KABANATA I
ANG PAGTAGUYOD NG WIKANG PAMBANSA SA MAS MATAAS NA
ANTAS NG EDUKASYON AT LAGPAS PA
Aralin 1. Pahapyaw na Kasaysayan ng Wikang Pambansa
Nang dumating ang mga Amerikano, biglang naunsyami ang mithiin ng mga Pilipino ng itakda
ng pamahalaan na ang Ingles ang gawing opisyal na wikang panturo sa mga paaralan.
Ipinagbawal ang paggamit ng bernakular sa paaralan at sa tanggapan. Ito ang dahilan kung
bakit simula noong pananakop ng mga Amerikano hanggang bago sumiklab ang
pangalawang digmaang pandaigdig, hindi umunlad ang ating wika.
Ang ating mga lider na makabayan tulad nina Lope K. Santos, Cecilio Lopez, Teodoro Kalaw
at iba pa ay nagtatag ng kilusan na kung saan sila ay naging masigasig sa pagkakaroon ng
wikang pambansa. Nagharap ng panukula si Manuel Gallego na gawing wikang pambansa
at wikang opisyal ang Tagalog subalit patuloy pa ring namayani ang Ingles.
Nang itatag ang Komonwelt, nagkaroon ng malaking hakbang tungo sa pagkakaroon ng
isang wikang pambansa. Ito ay utang natin sa naging Pangulong Manuel Luis M. Quezon,
ang tinaguriang "Ama ng Wikang Pambansa."
Noong 1934, isang Kombensyong Konstitusyonal ang binuo ng Pamahalaang Komonwelt
upang maisakatuparan ang pangarap ni Quezon. At upang ipakilala ang kahalagahan ng
wika, isang probisyon tungkol sa Wika ang isinama sa ating Saligang Batas. Ito’y napapaloob
sa
Artikulo XIV, Seksyon 3 ng Konstitusyon noong Pebrero 8, 1935.
"Ang Pambansang Kapulungan ay magsasagawa ng mga hakbangin tungo sa paglinang at
paggamit ng pambansang wikang batay sa isa sa umiiral na katutubong mga wika.
Samantalang hindi pa itinatadhana ng batas, ang Ingles at Kastila ay patuloy na mga wikang
opisyal."
Naitatag ang Surian ng Wikang Pambansa, binuo ng mga kinatawang nagmula sa
mahahalagang mga rehiyon sa Pilipinas bilang mga kasapi. Pagkatapos ng puspusang pagaaral ng iba’t ibang wika sa Pilipinas, ipinasya ng Surian na Tagalog ang siyang dapat
pagbatayan ng Wikang Pambansa pagkat ito’y nagtataglay ng nalinang nang panitikan at
wikang sinasalita ng nakahihigit ng dami ng mga Pilipino.
Disyembre 30, 1937
Inihayag ni Pangulong Quezon na ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Tagalog.
Ang sumusunod ay iba’t ibang kautusang ipinairal ng ating pamahalaan tungkol sa
pagkasulong ng ating wika:
Nobyembre 7, 1936
Inaprobahan ng Kongreso ang Batas Komonwelt Bilang 184 na lumikha ng Surian ng Wikang
Pambansa na naatasang gumawa ng pag-aaral ng mga katutubong wika at pumili ng isa na
magiging batayan ng wikang pambansa.
Disyembre 30, 1937
Sa pamamagitan ng Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134 ng Pangulong Quezon, ang
Wikang Pambansa ay ibabatay sa Tagalog.
Abril 1, 1940
Ipinalabas ang Kautusang Tagapagpaganap na nagtadhana ng paglilimbag ng isang balarila
at isang diksyunaryo sa Wikang Pambansa. Ipinahayag pa ring ituturo ang wikang pambansa
sa mga paaralan sa buong Pilipinas na nagsimula noong Hunyo 19, 1940.
Hunyo 7, 1940
Pinagtibay ng Batas-Komonwelt Blg. 570 na nagtadhana na simula sa Hulyo 4, 1946. Ang
Wikang Pambansa ay isa sa mga opisyal na wika ng bansa.
Marso 26, 1954
Nagpalabas ng isang kautusan ang Pangulong Ramon Magsaysay sa taunang pagdiriwang
ng Linggo ng Wikang Pambansa mula sa Marso 29 - Abril 4. Subalit ang petsa ng
pagdiriwang ay inilipat sa Agosto 13-19 tuwing taon.
Agosto 12, 1959
Tinawag na Pilipino ang Wikang Pambansa ng lagdaan ni Kalihim Jose Romero ng
Kagawaran ng Edukasyon ang Kautusang Blg 7. Ayon sa kautusang ito, kaylaman at
tutukuyin ang pambansang wika ay Pilipino ang gagamitin.
Oktubre 24, 1967
Nilagdaan ni Pangulong Marcos ang isang kautusang nagtatadhana na ang lahat ng mga
gusali at mga tanggapan ng pamahalaan ay panganlan sa Pilipino.
Marso, 1968
Ipinalabas ni Kalihim Tagapagpaganap, Rafael Salas, ang isang kautusan na ang lahat ng
pamuhatan ng liham ng mga kagawaran, tanggapan at mga sangay nito ay maisulat sa
Pilipino.
Agosto 7, 1973
Nilikha ng Pambansang Lupon ng Edukasyon ang resolusyong nagsasaad na gagamiting
midyum ng pagtuturo mula sa antas elementarya hanggang tersyarya sa lahat ng paaralang
pambayan o pribado at pasisimula sa taong panuruan 1974--75.
Hunyo 19, 1974
Nilagdaan ni Kalihim Juan Manuel ng Kagawaran ng Edukasyon at Kultura ang Kautusang
Pangkagawaran Blg.25 para sa pagpapatupad ng edukasyong bilingwal sa lahat ng kolehiyo
at pamantasan.
Pagkatapos ng Rebolusyon ng Edsa, bumuo muli ang pamahalaang rebolusyonaryo ng
Komisyong Konstitusyonal na pinamunuan ni Cecilia Muñoz Palma. Pinagtibay ng Komisyon
ang Konstitusyon at dito’y nagkaroon muli ng pitak ang tungkol sa Wika:
Artikulo XIV ng Konstitusyon 1987 – Wika
Sek. 6
Ang Wikang Pambansa ng Pilipinas ay Filipino. Samantalang nalilinang, ito ay dapat
payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral na Wika sa Pilipinas at sa iba pang mga wika.
Alinsunod sa mga tadhana ng Batas at sang-ayon sa nararapat na maaaring ipasya ng
Kongreso, dapat magsagawa ng mga hakbangin ang Pamahalaan upang ibunsad at
paspasang itaguyod ang paggamit ng Pilipinas bilang midyum na opisyal na Komunikasyon
at bilang wika ng pagtuturo sa sistemang pang-edukasyon.
Sek. 7
Ukol sa mga layunin ng Komunikasyon at pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng Pilipinas ay
Filipino at hangga’t walang itinatadhana ang batas, Ingles. Ang mga wikang panrelihiyon ay
pantulong ng mga wikang opisyal sa mga rehiyon at magsisilbi na pantulong sa mga wikang
panturo roon. Dapat itaguyod ng kusa at opsyonal ang Kastila ng Arabic.
Sek. 8
Ang Konstitusyong ito ay dapat ipahayag sa Filipino at Ingles at dapat isalin sa mga
pangunahing wikang panrehiyon, Arabic at Kastila.
Sek. 9
Dapat magtatag ag Kongreso ng isang Komisyon ng Wikang Pambansa na binubuo ng mga
kinatawan ng iba’t ibang mga rehiyon at mga disiplina na magsasagawa, mag-uugnay at
magtataguyod ng mga pananaliksik sa Filipino at iba pang mga wika para sa kanilang
pagpapaunlad, pagpapalaganap at pagpapanitili.
Agosto 25, 1988
Ang Kautusang Tagapagpaganap Blg. 335 ay ipinalabas at nilagdaan ni Pangulong Corazon
Aquino na nagtatadhana ng paglikha ng Komisyong Pangwika na siyang magpapatuloy ng
pag-aaral ng Filipino. Gayon din, pinagtibay ang paggamit ng Filipino bilang midyum ng
pagtuturo sa mga paaralan sa mga piling asignatura
FILIPINO BILANG WIKA NG KOMUNIKASYON SA KOLEHIYO AT MAS MATAAS NA ANTAS
Sa diwa ng lahat ng natalakay na, malinaw na ang wikang Filipino ang magagamit sa
paglinang at pagpapalaganap ng “isang edukasyon na nagtataguyod ng kapakanan ng
bansa, nagpapayaman ng diwang mapagtanong at mapanlikha na umuugat sa buhay at
pakikibaka ng nakararami (Lumbera et al., 2007).
Malayo na ang narating ng wikang pambansa dahil na rin sa pagiging bahagi nito sa
kurikulum sa lahat ng antas ng edukasyon. Ang ganitong pagsulong ay bahagi ng mga
naunang dekada ng Filipinisasyon partikular noong dekada ’80 – ’90 hanggang ngayon na
may positibong epekto pa rin sa pag-unlad ng wikang pambansa bilang wika ng
komunikasyon, wikang panturo at bilang asignatura.
Malalaking tagumpay din ang kinamtam ng wikang Filipino sa mass media sa mga public
affairs at news program na panggabi na lamang na minsa’y sa iilang channel lamang nakikita.
Maraming programang pantelebisyon ang umusbong tulad ng “Batibot”, “Hiraya Manawari”,
at “Bayani”. Tatlong henerasyon ng kabataan ang patuloy na makagugunita kina Pong
Pagong, Manang Bola, Kikong Matsing at Kuya Bodji na pantapat ng mga deAmerikanisadong Pilipino sa Sesame Street, Barnie at Dora the Explorer. Hindi rin malilimot
ng henerasyong ito ang mga cartoon ns Tom Sawyer, Julio at Julia, Cedie at Voltes V at
marami pang iba.
Ang Filipino at Tagalog ay dalawang magkakaugnay na wika sa Pilipinas, ngunit may
mga pagkakaiba sa pagkakabuo at paggamit.
1. Pagkakabuo:
 Tagalog: Ang Tagalog ay isang wika na may matagal nang kasaysayan sa
Pilipinas. Noong unang panahon, ito ay isa sa mga pangunahing wika sa
rehiyon ng Kalakhang Maynila at mga kalapit na lalawigan. Ang Tagalog ay
may sariling tradisyon, bokabularyo, at gramatika.
 Filipino: Ang Filipino ay ang opisyal na wika ng Pilipinas. Ito ay batay sa
Tagalog at ito ang ginamit upang buuin ang isang pambansang wika na mas
nauunawaan ng mga Pilipino mula sa iba't ibang rehiyon. Ang Filipino ay
naglalaman ng mga elemento mula sa iba't ibang wika sa Pilipinas at iba't ibang
bahagi ng mundo, kaya't ito ay mas malawak ang sakop kaysa sa Tagalog.
2. Bokabularyo:
 Tagalog: Ang Tagalog ay may sariling bokabularyo, na kasama ang mga
katagang hindi madalas gamitin sa ibang mga wika sa Pilipinas. Ito ay mas
tradisyonal at mas namumuhay sa mga pamayanan sa Kalakhang Maynila at
mga kalapit na lugar.
 Filipino: Ang Filipino ay naglalaman ng mga salita at konsepto mula sa iba't
ibang mga wika sa Pilipinas, kaya't ito ay mas mayaman at mas malawak ang
bokabularyo nito. Ito ay ginagamit para mas mapanatili ang pambansang
pagkakakilanlan ng Pilipinas.
3. Pagkakasulat:
 Tagalog: Ang Tagalog ay may sariling sistema ng pagsulat, na kilala bilang
"Baybayin." Gayunpaman, ang Baybayin ay hindi na gaanong ginagamit sa
kasalukuyan, at ang Tagalog ay karaniwang isinusulat sa alpabetong Latin, na
may ilang mga kagamitang mga diakritiko.
 Filipino: Ang Filipino ay isinusulat sa alpabetong Latin, tulad ng Ingles. Ang
pagkakaiba ay maaaring nagkakaroon ng mga diakritiko (tulad ng kudlit o
tuldok) upang tukuyin ang tamang pagbigkas ng mga salita.
4. Gamit:
 Tagalog: Ang Tagalog ay karaniwang ginagamit sa mga lalawigan sa
Kalakhang Maynila at mga kalapit na lugar bilang pangunahing wika ng
komunikasyon.
 Filipino: Ang Filipino ay ang wikang opisyal ng pamahalaan at edukasyon sa
buong Pilipinas. Ito ay ginagamit sa mga opisyal na dokumento, paaralan, at
media.
Sa buod, ang Tagalog ay isang partikular na wika sa Pilipinas, habang ang Filipino ay isang
mas malawak na wika na batay sa Tagalog na ginagamit bilang wikang pambansa ng
