O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH
VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
QARSHI FILIALI
KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI
DI-11-20 GURUH TALABASINING
KOMPYUTER TARMOQLARI
FANIDAN
MUSTAQIL ISHI
Bajardi:
Sulaymonov Shodibek
Qabul qildi:
Qudrat Zohirov
QARSHI-2022
Mavzu: Tarmoq topologiyalari: mesh, yulduz, daraxt, shina, halqa. TCP/IP va OSI
modellarning kompyuter tarmoqlarini qurishda o‘rni Tarmoq standartlarini tartibga
soluvchi qo‘mitalar. Lokal tarmoqlar (LAN) va ularning qurilish usullari. "Ethernet"
texnologiyasi. Shahar tarmoqlari (MAN) va ularning qurilish usullari.
REJA:
1 TCP/IP va OSI modellarning kompyuter tarmoqlarini qurishda o‘rni.
2 Lokal tarmoqlar (LAN) va ularning qurilish usullari.
4 Shahar tarmoqlari (MAN) va ularning qurilish usullari.
Raqamli shaklda taqdim etilgan ma'lumotlar uzatishning TCP / IP - tarmoq
modeli. Modeldagi ma'lumotlar manbaidan ma'lumotlarni oluvchiga uzatish
usulini tavsiflaydi. Model ma'lumotlarning to'rtta sathdan o'tishini nazarda tutadi,
ularning har biri qoida (translyatsiya protokoli) bilan tavsiflanadi. Internet
qo'llamoq ma'lumotlar stekprotokolov ma'lumotlar uzatish miqdorini hal qoidalar
jamoalari . TCP / IP nomi ikki eng muhim protokollari oilasi -Transmission
Control Protocol (TCP) birinchi ishlab chiqilgan va bu standarti tasvirlangan edi
iInternet Protocol (IP), olingan. Bundan tashqari, ba'zan ataladi model DOD
(Mudofaa vazirligi). Internet protokollari 1970-yilda ARPANET tarixiy kelib
chiqishi munosabati bilan (DARPA nazorati ostida, AQSh Mudofaa vazirligi bir
to'siq bo'lib -. Kontseptual model va bir qator Internetda ishlatiladigan aloqa
protokollari va shunga o'xshash kompyuter tarmoqlari. Bu Transmission Control
Protocol (TCP) va Internet Protocol (IP) bo'lib, - U tez-tez To'plamga asosiy
protokollar, chunki, TCP / IP sifatida tanilgan. Bu ba'zan tarmoq texnikaning
rivojlanishi DARPA.Nabor Internet protokollari orqali Amerika Qo'shma
Shtatlari Mudofaa vazirligi tomonidan moliyalashtirilgan edi, chunki, Mudofaa
vazirligi (MOD) modeli deb ataladi ma'lumotlar, overpacked ishlov uzatiladi, tormor qilish va qabul qilinishi kerakligini belgilaydigan Pass-orqali ma'lumotlarni
beradi. Ushbu funktsiya to'rtta qatlamlik ajralmaslikka ajratiladi, bu esa tegishli
protokollarni tarmoqlar miqdori bo'yicha tasniflaydi. Eng pastki darajadan eng
yuqori darajaga tarmoqning bir xil segmentida saqlanadigan ma'lumotlar uchun
aloqa usullarini o'z ichiga olgan aloqa katlami; mustaqil tarmoqlar o'rtasida o'zaro
ishlashni ta'minlaydigan Internet qatlami; xostlar orasidagi aloqani boshqaradigan
transport qatlami; va Internet protokollari majmuini va uning qismlari protokollar
ko'plab
belgilab
prilozheniy.Tehnicheskie
standartlari
uchun
jarayonlar
o'rtasidagi ma'lumotlar almashinuvini ta'minlaydi ariza qatlami, Internet (IETF)
rivojlantirish bo'yicha Vazifa Kuchi tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. Internet
protokollarining to'plami OTO modeli, umumiy tarmoq tizimlari uchun yanada
keng qamrovli asosdan oldin keladi.
