KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
KALIKASAN AT ISTRAKTURA NG
WIKANG FILIPINO
A. PONOLOHIYA
B. MORPOLOHIYA
C. PAGBABAGONG
D. MORPOPONEMIKO
E. PALAUGNAYAN
F. KAYARIAN NG SALITA
G. PARIRALA AT SUGNAY
H. PANGUNGUSAP
• Inaasahan sa Pagkatuto matapos mailahad
ang aralin:
1. Natutukoy
kung
paano
nabuo,
nadaragdagan at nababawasan ang
mga salita; at
2. Nauunawaan ang kalikasan at istraktura
ng wikang Filipino.
KALIKASAN AT ISTRAKTURA NG
WIKANG FILIPINO
-
-
Bilang panimulang pagkilala sa istraktura ng
isang wika, mahalagang maging pamilyar
sa taglay nitong ponolohiya o palatunugan,
ang agham ng mga tunog ng isang wika,
kasama ang pag-aaral ng histori at mga
teorya ng mga pagbabago ng tunog sa
isang particular na wika o sa dalawa o higit
pang magkakaugnay na mga wika.
Ayon kay Santiago (2003), may tatlong salik
na kailangan upang makapagsalita ang
isang tao:
1. Ang pinanggagalingan ng enerhiya o
lakas
2. Ang artikulador o kumakatal na bagay
3. Ang resonador o patunugan
PONOLOHIYA (Phonology) - Tatlong Salik sa
Pagsasalita
1. ENERHIYA (Energy) - nilikhang presyon
ng papalabas na hiningang galing sa baga
(pressure created when exhaling)
2. ARTIKULADOR
(Articulator)
nagpapakatal sa mga babagtingang
pantinig (Vocal)
3. RESONADOR
(Resonator)
nagmomodipika ng tunogAng bibig at
guwang ng ilong ang itinuturing na
resonador (modifies the sound. The mouth
and nasal passageway are considered as
resonators.)
PONOLOHIYA
-
-
Ang ponema ay tumukukoy sa mga
makahulugang tunogng isang wika. Ang
makaagham na pag-aaral nito ay tinatawag
naming ponolohiya.
Isa sa antas ng pag-aaral ng wika ang
ponolohiya. Ang "pono" ay galing sa
English na "phone" na nangangahulugang
tunog
at
ang
"lohiya"
na
nangangahulugang pag-aaral.
Samakatuwid ang ponolohiya/ponoloji ay pag-aaral
ng mga tunog ng ating wikaAng tunog ay tinatawag
na ponema at bilang yunit ng tunog na nagpapaiba
ng kahulugan.
Bawat wika sa daigdig ay binubuo ng set ng mga
tunog na may kani-kaniyang dami o bilang.
Nagiging makabuluhan ang isang particular na
tunog kung nagagawa nitong ibahin ang kahulugan
ng isang salita sakaling ito'y tanggalin o palitan.
PONEMA
•
•
Ang tawag sa mga tunog ng ating wika.
Halimbawa:
o Ang pasa at basa ay nag-iiba ang
kahulugan kapag pinalitan. Ang /p/
at /b/ ay mga makabuluhang tunog.
May dalawampu't isang (21) ponema ang wikang
Filipino labing-anim (16) ang katinig at lima (5)
naman ay patinig. Ang mga katinig sa Filipino ay
ang mga sumusunod: / p, b, m, t, d, n, s, l, r, y, k, g,
/. Ang mga katinig namna ay ang / I, e, a, o u/.
URI NG PONEMA
A. MGA PONEMANG SEGMENTAL
• Ang ponemang segmental ay pag-aaral
ng mga tunog na may katumbas na titik
o letra para mabasa o mabigkas.
Binubuo ito ng mga patinig, katinig,
klaster, diptonggo at iba pa.
1. PONEMANG KATINIG
o Ang mga Ponemang Katinig ay
inayos sa dalawang artikulasyon
- ang paraan at punto ng
artikulasyon. Ang paraan ng
artikulasyon ay naglalarawan
kung paano pinatutunog ang
mga ponemang katinig sa bibig.
BALANO 1 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
Ang sumusunod ay ibat-ibang punto ng
artikulasyon:
PANLABI
- Ang mga ponemang /p/, /b/, at /m/ ay
binibigkas sa pamamagitan ng pagdiit ng
ibabang labi sa itaas na labi.
PANLABI-PANGNGIPIN
- Ang mga ponemang /f/, at /v/ ay binibigkas
sa pamamagitan ng pagdidiit ng labi sa mga
ngipin sa itaas.
PANGNGIPIN
- Ang mga ponemang /t/, /d/, at /n/ ay
binibigkas sa pamamagitan ng pagdiit ng
dila sa mga ngipin sa itaas.