Pilipinas upang mas mapanatili ang pagkakaisa sa buong bansa.
Ang pagtataguyod ng wikang pambansa sa mas mataas na antas ng edukasyon at higit pa
ay isang mahalagang aspeto ng pagpapalaganap, pagpapahalaga, at pagpapabuti ng wika
sa isang bansa. Ito ay nagpapakita ng kahalagahan ng wikang pambansa bilang isang
instrumento ng komunikasyon, pag-unlad ng kultura, at pagpapaunlad ng edukasyon. Narito
ang ilang mga mahahalagang aspeto at patakaran kaugnay ng pagtataguyod ng wikang
pambansa:
1. Pagsusuri at Pagpapalaganap ng Wikang Pambansa: Mahalaga ang regular na
pagsusuri at pag-aaral ng wikang pambansa para masiguro ang tamang pagtuturo at
pagpapalaganap nito sa mga paaralan at iba't ibang institusyon. Dapat ding tiyakin na
ang wikang pambansa ay may sapat na mga materyales, aklat, at mga online na
sanggunian upang mapadali ang pag-aaral nito.
2. Pamamahala ng Wika: Ang mga ahensya ng gobyerno at mga paaralan ay dapat
magkaroon ng malinaw na pamamahala at patakaran ukol sa pagtuturo at paggamit
ng wikang pambansa. Ito ay nagpapalakas sa mga pagtuturo ng wikang pambansa
mula sa kindergarten hanggang kolehiyo.
3. Multilingual Education: Ipinatutupad ng ilang mga bansa ang multilingual education,
kung saan ang wikang pambansa ay itinuturo sa mga mag-aaral pati na rin ang
kanilang mga katutubong wika. Ito ay isang hakbang upang mapanatili ang
kahalagahan ng mga katutubong wika.
4. Wika sa Profesyonasyon: Ang paggamit ng wikang pambansa sa mga propesyon
tulad ng medisina, inhinyeriya, at iba pa ay mahalaga para sa pagpapahusay ng
edukasyon at serbisyong pangkalusugan. Dapat tiyakin na may mga sapat na
terminolohiya at akademikong bokabularyo ang wikang pambansa para dito.
5. Pagsasagawa ng mga Kultural na Aktibidad: Ang pagsasagawa ng mga kultural na
aktibidad, tulad ng pagdiriwang ng mga pista at pagtatanghal ng mga dula o musikang
Pilipino, ay nagpapalaganap ng kahalagahan ng kultura at wika sa lipunan.
6. Pagsasagawa ng Pagsasalin-wika: Ang pagsasalin-wika o translation ay isang
paraan upang isalin ang mga makabuluhang teksto at dokumento mula sa ibang wika
patungo sa wikang pambansa. Ito ay nagpapalaganap ng karunungan at ideya sa
pamamagitan ng wikang naiintindihan ng mas maraming tao.
7. Pagtangkilik sa mga Literaturang Pambansa: Dapat itaguyod ang pag-aaral at
pagtangkilik sa mga likhang pampanitikan at literatura sa wikang pambansa. Ito ay
nagpapalaganap ng kaalaman at pag-unawa sa kulturang Pilipino.
8. Edukasyon para sa mga Guro: Ang mga guro ay dapat bigyan ng sapat na
pagsasanay at edukasyon hinggil sa wastong pagtuturo ng wikang pambansa. Dapat
ding itaguyod ang kanilang pagpapabuti at pag-unlad bilang mga guro ng wikang
pambansa.
Ang pagtataguyod ng wikang pambansa sa mas mataas na antas ng edukasyon at higit pa
ay hindi lamang tungkol sa pagpapalaganap ng wika, kundi pati na rin sa pagpapalaganap
ng kultura, identidad, at pagkakakilanlan ng bansa. Ito ay isang hakbang na nagpapalakas
sa pagiging makabayan at pagpapahalaga sa sariling kultura.
ANG PINAGKAIBA NG FILIPINO SA TAGALOG
Basahin ang artikulo ni Isagani Cruz na may pamagat na “Ano ang Pagkaiba ng Filipino sa
Tagalog?” na may kinalaman sa usaping pangwika sa bansa.
FILIPINO: Magiging boluntaryo ang pagturo sa Filipino.
TAGALOG: Ang pagtuturo sa Filipino ay kusangloob.
Pansinin ang balangkas ng pangungusap. Sa Filipino’y una ang panaguri tulad ng
napansin nina Otanes. Sa Tagalog ay ginagamit ang panandang ay.
Sa pormal na gamit ng Tagalog ay talagang ginagamit ang ay. Pormal ang gamit ng Filipino,
dahil ito nga ang opisyal na palisi ng Unibersidad ng Pilipinas, pero hindi ginagamit ang ay.
Ito ang unang pagkaiba ng Filipino sa Tagalog. Pormal o lebel-panulat ang karaniwang ayos
ng pangungusap na walang ay. Pansinin ang pagkawala ng pag-ulit ng unang pantig ng
salitang-ugat na turo. Ang salitang pagtuturo ay Tagalog; ang salitang pagturo ay Filipino.
Ayon kay Teresita Maceda na naging Direktor ng Sentro ng Wikang Filipino sa
Unibersidad ng Pilipinas, ang dahilan sa pag-alis ng pag-ulit ng unang pantig ng salitangugat ay ang impluwensiya ng mga wikang bernakular na tulad ng Cebuano. Nahihirapan daw
ang mga Bisaya na mag-ulit ng pantig, kung kayat nagiging katawatawa o hindi istandard
ang pagsalita ng Bisaya ng Tagalog. Pero sa wikang Filipino’y iba na. Hindi na kailangang
mahiya ang Bisaya dahil tama na ang ugaling Bisaya sa paggamit ng panlapi at salitangugat. Ito ang ikalawang pagkaiba ng Filipino sa Tagalog. Inuulit ang pantig ng salitang-ugat
o ang pantig ng panlapi sa Tagalog; hindi na kailangang ulitin ang mga pantig sa Filipino.
Pansinin ang paggamit ng hiram na salita mula sa Ingles sa pangungusap na Filipino.
Sa halip ng kusangloob na taal na Tagalog ay boluntaryo mula sa voluntary ang ginagamit
sa Filipino. Mas laganap kasi sa kamaynilaan ang salitang voluntary kaysa kusangloob.
Madalas marinig ang salitang voluntary kung may humihingi ng kontribusyon o kung may
naghahakot para dumami ang dadalo sa isang lektyur o kung may nagsisimula ng
organisasyon. Sa Filipino ay karaniwang ginagamit ang mas madalas gamitin. Ito ang
ikatlong pagkaiba ng Filipino sa Tagalog. Mas hawak sa leeg ang Tagalog ng panulatan o
matandang gamit ng salita; mas nakikinig sa talagang ginagamit o sinasalita ang Filipino.
Pansinin na hindi sa Kastila humiram ng salita kundi sa Ingles. Sa Tagalog, kahit na
sa makabagong Tagalog, kapag humihiram ng salita’y unang naghahanap sa wikang Kastila,
bago maghanap sa wikang Ingles. Ganyan ang mungkahi ni Almario at ng maraming nauna
sa kanya. Ito ang ikaapat na pagkaiba ng Filipino sa Tagalog. Kahit na sa makabagong
Tagalog ay Kastila pa rin ang wikang karaniwang hinihiraman; sa Filipino’y Ingles ang
karaniwang hinihiraman, dahil nga Taglish ang ugat ng Filipino.
Samakatwid ay apat ang pagkaiba ng Filipino sa Tagalog batay lamang sa iisang
pangungusap na hango sa palisi ng Unibersidad ng Pilipinas. Kung pag-aaralan natin ang
buong palisi na nakasulat sa Filipino at ang buong salin nito sa wikang Tagalog ay sigurado
akong mas marami tayong makikitang pagkaiba ng Filipino sa Tagalog. Iyon lamang
pangailangan na isalin ang textong Filipino sa Tagalog ay patunay na na magkaiba ang
dalawang wika.
Bilang pagbubuod, may anim na nailatag si Cruz hinggil sa pinagkaiba ng dalawang wika.
Una, sa Tagalog ay hindi ginagamit ang panghalip na siya para tukuyin ang hindi tao, pero
sa Filipino ay karaniwan nang ginagamit ang siya para sa mga bagay. Halimbawa’y
“Maganda siya.” Maaaring hindi tao at hindi man lamang buhay ang tinutukoy ng siya;
maaaring kotse o damit o kulay.
Ikalawa, sa Tagalog ay hindi karaniwang dinaragdagan ng -s ang isang pangngalang isahan
para gawing maramihan ito. Sa halip ay gumagamit ng pantukoy, pamilang, o pang-uri na
tulad ng napansin ni Santos. Pero sa Filipino ay madalas gamitin ang -s para gawing
maramihan ang isang pangngalan. Ang unang narinig na gumamit ng feature na ito ay ang
mga taga-Davao noon pa mang 1969. Doon, ang dalawa o higit pang softdrink na coke ay
cokes. Sa kamaynilaan ngayon, hindi ginagamit ang Tagalog na mga parent ko kundi ang
Filipinong parents ko; halimbawa’y sa “strict ang parents ko.”
Ikatlo, sa Davao pa rin unang narinig ang paggamit ng mag- sa halip ng -um- sa mga
pandiwa. Hindi karaniwang umaakyat ng bahay ang Davaoeños, kundi nag-aakyat o nagakyat. Kung sabagay ay sa Timog-Katagalugan ay talaga namang napapalitan ang –um- ng
mag-; sa Parañaque lamang, na napakalapit na sa Maynila, ay nakain sila sa halip ng kumain.
Sa madaling salita, hindi nakakapagtaka na sa Filipino ay mas madalas gamitin ang magkaysa sa -um-. Gaya nga ng sinabi ni Ma. Lourdes Bautista sa isang papel na binasa niya
noong 1989 sa kumperensya ng Language Education Council of the Philippines: “It is clear
that the affix used for English verbs in actor focus is mag- and never –um- (perhaps because
it is easier to use a prefix than an infix), and therefore this reinforces the predominance of
mag- over -um-”.
Ikaapat, at ito’y suhestyon ni Barry Miller. Sa Tagalog ay i- ang ginagamit sa tinatawag nina
Otanes na benefactive-focus na pandiwa (310). Ang -an ay karaniwang directional-focus
(301). Ito ang dahilan kung bakit, sa libro nina Teresita Ramos at Bautista tungkol sa mga
pandiwa ay ibili ang benefactive-focus at bilhan ang directional-focus (1986: 37). Sa Tagalog,
ang karaniwan nating sinasabi kung nakikibili tayo sa McDonald’s ay “Ibili mo nga ako ng
hamburger.” Sa Filipino, ang karaniwan nating sinasabi ay “Bilhan mo nga ako ng
hamburger.” (Natural, kung dalawang sandwich ang ipinabibili natin, sa Tagalog ay sasabihin
nating “Ibili mo nga ako ng dalawang hamburger.” Sa Filipino ay sinasabi nating “Bilhan mo
nga ako ng dalawang hamburgers.”)
Ikalima, sa Tagalog ay laging inaalis ang sobra sa isang katinig sa isang klaster ng katinig
kung inuulit ang isang pantig. Halimbawa’y nagpiprisinta ang sinasabi sa Tagalog dahil
ginagawang p na lang ang klaster na pr sa inuulit na pantig na pri. Sa Filipino ay ginagamit
ang buong klaster; samakatwid, nagpriprisinta o magprapraktis. Hindi na takot sa klaster ang
Filipino, di tulad ng Tagalog na hangga’t maaari’y umiiwas sa nagkukumpul-kumpulang
katinig.
Ikaanim, dahil laganap na ang Filipino sa kabisayaan, hindi na maaaring ibatay lamang ito
sa Tagalog na tulad ng nais mangyari ng mga Tagalista. Napakarami ng mga Bisaya at hindi
makatarungan na sila ang babagay sa mga Tagalog gayong napakaunlad na ng lungsod ng
Cebu at lingua franca ng Visayas at Mindanao ang wikang Cebuano. Isang pagkakaiba ng
Cebuano sa Tagalog ay ang kawalan ng mga salitang paggalang na po at ho. Kung pagiisahin tayo ng wikang Filipino at hindi paghihiwa-hiwalayin ay dapat huwag ipagpilitan ng
mga Tagalog na gumamit ng po at ho ang mga Bisaya. Hindi naman nangangahulugan ito
na walang galang sa matanda o sa kapwa ang mga Bisaya; sa katunayan ay kasinggalang
