KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) KALIKASAN AT ISTRAKTURA NG WIKANG FILIPINO A. PONOLOHIYA B. MORPOLOHIYA C. PAGBABAGONG D. MORPOPONEMIKO E. PALAUGNAYAN F. KAYARIAN NG SALITA G. PARIRALA AT SUGNAY H. PANGUNGUSAP • Inaasahan sa Pagkatuto matapos mailahad ang aralin: 1. Natutukoy kung paano nabuo, nadaragdagan at nababawasan ang mga salita; at 2. Nauunawaan ang kalikasan at istraktura ng wikang Filipino. KALIKASAN AT ISTRAKTURA NG WIKANG FILIPINO - - Bilang panimulang pagkilala sa istraktura ng isang wika, mahalagang maging pamilyar sa taglay nitong ponolohiya o palatunugan, ang agham ng mga tunog ng isang wika, kasama ang pag-aaral ng histori at mga teorya ng mga pagbabago ng tunog sa isang particular na wika o sa dalawa o higit pang magkakaugnay na mga wika. Ayon kay Santiago (2003), may tatlong salik na kailangan upang makapagsalita ang isang tao: 1. Ang pinanggagalingan ng enerhiya o lakas 2. Ang artikulador o kumakatal na bagay 3. Ang resonador o patunugan PONOLOHIYA (Phonology) - Tatlong Salik sa Pagsasalita 1. ENERHIYA (Energy) - nilikhang presyon ng papalabas na hiningang galing sa baga (pressure created when exhaling) 2. ARTIKULADOR (Articulator) nagpapakatal sa mga babagtingang pantinig (Vocal) 3. RESONADOR (Resonator) nagmomodipika ng tunogAng bibig at guwang ng ilong ang itinuturing na resonador (modifies the sound. The mouth and nasal passageway are considered as resonators.) PONOLOHIYA - - Ang ponema ay tumukukoy sa mga makahulugang tunogng isang wika. Ang makaagham na pag-aaral nito ay tinatawag naming ponolohiya. Isa sa antas ng pag-aaral ng wika ang ponolohiya. Ang "pono" ay galing sa English na "phone" na nangangahulugang tunog at ang "lohiya" na nangangahulugang pag-aaral. Samakatuwid ang ponolohiya/ponoloji ay pag-aaral ng mga tunog ng ating wikaAng tunog ay tinatawag na ponema at bilang yunit ng tunog na nagpapaiba ng kahulugan. Bawat wika sa daigdig ay binubuo ng set ng mga tunog na may kani-kaniyang dami o bilang. Nagiging makabuluhan ang isang particular na tunog kung nagagawa nitong ibahin ang kahulugan ng isang salita sakaling ito'y tanggalin o palitan. PONEMA • • Ang tawag sa mga tunog ng ating wika. Halimbawa: o Ang pasa at basa ay nag-iiba ang kahulugan kapag pinalitan. Ang /p/ at /b/ ay mga makabuluhang tunog. May dalawampu't isang (21) ponema ang wikang Filipino labing-anim (16) ang katinig at lima (5) naman ay patinig. Ang mga katinig sa Filipino ay ang mga sumusunod: / p, b, m, t, d, n, s, l, r, y, k, g, /. Ang mga katinig namna ay ang / I, e, a, o u/. URI NG PONEMA A. MGA PONEMANG SEGMENTAL • Ang ponemang segmental ay pag-aaral ng mga tunog na may katumbas na titik o letra para mabasa o mabigkas. Binubuo ito ng mga patinig, katinig, klaster, diptonggo at iba pa. 1. PONEMANG KATINIG o Ang mga Ponemang Katinig ay inayos sa dalawang artikulasyon - ang paraan at punto ng artikulasyon. Ang paraan ng artikulasyon ay naglalarawan kung paano pinatutunog ang mga ponemang katinig sa bibig. BALANO 1 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) Ang sumusunod ay ibat-ibang punto ng artikulasyon: PANLABI - Ang mga ponemang /p/, /b/, at /m/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdiit ng ibabang labi sa itaas na labi. PANLABI-PANGNGIPIN - Ang mga ponemang /f/, at /v/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdidiit ng labi sa mga ngipin sa itaas. PANGNGIPIN - Ang mga ponemang /t/, /d/, at /n/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdiit ng dila sa mga ngipin sa itaas. PANGGILAGID - Ang mga ponemang /a/, /z/,/l/ at /r/ ay binibigkas sa ibabaw ng dulong dila na dumidikit sa punong gilagid. PANG NGALANGALA - Ang ponemang /n/ at /y/ ay binibigkas sa punong dila at dumidiit sa matigas na bahagi ng ngalangala. PANLALAMUNAN - Ang mga ponemang /k/,/g/./j/ at /w/ ay binibigkas sa pamamagitan ng ibaba ng punong dila na dumidiit sa malambot na ngalangala. GLOTTAL - Ang /?