O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR
VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG‘ONA FILIALI
“
KIF
”
fakulteti
Kompyuter injinering yo‘nalishi
612-21– guruh talabasi
Ismoilov Fayozbek ning
“KOMPYUTER TARMOQLARI”
fanidan tayyorlagan
AMALIYOT ISHLARI
Topshirdi:
F.Ismoilov
Qabul qildi:
D.Yuldasheva
Farg‘ona 2023
Amaliy mashg‘ulot №1
Mavzu: Tarmoq simulyatorlari bilan ishlash.
Ishning maqsadi:
Ushbu laboratoriya ishi quyidagilar uchun mo‘ljallangan:
- Tarmoq simulyatorlari va emulyatorlarini o‘rganish.
Qisqa nazariy ma’lumotlar:
Tarmoq muhandislari va ma’murlari kompyuter tizimlarini loyihalash,
monitoring qilish yoki tahlil qilish uchun turli xil vositalardan foydalanadilar. Haqiqiy
tarmoqlarda tajriba o‘tkazmaslik uchun (tarmoq infratuzilmasi ishlamay qolishi yoki
ishdan chiqishi bilan to‘la) tizim ma’murlari buning uchun tarmoqni modellashtirish
vositalaridan foydalanadilar.
Simulyator tizimning harakatini va uning interfeysini simulyatsiya qiladi.
Emulator va simulyator o‘rtasidagi farqni tushunish lozim. Emulyator kompyuter
yoki boshqa qurilma modelini yaratish va uning ichida dasturiy ta’minotni ishga
tushirish imkonini beradi. Qurilmaning barcha asosiy komponentlari, jumladan,
protsessor, xotira va kiritish/chiqarish qurilmalarini yaratish imkonini beradi. Cisco
misolida emulyator marshrutizatorning modelini yaratadi va uning ichida haqiqiy
Cisco IOS operatsion tizimini ishga tushiradi. Shunday qilib, biz to‘liq ishlaydigan
routerga ega bo‘lamiz.
Graphical Network Simulator- so‘zma so‘z tarjima qilinganda grafik tarmoq
simulyatorini anglatadi, lekin aslida bu emulyator. Bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri
kompyuteringizda turli xil tarmoq topologiyalarini yaratishga imkon beradi.
Ko‘pincha GNS laboratoriya dastgohi sifatida ishlatiladi, bu yerda u yoki bu
texnologiya yoki sxemani sinab ko‘rish mumkin (1-rasm).
1.rasm. GNS3 Emulyatori
GNS3 - bu turli tarmoq topologiyalarida tarmoq qurilmalarining o‘zaro
ta’sirini kuzatish imkonini beruvchi eng mashhur tarmoq emulyatsiyasi
dasturlaridan biridir. Bu xalqaro sertifikatlashtirish o‘qitish tarmog‘ining
integratsiyalashgan segmenti bo‘lgan dasturiy ta’minot. Muvaffaqiyatli tarmoq
modellashtirish haqida gap ketganda, ushbu dasturiy vosita qanchalik zamonaviy
va keng qamrovli ekanligini ko‘rsatish uchun bu faktning o‘zi kifoya. O‘rnatish va
amalga oshirish oson, bu ham havaskorlar, ham professional darajadagi mashhur
tanlovdir.
EVE-NG: Emulated Virtual Environment Next Generation yoki EVEN-NG - bu
kichik biznes va jismoniy shaxslar uchun mo‘ljallangan yagona tarmoq simulyatori.
Ushbu virtual tarmoq simulyatsiya vositasini amalga oshirish ham pullik, ham
bepul. Bepul versiyada har bir laboratoriya uchun 63 tugun chegarasi mavjud.
Tarmoq qurilmalarini virtualizatsiya qilish, bog‘lash va sozlash uchun serverdan
tashqari qo‘shimcha ilovani yuklab olish va o‘rnatishning hojati yo‘q. Tarmoq
topologiyalarining barcha dizayni, ulanishi va boshqaruvi integratsiyalangan HTML5
mijozi yordamida osongina bajarilishi mumkin (2-rasm).
2.rasm. EVE-NG -simulyatori
EVE-NG ni tarmoqni modellashtirishning eng yaxshi vositalaridan biriga
aylantiruvchi muhim omil shundan iboratki, u bir vaqtning o‘zida tarmoq
topologiyasiga o‘zgartirishlar kiritish imkonini berib, vaqtni tejaydi. Bundan
tashqari, u Ethernet va ketma-ket interfeyslar uchun ham mos keladi.
Cisco Packet Tracer - bu Cisco Systems tomonidan ishlab chiqarilgan
ma’lumotlar tarmog‘i simulyatori. Ishlaydigan tarmoq modellarini yaratish, (Cisco
IOS buyruqlari yordamida) marshrutizatorlar va kalitlarni sozlash, bir nechta
foydalanuvchilar o‘rtasida (bulut orqali) o‘zaro ishlash imkonini beradi.
Simulyatorda (3-rasm) Cisco 800, 1800, 1900, 2600, 2800, 2900
marshrutizatorlari va Cisco Catalyst 2950, 2960, 3560 kalitlari, shuningdek, ASA
5505 xavfsizlik devori amalga oshiriladi. nuqtalar va uyali minoralar. Bundan
tashqari, DHCP, HTTP, TFTP, FTP, DNS, AAA, SYSLOG, NTP va EMAIL serverlari, ish
stantsiyalari, kompyuterlar va routerlar uchun turli modullar, IP telefonlar,
smartfonlar, hublar, shuningdek, WANni taqlid qiluvchi bulut mavjud. Tarmoq
qurilmalari har xil turdagi kabellar, masalan, oldinga va teskari yamoq kabellari,
optik va koaksial kabellar, ketma-ket kabellar va telefon juftlari yordamida ulanishi
mumkin.
3.rasm. Cisco Packet Tracer Simulyatori
Bu sizga hatto murakkab tarmoqlar sxemalarini yaratishga, tarmoq
topologiyasini ishlash qobiliyatini tekshirishga imkon beradi. Biroq, qurilmalarning
amalga oshirilgan funksionalligi cheklangan va haqiqiy uskunaning barcha
imkoniyatlarini ta’minlamaydi. Cisco Packet Tracer Cisco Networking Academy
dasturi a’zolariga bepul taqdim etiladi.
Cisco Packet Tracer ning GNS3 ga nisbatan o‘quv jarayonida asosiy afzalligi
shundaki, GNS3 da hech qanday kalit yo‘q, GNS3 tizimi resurslariga ham yuqori
talablarga ega. Shuning uchun “Kompyuter tarmoqlari” fanidan amaliy mashg‘ulot
darslari Cisco Packet Tracer simulyatoriga asoslangan.
Hisobot tarkibi:
Hisobotda quyidagilar keltirilishi lozim:
- Ishning nomi va maqsadi.
- Nazorat savollariga qisqacha javoblar.
Nazorat savollari:
1. Quyidagi savollarga javob yozing:
a. Kompyuter tarmog‘i nima?
Javob a
"Kompyuter tarmoq" yoki "kompyuter tarmoqi," bir nechta kompyuterlar,
qurilmalar, va ularning ma'lumotlarini bir-biriga ulashish va o'zlashtirish
uchun tuzilgan tarmoqni ifodalaydi. Bu tarmoq tizimi kompyuterlarni
boshqarish, ma'lumot almashish, internetga ulanish, ma'lumot almashish
va boshqa amallarni amalga oshirish uchun ishlatiladi.
Kompyuter tarmoqining asosiy komponentlari quyidagilardan iborat
bo'lishi mumkin:
1. **Kompyuterlar**: Tarmoqda qatnashuvchi kompyuterlar, serverlar,
shaxsiy kompyuterlar, smartfonlar, planshetlar, va boshqa qurilmalar
bo'ladi.
2. **Tarmoq vositalari**: Kompyuterlar va qurilmalar orasida ma'lumot
almashish va uzatish uchun tuzilgan qurilmalar, masalan, kabel o'q va
portlar, Wi-Fi routerlari, switchlar, va hublar shu jumladan kiradi.
3. **Protokollar**: Ma'lumot almashish va uzatishning qanday amalga
oshirilishi haqida qoidalar jadvali yoki protokollar kompyuter tarmoqi
tizimida ishlaydi. IP (Internet Protocol), TCP (Transmission Control
Protocol), va boshqa protokollar kompyuterlar orasidagi ma'lumot
almashishni amalga oshirishda ishlatiladi.