ang mga Bisaya ng mga Tagalog sa kanilang mga magulang at iba pang karaniwang pinaguukulan ng galang. Pero wala sa wika ng mga Bisaya ang mga salitang panggalang na po at
ho. Hindi tao ang pinag-uusapan dito kundi wika. Sa wikang Cebuano ay hindi tanda ng
paggalang ang paglagay ng po at ho. Samakatwid, sa wikang Filipino ay hindi dapat siguro
isama ang po at ho. Gamitin na lamang ito sa Tagalog o sa diyalekto ng Filipino na ginagamit
sa katagalugan.
Inihayag ng bagong pamunuan ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) na Pilipinas ang
dapat na baybay sa pangalan ng bansa, at hindi "Filipinas."
Inihayag ito sa pulong balitaan ni KWF Commissioner Arthur Casanova, pumalit sa dating
pinuno ng komisyon na si National Artist Virgilio Almario noong Enero 2020.
Sinabi ni Casanova na ang pagbabalik ng gamit na "P" sa Pilipinas ay napagkasunduan sa
ginawang pagpupulong ng mga opisyal ng komisyon.
Bukod sa pangalan ng bansa, "P" na Pilipino ang dapat na baybay sa pagtukoy sa
mamamayan at kultura ng Pilipinas.
Samantala, puwede namang gamitin ang "F," sa Filipino na tumutukoy sa lengguwahe o wika
ng bansa.
Nilinaw din ng opisyal na maaaring gamitin ang "F" sa Filipino na pagtukoy sa mamamayan
at lengguwahe kung isusulat ito sa wikang Ingles.
Sinipi ni Casanova ang bahagi ng nakasaad sa Artikulo 16 ng Saligang Batas na
nagsasabing: "Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino."
Binanggit din niya ang panimula o preambulo sa Saligang Batas na binanggit ang
"sambayang Pilipino," na "P" bilang pagtawag sa mga mamamayan.
Ipinaliwanag noon ni Almario, na hindi niya binago, bagkos ay ibinalik lang niya ang orihinal
na pangalan ng bansa na Filipinas na tinawag na "Las Islas Filipinas" ng mga Kastila noong
ika-14 siglo.
Ang "Pilipinas" umano ay ibinatay sa lumang alpabeto ng bansa, ang Abakada, na inalis sa
sistema noong 1987.
Ang Filipinas ay nakabatay umano sa makabagong alpabeto ng Filipino na binubuo ng 28
titik. --FRJ, GMA News
KABANATA II
PAKSA PAGPOPROSESO NG IMPORMASYON PARA SA KOMUNIKASYON
Mga Layunin:
1. Maipaliwanag ang kabuluhan ng wikang Filipino bilang mabisang wika sa
kontekstwalisadong komunikasyon at sa mga komunidad at sa buong bansa;
2. Matukoy ang mga pangunahing suliraning panlipunan sa mga komunidad at sa
buong bansa;
3. Mapalalim ang pagpapahalaga sa sariling paraan ng pagpapahayag ng mga
Pilipino sa iba’t ibang antas ng larangan.
Katuturan, Uri, Elemento, Proseso, Anyo at Konteksto ng Komunikasyon
Ano ang Komunikasyon?
Ang komunikasyon ay hango sa salitang Latin na “communis” na ibig sabihin ay
saklaw lahat na binubuo ng lipunan. Ito rin ay proseso ng paghahatid at pagtanggap
ng mensahe. Sangkot sa komunikasyon ang mga sumusunod na makrong kasanayan
na Pagsasalita, Pakikinig, Pagbasa, Pagsulat at Panonood.
Elemento at Proseso ng Komunikasyon
Maraming modelo ng komunikasyon, ngunit narito ang tipikal na ilustrasyong
makikita sa ibaba na tumuturol sa tagapaghatid, tagatanggap, mensahe, tsanel at baliktugon.
o Tagapaghatid – Nagsisimula ang proseso ng komunikasyon sa kung ano ang
nais ipahatid na mensahe ng tagahatid na sumasailalim sa malalimang pagiisip
sa bawat detalye na partikular na paksa. Tinatawag din siya bilang
communicator o source.
o Mensahe – Ito ay naglalaman ng opinyon, kaisipan at damdamin na karaniwang
nakabatay sa paniniwala at kaalaman ng ng tagahatid patungong tagatanggap
upang magkaroon ng komunikasyon.
o Tsanel – Mayroong dalawang anyo ang tsanel upang maipahayag at maihatid
ang naturang mensahe. Ang una ay pandama (sensory) tulad ng paningin,
pandinig, pang-amoy, panlasa at pakiramdam; at Institusyunal (institutionalized)
na tuwirang sabi o pakikipag-usap, sulat at kagamitang elektroniko.
o Tagatanggap – Ang nagbibigay ng kahulugan sa naturang mensaheng inihatid
ng tagapaghatid na tumutugon sa mensaheng natanggap. Mayroong tatlong
antas ang tagatanggap, Pagkilala, Pagtanggap at Pagkilos.
o Balik-tugon – Hindi magiging matagumpay ang komunikasyon kung walang
tugon sa bawat mensahe. Dito rin makikita ang kabisaan ng paghahatid ng
mensahe dahil ito ang magiging batayan ng susunod na siklo ng komunikasyon.
URI NG KOMUNIKASYON
1. Komunikasyong Berbal. Ginagamitan ng wika na maaaring pasulat o pasalita.
Halimbawa ng text messages, pakikipagtsismisan at pagbibigay ng mensahe sa mga
nakalimbag na teksto sa mga mambabasa.
PARAAN NG PAGPAPAKAHULUGAN O INTERPRETASYON NG MGA SIMBOLIKONG
BERBAL
Referent – tawag sa bagay o ideyang kinakatawan ng isang salita. Isang tiyak na aksyon, katangian
ng mga aksyon, ugnayan ng bagay sa ibang bagay.
Komon Referens – tawag sa parehong kahulugang ibinibigay ng mga taong sangkot sa proseso ng
komunikasyon.
Kontekstong Berbal – tawag sa kahulugan ng isang salita na matutukoy batay sa ugnayan nito sa
iba pang salita.
Paraan ng Pagbigkas/Manner of Utterance – maaari ring magbigay ng kahulugang konotatibo.
2. Komunikasyong Di-Berbal. Ang komunikasyong ito ay hindi ginagamitan ng wika
bagkus kilos o galaw ng katawan lamang ang gagamitin sa paghahatid ng mensahe
tulad ng pagtango, pagkindat at pagkaway na halimbawa ng senyas.
Uri ng Komunikasyong Di-Berbal
1. Kinesics – pinapatunayan lamang sa bahaging ito na ang bawat kilos ay may kaakibat na
kahulugan na maaaring bigyang interpretasyon ng mga taong na kanyang paligid. Ekspresyon
ng mukha tulad ng pagkunot ng noo at pagtaas ng kilay.
2. Oculesics – gamit ang mata, maipahihiwatig ng isang tao ang kanyang nais iparating sa
kausap tulad ng pagkindat at pagpikit.
3. Proximics – gamit ang espasyo, pinaniniwalaang ang agwat ng tao sa kapwa ay may
kahulugan na maaaring mabuo sa pananaw ng tagatanggap ng mensahe tulad ng nag-uusap
na malapit ang distansya.
4. Chronemics – oras ang pinapahalagahan sa uring ito na nahahati sa apat: teknikal o
eksaktong oras, pormal na oras o kahulugan ng oras bilang kultura, impormal na oras o o ras
na walang katiyakan at sikolohikal na nakabatay sa estado sa lipunan at mga personal na
karanasan.
5. Haptics – karaniwang kinabibilangan ng paghaplos o pagdampi na maaaring bigyang
pakahulugan ng taong tumatanggap ng mensahe sa paraan ng paghaplos nito tulad ng
pagtapik sa balikat na waring nakikiramay o pagbati.
6. Paralanguage – tumutukoy sa di-linggwistikong tunog na may kaugnayan sa pagsasalita
tulad ng intonasyon, bilis at bagal sa pagsasalita o kalidad ng boses.
Mga Karagdagang Uri - Simbolo (Iconics) – mga simbolo sa bilding, lansangan, bote, reseta atbp;
Kulay (Chromatics) – maaaring magpahiwatig ng damdamin o oryentasyon; at Bagay (objectics) –
paggamit ng mga bagay o objects sa komunikasyon.
Anyo ng Komunikasyon
1. Intrapersonal – isang self-meditation na anyo ng komunikasyon na kinakausap ng tao ang
kanyang sarili sa pagnanais na higit na maging produktibong indibidwal.
2. Interpersonal – ito ang ugnayang komunikasyon sa pagitan ng dalawang tao na umaasa sa
mensaheng inihatid at tugon sa kausap.
3. Pampubliko – sa komunikasyong ito nagaganap ang linyar na komunikasyon na ibig sabihin,
natatapos ang komunikasyon kapag naiparating na ng nagpapadala ng mensahe sa kanyang
tagapakinig. Dalawa o higit pang katao ang kasangkot. (seminar, conference at miting de
avance)
4. Pangmadla – magkatulad ito sa pampubliko ngunit nagkakaiba lamang sa kagamitan sa
paghahatid ng impormasyon dahil sa komunikasyong ito, ginagamitan ito ng elektroniko tulad
ng cellphone, telebisyon at radyo.
Konteksto sa Komunikasyon
Mahalaga ring malaman ng mga mag-aaral ang iba’t ibang konteksto o paningin sa komunikasyon.
Ito ay nahahati sa limang kategorya.
1. Pisikal – oras at lugar na pinagdarausan ng isang pangyayari ay mahalagang konteksto sa
komunikasyon na maaaring kasangkutan ng aktwal na lugar, oras o antas ng ingay sa
kaugnay na salik halimbawa ang lugar kung saan gaganapin ang kumperensiya na dapat
closed door upang maunawaang mabuti ang mga presentasyon.
2. Sosyal – tumutukoy sa personal na ugnayan ng mga kalahok sa komunikasyon tulad ng mga
naglalaro ng basketball na kinakailangang mauunawaan ng manlalaro (teamwork) ang bawat
isa upang makamit ang tagumpay.
3. Kultural – tumutukoy ang kultura sa prinsipyo at paniniwala ng pangkat na maaaring
paniwalaan o hindi paniwalaan dahil sa magkaiba ang pangkat na pinagmulan ng dalawang
nag-uusap kung kaya’t magkaroon ng kamalayan sa bawat kultura.
4. Sikolohikal – dito makikita ang mga mood at emosyon ng mga kasangkot sa buong proseso
ng komunikasyon tulad ng debate sa loob ng klase na maaaring magkaroon ng personalan
kung kaya’t hindi nagiging maganda ang takbo ng aktibidad.
5. Historikal – ito ay batay sa kaganapang nangyari sa nakaraan na inaasahan ng bawat kasali
sa proseso ng komunikasyon tulad ng pagkatalo sa isang laro na maaaring maging sanligan
upang paghandaan ang mga sumusunod pang laban o laro.
A. Pagpili ng mga Batis at Pangangalap ng Impormasyon
Kategorya ng Sanggunian
Makatutulong sa lalim ng isang argumento ang mga sangguniang gagamitin ng
isang mananaliksik, mananalumpati at tagapagsalita. Narito ang gabay sa pagpili ng
tamang sanggunian o batis ng impormasyon.
1. Primaryang datos – nagmula sa mga dokumentong isinulat sa panahon na isinagawa ang
aktwal na pananaliksik o orihinal na dokumento kung saan ito nakabatay. Halimbawa:
talumpati, liham, birth certificate, diaries, transkripsyon ng live news feed, balita, record ng
korte, panayam, sarbey, akademikong dyornal at sangguniang aklat.
2. Sekondaryang datos – nanggaling sa mga dokumentong isinulat matapos ang isang
kaganapan o in terpretasyon ng may-akda sa naturang impormasyong hindi niya naabutan
tulad ng diksyunaryo, ensayklopedya, artikulo, rebyu at sintesis.
3. Tersyaryang datos – hinalaw sa mga dokumentong naglalarawan sa primary at
sekondaryang sanggunian tulad ng indexes na binigyang pagkakakilanlan kung saan nagmula
ang impormasyon, abstrak at databases.