PANGGILAGID
- Ang mga ponemang /a/, /z/,/l/ at /r/ ay
binibigkas sa ibabaw ng dulong dila na
dumidikit sa punong gilagid.
PANG NGALANGALA
- Ang ponemang /n/ at /y/ ay binibigkas sa
punong dila at dumidiit sa matigas na
bahagi ng ngalangala.
PANLALAMUNAN
- Ang mga ponemang /k/,/g/./j/ at /w/ ay
binibigkas sa pamamagitan ng ibaba ng
punong dila na dumidiit sa malambot na
ngalangala.
GLOTTAL
- Ang /?/ at /h/ ay binibigkas sa pamamagitan
ng pagdidiit at pagharang ng presyon ng
papalabas na hininga upang lumikha ng
glottal na tunog. ang sumusunod ay mga
paraang ng artikulasyon:
PASARA
- Ang mga katinig na binibigkas ng pasarang
walang tinig at may tinig ay /p,b,t,d,k,g,?/.
PAILONG
- Ang mga katinig ay binibigkas sa paraang
dumadaan sa ilong ang tunog kapag
binibigkas.
- Ang mga katinig na binibigkas na pailong ay
/m,n,l/
PASUTSOT
- Ang mga katinig na pasutsot ay /s,h/
PAGILID
- Ang mga katinig na pagilid ay /l/
PAKATAL
- Ang katinig na pakatal ay /r/
MALAPATINIG
- Ang mga katinig na malapatinig ay /w/ at /y/.
2. PONEMANG PATINIG
o Ang ponemang patinig ay binibigkas
sa ating dila na binubuo ng harap,
sentral, gitna, at likod na bahagi.
Ang mga bahagi ng dila ang siyang
gumagana sa pagbigkas ng mga
patinig na binibigkas ng mataas,
gitna at mababa ayon sa posisyon
ng pagbigkas. Ang /a,e,i,o,u/ ay mga
patinig.
TSART NG MGA PONEMANG PATINIG
3. DIPTONGGO
o Alinman sa ponemang patinig na
/a,e,l,o,u/
na
sinusundan
ng
malapatinig na /w/ at /y/ sa loob ng
isang pantig ay tinatawag na
diptonggoAng diptonggo ay: aw, ay,
ey, iw, iy, oy, ow, uw, at uy.
o Halimbawa:
- Ba-liw
- sa-baw
- rey-na
- Ba-hay
- ka-hoy
- ba-duy’
4. KLASTER (KAMBAL-KATINIG)
o Ang klaster na maituturing na
kambal katinig ay binubuo ng
dalawang magkasunpd na katinig sa
isang pantig, Maaring makita ang
klaster sa inisyal, midyal at pinal na
pantig na salita.
o Halimbawa:
- Inisyal Midyal Pinal
- Blusa sombrero ark
- Kwento ekspresyon kard
- Dragon asambleya biks
BALANO 2 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
5.
PARES MINIMAL
o Kasama sa pag-aaral ng ponemang
segmental ang pares minimal. Ito ay
binubuo ng pares ng salitang
magkaiba ang kahulugan ngunit
magkatulad na magkatulad sa
bigkas.
o Halimbawa:
- Pepe/pipi
- uso/oso
- Misa/mesa
- pala/bala
- Tila/tela
- bata/pata
6.
PONEMANG MALAYANG
NAGPAPALITAN
- Ito ay binubuo ng pares ng salitang
nagtataglay
ng
magkaibang
ponemang
matatagpuan
sa
magkatulad na kaligiran na dinagbabago ang kahulugan.
B. PONEMANG SUPRASEGMENTAL
- Ang
diin,
bilang
ponemang
suprasegmental, -ay lakas, bigat o
bahagyang pagtaas ng tinig sa
pagbigkas ng isang pantig sa
salitang binibigkas.
-
-
Ang ponemang patinig at katinig ay tinatawag ding
mga ponemang suprasegmental. Walang ponemik
na simbolong katawanin ang mga ito. Ito ay ang
tono/ intonasyon/ haba/ diin at hinto/ antala.
Pansinin ang pagbabago sa kahulugan ng mga
sumusunod
gamit
ang
mga
ponemang
suprasegmental.
1. DIIN
- Ginagamit ang simbolong /:/ upang
matukoy ang pantig ng salita na may
diin.
Sa
Filipino,
karaniwang
binibigkas nang may diin ang
salitang higit sa isang pantig. Malimit
ding
kasama
ng
diin
ang
pagpapahaba ng patinig. Tulad nito:
- /ba:hay/ - tirahan
- /pagpapaha:ba?/
lengthening
- /kaibi:gan/ - friend
- /sim:boloh/ sagisag
- Halimbawa
-
Sa salitang /kamay/, ang diin
ay nasa huling pantig na
/may/
Ay isang ponema sapagkat
sa mga salitang may iisang
tunog, ang pagbabago ng
diin at nakapagbabago sa
kahulugan nito.
