"TASDIQLAYMAN"
Direktorning o'quv va tarbiyaviy
ishlari bo’yicha o'rinbosari
____________ N.Bazarbayeva
"___" _________________2023 yil
NAZARIY MASHGULOTINING O’QITISH TEXNOLOGIYASI
13-MAVZU: MOLIYAVIY NAZOTAT TURLARI,SHAKLLARI,METODLARI.
O’quv mashg’ulotning o’qitish texnologiyasi modeli
Vaqt: 80 minut
Ta’lim oluvchilar soni: ____nafar
O’quv mashg’ulotining shakli va turi
Nazariy
1. Moliyaviy nazorat turlari, shakllari va
metodlari.
O’quv mashg’uloti rejasi, / tuzilishi
2. Mamlakatimizda jamoatchilik nazorati.
3. Joriy moliyaviy nazorat sub’yektlari.
O’quv mashg’uloti maqsadi: Moliya bo’yicha nazariy bilimlari to’g’risida ma’lumot
berish va ularda mavzu mustaxkamlash, ko’nikma va malakalarni shakllantirish.
Ushbu mavzuni o’zlashtirish natijasida
O’qitish natijasi
o’quvchida shakllanadigan bilim, ko’nikma
yoki kompetentsiya
Pedagogik vazifalar:
O’quv faoliyat natijalari:
1.Tanishtirish;
1.Aytib beradi;
2.Tushuntirish;
2.Gapirib beradi;
3.Ko’rsatish;
3.Takrorlab ko’rsatadi;
4. Yo’riqnoma berish;
4.Mashqlarni yo’riqnoma asosida
5.Yoritib berish;
bajaradi;
6.Yo’l qo’yilgan xatolarni ko’rsatish.
5.Mustaqil bajaradilar;
Tushuntirish,
ko’rsatish,
yo’riqnoma berish,
6.Xatolar ustida
ishlaydilar.
O’qitish usullari:
mashq qilish
O’qitish vositalari:
O’quv faoliyatini tashkil etish shakli:
O’qitish sharoiti:
Qayta aloqaning usul va vositalari:
Yo’riqli texnologik xarita, kerakli jixoz va
blankalar, ko’rgazmali qurollar,
proektor,slaydlar
Ommaviy, jamoaviy, guruhli, juftlikda,
yakka tartibda.
Jixozlangan № ____- Auditoriya
Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish,
ogzaki savol - javob, hisobot, va boshqalar.
Nazariy mashg’ulotining texnologik xaritasi
Ish
bosqichlari va
vatsti
Faoliyat mazmuni
O’qituvchi
Tashkiliy qism:
Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi.
Ta’lim oluvchilarning mashg’ulotga tayyorgarligini
1-bosqich. nazorat qiladi.
O’quv
Nazariy
mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va
mashg’ulotga kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi.
kirish (10 daq) Nazariy
mashg’ulotning baxolash mezonlari
bilan tanishtiradi.
Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni
eslatadi.
Ta’lim oluvchi
Mashg’ulotga tayyorgarlik
ko’radilar.
Dars
vaqtida
xavfsizlik
texnikasi, sanitariya va gigiena
talablariga rioya qilgan xolda
maxsus
kiyimda
keladi.Xavfsizlik
texnikasi
jurnaliga imzo qo’yadilar.
Tinglaydilar.
Kirish yo’riqnomasi O’quvchilar bilimini
faollashtirish:
Tezkor-so’rov; savol-javob, aqliy hujum orqali
bilimlarni faollashtiradi.
Savollarga javob beradi.
Yangi o’quv material bayoni:
Tinglaydilar, chizadilar, yozib
O’quv amaliyoti mavzusi bo’yicha umumiy
oladilar.
ma’lumot beradi, ish jarayonini tushuntiradi;
Ta’lim oluvchilar o’z ish
Joriy yo’riqnoma (Yangi O’quv material bo’yicha
joylariga turadilar, mashg’ulot
amaliy mashq bajarish.
2-bosqich.
raxbari ko’rsatmalari va
Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy
Asosiy (60
yo’riqli texnologik xaritaga
ish yuzasidan yo’riqnomali texnologik xarita xamda
daq)
rioya qilgan xolda bajaradilar.
mustaqil ish bajarish uchun xom-ashyo tarqatadi va
Xatolarni to’g’irlaydilar.
ko’rsatmalar beradi.
Foydalanilgan jixozlarni
Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish
mashg’ulot raxbariga
vaqtida nazorat qiladi va ish jarayonida o’quvchilar
topshiradilar. Ish joyini
tomonidan qo’ygan xatolarni ko’rsatadi.
tozalaydilar.
Yakuniy yo’riqnoma:
Mashg’ulot tugaganidan sung ish joylarini talab
darajasiga keltiradi. Tayyorlangan maxsulotni qabul
qiladi.
Yakunlash:
O’quvchilarni amaliy mashg’ulot bo’yicha
3-bosqich. baxolarini eg’lon qiladi;
Tinglaydilar. Topshiriqni
kasbiy faoliyatlarida amaliyotda
Yakuniy (10 Kelgusi
yozib oladilar.
bajargan ishlarining axamiyati va muximligiga
daq)
o’quvchilar e’tiborini qaratadi,
Kelgusi mashg’ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga
vazifa beradi.
13-MAVZU: MOLIYAVIY NAZOTAT TURLARI, SHAKLLARI,METODLARI.
Reja:
1. Moliyaviy nazorat turlari, shakllari va metodlari.
2. Mamlakatimizda jamoatchilik nazorati.
3. Joriy moliyaviy nazorat sub’yektlari.
1. Moliyaviy nazorat turlari, shakllari va metodlari.
Moliyaviy nazorat samaradorligi uni amalga oshi-rishning turlari, shakllari va usullari bilan
ta’min-lanadi. Moliyaviy nazorat turli mezonlar bo’yicha shartli ravishda tasniflanishi mumkin.
Moliyaviy nazoratni amalga oshiruvchi sub’yektlarga ko’ra uning quyidagi turlari mavjud:

umumdavlat moliyaviy nazorati;

idoraviy moliyaviy nazorat;

xo’jalik ichidagi moliyaviy nazorat;

jamoatchilik moliyaviy nazorati;

mustaqil moliyaviy nazorat.
Umumdavlat moliyaviy nazorati qonun chiqaruvchi organlar, ijrochi organlar (Oliy majlis, Vazirlar
Mahka-masi) tomonidan amalga oshiriladi. Shuningdek, davlat tomonidan tashkil etilan maxsus
vakolatli organlar (Hisob palatasi, Moliya vazirligi, Davlat soliq qo’mitasi, Davlat bojxona qo’mitasi
va boshqalar) tomonidan amalga oshiriladi. Davlat moliyaviy nazoratining asosiy maqsadi daromad
olish va davlat mablag’larini sarflashda davlat va jamiyat manfaatlarini ta’minlashdan iborat.
Ushbu nazoratning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
-pul mablag’lari va moddiy boyliklarni talon-taroj qilinishi va kamomadlarga yo’l qo’yilish
holatlarini, xo’jasizlik va boshqa qonun buzilishlarini, moliyaviy intizom buzilishlarini aniqlash,
-ularni kelib chiqish shart-sharoiti va sabablarini o’rganish, bartaraf etish bo’yicha takliflar ishlab
chiqish;
-aybdor shaxslar tomonidan etkazilgan zararni qoplash bo’yicha choralar ko’rish va h.k.
Amaliyotda umumdavlat moliyaviy nazorati respublika va mahalliy darajada o’tkaziladi:
-respublika darajasida – O‘zbekiston Respublikasi respublika byudjetining, davlat maqsadli
jamg’armalari byudjetlarining va respublika byudjetidan moliyalashtiri-ladigan byudjet tashkilotlari
byudjetdan tashqari jamg’armalarining shakllantirilishi hamda ijro etilishi ustidan;
-mahalliy darajada – Qoraqalpog’iston Respu-blikasi byudjetining, viloyatlar va Toshkent shahar
mahalliy byudjetlarining, Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjetidan, viloyatlar va Toshkent shahar
mahalliy byudjetlaridan moliyalashtiriladigan byudjet tashkilot-lari byudjetdan tashqari
jamg’armalarining shakllanti-rilishi hamda ijro etilishi ustidan amalga oshiriladi.
Idoraviy (mahkamaviy) moliyaviy nazorat vazirlik-larning nazorat organlari va mahalliy hokimiyat
organla-rining bo’limlari tomonidan ularga bo’ysunuvchi korxona, tashkilot va muassasalarning
ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatini nazorat qilishga qaratilgan.
Xo’jalik ichidagi (ichki) moliyaviy nazorat korxonalar, tashkilotlar va muassasalarning moliyaviy
xizmatlari, xususan buxgalteriya, moliya bo’limlari, ichki audit xizmatlari tomonidan amalga
oshiriladi. Moliyaviy nazo-rat ob’yekti bo’lib korxona va uning tarkibiy bo’linmalari (tsexlar,
bo’limlar, bo’linmalar va filiallar)ning ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyati hisoblanadi.
Jamoatchilik moliyaviy nazorati ixtiyoriylik va beg’arazlik asosida guruhlar, alohida shaxslar