Mga Mungkahi sa Pagkuha ng Impormasyon Buhat sa mga Sanggunian
Nangangailangan ng tamang pagtugon sa mga pamantayang pangakademiko
ang isang mag-aaral sa pagkuha bg mga impormasyon at datos para sa
kanyang isinasagawang pananaliksik. Kaalinsabay nito ay ang tungkulin na
mabigyan ng rekognisyon ang may-akda ng sanggunian na ginamit ng
mananaliksik o mag-aaral upang ang kanyang pagtalakay sa kasalukuyang
pag-aaral ay magkaroon ng malalim na perspektiba.
Kung ang mananaliksik ay sumasangguni sa mga aklat at dyornal, mahalaga na
bigyan ng pansin ang pahina bilang ng sanggunian kung ang mahahalagang
kaisipan ay sisipiin, aayusin bilang talata, o bibigyan ng buod.
Mahalaga ang URL at ang petsa kung kailan mo kinuha ang impormasyon sa
isang website kung gagamitin na sanggunian ang internet.
Ang tamang rekognisyon sa may-akda ay nararapat lamang na kabayaran para
sa kanyang karunungang hindi ipagdamot kailanman. Ang hindi pagtupad sa
tungkuling ito ay katumbas ng paglapastangan sa kanyang kabutihang
mamamahagi ng kaalaman ng iba. Sa kabilang dako, kung walang inisyatibo
ang isang mag-aaral na bigyan ng rekognisyon ang may-akda ay para na rin
niyang ninakaw ang karunungan ng ibang tao.
Sistemang Pansilid-aklatan