/ at /h/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdidiit at pagharang ng presyon ng papalabas na hininga upang lumikha ng glottal na tunog. ang sumusunod ay mga paraang ng artikulasyon: PASARA - Ang mga katinig na binibigkas ng pasarang walang tinig at may tinig ay /p,b,t,d,k,g,?/. PAILONG - Ang mga katinig ay binibigkas sa paraang dumadaan sa ilong ang tunog kapag binibigkas. - Ang mga katinig na binibigkas na pailong ay /m,n,l/ PASUTSOT - Ang mga katinig na pasutsot ay /s,h/ PAGILID - Ang mga katinig na pagilid ay /l/ PAKATAL - Ang katinig na pakatal ay /r/ MALAPATINIG - Ang mga katinig na malapatinig ay /w/ at /y/. 2. PONEMANG PATINIG o Ang ponemang patinig ay binibigkas sa ating dila na binubuo ng harap, sentral, gitna, at likod na bahagi. Ang mga bahagi ng dila ang siyang gumagana sa pagbigkas ng mga patinig na binibigkas ng mataas, gitna at mababa ayon sa posisyon ng pagbigkas. Ang /a,e,i,o,u/ ay mga patinig. TSART NG MGA PONEMANG PATINIG 3. DIPTONGGO o Alinman sa ponemang patinig na /a,e,l,o,u/ na sinusundan ng malapatinig na /w/ at /y/ sa loob ng isang pantig ay tinatawag na diptonggoAng diptonggo ay: aw, ay, ey, iw, iy, oy, ow, uw, at uy. o Halimbawa: - Ba-liw - sa-baw - rey-na - Ba-hay - ka-hoy - ba-duy’ 4. KLASTER (KAMBAL-KATINIG) o Ang klaster na maituturing na kambal katinig ay binubuo ng dalawang magkasunpd na katinig sa isang pantig, Maaring makita ang klaster sa inisyal, midyal at pinal na pantig na salita. o Halimbawa: - Inisyal Midyal Pinal - Blusa sombrero ark - Kwento ekspresyon kard - Dragon asambleya biks BALANO 2 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) 5. PARES MINIMAL o Kasama sa pag-aaral ng ponemang segmental ang pares minimal. Ito ay binubuo ng pares ng salitang magkaiba ang kahulugan ngunit magkatulad na magkatulad sa bigkas. o Halimbawa: - Pepe/pipi - uso/oso - Misa/mesa - pala/bala - Tila/tela - bata/pata 6. PONEMANG MALAYANG NAGPAPALITAN - Ito ay binubuo ng pares ng salitang nagtataglay ng magkaibang ponemang matatagpuan sa magkatulad na kaligiran na dinagbabago ang kahulugan. B. PONEMANG SUPRASEGMENTAL - Ang diin, bilang ponemang suprasegmental, -ay lakas, bigat o bahagyang pagtaas ng tinig sa pagbigkas ng isang pantig sa salitang binibigkas. - - Ang ponemang patinig at katinig ay tinatawag ding mga ponemang suprasegmental. Walang ponemik na simbolong katawanin ang mga ito. Ito ay ang tono/ intonasyon/ haba/ diin at hinto/ antala. Pansinin ang pagbabago sa kahulugan ng mga sumusunod gamit ang mga ponemang suprasegmental. 1. DIIN - Ginagamit ang simbolong /:/ upang matukoy ang pantig ng salita na may diin. Sa Filipino, karaniwang binibigkas nang may diin ang salitang higit sa isang pantig. Malimit ding kasama ng diin ang pagpapahaba ng patinig. Tulad nito: - /ba:hay/ - tirahan - /pagpapaha:ba?