• Halimbawa
o Hiram lamang
ang
/Buhay/
ng tao.
o Sila /Lamang/
ang /buHAY/
sa nagap na
sakuna, kaya
msasabing
/Lamang/ siya.
2. TONO
- Ginagamit
ang
tono
kapag
tumutukoy ang tindi ng damdamin sa
pagsasalita.
Sa
tono
ng
tagapagsalita,
malalaman
ang
kahulugan ng pahayag na kanyang
gusting sabihin.
3. INTONASYON
- Nauukol ito sa pagtaas at pagbaba
ng tinig sa pagsasalita na maaring
maghudyat sa kahulugan ng isang
pahayag. Ang punto naman ay
tumutukoy sa rehiyonal na tunog o
“accent”.
- Halimbawa:
- Totoo ang sinabi niya.
(nagsasalaysay)
- Totoo ang sinabi niya?
(nagtataganong)
4. HINTO/JUNCTURE
- Ito ang saglit na pagtitigil kung
nagsasalita,
sa
pangungusap
mapapansin ang bahagi kung kailan
ang bahagi kung kailan dapat
huminto ito ay sa pamamagitan ng
kuwit (,) at tuldok (.)
- Halimbawa:
- Hindi siya si Peter
- Hindi, siya si Peter
- Hindi siya, si Peter
MGA URI NG DIIN AT TULDIK
Ang diin ay paglalaban ng bigat ng isang
pantig sa pagbigkas ng isang salita.
BALANO 3 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
-
Malumanay o banayad o malumanay
Mabilis o masigla
Malumi o banayad na impit
Maragsa o bigla o mabilis na impit
Mariin o mabagal
Malaw – aw o paudlot
Ang tuldik ay mga pananda sa ilang uri ng
diin sa pagbabasa ng mga salitang
nakasulat o nakalimbag. Ang bawat tudlik at
may diing kinakatawan o kinauukulan. Sa
amin na uri ng diin, 3 lamang ang tuldik na
ginagamit na pananda tulad ng:
- Tuldik na pahilis (/)
- Tudlik na paiwa (\)
- Tudlik na pakupya (^)
URI NG DIIN
1. SALITANG MALUMANAY
a. Ang diin ay laging nasa
ikalawang pantig ng salita buhat
sa hulian; binibigkas ng banayad
at hindi tinutuldikan maaring
magtapos sa patinig o katinig.
Halimbawa:
1. Bunga
2. Halaman
3. Tao
4. Mayaman
5. Mahirap
6. Aso
b. Ang bigkas ay di nagbabago
kahit gamitan ng pang angkop o
panlapi.
Halimbawa:
1. Dahon
2. Talakayin
3. Dalaga
4. Makilalang
5. Mabuhay
6. Ala-ala
2. SALITANG MABILIS
a. Ang diing mabilis ay binibigkas ng
pagbunton sa hulihang pantig ng
salita o nang tuloy-tuloy. Ito ay
maaaring magtapos sa patinig o
katinig. Ang tuldik na ginagamit sa
saliitang mabilis ay pahilis.
Halimbawa:
b. Lahat
ng
salitang
ugat
na
dadalawahing pantig at nagsisimula
o pinangungunahan ng isang katinig
sa iy o sa uw ay binibigkas ng
mabilis at tinutuldikan.
Halimbawa:
-
c. Lahat ng mga panghalip panao ay
may diing mabilis maliban sa mga
panghalip na akin, tayo, amin,
naming, atin, natin na pawang
malumanay.
Ang mga saitag dadalawahing pantig na
magkasunod ang dalawang katinig ay
binibigkas gaya ng: aklat, daglat maliban sa
minsan at pinsan na pawang mariin.
Halimbawa:
d. Lahat ng mga katutubong tawag sa
mga bilang, buhat sa isa at panay na
mabilis maliban sa apat, anim, libo,
yuta, at angaw ng mga malumanay
at ang sampu nat laksa na kapwa
maragsa.
Halimbawa:
e. Titik
na
magkawangis
na
dadalawahing pantig maliban sa oo
na diing malumay.
Halimbawa:
BALANO 4 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
f.