Ang tamang retrieval system ng silid-aklatan ay makatutulong nang
malaki upang higit na mapadali at mapaghusay ng mag-aaral ang
pangangalap ng mga impormasyon at datos na kailangan sa pag-aaral.
Madalas na gumagamit ng kompyuter sa sistemang ito bagamat mayroon
pa ring mga silid-aklatan na higit na pinanaligan ang makalumang
sistema. Ang retrieval system ay nakatutulong nang malaki para sa higit
na sistematikong database ng mga sanggunian na kinasasangkutan ng
mga sumusunod: pangalan ng may-akda (author), pamagat ng aklat o
publikasyon at iba pa.
Internet bilang Sanggunian

Malaking hamon na maituturing sa kasalukuyang panahon ang matukoy
ng mga mag-aaral o mananaliksik ang mga sangguniang
mapagkukuhanan nila ng tama at may kredibilidad na mga datos at
impormasyon sa mundo na kanilang kinagisnan, ang mundo ng internet.
Maraming impormasyon ang naibabahagi ng Internet sa iba’t iba nitong
plataporma katulad ng web-pages, blogs, forums, katologo at iba pa nang
walang sapat na regulasyon ng paglalagay (posting) dahilan kung bakit
iminumungkahi sa mga mag-aaral ang ibayong pag-iingat sa pananalig
sa mga platapormang ito bilang sanggunian ng kanilang pag-aaral o
pananaliksik.