4. **Dasturlar**: Tarmoqni boshqarish va ma'lumot almashish uchun
dasturlar, masalan, veb-brauzerlar, elektron pochta dasturlari, ma'lumot
almashuv dasturlari, va boshqalar, foydalaniladi.
5. **Internet**: Agar kompyuterlar global tarmoqni ishlatmoqchi bo'lsa,
ularga internet ulanishi kerak. Internet kompyuterlar orasidagi dunyo
bo'ylab ulanishni ta'minlaydi.
Kompyuter tarmoqi, internet, lokal tarmoq (LAN), global tarmoq (WAN),
va boshqa tarmoq turlarini o'z ichiga oladi va kompyuterlarning bir-biriga
ulanishini, ma'lumot almashishini, boshqarishini va boshqa amallarni
amalga oshirish uchun juda muhimdir.
b. Tarmoq topologiyalari haqida.
Javob b
Tarmoq topologiyalari, kompyuterlar va qurilmalar orasidagi fizikavi
bog'lanishni va axborot o'tkazishni tavsiflash uchun ishlatiladigan
tarmoqning fizikavi tuzilishini ifodalovchi topologiya modellaridir. Har
bir tarmoq topologiyasi o'z xususiyatlari va afzalliklari bor. Quyidagi eng
mashhur tarmoq topologiyalari mavjud:
1. **Bus Topologiyasi**: Bus tarmoqi odatda uzun bir tranzit liniasidan
iborat bo'ladi, va kompyuterlar bu linia orqali bog'lanadi. Har bir
kompyuter tizimga uzatish va qabul qilishni bajaradi. Tizimni ulanishini
o'rnatish oson, ammo tarmoqni kesishmasdan yuritish muhimdir.
2. **Star Topologiyasi**: Star tarmoqi har bir kompyuter yoki qurilma
boshqa barcha qurilmalar bilan direkt tarzda bog'lanadi. Boshqarish oson,
va
bir
qurilmaning
qiziqishiga
o'zgarishlar
kompyuterlarning
boshqarishiga o'tkazilmaydi. Ammo, yozilgan qurilmalar (hub, switch)
zarur bo'ladi.
3. **Ring Topologiyasi**: Ring tarmoqi har bir kompyuter ikkala
tomonidan bog'langan o'zaro birlashgan tarmoqni ifodalaydi. Ma'lumotlar
o'q va yozish uchun ringni aylanishiga to'g'ri keladi. Ushbu topologiya
oson boshqariladi va ma'lumotlarni tez o'tkazish imkonini yaratadi.
4. **Mesh Topologiyasi**: Mesh tarmoqi har bir kompyuter bilan boshqa
barcha kompyuterlar o'zaro bog'langan. Bu topologiyada ko'p bog'langan
nisbatan katta. Unda qattiq ta'minot va ishonch muhimdir, ammo ulashish
o'qitishi qiyinlashadi.
5. **Tree Topologiyasi**: Tree tarmoqi bir nechta star tarmoqi tizimlarini
yig'ishib tuzilgan. Bu topologiya lokal va global tarmoqlarda ishlatiladi.
Boshqarish oson va tarmoqni kesishmasdan yuritish imkonini beradi.
6. **Hybrid Topologiyasi**: Bu tarmoq topologiyasi bir qancha
topologiya kombinatsiyalarini qo'llaydi. Masalan, bir kompyuterlar star
tarmoqda bo'lishadi, ammo har bir star tarmoqi ring topologiyasi orqali
bog'langan.
Har bir topologiya o'z afzalliklari va chegaralari bor. Tarmoq
topologiyasini
tanlash
kompyuter
tizimingizning
talablariga,
qo'llanishning noyobiyiga va xarajatlarga qarashli bo'ladi.
c. Tizimli shina nima?
Javob c
"Tizimli shina" (Network Bus) yoki "shina tarmoqi" kompyuter tarmoqi
topologiyasining bir turi hisoblanadi. Bu topologiyada kompyuterlar bir uzun
shina (shina liniasi) orqali bog'lanadi. Shina liniasi uchun uzatish va qabul qilish
markaziy komponentlarini (kabel, repeater, hub yoki switch) talab qilmaydi.
Shina liniasi boylikka ega bo'lgan, va kompyuterlar bu shina orqali ma'lumot
almashishadi. Shu sababli, kompyuterlarning bitta xatasi, ma'lumotlarni boshqa
kompyuterlarga etkazib yuborishiga olib kelishi mumkin.
Tizimli shina topologiyasi quyidagi xususiyatlarga ega:
1. **Oddiylik**: Shina tarmoqi o'rnatish va qo'llanish bo'yicha oson va oddiydir.
Kompyuterlar shina liniasiga bog'lanish uchun boshqa maxsus qurilma yoki
vositalar kerak emas.
2. **Ma'lumot almashish**: Kompyuterlar shina orqali ma'lumotlarni
boshqarishadi. Ma'lumotlar shina boylikiga yuboriladi va barcha kompyuterlar
uni qabul qiladi, ammo ma'lumot faqat tizimda bo'lgan kompyuterlarga yetadi.
3. **Maxsus xatolar bilan ta'sir topish**: Agar shina tarmoqining bir qismi bo'lsa
yoki shina orqali bog'langan kompyuterda xato bo'lsa, bu boshqa barcha
kompyuterlarga ma'lumotlarni ta'sir qilishi mumkin.
4. **Tezlik chegaralari**: Shina tarmoqi bilan bog'langan tarmoq tezlik
chegaralariga ega bo'lishi mumkin, chunki barcha kompyuterlar shina orqali
o'zaro ma'lumot almashishadi va o'zaro chegaralarni bajaradi.
5. **Uzunligi chegaralari**: Shina liniasi uzun bo'lishi mumkin, ammo uzunlik
kengayganide ma'lumotlar tarqalganida tarmoqning tezligi pasayadi.
6. **Xavfsizlik muammolari**: Shina tarmoqi orqali uzatilgan ma'lumotlar
osonlik bilan barcha kompyuterlar tomonidan ko'riladi. Shuning uchun maxfiylik
va xavfsizlik muammolari tuzilishi kerak.
Tizimli shina topologiyasi bugun qisqa tarmoq va ko'ngilochar tarmoqlarda kam
foydalaniladi, chunki unda xavfsizlik va tezlik muammolari bo'ladi. Boshqa
tarmoq topologiyalari, masalan, star, ring, va mesh topologiyalari, ko'p qurilma,
yengil boshqarish va maxfiylik imkoniyatini taqdim etadi.
Amaliy mashg‘ulot №2
Mavzu: Cisco Packet Tracer dasturini sozlash va ishlash jarayonini
tekshirish.
Ishning maqsadi:
Ushbu laboratoriya ishi quyidagilar uchun mo‘ljallangan:
Cisco Packet Tracer dasturini o‘rnatish va ishlash tamoyillari bilan
tanishish;
- Eng sodda tarmoqlarni qurish bo‘yicha ko‘nikma hosil qilish.
- Tarmoq qurilmalarini ulashda tarmoq kabellarini tayyorlashni o‘rganish.
Qisqa nazariy ma’lumotlar:
Cisco Packet Tracer-ni ishga tushirish uchun siz PacketTracer.exe
bajariladigan faylini ishga tushirishingiz kerak. Dasturning umumiy ko‘rinishini 1rasmda ko‘rish mumkin. Dastur oynasining ishchi maydoni quyidagi elementlardan
iborat:
1.
Menyu paneli (Menu Bar)- File, Edit, Options, View, Tools,
Extensions, Helpmenyusini o‘z ichiga olgan panel;
2.
Main Tool Barda File, Edit, View va Tools menyusidagi buyruqlar
yorliqlarning grafik tasvirlari mavjud, shu jumladan Network Information tugmasi
mavjud;
3.
Umumiy asboblar paneli (Common Tools Bar) - dasturning eng ko‘p
ishlatiladigan vositalariga kirishni ta’minlaydigan panel : Select, Move Layout,
Place Note, Delete, Inspect, Add Simple PDU и Add Complex PDU;
4.
Logical/Physical Workspace and Navigation Bar - ishchi maydonni
almashtirishga imkon beradigan panel: jismoniy yoki mantiqiy, shuningdek klaster
darajalari o‘rtasida harakatlanish imkonini beradi.
