимояда)
Дарвозабон тактикаси.
Футбол бўйича спорт тадбири
«Алпомиш» ва «Барчиной» тест
меъёрларини бажариш
Жисмоний ва техник тайёргарлик
бўйича назорат машқларини
бажариш.
ЖАМИ:
8
8
-
6
6
календар иш режаси бўйича
2
-
2
-
136
11
2
2
125
2.4 Кичик ўсмирлар гуруҳи тўгарак машғулотлари дастури
(13-14 ёш)
Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва спорт
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Футболни
ривожилантириш чора тадбирлари тўғрисида”ги қарори. Болалар спорт
жамғармасини ташкил этиш ва унинг вазифалари. Мамлакатимизда
жисмоний тарбия ва спортни оммавий ривожлантириш асослари.
Ўзбекистон спортчиларининг эришган ютуқлари.
Ўзбекистонда футболнинг ривожланиши
Футбол бўйича мусобақани кўриб чиқиш: спорт усталари ўртасида
ёки олий лигада ўйнайдиган жамоалар ўртасида Ўзбекистон биринчилиги
ва Кубоги, ўсмирлар ўртасида Республика биринчилиги. Ўзбекистоннинг
энг яхши футболчилари ҳақида суҳбат.
Тиббий назорат: жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланувчилар
устидан назорат қилиш вазифаси. Ўз-ўзини назорат қилиш вазифаси;
оғирликни қон томир уришини, нафас олиш тезлигини, ўпканинг
тириклик сиғимини
қобилиятини
ва
назорат қилиш; умумий кайфият, иштаҳа, иш
чарчашни
кузатиш;
Футбол
бўйича
ўтказилган
машғулотларда шикастланиш сабаблари ва унинг олдини олиш.
19
Футбол бўйича мусобақани ташкил қилиш ва ўтказиш ўйин
қоидалари
Ўйин қоидаларини ўрганиш ва унга тушунча бериш. Ҳакамларнинг
вазифаси. Ҳар хил ўйин ҳолатларида ҳакамнинг жой танлаши.
Ўйинчиларга танбеҳ бериш, огоҳлантириш ва
майдондан чиқариб
юбориш.
Умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик
Буюмсиз
бажариладиган
умумий
ривожлантирувчи
машқлар.
Айланма ҳаракатлар, қўлларни доирасимон айлантиришни гавда ва оёқни
ҳаракатлантириш билан бирга қўшиб бажариш. Гавдани доирасимон
айлантириш, қўл ва оёқни бир вақтда айлантириш билан бурилиш,
эгилиш, гавдани доирасимон айлантириш координациясига оид турли
ҳаракатлар.
Оёқни
ҳаракатлантириш,
олдинга,
олдига
ён
ҳамла
томонга
қилган
ва
орқага
ҳолатдан
бир
айланма
оёқда
пружинасимон ўтириш. Бир оёқда (чап, ўнг) ўтириб туриш. Чўнқайиб
ўтириб олдинга, ён томонга, орқага ҳаракат билан сакраш.
2-3 кг.ли тўлдирма тўп билан машқ бажариш.
Тўлдирма тўпни бир-бирига елкадан ўнг ва чап қўлда отиш.
Тўлдирма тўпни гавда орқасидан ва оёқлар орасидан бир қўлдан иккинчи
қўлга узатиш. Тўлдирма тўпни бир ва икки қўллаб бош устидан ошириб
отиш. Чалқанча ётган ҳолатда тўпни оёқ кифтлари орасида ушлаб, оёқни
тўғри ушлаган ҳолда баландга кўтариш ва пастга тушириш.
Акробатика машқлари.
Сакраб олдинга умбалоқ ошиш. Дастлабки ҳолат, ўтирган ҳолатдан,
оёқни ёнга кериб чўнқайиб ўтириб орқага умбалоқ ошиш. Таяниб турган
ҳолатдан икки оёқда депсиниб бошда тик туриш. Бошда тик турган
20
ҳолатдан олдинга умбалоқ ошиш. Бир оёқда депсиниб, иккинчисида
силтаниб, қўлда тик туриш. Ён томонга тўнтарилиш.
Енгил атлетика машқлари
60 метрга тез югуриш 4х60 м, 3х100 метрга такрор югуриш, 5-7
дақиқагача аста секин югуриш. 900-1000 метрга паст-баланд жойдан
(кросс) югуриш. 300 ва 500 метрга югуриш, югуриб келиб баландликка
хатлаб ўтиш усулида сакраш. Югуриб келиб узунликка “оёқни букиш
усулида” сакраш, эни 10 метр йўлка бўйлаб
югуриб келиб, теннис
коптогини узоққа улоқтириш.
Ҳаракатли ўйинлар: Тез югуриш билан ўйналадиган ўйин. Тўпни
узоққа, нишонга улоқтириш билан узунликка ва баландликка сакраш.
Спорт ўйинлари: Баскетбол, қўл тўпи.
Тезликни ошириш учун бериладиган махсус машқлар
- тик туриб (олдинга қараб, орқа билан ҳаракат йўналишига, нисбатан
чап ва ўнг томонга) 5-7 метрга ўқдек ташланиш.
- ўтирган холатда (олдинга қараб, орқа билан ҳаракат йўналишига,
нисбатан чап ва ўнг томонга) 5-7 метрга ўқдек ташланиш.
- мук тушиб ётган холатдан (бош билан, оёқ билан ҳаракат йўналишига,
нисбатан чап ва ўнг томонга) 5-7 метрга ўқдек ташланиш.
- чалқанча ётган холатдан (бош билан, оёқ билан ҳаракат йўналишига,
нисбатан чап ва ўнг томонга) 5-7 метрга ўқдек ташланиш.
- юқорига бир сакраб 5-7 метрга ўқдек ташланиш.
Эпчилликни ошириш учун бериладиган махсус машқлар
- Ҳар томонда 6 ўйинчи ва биттадан дарвозабон иштироки билан
футбол майдонининг ярмига ўтказилган икки дарвозада ўйин.
21
Иш давомийлиги – 25 дақиқа, шу вақт ичида ҳар бир футболчи
45 тагача техник-тактик ҳаракатларни бажаради. ЮУТ ўртача
дақиқада 160 зарб.
- Тўпни ушлаб туриш. 6 га 6 ўйинчи футбол майдони ярмида тўпга
оёқ тегишли чекланмаган, иш давомийлиги – 15 дақиқа. Шу вақт
ичида ўйинчилар 50 гача турли хил усулларни қўлланади. ЮУТ
дақиқада 131 дан то 183 зарб ўртасида бўлади. Бу машқнинг
интенсивлиги ҳар бир футболчининг тўпга оёқ тегишини иккитагача
чеклаб қўйиш билан ошириш мумкин (ЮУТ дақиқада 145-180 зарб).
2.5 Ўсмирлар (15-16ёш) гуруҳи тўгарак машғулотларининг
намунавий мавзуий режаси
(намуна-2)
№
1
1.1
1.2
1.3
1.4
2
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
Мавзу
Назарий машғулот
Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва
спорт.
Ўзбекистонда футболни
ривожлантириштарихи
Тиббий назоратдан ўтказиш
тўғрисидаги маълумотлар
Футбол ўйини қоидаси, мусобақани
ташкил этиш ва ўтказиш.
Умумий ва махсус жисмоний
тайёргарлик
Амалий машғулот.
Умумривожлантирувчи машқлар.
2-3 кгли тўлдирма тўп билан
машқлар бажариш.
Акробатика машқларини бажаришни
ўргатиш.
Енгил атлетика машқларини
ўргатиш
Харакатли ўйинлар ва эстафеталар.
Спорт ўйинлари (қўл тўпи,
баскетбол, волейбол)
соддалаштирилган қоида бўйича
22
Соат сони
Назарий
Амалий
Жами
машғулот машғулот
7
7
2
2
-
2
2
-
2
2
-
4
4
-
66
2
64
8
-
8
8
2
6
6
-
6
6
-
6
6
-
6
8
-
8
ўйналади.
Тезликни ривожлантириш учун
2.7
махсус машқлар.
Чаққонликни ривожлантириш учун
2.8
махсус машқлар
Кучни ривожлантириш учун махсус
2.9
машқлар
Чидамлиликни ривожлантириш учун
2.10
махсус машқлар
3
Футбол ўйини техникаси
Ўзбекистон ва чет эл футболчилари
томонидан бажарилган техник
усуллар кинограммасини тахлил
3.1
қилиш.(техникаси, деталларни
аниқлаштириш, футболчиларнинг
техник маҳорати)
Дарвозабон ўйини техникси.
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
4
4.1
4.2
4.3
4.4
Амалий машғулот. Тўпга оёқ билан
зарба беришни ўргатиш. Ҳар хил
усуллар билан 180 даражагача
бурилиб, думалиб ва учиб келётган
тўпга зарба бериш.
Бош билан тўпга зарба беришни
ўргатиш.
Тўпни тўхтатишни ўргатиш.
Тўпни олиб юришни ўргатиш
Алдамчи харакатлар (финтларни)
ўргатиш.
Тўпни олиб қўйишни ўргатиш
Тўпни ён чизиқ ташқарисидан
ташлашни ўргатиш (аут)
Футбол ўйини тактикаси
Ўйин усули ва тактик тизими хақида
тушунча 1-4-3-3 жойлашиши бўйича
жамоа футболчиларининг ўйин
харакати.
Ҳужум ўйин тактикаси, кенг фронт
бўйлаб қилиш, ҳужум йўналишини
ўзгартириш.
Ҳимояда ўйин тактикаси, ҳимояда
сон жиҳатидан кўпчилик этиш, ўзаро
ҳимоя қилиш.
Ўйинга кўрсатма бериш, бўлажак
23
6
-
6
6
-
6
6
-
6
6
-
6
64
2
62
1
1
8
-
8
8
-
8
6
-
6
6
8
-
6
8
10
-
10
10
-
10
6
-
6
64
8
54
10
2
8
8
2
6
8
2
6
6
2
4
4.5
4.6
4.7
4.8
5
6
7
8
ўйин режаси.
Майдон ўйинчиларини тактик
харакатини ўргатиш.(ҳужумда ва
ҳимояда)
Хужумда, хужумчи ва химоячиларни
хужумга жалб қилиб, бутун майдон
бўйлаб тезкорлик билан
харакатланиш хисобига сон
жихатдан устунликка эришишни
билиш.