Bawat institusyong pang-akademiko ay mayroong regulasyon o
pamantayang sinusunod sa paggamit ng internet bilang sanggunian ng
pag-aaral. Mahalaga na matutunan ang mga regulasyong ito upang
maiwasan ang sakit ng ulo bunga ng pagnanakaw ng karunungan
(plagiarism) at paninira ng impormasyon nais ng mayakda
(misattribution).
Sanggunian buhat sa Bibliyograpiya

Ang bibliyograpiya ay mainam ding gamitin sa sanggunian ng mga
impormasyon at datos ng isang pag-aaral. Sa pamamagitan ng
pangsangguni sa ibang iskolar at sa mga bibliyograpiya sa kanilang
ginamit ay maaaring makatutuklas ng mga kaugnay na publikasyon na
makatutulong nang malaki sa pagpapaunlad ng isinasagawang proyekto
o pag-aaral. Ang ibang mga may-akda ay nagbibigay rin ng mga
mungkahing babasahin na sa kanilang paglagay ay makatutulong nang
malaki sa iyo sapagkat napakinabangan nila ito nang husto nang sila ay
sumangguni rito.
Plagiarismo (Plagiarism)
Mayroong nagaganap na plagiarism o pagnanakaw ng karunungan ng iba kung sa
iyong pagsusulat ay makikita ang alinman sa mga sumusunod na pangyayari.
(1) Mayroong paglalahad ng mga ideya na mistulang ikaw ang orihinal na mayakda,
bagama’t ang katotohanan, ito ay hinalaw o kinuha lamang sa iba. Dalawa ang
anyo ng ganitong uri ng plagiarismo o plagiarism: direkta at hindi direkta. Direkta
ang plagiarismo kung ang pagkopya ng mananaliksik sa akda ng iba ay buong
buo, kasama ang tama at maling mga baybay ng salita at wala itong pagkilala
sa totoong may-akda ng sulatin;
(2) Sa kabilang dako, ang di-direktang plagiarismo ay tumutukoy sa pangongopya
ng mahahalagang impormasyon sa iba bagama’t may kaunting modipikasyon
sa orihinal ay hindi pa rin nabigyan ng nararapat na rekognisyon ang orihinal na
mmay-akda;
(3) Pagkopya at pagdikit (copy paste) ng mga teksto at imahe na hindi binibigyan
ng rekognisyon kung saan ang mga ito ay nanggaling;
(4) Hindi pagpapakita na ang sipi ay sipi;
(5) Pagbubuod ng impormasyon na hindi man lamang ipinapakita kung ano ang
orihinal na pinanggalingan nito;
(6) Pagpapalit ng ilang mga salita sa isang seksyon ng teksto na hindi man lamang
binibigyan ng pagkilala ang orihinal na may-akda.
B.
Pagbabasa at Pananaliksik ng Impormasyon
Ang pagbabasa at pananaliksik ng impormasyon ay mahahalagang hakbang sa
proseso ng pag-aaral at pag-unawa sa mga datos, kaalaman, o ideya mula sa iba't
ibang mga batis o sources. Narito ang kahulugan at mga halimbawa ng mga hakbang
na ito:
Kahulugan:
Pagbabasa: Ang pagbabasa ay ang aktibidad ng pag-unawa at pag-aabsorb ng
impormasyon mula sa mga teksto, dokumento, aklat, artikulo, o iba pang uri ng sulatin.
Ito ay isang mahalagang kasanayan na nagbibigay-daan sa pag-access sa kaalaman
at pag-unawa sa mga konsepto o ideya na ibinibigay ng may-akda.
Pananaliksik: Ang pananaliksik ay ang sistematikong pagsusuri at pag-aaral ng mga
impormasyon o datos ukol sa isang tiyak na paksa o isyu. Ito ay nagiging basehan para
sa pagbuo ng mga argumento, pagsusuri, o mga conclusyon batay sa mga natuklasan.
Halimbawa:
Pagbabasa:
Pagbabasa ng Aklat: Ang pag-aaral ng isang aklat ukol sa kasaysayan ng Pilipinas
para sa isang proyektong pagsasalaysay.
Pagbabasa ng Balita: Ang pagbasa ng mga pahayagan o online news articles upang
malaman ang mga kasalukuyang pangyayari sa bansa at sa buong mundo.
Pagbabasa ng Nobelang Pampelikula: Ang pag-aaral ng isang nobelang pampelikula
upang maunawaan ang mga karakter, kuwento, at temang abordado sa pelikula.
Pananaliksik:
Pananaliksik sa Internet: Ang pagsasagawa ng online research ukol sa epekto ng
teknolohiya sa mental health ng mga kabataan, kung saan ang isang indibidwal ay
nagsusuri ng mga akademikong pag-aaral, artikulo, at estadistika na may kaugnayan
sa paksa.
Pananaliksik sa Agham: Ang eksperimento sa laboratorio para sa isang siyentipikong
pag-aaral ukol sa epekto ng isang bagong gamot sa karamdaman.
Pagsasagawa ng Survey: Ang pagsasagawa ng survey ukol sa mga karanasan at
opinyon ng mga tao ukol sa klima ng kalusugan sa komunidad.
Sa pamamagitan ng pagbabasa at pananaliksik, ang tao ay nagkakaroon ng
kakayahan na masuri at maunawaan ang mundo sa paligid nila, makakuha ng mga
bagong kaalaman, at makabuo ng mga argumento o pagpapasya batay sa mga
impormasyong kanilang nakuha. Ito ay mga kritikal na kasanayan sa edukasyon at sa
pang-araw-araw na buhay.
C.
Pagbubuod at Pag-uugnay-ugnay ng Impormasyon
Ang pagbubuod at pag-uugnay-ugnay ng impormasyon ay mga hakbang sa proseso
ng pag-aaral at pagsusuri ng mga datos, teksto, o impormasyon upang maunawaan
nang mas malalim ang mga konsepto o mensahe na ibinabahagi. Narito ang kahulugan
at mga halimbawa ng mga hakbang na ito:
Kahulugan:
Pagbubuod (Summarization): Ito ay ang proseso ng pagpapakita ng pangunahing
ideya o kaganapan sa isang mas maikli o mas simpleng anyo. Ang layunin ng
pagbubuod ay magbigay ng maikling bersyon ng impormasyon na naglalaman ng mga
pangunahing aspeto nito.
Pag-uugnay-ugnay (Connecting): Ito ay ang proseso ng pagtukoy at pagpapakita ng
mga koneksyon o relasyon sa pagitan ng mga ideya, datos, o konsepto. Ito ay
nagpapakita kung paano ang mga bahagi ng impormasyon ay magkakaugnay at
nagbibigay ng mas malalim na pang-unawa.
Halimbawa:
Pagbubuod:
Akademikong Artikulo: Sa pag-aaral ng isang mahabang akademikong artikulo, ang
pagbubuod ay maaring maging sanhi ng pag-identify ng pangunahing teorya o resulta
at pagpapakita ng mga halimbawa na sumusuporta dito.
Pelikula o Libro: Pagkatapos mapanood ang isang pelikula o mabasa ang isang libro,
ang pagbubuod ay maaaring ginagamit upang iparating ang pangunahing plot,
karakter, at mensahe ng kuwento nang maikli at malinaw.
Balita: Sa pag-aaral ng isang balita, ang pagbubuod ay nagpapakita ng pangunahing
5 W's (Who, What, When, Where, Why) at H (How) ng isang pangyayari.
Pag-uugnay-ugnay:
Pagsusuri ng mga Datos: Sa isang research paper, ang pag-uugnay-ugnay ay
nagpapakita kung paano ang mga datos at resulta ay nagkakaroon ng kahulugan o
implikasyon sa pangkalahatang temang pinag-aaralan.
Komparasyon: Sa pagsusuri ng dalawang magkaibang aklat ukol sa parehong paksa,
ang pag-uugnay-ugnay ay nagpapakita ng mga pagkakatulad at pagkakaiba sa
kanilang mga argumento at metodolohiya.
Kasaysayan ng Ideya: Sa pag-aaral ng mga pilosopikal na konsepto, ang paguugnay-ugnay ay nagpapakita kung paano ang isang ideya ay nagbago o nag-evolve
sa paglipas ng panahon at kung paano ito naapektohan ng iba't ibang mga pilosopong
nag-aambag dito.
Sa paggamit ng mga hakbang na ito, ang mga tao ay nagiging mas epektibong nagaaral at nagpapahayag ng mga konsepto at impormasyon. Ito ay nagpapahintulot sa
kanila na magkaruon ng masusing pang-unawa sa mga pangunahing aspeto ng isang
paksa at maipakita kung paano ito konektado sa mas malawak na konteksto.
D. Pagbubuo ng Sariling Pagsusuri Batay sa Impormasyon
Pagbubuo ng Sariling Pagsusuri Batay sa Impormasyon ay ang proseso ng pag-aanalisa at pagevaluate ng mga impormasyon, datos, o mga pangyayari upang makabuo ng sariling opinyon,
konklusyon, o pagsusuri. Ito ay nagpapakita ng kakayahan ng isang indibidwal na mag-isip nang
malalim at magkaruon ng kritikal na perspektiba hinggil sa isang tiyak na paksa o isyu.
Halimbawa:
1. Pagsusuri ng Isang Akademikong Artikulo: Kung binabasa mo ang isang akademikong
artikulo tungkol sa epekto ng klima pagbabago sa kalusugan ng tao, ang pagbubuo ng sariling
pagsusuri ay maaaring magkabisa sa pagtukoy ng mga metodolohikal na isinagawa ng mga
mananaliksik, pag-aaral ng kanilang mga resulta, at pagsusuri ng kung paano ang mga ito ay
nagkakaroon ng implikasyon sa pang-araw-araw na buhay ng mga tao.
2. Pag-aaral ng Isang Pelikula: Pagkatapos mong mapanood ang isang pelikula, ang
pagbubuo ng sariling pagsusuri ay nagpapakita kung paano mo naisusuri ang mga karakter,
tema, mensahe, at estilo ng pagkukuwento ng pelikula. Ito ay nagbibigay-daan sa iyo na
magkaruon ng personal na perspektiba hinggil sa pelikula.
3. Pagsusuri ng Balita: Sa pagbabasa ng isang balita tungkol sa isang pulitikal na pangyayari,
ang pagbubuo ng sariling pagsusuri ay nagpapakita kung paano mo nauunawaan ang mga
motibasyon at epekto ng mga political decision na ito sa bansa. Ito ay nagpapahayag ng iyong
personal na opinyon tungkol sa isyu.
4. Pagsusuri ng Pananaliksik ng Iba: Kapag binabasa mo ang mga pananaliksik ng iba hinggil
sa parehong paksa, ang pagbubuo ng sariling pagsusuri ay nagpapakita ng kakayahan mong
magtalaga ng mga pagkakatulad at pagkakaiba sa kanilang mga argumento at mga resulta.
Ito ay nagbibigay-daan sa iyo na magkaruon ng masusing pang-unawa sa paksa.
Ang pagbubuo ng sariling pagsusuri ay isang mahalagang bahagi ng proseso ng pag-aaral at pagunawa sa mundo. Ito ay nagpapahintulot sa isang indibidwal na magkaruon ng personal na pananaw
at makagawa ng mga desisyon batay sa kanilang sariling kritikal na pag-iisip at pagsusuri ng mga
impormasyon na kanilang natatanggap.
KABANATA III
MGA GAWAING PANGKOMUNIKASYON NG MGA PILIPINO
Layunin
1.
2.
3.
4.
Mailarawan ang mga gawing pangkomunikasyon ng mga Pilipino sa iba’t ibang
antas ng lipunan;
Maipaliwanag ang kabuluhan ng wikang Filipino bilang mabisang wika sa
kontekstwalisadong komunikasyon sa mga komunidad;
Magamit ang wikang Filipino sa iba’t ibang tiyak na sitwasyong pangkomunikasyon
sa lipunang Pilipino;
Mapalalim ang pagpapahalaga sa sariling paraan ng pagpapahayag ng mga
Pilipino sa iba’t ibang antas ng larangan.
A. TSISMISAN: Pakikipagkwento ng Buhay-buhay ng mga Kababayan
Gaya nga ng sabi ni Rico Blanco sa kanta niyang “Chismis”, ang tsismis ay ang
pambansang marijuana ng bansa. Parte na ito ng kulturang Pilipino. Bawat barangay
ay mayroong isang grupo ng mga tsismoso/a na nagkikita araw-araw para pag-usapan
ang mga ‘balita’. Kadalasan naririnig ito sa palengke, bakuran, tindahan at
pinapasukan ng mga manggagawa ngunit kadalasan sa mga ito ay mga housewife o
di kaya mga middleaged na walang magawa. Madalas na maririnig ang mga Pilipino
na magsabi ng “Tara magtsismisan tayo” o kaya “Ano ang bagong tsismis?”
 Gaya ng lahat ng bansa, mahilig magtsismisan ang mga Pilipino, ngunit may mas
negatibo na konotasyon ng salitang tsismis kumpara sa Ingles na may katumbas na
‘gossip’.

