Ishlab chiqarish korxonalari atrofini ko‘kalamzorlashtirish
Qaxxorov Navro‘zbek Toyir O‘g‘li
Toshkent kimyo-texnologiya instituti Shahrisabz
filiali katta o‘qituvchisi
E-mail: navrozbekqahhorov70@gmail.com
Xursanov Sherzod O‘ral O‘g‘li
Toshkent kimyo-texnologiya instituti Shahrisabz
filiali talabasi
E-mail: xursanovsherzod585@gmail.com
Annotatsiya. Hozirgi kunda butun dunyoda kimyo sanoati jadallik bilan rivojlanib
borayotgan bir paytda kimvoyiy ishlab chiqarish korxonalaridan chiqayotgan chiqindi
changlar va zaharli gazlar ekologiyaga juda katta zarar yetkazmoqda. Tezisda
ekologiya keltirilayotgan zararlarni oldini olish maqsadida korxonalar atroflarini
ko'kalamzorlashtirish o’rganilgan.
Kalit so‘zlar.
Korxona, fabrika, xavfli chiqindilar, atrof muhit, ko'kalamzor,
o’simliklar.
Texnologik
taraqqiyotning
muammolaridan
biri
bu
ekologiyaning
yomonlashishi. Sanoatning rivojlanishi juda ko’p zavod va fabrikalarni qurulishiga
sabab bo’lmoqda natijada ekologiyaga juda ko’p miqdorda xavfli chiqindilar
chiqarilmoqda. Ushbu vazifa uchun tabiiy yordamchi ishlab chiqarish korxonalari
atroflarini ko'kalamzorlashtirishdir. O'simliklar mikroiqlimni yaxshilaydi, gazni
kamaytiradi, tebranishlar bilan shovqinni kamaytiradi va atrofdagi aholi punktlarini
zararli ta'sirlardan himoya qiladi. Siz faqat to'g'ri florani tanlashingiz kerak, so'ngra
butun ob'ekt bo'ylab to'g'ri ekishingiz kerak.
Ishlab chiqarish maydonlariga nima tegishli. Bu sanoat korxonalari va ularning
atrofidagi sanitariya-himoya zonalari. Qonunga ko'ra, ushbu ob'ektlar i-V zararli
sinflarga bo'linadi. Birinchi uchtasi sog'liq uchun eng katta xavf tug'diradi, IV eng
kam toksik va V odamlar uchun xavfsizdir. I, II sinf korxonalarini shahar ichida
joylashtirish mumkin emas.
Sanoat korxonalari va ishlab chiqarish hududlarini obodonlashtirish nima
uchun kerak. Zamonaviy texnologiyalar chiqindilarni kamaytiradi, ammo ifloslanish
manbasini olib tashlamaydi. Qonunga ko'ra, zararlilik sinfiga qarab, ishlab chiqarish
va aholi punktlari orasidagi masofa 50-1000 metr bo'lishi kerak. Amalda, ba'zi
korxonalar
3-4
km
va
undan
ortiq
chiqindilarni
chiqaradilar.
Sanoat
bog'dorchiligining asosiy vazifasi ustaxonalar va atrofdagi yerlar o'rtasida bufer
yaratishdir. O'simliklar korxonalar chiqaradigan chang va gaz aralashmalarini ushlab
turadi, atrofdagi hududlarni yaxshilaydi, odamlarning sog'lig'iga tahdidni olib
tashlaydi yoki yengillashtiradi.
Bundan tashqari, "yashil zonalar" yon funktsiyalarni bajaradi:
 Yong'inlardan himoya qiladi (to'siqning bir turi);
 Shovqinni kamaytiradi;
 Kislorod bilan to'yintiradi;
 Sanoat ob'ektiga estetika beradi;
 Jamoaning kayfiyatini oshiradi, hissiy kuchlarni tiklaydi.
Korxona turiga qarab obodonlashtirish vazifalari.
Ekish maqsadi ob'ekt havoga chiqaradigan narsa bilan belgilanadi:
Ishlab chiqarishning zarari
Zaharli gazlar, suyuq aerozollar
Sanoat bog'dorchiligining vazifalari
Hududni kislorod bilan to'yintirish. Zaharli
zarralarni turar-joy joylariga olib boradigan
yo'lda ushlab turish, tarqatish.
Chang
Shamol tezligini sekinlashtirish, changning
cho'kishiga hissa qo'shish, uning turar joy
zonalariga kirishiga yo'l qo'ymaydi.
Shovqin
Shovqin
manbalaridan
tovushlarni
yutish,
tarqatish.
Yomon hidlar
Ushbu hidlarning manbalarini ajratib olish,
ulardan nitrat zonalarini himoya qilish va
hududni kislorod bilan to'yintirish.
Yuqorida aytilganlarning barchasi
Ushbu hidlarning manbalarini ajratib olish,
ulardan nitrat zonalarini himoya qilish va
hududni kislorod bilan to'yintirish.
Faqat qulay sanitariya-gigiena sharoitida (masalan, asbobsozlik sohasida)
ishlashi mumkin bo'lgan korxonalar ajralib turadi. Bu yerda ko'katlar ob'ektlarning
o'zida chang hosil bo'lishini to'xtatishi kerak. Hudud atrofidagi o'simliklarning
vazifasi tashqi tomondan zararli ta'sirni kechiktirishdir.
Atrof-muhitdan tabiatning rivojlanish qonuniyatlarini anglab etgan hamda
inson faoliyati ta’sirining yaqin va uzoq kelajakdagi oqibatlarini inobatga olgan holda
foydalanish. Ekologik madaniyat umuminsoniy madaniyatning moddiy va ma’naviy
mehnat mahsuli sifatida aks etgan tarkibiy qismidir. Ekologik madaniyat taraqqiyoti
kasbiy ekologik ta’lim va tarbiya hamda haqqoniy ekologik ma’lumotlami ommaga
etkazish bilan chambarchas bog‘liqdir.
Adabiyotlar:
1. Sh.A.Mutalov, T.T.Tursunov, M.M. Niyazova, K.M. Adilova, B.Z. Zaynitdinova,
A.A. Maksudova.
Sanoat ekologiyasi (Atrof muhit muhofazasi). Toshkent:
«O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi» nashriyot-matbaa birlashmasi, 2020.- 360b.
2. Tursunov T.T., Niyazova M.M., Adilova K.M., Lutfullayeva N.B. Ekologiya
fanidan ma’ruza matnlari. Toshkent: ToshKTI, 2019. - 160 b.
3. Tabiiy muhitni muhofazalashning geoekologik asoslari. Qodirov E.V. va boshqalar.
Toshkent: «O’zbekiston», 1999. -158 b.