TCP / IP - bu hostlarni Internetga ulash imkonini beruvchi aloqa protokoli. O'z
navbatida, OSI - bu tarmoq va oxirgi foydalanuvchilar o'rtasidagi aloqa eshigi. TCP /
IP Internetda va unda qo'llaniladigan uzatishni boshqarish protokoliga tegishli. Ushbu
protokol turli xil qurilmalarning Internetga ulanishi uchun ishlab chiqilgan Mudofaa
vazirligidan kelib chiqishi mumkin. O'z navbatida, OSI Xalqaro standartlashtirish
tashkiloti (ISO) tomonidan ishlab chiqilgan aloqa shlyuzi bo'lgan ochiq tizimlararo
aloqani anglatadi. Faqat ikkalasi orasida qanday farqlar bor? Birinchidan, har biri
ishlab chiqilgan amalga oshirish modeli. TCP / IP bu sohada yangilikka olib kelgan
OSI modelini amalga oshirishdan kelib chiqadi. O'z navbatida, OTO' Internetda
ishlatilishi mumkin bo'lgan ma'lumotnoma modeli sifatida ishlab chiqilgan. Boshqa
tomondan, TCP / IP ishlab chiqilgan model Internet atrofida aylanadigan modelga
ishora qiladi. OSI atrofida ishlab chiqilgan model Internet emas, balki nazariy
modeldir. TCP ishlab chiqilgan to'rtta daraja yoki qatlam mavjud. Ushbu qatlamlarga
Link Layer, Internet Layer, Application Layers va Transport Layer kiradi. O'z
navbatida, OSI shlyuzi etti qavatli model asosida ishlab chiqilgan. Etti qatlam fizik
qatlam, DataLink qatlami, tarmoq qatlami, transport sathi, sessiya qatlami, taqdimot
qatlami va, eng muhimi, amaliy qatlamni o'z ichiga oladi. Umumiy ishonchlilik haqida
gap ketganda, TCP / IP, OSI modelidan farqli o'laroq, eng ishonchli variant
hisoblanadi. OSI modeli, aksariyat hollarda, mos yozuvlar vositasi deb ataladi, bu
ikkala modelning eng kattasi. OSI o'zining qat'iy protokoli va chegaralari bilan ham
mashhur. TCP / IP bilan bunday emas. Umumiy qoidalarga rioya qilingan holda,
qoidalarni yumshatishga imkon beradi. Ikkala dasturning yondashuvida TCP / IP
gorizontal yondashuvni amalga oshiradi, OTI modeli esa vertikal yondashuvni
namoyish etadi. Shuni ham ta'kidlash kerakki, TCP / IP sessiya qatlami va taqdimotni
amaliy sathda birlashtiradi
Standartlarning xalqaro tashkiloti (ISO) tizimning o'zaro ta'sirining turli
darajalarini aniq belgilab beradigan, ularga standart nomlarni beradigan va har bir
daraja qanday ishlashi kerakligini ko'rsatadigan modelni ishlab chiqdi. Ushbu model
ochiq tizimning o'zaro bog'liqligi (OSI) yoki ISO / OSI modeli deb nomlanadi. OTO'
modelida o'zaro ta'sir ettita darajaga yoki qatlamlarga bo'linadi (1.1-rasm). Har bir
daraja o'zaro ta'sirning o'ziga xos tomoni bilan shug'ullanadi. Shunday qilib, o'zaro
ta'sir muammosi har biri boshqasidan mustaqil ravishda hal etilishi mumkin bo'lgan 7
aniq muammoga ajratiladi. Har bir daraja yuqori va pastki darajadagi interfeyslarni
qo'llab-quvvatlaydi. OSI modeli faqat oxirgi foydalanuvchi dasturlariga tegmasdan
tizimda o'zaro ishlash imkoniyatlarini tavsiflaydi. Ilovalar tizim vositalariga kirish
orqali o'zaro ta'sirlashuv protokollarini amalga oshiradilar. Shuni yodda tutish kerakki,
dastur OSI modelining ba'zi yuqori darajalarining funktsiyalarini qabul qilishi
mumkin, bu holda, agar kerak bo'lsa, shlyuz OSI modelining qolgan pastki darajalari
funktsiyalarini bajaradigan tizim vositalariga to'g'ridan-to'g'ri kirish huquqiga ega
bo'ladi.Yakuniy foydalanuvchi ilovasi tizimning o'zaro ta'sirlash vositalaridan nafaqat
boshqa mashinada ishlaydigan boshqa dastur bilan suhbatni tashkil qilish uchun, balki
tarmoq xizmatining xizmatlarini, masalan, masofaviy fayllardan foydalanish, pochtani
olish yoki umumiy printerga chop etish uchun foydalanishi mumkin.Shunday qilib,
dastur ilova qatlamini so'rashiga ruxsat bering, masalan, fayl xizmati. Ushbu so'rov
asosida dastur darajasidagi dastur standart xabarda xizmat ko'rsatuvchi ma'lumotni
(sarlavhani) va, ehtimol, uzatiladigan ma'lumotlarni joylashtiradigan xabarni yaratadi.