o Ang gossiper ay tumutukoy lamang sa tao na mahilig makipagkwentuhan o
magkalat ng sikreto ng iba samantalang ang tsismosa ay kilala bilang
sinungaling at mapag-imbento ng kwento. Paminsan-minsan lamang kung
magsabi ng katotohanan at kung totoo naman ang mga kwento ay madalas
namang exaggerated.
Karaniwang nilalayuan o iniiwasan ang mga tsismoso/a, pero marami rin ang mahilig
makipagkwentuhan sa kanila. Natural lamang na maintriga ang mga tao sa mga
sikreto at baho ng iba. Ang mali sa pagiging tsimoso/a ng mga Pinoy ay ang
pangtsitsismis hango sa inggit na naging pasimpleng paraan na upang makapanakit
sa kapwa at mga kaaway.
o Ang mga tsismis ay kadalasang ginagamit para makasakit at makapanira ng
reputasyon ng ibang tao, o kaya naman ay husgahan ang kanilang katauhan,
kamalian, at kasalanan. Ang madalas na pinaguusapan na tsismis sa
komunidad ay mga sensitibong bagay tulad ng sex, paagbubuntis ng mga hindi
kasal o ‘disgrasyada’, pagiging homoseksuwal, at pambababae, ngunit
pinagtsitsismisan din ang iba’t ibang bagay tulad ng estado sa buhay o kaya
naman sa pag-aaral.
Legal na Aksyon at mga Patakaran na Kaugnay ng Tsismis
Sa Kodigo Sibil sa Artikulo 26 na ang mga sumusunod na akto, bagamat hindi maituturing
na krimen ay maaaring makabuo ng isang dahilan ng aksyon o cause of action para sa mga
danyos, pagtutol at iba pang kaluwagan:
1. Panunubok sa pribadong buhay ng iba;
2. Panghihimasok o pang-iistorbo sa pribadong buhay o ugnayang pampamilya ng iba;
3. Pang-iintriga na dahilan kung bakit ang isang indibidwal ay iiwasan ng kanyang
kaibigan;
4. Pang-aasar o pamamahiya sa iba dahil sa kanyang paniniwalang pangrelihiyon,
mababang antas ng pamumuhay, luugar ng kapanganakan, pisikal na depekto at iba
pang personal na kondisyon.
5. Ito ay sinang-ayunan sa Kodigo Penal ng Pilipinas sa Artikulo 353, ang Libelo na isang
pampubliko at malisyosong mga paratang sa isang krimen o sa isang bisyo o depekto
na maaaring makatotohanan o haka-haka, anumang kilos, pagkukulang, kondisyon
katayuan o kalagayan na dahilang ng kasiraangpuri, ngalan o pagpapasala sa isang
likas na tao o upang masira ang alaala ng isang namayapa na (Salin mula sa Article
353, RPC).
Sa barangay, may karampatang multa ang bawat tsismis. 300, 500 at 1000 sa una,
ikalawa at ikatlong paglabag na may kaakibat na community service.
.
B. UMPUKAN: Usapan, Katuwaan at Malapitang Salamuhaan

Ang umpukan ay tumutukoy sa isang maliit na grupo ng taong nag-uusap hinggil sa
mga usaping ang bawat kasapi ay may interes sa pag-uusapan na maaaring may
kabuluhan sa kani-kanilang personal na buhay, katangian, karanasan o kaganapan
sa lipunan.

Mapapansin sa Kabanata 1 ng Noli Me Tangere, inilarawan ang maraming umpukang
naganap sa pagitan ng mga panauhin tulad ng asal ng katutubong Pilipino, monopolya
ng tabako, kapangyarihan ng Kapitan Heneral at marami pang iba.

Hindi maitatatwa na impormal ang naturang umpukan sapagkat malayang
nakapagpapahayag ng kanikanilang sloobin ang bawat kasapi. Ito ay maaaring
maganap sa kalye tulad ng mga tumatambay sa tabi ng kalsada, sa tindahan o kahit
sa harap lamang ng bahay. Maaari rin itong makita sa trabahong pinapasukan na
kalimitang paksa ay tungkol sa sahod, polisiya, pamumuno at promosyon.
C. TALAKAYAN: Masinsinang Talaban ng Kaalaman

Ang talakayan ay tumutukoy sa proseso ng pagpapalitan ng ideya o kaisipan para sa
isang nararapat o mahalagang desisyon. Mayroong nakatalagang tagapangasiwa sa
naturang gawain kung kaya’y higit na pormal ang gawaing ito kumpara sa umpukan.

Ito ay kadalsang nararanasan sa loob ng isang klase dahil ditto nagkakaroon ng
puwang o pagkakataong maipahayag ng mga mag-aaral na maibahagi ang kaikanilang saloobin o natutunan sa naturang paksa sa loob ng isang oras na kaakibat
ang tulong ng dalubguro sa naturang aralin upang tulungan sa pagpapaliwanag ang
mga mag-aaral.

Sa talakayan hindi maiiwasan ang pagkabagot ng bawat isa lalo na’t purong guro ang
nagsasalita sa harapan kung kaya narito ang katangian ng mabuting pagtalakay.


Aksesibilidad. Pagiging komportable ng mga mag-aaral sa pagtanong at pagsagot sa mga
katanungan na walang pangamba.

Hindi Palaban. Minsan nagkakaroon ng kainitan ang talakayan kung kaya hindi dapat
dumating sap unto na ang respeto sa loob ng klase ay mawala bagkus ipahayag ito nang
maayos at sa paraang mahinahon na may wastong paggalang.

Baryasyon ng Ideya. Magkaroon ng pagkakaiba-iba ng ideya na maaaring maging
instrumento ng mas mainam pang pakahulugan na nakabatay sa mga sagot ng bawat isa.

Kaisahan at Pokus. Ang dalubguro ang tagapamagitan ng impormasyon o kaisahan sa klase
kung kaya’t marapat lamang na handa siya sa pagpapanatili ng kaisahan at pokus sa klase.
D. PAGBABAHAY-BAHAY: Pakikipag-kapwa sa kanayang Tahana’t Kaligiran

Kinasasangkutan ito ng indibidwal o higit pang indibidwal patungo sa dalawa o higt
pang maraming bahay upang maisakatuparan ang naturang mithiin tulad ng
pangungumusta, pakikiramay, paghingi ng pabor para sa proyekto at marami pang
iba. Makalipunan ang gawaing ito dahil tuwirang nakikipag-usap ang isang tao.