1-rasm. Cisco Packet Tracer dasturining umumiy ko‘rinishi
5.
Workspace (Ish maydoni) - tarmoq yaratiladigan maydon, simulyatsiya
kuzatiladi va turli xil ma’lumotlar va statistika ko‘rib chiqiladi.
6.
Realtime/Simulation Bar (Vaqtinchalik / Simulyatsiya paneli) -ushbu
panelda Realtime va Simulyatsiya rejimi yorliqlaridan foydalaniladi. Bundan
tashqari, u Power Cycle Devices, Play Control tugmachalari va Simulyatsiya
rejimida Event List (voqealar ro'yxati) tugmalarni o‘z ichiga oladi.
7.
Network Component Box (Tarmoq komponentlari qutisi) - qurilmalar
va aloqa turini tanlab, ish joyiga joylashtirish uchun foydalaniladi . Unda
DeviceType Selection (Qurilma turini tanlash maydoni) Device-Specific Selection
(maxsus qurilmani tanlash) maydoni mavjud.
8.
Device-Type Selection Box (Qurilma turini tanlash oynasi )- bu Packet
Tracer-dagi qurilmalar va ulanish turlari mavjud maydon. Device-Specific Selection
(Qurilmaning o‘ziga xos doirasi) -Tanlangan asbobga qarab tanlov o‘zgaradi.
9.
Device-Specific Selection Box (Qurilmaning o‘ziga xos tanlov qutisi) bu sohada tarmoq ish maydonini yaratish uchun zarur bo‘lgan maxsus qurilmalar va
ulanishlarni tanlash uchun foydalaniladi.
10. User Created Packet Window (Foydalanuvchi tomonidan yaratilgan
paketlar oynasi) - bu oyna ,stsenariy simulyatsiyasi paytida tarmoqda yaratilgan
paketlarni boshqaradi. Asosiy menyu 2-rasmda keltirilgan.
2-rasm. Cisco Packet Tracer dasturi interfeysining asosiy menyusi
Asosiy menyu quyidagi elementlarni o‘z ichiga oladi:
–
File (Fayl) - hujjatlarni ochish / saqlash bo‘yicha operatsiyalarni o‘z
ichiga oladi;
–
Edit (Правка) - standart nusxalash / qirqish, qaytarish / qaytarish
operatsiyalarini o‘z ichiga oladi;
– Options (Настройки) - dastur sozlamalarini o‘z ichiga oladi. Xususan, bu
yerda
ruxsat
beradigan
tugma mavjud dasturni
boshqa tillarga mahalliylashtirish;
–
View (Вид) - ish maydoni va asboblar panelining hajmini o‘zgartirish
uchun vositalarni o‘z ichiga oladi;
–
Tools (Инструменты) - ranglar palitrasi va oynani o‘z ichiga oladi
foydalanuvchi qurilmalari;
–
Exensions (Kengaytmalar) - loyiha ustasi va boshqa bir qator
vositalarni o‘z ichiga oladi;
–
Help (Yordam) - Dastur uchun yordamni o‘z ichiga oladi. Asboblar
paneli Asboblar paneli ko‘rinishi 3-rasmda keltirilgan.
3-rasm. Asboblar paneli
Belgilar yordamida asboblar paneli dasturning asosiy menyusining asosiy
elementlarini takrorlaydi.
Quyida, ish sohasi ostida, uskunalar paneli joylashgan. Ushbu panel chap
qismida qurilmalar turlarini (sinflarini), o‘ng qismida esa ularning nomlarini
(modellarini) o‘z ichiga oladi. Har bir qurilmani tanlaganingizda, uning turi o‘rtada
joylashgan to‘rtburchakda ko‘rsatiladi. Uskunaning turlari 4-rasmda keltirilgan.
4-rasm. Cisco Packet Tracer uskunalari paneli
Uskunaning asosiy turlari:
–
marshrutizatorlar (routerlar) - maxsus marshrutlash algoritmlari asosida
ma’lumot uzatishning maqbul yo‘nalishlarini topish uchun foydalaniladi, masalan,
tranzit tugunlarning eng kam soni bilan marshrutni (yo‘lni) tanlash OSI modelining
tarmoq sathida ishlaydi (5-rasm);
5-rasm. Marshrutizator (router)
–
Kommutatorlar (6-rasm) - bir yoki bir nechta tarmoq segmentlarida bir
nechta tugunlarni birlashtirishga mo‘ljallangan asboblar. Kommutator (switch)
kommutatsiya jadvali asosida ma’lumot paketlarini uzatadi, shuning uchun trafik
faqat MAC manziliga yo‘naltiriladi va barcha portlarda, hub (uyada) kabi
takrorlanmaydi;
6-rasm. Kommutatorlar
–
Kontsentratorlar (Hub) (7-rasm) Kontsentrator boshqa portlardagi bitta
portda qabul qilingan paketni takrorlaydi;
7-rasm. Simsiz qurilmalar
–
Qurilmalar orasida (8-rasm) shaxsiy kompyuter, noutbuk, server,
printer, telefonlar va boshqalar mavjud;
8-rasm. Qurilmalar
–
Cisco Packet Tracer dasturida Internet (9-rasm) bulutlar va DSL
modemlar ko‘rinishida taqdim etilgan.
9-rasm. Internet
–
Ko‘p foydalanuvchilar bilan ishlash
qurilmalari va bulut 10-rasmda keltirilgan.
uchun
foydalanuvchilar
10-rasm. Ko‘p foydalanuvchilar ishlashi uchun foydalanuvchi qurilmalari va bulut
Aloqa liniyalari. Aloqa liniyalari yordamida tarmoq tugunlarining ulanishlari
yagona topologiyaga yaratiladi va shu bilan birga har bir kabel turi faqat ma’lum
turdagi qurilmalar interfeyslari bilan ulanishi mumkin (11-rasm).
11-rasm. Aloqa liniyalari turlari uchun tugmalar
Ushbu tarkibiy qismlarning yordami bilan tugunlarning ulanishlari yagona
sxema bo‘yicha yaratiladi. Kabelning har bir turi faqat ma’lum turdagi interfeyslarga
ulanishi mumkin (jadvalga qarang).
Kabel turlari.
Kabel turi
ko‘rinishi
Kabel turi
nomlanishi
Avtomatik ulanish
Konsol kabel
To‘g‘ri mis
(Медный прямой)
Mis krossoveri
Simsiz tarmoq
Telefon kabeli
Tavsifi
Avtomatik ravishda ulanishni tanlash
Konsol
aloqasi
kompyuterlar
va
marshrutiztorlar yoki kommutatorlarga
o‘rnatilishi mumkin.
Buralgan juft mis simli ulanish, kabelning
ikkala uchi ham bir xil tartibda kesilgan.
Ushbu turdagi kabel turli OSI qatlamlarida
ishlaydigan qurilmalarni ulash uchun
standart Ethernet uzatish vositasidir.
Ushbu turdagi kabel bir xil OSI qatlamlarida
ishlaydigan qurilmalarni ulash uchun
Ethernet uzatish vositasidir.
Optik portlar (100 Mbit/s yoki 1000 Mbit/s)
o‘rtasida ulanish uchun optik tolali muhit
ishlatiladi.
Telefon liniyasi ulanishi faqat modem
portlari bo‘lgan qurilmalar o‘rtasida amalga
oshiriladi. Standart modem ulanishi
Koaksiyal kabel
Seriyali DCE
Seriyali DTE
ko‘rinishi - tarmoq bulutiga ulanadigan
qurilma (kompyuter)
Koaksiyal kabel yordamida qurilmalarni
ulash. Koaksial vosita koaksial portlar
o‘rtasida ulanish uchun ishlatiladi, masalan,
Paket Tracer bulutiga ulangan kabelli
modem
Ketma-ket portlar orqali ulanishlar
ko‘pincha WAN aloqalari uchun ishlatiladi.
Bunday ulanishlarni sozlash uchun siz DCE
qurilmasining tomonida sinxronizatsiya
o‘rnatishingiz
kerak.
DTE
sinxronizatsiyasini tanlash ixtiyoriydir.