/ lengthening - /kaibi:gan/ - friend - /sim:boloh/ sagisag - Halimbawa - Sa salitang /kamay/, ang diin ay nasa huling pantig na /may/ Ay isang ponema sapagkat sa mga salitang may iisang tunog, ang pagbabago ng diin at nakapagbabago sa kahulugan nito. • Halimbawa o Hiram lamang ang /Buhay/ ng tao. o Sila /Lamang/ ang /buHAY/ sa nagap na sakuna, kaya msasabing /Lamang/ siya. 2. TONO - Ginagamit ang tono kapag tumutukoy ang tindi ng damdamin sa pagsasalita. Sa tono ng tagapagsalita, malalaman ang kahulugan ng pahayag na kanyang gusting sabihin. 3. INTONASYON - Nauukol ito sa pagtaas at pagbaba ng tinig sa pagsasalita na maaring maghudyat sa kahulugan ng isang pahayag. Ang punto naman ay tumutukoy sa rehiyonal na tunog o “accent”. - Halimbawa: - Totoo ang sinabi niya. (nagsasalaysay) - Totoo ang sinabi niya? (nagtataganong) 4. HINTO/JUNCTURE - Ito ang saglit na pagtitigil kung nagsasalita, sa pangungusap mapapansin ang bahagi kung kailan ang bahagi kung kailan dapat huminto ito ay sa pamamagitan ng kuwit (,) at tuldok (.) - Halimbawa: - Hindi siya si Peter - Hindi, siya si Peter - Hindi siya, si Peter MGA URI NG DIIN AT TULDIK Ang diin ay paglalaban ng bigat ng isang pantig sa pagbigkas ng isang salita. BALANO 3 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) 1. 2. 3. 4. 5. 6. - Malumanay o banayad o malumanay Mabilis o masigla Malumi o banayad na impit Maragsa o bigla o mabilis na impit Mariin o mabagal Malaw – aw o paudlot Ang tuldik ay mga pananda sa ilang uri ng diin sa pagbabasa ng mga salitang nakasulat o nakalimbag. Ang bawat tudlik at may diing kinakatawan o kinauukulan. Sa amin na uri ng diin, 3 lamang ang tuldik na ginagamit na pananda tulad ng: - Tuldik na pahilis (/) - Tudlik na paiwa (\) - Tudlik na pakupya (^) URI NG DIIN 1. SALITANG MALUMANAY a. Ang diin ay laging nasa ikalawang pantig ng salita buhat sa hulian; binibigkas ng banayad at hindi tinutuldikan maaring magtapos sa patinig o katinig. Halimbawa: 1. Bunga 2. Halaman 3. Tao 4. Mayaman 5. Mahirap 6. Aso b. Ang bigkas ay di nagbabago kahit gamitan ng pang angkop o panlapi. Halimbawa: 1. Dahon 2. Talakayin 3. Dalaga 4. Makilalang 5. Mabuhay 6. Ala-ala 2. SALITANG MABILIS a. Ang diing mabilis ay binibigkas ng pagbunton sa hulihang pantig ng salita o nang tuloy-tuloy. Ito ay maaaring magtapos sa patinig o katinig. Ang tuldik na ginagamit sa saliitang mabilis ay pahilis. Halimbawa: b. Lahat ng salitang ugat na dadalawahing pantig at nagsisimula o pinangungunahan ng isang katinig sa iy o sa uw ay binibigkas ng mabilis at tinutuldikan. Halimbawa: - c. Lahat ng mga panghalip panao ay may diing mabilis maliban sa mga panghalip na akin, tayo, amin, naming, atin, natin na pawang malumanay. Ang mga saitag dadalawahing pantig na magkasunod ang dalawang katinig ay binibigkas gaya ng: aklat, daglat maliban sa minsan at pinsan na pawang mariin. Halimbawa: d. Lahat ng mga katutubong tawag sa mga bilang, buhat sa isa at panay na mabilis maliban sa apat, anim, libo, yuta, at angaw ng mga malumanay at ang sampu nat laksa na kapwa maragsa. Halimbawa: e. Titik na magkawangis na dadalawahing pantig maliban sa oo na diing malumay. Halimbawa: BALANO 4 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) f. Salirang binubuo ng pantig kabilaan na magkawangis magkasunod. na at Halimbawa: 3. SALITANG MALUMI a. Ang mga salitang malumi ay may tuldik na paiwa. Laging nagatatapos sa patinig. Ang diin ay nasa kaliwang pantig buhat sa hulian ngunit ang huling pantid ay may in pit kung bigkasin. Walang malumi na iisahing pantig. b. Ang maragsa ay nagiging mabilis kapag inaangkupan o ginagamitan ng ‘t o ‘y/ Halimbawa: Halimbawa: c. Ang salitang dadalawahing pantig na ang huling patinig ay sumusunod sa dalawang katinig ay binibigkas nang maragsa. Halimbawa: b. Nananatili ang bigkas na malumi kat may unlapi at gitlapi. 