Ang pagbabahay-bahay ay tradisyong nagpamalas ng mabuting pagpapakilala at
pagtanggap ng mga panauhin na pinatutunayan sa mahahalagang okasyon sa
buhay ng tao tulad ng pista, pasko, araw ng mga poatay at kaluluwa at kaarawan.

Sa kabilang dako, ang ebolusyon ng tradisyon ng pagbabahay-bahay ay
nagpapakita na ang dating makalipunang konsepto ay nagiging di-makalipunan
dahil nawala na ang personal na pakikipagtalakayan.

Karaniwang mabilis ang daloy ng komunikasyon dito dahil na rin sa layuning
maraming bahay ang kakailanganing mapuntahan sa loob ng isang araw ngunit
ang iba nama’y pinahahalagahan ang kalidad ng pakikipag-usap sa mga taong
pinupuntahan.
E. PULONG BAYAN: Marubdob na Usapang Pampamayanan
 Karaniwan itong isinasagawa sa isang partikular na grupo bilang isang
konsultasyon sa bawat kasapi at paghahanda sa darating na okasyon o
aktibidad. Lider ang nangunguna sa naturang pulong upang pangasiwaan ang
maayos na daloy ng pagpupulong tulad ng pagbibigay ng suhestiyon, mungkahi
o opinyon.

Malaki ang papel ng pulong sa pagsasagawa ng regulasyon at batas na nais
ipatupad lalo na’t may direktang epekto ito sa mga mamamayan. Bahagi ng
proseso ng regulasyon ang konsultasyon sa tao o publiko at inbalido ang
anumang batas na maaprubahan kung walang isinagawang pagsangguni sa
mga mambabatas.
Mga Dapat Iwasan Sa Pulong
1. Malabong layunin sa pulong – dapat malinaw ang layunin sa pulong, ang may iba’t ibang
paksa ang pinaguusapan at walang direksyon ang pulong ay nakawawalang gana sa mga
kasapi.
2. Bara-bara na pulong – walang sistema ang pulong. Ang lahat ay gustong magsalita kaya
nagkakagulo, kaya dapat ang “house rules”.
3. Pagtalakay sa napakaraming bagay – hindi na nagiging epektibo ang pulong dahil sa dami
ng agenda at pinag-uusapan. Pagod na ang isip ng nagpupulong.
4. Pag-atake sa indibidwal – may mga kasama sa pulong na mahilig umatake o pumuna sa
pagkatao ng isang indibidwal. Nagiging personal ang talakayan, kaya’t daihil dito
nagkakasamaan ng loob ang mga tao sa pulong.
5. Pag-iwas sa problema – posible sa isang pulong ay hindi ilabas ng mga kasama ang
problema ng organisayon. Sa halip, ang binabangit nila ay iba’t iba at walang kabuluhang
bagay para maiwasan ang tunay na problema.
6. Kawalan ng pagtitiwala sa isa’t isa – walang ibubunga ang mga pulong na walang
pagtitiwala at pagbubukas sa isa’t isa, dito kinakailangan ang “Iklas” manalig ka sa Allah,
palaging alalahanin ang kasabihan: “may Makita kang isda sa dagat na wala sa ilog, at may
Makita ka na isda na wala naman sa dagat”.
7. Masamang kapaligiran ng pulong – masyadong maingay o magulo ang lugar ng
pinagpupulungan kaya hindi magkarinigan. Minsan naman ay napakainit ng lugar o maraming
istorbo gaya ng mga usyoso na nanonood, nakikinig o nakikisali, magkakalayo ang mga
kinanalagyan ng mga kasamahan, dapat ang pinuno ay nakikita at naririnig ang lahat.
8. Hindi tamang oras ng pagpupulong – ang miting ay hindi dapat natatapat sa alanganing
oras – tulad halimbawa ng tanghaling tapat, sobrang gabi o sa oras ng trabaho ng mga
manggagawa.
F. Komunikasyong Di Berbal (Kumpas atbp.)
Komunikasyong Di Berbal ay ang proseso ng pagpapahayag ng mensahe o komunikasyon nang
hindi gumagamit ng mga salita o wika. Ito ay nagaganap sa pamamagitan ng iba't ibang uri ng nonberbal na senyas, kilos, at simbolo. Narito ang mga halimbawa at uri ng komunikasyong di berbal:
Uri ng Komunikasyong Di Berbal:
1. Kumpas (Gestures): Ito ay ang paggamit ng galaw ng kamay, mga kilos ng katawan, at iba
pang kumpas upang magpahayag ng mensahe. Halimbawa nito ay ang pagtaas ng dalawang
palad para sa "pagbati" o pagtango ng ulo para sa "pagsang-ayon."
2. Ekspresyon ng Mukha (Facial Expressions): Ito ay ang paggamit ng iba't ibang ekspresyon
ng mukha tulad ng pagngiti, pag-iling ng ulo, o pagkunot ng kilay upang iparating ang
damdamin o mensahe.
3. Tono ng Tinig (Tone of Voice): Ito ay ang paraan ng pagbigkas at pagtunog ng tinig sa
pagpapahayag ng mensahe. Ang tono ng tinig ay maaaring magpahayag ng emosyon o
intensidad ng mensahe, kahit na ang mga salita ay pareho.
4. Katahimikan (Silence): Ang pagkawala ng tunog o katahimikan ay maaaring may kahulugan
sa iba't ibang kultura o sitwasyon. Ito ay maaaring isang paraan ng pagpapahayag ng respeto,
pag-aalala, o pagkakaunawaan.
5. Simbolo at Sinaunang Tradisyon (Symbols and Cultural Practices): Ito ay mga senyas o
simbolo na may partikular na kahulugan sa isang kultura o grupo. Halimbawa nito ay ang
paggamit ng watawat para sa pagpapakita ng pagmamahal sa bansa.
Halimbawa ng Komunikasyong Di Berbal:

Sa isang kasal, ang pagtangis ng kasalukuyang asawa ay nagpapahayag ng kanyang
kaligayahan at emosyon, kahit hindi siya nagsasalita.

Ang pag-iling ng ulo at pagpapakita ng kilay sa harap ng isang pagkain sa ibang bansa ay
maaring maging senyas na hindi mo type ang lasa nito.

Sa mga leksiyon ng sign language, ang mga galaw at kumpas ng kamay ay ginagamit upang
magkomunikasyon sa mga taong bingi o may kapansanan sa pandinig.

Sa isang komprontasyon, ang mataas na tono ng tinig ay maaaring nagpapahiwatig ng galit o
tensyon sa pag-uusap.
Ang komunikasyong di berbal ay nagpapahayag ng malalim na kahulugan at emosyon sa
pamamagitan ng mga kilos, galaw, at simbolo. Ito ay isang mahalagang bahagi ng interaksyon ng tao
at nagbibigay ng dagdag na dimensyon sa pag-unawa at pagpapahayag ng mensahe.
G. EKSPRESYONG LOKAL: Tanda ng Masigla at Makulay na Ugnayan

Ang ekspresyong lokal ay mga salita o pariralang nasasambit ng mga Pilipino dahil sa
bugso ng damdamin kagaya ng galit, yamot, gulat, pagkabigla, pagkataranta, takot,
dismaya tuwa o galak. May mga ekspresyon din ng pasasalamat, pagbati o
pagpapaalam.

Sa talastasang Pilipino, ito ang nagbibigay kulay sa mga kwento ng buhay at
sumasalamin sa kamalayan at damdamin ng mga Pilipino.

Iba’t iba ang ekspresyong lokal na laganap sa bansa. Narito ang mga halimbawa:
1. Tagalog – “Bahala ka sa buhay mo”; “Tanga!”; “Nakupo”; “Inay ko!”; “Dyusko o
Susmaryusep”.
2. Ilocano – “Alla” o namangha; “Gemas” o nasarapan at “Anya metten!” o ano bay an!.
3. Bicolano – “Dios mabalos” o pasasalamat; “Garo ka man” o pagkadismaya; “Inda ko sa
imo” o ewan ko sayo at Masimut o Lintian” o sobrang galit.
4. Bisaya – “Ay, Tsada” o maayos sa paningin; “Samok ka!” o magulo ka; “Paghilum!” o
manahimik ka; “Ambot” o medyo inis o galit.

Isa rin sa mga di-tuwirang ekspresyon ang pagpapahayag ng biro kaya
mayroon tayong birong totoo, may halong hibla ng katotohanan at halos walang
katotohanan pero naghahamon o nang-uuyam o fishing tulad ng “Joke lang”,
“Charot”, “Echos”, “Charing” at marami pang #charotism.