DCE tomoni port yonidagi kichik "soat"
belgisi bilan aniqlanishi mumkin. Seriya
DCE ulanish turini tanlaganingizda, ulanish
qo‘llaniladigan birinchi qurilma DCE
qurilmasiga aylanadi, ikkinchisi avtomatik
ravishda DTE tomonga aylanadi. Serial
DTE ulanish turi tanlangan bo‘lsa, qaramaqarshi tomonga joylashish ham mumkin.
Grafik menyu
12-rasmda dasturning grafik menyusi ko‘rsatilgan.
Ushbu rasmda quyidagi asboblar uchun piktogramma
ko‘rsatilgan:
– Select ni Esc tugmachasi yordamida faollashtirish
mumkin. Keyinchalik ko‘chirish, nusxalash yoki yo‘q qilish uchun
bir yoki bir nechta obyektni tanlash uchun ishlatiladi;
– Move Layout (Hotkey M) katta tarmoqli loyihalarni
aylantirish uchun ishlatiladi;
– Place Note (Hotkey N) loyihaning ish maydoniga matn
qo‘shadi; - O‘chirish (Del tugmasi) tanlangan obyekt yoki obyektlar
guruhini yo‘q qiladi;
– Inspect (I tugmachasi) qurilmaning turiga qarab
jadvallarning tarkibini ko‘rishga imkon beradi (ARP, NAT,
marshrutlash jadvallari); - Drawapolygon (ko‘pburchak chizish)
sizga to‘rtburchaklar, ellips, chiziqlar chizish va ularning ustiga
rangli rang berish imkonini beradi;
– Resize Shape (Alt + R tugmalar birikmasi) chizilgan
obyektlarning o‘lchamlarini o‘zgartirish uchun mo‘ljallangan (to‘rtburchaklar va
doiralar).
Animatsiya va simulyatsiya elementlari. Ushbu interfeys elementlari 13rasmda keltirilgan.
13-rasm. Animatsiya va simulyatsiya elementlari
Qurilmaning ko‘rinishi. Dasturda qurilmani o‘zining jismoniy
konfiguratsiyasi shaklida jismoniy jihatdan namoyish qilishi mumkin (14-rasm).
14-rasm. Kompyuterning fizik konfiguratsiyasi
Uskunaning konfiguratsiyasini o‘zgartirish uchun quvvat tugmachasini bosib
va kerakli modulni sichqoncha bilan bo‘sh uyaga tortib, quvvatni o‘chiring, keyin
quvvatni yoqing. Misol tariqasida men kompyuterning fizik konfiguratsiyasiga
mikrofon (PT-MICROPHONE) qo'shdim, natijada kompyuter dasturdagi belgisini
o‘zgartirdi (15-rasm).
15-rasm. Mikrofon unga ulangandan so‘ng kompyuter belgisini o‘zgartirish
Qolgan modullar xuddi shu tarzda qurilmalarga qo‘shiladi. Shunday qilib,
kompyuterda nafaqat mikrofon, balki ma’lumot saqlash uchun naushnik yoki qattiq
diskni ham qo‘shish mumkin.
Ishning tartibi – o‘quv materialini diqqat bilan o‘rganib chiqing, ushbu
bo‘limda kiritilgan barcha mashqlarni bosqichma-bosqich bajaring. Cisco Parket
Tracer dasturida ikkita kompyuter tarmog‘ini yarating. Misol tariqasida, dastur bilan
dastlabki tanishish uchun biz krossover kabeli orqali ulangan ikkita kompyuterning
oddiy tarmog‘ini quramiz (16-rasm).
16-rasm. Ikkita kompyuterdan iborat tarmoq
Berilgan vazifani bajarish uchun “End Device” bo‘limidan kompyuter turini
tanlang va uni sichqoncha bilan dasturning ishlaydigan maydoniga torting (17rasm).
17-rasm. Dastlabki ish joyiga birinchi kompyuterni o‘rnating
Biz (mis krossover) Krossover kabeli yordamida kompyuterlarni ulaymiz.
Maslahat.Agar krossover tanlanganda yashil chiroqlar yonmasa, Avtomatik
ulanish turini tanlang. Endi chap kompyuterni sozlashni boshlaymiz: sichqoncha
bilan IP Configuration (Настройка IP) bo‘limi ustiga bosing 18-rasm.
18-rasm. IP-konfiguratsiya oynasini ochish uchun strelka tugmachani ko‘rsatadi.
Birinchi kompyuter uchun 192.168.1.1 IP-manzilini va 255.255.255.0 ichki
tarmoq niqobini kiriting, oynani yoping (19-rasm). Xuddi shunday, biz ikkinchi
kompyuterni 192.168.1.2 manziliga va xuddi shu niqobga moslashtiramiz.
19-rasm. PC0 sozlash oynasi
Keyinchalik, kompyuter aloqasi mavjudligini tekshiramiz va PC0 va PC1
birbirini ko‘rishi mumkinligiga ishonch hosil qilamiz. Buning uchun Ish stoli
yorlig‘ida, Run maydoniga o‘ting (Buyruqlar satri) va qo‘shni kompyuterni pinglab
olamiz (20-rasm).
20-rasm. Run tugmasi
21-rasmdan ko‘rinib turibdiki, kompyuterlar o‘rtasida aloqa mavjud
(sozlangan).
21-rasm. Ping muvaffaqiyatli amalga oshirildi
Hisobot tarkibi:
Hisobotda quyidagilar keltirilishi lozim:
- Ishning nomi va maqsadi.
- Ishni bajarilganligini ko’rsatuvchi “screen shot” lar.
- Ishning natijasi.
Amaliy mashg‘ulot №3,4
Mavzu: Cisco Packet Tracer dasturida LAN va VLAN tarmoqlarini qurish.
Ishning maqsadi:
Ushbu amaliy mashg‘ulot ishi quyidaglar uchun mo‘ljallangan:
- Cisco firmasining kommutatoridagi VLAN tarmoqni CPT dasturida
sozlashni o‘rganish.
- CPT muhitida CISCO uskunalarida VLAN Trunking Protocol (VTP) ni
sozlash ko'nikmalarini olish
- Cisco routerlarining asosiy parametrlarini va Cisco ning 2-darajali
kommutatorlarini o'rganish.
Qisqa nazariy ma’lumotlar:
2.1. VLAN (Virtual Local Area Network) – umumiy talablar to‘plamiga ega
bo‘lgan xostlar guruhidan lokal kompyuter tarmog‘i hisoblanadi. VLAN xostlarga
o‘zaro guruhlashishga va ajralishga imkon beradi. Bitta VLAN chegaralaridagi
qurilmalar aloqa qilishi mumkin, turli VLANlarda bo‘lgan tugunlar esabir-birlari
uchun ko‘rinmaydi. Quyida VLANning afzalliklari keltirilgan:
- qurilmalarni guruhlarga tez moslashvchan ajratish. Bitta VLANga bitta
nimtarmoq mos keladi. Turli VLANlarda bo‘lgan qurilmalar turli nimtarmoqlarda
bo‘ladi. Lekin shu bilan bir vaqtda VLAN qurilmaning joylashish o‘rniga
bog‘lanmagan va shuning uchun bir-birlaridan masofada joylashgan qurilmalar
baribir joylashish o‘rnidan qatʼiy nazar bitta VLANda bo‘lishi mumkin.
- tarmoqda keng tarqatiladigan trafikni kamaytirish. Har bir VLAN bu alohida
keng tarqatishli domen hisoblanadi. Masalan, kommutator bu OSI modeli 2darajasining qurilmasi hisoblanadi. Kommutatordagi barcha portlar faqat bitta
VLAN bilan bitta keng tarqatishli domenda bo‘ladi. Kommutatorda qo‘shimcha
VLANlarni hosil qilish kommutatorni bir necha keng tarqatishli domenlarga
bo‘lishni bildiradi. Agar o‘sha bir VLAN turli kommutatorlarda sozlangan bo‘lsa, u
holda turli kommutatorlarning portlari bitta keng tarqatishli domenni hosil qiladi.