Salirang binubuo ng pantig
kabilaan
na
magkawangis
magkasunod.
na
at
Halimbawa:
3. SALITANG MALUMI
a. Ang mga salitang malumi ay may tuldik
na paiwa. Laging nagatatapos sa
patinig. Ang diin ay nasa kaliwang pantig
buhat sa hulian ngunit ang huling pantid
ay may in pit kung bigkasin. Walang
malumi na iisahing pantig.
b. Ang maragsa ay nagiging mabilis kapag
inaangkupan o ginagamitan ng ‘t o ‘y/
Halimbawa:
Halimbawa:
c. Ang salitang dadalawahing pantig na
ang huling patinig ay sumusunod sa
dalawang katinig ay binibigkas nang
maragsa.
Halimbawa:
b. Nananatili ang bigkas na malumi kat
may unlapi at gitlapi.
5. SAITANG MARIIN
a. Ang diin ay laging nasa ikatlo o higit
pang pantig. Ang mga salitang may diing
mariin ay binubuo ng tatlo o higit pang
pantig.
c. Nagiging malumay ang malumi kapag
inaangkupan.
Halimbawa:
• Diwang kayumanggi
• Binatang-bukid
• Sariwang bukid
• Luhang pumatak
4. SALITANG MARAGASA
a. Ito ay tudlik na pakupya at laging
nagtatapos sa patinig. Binibigkas ang
salita na tuloy-tuloy ngunitinimpit sa
huling pantig.
Halimbawa:
b. Mga pangalan sa bilang, kung inuulit
ang unang pantig at ngangahulugan ng
wala kundi iyon lamang.
Halimbawa:
Halimbawa:
BALANO 5 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
c. Mga salitang iuunlapian ng tala o pala at
hinuhulupian ng an o han.
Halimbawa:
2. MORPEMANG SALITANG-UGAT
- Mga payak na salita dahil walang
panlapi.
- Hal: Tao, basa, Pagod, Tuwa
3. MORPEMANG PANLAPI
- Mga morperamng ikinakabit sa
salitang-ugat.
- Hal: Umaawit, Maganda, magbasa,
makahoy
URI NG MORPEMA
1. MORPEMANG MAY KAHULUGANG
LEKSIKAL
- Ito ay morpemang tinatawag din na
pangnilalaman. Kabilang sa uri nito
ay ang salitang pangalan, pandiwa,
pang-uri, at mga pang-abay.
d. Mga
pandiwang
nasa
aspetong
imperpektibo at komtemplatibo.
Halimbawa:
MORPOLOHIYA
- Ito ay tumutukoy sa makaaghan nap agaaral ng mga makabuluhang yunit ng isang
salita o morpema.
MOPREMA
- Salitang griyegi na morph (anyo/unit)
at eme (kahulugan). Ito ang
pinakmaliit nay unit ng isang salita.
ANYO NG MORPEMA
1. MORPEMANG PONEMA
- Paggamit ng makahulugang tunog
na nagpapakiala sa gender o
kasarian.
- Hal: Propesor at Propersora – Ang
ponemang /a/ ang nagbibigay
kahulugang “kasariang pambabae”
2. MORPEMANG MAY KAHULUGANG
PANGKAYARIAN
- Ito ang mga morpemang walang
kahulugang sa sarili at kailangan
pang makita sa isang kayarian o
konteksto
upang
maging
makahulugan. Kabilang dito ang
mga sumusunod:
BALANO 6 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
MGA PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO
-
Ang pagbabagong morpoponemiko ay
tumutukoy sa anumang pagbabago sa
karaniwang anyo ng isang morpema dahil
sa impluswensya ng kagiliran nito. Ito ay
may ilang uri:
a. ASIMILASYON
- Mga pagababging nagaganap sa
/ng/ sa pusisyong pinal dahil sa
impluwensya ng ponemang kasunod
nito.
Ito ay tumutukoy sa pagbabagong anyo ng
morpema dahil sa impluwensya ng mga
katabing tunog nito.
•
Ang mga panlaping nagtatapos sa –ng
katulad ng sing- ay maaaring maging sin o
sim at pang- na maaaring maging pan- o
pam-
Ang mga salitang nagsisimula sa d, l, r, s, t ay
inuunlapian ng (sin-) at (pan-)
Halimbawa:
• sing + tindi = sin + tindi = sintindi
• pang + laban = pan + laban = panlaban
Ang mga salitang nagsisimula naman sa b, p ay
inuunlapian ng (sim-) at (pam-)
nagiging /n/ o /m/ o nananatiling /ng/
dahil sa kasunod na tunog.
Kung ang isang panlapi o salita ay nagtatapos sa
/ng/ ay ikinakabit sa isang salitang-ugat na
nagsisimula sa /p/ o /b/, ang /ng/ ay nagiging /m/.
-
ang
pagbabagong
nagaganap
lamang dito ay nasa pinal na
panlaping –ng.