Химояда аралаш химоя усулини
такомиллаштириш.
Дарвозабон тактикаси.
Футбол бўйича спорт тадбири
«Алпомиш» ва «Барчиной» тест
меъёрларини бажариш
Жисмоний ва техник тайёргарлик
бўйича назорат машқларини
бажариш.
Хакамлик ва инструкторлик
амалиёти.
ЖАМИ:
8
-
8
8
-
8
8
-
8
8
-
8
календар иш режаси бўйича
4
-
4
4
-
4
4
-
4
216
22
194
2.6 Ўсмирлар гуруҳи тўгарак машғулотлари дастури
(15-16 ёш)
Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва спорт
Болалар спорт жамғармасини ташкил қилиш. «Ёшлик» жамияти ва
футболнинг
ривожланиши.
Халқаро
спорт
ҳаракати.
Ўзбекистон
спортчиларининг саралаш мусобақаларида қатнашиши ва ғолибликка
курашиш.
Ўзбекистонда футболнинг ривожланиши
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Футболни
ривожлантириш чора тадбирлари” Қарори.(1993, 1997, 2006 йиллар».
Ўзбекистон терма жамоаси ва энг яхши футбол жамоаларининг халқаро
мусобақаларда қатнашиши.
24
Тиббий назорат
Жисмоний машқларнинг ривожланишга ва организмни
ўсишига,
асаб, юрак қон-томирини, нафас олиш ва мушак системасига, суякбоғлам
аппаратига,
модда
алмашинувига,
кучли
ривожланишига,
тезликка, чидамлиликка, ва чаққонликка таъсири. Тиббий назорат ва ўзўзини назорат қилиш.
Футбол бўйича мусобақани ташкил этиш ва ўтказиш, ўйин
қоидалари
Ўйин қоидаларини мукаммал ўрганиш ва ўқувчиларга тушунтириш.
Ўйинга раҳбарлик қилиш. Майдондаги ҳакам ва чизиқдаги ҳакамларнинг
ўзаро ҳаракати. Интизомнинг
бериш.
Ҳакамларни
бузилишида байроқчалар билан сигнал
мусобақаларга
тайёрлаш.
Ўйин
баённомасини(протокол) расмийлаштириш. Ўйин системалари; айланма,
ютқазгандан
кейин
чиқиб
кетиш.
Мусобақа
ҳақида
Низом.
Мусобақаларда хизмат қилган ҳакамларга раҳбарлик қилувчиларнинг
вазифаси.
Футболчиларни машқ қилдириш ва ўргатиш методикаси
асослари
Спорт тренировкасининг асосий тартиблари. Ўргатиш услубияти:
тушунтириш
(сўзлаш),
машқни
кўрсатиш,
(техник
ёки
тактик
усулларини), ўрганиб олиш (машқни такрорлаш, бажарилган ҳаракатни
таҳлил қилиш).
Жисмоний
сифатни
ривожлантириш
учун
машқни
бажариш
услубияти: тезлик, чаққонлик, куч, ва чидамлилик.
Машғулот - тўгарак ишларини ўтказишнинг асосий шакли.
Чигилёзди машқларини қилиш, унинг аҳамияти ва мазмуни, машқнинг
25
такрорланиши. Машғулотда юклама ҳақида тушунча (машқнинг ҳажми,
бажариш тезлиги). Машғулотни ўтказиш.
Амалий машғулот
Саф буйруқларни бериш, машқни кўрсатиш ва тушунтириш,
машғулотнинг асосий ва якуний қисмида чигилёзди машқлари қилиш
учун машқни танлаш, машғулотни ўтказишда раҳбарга ёрдам бериш,
гуруҳ билан мустақил машғулот ўтказиш.
Умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик
Буюмларсиз бажариладиган умумий ривожлантирувчи машқлар.
Юриш ва югуриш вақтида ҳар хил дастлабки ҳолатдан қўл ва елка
камари учун бериладиган машқлар. Қўлда таяниб ётган ҳолатда
итарилиш, силжиш. Ўтирган, ётган ҳолатда, оёқларни кенг ташлаган
ҳолда қўлни ва гавданинг ҳар хил ҳаракатини бажариш. Катта амплитуда
билан оёқни (силтаб) ҳаракатлантириш. Турган жойда турли хил
сакрашларни, яъни 360 градусга бурилиб, тиззани елкага тортиш, оёқни
силташ билан бажариш. Чўзилишга оид машқлар.
Тўлдирма тўп билан бажариладиган машқлар
(Оғирлиги 4 кг.). Кичик ва ўсмирлар учун дастурда кўрсатилганидек,
машқларни бирга қўшиб фойдаланиш. Қаршилик кўрсатиш билан
бажариладиган машқлар. Жуфт-жуфт бўлиб бажариладиган машқлар.
Гавдани букиш ва буриш, қўлларни букиш ва ёзиш, туртиш, ортиш,
шеригини орқада олиб ўтиш, қаршилик кўрсатиш элементлари билан
ўйин ўйнаш.
Акробатика машқлари
Турган жойидан ва 2-3 қадам югуриб келиб арқон устидан сакраб
умбалоқ ошиш (80 см. баландликкача). Қўлда тик туриш билан орқага
умбалоқ ошиш.
26
Енгил атлетика машқлари
60 ва 100 метрга тезликни ошириб югуриш 5х60 м.; 3-4 х 100 м. га
такрор югуриш.10-12 дақиқагача секин-аста югуриш.1200-1500 м.га пастбаланд жойдан югуриш.
Югуриб келиб баландликка
ва
узунликка сакраш (сакраш
техникасини ривожлантириш). Турган жойдан уч хатлаб сакраш. Теннис
тўпчасини ва гранатани улоқтириш (500-700 м.). Кросс тайёргарлиги.
Кросс югуриш техникасини такомиллаштириш. Тепага югуриб чиқиш ва
югуриб тушиш. 3х400 м.га югуриш. 2 ва 3 км. масофани югуриб ўтиш.
Ҳаракатли ўйинлар
Қаршлик кўрсатиш элементлари билан ўйналадиган ўйинлар: арқон
тортиш, “Ким кучли?”, югуриш, тўсиқлар устидан ошиб ўтиб, оғирликни
ташиш; сакраш билан ўйналадиган ўйинлар.
Спорт ўйинлари
Баскетбол, қўл тўпи, волейбол.
Тезликни ривожлантириш учун бериладиган махсус машқлар
Ҳар хил йўналишда ва спорт ҳолатидан қисқа (20-30м.) қисмларга
қайта югуриб ўтиш, унча катта қиялик бўлмаган жойда юқорига ва пастга
югуриш. “Мокисимон” югуриш: 2х10 м., 4х5 м.га, 2х15 м.га, 4х10 м.га.
Тўпни олиб юриш - тўп билан силтаниб чиқиш – тўхташ - бошқа
йўналишга тўп билан силтаниб чиқиш, югуриш усулларини ўзгартириш
(одатдаги югуришдан жуда орқага ва тескари югуришга ўтиш).
Чаққонликни ривожлантириш учун бериладиган махсус машқлар.
Олдинга ва орқага, ён томонга ўнг ва чап елка орқали умбалоқ ошиш
(футбол майдонида ўт устида). Тўпни бош билан олиб юриш. Тўпни оёқ
билан, уни ерга туширмасдан олиб юриш.
27
Кучни ривожлантириш учун бериладиган махсус машқлар. Тортилиш
билан ва тортилмасдан чўнқайиб ўтиргандан кейин сакраш ва юқорига
сакраш. Бир тўпни оёқ ва бошда узоққа тушириш учун зарба бериш.
Рақибини елкада туртиш.
Чидамлиликни ривожлантириш учун бериладиган махсус машқлар.
Катта тезликда тўп билан (уч кишига қарши уч киши, тўрт кишига қарши
тўрт киши, беш кишига қарши беш киши) ўйин машқларини бажариш.
Икки томонлама ўйин (битта ёки иккала жамоа қисқартирилган таркибда
ўйнаш).
Футбол ўйини техникаси
Ўзбекистоннинг ва чет элнинг энг яхши футболчилари томонидан
бажарилган техник усулларни кинограммасини таҳлил қилиш (техникаси
деталларини аниқлаштириш). Футболчининг техник маҳорати.
Амалий машғулот
Тўпга оёқ билан зарба бериш. Ҳар хил усуллар билан 180 градусгача
бурилиб ва сакраб думалаб ёки учиб келаётган тўпга зарба бериш. Оёқ
юзининг ўрта қисми ва оёқ юзининг ташқи қисми билан тепиш. Эндигина
сапчиган тўпни тепиш.
Тўпга аниқ нишон билан узоққа кучли зарба бериш.
Тўпга калла билан зарба бериш. Ўнга ва чапга бурилиш билан сакраб,
пешона ўртаси ва чакка қисми билан зарба бериш. Тўпни узоққа, кучли
ва аниқ нишонга зарба бериш.
Тўпни тўхтатиш. Ўрганилган усулларда 180 градусгача бурилиб
тўпни тўхтатиш, кейинги керакли ҳаракатларни амалга ошириш учун
тўпни қулай ҳолатга чиқариш. Тушиб келаётган тўпни сон билан
тўхтатиш.
28
Алдаш ҳаракатлари (финтлар)
Алдаш ҳаракатларини (финтлар) ўргатиш: тўпни олиб юриш вақтида
гавдани чапга энгаштириб, чап оёқда кенг қадам қўйиш, чап томонга тўп
билан кетиш. Кутилмаганда ўнг томонга силтаниб чиқиб кетиб, ўнг оёқ
кафтини ички томони билан тўпни ушлаш; қаршисидан ёки ён томондан
думалаб келаётган тўпни эгаллаш мақсадини кўрсатиш. Кутилмаганда
тўпни оёқлар ўртасидан ўтказиб юбориб, бурилиб ва силтаниб чиқиб, тўп
ҳаракат қилаётган томонга кетиш.
Тўпни олиб қўйиш. Тўпни сирпаниб, ташланиб, шпагат қилиб тўпни
олиб қўйиш.
Тўпни ташлаш. Югуриб келиб ўрганилган усулларда тўпни ташлаш.