- tarmoqnng boshqariluvchanligi va xavfsizligini oshirish. Tarmoq
VLANlarga bo‘linganda xavfsizlik siyosatlari va qoidalarining qo‘llanilishi
masalasi soddalashadi. VLAN bilan xavfsizlik siyosatlarini aohida qurilmaga emas,
balki butun nimtarmoqlarga qo‘llash mumkin. Bundan tashqari, bitta VLANdan
boshqa VLANga o‘tish 3-daraja qurilmasi orqali o‘tishni ko‘zda tutadi, unda bitta
VLANdan boshqa VLANga o‘tishga ruxsat etadigan yoki taʼqiqlaydigan siyosatlar
qo‘llanadiyu
VLANlar kommutatorlar, marshrutizatorlar, boshqa tarmoq qurilmalari va
xostlarda sozlanishi mumkin. Lekin VLANni tushuntirish uchun kommutatorlar eng
yaxshi to‘g‘ri keladi (1- rasm).
Kommutator bu 2-daraja qurilmasi va dastlab kommutatorning barcha portlari
1- VLANda va demak bitta keng taratishli damenda bo‘ladi.
1-rasm. Cisco kommutatorlaridagi VLAN li tarmoq
Cisco atamalari quyidagicha:
•
access port – bitta VLANga tegishli bo‘lgan va teglanmagan trafikni
uzutadigan
•
trunk port – bir yoki bir necha VLANlarning teglangan trafigini
uzatadigan port.
Access portlarni sozlash quyidagicha.
VLANda kommutator 1- va 2- portlarining vazifalari quyidagicha:
sw1(config)# interface range fa0/1 - 2
sw1(config-if)# switchport mode access
sw1(config-if)# switchport access vlan 2
fa0/4 do fa0/5 v vlan 10:
sw1(config)# interface range fa0/4 - 5
sw1(config-if-range)# switchport mode access
sw1(config-if-range)# switchport access vlan 10
2.2. VLAN Trunking Protocol (VTP) — tarmoq qurilmalarida Vlanlarni
yaratish, o'chirish va qayta nomlash uchun mo'ljallangan Cisco Systems
kompaniyasining mulkiy protokoli. Vlanedagi qaysi port haqida ma'lumotni uzatish
mumkin emas.
VTP switch ikki operatsion usullari bor:
1.
Server
Ushbu rejimda siz yangilarini yaratishingiz va mavjud VLAN larga
o'zgartirishlar kiritishingiz mumkin. Switch VLAN lar bazasini yangilaydi va vlan
faylida Flash xotirasidagi Sozlamalar ma'lumotlarini saqlaydi. (dat formatda) Server
rejimida va mijozlarda ishlaydigan boshqa kommutatorlardan xabarlarni ishlab
chiqaradi va uzatadi.
2.
Client
Ushbu rejimdagi kommutator VLAN boshqa kommutatorlardan olingan
ma'lumotlarni uzatadi va VTP yangilanishlarini olishda VLAN bazasini
sinxronlashtiradi. Sozlamalar bunday qurilmaning buyruq satri orqali o'zgartirilishi
mumkin emas.
3.
Transparent
Ushbu rejimda kommutator VTP ma'lumotlarini o'z bazasini
sinxronlashtirmasdan va o'z yangilanishlarini yaratmasdan boshqa ishtirokchilarga
o'tkazadi. VLAN sozlamalari faqat mahalliy kommutator uchun o'zgartirilishi
mumkin.
VTP-da uchta xabar turi mavjud:
1.
Advertisement requests
Summary Advertisement Alert uchun mijozdan serverga so'rov taqdim etadi
2.
Summary advertisements
Ushbu standart xabar server har 5 daqiqada yoki konfiguratsiyani
o'zgartirgandan so'ng darhol yuboradi.
3.
Subset advertisements
VLAN konfiguratsiyasini o'zgartirgandan so'ng, shuningdek, ogohlantirish
so'rovidan keyin darhol yuboriladi.
Shuni aytib o'tish joizki, yangi VLAN haqida ma'lumot olgan VTP switch, uni
faqat katta reviziya raqami bilan switchdan kelgan bo'lsa, uni konfiguratsiyaga
kiritadi.
3. Vazifa
3.1. Bu amaliy mashg‘ulotda topshiriq variantiga muvofiq (1-jadval) VLAN
tarmoqni yaratish zarur, unga miol bo‘lib 2-rasmda keltirilgan topologiya xizmat
qilishi mumkin.
2- rasm. Bitta kommutatorli tarmoq sxemasi
Bu ishda vazifa 2 ta mustaqil kompyuterlar guruhlarini yaratish hisoblanadi.
PK1-PK3 kompyuterlar bir-birlariga mumkin bo‘lishi, PK4 va PK5 kompyuterlar esa
mustaqil guruh bo‘lishi kerak.
3.1.1. Kommutatorni sozlash
Dastlab 2- VLANni shakllantiramiz. Kommutator bo‘yicha sichqonaning
chapki tugmasini ikki marta bosing. Ochilgan oynada CLI qo‘yilmasiga o‘ting. Siz
konsollar oynasini ko‘rasiz. Komandalarni kiritish uchun Enter tugmasini bosing.
Enable komandasini bajarish blan imtiyozli rejimga o‘tamiz:
Switch>en
Yashirish bo‘yicha barcha PKlar 1- VLANga birlashtirildi. Biz rejalashtirgan
tarmoqni yig‘ish uchun kommutatorda yana ikkita VLANlarni (2 va 3) yaoatamiz.
Buning uchun imtiyozli rejimda konfiguratsiyalash rejimiga o‘tish uchun quyidagi
komandani bajaring:
Switch#conf t
3- rasm. VLAN2ni shakllantirish uchun komandalar listingi
Endi VLAN 2 komandasini kiritamiz. Bu komanda bilan siz kommutatorda 2
raqamli VLANni yaratasiz. Switch (config)# kiritish ko‘rsatkichi Switch (config-vlan)#
ko‘rsatkichga almashtiriladi, bu siz butun kommutatorni emas, balki faqat bitta
VLANni, bu holda 2 raqamli VLANni konfiguratsiyalashingizni bildiradi (3- rasm).
VLAN2 komandasi orqali, biz kommutatorda yangi 2 raqamli VLANni
yaratamiz.
name subnet_5 komandasi 2 raqamli virtual tarmoq subnet_5 nomini
tayinlaydi. interface range fast Ethernet 0/1-3 komandasini bajarish bilan biz
kommutatorning fastEthernet 0/1, fastEthernet 0/2 va fastEthernet 0/3
interfeyslarini konfiguratsiyalashga o‘tamiz. Bu komandadagi range so‘zi biz bitt
port emas, balki portlar diapazonini konfiguratsiyalashimizni bildiradi.
switch port mode access komandasi kommutatorning tanlangan portini
ulanish porti (access port) sifatida konfiguratsiyalaydi. switch port access vlan 2
komandasi bu port 2 raqamli VLAN uchun port ekanligini ko‘rsatadi.
exit komandasini ikki marta bosish bilan konfiguratsiyalash rejimidan chiqing
va sh vl br komandasini bajarish bilan konfiguratsiyalash natijasini ko‘rib chiqing
(3.2- rasm). Ko‘rib turibmizki, kommutatorda 2 raqamli va subnet_5 nomli VLAN
paydo bo‘ldi, uning ulanish portlari fastEthernet 0/1, fastEthernet 0/2 va
fastEthernet 0/3 hisoblanadi.
sh vl br komandasi kommutatordagi mavjud VLANlar haqidagi
maʼlumotlarni chiqaradi. Komandaning bajarilishi natijasida ekranda VLAN
nomerlari (birinchi ustun), VLAN nomi (ikkinchi ustun), VLANning holati (u
ishlayotdi yoki yo‘q, uchinchi ustun), bu VLANga tegishli bo‘lgan portlarning
holati paydo bo‘ladi.
4-rasm. Natija - kommutatorda VLAN2 va VLAN3 tarmoqlarni sozlash
Keyin o‘xshash tarzda subnet_6 nomli VLAN 3 yaratiladi va uning ulanish
portlari etib fastEthernet 0/4 va fastEthernet 0/5 interfeyslarni tayinlaymiz. Natija
4-rasmda keltirilgan.
3.1.2. Ish natijalarini tekshirish
Tarmoq sozlangn va uni testlash kerak. Agar o‘z VLAN chegaralarida
kompyuterlar mumkin bo‘lsa, turli VLANlardan kompyuterlar mumkin bo‘lmasa,
natija ijobiy hisoblanadi (5-rasm).
5-rasm. PC3 va PC4larga PC1dan ping
Bizda barcha beshta kompyuterlar bitta 10.0.0.0/8 tarmoqda, lekin turli
virtual tarmoqlarda joylashgan.