Halimbawa:
•
•
•
sing + tindi = sin + tindi = sintindi
pang + laban = pan + laban = panlaban
pang + pilosopiya = pam + pilosopiya =
pampilosopiya
2. ASIMILASYONG GANAP
- Bukod sa pagkakabo sa ponemang
/ng/ nawawala parin ang unang
ponema ng nilalapiang salita dahil
sa ito ay inaasimila o napapaloob sa
sinusundang ponema.
- nagaganap ang asimilasyong ito
kapag matapos na maging /n/ at /m/
ng panlapi dahil sa pakikibagay sa
kasunod na tunog ay nawawala pa
ang sumusunod na unang titik ng
salitang-ugat at nananatili na lamang
ang tunog na /n/ o /m/.
Halimbawa:
• pang + baril = pam + baril = pamaril
• pang + takot = pan + takot = panakot
Halimbawa:
• pang + pilosopiya = pam + pilosopiya =
pampilosopiya
• sing+ payat=sim+ payat = simpayat
Ang mga salitang nagsisimula sa patinig
/a,e,i,o,u/ at katinig na /k,g,h,n,w,y/ ay inuunlapian
ng (sing-) at (pang-). Dito ay walang pagbabagong
nagaganap sa mga salita.
Halimbawa:
• sing + ganda = sing + ganda = singganda
• pang + kaisipan = pang + kaisipan =
pangkaisipan
DALAWANG URI NG ASIMILASYON
1. ASIMILASYON PARSYAL O DIGANAP
- Karaniwang
pagbabagong
nagaganap sa ponemang /ng/ at
-
PAGPAPALIT NG PONEMA
May mga pagbabago napapalitan
ponema sa pagbubuo ng salita.
ng
BALANO 7 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
-
-
-
-
METATESIS
Kapag ang salitang-ugat na nagsisimula sa
/l/ o /y/ ay ginigitlapian ng /-in/, ang /l/ o /y/
ng salitang-ugat at /n/ ng gitlapi ay
magkakapalit ng posisyon.
PAGKAKALTAS NG PONEMA
Pagbabagong may nawawalang ponema sa
loob ng salita.
PAGLILIPAT-DIIN
May mga salitang nagbabago ng diin kapag
nilalapian.
REDUPLIKASYON
Pag-uulitito ng pagtig ng salita.
KAYARIAN NG SALITA
Inaasahan sa Pagkatuto matapos mailahad ang
aralin:
1. Natutukoy
kung
paano
nabuo,
nadaragdagan at nababawasan ang mga
salita; at
2. Nauunawaan ang kalikasan at istraktura ng
wikang Filipino.
1. PAYAK – Salitang-ugat lamang, walang
panlapi, hindi inuulit, at walang katambal na
ibang salita.
Hal:
Bahay
ganda
Aklat
Takbo
Sariwa
bango
Kristal
bakasyon
2. INUULIT – makabubuo ng mga salita sa
tulong ng reduplikasyon ng salitang-ugat.
Maaring ulitin ang salitang-ugat ayon sa uri
nito.
BALANO 8 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
a. PARSYAL NA PAG-UULIT
- Ang unang bahagi lamang ng salita
ang inuulit
- Hal: Sayaw = sasayaw, Lakad =
lalakad
b. GANAP NA PAG-UULIT
- Ang buong salitang-ugat o salitang
maylapi ang inuulit
- Hal:gabi = gabi-gabi, basa= basa
nang basa
3. MAYLAPI – salitang binubuo ng salitangugat at isa o higit pang panlapi.
- Ang SALITANG-UGAT – ay mga
salita ng basal ang anyo o mga
salitang hindi nalalagyan ng panlapi;
samantalang ang
- Ang SALITANG-MAYLAPI – mga
salitang-ugat na nilagyan na ng
panlapi.
a. UNLAPI
Ito ay ginagamit sa unahan ng salitang ugat.
Ang mga madalas ginagamit na mga unlapi
ay ma-,, mag-, na-, nag-, pag-, pala-, atbp.
Halimbawa: magpasa, natakot, palabiro, nagtanim
(pang-) + laban = panglaban=panlaban
(pang-) + bato= pangbato=pambato
- Pansining ang “ng” sa panlapi ay naging “n”
sa una at sa pangalawa ito ay naging”m”.
Ito ay dahil sa pagkakaroon ng ganap na
asimilasyon ng salita.
b. GITLAPI
- Ito ay mga mopemang inilalagay sa
loob ng salita. Ang mga madalas
ginagamit na mga gitlapi ay -um-,
at -inHalimbawa: sumayaw, lumakad, sinagot, ginawa
c. HULAPI
- Ito ay inilalagay sa hulihan ng salita.
Ang karaniwang ginagamit na hulapi
ay -an, -han, -in, -hin.