Тўпни узоққа ва аниқ ташлаш.
Дарвозабон ўйин техникаси. Дарвозадан чиқиб, сакраб мушт билан
тўпни қайтариш.
Дарвоза томон тўп билан чиққан рақибига қарши дарвозабоннинг
ҳаракати. Рақиб билан яқинлашиш учун дарвозадан чиқиш, оёғига
ташлаш. Тўпга такрор ташланиш.
Қўлда
тўп
ташлашни
ва
ердан
тўпни
тепиб
чиқаришни
такомиллаштириш.
Футбол ўйини тактикаси
1-4-4-2
схемаси бўйича жойлашишда жамоа футболчиларининг
ўйинда ҳаракатланиши таърифи. Ҳужумда ўйин тактикаси: кенг фронт
бўйлаб
ҳужум
қилиш,
ҳужум
йўналишини
ўзгартириш;
ҳужум
комбинацияларида «оёқларни чалиштириш» ва «жонли девор» ўйини,
футболчининг дарвоза томон якунловчи зарбани бериш учун чиқиши.
Ҳимояда ўйин тактикаси: ҳимояда асосан сон жиҳатдан кўпчиликни
ташкил этиш, ўзаро муҳофаза қилиш.
29
Ўйинга кўрсатма бериш: бўлажак ўйиннинг тактик режаси, алоҳида
ўйинчилар ва звеноларга топшириқ. Ўтказилган ўйинни таҳлил қилиш:
тактик
комбинацияни
муваффақиятли
ўтказиш,
ўйинда
қўйилган
камчиликлар, ўйинчиларга баҳо бериш.
Амалий машғулот
Майдон ўйинчиларининг тактик ҳаракатланиши. 1-4-4-2 тактик
системаси бўйича ўйинда асосий мажбуриятларнинг бажарилиши.
Танлаб
олинган
тактик
система
бўйича
ўз
ўрнида
ўйинни
такомиллаштириш.
Ҳужумда: ҳимоячи ва ярим ҳимоячиларни ҳужумга жалб қилиб ва
бутун майдон бўйлаб тезкорлик билан ҳаракатланиши ҳисобига ҳужумда
сон жиҳатдан устунликка эришишни билиш: ҳужум комбинациси
пайтида «оёқ чалиштириш», «деворга» усулида ўйнашни қўллаш; тўпни
узун узатиш йўли билан ҳужум йўналишини ўзгартириш, тўхтатмасдан
дарвозага якунловчи зарбани бериш.
Ҳимояда: аралаш ҳимоя услубини такомиллаштириш, рақиб жамоаси
кучли ўйинчисининг ўзига хос якка ҳусусиятларига мослашиш, ҳимоядан
ҳужумга тезда мослаша олиш.
Дарвозабон тактикаси
Ҳимояда рақиби билан ўзаро ҳаракатланишни, уларнинг ўйинига
раҳбарлик
қилишни,
дарвозадан
чиқиб
ўйнашни,
тўпни
ўйинга
киритишни, қарши ҳужумни ташкил қилишни билиш.
Футбол бўйича мусобақада қатнашиш. Республика, вилоят, шаҳар,
туман биринчилигида календар ва ўртоқлик учрашувларида қатнашиш.
«Алпомиш» ва «Барчиной» тест меъёрларини бажариш.
Жисмоний ва техник тайёргарлик бўйича назорат машқларини
бажариш. Назорат машқларини бажариш.
30
III – Боб. Жисмоний ва техник тайёргарлик бўйича назорат
машқларини бажариш
Т/Р
Назорат машқлари
Ёши
11
12
13
14
15
9,1
8,9
16
1
60 метрга югуриш (сек).
10,0 9,6
9,3
2
500 метрга югуриш (сек).
-
1,50 1,40 1,35 1,30
3
Турган
-
жойидан 155 166 175 183
8,7
195 200
узунликка сакраш (см).
4
Тўп
билан
30
метрга 7,0
6,6
6,2
5,9
5,7
5,5
-
-
48
52
56
60
10
12
14
16
18
20
4
5
6
7
7
8
8,6
8,1
7,7
7,4
7,1
-
16
17
18
20
югуриш (сек).
5
Узоққа оёқда тўпга зарба
бериш (метр).
6
Тўп билан жанглёрликни
бажариш (сони).
7
Зарбани
аниқ
нишонга
теккизиш (сони).
8
Устунчаларни тўпни олиб 9,0
юриш билан айланиб ўтиб,
дарвозага
зарба
бериш
(сек).
9
Тўпни қўл билан узоққа
-
отиш (метр).
31
3.1 Футбол бўйича назарий машғулотлар мавзулари.
1. Футбол тарихи ва ҳозирги кунда ривожланиши.
2. Ўзбекистон футболи тарихи ва ҳозирги кунда ривожланиши.
3. Футболчи гигиенаси ва ўз ўзини назорат қилиши.
4. Футбол ўйинидаги шикастланишлар ва биринчи ёрдам кўрсатиш.
5. Футболчи экипировкаси.
6. Футбол ўйини учун майдон ўлчамлари.
7. Футбол майдонида қўлланадиган анжомлар (дарвоза, байроқлар).
8. Футбол машқларини инсон организимига таъсири.
9. Футбол бўйича ФИФА, АФК, ЎФФ ҳақида тушунча бериш.
10.Футбол ўйини қоидалари ҳақида тушунча.
11.Футбол бўйича мусобақаларни ўтказиш.
12.Футбол мусобақаларига тайёргарлик кўриш.
13.Футболчининг овқатланиш тартиби ҳақида маълумот
бериш.
14.Футбол ўйинини бошқариш (ҳакамлар сони ва уларнинг
вазифалари).
15.Ҳакамлик касби ҳақида тушунча бериш.
16.Футбол спорт тури бўйича инструкторларни тайёрлаш.
17.Футбол ўйинида дарвозабон ва ҳимоячининг вазифалари.
18. Футбол ўйинида яримҳимоячи ва ҳужумчи вазифалари.
19.Футбол ўйини тизимлари (системалари) 1х4х4х2, 1х4х5х1,
1х4х3х3, 1х3х5х2, 1х3х4х3, 1х3х3х4) ва қайси вазиятларда
қўлланиши.
20.Футбол ўйинида ҳимояланиш.
21.Футбол ўйинида ҳужумлар уюштириш.
22.Ўтказилган ўйинларни таҳлил қилиш.
32
23.Мусобақаларни бориб кузатиш.
24.Видеотасма ва ДВД дисклар орқали ўйинларни томоша
қилиш ва таҳлил қилиш
3.2 Машғулот ўтказиш учун намунавий дарс мазмуни.
Амалий машғулотининг мазмуни
Фаолият мазмуни
Ўқитувчи
Ўқувчи
1.1 Сафлантириш,
Сафланади
саломлашиши,
Сафда тик туради
1.2 Навбтчини билдиргиси
Вазифани тушуниб олади
1.3 Ўқувчиларни машғулотнинг Тирглаб бажаради
мақсади ва вазифалари билан
Енгил бажаришади
таништиради.
Машқларни тўғри бажарига
1.4 Саф машиқлари
ҳарака қилади.
1.5 Юриш ва югуриш машқлари
1.6 Умум ривожлантирувчи
машқ (УРМ)
1.7 Махсус югуриш машқлари
2-босқич 1) 2.1 Оёқ кафтининг ички томони Тўпни турган холатдан тепиш
Асосий
билан тепиш
(55
2.2 Оёқ кафтининг ички томони Тўпни ҳаракатда тепиш
дақиқа)
билан
тепиш
ва
орқага
ҳаракатланиш
2.3 Оёқ юзининг ички қисми
Тўпни турган холатдан тепиш
билан тепиш
2.4 Оёқ кафтининг ички томони Тепилгандан кейин олдинган
билан тепиш ва олдинга
ҳаракатланади
ҳаракатланиш
Оёқни тўғри қўйиши керак
2.5 Думалаб келаётган тўпни
оёқ кафтининг ички томони
билан тўп тўхтатиш
Ҳавода келаётган тўпларда
2.6 Оёқ юзи билан тўп
бу усулни амалга оширади.
тўхтатиш
3-босқич
3.1 Ўқувчиларни қайта
Тез сафланишлари керак
Якуний
сафлантириш
Енгил югуришлари керак
(5 дақиқа) 3.2 Майдон бўйлаб енгил
топшириқ ёзиб олиниб
югуриш
қўшимча қилинади
3.3. Уйда тўп билн
Босқичла
р вақти
1-босқич
кириш
(20
дақиқа)
33
бажариладиган машқлани
такролашларини вазифа қилиб
бериш
Т А Й Ё Р Г А Р Л И К
дақиқа
Қ И С М
20-25
Конспект №1
Вазифа: 1. Оёқни хар хил усулари билан тўпга зарба
беришни ўргатиш.
2. Оёқни ички, ташқи қисми билан тўпни тўхтатиш ҳаракатини
такрорлаш.