1-jadval. Amaliy mashg‘ulotni bajarish bo‘yicha variantlar
Variant
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Portlar
access
Access
Access
Access
Access
Access
Access
Access
Access
Access
Access
Access
Access
Access, trunk
Access, trunk
VLAN lar soni
3
4
3
4
3
4
3
4
3
4
3
4
3
2
3
Tarmoq qurilmalari
8 kompyuterlar, 1 kommutator
5 kompyuterlar, 1 kommutator
6 kompyuterlar, 1 kommutator
7 kompyuterlar, 1 kommutator
8 kompyuterlar, 1 kommutator
5 kompyuterlar, 1 kommutator
6 kompyuterlar, 1 kommutator
7 kompyuterlar, 1 kommutator
6 kompyuterlar, 1 kommutator
5 kompyuterlar, 1 kommutator
4 kompyuterlar, 1 kommutator
6 kompyuterlar, 1 kommutator
7 kompyuterlar, 1 kommutator
8 kompyuterlar, 2 kommutatorлар
7 kompyuterlar, 2 kommutatorлар
16
17
18
19
20
21
22
23
Access, trunk
Access, trunk
Access, trunk
Access, trunk
Access, trunk
Access, trunk
Access, trunk
Access, trunk
2
3
2
3
2
3
2
3
24
25
Access, trunk
Access, trunk
2
3
5 kompyuterlar, 2 kommutatorлар
5 kompyuterlar, 2 kommutatorлар
6 kompyuterlar, 2 kommutatorлар
5 kompyuterlar, 2 kommutatorлар
4 kompyuterlar, 2 kommutatorлар
8 kompyuterlar, 2 kommutatorлар
7 kompyuterlar, 2 kommutatorлар
6 kompyuterlar, 2
kommutatorлар
8 kompyuterlar, 2 kommutatorлар
8 kompyuterlar, 2 kommutatorлар
3.2. Ushbu amaliy mashg‘ulotda quyidagilarni bajarish kerak:
1.
3.5 Shakl bo‘yicha tarmoq qurish.
2.
VTP asosiy parametrlarini sozlash
3.
VLANlarni qo'shish
4.
Portlarning VLANlarga tegishliligini aniqlash
5.
Trunk larni aniqlash
6.
VLAN-lar orasidagi marshrutni sozlash
6-rasm.
3.2.1. VTP-domen kommutatorini sozlash
Avvalo, VTP asosiy parametrlarini sozlash va VLANlarni qo'shish kerak. Keyin
portlarning VLANga tegishliligini aniqlang va trunk ni aniqlang. So'ng, VLANlar
o'rtasida yo'l-yo'riq o'rnatish kerak.
3.2.1.1. Sw0 kommutatorini sozlash
Sw0>enable
Sw0#configure terminal
1. VTP asosiy parametrlarini sozlash
Sw0(config)#vtp mode server
Sw0(config)#vtp domain CCNA
Sw0(config)#vtp password 12345
Sw0(config)#vtp version 2
2. VLAN larni qo’shish
Sw0(config)#vlan 20
Sw0(config-vlan)#name RED
Sw0(config-vlan)#exit
Sw0(config)#vlan 30
Sw0(config-vlan)#name GREEN
Sw0(config-vlan)#exit
Sw0(config)#vlan 40
Sw0(config-vlan)#name BLUE
Sw0(config-vlan)#exit
3. Trunk larni aniqlash
Sw0(config)#interface range FastEthernet 0/1-5
Sw0(config-if-range)#switchport mode trunk
Sw0(config-if-range)#end
Sw0#copy run start
3.2.1.2.
Sw1 kommutatorni sozlash
Sw1>enable
Sw1#configure terminal
1. VTP asosiy parametrlarini sozlash
Sw1(config)#vtp mode client
Sw0(config)#vtp domain CCNA
Sw0(config)#vtp password 12345
2. Portlarning VLAN larga tegishliligini aniqlash
Sw1(config)#interface FastEthernet 0/2
Sw1(config-if)#switchport mode access
Sw1(config-if)#switchport access vlan 20
Sw1(config-if)#exit
Sw1(config)#interface FastEthernet 0/3
Sw1(config-if)#switchport mode access
Sw1(config-if)#switchport access vlan 30
Sw1(config-if)#exit
Sw1(config)#interface FastEthernet 0/4
Sw1(config-if)#switchport mode access
Sw1(config-if)#switchport access vlan 40
Sw1(config-if)#exit
3. Trunklarni aniqlash
Sw1(config)#interface FastEthernet 0/1
Sw1(config-if)#switchport mode trunk
Sw1(config-if)#end
Sw1#copy run start
3.2.1.3.
Sw2 kommutatorni sozlash
Sw2>enable
Sw2#configure terminal
1. VTP asosiy parametrlarini sozlash
Sw2(config)#vtp mode client
Sw0(config)#vtp domain CCNA
Sw0(config)#vtp password 12345
2. Portlarning VLAN larga tegishliligini aniqlash
Sw2(config)#interface FastEthernet 0/2
Sw2(config-if)#switchport mode access
Sw2(config-if)#switchport access vlan 20
Sw2(config-if)#exit
Sw2(config)#interface FastEthernet 0/3
Sw2(config-if)#switchport mode access
Sw2(config-if)#switchport access vlan 30
Sw2(config-if)#exit
Sw2(config)#interface FastEthernet 0/4
Sw2(config-if)#switchport mode access
Sw2(config-if)#switchport access vlan 40
Sw2(config-if)#exit
3. Trunklari aniqlsh
Sw2(config)#interface FastEthernet 0/1
Sw2(config-if)#switchport mode trunk
Sw2(config-if)#end
Sw2#copy run start
3.2.1.4
Sw3 kommutatorni sozlash
Sw3>enable
Sw3#configure terminal
1. VTP asosiy parametrlarini sozlash
Sw3(config)#vtp mode client
Sw0(config)#vtp domain CCNA
Sw0(config)#vtp password 12345
2. Portlarning VLAN larga tegishliligini aniqlash
Sw3(config)#interface FastEthernet 0/2
Sw3(config-if)#switchport mode access
Sw3(config-if)#switchport access vlan 20
Sw3(config-if)#exit
Sw3(config)#interface FastEthernet 0/3
Sw3(config-if)#switchport mode access
Sw3(config-if)#switchport access vlan 30
Sw3(config-if)#exit
Sw3(config)#interface FastEthernet 0/4
Sw3(config-if)#switchport mode access
Sw3(config-if)#switchport access vlan 40
Sw3(config-if)#exit
3. Trunklarni anoiqlash
Sw3(config)#interface FastEthernet 0/1
Sw3(config-if)#switchport mode trunk
Sw3(config-if)#end
Sw2#copy run start
3.2.1.5.
Sw4 kommutatorni sozlash
Sw3>enable
Sw3#configure terminal
1. VTP asosiy parametrlarini sozlash
Sw3(config)#vtp mode client
Sw0(config)#vtp domain CCNA
Sw0(config)#vtp password 12345
2. Portlarning VLAN larga tegishliligini aniqlash
Sw4(config)#interface FastEthernet 0/2
Sw4(config-if)#switchport mode access
Sw4(config-if)#switchport access vlan 20
Sw4(config-if)#exit
Sw4(config)#interface FastEthernet 0/3
Sw4(config-if)#switchport mode access
Sw4(config-if)#switchport access vlan 30
Sw4(config-if)#exit
Sw4(config)#interface FastEthernet 0/4
Sw4(config-if)#switchport mode access
Sw4(config-if)#switchport access vlan 40
Sw4(config-if)#exit
3.Trunklarni aniqlash
Sw4(config)#interface FastEthernet 0/1
Sw4(config-if)#switchport mode trunk
Sw4(config-if)#end
Sw4#copy run start
3.2.2 R1 marshrutizatorni sozlash
1. Vlan lar orasida marshrutizatsiyani sozlash
R1>enableRouter#configure terminal
R1(config)#interface FastEthernet 0/0
R1(config-if)#no shutdown
R1(config-if)#exit
R1(config)#interface FastEthernet 0/0.20
R1(config-subif)#encapsulation dot1Q 20
R1(config-subif)#ip address 192.168.20.1 255.255.255.0
R1(config-subif)#exit
R1(config)#interface FastEthernet 0/0.30
R1(config-subif)#encapsulation dot1Q 30
R1(config-subif)#ip address 192.168.30.1 255.255.255.0
R1(config-subif)#exit
R1(config)#interface FastEthernet 0/0.40
R1(config-subif)#encapsulation dot1Q 40
R1(config-subif)#ip address 192.168.40.1 255.255.255.0
R1(config-subif)#end
R1#copy run start
2. VTP diagnostikasi
R1#show vtp status
R1#show vlan
R1#show interfaces trunk
3.2.3. Laboratoriya ishi jarayonini tekshirish
PC21da quyidagilarni bajaring:
ping 192.168.20.1 - default gw
ping 192.168.20.22 - PC22
ping 192.168.20.23 - PC23
ping 192.168.20.24 - PC24
ping 192.168.30.31 - PC31
ping 192.168.30.32 - PC32
ping 192.168.30.33 - PC33
ping 192.168.40.41 - PC41
ping 192.168.40.42 - PC42
ping 192.168.40.43 - PC43
ping 192.168.40.44 - PC44
4. Hisobot tarkibi:
Hisobotda quyidagilar keltirilishi lozim:
- Ishning nomi va maqsadi.