Keyin ushbu xabar vakillik darajasiga yuboriladi. Vakillik sathi xabarga o'z
sarlavhasini qo'shadi va natijani sessiya sathiga o'tkazadi, o'z navbatida o'z sarlavhasini
qo'shadi va hokazo. Ba'zi protokollar nafaqat sarlavhani, balki treylerni ham o'z ichiga
oladi. Va nihoyat, xabar eng past, jismoniy darajaga etib, uni aloqa liniyalari orqali
uzatadi.
TCP/IP va OSI modellarning o’xshash jihatlari
Kompyuter tarmoqlarining ishlashini taʼminlovchi vosita­larni yaratishga ko‘p sathli
yondo­shish g‘oyasi, tarmoqlarda stan­dartlashning g‘oyaviy asosi bo‘lib hisoblanadi.
Aynan shu yondoshish asosida ochiq tizimlarning bir-biri bilan bog‘langan holda, yaʼni
o‘zaro ishlashining yettita sathli standart modeli - Open System Interconnection (OSI)
modeli ishlab chiqilgan. Bu model va uning iboralari tarmoq mutaxassislari uchun
o‘ziga xos universal tilga ham aylangan.
OSI modeli tizimlarning o‘zaro ishlash sathlarini aniqlaydi, ularga standart nomlar
beradi. Modelning to‘liq tavsifi ming betdan oshadi. OSI modelida o‘zaro ishlash
vositalarining yettita sathlari quyidagicha nomla­nadi:
1.Tarmoq sathi.
2.Transport sathi.
3.Amaliy sath .
Maʼlumotlar almashinish jarayonida ikkita kompyuter qatnashganligi, yaʼni
bunda bir-biri bilan kelishgan holda ishlovchi ikkita «iyerarxiyaning” ishini tashkil
qilish kerak bo‘lganligi sababli, tarmoqdagi o‘zaro ishlash vositalarining ko‘p sathli
ko‘rinishda taqdim etishning o‘ziga xos tomonlari mavjud edi. Tarmoqdagi ikkala
ishtirokchi maʼlumotlarni - xabarlarni uzatish uchun ko‘pgina kelishuvlarni qabul
qilishlari kerak bo‘ladi.
TCP/IP protokollari stekining sathlarini OSI modeli sathlariga mos keltirilganligini
shartli ravishda deb qabul kilamiz.
TCP/IP steki protokollari to‘rtta sathga ajratilgan:
I.Amaliy sath;
II. Transport sathi;
III. Tarmoq sathi;
IV. Tarmoqlarning interfeyslari sathi.
Tarmoqning eng keng tarqalgan turi lokal hisoblanadi
LAN-bu bir-biridan bir oz masofada joylashgan foydalanuvchilarning
mahalliy mashinalarini bog'laydigan kompyuter tarmog'i. Bunday tarmoqning
diapazoni bir necha kilometrga yetsa ham, odatda kompyuterlarni qisqa masofaga
ulash uchun ishlatiladi. Qaida tariqasida, bu bitta korxonaning yoki uy shaxsiy
kompyuterlarining ishlaydigan mashinalar!
LAN konfiguratsiyasi
Konfiguratsiya orqali mahalliy boshqaruv tarmoqlarini server boshqaruvi bilan va
ularsiz (teng huquqlar) belgilash mumkin.
Tengdosh(tengdosh)
Bunday tarmoqlarda barcha kompyuterlar texnik xususiyatlarda o'xshashdir. Peer-topeer LAN - har bir ish stantsiyasi mijoz va serverning barcha mavjud funktsiyalarini
bajaradigan lokal tarmoq. Bunday LANda yuklarni samarali muvozanatlash uchun
ishtirok etadigan kompyuterlar soni 10 dan oshmasligi kerak, aks holda butun
tarmoqning ishlashi yomonlashadi.
LAN topologiyasi
Fizik darajadagi tarmoqdagi barcha kompyuterlar o'zaro bog'liq. LAN topologiyasi bu mahalliy mashinalarni ulash usuli. Endi mahalliy tarmoqlarda avtobus, yulduz va
uzuk kabi ulanish usullari qo'llaniladi.