Сана:
Гуруҳ:
Ўтиш жойи:
Керакли асбоблар:
Мураббий:
Дарс
Машғулот мазмуни
Меъёри
Ташкилий методик
қисми
кўрсатмалар (ТМК)
Сафлантириш,
Саломлашиш
Навбатчини
билдиргиси
Дарс вазифаларини
эълон қилиш
Саф машқлари:
бурилишлар (ўнга,
чапга, орқага)
Юриш: оёқ учида,
товонда, оёқнинг ташқи
ички қисмида, оддий
юриш
Югуриш: майдон
бўйлаб секин югуриш
30``
30``
30``
30``
30``
1`
2`
34
х х
х
х
х х х х х
Х
Ўқувчилар бир овозда салом
беришлари керак
Навбатчи дарсда бор ва йўқлани
эълон қилади
Дарсни асосий қисмида
ўтилиши керак бўлган
вазифалар айтилади
Бўрилганда қоматни текис
тутишлари керак
Юриш ҳарактларни енгил ва
шошмасдан бажариш керак
Югуришда ўқувчилар енгил
олишлари шартлигини
тушунтиириш керак
Юриш: оддий юриш
нафас рословчи
машқлар қайта
сафланиш (икки
қаторга)
Умум
ривожлантирувчи
машқлар (УРМ)
1-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
керилган қўллар белда
1-4 бошни ўнга
айлантириш
1-4 бошни чапга
айлантириш
2-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
керилган қўллар елкада
1-4 елкани олдинга
айлантириш
1-4 елкани орқага
айлантириш
3-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
керилган ўнг қўл
юқорида чап қўл пастда
1-2 ўнг ва чап қўлни
орқага чўзилади
3-4 чап ва ўнг қўлни
орқага чўзилади
4-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
керилган қўллар
олдинда
1-4 қўлларни олдинга
айлантириш
1-4 қўлларни орқага
айлантириш
5-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
керилган ўнг қўл
юқорида чап қўл белда
1-2 чапга энгашиш
3-4 ўнга энгашиш
6-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
30``
Умумий ривожлантирувчи
машқларни бажарагда машқни
такрорлаш сонини назорат
қилиш
5`
2-4 марта
Бошни айлантиргнада кўзни
юммасдан айлантириш назорт
қилиш
2-4 марта
2-4 марта
Елкани айлантиришда қўллани
узмасдан тез бажарилади
Машқни бажарганда қўлларни
тирсакдан букиш мумкин эмас
2-4 марта
2-4 марта
2-4 марта
Қўлларни олдинга
айлантирганда ҳам тирсакдан
букилмаслиги керак
2-4 марта
Гавдани олдинга букмаслик
керак
2-4 марта
20``
35
Гавдани олдинга кўпроқ
ташлаш ва оёқларни тиззадан
букилишига йўл қўймаслик
керак
кенг керилган қўллар
Асосий олдинда
1- чап қўл билан ўнг
қисм
оёққа чўзилиш
50-55
дақиқа 2-ўнг қўл билан чап
оёққа чўзилиш
7-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
керилган қўллар белда
1- чап оёққа ўтирилади
2- турилади
3-ўнг оёққа ўтирилади
4- турилади
8-машқ. Д.Ҳ. А.Т.
1-2 ўнг оёқ тиззасини
юқорига тортиб
айлантириш
3-4 алмаштириш
Қайта сафланиш 2 та
кетма-кет қаторга
1-2
Марта
1-2
Марта
1-2
Марта
1-2
Марта
1-2
Марта
1-2
Марта
Ўтирганда гавдани тўғри
тутишлари ва машқни уғри
бажарилишини назорат қилиш
Оёқларни кўпроқ чузилишга
ҳаракат қилиш ва машқни
бажалганда тиззани букмаслик
керак
ххххх
ххххх
30``
20``
Махсус югуриш
машқлари
1. Сонни юқорига
кўтариб югуриш
2. Болдирни юқорига
кўтариб югуриш
3. Жуфтлама қадамлаб
югуриш
4. Оёқларни
чалиштириб
югуриш
5. Кийиксимон
югуриш
6. Моксимон
югуришлар
12`
3`
Машқни бажарганда гавдани
букмасдан сонни баланроқ
кўтарилади
Болдирни тез кўтариб
тушишига аҳамият қаратиш
керак
Машқни бажарганда баланроқ
сакраш керак
Машқни бажарганда гавда
ҳолатига аҳамият қаратиш керак
Олдинга ва баланроқ сакрашга
аҳамият қаратиш керак
Машқни кучини охиригича
бажариши керак
Иложи борича чўзилганда
мушакларни охриши билан
тўхтатиш керак
ххххх
3`
Нафас рословчи чўзиш
машқларини
бажартириш
Зарбани беришни ўргатишда
мураббий ўқувчиларга оёқнинг
36
кафтининг қайси қисмида
ҳаракатланишлари кераклигини
тушунтириши керак
Сафланиш: бир қаторга
А) Оёқни хар хил
усулари билан тўпга
зарба беришни
ўргантиш.
2)
3`
Асосан қисқа ва ўрта масофага
тўп узатишда кўлланилади.
Шунинг учун шуғуланувчилар
2 гуруҳга бўлинган холда бирбирларига 5-6 м масофадан
тўпни тепиб беришади.
1) Оёқ кафтининг ички
томони билан тепиш
3`
2) Оёқ кафтининг ички
томони билан тепиш ва
орқага ҳаракатланиш
3) Оёқ юзининг ички
қисми билан тепиш
16`
Шунинг учун шуғуланувчилар
4-5 кишилик 2 гуруҳга бўлинган
холда бир-бирларига 5-6 м
масофадан тўпни тепиб
беришади. Биринчи тўпни
тепгандан кейин шуғуланувчи
сафининг орқа томонига бориб
туради.
«Ўртача» ва «узун»
узатишларда, дарвоза бўйлаб
«ўқдек» узатиб бериш-лар
фойдаланганлиги учун
шуғуланувчилар 10-15 м
масофада турган ҳолда 2
гуруҳга бўлинган холда бирбирларига тўпни тепиб
беришади.
8`
Шунинг учун шуғуланувчилар
4-5 кишилик 2 гуруҳга бўлинган
холда бир-бирларига 5-6 м
37
4) Оёқ кафтининг ички
томони билан тепиш ва
олдинга ҳаракатланиш
масофадан тўпни тепиб
беришади. Биринчи тўпни
тепгандан кейин қарама-қарши
турган шеригининг сафининг
орқа томонига бориб туради.
8`
Б) Оёқни ички, ташқи
қисми билан тўпни
тўхтатиш ҳаракатини
такрорлаш
14`
Тайёрлов фазаси, ишчи фаза,
якунловчи фазани
шуғуланувчиларга тушунтириш
керак
Бу усулда кўпроқ юмалаб
келаётган тўпларни қабул
қилишда қўлланилганлиги учун
шуғуланувчилар 2 гуруҳга
бўлинган холда бир-бирларига
5-6 м масофадан тўпни тепиб
беришади. Қабул қилувчи оёқ
кафтининг ички томони билан
юқоида тушунтирилган ҳолатда
тўп тўхтатишга ҳаракат қилади
1) Думалаб келаётган
тўпни оёқ кафтининг
ички томони билан тўп
тўхтатиш
Оёқ юзаси билан кўпинча
ўйинчининг олдига келиб
тушаётган тўп тўхтатилади. Шу
сабабдан машқларимиз шунгу
мос ташлашимиз керак. Бунинг
учун шуғулунувчилар 2 гуруҳга
бўлинган холда турадилар ва
бир-бирларига тўпни тепадан
ташлаб беришга ҳаракат
қиладилар.
2) Оёқ юзи билан тўп
тўхтатиш
38
Машғулотдаги олинган
билимларни ўйин жараёнида
кўллашлари керак. Мураббий,
ўйин давомида
шуғуланувчиларни йўл
қўйилаётган ҳатоларига эътибор
беришлари керак.
ЯКУНИЙ ҚИСМ 5-10
Икки томонлама ўйин
Сафланиш: бир қаторга
22`
Тинчлантирувчи
машқлар,
30``
1`
Камчиликларини
тушунтириш
2`
Вазифа: техник
усулларни такрорлаш
хайрлашиш.
ххххххххххххххххх
Чузилувчи мшқларни бериш
Машғулот давомида
бажарилган хато машқларни
тушуниб олиш керак
Уйга берилган машқларни ота
оналарига тушинтириш керак
Амалий машғулотининг музмуни.
Босқичла
р вақти
1-босқич
кириш
(20
дақиқа)
2-босқич
Асосий
(55
дақиқа)
Фаолият мазмуни
Ўқитувчи
Талаба
1.1 Сафлантириш,
Сафланади
саломлашиши,
Сафда тик туради
1.2 Навбтчини билдиргиси
Вазифани тушуниб олади
1.3 Талабаларни машғулотнинг Тирглаб бажаради
мақсади ва вазифалари билан
Енгил бажаришади
таништиради.
Машқларни тўғри бажарига
1.4 Саф машиқлари
ҳарака қилади.
1.5 Юриш ва югуриш машқлари
1.6 Умум ривожлантирувчи
машқ (УРМ)
1.7 Махсус югуриш машқлари
2.1 Турли хилдаги тўпни олиб
10м масофадаги қарамаюриш усуллари
қарши шеригига тўпни олиб
2.2. Биринчи талаба тўпни
бориб берди
оёқнинг ташқи қисмида олиб
Олиб юришга ҳаракатда
юриб қарама-қарши гуруҳдаги
тўпни 0.5 м маосфадан
талабага узатади
узоқлаштириш керак
39
2.3. Шу машқнинг ўзи фақат бу
сафар тўпни оёқнинг ички
қисмида олиб юради
2.4. Шу машқнинг ўзи фақат
тўпни аралаш олиб юриш
2.5. Шу машқнинг ўзи тўпни
оёқнинг учи билан олиб юриш
2.6. Шу машқнинг ўзи тўпни
оёқнинг таги билан айлантириб
олиб юриш
2.7. Тўпни 10 м га олиб юриб
шеригига 10 м қолганда
оёқнинг ички қисмида тўп
узатиш
2.8. Шу машқнинг ўзи фақат
тўпни олиб юрмасдан келаётган
тўпни тўхтатиб оёқнинг ички
қисмида тўпни узатиш оралиқ
масофа (10 м)
2.9. Иккита гуруҳ оралиғидаги
масофани қисқартириб (5-8 м
гача) бир-бирига тўпни
тўхтатмасдан шеригига оёқнинг
ички ва ташқи қисмида узатиш
Бошни кўтариб тўпни олиб
юришга аҳамият бериш
керак
Машқни охиригача
бажарилишини керак
Тўпни оёёқни учида олиб
юрганда тўпни
узоқлаштирмаслигига
керак.
Қўйган хатоларни
тушинтириш тўғирлаши
керак
Тўпни ошириб беришда оёқ
холати ва гавда холатига
аҳамият қаратиш керак
Тўпни қабул қилувчи
ўйинчи тўпга чиқиш керак
Тўпни узатишда оёқ
футболчиларнинг оёқ
холатига аҳамия қаратиш
керак
2.10. Икки томонлама ўйин
3-босқич
Якуний
(5 дақиқа)
3.1 Талабаларни қайта
сафлантириш
3.2 Майдон бўйлаб енгил
югуриш
3.3. Уйда тўп билн
бажариладиган машқлани
такролашларини вазифа қилиб
бериш
40
Машғулот давомидаги
олинган билимларни ўйинда
кўллашлари керак
Тез сафланишлари керак
Енгил югуришлари керак
топшириқ ёзиб олиниб
қўшимча қилинади
Т А Й Ё Р Г А Р Л И К
Қ И С М
20-25 дақиқа
Конспект № 2
Вазифа: 1. Тўпни оёқнинг ички ва ташқи қисмида тўпни олиб юришни
ўргатиш
2. Тўп узатишнинг турли хил усулларини такрорлаш
Сана:
Гуруҳ:
Ўтиш жойи:
Керакли асбоблар:
Мураббий:
Дарс
Машғулот мазмуни
Меъёр
Т. У. К.