5. SAITANG MARIIN a. Ang diin ay laging nasa ikatlo o higit pang pantig. Ang mga salitang may diing mariin ay binubuo ng tatlo o higit pang pantig. c. Nagiging malumay ang malumi kapag inaangkupan. Halimbawa: • Diwang kayumanggi • Binatang-bukid • Sariwang bukid • Luhang pumatak 4. SALITANG MARAGASA a. Ito ay tudlik na pakupya at laging nagtatapos sa patinig. Binibigkas ang salita na tuloy-tuloy ngunitinimpit sa huling pantig. Halimbawa: b. Mga pangalan sa bilang, kung inuulit ang unang pantig at ngangahulugan ng wala kundi iyon lamang. Halimbawa: Halimbawa: BALANO 5 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) c. Mga salitang iuunlapian ng tala o pala at hinuhulupian ng an o han. Halimbawa: 2. MORPEMANG SALITANG-UGAT - Mga payak na salita dahil walang panlapi. - Hal: Tao, basa, Pagod, Tuwa 3. MORPEMANG PANLAPI - Mga morperamng ikinakabit sa salitang-ugat. - Hal: Umaawit, Maganda, magbasa, makahoy URI NG MORPEMA 1. MORPEMANG MAY KAHULUGANG LEKSIKAL - Ito ay morpemang tinatawag din na pangnilalaman. Kabilang sa uri nito ay ang salitang pangalan, pandiwa, pang-uri, at mga pang-abay. d. Mga pandiwang nasa aspetong imperpektibo at komtemplatibo. Halimbawa: MORPOLOHIYA - Ito ay tumutukoy sa makaaghan nap agaaral ng mga makabuluhang yunit ng isang salita o morpema. MOPREMA - Salitang griyegi na morph (anyo/unit) at eme (kahulugan). Ito ang pinakmaliit nay unit ng isang salita. ANYO NG MORPEMA 1. MORPEMANG PONEMA - Paggamit ng makahulugang tunog na nagpapakiala sa gender o kasarian. - Hal: Propesor at Propersora – Ang ponemang /a/ ang nagbibigay kahulugang “kasariang pambabae” 2. MORPEMANG MAY KAHULUGANG PANGKAYARIAN - Ito ang mga morpemang walang kahulugang sa sarili at kailangan pang makita sa isang kayarian o konteksto upang maging makahulugan. Kabilang dito ang mga sumusunod: BALANO 6 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) MGA PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO - Ang pagbabagong morpoponemiko ay tumutukoy sa anumang pagbabago sa karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa impluswensya ng kagiliran nito. Ito ay may ilang uri: a. ASIMILASYON - Mga pagababging nagaganap sa /ng/ sa pusisyong pinal dahil sa impluwensya ng ponemang kasunod nito. Ito ay tumutukoy sa pagbabagong anyo ng morpema dahil sa impluwensya ng mga katabing tunog nito. • Ang mga panlaping nagtatapos sa –ng katulad ng sing- ay maaaring maging sin o sim at pang- na maaaring maging pan- o pam- Ang mga salitang nagsisimula sa d, l, r, s, t ay inuunlapian ng (sin-) at (pan-) Halimbawa: • sing + tindi = sin + tindi = sintindi • pang + laban = pan + laban = panlaban Ang mga salitang nagsisimula naman sa b, p ay inuunlapian ng (sim-) at (pam-) nagiging /n/ o /m/ o nananatiling /ng/ dahil sa kasunod na tunog. Kung ang isang panlapi o salita ay nagtatapos sa /ng/ ay ikinakabit sa isang salitang-ugat na nagsisimula sa /p/ o /b/, ang /ng/ ay nagiging /m/. - ang pagbabagong nagaganap lamang dito ay nasa pinal na panlaping –ng. Halimbawa: • • • sing + tindi = sin + tindi = sintindi pang + laban = pan + laban = panlaban pang + pilosopiya = pam + pilosopiya = pampilosopiya 2. ASIMILASYONG GANAP - Bukod sa pagkakabo sa ponemang /ng/ nawawala parin ang unang ponema ng nilalapiang