Yulduz -bu LAN topologiyasi unda hamma narsa mavjud
ish stantsiyalariish
stantsiyalari orasidagi aloqani o'rnatadigan, qo'llab-quvvatlaydigan va uzadigan
markaziy tugunga (masalan, uyaga) biriktirilgan. Bunday topologiyaning afzalligi
kamchiliklarni osonlikcha yo'q qilishdir tugun. Ammo, agar markaziy tugun noto'g'ri
bo'lsa, butun tarmoq muvaffaqiyatsiz bo'ladi.
Bunday holda, har bir kompyuter alohida tarmoq adapteri orqali birlashtiruvchi
moslamaga alohida simi bilan ulanadi. Agar kerak bo'lsa, siz topologiyani bir nechta
tarmoqlarni birlashtira olasiz. Yulduznatijada tarmoq tarmoqlari konfiguratsiyasiga
olib keladi. Har bir filialda maxsus ulagichlardan foydalanish kerak (distribyutorlar,
takrorlovchilar yoki kirish moslamalari).
Topologiya Yulduz
Halqa (ring), bunda har bir kompyuter axborotni har doim faqat bitta zanjirda
kelayotgan kompyuterga uzatadi, axborotni esa faqat zanjirdagi oldinda kelayotgan
kompyuterdan oladi va bu zanjir “halqa” bo‘lib birlashgan
Topologiya Halqa
Shina (bus), bunda hamma kompyuterlar bir aloqa liniyasiga parallel ulanadi va
har bir kompyuterdan axborot bir vaqtda hamma qolgan kompyuterlarga uzatiladi
Topologiya Shina
Shahar tarmoqlari (MAN) va ularning qurilish usullari
Oxirgi foydalanuvchilarning terminallari, provayderlarnng taqdim etadigan xizmat
turlari, kundalik ish faoliyatidagi ehtiyojlar sabab bo’lsa kerak, MAN tarmoqlari ham
simsiz ham simli texnologiyalar asosida samarali qurilmoqda va xizmatlarni taqdim
etib kelmoqda.
Idoralar, maktablar, campuslar va xonadonlar LAN tarmoqlari asosida qurilsa,
shaharlar, shtatlar, viloyat yoki mamlakat MAN tarmoqlari asosida quriladi. Bunday
katta hududlar ikki xil texnologiya asosida quriladi: simli va simsiz. Shahar ichi
tarmoqlarida
telekommunikatsiya
xizmat
provayderlari,
masalan
Interner
provayderlari, foydalanuvchilarga, tashkilotlar, institutlarga ikki muhit orqali
xizmatlarni taqdim etadi. Shaharlararo aloqa esa asosan optik kabellar orqali
ta’minlanadi.
Simsiz MAN tarmoqlari. Hozirgi kunda Korea, Yaponiya kabi rivojlangan
mamlakatlarda shahar tarmoqlarini simsiz texnologiyalar asosida qurish ommalashgan.
Buning asosiy sabablaridan qilib foydalanuvchi terminallari (smartfon, noutbok,
platshet, turli raqamli qurilmalar) simsiz bog’lanishlarni qo’llab quvvatlashidir.
WiMAX, LTE va sputnik texnologiyalari asosida shahar telekommunikatsiya
tarmoqlari simsiz ko’rinishda qurish mumkin.
WiMax (Worldwide Interoperability for Microwave Acces) - bu IEEE 802.16
standartlari to'plamiga asoslangan simsiz keng polosali aloqa standartlari oilasiga
mansub bo’lgan texnologiya hisoblanadi. WiMAX ikkita asosiy komponentdan tashkil
topadi: WiMax antenna va WiMax terminal. Wi-Fi texnologiyasi singari, WiMax
antenna foydalanuvchi kompyuteriga to'g'ridan-to'g'ri ulanadi. Msobl uchun
O’zbekistonda WiMax standarti asosida faoliyat olib borayotgan Internet provayderi
EVO ham WiMax texnologiyasi asosida qurilgan. Foydalanuvchi WiMax modemini
sotib oladi va WiMax antenna bilan bog’langan holda internet xizmatlaridan yuqori
tezlikda foydalanish imkoniyatiga ega bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, WiMax
ko'plab kichik, tarqoq hududlarni bitta ulkan simsiz ulanish nuqtasiga aylantiradi, ya’ni
WiMax antennasi 50km hududga Internet xizmatlarini taqdim etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. “Tarmoq Protokollari” – R.X.Djurayev, Sh.Yu.Djabbarov, B.M.Umirzakov.
Voris-Nashriyot.
2014-y.
2.
M.M.Musayev. Toshkent. 2011-y.
“Kompyuter
tizimlari
va
tarmoqlari”
–