қисми
и
Сафлантириш,
30
х х х х х х х х х
Х
Саломлашиш
30
Талабалар бир овозда салом
беришлари керак
Навбатчини билдиргиси
30
Навбатчи дарсда бор ва
йўқлани эълон қилади
Дарс вазифаларини эълон
30
Дарсни асосий қисмида
қилиш
ўтилиши керак бўлган
30
вазифалар айтилади
Саф машқлари:
бурилишлар (ўнга, чапга,
Бўрилганда қоматни текис
орқага)
тутишлари керак
1
Юриш: оёқ учида, товонда,
Юриш ҳарактларни енгил ва
оёқнинг ташқи ички
шошмасдан бажариш керак
қисмида, оддий юриш
800 м
Югуришда талабалар
Югуриш: майдон бўйлаб
секин югуриш
Юриш: оддий юриш нафас
30
Умумий ривожлантирувчи
рословчи машқлар қайта
машқларни бажарагда машқни
сафланиш (икки қаторга)
такрорлаш сонини назорат
қилиш
Умум ривожлантирувчи
машқлар (УРМ)
1-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
2-4`
керилган қўллар белда
Бошни айлантиргнада кўзни
1-4 бошни ўнга айлантириш
юммасдан айлантириш назорт
1-4 бошни чапга
қилиш
айлантириш
2-4`
41
2-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
керилган қўллар елкада
1-4 елкани олдинга
айлантириш
1-4 елкани орқага
айлантириш
3-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
керилган ўнг қўл юқорида
чап қўл пастда
1-2 ўнг ва чап қўлни орқага
чўзилади
3-4 чап ва ўнг қўлни орқага
чўзилади
4-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
керилган қўллар олдинда
1-4 қўлларни олдинга
айлантириш
1-4 қўлларни орқага
айлантириш
5-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
керилган ўнг қўл юқорида
чап қўл белда
1-2 чапга энгашиш
3-4 ўнга энгашиш
6-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар кенг
керилган қўллар олдинда
1- чап қўл билан ўнг оёққа
чўзилиш
2-ўнг қўл билан чап оёққа
чўзилиш
7-машқ. Д.Ҳ. Оёқлар
керилган қўллар белда
1- чап оёққа ўтирилади
2- турилади
3-ўнг оёққа ўтирилади
4- турилади
8-машқ. Д.Ҳ. А.Т.
1-2 ўнг оёқ тиззасини
юқорига тортиб
айлантириш
3-4 алмаштириш
Елкани айлантиришда қўллани
узмасдан тез бажарилади
2-4`
Машқни бажарганда қўлларни
тирсакдан букиш мумкин эмас
2-4`
Қўлларни олдинга
айлантирганда ҳам тирсакдан
букилмаслиги керак
2-4`
Гавдани олдинга букмаслик
керак
2-4`
2-4`
Гавдани олдинга кўпроқ
ташлаш ва оёқларни тиззадан
букилишига йўл қўймаслик
керак
Ўтирганда гавдани тўғри
тутишлари ва машқни уғри
бажарилишини назорат қилиш
2-4`
20``
Оёқларни кўпроқ чузилишга
ҳаракат қилиш ва машқни
бажалганда тиззани букмаслик
керак
1-2
Марта х х х х х
1-2
ххххх
Марта
42
1-2
Марта
1-2
Марта
1-2
Марта
1-2
Марта
Қайта сафланиш 2 та кетмакет қаторга
Махсус югуриш машқлари
1. Сонни юқорига кўтариб
югуриш
2. Болдирни юқорига
кўтариб югуриш
3. Жуфтлама қадамлаб
югуриш
4. Оёқларни чалиштириб
югуриш
5. Кийиксимон
югуриш
6. Моксимон
югуришлар
30
20
50-55
Машқни бажарганда гавдани
букмасдан сонни баланроқ
кўтарилади
Болдирни тез кўтариб
тушишига аҳамият қаратиш
керак
Машқни бажарганда баланроқ
сакраш керак
Машқни бажарганда гавда
ҳолатига аҳамият қаратиш
керак
Олдинга ва баланроқ сакрашга
аҳамият қаратиш керак
Машқни кучини охиригича
бажариши керак
12
Иложи борича чўзилганда
мушакларни охриши билан
тўхтатиш керак
Нафас рословчи чўзиш
машқларини бажартириш
3
Сафланиш: бир қаторга
ххххх
Асосий қисм 50-55 дақиқа
А) Турли хилдаги тўпни
олиб юриш усуллари
Махсус ишлаб чиқилган
комплекс машқларни кетма-кет
бажарилиши керак
1. Биринчи талаба тўпни
оёқнинг ташқи қисмида
олиб юриб қарама-қарши
гуруҳдаги талабага узатади
3
3
3
2. Шу машқнинг ўзи фақат
бу сафар тўпни оёқнинг
3
43
Жамоалар 2 гуруҳга
бўлинадилар ва биринчи
футболчи тўпни олиб юриб
иккинчи 10м масофадаги
қарама-қарши шеригига тўпни
олиб бориб берди машқ шу
тарзда давом этади
Олиб юришга ҳаракатда тўпни
0.5 м маосфадан узоқлаштириш
ички қисмида олиб юради
3. Шу машқнинг ўзи фақат
тўпни аралаш олиб юриш
керак
12
4. Шу машқнинг ўзи тўпни
оёқнинг учи билан олиб
юриш
4
5. Шу машқнинг ўзи тўпни
оёқнинг таги билан
айлантириб олиб юриш
4
Б) Тўп узатишнинг турли
хил усулларини такрорлаш
1. Тўпни 10 м га олиб юриб
шеригига 10 м қолганда
оёқнинг ички қисмида тўп
узатиш
4
26
2. Шу машқнинг ўзи фақат
тўпни олиб юрмасдан
келаётган тўпни тўхтатиб
оёқнинг ички қисмида
тўпни узатиш оралиқ
масофа (10 м)
3. Иккита гуруҳ
оралиғидаги масофани
қисқартириб (5-8 м гача)
бир-бирига тўпни
тўхтатмасдан шеригига
оёқнинг ички ва ташқи
қисмида узатиш
Машқни бажараётганда иложи
борича бошни кўтариб тўпни
олиб юришга аҳамият бериш
керак
Машқни охиригача
бажарилишини назорат қилиш
Тўпни оёёқни учида олиб
юрганда тўпни
узоқлаштирмаслигига аҳамият
қаратиш керак.
Машқни тезроқ ва сифатли
бажаришга йўл қўйган
хатоларни тушинтириш керак
Тўпни ошириб беришда оёқ
холати ва гавда холатига
аҳамият қаратиш керак
Тўпни қабул қилувчи ўйинчи
тўпга чиқиш керак
Тўпни узатишда оёқ
футболчиларнинг оёқ холатига
аҳамия қаратиш керак
Тўпни оширишда ўнг ва чап
оёқларни ишлатишларига
аҳамият қаратиш керак
Икки томонлама ўйин
Машғулот давомидаги олинган
билимларни ўйинда
кўллашлари керак
44
ЯКУНИЙ ҚИСМ 5-10
Сафланиш: бир қаторга
30``
ххххххххххххххххх
Тинчлантирувчи машқлар,
1`
Чузилувчи мшқларни бериш
Камчиликларини
тушунтириш
2`
Машғулот давомида
бажарилган хато машқларни
тушуниб олиш керак
Уйга берилган машқларни ота
оналарига тушинтириш керак
2`
Вазифа: техник усулларни
такрорлаш хайрлашиш.
Илова
ФУТБОЛ ЎЙИНИ ТАРИХИ ВА РИВОЖЛАНИШИ
Футбол энг қадимий ўйинлардан бири бўлиб, оёқ билан тўп ўйнаш
Британ оролларида IX асрдаёқ жуда машҳур бўлган.
1863-йил 26 октябрда Лондонда Англия футбол уюшмаси ташкил
этилган ва бу ўйиннинг 13 моддадан иборат бўлган илк расмий
қоидалари тасдиқланган.
Футбол
узунлиги
ўйинининг
200ярд
илк
(183метр),
қоидаларида
кенглиги
белгиланишича,
100ярд
(91метр)дан
майдон
ошиқ
бўлмаслиги керак. Дарвозалар икки устундан иборат бўлиб, улар орасида
тўсин бўлмаган ва устунлар орасидаги масофа 8ярд (7,32м) бўлган.
Дарвозабоннинг қўл билан ўйнашга ҳаққи йўқ эди. 1871 йилда ўнг қўл
билан ўйнашга рухсат берилган, у ҳам бўлса фақат дарвоза майдони
ичида.
Узоқ вақт мобайнида на жарима тўпи, на 11 метрлик зарба бўлган.
Қоидабузарлик учун эркин зарбалар билан чегараланиб қолинаверган.
Ниҳоят, 1891-йил энг қатъий жазолардан бири−11 метрлик зарба
киритилди.
Футбол майдонида ҳакам 1880-йилда пайдо бўлди, 1 йилдан сўнг эса
ҳакам иккита ёрдамчиси билан майдонга чиқа бошлади. Ҳуштак 1878йилда киритилди, бунга қадар ҳакам тўхтатиш ёки ўйинни қайта бошлаш
45
учун овоздан ёки қўл ҳаракатларидан фойдаланган. Ўша йилларда барча
миллий футбол уюшмалари учун қоидалар бир хил ёки мажбурий
бўлмаган. Ҳар бир уюшма ўз хоҳишига кўра бу қоидаларга турли
ўзгартиришлар киритиши мумкин эди. Бу вазият халқаро учрашувлар
ўтказиш ёки халқаро мусобақалар ташкил этишда қийинчиликлар
туғдирар эди.