salita dahil sa ito ay inaasimila o napapaloob sa sinusundang ponema. - nagaganap ang asimilasyong ito kapag matapos na maging /n/ at /m/ ng panlapi dahil sa pakikibagay sa kasunod na tunog ay nawawala pa ang sumusunod na unang titik ng salitang-ugat at nananatili na lamang ang tunog na /n/ o /m/. Halimbawa: • pang + baril = pam + baril = pamaril • pang + takot = pan + takot = panakot Halimbawa: • pang + pilosopiya = pam + pilosopiya = pampilosopiya • sing+ payat=sim+ payat = simpayat Ang mga salitang nagsisimula sa patinig /a,e,i,o,u/ at katinig na /k,g,h,n,w,y/ ay inuunlapian ng (sing-) at (pang-). Dito ay walang pagbabagong nagaganap sa mga salita. Halimbawa: • sing + ganda = sing + ganda = singganda • pang + kaisipan = pang + kaisipan = pangkaisipan DALAWANG URI NG ASIMILASYON 1. ASIMILASYON PARSYAL O DIGANAP - Karaniwang pagbabagong nagaganap sa ponemang /ng/ at - PAGPAPALIT NG PONEMA May mga pagbabago napapalitan ponema sa pagbubuo ng salita. ng BALANO 7 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) - - - - METATESIS Kapag ang salitang-ugat na nagsisimula sa /l/ o /y/ ay ginigitlapian ng /-in/, ang /l/ o /y/ ng salitang-ugat at /n/ ng gitlapi ay magkakapalit ng posisyon. PAGKAKALTAS NG PONEMA Pagbabagong may nawawalang ponema sa loob ng salita. PAGLILIPAT-DIIN May mga salitang nagbabago ng diin kapag nilalapian. REDUPLIKASYON Pag-uulitito ng pagtig ng salita. KAYARIAN NG SALITA Inaasahan sa Pagkatuto matapos mailahad ang aralin: 1. Natutukoy kung paano nabuo, nadaragdagan at nababawasan ang mga salita; at 2. Nauunawaan ang kalikasan at istraktura ng wikang Filipino. 1. PAYAK – Salitang-ugat lamang, walang panlapi, hindi inuulit, at walang katambal na ibang salita. Hal: Bahay ganda Aklat Takbo Sariwa bango Kristal bakasyon 2. INUULIT – makabubuo ng mga salita sa tulong ng reduplikasyon ng salitang-ugat. Maaring ulitin ang salitang-ugat ayon sa uri nito. BALANO 8 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) a. PARSYAL NA PAG-UULIT - Ang unang bahagi lamang ng salita ang inuulit - Hal: Sayaw = sasayaw, Lakad = lalakad b. GANAP NA PAG-UULIT - Ang buong salitang-ugat o salitang maylapi ang inuulit - Hal:gabi = gabi-gabi, basa= basa nang basa 3. MAYLAPI – salitang binubuo ng salitangugat at isa o higit pang panlapi. - Ang SALITANG-UGAT – ay mga salita ng basal ang anyo o mga salitang hindi nalalagyan ng panlapi; samantalang ang - Ang SALITANG-MAYLAPI – mga salitang-ugat na nilagyan na ng panlapi. a. UNLAPI Ito ay ginagamit sa unahan ng salitang ugat. Ang mga madalas ginagamit na mga unlapi ay ma-,, mag-, na-, nag-, pag-, pala-, atbp. Halimbawa: magpasa, natakot, palabiro, nagtanim (pang-) + laban = panglaban=panlaban (pang-) + bato= pangbato=pambato - Pansining ang “ng” sa panlapi ay naging “n” sa una at sa pangalawa ito ay naging”m”. Ito ay dahil sa pagkakaroon ng ganap na asimilasyon ng salita. b. GITLAPI - Ito ay mga mopemang inilalagay sa loob ng salita. Ang mga madalas ginagamit na mga gitlapi ay -um-, at -inHalimbawa: sumayaw, lumakad, sinagot, ginawa c. HULAPI - Ito ay inilalagay sa hulihan ng salita. Ang karaniwang ginagamit na hulapi ay -an, -han, -in, -hin. Halimbawa: sabihan, sulatan, ibigin, gabihin, isipin, tapusin d. KABILAAN - Kapag ang isang pares ng panlapi ay nakalagay sa unahan at ang isa ay nasa hulihan ng salita. Halimbawa: magawitan, paalisin, kaibigan, kapayapaan (Kina-)+takot+ -an) = kinatakutan sa halimbawa, makikitang dinugtungan ng unlapi