(mutaxassislar) va nodavlat tashkilotlari tomonidani amalga oshiriladi. Nazorat ob’yekti
tekshiruvchilarning oldilariga qo’yilgan aniq maqsadlariga bog’liq ravishda belgilanadi.
2. Mamlakatimizda jamoatchilik nazorati.
«Jamoatchilik nazorati to’g’risida»gi qonun40 ga asosan amalga oshiriladi. Jamoatchilik moliyaviy
nazora-tining ob’yekti bo’lib davlat moliyaviy organlari va ularning mansabdor shaxslarining
o’zlariga qonunchilik bilan yuklatilgan majburiyatlarni ijro etishi bilan bog’liq moliyaviy faoliyati
hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari,
shuningdek qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ro’yxatga olingan nodavlat notijorat tashkilotlari,
ommaviy axborot vositalari jamoatchilik nazorati sub’yektlaridir.
Mustaqil moliyaviy nazorat maxsus organlar: auditorlik firmalari va boshqa xizmatlar tomonidan
o’tkaziladi. Auditorlik faoliyatining asosiy maqsadi tekshirilayotgan sub’yektning moliyaviy
hisobotining 2018 yil 12 apreldagi O‘zbekiston Respublikasining O‘RQ—474 qonuni.
http://www.lex.uz ishonchliligi buyicha xulosa berish hamda moliyaviy bozorga ishonchli axbarot
berishni ta’minlashan iborat.
Moliyaviy nazoratning shakllarini quyidagi mezonlar bo’yicha klassifikatsiya qilinadi:

o’tkazish vaqti bo’yicha

amalga oshirilish reglamenti;

nazoratning sub’yektlari;

nazoratning ob’ektlari.
O‘tkazilish vaqtiga ko’ra moliyaviy nazoratning shakllari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
dastlabki;

joriy (operativ);

navbatdagi (kelgusi, so’nggi).
Dastlabki moliyaviy nazorat korxonalarning moliyaviy rejalarini, tashkilot va muassasalarning
daromad va xarajtlar smetalarini, byudjet loyihalari, bitim shartnomalari va boshqalarni tayyorlash,
ko’rib chiqish va tasdiqlash bosqichlarida amalga oshiriladi. Buning natijasida mehnat, moddiy va
moliyaviy resurslarni noto’g’ri, nooqilona sarflanishini va sub’yektlarning salbiy moliyaviy natijaga
erishilarini oldi olinadi.
3. Joriy moliyaviy nazorat sub’yektlari.
Joriy moliyaviy nazorat sub’yektlarning, jumladan davlat, korxonalar, tashkilotlar va muassasalarning moliyaviy rejalarini amalga oshirish jarayonida moliyaviy tartib-qoidalar buzilishining oldini
olish maqsadida moliya va g’aznachilik organlari, xo’jalik yurituvchi sub’yektlar, tashkilotlarning
hisobchilari, moliyaviy xizmat bo’limlari tomonidan doimiy ravishda o’tkaziladi.
Navbatdagi (keyingi) moliyaviy nazorat hisobot davri va moliyaviy yil yakunlanganidan keyin
amalga oshiriladi. Bunda byudjet ijrosi, byudjet muassasalarining smeta ijrosi, shuningdek
korxonalar va tashkilotlarning moliyaviy rejalarini bajarilishi natijasida moliyaviy mablag’larning
sarflashishini maqsadga muvofiqligi tekshiriladi.