1882-йили мустақил футбол иттифоқлари, яъни Англия, Шотландия,
Уэлс ва Ирландия иттифоқларининг бирлашуви бўлиб ўтди. Бунда ягона
қоидалар қабул қилинди ва футбол қоидаларида у ёки бу ўзгаришларни
амалга ошириш ҳуқуқига эга бўлган халқаро Кенгаш тасдиқланди.
1871-йилда Англияда мамлакат Кубогининг йўналиши тасдиқланди.
Халқаро миқёсдаги илк футбол учрашуви Англия ва Шотландия
жамоалари ўртасида 1873-йилда бўлиб ўтди. Ўйинчилар сони Англия
жамоасида 7 та ўйинчи ҳужумда, 1 таси ярим ҳимояда, шунингдек, 2 та
ҳимоячи ва 1 та дарвозабон бўлган. Шотландия жамоаси таркибида эса 6
та ҳужумчи, 2 та ярим ҳимоячи бўлган.
XIX асрнинг 80-йилларида футбол ўйини Европа қитъасидаги
мамлакатларга ёйила
бошлаган. 1875-йилда
футбол
Голландияга,
кейинроқ Данияга кириб келди. 1882-йилдан бошлаб Швейцарияда, 1890йилдан Чехияда, 1897-йилдан эса Россияда футбол ўйнай бошладилар.
1882-йилда халқаро уюшмалар бошқармасига асос солинди. 1904йил 21 майда Франция ташаббуси билан ҳозирда 200 дан ортиқ давлатлар
аъзо бўлган Халқаро Футбол Уюшмаси – ФИФА ташкил этилди. ФИФА
билан бир қаторда 1954-йилдан бошлаб Европа Футбол иттифоқи –
УЕФА ҳам фаолият кўрсатади.
1930-йилдан бошлаб ҳар 4 йилда футбол бўйича жаҳон чемпионати,
1958-йилдан бошлаб эса миллий терма жамоалар қатнашадиган Европа
46
чемпионатлари ўтказиб келинмоқда. 1900-йилда футбол олимпия спорт
турига айланди, аммо расмий жиҳатдан Олимпия ўйинлари дастурига
1908-йилда киритилган.
Осиё Футбол конфедерацияси (ОФК) 1954-йили тузилган бўлиб, ҳозирги
вақтда 44га яқин мамлакатларни бирлаштиради.
Ўзбекистон Футбол федерацияси 1994-йилдан ФИФА ва ОФК га аъзо
бўлган, ҳозирда ФИФА ва ОФК томонидан ўтказиладиган барча расмий
мусобақаларда қатнашиб келмоқда.
ЎЗБЕКИСТОНДА ФУТБОЛНИНГ РИВОЖЛАНИШИ
Ўзбекистонда замонавий футбол ўтган асрнинг бошларида пайдо
бўлган. Унинг ривожланиш жойлари Фарғона, Тошкент, Андижон, Қўқон
ва Самарқанд эди.
Илк бор футбол жамоаси 1911-йилда Фарғона шаҳрида ташкил
топган. Бир оз вақт ўтгач, Тошкентда ҳам футбол ўйнай бошладилар.
Тошкентлик футбол ишқибозлари орасида энг машҳур жамоа бу ТОЛС–
Ташкентское общество любителей спорта (ТСИЖ–Тошкент спорт
ишқибозлари жамияти) эди.
Бу жамият 1912-йилда тузилган бўлиб, жуда қисқа вақт ичида футбол
ҳамда бошқа спорт турларининг ривожланишига хизмат қилди. 1913-йил
29 августида улар ТОЛС футболчилари билан учрашув ўтказдилар. Унда
Тошкент жамоаси 5:0 ҳисоби билан ғалаба қозонди.
1913-йил июнида Андижонда «Андижон футболчилар клуби»
тасдиқланди. 1914-йил 25 майда Тошкентда Ўзбекистоннинг энг кучли
икки жамоасининг марказий учрашуви бўлиб ўтди.
1920-йилдан бошлаб футбол республикамизнинг чекка қишлоқ ва
маҳаллаларига кириб бориб, машҳур ўйинга айланди.
47
1921-йил Москва ва Тошкент футболчиларининг илк учрашуви
ўтказилди. 1925-йилда мамлакат Жисмоний тарбия кенгаши томонидан
оммавий жисмоний тадбирларнинг тақвими тузилди. Шунга кўра
Тошкент биринчилиги 3 тоифа бўйича ўтказилди ва унда 28 жамоа
иштирок этди. 1927-йилда I-умумўзбек спартакиадаси ўтказилди.
1928-йил Москвада бўлиб ўтган халқаро спартакиадада Ўзбекистон
футболчилари ҳам қатнашди. Футбол бўйича спартакиада биринчилиги
учун 22 жамоа кураш олиб борди, улар қаторида Англия, Германия,
Австралия, Швейцария ва Финляндиянинг ишчи клублардан иборат
терма жамоалари ҳам бор эди.
Швейцария ва Ўзбекистон жамоаларининг учрашувида ўзбек
футболчилари жамоавий ўйин, чиройли ва чаққон комбинациялар
намойиш этдилар ва Ўзбекистон футболчилари 8:4 ҳисоб билан ғалаба
қозондилар.
1932-йилда Ўзбекистонга немис футболчилари ташриф буюрдилар.
Ўзбек футболчилари бу ўйинга қаттиқ тайёргарлик кўриб, биринчи
матчда 4:2 ҳисобидаги оғир ғалабани қўлга киритдилар.
1934-йил Ўзбекистон пойтахтида илк Ўрта Осиё спартакиадасининг
очилишига бағишлаб 36 минг нафар жисмоний тарбия ихлосмандлари
намойиши бўлиб ўтди. Футбол бўйича мусобақалар бир пайтнинг ўзида
уч стадионда бўлиб ўтди, улардан энг йириги спартакиада очилиши
арафасида қурилган 10 минг ўринли «Спартак» стадиони эди. Бу Ўрта
Осиё
республикалари
орасида
футбол
биринчилиги
учун
олиб
борилаётган илк ўйинлар эди. Ўзбекистон футболчилари ўз рақиблари
бўлмиш Турк-манистонни 3:1, Тожикистонни 5:0, Қирғизистонни 10:1
ҳисоби билан доғда қолдириб, муваффақиятли чиқиш қилдилар.
48
30-чи йилларнинг бошида болалар ва ўсмирлар футболига янада
кўпроқ эътибор берилди. 1935-йил Тошкентда ўсмирлар ўртасида футбол
бўйича Ўзбекистон биринчилигининг илк танлови ўтказилди. Унда
Тошкент, Самарқанд, Фарғона ва Андижон терма жамоалари иштирок
этиб, пойтахтлик ёш футболчилар ғалаба қозондилар.
1936-йил шаҳар футбол бўлими (секция) қарорига биноан Тошкентда
футболга ихтисослашган биринчи болалар ва ўсмирлар мактаби очилди.
Шу йили Ўзбекистон биринчилигида 16 шаҳардан терма жамоалар
иштирок этди.
1937-йилдан бошлаб футбол мусобақалари асосида шаҳар терма
жамоаларининг матч ўйинлари эмас, балки Ўзбекистон Кубоги ва
биринчилиги учун клуб жамоалар мусобақалари ўтказила бошлади. 1937йил футбол мавсумининг аҳамиятли ҳодисаси – собиқ Иттифоқ
чемпионати эди: 56 жамоа ўртасидаги гуруҳларда ўйналди. Ўзбекистон
шаънини Тошкентнинг “Динамо”чилари ҳимоя қилдилар. Улар футбол
бўйича мамлакат чемпионатида иштирок этган биринчи Ўзбекистон
жамоаси эди.
Ўз ўйинлари билан тошкентликлар синалган чарм тўп усталарига
муносиб рақиб бўла олишларини исботладилар. Улар Европанинг
«Спартак»
жамоасини
5:0,
Бакунинг
«Нефтчи»сини
3:2,
Днепропетровскнинг «Сталь» жамоасини 2:1, Горькийнинг «Торпедо»
жамоасини 1:0 ҳисоби билан ютиб, ўз майдонларида чиройли ўйинлар
ўтказдилар.
Москвада
«Крилья
Советов»
жамоаси
билан
2:2,
Ленинградда «Авангард» билан 1:1 ҳисобида ўйин кўрсатдилар. Шу
йилнинг ўзида Тошкентда ўтказилган «Беш йўл» турнирида «Локомотив»
жамоаси муваффақиятли чиқиш қилди. Бу
турнирда
Куйбишев,
Оренбург, Туркистон-Сибир, Ашхабод ва Тошкент темир йўллари
49
жамоалари ҳам иштирок этди. Барча рақибларни енгиб, тошкентликлар 1ўринни эгаллади.
1939-йилда
собиқ
Иттифоқ
Кубоги
учун
курашда
Тошкент
“Динамо”чилари катта муваффақият қозонди. 1942-йилда Ўзбекистон
Кубоги учун курашда Тошкентдан иккита, Фарғона ва Самарқанддан
биттадан жамоа иштирок этди.
1943-йили Олмаотада уруш даврининг қийин шароитларида Ўрта
Осиё
мамлакатлари
ва
Қозоғистон
спартакиадаси
ўтказилди.
Республикамиз футболчилари техник футбол ўйинини намойиш этиб,
Туркманистон жамоасини 9:0, Тожикистонни 3:0, Қирғизистонни 5:0
ҳисоби билан мағлубиятга учратди.
1950-йилда Ўзбекистонда «Пахтакор» спорт жамияти ташкил этилди.
1960-1991
йилларда
(танаффуслар
билан)
«Пахтакор»
собиқ
Иттифоқнинг олий лигасида иштирок этиб келди. Бу ислоҳотлар ва туб
ўзгаришлар даври бўлган эди. Кичик гуруҳ (подгруппа) лардаги саралаш
ўйинларидан кейингина чемпионатга йўл олинарди. Олий лигага чиқиш
учун тайёрланадиган жамоа Тошкентнинг икки жамоаси асосида
тузилган бўлиб, булар «Пахтакор» ва «Меҳнат заҳиралари» («Трудовые
резервы») клублари эди. Йигирма йил танаффус билан икки бора 1962 ва
1982-йилларда Пахтакор олий лигада фахрли 6-чи ўринга сазовор бўлган.