Halimbawa: sabihan, sulatan, ibigin, gabihin, isipin,
tapusin
d. KABILAAN
- Kapag ang isang pares ng panlapi
ay nakalagay sa unahan at ang isa
ay
nasa
hulihan
ng
salita.
Halimbawa:
magawitan, paalisin, kaibigan,
kapayapaan
(Kina-)+takot+ -an) = kinatakutan sa halimbawa,
makikitang dinugtungan ng unlapi na “kina” at
hulapi na (“-an”) takot + “-in” = tinakot sa
halimbawa makikitang ang ginamit ay gitlaping “-in”
e. LAGUHAN
- Ang laguhan ay kapag mayroong
panlapi sa unahan,gitna at hulihan
ng
salita.
Halimbawa: pagsumikapan; salitangugat – sikap
4. TAMBALAN
–
dalawang
salitang
pinagsasama para makabuo ng isa pang
salita. May dalawa itong uri a g tambalang
di ganap at tambalang ganap.
a. MALATAMBALANG
SALITA
–
Karaniwang isinusulat na may gitling sa
pagitan ng dalawang salita.
-
b. TAMBALANG – GANAP – isusulat
naman ng magkadugtong. (May bagong
salita na may bagong kahulugan na
mabubuo)
BALANO 9 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
-
-
SINTAKSIS
(sintaks, palaugnayan)
Tawag sa pormasyon ng mga pangungusap
sa isang wika.
Sa Filipino, maaring mauna ang paksa sa
panag-uri at possible naming pagbaligtarin
ito.
Samantalang sa Ingles laging nauuna ang
paksa.
ANG PARIRALA
-
Isang lipon ng salitang walang buong diwa o
kaisipan. Maaaring ito ay may paksa ngunit
walang panaguri o kaya naman ay may
panaguri ngunit walang paksa.
1. SUGNAY NA NAKAPAG-IISA
- Ay nagtataglay ng buong diwa o kaisipan.
Tinatawag din itong punong-sugnay.
2. SUGNAY NA DI-NAKAPAG-IISA
- Ay mayroon ding paksa at panaguri ngunit
hindi nagtataglay ng buong diwa o kaisipan.
Tinatawag din itong katulong na sugnay.
IBA’T-IBANG URI NG PARIRALA AYON SA
KAYARIAN
1. Pariralang pang-ukol
2. Pariralang pawatas
3. Pariralang Pangngalang-diwa
PANGUNGUSAP
-
-
-
1. PARIRALANG PANG-UKOL
Binubuo ng pang-ukol na sa at layon
(pangngalan o panghalip)
Hal: Sa Legaspi, Ng ibon
2. PARIRALANG PAWATAS
Binubuo ng pantukoy at pawatas na
pandiwa (may panghalip)
Hal: Sa nanatili, Ang mga tumayo, Ang mga
lumabas
3. PARIRALANG
PANGNGALANG-DIWA
Binubuo ng pantukoy at pangngalang
pandiwa (pag+salitang=ugat)
Hal: Sa pag tuklas
SUGNAY
-
Ay lipon ng mga salita na may paksa at
panaguri na maaaring buo hindi ang diwa.
DALAWANG URI NG SUGNAY
1. Sugnay na nakapag-iisa
2. Sugnay na di-nakapag-iisa
-
Salita o pangkat ng mga salita na
nagpapahayag, nagtatanong, nag-uutos, o
nagbubulalas ukol sa isang bagay.
Palagiang isinusulat sa malaking titik ang
unang salita
Nagtatapas sa pamamagitan ng isang
bantas. (.?!)
Ang pangungusap ay maari ring masuri
batay sa ugnayan ng pandiwa at paksa.
Tinatawag itong pokus.
Naipakikita ito sa pamamagitan ng taglay na
panlapi ng pandiwa.
Maari rin namang ugnayan ang tawag dito.
Ang pokus at kaganapan ay kapwa mauri
bilang tagaganap/actor, layon, ganapan,
tagatanggap, kagamitan, sanhi, at direksyon
BAHAGI NG PANGUNGUSAP
1. PAKSA – bahagi ng pangungusap na
pinagtutuunan ng pansin sa loob ng
pangungusap.
- Ito ang pokus ng sinasabi sa loob ng
pangungusap.
- Sa dating gramatika, tinatawag itong
simuno.
2. Ang
PANAG-URI
–
bahagi
ng
pangungusap na nagbibigay ng kalam o
impormasyon tungol sa paksa.
BALANO 10 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
-
-
-
-
-
-
•
-
POKUS NG PANDIWA
TAGAGANAP O AKTOR
Paksa o simuno ang gumagawa ng aksiyon.
Halimbawa:
- Bumili ng bestida si Jean.