- Ishni bajarilganligini ko’rsatuvchi “screen shot” lar.
- Ishning natijasi.
4-dedline
Switch>enable
Switch#configure terminal
Enter configuration commands, one per line. End with CNTL/Z.
Switch(config)#vlan 2
Switch(config-vlan)#name sariq
Switch(config-vlan)#exit
Switch(config)#vlan 3
Switch(config-vlan)#name qizil
Switch(config-vlan)#exit
Switch(config)#
Switch(config)#interface FastEthernet0/2
Switch(config-if)#
Switch(config-if)#
Switch(config-if)#switchport access vlan 3
Switch(config-if)#
Switch(config-if)#exit
Switch(config)#interface FastEthernet0/3
Switch(config-if)#
Switch(config-if)#
Switch(config-if)#switchport access vlan 2
Switch(config-if)#
Switch(config-if)#exit
Switch(config)#interface FastEthernet0/1
Switch(config-if)#exit
Switch(config)#end
Switch#
%SYS-5-CONFIG_I: Configured from console by console
Amaliy mashg‘ulot № 5
MAVZU: Cisco Packet Tracer dasturida WAN tarmoqlarini loyihalash.
1. Ishning maqsadi:
Ushbu laboratoriya ishi quyidagilar uchun mo‘lallangan:
- Ma’lumot uzatish tarmoqlarida WAN tarmoqlarni loyihalash;
- Ma’lumot uzatish tarmoqlarida WAN tarmoqlarni qurish;
- EIGRP masofa-vektor marshrutizatsiya protokolini sozlashni o‘rganish.
2. Qisqa nazariy ma’lumotlar:
Internet (lotincha: inter – aro va net – tarmoq) – standart internet
protokoli (IP) orqali maʼlumot almashuvchi kompyuter tarmoqlarining butunjahon
va omma uchun ochiq toʻplamidir. Bu maʼlumotlarning asosiy tashuvchi
protokoli TCP/IP dir. TCP/IP oʻzaro bogʻliq protokollar yigʻindisi boʻlib, internetda
maʼlumot tarqalishida asosiy oʻrin egallaydi. Internet tarmogʻini minglab akademik,
davlat, tijorat va xonadon tarmoqlari tashkil etadi. Internet elektron
pochta, chat hamda oʻzaro bogʻlangan sahifalar va boshqa Butunjahon oʻrgimchak
toʻriservislaridan tashkil topadi.
Internet — katta (global) va kichik (lokal) kompyuter tarmoqlarini oʻzaro
bogʻlovchi butunjahon kompyuter tizimi. Unda geografik oʻrni, zamon va
makondan qatʼiy nazar, ayrim kompyuter va mayda tarmoqlar oʻzaro hamkorlikda
global informatsiya infratuzilmasini tashkil etadi. Qaydnomalar tizimi bilan
boshqariladigan barcha hosila tarmoqlar hamkorlikda isteʼmolchilarga ma'lumotni
saqlash, eʼlon qilish, joʻnatish, qabul qilish, izlash va maʼlum boʻlgan barcha
variantlar (matn, tovush, videotasvir, fotosurat, grafika, musiqa tarzida va b.
koʻrinishlar) da axborot almashinishga imkon yaratadi.
Internet tizimi 20-asr. 60-yillarida paydo boʻldi. Oʻsha paytlarda Amerika
mudofaa departamenti tashabbusi bilan kompyuterlar telefon tarmoqlariga ulana
boshladi. Dastlab, bunday faoliyat takomillashtirilgan loyihalar agentligi (AKRA)
tadqiqotlari doirasida olib borildi. Bu tadqiqotlar sovuq urush avj olgan davrga
toʻgʻri keldi. AQSH mudofaa departamenti urush boʻlib qolgan taqdirda oddiy
kommunikatsiya vositalari ishdan chiqqudek boʻlsa, oʻrniga yangi qoʻshimcha
kommunikatsiya vositalarini izlash bilan faol shugʻullandi. 60-yillar oxiri va 70yillarda Internet tarmogʻi uncha keng rivojlanmadi. Dastlabki oʻn yillik xalqaro
tarmoq, asosan, harbiylar va yirik olimlarning shaxsiy elektron liniyalari faoliyati
doirasi bilan cheklandi. Internetning beqiyos rivojlanish surʼati davlat, taʼlim,
akademik va ijtimoiy tuzilmalarning oʻziga xos umumiy moliyaviy va intellektual
ulushiga bogʻliq boʻldi.
3. Vazifa
3.1. Jurnaldagi variantingiz asosida tarmoq quring. Tarmoq qurilmalari uchun
dastlabki sozlashlarni bajaring. Ishni “3.1. vazifa bajarish ketma ketligi” ga asoslanib
bajaring.
Variant
Tarmoq tarkibi
1
8 kompyuter, 3 kommutator, router 4
2
5 kompyuter, 5 kommutator, router 3
3
6 kompyuter, 3 kommutator, router 4
4
7 kompyuter, 4 kommutator, router 3
5
8 kompyuter, 3 kommutator, router 4
6
5 kompyuter, 4 kommutator, router 3
7
6 kompyuter, 3 kommutator, router 4
8
7 kompyuter, 5 kommutator, router 4
9
6 kompyuter, 3 kommutator, router 3
10
5 kompyuter, 4 kommutator, router 4
11
4 kompyuter, 5 kommutator, router 3
12
6 kompyuter, 3 kommutator, router 4
13
7 kompyuter, 5 kommutator, router 3
14
8 kompyuter, 4 kommutator, router 4
15
7 kompyuter, 3 kommutator, router 3
16
5 kompyuter, 3 kommutator, router 4
17
5 kompyuter, 4kommutator, router 3
18
6 kompyuter, 5 kommutator, router 4
19
5 kompyuter, 5 kommutator, router 3
20
4 kompyuter, 4 kommutator, router 4
21
8 kompyuter, 5 kommutator, router 3
22
7 kompyuter, 3 kommutator, router 4
23
6 kompyuter, 4 kommutator, router 3
24
8 kompyuter, 3 kommutator, router 4
25
8 kompyuter, 5 kommutator, router 3
3.2. Jurnaldagi variantingiz asosida tarmoq quring. Tarmoq qurilmalari uchun
dastlabki sozlashlarni bajaring. Ishni “3.2. vazifa bajarish ketma ketligi” ga asoslanib
bajaring.
Variant
Tarmoq tarkibi
1.
3 kompyuter, 3 kommutator, router 3, server 2
2.
2 kompyuter, 5 kommutator, router 4, server 3
3.
4 kompyuter, 3 kommutator, router 3, server 2
4.
3 kompyuter, 4 kommutator, router 4, server 3
5.
2 kompyuter, 3 kommutator, router 3, server 2
6.
4 kompyuter, 4 kommutator, router 4, server 3
7.
3 kompyuter, 3 kommutator, router 3, server 2
8.
2 kompyuter, 5 kommutator, router 3, server 3
9.
4 kompyuter, 3 kommutator, router 4, server 2
10.
2 kompyuter, 4 kommutator, router 3, server 3
11.
3kompyuter, 5 kommutator, router 4, server 2
12.
4 kompyuter, 3 kommutator, router 3, server 3
13.