Икки маротаба «Пахтакор» футболчилари олий лига чемпионатининг
энг яхши ҳужумчилари деб тан олинган. 1968-йил Б.Абдураимов
Тбилиси «Динамо»си ўйинчиси билан бирга (22 тадан гол) ва 1982- йилда
А.Якубик (23 та гол).
Собиқ Иттифоқнинг илк терма жамоаси учун 5 та пахтакорчи ўйнар
эди: В.Федоров, Ю.Пшеничников, Г.Красницкий, М.Ан, А.Пятницкий.
Турли йилларда энг яхши 33 футболчи қаторида Ю.Пшеничников (1966,
50
1967), М.Ан (1974, 1978), Б.Абдураимов, В.Хадзипанагис (1974),
А.Якубик (1982) ва А.Пятницкий (1991) номлари бор эди.
Ўша йилларда Ўзбекистон футбол ишқибозларида катта қизиқиш
уйғотган ўйинлар сирасига 1964-йил пахтакорчиларнинг «Пирасикаба»
(Бразилия) ҳамда (1:0), Уругвайнинг 25 карра чемпиони «Насьонал»
(Монтевидео) жамоалари билан учрашувлари киради. Уругвайликларни
«Пахтакор» 2:1 ҳисобида ғалаба қозонди.
17 нафар истеъдодли футболчининг ҳаётини олиб кетган 1979-йилги
машъум авиаҳалокатдан сўнг 1980-йилда Пахтакор янги таркибда собиқ
Иттифоқ чемпионатининг олий лигасига йўл олди. У ерда Тбилиси
динамочиларини 3:0, Донецкнинг «Шахтёр»ини 2:1 ҳисобида мағлуб
этди, Киевнинг «Динамо»си билан дуранг ўйнади ва «Гроза авторитетов»
совринини қўлга киритди.
60-90
йилларнинг
“Пахтакор”чилари
Ўзбекистон
футболининг
ривожланишида ёрқин из қолдирганлар. Бу даврда «Пахтакор»ни собиқ
Иттифоқ
чемпионатидаги
чиқишларга
тайёрлашда
М.Якушин,
Б.Аркадьев, Г.Качалин, В.Соловьев, Б.Абдураимов, Х.Раҳматуллаев каби
мураббийларнинг ҳиссаси беқиёсдир. Республика терма жамоалари ва
юқори
малакали
жамоалар
учун
заҳира
тайёрлашда
Г.Сорвин,
Х.Муҳитдинов, А.Мошеев каби устоз мураббийларнинг меҳнати улкан
бўлган. Шунингдек,
В.Долженков, Б.Баклунов, Ф.Султонов каби бир
қатор малакали ҳакамлар ҳам етишиб чиқди.
Мураббий кадрлар тайёрлаш бўйича Ўзбекистон Давлат жисмоний
тарбия институтининг ўзбек футболига қўшган ҳиссаси катта. Институт
1955-йилда очилган бўлиб, футбол мутахассислиги бўйича 1966-йилда
мустақил кафедра ташкил этилди. Ўз фаолияти мобайнида бу кафедра
футбол бўйича мураббий кадрлар тайёрлаш ўчоғига айланди.
51
1992-йил мамлакатимиз футболи тарихида янги саҳифа очилди. Бу
чемпионатнинг олий лигасида 17 та, биринчи лигасида 18 та, иккинчи
лигасида эса 42 та жамоа иштирок этди. Ўзбекистон чемпиони унвони
учун
кечган
водийсининг
шиддатли
«Нефтчи»,
курашда
«Пахтакор»га
шунингдек,
асосан
«Суғдиёна»
Фарғона
(Жиззах)
ва
«Нурафшон» (Бухоро) жамоалари кучли қаршилик кўрсатдилар.
1994-йил 7 июнда Ўзбекистон Футбол федерацияси «ФИФА»га, шу
йилнинг декабр ойида эса Осиё Футбол конфедерациясига аъзо бўлди.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1993-йил 18
мартдаги «Ўзбекистон Республикасида футболни янада ривожлантириш
чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармонининг мамлакатимизда футболни
ривожлантиришдаги аҳамияти беқиёс. 1994-йилда илк бор ёш мустақил
республика элчилари Японияда ўтказилаётган XII Осиё ўйинларида –
Осиё минтақасидаги йирик спорт форумида таништирилдилар.
Олтин
медаль
совриндорлари
номи
учун
курашда
ўзбек
футболчилари Саудия Арабистони (4:1), Малайзия (5:0), Гонконг (1:0) ва
Таиланд (5:4) терма жамоалари устидан ғалаба қозондилар. Чорак
финалда Туркманистон терма жамоасини 3:0 ҳисобида, ярим финалдаги
шиддатли ва ўта мураккаб ўйинда Жанубий Кореянинг кучли жамоасини
1:0 ҳисобида мағлуб этдилар. Ва, ниҳоят, финалда Хитой терма
жамоасини 4:2 ҳисоби билан енгдилар. Бу жамоа мураббийлари доцент
Р.Акрамов ва спорт устаси Б.Абдураимовлар эди. Асосий таркибнинг 7
нафар ўйинчиси ЎзДЖТИ ўқувчилари бўлган.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 17
январдаги «Ўзбекистонда футболни ривожлантириш тамойиллари ва
ташкиллаштириш асосларини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари
тўғрисида»ги Фармони Ўзбекистонда футболнинг кейинги ривожи учун
52
катта аҳамият касб этди. Бу Фармонда келгуси футболни клублар асосида
ривожлантириш ва 1996-1997 йилларда вилоят марказларида футбол
бўйича ўсмирлар мактаб-интернатлари очилиши кўрсатилган эди.
1992-2005 йилларда Тошкентнинг «Пахтакор» ва Фарғонанинг
«Нефтчи» клублари чемпионат етакчилари бўлиб келди. Пахтакорчилар
беш маротаба Ўзбекистон чемпиони бўлдилар (1992, 1998, 2002, 2003,
2004) ва 6 маротаба мамлакат Кубоги совриндорлари қаторидан жой
олдилар (1993, 1997, 2001, 2002, 2003, 2004). «Нефтчи» беш карра
республика чемпиони (1992-1995, 2001) ва 2 карра Ўзбекистон Кубоги
соҳиби (1994, 1996) бўлди.
Ўзбекистон чемпиони унвонига яна «Навбаҳор» (1996), МҲСК (1997)
ва «Дўстлик» клублари эришди. Шунингдек, 1997-1998 йилларда
«Навбаҳор» ва 2000-йилда «Дўстлик» жамоаси Ўзбекистон Кубогини
қўлга киритди. 2002-йилги Осиё Чемпионлари Кубоги учун курашда
Қаршининг «Насаф» жамоаси иштирок этиб, саралаш босқичларида 5
ғалабани қўлга киритиб, ярим финалга чиқди. Аммо бронза медали учун
кечган бу ўйинда қаршиликлар «Истиқлол» (Эрон) жамоасига 2:5
ҳисобида ғалабани бой бериб, 4-ўринни эгаллади.
2003 йилда Тошкентда бўлиб ўтган чемпионлар лигаси чорак
финалида пахтакорчилар катта устунлик билан Туркманистоннинг
«Нисса» жамоасини 3:0, Эроннинг «Пируза»сини 1:0 ва Ироқнинг «АлТалиба» каби жамоаларини 3:0 ҳисобида енгдилар. Ярим финалда икки
матч натижаларига кўра Таиланднинг «Бек-Теро Сосана» жамоаси устун
келди.
2002-2003
йилларда
Ўзбекистоннинг
ёшлар
терма
жамоаси
футболчилари катта ютуқларга эришдилар. Катарда Таиланд терма
жамоасини 4:0, Катарни 5:4 ҳисобида енгиб, сўнг Жанубий Кореяга 0:2
53
ҳисобида ғалабани бой бериб, футболчиларимиз чорак финалга йўл олди
ва унда Сурия Арабистонини 4:0 ҳисобида мағлуб этдилар. Ярим
финалда ўзбек футболчилари Япония терма жамоаси билан учрашдилар.
Шиддатли ва қизғин ўтган ўйиннинг асосий вақти 1:1 ҳисоб билан
якунланди. 11 метрли зарбалар йўллашда японлар бир оз устунроқ чиқиб,
4:2 ҳисобида ғолиб бўлдилар.
Тўртинчи ўринни эгаллаган Ўзбекистон ёшлар терма жамоаси
дунёнинг энг кучли 16 жамоаси қаторида майдонга чиқиш имкониятини
қўлга киритди.
Жаҳон чемпионати 2003-йилнинг декабр ойида БААда бўлиб ўтди.
Ўзбекистон футболчилари чиройли ўйин кўрсатган бўлишига қарамай,
1/8 финалга чиқа олмадилар. Шундай бўлса-да, мутахассислар ва
ишқибозлар Ўзбекистон терма жамоаси ўйинини юқори баҳоладилар.
Жисмоний тарбия жамоасида спорт тўгараги ишларини кайд этиш
ЖУРНАЛИ
__________________________________________________________________
(Муассаса номи )
__________________________________________________________________
( спорт тури)
мураббий __________________ ___________________________
______________________
______________________________________________________________
гурух (жамоа)
Бошланди
Тугади
________________________ 20 ___ г.
_______________________ 20 ___ г.
54
Тиббий назорат
кўригидан
ўтганлиги
“Алпомиш” ва
“Барчиной”
нишони
билан
Алпомиш
тақдирланганлиги
Ўқув гурухи
Спорт разряди ва
берилган вақти
Ўқиш жойи
Ф.И.Ш
Туғилган йили
Т.р
Тўгаракка кирган
вақти
Тўгаракда қатнашувчилар рўйхати
Уй
манзили
Изоҳ
натижа
натижа
Сана
натижа
Ф.И.
Мусобақаларда
иштирок этган
сана
натижа
Т
.