- Manghihiram ako ng aklat.
-
LAYON
Ang
paksa
ng
pangungusap
pinagtutuunan ng aksiyon.
•
Halimbawa:
o Sinigang ang ipaluto mo kay aling
Selya
o Inabot niya ang aklat sa itaas ng
cabinet.
GANAPAN
Ang paksa ng pangungusap ay ang
pinangyarihan ng kilos.
Halimbawa:
o Iyon ang simbahan na pagdarausan
ng kasal.
o Malayo ang ospital na pinagdalhan
sa maysakit
TAGATANGGAP
Ang paksa ng pangungusap ay ang
tagatanggap o tagapakinabang.
Halimbawa:
o Ako ang ipinagtabi ni nanay ng keyk.
o Kami ang ipinagluto ni Jimmy ng
masarap na pansit..
KAGAMITAN
Ang paksa ng pangungusap ay ginagamit
na kasangkapan sa pagsasagawa ng
aksiyon.
Halimbawa:
o Ipinanghiwa niya ng gulay ang
bagong kutsilyo.
o Posporo ang ipinangsindi niya ng
kandila.
SANHI
Ang paksa ng pangungusap ay ang sanhi o
dahilan ng aksiyon.
Halimbawa:
o Ikinatuwa ni nanay ang bagong
kotse ni tatay.
o Ikinalungkot ng buong pamilya ang
pagkamatay ng aming aso.
DIREKSYON
Ang paksa ay nagsasaad ng direksyon ng
kilos ng pandiwa
Halimbawa:
ang
BALANO 11 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
3. Kaganapan ng pandiwa (pokus sa layon)
A. Mga PANINGIT bilang pampapalawak
Ang mga paningit ay may tiyak na pusisyon sa loob
ng pangungusap. Ang mga kaatagang ka, ko at mo
at maaring manguna sa mga paningit. Mga paningit
na panghalip ang mga tawag sa mga ito.
Narito, sumakatawid, ang mga tuntunin sa wastong
gamit ng mga paningit.
1. Unang salitang may diin
*paningit
2. Unang
salitang
may
mo+paningit
diin+ka/ko/
Sa ating talaan ng mga paningit at mapapansing
may mga pningit sa malatang nagkakapalita, tulad
ng daw-raw at din-rin
DAW AT DIN
•
KAYARIAN NG PANGUNGUSAP
1. PAYAK
NA
PANGUNGUSAP
–
nagsasaad ng isang diwa at nagtataglay
lamang ng iisang sugnay na makapag-iisa.
2. TAMBALANG
PANGUNGUSAP
–
Binubuo ng dalawa o higit pang punong
sugnay na makapag-iisa.
o Maaring
magkatuwang,
magkapantaym
magkatulad
o
magkasalungat ang pahayag o
ideya.
3. HUGNAYANG
PANGUNGUSAP
–
Binubuo ng isang sugnay na makapag-iisa
at isa o higit pang sugnay na di makapagiisa.
o Nagsisimula sa pagkatapos, kahit
na, dahil, bago, kung, kaysa,
hanggang, nang, kung saan, upang,
kapag.
4. LANGKAPANG PANGUNGUSAP –
Biubuo ng dalawa o higit pang sugnay na
makapag-iisa at isa o higit pang sugnay na
di makapag-iisa.
PAGPAPALAWAK NG PANGUNGUSAP
Ang mga maaring
pangungusap ay:
gamiting
pampalawak
1. Paningit
2. Panuring (pang-uri at pang abay)
ng
Ginagamit kapag ang sinusundang salita ay
nagtatapos sa katinig, maliban sa mga
malapatinig na /w/ at /y/.
RAW AT RIN
•
Ginagamit kapag ang sinusundang salita ay
nagtatapos sa patinig na /w/ o /y/
LANG AT LAMANG
LANG (kolokyal na anyo)
LAMANG (pormal na anyo)
A. Mga panuring bilang pampalawak
1. Isasangguni po lamang naming sa
tagapangulo ng komite ang hinggil sa
suliranin ng mga kasapi.
2. Iabot mo lang sa akin ang peryodiko
bago ka umalis.
1. Pagpapalawak sa pamamagitan
karaniwang pang-uri
ng
Ang matalinong mag-aaral at
iskolar.
2. Pagpapalawak sa pamamagitan ng
pariralang panuring
3. Pagpapalawak sa pamamagitan ng
ibang bahagi ng pananalita na
gumaganap ng tungkulin sa pang-uri.
BALANO 12 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
B.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
4. Pagpapalawak sa pamamagitan ng
pang-abay
Batayang pangungusap
Mga kaganapan ng Pandiwa bilang
pampalawak.