3 kompyuter, 5 kommutator, router 4, server 2
14.
3 kompyuter, 4 kommutator, router 3, server 3
15.
2 kompyuter, 3 kommutator, router 4, server 2
16.
3 kompyuter, 3 kommutator, router 3, server 3
17.
4 kompyuter, 4kommutator, router 4, server 2
18.
4 kompyuter, 5 kommutator, router 3, server 3
19.
2 kompyuter, 5 kommutator, router 4, server 2
20.
3 kompyuter, 4 kommutator, router 3, server 3
21.
4 kompyuter, 5 kommutator, router 4, server 2
22.
3 kompyuter, 3 kommutator, router 3, server 3
23.
3 kompyuter, 4 kommutator, router 4, server 2
24.
2 kompyuter, 3 kommutator, router 3, server 3
25.
2 kompyuter, 5 kommutator, router 4, server 2
3.1. vazifani bajarish ketma ketligi:
Ma’lumot uzatish tarmoqlarida WAN tarmoqlarni qurishni o‘rganish.
- Tarmoq topologiyasini 1-rasm bo‘yicha o‘rganing;
- R1, R2 va R3 marshrutizatorlarining interfeyslarini sozlang va tekshiring;
1-rasm. WAN Tarmoq topologiyasi
3.1.1. Marshrutiztorning interfeyslariga variant bo‘yicha manzillarni sozlang.
Router#enable
Router#configure terminal
a)
R1 marshrutizatorga nom bering.
Router(config)#hostname R1_ANDIJAN
b) DNS izlashni o‘chiring. Bu noto‘g‘ri buyruq berilganda marshrutizator
yozilgan noto‘g‘ri buyruqni izlay boshlaydi.
R1 (config)# no ip domain-lookup
v) Parol 10 simvoldan kam bo‘lmasligi kerak.
R1 (config)# security passwords min-length 10
g) cisco12345 deb shifrlangan ko‘rinishda parolni o‘rnating
R1 (config)# enable secret cisco12345
d) shifrlanmagan parollarni shifrlash uchun
R1 (config)# service password-encryption
R1_ANDIJAN(config)#interface FastEthernet 0/0
R1_ANDIJAN(config-if)# ip address 40.0.0.100 255.255.255.0
R1_ANDIJAN(config-if)#no shutdown
R1_ANDIJAN(config-if)#interfase FastEthernet 0/1
R1_ANDIJAN(config-if)#ip address 40.0.1.1 255.255.255.252
R1_ANDIJAN(config-if)#no shutdown
R1_ANDIJAN(config-if)#ip route 40.0.2.0 255.255.255.0 40.0.1.2
R1_ANDIJAN(config-if)# ip route 40.0.4.0 255.255.255.0 40.0.1.2
R1_ANDIJAN(config-if)# end
a, b, v, g, d larni boshqa marshrutizatorlarga ham o‘rnating.
Toshkent
Router#enable
Router#configure terminal
Router(config)#hostname R2_TASHKENT
R2_TASHKENT(config)# interface FastEthernet 0/0
R2_TASHKENT(config-if)#ip address 40.0.1.2 255.255.255.252
R2_TASHKENT(config-if)#no shutdown
R2_TASHKENT(config)# interface FastEthernet 0/1
R2_TASHKENT(config-if)#ip address 40.0.3.2 255.255.255.252
R2_TASHKENT(config-if)#no shutdown
R2_TASHKENT(config)# interface FastEthernet 1/0
R2_TASHKENT(config-if)#ip addree 40.0.2.100 255.255.255.0
R2_TASHKENT(config-if)#no shutdown
R2_TASHKENT(config-if)#exit
R2_TASHKENT(config)# ip route 40.0.4.0 255.255.255.0 40.0.3.1
R2_TASHKENT(config)# ip route 40.0.0.0 255.255.255.0 40.0.1.1
R2_TASHKENT(config)# exit
Samarqand
Router#enable
Router#configure terminal
Router(config)#hostname R3_SAMARKAND
R3_SAMARKAND(config)# interface FastEthernet 0/0
R3_SAMARKAND(config-if)#ip address 40.0.3.1 255.255.255.252
R3_SAMARKAND(config-if)#no shutdown
R3_SAMARKAND(config-if)# interface FastEthernet 0/1
R3_SAMARKAND(config-if)#ip add 40.0.4.100 255.255.255.0
R3_SAMARKAND(config-if)#no shutdown
R3_SAMARKAND(config-if)#exit
R3_SAMARKAND(config)# ip route 40.0.2.0 255.255.255.0 40.0.3.2
R3_SAMARKAND (config)# ip route 40.0.0.0 255.255.255.0 40.0.3.2
Show run buyrug‘i orqali har bir marshrutizatorning konfiguratsiyasini
tekshiring va marshrutizatorlar orasida aloqa bor yoki yo‘qligini test qilib tekshiring.
3.1.2. show ip route buyrug‘i orqali marshrutizatorlardagi jadvalni
tekshiramiz.
3.1.3. Marshrutizatorlarda qo‘shni qurilmalarni ulanganligini tekshiring
3.2. vazifani bajarish ketma ketligi
EIGRP masofa-vektor marshrutizatsiya protokolini sozlashni o’rganish.
–
–
tekshiring
–
–
tarmoq topologiyasini 2-rasm bo‘yicha o‘rganing
R0, R1 va R2 marshrutizatorlarining interfeyslarini sozlang va
EIGRP protokolini sozlang va tekshiring
har bir marshrutizatorning marshrutizatsiya jadvalini o‘rganing
2 - rasm. Tarmoq topologiyasi
Kompyuterlarga 2-rasmda ko‘rsatilgan toplogiya bo‘yicha IP manzillarni
kiriting.
a) R1 marshrutizatorning konfiguratsiyasini sozlaymiz.
Router(config)#hostname R0
Router(config)#router eigrp 1
Router(config)#eigrp router-id 2.2.2.2
Router(config)#network 192.168.10.0 0.0.0.255
Router(config)#network 12.12.12.0 0.0.0.3
Router(config)#exit
b) R1 marshrutizatorning konfiguratsiyasini sozlaymiz.
Router(config)#hostname R1
c) R2 marshrutizatorning konfiguratsiyasini sozlaymiz.
Router(config)#hostname R2
R2(config)#router eigrp 1
R2(config-router)#eigrp router-id 1.1.1.1
R2(config-router)#network 10.10.10.0 0.0.0.3
R2(config-router)#network 192.168.20.0 0.0.0.255
R2(config-router)#network 11.11.11.0 0.0.0.3
R2(config-router)#exit
4. Hisobot tarkibi:
Hisobotda quyidagilar keltirilishi lozim:
- Ishning nomi va maqsadi.
- Ishni bajarilganligini ko‘rsatuvchi “screen shot” lar.
- Ishning natijasi.
--- System Configuration Dialog ---
Continue with configuration dialog? [yes/no]: n
Press RETURN to get started!
Router>enable
Router#configure terminal
Enter configuration commands, one per line. End with CNTL/Z.
Router(config)#interface FastEthernet0/0
Router(config-if)#ip address 10.0.0.1 255.0.0.0
Router(config-if)#no shutdown
Router(config-if)#
%LINK-5-CHANGED: Interface FastEthernet0/0, changed state to up
%LINEPROTO-5-UPDOWN: Line protocol on Interface FastEthernet0/0, changed
state to up
Router(config-if)#exit
Router(config)#interface Serial0/0/0
Router(config-if)#
Router(config-if)#exit
Router(config)#interface Serial0/1/0
Router(config-if)#ip address 30.0.0.1 255.0.0.0
Router(config-if)#no shutdown
%LINK-5-CHANGED: Interface Serial0/1/0, changed state to down
Router(config-if)#
%LINK-5-CHANGED: Interface Serial0/1/0, changed state to up
%LINEPROTO-5-UPDOWN: Line protocol on Interface Serial0/1/0, changed state
to up
Router con0 is now available
Press RETURN to get started.
Router>enable
Router#configure terminal
Enter configuration commands, one per line. End with CNTL/Z.
Router(config)#interface Serial0/1/0
Router(config-if)#
Router(config-if)#exit
Router(config)#ip route 20.0.0.0 255.0.0.0 30.0.0.0
Router(config)#
Router#
%SYS-5-CONFIG_I: Configured from console by console