р
Ой
20____ йилда тўгаракка қатнаши ва мусобақаларда иштирок этиш
ва назорат нормативларни бажаришни ҳисобга олиш
20____ йилда тўгарак (гурух) нинг ўқув-машғулотлари жадвали ва
унинг бажарилиши
Режа
Бажарил
иши
55
ь
ноябрь
декабр
ь
август
сентяб
рь
октябр
июль
июнь
Назарий
машғулотлар
май
1
Режа бўйича соатлар миқдори ва
унинг ойлар бўйича бажарилиши
феврал
ь
март
апрель
Ўқув
материали
мазмуни
январь
Т
.р
Амалий
машғу-лотлар :
умумий
жисмоний тайёргарлик воситалари
3
Махсус
жисмоний
тайёргарлик
воси-талари
4 Техника ва тактикани
ўрганиш ва
такомиллашти
риш
5
Назорат
нормативлари
2
Режа
Бажарил
иши
Режа
Бажарил
иши
Режа
Бажарил
иши
Режа
Бажарил
иши
6 Хакамлик ва
Режа
инструкторлик Бажарил
амалиёти
иши
7 Мусобақаларда
Режа
ги иштирок
Бажарил
иши
Т.р
Машғулотларни қайд этиш
Сана.
Машғулотнинг
қисқача
мазмуни
Машғулотни
ўтказиш жойи ва
давомийлиги
56
Қатнашчилар
сони
Машғулот
ўтказаётган
мураббий
(ўқитувчи)
кўрсатмалари
Мактабдаги тўгарак машғулотлари жадвали
(таълим муассасаси )
20____йил «___» ____________дан 20 ____ йил «___»______________ гача
Хафта
кунлари
Душанба
Сешанба
Чоршанба
Пайшанба
Жума
Шанба
Якшанба
Машғулот
вақти
Гуруҳ
Машғулот
жойи
Мураббий
20 ____ й. спорт мусобақалари ва оммавий тадбирлар тақвим режаси
Т.р.
Мусобақа ва
оммавий тадбир
номи
20
Вақти
Жойи
Ким
Бажарилиши
ўтказади
Эришилган
натижалар
йилда тоифали спотчиларни ва ҳакамларни тайёрлаш
Спортчилар
Йил бошига сони.
I ўсмирлар тоифаси
II ўсмирлар тоифаси
III ўсмирлар тоифаси
Жамоатчи-мураббийлар
Спорт бўйича хакамлар
57
Йил давомида
тайёрланди
Изоҳ
Тўгаракнинг рекордлар жадвали
___/01/ 20___ й. рекорди
Янгидан ўрнатилган рекорд.
Т.р.
Спорт тури
сана
Рекорд
натижа
Ким
ўрнатди
сана
Рекорд
натижа
Ким ва
қайси
мусобақада
ўрнатди.
Спорт ўйинлари турлари машғулотларида техника хавфсизлиги
бўйича тавсиялар

Спорт залига, спорт майдонига мураббий, ўқитувчи рухсатисиз
ўқувчиларнинг чиқишига руҳсат бермаслик.
 Ўқувчилар спорт залига, спорт майдонига фақат спорт
кийимида ва мураббий иштирокида чиқадилар.
 Ўқувчи, мураббий ҳар қандай ҳолатда ҳам иш жойини
(машғулот вақтида) тарк этишга ҳаққи йўқ.
 Ўқуитувчи, мураббийлар машғулотлардан аввал спорт залидаги
барча ускуналарнинг маҳкам қотирилганлигини текширадилар.
 Ўқувчиларни спорт мактабига қабул қилишда уларнинг тиббий
кўрик маълумотномаси ва кейинчалик жисмоний тарбия диспансеридан
маълумотномалари бўлиши лозим.
 Биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш услубини мураббийлар
ўзлаштиришлари ва билишлари керак.
 Ўқув-машғулот дарсларидан аввал ўқувчилар олдига дарснинг
мақсад ва вазифаларини аниқ қўйиш керак.
58
 Жароҳатланишни
олдини
олиш
мақсадида
ўқувчиларга
дарсларга занжир, зирак, узук, тўқноғич ва бошқа учлик нарсаларда
иштирокларини таъкиқлаш керак.
 Машғулот жараёни давомида вақтни, гуруҳ тўлдирилишини
қатъий белгилаш (чегаралаш) ва ўқув машғулотни назорат қилиш керак.
 Мураббийлар
ўқувчилар
билан
спрот
залида
ўқув
машғулотларда техника хавфсизлиги қоидалари бўйича, ўқувчиларнинг
жамоат жойларида, йўлнинг ўтиш жойларида ўзини тутишлари бўйича
албатта суҳбатлар ўтказилишлари керак.
 Спорт залида тренажерлар ва спорт жиҳозлари бўлганда
улардан мураббий рухсати ва назоратисиз фойдаланишни қатъий
таъқиқлаш керак.
 Ўқитувчи-мураббийларда биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш учун
аптечка бўлиши зарур.
 Кузги-қишги даврда турли касалликлар; грипп, ўткир юқори
нафас йўллари касалликлари, гепатит ва бошқа вирусли касалликлар,
касалликларни олдини олиш бўйича суҳбатлар ўтказиш, шунингдек,
спортчилар ҳолсизланиб шикоят қилганларида уларни (енгил) кўрикдан
ўтказиш керак.
 Спортчиларни Республика ва халқаро мусобақаларда иштирок
этиш учун сафарга кетишларида техника хавфсизлиги ва ўзини тутиш
меъёрлари бўйича йўриқномалар билан (мажбурий) таништириш ва
имзолатиш керак.
 Мураббий-ўқитувчи машғулотларда ва мусобақаларда борганда
(сафарларда) болаларнинг ҳаёти ва соғлиги учун жавобгардир.
59
Умумтаълим мактабларининг спорт залларини жиҳозлаш меъёри
Т.р
Спорт анжомлар номи
Ўлчов бирлиги
1
Аптечка
Комп.
Спорт
анжомларига
бўлган эҳтиёж
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Гимнастика эшаги
Тутқичли гимнастика оти
Таяниб сакраш учун от
Гимнастика скамейкаси
Турник
Параллел брус
Гимнастика якка тўсини
Гимнасатика депсиниш
кўприги
Гимнастика колцаси
Тирмашиб чиқиш арқони
Дона
Дона
Дона
Дона
Комп.
Жуфт
Дона
Дона
1
1
1
6
1
1
1
2
Ишлатилиш
вақтигача
5 йил
5 йил
5 йил
5 йил
5 йил
5 йил
5 йил
5 йил
Дона
Дона
1
2
5 йил
3 йил
Швед нарвони
Гимнастика тўшамаси
Турли оғирликдаги
гантеллар
Гимнастика гардиши
Гимнастика таёғи
Секундомер
Енгил атлетика старт
колодкаси
Футбол тўпи
Баскетбол тўпи
Волейбол тўпи
Футбол тўпи
Волейбол устуни
Насос
Шахмат соати
Баскетбол шити
Шахмат
Шашка
Теннис столи
Теннис столи учун
шариклар
Армрестлинг столи
Турли оғирликдаги тошлар
(гиря)
Дона
Дона
Дона
6
14
30
5 йил
3 йил
5 йил
Дона
Дона
Дона
Дона
30
30
2
5
3 йил
5 йил
5 йил
4 йил
Дона
Дона
Дона
Дона
Комп.
Дона
Дона
Дона
Комп.
Комп.
Комп.
Дона
20
20
20
20
2
2
2
2
10
10
6
150
6 ой
6 ой
6 ой
1 йил
5 йил
5 йил
5 йил
5 йил
5 йил
4 йил
5 йил
1 ой
Дона
Дона
1
6
6 йил
5 йил
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
60
Фойдаланиш
вақти
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати ;
1.
Акромов Р., Толибжонов А., Юқори малакали футболчиларни
тайёрлаш. –Т., 1994.-130б.
2.
Акромов Р.А. Игравые и тренировочные нагрузки в футболе.Т.: Абу Али Ибн Сино, 2002,-200с.
3.
Акромов Р.А. Футбол: Дарслик.-Т. 2006-406 б.
4.
Голомазов.С.В., Чирва.Б.
спортсменов. М., 1994
5.
Исеев Ш.Т.
Анализ атакующих действий футболистов
высокой квалификации/ Журнал. «Фан спортга» №1, 2004. –
45-47с.
6.
Кошбахтиев И.А. Управлиние подготовкой футболистов
высокой квалификации.-Т.: Гротекс, 1998-150с.
7.
Кошбахтиев И.А., Нуримов Р.И. Программирование
подгодовка футболистов высокой квалификации.-Т.,2005.-121с.
8.
Нуримов Р.И “Техника-тактические действия футболистов
высокой квалификации”. Учебние пособия. Т.2001 й
9.
Нуримов Р.И “Совершенстовование тактических действий
футболистов высокой квалификации”. Учебние пособия.
Т.2001 й
Тренировка
точности
юных
10. Б.Нугмонов, Ф.Хужаев, К.Раимыулов. “Спорт щйинлари”
Касб-хунар коллежлари учун щыув ыщлланма. Т-“Илм зиё”
2007 й
61
МУНДАРИЖА
Сўз боши......................................................................................................3
I – Боб Спортнинг футбол туридан тўгарак машғулотларини
ташкил этиш бўйича тавсиялар...4
II – Боб Футбол тўгараклари машғулотларининг тахминий
намунавий мавзувий режаси............................7
2.1
Бошланғич
тайёргарлик
гуруҳи
тўгарак
машғулотининг
таҳминий мавзуий режаси (11-12 ёш)............................................................8
2.2 Бошланғич тайёрлов гуруҳи (11-12 ёш) тўгарак машғулотлари
дастури.............................................................................................................10
2.3 Кичик ўсмирлар гуруҳи тўгарак машғулотларининг намунавий
мавзуий режаси (13-14 ёш)............................................................................18
2.4 Кичик ўсмирлар гуруҳи тўгарак машғулотлари дастури
(13-14 ёш)...............................................................................................20
2.5
Ўсмирлар
(15-16ёш)
гуруҳи
тўгарак
машғулотларининг
намунавий мавзуий режаси............................................................................23
2.6 Ўсмирлар гуруҳи тўгарак машғулотлари дастури (15-16 ёш).....25
III – Боб. Жисмоний ва техник тайёргарлик бўйича назорат
машқларини бажариш................................................................................32
3.1 Футбол бўйича назарий машғулотлар мавзулари...........................33
3.2 Машғулот ўтказиш учун намунавий дарс мазмуни........................34
Иловалар................................................................................................... 46
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати...................................................62
62