na “kina” at hulapi na (“-an”) takot + “-in” = tinakot sa halimbawa makikitang ang ginamit ay gitlaping “-in” e. LAGUHAN - Ang laguhan ay kapag mayroong panlapi sa unahan,gitna at hulihan ng salita. Halimbawa: pagsumikapan; salitangugat – sikap 4. TAMBALAN – dalawang salitang pinagsasama para makabuo ng isa pang salita. May dalawa itong uri a g tambalang di ganap at tambalang ganap. a. MALATAMBALANG SALITA – Karaniwang isinusulat na may gitling sa pagitan ng dalawang salita. - b. TAMBALANG – GANAP – isusulat naman ng magkadugtong. (May bagong salita na may bagong kahulugan na mabubuo) BALANO 9 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) - - SINTAKSIS (sintaks, palaugnayan) Tawag sa pormasyon ng mga pangungusap sa isang wika. Sa Filipino, maaring mauna ang paksa sa panag-uri at possible naming pagbaligtarin ito. Samantalang sa Ingles laging nauuna ang paksa. ANG PARIRALA - Isang lipon ng salitang walang buong diwa o kaisipan. Maaaring ito ay may paksa ngunit walang panaguri o kaya naman ay may panaguri ngunit walang paksa. 1. SUGNAY NA NAKAPAG-IISA - Ay nagtataglay ng buong diwa o kaisipan. Tinatawag din itong punong-sugnay. 2. SUGNAY NA DI-NAKAPAG-IISA - Ay mayroon ding paksa at panaguri ngunit hindi nagtataglay ng buong diwa o kaisipan. Tinatawag din itong katulong na sugnay. IBA’T-IBANG URI NG PARIRALA AYON SA KAYARIAN 1. Pariralang pang-ukol 2. Pariralang pawatas 3. Pariralang Pangngalang-diwa PANGUNGUSAP - - - 1. PARIRALANG PANG-UKOL Binubuo ng pang-ukol na sa at layon (pangngalan o panghalip) Hal: Sa Legaspi, Ng ibon 2. PARIRALANG PAWATAS Binubuo ng pantukoy at pawatas na pandiwa (may panghalip) Hal: Sa nanatili, Ang mga tumayo, Ang mga lumabas 3. PARIRALANG PANGNGALANG-DIWA Binubuo ng pantukoy at pangngalang pandiwa (pag+salitang=ugat) Hal: Sa pag tuklas SUGNAY - Ay lipon ng mga salita na may paksa at panaguri na maaaring buo hindi ang diwa. DALAWANG URI NG SUGNAY 1. Sugnay na nakapag-iisa 2. Sugnay na di-nakapag-iisa - Salita o pangkat ng mga salita na nagpapahayag, nagtatanong, nag-uutos, o nagbubulalas ukol sa isang bagay. Palagiang isinusulat sa malaking titik ang unang salita Nagtatapas sa pamamagitan ng isang bantas. (.?!) Ang pangungusap ay maari ring masuri batay sa ugnayan ng pandiwa at paksa. Tinatawag itong pokus. Naipakikita ito sa pamamagitan ng taglay na panlapi ng pandiwa. Maari rin namang ugnayan ang tawag dito. Ang pokus at kaganapan ay kapwa mauri bilang tagaganap/actor, layon, ganapan, tagatanggap, kagamitan, sanhi, at direksyon BAHAGI NG PANGUNGUSAP 1. PAKSA – bahagi ng pangungusap na pinagtutuunan ng pansin sa loob ng pangungusap. - Ito ang pokus ng sinasabi sa loob ng pangungusap. - Sa dating gramatika, tinatawag itong simuno. 2. Ang PANAG-URI – bahagi ng pangungusap na nagbibigay ng kalam o impormasyon tungol sa paksa. BALANO 10 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) - - - - - - • - POKUS NG PANDIWA TAGAGANAP O AKTOR Paksa o simuno ang gumagawa ng aksiyon. Halimbawa: - Bumili ng bestida si Jean. - Manghihiram ako ng aklat. - LAYON Ang paksa ng pangungusap pinagtutuunan ng aksiyon. • Halimbawa: o Sinigang ang ipaluto mo kay aling Selya o Inabot niya ang aklat sa itaas ng cabinet. GANAPAN Ang paksa ng pangungusap ay ang pinangyarihan ng kilos. Halimbawa: o Iyon ang simbahan na pagdarausan ng kasal. o Malayo ang ospital na pinagdalhan sa maysakit TAGATANGGAP Ang paksa ng pangungusap ay ang tagatanggap o tagapakinabang. Halimbawa: o Ako ang ipinagtabi ni nanay ng keyk. o Kami ang ipinagluto ni Jimmy ng masarap na pansit.. KAGAMITAN Ang paksa ng pangungusap ay ginagamit na kasangkapan sa pagsasagawa ng aksiyon. Halimbawa: o Ipinanghiwa niya ng gulay ang bagong kutsilyo. o Posporo ang ipinangsindi niya ng kandila. SANHI Ang paksa ng pangungusap ay ang sanhi o dahilan ng aksiyon. Halimbawa: o Ikinatuwa ni nanay ang bagong kotse ni tatay. o Ikinalungkot ng buong pamilya ang pagkamatay ng aming aso. DIREKSYON Ang paksa ay nagsasaad ng direksyon ng kilos ng pandiwa Halimbawa: ang BALANO 11 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) 3. Kaganapan ng pandiwa (pokus sa layon) A. Mga PANINGIT bilang pampapalawak Ang mga paningit ay may tiyak na pusisyon sa loob ng pangungusap. Ang mga kaatagang ka, ko at mo at maaring manguna sa mga paningit. Mga paningit na panghalip ang mga tawag sa mga ito. Narito, sumakatawid, ang mga tuntunin sa wastong gamit ng mga paningit. 1. Unang salitang may diin *paningit 2. Unang salitang may mo+paningit diin+ka/ko/ Sa ating talaan ng mga paningit at mapapansing may mga pningit sa malatang nagkakapalita, tulad ng daw-raw at din-rin DAW AT DIN • KAYARIAN NG PANGUNGUSAP 1. PAYAK NA PANGUNGUSAP – nagsasaad ng isang diwa at nagtataglay lamang ng iisang sugnay na makapag-iisa. 2. TAMBALANG PANGUNGUSAP – Binubuo ng dalawa o higit pang punong sugnay na makapag-iisa. o Maaring magkatuwang, magkapantaym magkatulad o magkasalungat ang pahayag o ideya. 3. HUGNAYANG PANGUNGUSAP – Binubuo ng isang sugnay na makapag-iisa at isa o higit pang sugnay na di makapagiisa. o Nagsisimula sa pagkatapos, kahit na, dahil, bago, kung, kaysa, hanggang, nang, kung saan, upang, kapag. 4. LANGKAPANG PANGUNGUSAP – Biubuo ng dalawa o higit pang sugnay na makapag-iisa at isa o higit pang sugnay na di makapag-iisa. PAGPAPALAWAK NG PANGUNGUSAP Ang mga maaring pangungusap ay: gamiting pampalawak 1. Paningit 2. Panuring (pang-uri at pang abay) ng Ginagamit kapag ang sinusundang salita ay nagtatapos sa katinig, maliban sa mga malapatinig na /w/ at /y/. RAW AT RIN • Ginagamit kapag ang sinusundang salita ay nagtatapos sa patinig na /w/ o /y/ LANG AT LAMANG LANG (kolokyal na anyo) LAMANG (pormal na anyo) A. Mga panuring bilang pampalawak 1. Isasangguni po lamang naming sa tagapangulo ng komite ang hinggil sa suliranin ng mga kasapi. 2. Iabot mo lang sa akin ang peryodiko bago ka umalis. 1. Pagpapalawak sa pamamagitan karaniwang pang-uri ng Ang matalinong mag-aaral at iskolar. 2. Pagpapalawak sa pamamagitan ng pariralang panuring 3. Pagpapalawak sa pamamagitan ng ibang bahagi ng pananalita na gumaganap ng tungkulin sa pang-uri. BALANO 12 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) B. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 4. Pagpapalawak sa pamamagitan ng pang-abay Batayang pangungusap Mga kaganapan ng Pandiwa bilang pampalawak. Pampalawak sa pamamagitan ng kaganapang ganapan ng kilos ng pandiwa. Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang kagamitan sa kilos ng pandiwa. Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang sanhi. Pagpapalawan sa pamamagitan ng kaganapang direksyunal Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang tagaganap ng kilos ng pandiwa. Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang layon Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang tagtanggap KAHUSAYANG DISKUROS - Taglay nito ang kaalaman sa morpolohiya, sintaks, bokabularyo, at mekaniks. KAHUSAYANG ISTRATEJIK – Nakatuon sa kakayahang magamit ang bilang ng mga estratehiyang gagamitin para mapunan ang nawawalang kaalaman. KAHUSATANG SOSYOLINGGWISTIK Tumutukoy sa interpretasyon sa mga elementong mensahe ng ng individwal sa pamamagitan ng interkoneksyon at kung paanong ang kahulugan ay kumakatawan sa buong teksto. TEORYANG UNCERTAINTY REDUCTION a. Passive strategy b. Interactive strategy c. Active strategy USES AND GRATIFICATION THEORY a. Cognitive needs b. Affective needs c. Social Interactive needs TEORYANG UNCERTAINTY REDUCTION • Ipinapaliwanag ng Uncertatity Reducation Theory na taglay ng bawat tao ang pagnanais na maibsan ang nararamdamang uncertainty sa isang sitwasyon. Kaya naman iba't ibang pamamaraan ang kani- kanilang naisip upang makakuha ng impormasyon ukol sa isang tao nang sa ganoon ay unti-unting mabawasan ang uncertainty sa isa't isa. Ayon sa mga eksperto, mahalaga ang pagbabawas ng uncertatainty upang mapaunlad ang isang relasyon. Tatlong pangunahing paraan upang mabawasan ang uncertatainty: 1. PASSIVE STRATEGY: We observe the person, either in situations where the other person is likely to be self-monitoring. 2. ACTIVE STRATEGY: We ask others about the person we’re interested in or try to set up a situation where we can observe that person. 3. INTERACTIVE STRATEGIES: We directly communicate with the persons. USES AND GRATIFICATION THEORY - Ang teoryang ito ay nagpapaliwanag na ang tao o awdyens ang mas makapangyarihan sa media (tv, radyo, pahayagan, internet). Sa katunayan, Binabasag nito ang paniniwalang pasibo ang mga manonood o tagapakinig. Ipinapaliwanag ng teoryang ito na ginagamit ng tao ang media upang mapunan ang kanilang mga pangangailangan bilang tao. Gaya ng sumusunod: A. COGNITIVE NEEDS: People uses media for acquiring knowlwdge and information. For example, people watch quiz programs on tv, in order to acquire knowledge and information. They will watch news to satisfy the need towards society. They use search engine in net to gain knowledge. B. AFFECTIVE NEEDS: It includes all kinds of emotions, pleasure and other methods of people. People use media like television to satisfy their emotion needs. The best example is people watch serials and if there is any emotional or sad scene means people used to cry. C. PERSONAL INTEGRATIVE NEEDS: This is the self-esteem need. People use media to reassure their status, gain credibility and stabilize. With this people watch TV and assure themselves that they have a status in society. For example, people get to improve their status by BALANO 13 | P a g e KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO (MIDTERMS) watching media advertisement and buy those products, so the people change their life style and media helps them to do so. D. SOCIAL INTEGRATIVE NEEDS: It encompasses the need to socialize with family, friends and relation in the society. For example, they use social networking sites to have social interaction with their love ones. KAKAYAHANG GRAMATICAL: Tumutukoy sa kakayahang komunikatibo BAYBAYIN (ALIBATA): Tawag sa mga sinaunang Sistema o paraan ng pagsusulat ng mga Pilipino. Binubuo ng 17 titik, 3 pantig, at 14 katinig. ABACEDARIO: tawag sa letrang binibigkas ng pa-kastila. ALPABETONG FILIPINO: Binubuo ng 28 na letra. 5 patinig, 23 katinig. N(enye): natatanging letra sa bagong alpahat ABAKADA: Alpabetong binalangkas ni Lope K. Santos JIHAD: Banal na digmaan BALANO 14 | P a g e