Pampalawak
sa
pamamagitan
ng
kaganapang ganapan ng kilos ng pandiwa.
Pagpapalawak
sa
pamamagitan
ng
kaganapang kagamitan sa kilos ng
pandiwa.
Pagpapalawak
sa
pamamagitan
ng
kaganapang sanhi.
Pagpapalawan
sa
pamamagitan
ng
kaganapang direksyunal
Pagpapalawak
sa
pamamagitan
ng
kaganapang tagaganap ng kilos ng
pandiwa.
Pagpapalawak
sa
pamamagitan
ng
kaganapang layon
Pagpapalawak
sa
pamamagitan
ng
kaganapang tagtanggap
KAHUSAYANG DISKUROS - Taglay nito ang
kaalaman sa morpolohiya, sintaks, bokabularyo, at
mekaniks.
KAHUSAYANG ISTRATEJIK – Nakatuon sa
kakayahang magamit ang bilang ng mga
estratehiyang gagamitin para mapunan ang
nawawalang kaalaman.
KAHUSATANG SOSYOLINGGWISTIK
Tumutukoy sa interpretasyon sa mga elementong
mensahe ng ng individwal sa pamamagitan ng
interkoneksyon at kung paanong ang kahulugan ay
kumakatawan sa buong teksto.
TEORYANG UNCERTAINTY REDUCTION
a. Passive strategy
b. Interactive strategy
c. Active strategy
USES AND GRATIFICATION THEORY
a. Cognitive needs
b. Affective needs
c. Social Interactive needs
TEORYANG UNCERTAINTY REDUCTION
• Ipinapaliwanag ng Uncertatity Reducation
Theory na taglay ng bawat tao ang
pagnanais na maibsan ang nararamdamang
uncertainty sa isang sitwasyon. Kaya
naman iba't ibang pamamaraan ang kani-
kanilang naisip upang makakuha ng
impormasyon ukol sa isang tao nang sa
ganoon ay unti-unting mabawasan ang
uncertainty sa isa't isa. Ayon sa mga
eksperto, mahalaga ang pagbabawas ng
uncertatainty upang mapaunlad ang isang
relasyon.
Tatlong pangunahing paraan upang mabawasan
ang uncertatainty:
1. PASSIVE STRATEGY: We observe the
person, either in situations where the other
person is likely to be self-monitoring.
2. ACTIVE STRATEGY: We ask others
about the person we’re interested in or try to
set up a situation where we can observe
that person.
3. INTERACTIVE
STRATEGIES:
We
directly communicate with the persons.
USES AND GRATIFICATION THEORY
- Ang teoryang ito ay nagpapaliwanag na ang
tao o awdyens ang mas makapangyarihan
sa media (tv, radyo, pahayagan, internet).
Sa katunayan, Binabasag nito ang
paniniwalang pasibo ang mga manonood o
tagapakinig.
Ipinapaliwanag ng teoryang ito na ginagamit ng tao
ang media upang mapunan ang kanilang mga
pangangailangan bilang tao. Gaya ng sumusunod:
A. COGNITIVE NEEDS: People uses media
for acquiring knowlwdge and information.
For example, people watch quiz programs
on tv, in order to acquire knowledge and
information. They will watch news to satisfy
the need towards society. They use search
engine in net to gain knowledge.
B. AFFECTIVE NEEDS: It includes all kinds
of emotions, pleasure and other methods of
people. People use media like television to
satisfy their emotion needs. The best
example is people watch serials and if there
is any emotional or sad scene means
people used to cry.
C. PERSONAL INTEGRATIVE NEEDS:
This is the self-esteem need. People use
media to reassure their status, gain
credibility and stabilize. With this people
watch TV and assure themselves that they
have a status in society. For example,
people get to improve their status by
BALANO 13 | P a g e
KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS)
watching media advertisement and buy
those products, so the people change their
life style and media helps them to do so.
D. SOCIAL INTEGRATIVE NEEDS: It
encompasses the need to socialize with
family, friends and relation in the society.
For example, they use social networking
sites to have social interaction with their
love ones.
KAKAYAHANG GRAMATICAL: Tumutukoy sa
kakayahang komunikatibo
BAYBAYIN (ALIBATA): Tawag sa mga
sinaunang Sistema o paraan ng pagsusulat ng mga
Pilipino. Binubuo ng 17 titik, 3 pantig, at 14 katinig.
ABACEDARIO: tawag sa letrang binibigkas ng
pa-kastila.
ALPABETONG FILIPINO: Binubuo ng 28 na
letra. 5 patinig, 23 katinig.
N(enye): natatanging letra sa bagong alpahat
ABAKADA: Alpabetong binalangkas ni Lope K.
Santos
JIHAD: Banal na digmaan
BALANO 14 | P a g e